Heerhugo- waard- Zuid: Stad van de Zon & Park van Luna

HeerhugowaardZuid: Stad van de Zon & Park van Luna

HEERHUGOWAARD-ZUID: STAD VAN DE ZON & PARK VAN LUNA

Beeldend onderzoek en procesanalyse uitgevoerd door Park & ARCADIS i.o.v. Leven met Water, KNHM en de provincie Noord-Holland.

Projectdossier augustus 2007

Credo ik geloof in een rivier die stroomt van zee naar bergen ik vraag van de poëzie niet meer dan de rivier in kaart te brengen ik wil geen water uit de rotsen slaan maar ik wil water naar de rotsen dragen droge zwarte rots wordt blauwe waterrots maar de kranten willen het anders willen droog en zwart van koppen staan werpen dammen op en dwingen rechtsomkeert Remco Campert

INHOUDSOPGAVE

Opmaat

7

Delta NL waterproof

9

Polderstad Heerhugowaard

17

Zon & Luna op de kaart

25

Sferen Heerhugowaard-Zuid: beeldessay

33

Planproces ontrafeld

45

Waterdoorzicht

51

OPMAAT Duurzame ontwikkeling is nog een onderstroom. Ingesleten denken handelingspatronen en (bestuurlijke) bijziendheid blokkeren een duurzame doorbraak. Het roer moet om van ‘clocklike’ (mechanisch en dualistisch) naar ‘cloudlike’(organisch en holistisch) denken, doen en al doende samen leren. Een open en toekomstgerichte benadering met co-creativiteit tussen verschillende disciplines en belanghebbenden, gericht op het laten evolueren en co-creëren van meervoudige kwaliteit in harmonie met natuurlijke processen (4P’s: People, Planet, Profit en Place). Met het project ‘Leven met Water over de Grens’ willen we ervaringen en kennis boven water halen, die van praktisch nut zijn voor een ieder die werkt aan watersensitieve stedelijke ontwikkelingen. Twee nieuwbouwprojecten, die qua opgave vergelijkbaar zijn en waarbij publieke en private partijen samen een hoge duurzaamheidsambitie hebben gerealiseerd, houden we tegen het licht: SolarCity Linz in Oostenrijk en Stad van de Zon / Heerhugowaard-Zuid in Noord-Holland. Water was bij beide een sturend element voor de planontwikkeling, het gerealiseerde ruimtelijke beeld is heel verschillend. Zo ook de procesdynamiek. De totstandkoming van de twee watersensitieve ‘Suncities’ is ontrafeld aan de hand van de Park methodiek beeldend onderzoek. Een multifocale kijk op de verbanden en wisselwerking tussen: mens en leefomgeving, verleden en heden, bovenlokaal en couleur lokaal, idee en materialisatie, voeding en bezieling. Het omvat bronnenonderzoek en veldwerk. De dimensies zijn: planconcept, planproces en kennis toegespitst op water. Verschillende zijpaden worden bewandeld om een beeld te krijgen van ‘the bigger picture’. Navolgend gaan we in op de ingrediënten, bereiding en (smaak)beleving van Heerhugowaard-Zuid. De tussengevoegde citaten zijn bedoelt om te prikkelen en/of de ‘juiste’ leesbril aan te reiken. De verbeeldingen zijn geen plaatjes bij praatjes maar een afgewogen selectie van projectspecifieke beelden (kaarten, diagrammen en foto’s) die een schat aan informatie tonen. De teksten vullen de verbeeldingen aan en lichten ze toe.

.. .. ..

Het dossier kent de volgende opbouw: Delta NL waterproof Polderstad Heerhugowaard Zon & Luna op de kaart Planproces ontrafeld Water doorzicht Nabeeld

Als bijlage is een overzicht opgenomen van de geraadpleegde literatuur en van de gesprekspartners.

7

“Langs de korte weg wordt niet gespeeld, geliefkoosd of zomaar in de verte gestaard. Er is nauwelijks tijd voor bezinning en de fantasie wordt niet gestimuleerd. Langs de kortste weg ontstaan slechts handboeken. Langs de omweg is meer leven te vinden, daar ontstaat Alice in Wonderland. De omweg herinnert eraan dat het in het leven niet alleen gaat om het doel, maar ook om de weg er naartoe.” (Jacobine Geel)

Heerhugowaard Zuid - Stad van de Zon & Park van Luna

DELTA NL WATERPROOF “Nederland is een verovering van de mensen op de zee; het is een kunstmatig ‘gemaakt’ land. De Nederlanders hebben het gemaakt – het bestaat omdat de Nederlanders het bewaren, het zou verdwijnen als de Nederlanders het verlieten. [...] En als men nu weet dat zulk een land een van de vruchtbaarste, rijkste en best geordende landen van de wereld is geworden, begrijpt men hoe juist het zeggen is, dat Nederland een verovering is van de mens op de oceaan. Maar het is nodig er bij te voegen: het is een voortdurende verovering.” (uit ‘Olanda’, E. de Amicis, 1874) Nederland, 41.528 km² groot (waarvan 18,4% water) gelegen tussen 03°21’-07°14’ oosterlengte en 50°40-53°31’ noorderbreedte aan de rand van de Noordzee, is één grote gecompartimenteerde watermachine. De stem van water neemt in ons mentale landschap een centrale plaats in en is bepalend geweest voor onze bestuursorganisatie. Het Hollands licht, zompige landschap en de watersteden hebben door de eeuwen heen vele schrijvers en schilders geïnspireerd en Nederland tot ver over de grens bekend gemaakt. De urbanisatiegeschiedenis begon circa 2500 jaar geleden op de hoge en droge gronden langs de benedenloop van de rivieren Rijn, Maas en Schelde. De Rijn vormde de noordelijke grens en handelsroute van het Romeinse Rijk: de Limes. Het Nederlandse laagland was een dynamisch stelsel van getijdenvlakten, duinen, meanderende rivieren, drassige veenwildernissen, plassen en meren. Al in de 8e eeuw werd door de aanleg van sloten het veen ontwaterd en geschikt gemaakt voor landbouw en bewoning. De grote ontginning van laag Nederland vond plaats van 900 tot 1850. De IJsselmeerpolders zijn tussen 1936-1968 aangelegd. Vanaf de 16e eeuw werden natuurlijke en door vervening ontstane meren ingedijkt en met behulp van molens en later stoomgemalen drooggelegd. Omdat de polders en droogmakerijen onder het grondwaterniveau liggen moeten ze permanent worden bemalen. Door de ontwatering klinkt het veen steeds verder in. “In het (transformatie)proces van plas tot polder ligt een der voornaamste hoofdstukken van de beschavingsgeschiedenis van ons vaderland besloten. Gaan wij alles na wat hieraan voor energie, vindingrijkheid, doorzettingsvermogen en arbeid verbonden is, dan kunnen wij, gezien de bereikte resultaten van zoovele welvarende polders met hun cultuurtechnische beschermingsmiddelen (molens, stoom-, motor- en electrische gemalen, dijken en afwateringsvaarten) begrijpen, hoe het gezegde is ontstaan, dat dit land door den Nederlandschen mensch is ontstaan.” (uit: ‘De West-Nederlandsche veenplassen’, J. Trouw, 1948)

9

Kaart van Nederland in 200. (bron: Must Stedenbouw, 2006)


Kaart van Nederland in 2000. (bron: Must Stedenbouw, 2006)

11

duinen

strandvlakten

uitgeveende plassen nu droogmakerijen

rivier

plassen

0 NAP

noordzee

water

zand

veen

verdwenen veen

zeeklei

rivierklei

Profiel van laag Nederland

In de 18e eeuw zijn een groot aantal vaarwegen aangelegd, waaronder het Pannerdenskanaal (1707). Hierdoor werd de verdeling van het water en de bevaarbaarheid van de grote rivieren verbeterd. In de 19e eeuw veroorzaakte de industriële revolutie een maatschappelijke omwenteling binnen Europa. De mens ging de natuur, ruimte en tijd stelselmatig en systematisch naar zijn hand zetten. Nederland was toen nog een uithoek en liep niet voorop met de invoering en aanleg van de nieuwe verworvenheden en netwerken (wegen, spoor, gas, elektra, riolering, telegraaf, telefoon). In 1848 werd Nederland een parlementaire democratie. Er waren circa 3 miljoen inwoners, die nog leefden volgens het ritme van de seizoenen en het licht. Verharde wegen waren er nauwelijks, vervoer en transport vond over water plaats. Het land was overwegend leeg. De overheid hield zich nog nauwelijks met ruimtelijke ordening bezig. In de 2e helft van de 19e eeuw kwam ook hier het transformatieproces in een stroomversnelling. Innovaties binnen de waterbouwkunde, die internationaal in groot aanzien stond, was een belangrijke drijvende kracht. De vele verschillende waterpeilen werden t.o.v. het Normaal Amsterdams Peil (NAP) gestandaardiseerd, de waterwegen opgeschaald, de rivierlopen genormaliseerd, de dijken opgehoogd, het waterbeheer en afvoer verbeterd. Nederland is door de eeuwen heen door vele overstromingen geteisterd, met vele slachtoffers en schade als gevolg. Het aanzien van het landschap is onder invloed van het wassende water meermaals direct of indirect ingrijpend veranderd. De Biesbosch is het gevolg van de SintElizabethsvloed van 19 november 1421. In 1916 is het Zuiderzeegebied getroffen. Mei 1932 maakt de Afsluitdijk de binnenzee tot het IJsselmeer. De watersnood van 1953 in Zeeland was aanleiding voor een versnelde aanleg van de Deltawerken. Een toonbeeld van ingenieurskunst.


‘De storm’ van Bart van de Leck verbeeld in de vormtaal en kleuren van De Stijl de dreiging van het wassende water

De overstroming van de Rijn in 1993 en de evacuatie in verband met een dreigende overstroming in januari 1995 van 200.000 mensen uit de polders tussen Maas en Waal heeft een kentering in het denken teweeggebracht. Niet vechten tegen maar meegaan met het water werd het nieuwe adagium. Vasthouden, bergen en afvoeren de nieuwe handelingstrits. Dynamisch kustbeheer, ruimte voor de rivier, waterberging, overloopgebieden, wijkwatersystemen, dynamisch peilbeheer en de hernieuwde aandacht voor waterwonen/steden zijn hiervan directe of indirecte uitvloeisels. Kenmerkend is een meer kwalitatieve en integrale benadering van water en onze leefomgeving. Een herwaardering van de intrinsieke waarden en natuurwetten van de waterkringloop en de onderlinge verbondenheid van het watersysteem (hemel-, oppervlakte- en grondwater) en de waterketen (drink – afvalwater). De ‘unconvenient truth’ wat betreft de door de mens veroorzaakte klimaatverandering

onderstreept nog eens dat het roer om moet. Watersensitieve planning en klimaatadaptatie zijn politiek hot en (opnieuw) sturende principes voor de ruimtelijke ordening. Veel van de Nederlandse steden en havens zijn dankzij de ligging aan water tot bloei gekomen. Wereldwijd zijn de dichtbevolkte delta’s de economische en culturele aderen van het globaliseringproces. Denk aan Groot Londen, Laos, Mumbai, New Orleans, Shanghai. De Rode Delta’s staan voor vergelijkbare verduurzamingsopgaven. Nederland heeft de kans om vanuit de brede deltatraditie toekomstgerichte concepten en technieken voor waterbeheer, drink- en afvalwatertechnologie, stedenbouw en landaanwinning te ontwikkelen en internationaal te vermarkten.

13

Grote overstromingen & watersnoden in Nederland:

1834 - 1014- -1134 - 1163 - 1170 - 1196 - 1212 1288 - 1322 - 1334 - 1362 - 1375 - 1377 - 1404 1552 - 1570 - 1675 - 1682 - 1703 - 1717 - 1820

De in 1986 geopende Oosterscheldekering is één van de omvangrijke Deltawerken die na de stormvloed van 1953 over een periode van 40 jaar zijn gerealiseerd. De ecologische gevolgen hiervan, de dreigende overstromingen nadien en de klimaatveranderingen hebben tot een kentering in het denken geleid. Een watersensitieve ruimtelijke ontwikkeling biedt nieuwe kansen voor het uitbouwen en vermarkten van onze deltakennis


1214 - 1219 - 1248 - 1277 - 1280 - 1282 - 1287 1421 - 1424 - 1468 - 1477 - 1509 - 1514 - 1530 1825 - 1916 - 1953 - 1993 - (1995)- 2003 - 2005

15

Waterstategie

vasthouden

bergen

afvoeren

Medio jaren negentig (20e eeuw) kenterde het denken over het leven met water in de Delta NL. Niet vechten tegen maar meebewegen met- en ruimte bieden aan water werd het nieuwe adagium. De nieuwe strategie wordt gekenmerkt door een meer kwalitatieve en intergrale benadering van water en ecologische principes.

“Ruimtelijke ingrepen van enige omvang zijn nooit eenvoudig in hun effecten, ze porren in zekerheden en belangen, herschikken die soms, ze rakelen machtsverhoudingen op – ze zijn ordeverstorend.”(Auke van der Woud)


POLDERSTAD HEERHUGOWAARD Het grote open water van De Waerdt, ontstaan door inklink, afslag en stormvloeden, stond tot begin 16e eeuw in directe verbinding met de Zuiderzee (zie kaart 1573). In 1532 werd de dijk langs de westzijde van De Waerdt versterkt en Geestmerambacht ingepolderd. Vele kleine inpolderingen in laag Holland gingen er aan vooraf (1e polderperiode 900-1550). De verbeterde molen maakte omvangrijke droogmakerijen mogelijk (2e polderperiode 1550-1830). In 1624 namen twee vooraanstaande Alkmaarders het initiatief om de ‘waterwolf’ De Waerdt in te polderen. Gesteund door Amsterdamse geldschieters en de stad Alkmaar kregen ze in 1625 van de Staten van Holland het vereiste octrooi. Twee jaar later startte de bemaling. In 1630 viel de grootste (3527 hectare) droogmakerij binnen de Westfriese Omringdijk droog (zie kaart 1708). De Heer Huygen Waert genoemde polder heeft een langwerpige geknikte vorm, met een hoogteverschil van circa een meter en diverse stukken ingedijkt druipland (oude gronden). De polderstructuur werd bepaald door de waterhuishouding en de oriëntatie op Alkmaar, met de Middenweg als centrale as (zie kaart polder 1680 & 1895). In 1631 werden de opstrekkende kavels aan boeren uitgegeven. De grond was schraal, het bestaan arm. De introductie van kunstmest in de tweede helft van de 19e eeuw bracht enige verbetering. Geleidelijk aan ontwikkelde zich langs de Middenweg, die in 1865 werd verhard, een lintdorp van agrariërs en pioniers. Dit hing ook samen met de aanleg van het Noordhollands-Kanaal (1820-1824). Tegen het eind van de eeuw veranderde het agrarisch gebruik van veeteelt naar landbouw, wat meer arbeiders en inwoners trok. De aanleg van het station Heerhugowaard aan de spoorlijn AlkmaarDen Helder stimuleerde de vestiging van bedrijven. De ontwikkeling van Heerhugowaard in de 20e eeuw is nauw verbonden met de opschaling van de provinciale wegen en de groei van de Hoogovens in de IJmond (het huidige Corus). Het was de eerste fabriek buiten Oostenrijk waar het ‘Linz-Donauwitz-Verfahren-procedé’ werd toegepast om roestvrij-staal te produceren. Nieuwe arbeidskrachten kwamen uit de overschotgebieden Friesland, Groningen en Drenthe en later uit de landen rond de Middellandse Zee. Het leidde tot een enorme vraag naar betaalbare woningen. In de jaren 60 kreeg Heerhugowaard de status van overloopgemeente. Sindsdien is het centrale deel van de polder in rap tempo veranderd in een slaapstad, ‘de groene weduwe’ genoemd. De stadsuitbreidingen vonden van noord naar zuid stempelgewijs plaats, elk met zijn eigen architectonische vormentaal. Het inwoneraantal nam in 40 jaar tijd toe van krap 7.000 tot ruim 50.000 en zal naar verwachting doorgroeien naar 60.000 inwoners. Door de opkomst van de bedrijvigheid en de realisatie van de VINEX-taakstelling zijn de gemeenten Heerhugowaard, Alkmaar en Langedijk uitgegroeid tot een aaneengesloten urbaan veld, begrensd en begeleid door de Groenblauwe Loper. De Groene loper verbindt het recreatiegebied Geestmerambacht (boven Alkmaar) met Waterland, de Blauwe loper het Alkmaardermeer met het Amstelmeer in de kop van Noord-Holland. Heerhugowaard wil de komende 10 jaar “meer bouwen met minder steen”. De gemeente en haar partners staan voor de niet geringe opgave om de ruimtelijke kwaliteit, het voorzieningenniveau, de werkgelegenheid, de ontsluiting, het woningaanbod, de culturele diversiteit en samenhang op te waarderen en Heerhugowaard te transformeren van een saaie ‘uitvalsbasis’ tot een aantrekkelijke ‘thuisbasis’.

17

Het merengebied Noord-Holland in 1573 (kaartdatering 1860, bron NHA). De Waerdt, het huidige Heerhugowaard stond via het restand van het oer-IJ in verbinding met De Zuider Zee.


De grote droogmakerijen in Noord-Holland in 1708 (bron NHA). De Heer Huygenwaert die in 1630 droog viel was in vele opzichten een arme en mislukte polder, men heeft zelfs overwogen om hem weer onder te laten lopen.

19

De droogmakerij Heer-Huygen-Waert rond 1680, met duidelijk zichtbaar het ingepolderde eiland van Oterleek (rechtsboven) en het druipland in de zuidwest hoek. De Huygendijk scheidt de polder van het grote open water van de Schermer. (bron NHA)

+1 0

dijk rivier/ zee

-1 -2

boezem/ringvaart droogmakerij

gemaal

poldersloot

-3 -4 -5

Het principe van een droogmakerij. Het water wordt in een aantal slagen uit de polder, het vroegere meer, gepompt en via de ringvaart afgevoerd.


De situatie van het zuidelijk deel van de polder Heerhugowaard in 1895 (kaartdatering 1905, bron Uitgeverij Nieuwland). De ontsluiting is duidelijk op Alkmaar georiënteerd. Dwars door de polder loopt de Middenweg met lintbebouwing van agrariërs en poiniers.

21

plangebied

De situatie in 2002 (bron Topografische Dienst Emmen). Het centrale deel van de polder Heerhugowaard is getransformeerd in een amorfe ‘slaapstad’. De gemeenten Heerhugowaard, Langedijk en Alkmaar (het HAL- gebied) zijn uitgegroeid tot de op één na grootste stad van NoordHolland. De begrenzing van het plangebied Heerhugowaard-Zuid is rood op de kaart ingetekend.


N242

N

N570

eg

w

n de

id

ijn

hol lan ds K

ana

orl

o sp

t

os

O

al

M

t

ch

to er

eg

ord

N508

sw ni

No

ij

n Ja

Huygendijk

A

Ringvaart

Gl

B

C

N242

Regionale hoofdstructuur van het HAL-gebied. De provinciale wegen en de spoorlijn Den HelderAlkmaar-Amsterdam vormen de hoofdontsluiting. Het Noordhollands Kanaal en de Ringvaart maken deel uit van de Groenblauwe Loper die de Noordhollandse natuur- en recreatiegebieden met elkaar verbinden. De structuur van het recreatiewater van Stad van de Zon en het stromingslabyrint van het Park van Luna zijn op de kaart ingetekend.

23

Impressie van de Groenblauwe Loper van het HAL - gebied

A

Het Noordhollands Kanaal ter hoogte van Alkmaar.

B

De Huygendijk langs de Ringvaart ter hoogte van het ingepolderde eiland van Oterleek.

C

Drie oorspronkelijke strijkmolens op de Slingerdijk (oude Huygendijk) langs de Ringvaart.


ZON & LUNA OP DE KAART De 300 hectare grootte VINEX locatie Heerhugowaard-Zuid wordt begrensd door de bestaande bebouwing (noord), de Jan Glijnisweg (oost), de Huygendijk (zuid) en de N242 (west). In 1993 heeft de gemeente haar ambitieuze plannen voor de gebiedsontwikkeling naar buiten gebracht, met de schets van Ashok Bhalotra als wervend beeld. Het is gelukt om breed betrokkenheid te krijgen, met als gedeelde ambitie “het realiseren van een esthetische kwaliteit passend in een perspectief van duurzame ontwikkeling”. Randvoorwaarden waren: VINEX-contract en de Intergemeentelijke Structuurvisie; cultuurhistorie, behoud door ontwikkeling van de Middenweg en van het druipland; infrastructuur, inpassen van de N242, de N508 en de Oosttangent met hun geluidscontouren; integraal waterbeheer, differentiatie naar kwaliteit en functie en inpassen van de Oostertocht; algemene milieu-, veiligheid- en bouwvoorschriften.

.. .. .

(bron: Kuiper Compagnons) De schetsontwerpen van Ashok Bhalotra voor Heerhugowaard-Zuid tonen een uitwaaierend eilandenrijk met in het hart de Stad van de Zon omgeven door open water. Het ontwerp en programma voor plandeel 1 grenzend aan de bestaande bebouwing en plandeel 2 de Stad van de Zon zijn in lijn hiermee verder uitgewerkt door Kuiper Compagnons. De overige plandelen (3 & 4) en het recreatielandschap Park van Luna zijn ontworpen door Bureau Alle Hosper, in nauwe samenwerking met DRFTWD Office en allerhande experts. Deze ontwerpen wijken sterk af van het oorspronkelijke idee. Het gerealiseerde plan kent een gebiedszonering op basis van invloedssferen, gebruiksvormen en -intensiteit. Met de DCBA-methode van Kees Duijvestein / BOOM is per plandeel voor de thema’s landschap, water, bouwen (grondstoffen, materialen, energie) en mobiliteit een duurzaamheidsprofiel vastgelegd. Het basisniveau is verbeterd normaal, voor water en energie is het zeer duurzaam. De energiemaatregelen zijn: zon georiënteerde verkaveling; compact, kruipruimteloos en energiezuinig bouwen (ISO++) en een groene lokale energievoorziening (4 MW aan zonnecellen en 3 windturbines van 2 MW klasse 80 m masthoogte 70 m rotordiameter). De watermaatregelen zijn een combinatie van een afgekoppeld wijkwatersysteem (recreatiewater) met hemelwatervoeding, een natuurlijke zuivering, een defosfateringsvijver en een verbeterd gescheiden rioolstelsel. ‘Waterdoorzicht’ gaat hier dieper op in. 25

Het oorspronkelijke ontwerp van Ashok Bhalotra van Kuiper Compagnons uit 1993 voor de VINEX-locatie Heerhugowaard-Zuid. Met het carré van de Stad van de Zon aan weerszijde van de Middenweg (cultuurhistorisch lint) en rondom openwater met een spiraalvormig eilandenrijk. Dit beeld(merk) appeleerde aan de bestuurlijke wens om Heerhugowaard als stad meer gezicht en (verblijfs)kwaliteit te geven en het regionale recreatiegebied (de Groenblauwe-loper) in samenhang met de stadsuitbreiding uit te breiden en op te waarderen.


N

De plandelen / deelgebieden en de waterstructuur plandeel 1

van Heerhugowaard-Zuid zoals gerealiseerd.

plandeel 2 Stad van de Zon plandeel 3 plandeel 4 Park van Luna Huygendijkbos Park van Luna stromingslabyrint Strand van Luna 27

De Stad van de Zon en de overige woongebieden. Wat in 1992 begon met een artistieke schets is inmiddels een in het veld en op google-earth zichtbare realiteit. Eind 2000 startte de nieuwbouw van de woningen en sportaccommodatie in plandeel 1 (zie Beeldessay foto 1 ). In 2003 is plandeel 2 bouwrijp gemaakt en zijn de grote waterplas en het

Stromingslabyrint (deelgebied Park van Luna) uitgegraven. Er is circa 75 hectare open water aangelegd. Met de vrijkomende grond zijn het dijklichaam langs de N242 en de heuvels in het Park van Luna aangelegd (zie foto

2 & 3 ).

De maatvoering van de Stad van de Zon (plandeel 2) is afgeleid van de

eerdere stadsuitbreidingen. De oriëntatie is een kwartslag gedraaid ten behoeve van de verkaveling op de zon maar bovenal als stedenbouwkundig beeld voor de upgrading van heel Heerhugowaard. De Stad van de Zon vormt het centrumgebied van de stadsuitbreiding, met een groot aantal woningen (2600) en voorzieningen (basisscholen, winkels, wijkcentrum, bibliotheek) (zie foto 16 ). Het open water

rondom het carré biedt openheid, recreatiemogelijkheden en begrenst de bebouwing (zie foto

9 & 13 ).

De eilandjes langs de randen, met luxe solitaire woningen, maken de overgang land-water vloeiender. Ze beperken echter de toegankelijkheid van de oevers en beleving van de maat en het contrast (zie foto 14 & 17 ).

De ontwikkeling van plandeel 3 is vanwege de grondpositie naar achter geschoven in de tijd. Eind 2007 start hier de ontwikkeling, te beginnen met ontsluiting en vormgeving van het landschap. Plandeel 4 is in uitvoering. Hoewel het plandeel in meerdere opzichten de sluitpost is van de integrale gebiedsontwikkeling beloofd het een bijzonder aantrekkelijk leefmilieu te worden. Het door Atelier Pro ontworpen schoolgebouw en de 9 meter hoge parkheuvel zijn de eerste ‘landmarks’ in dit verder nog lege poldervlak (zie foto

3 ).

Het vormt het overgangsgebied tussen de stedelijke

uitbreiding en het Park van Luna van Heerhugowaard-Zuid. Dit door bureau Alle Hosper ontworpen deelgebied krijgt twee duidelijk verschillende sferen. Centraal ligt een open park met een wand van stedelijke bebouwing. Aan weerszijden komt een bos van platanen met daarin eigentijdse vormen van wonen in het groen. De verkaveling, openbare ruimte en tuinen versterken de samenhang en het parkachtige karakter van het gebied. De maat van de kavels en woningen verschillen. Alle woningen liggen aan een autovrije openbare ruimte van minimaal 25 meter breed. Aan de erfafscheidingen wordt bijzondere aandacht besteed in de vorm van tot 2 meter hoge heesters en een modulair systeem van multifunctionele houten hekwerken. De strook van de watertransportleiding, die dwars door het gebied loopt, zal in het voorjaar blauw opkleuren door de bloemen van het bolgewas Scilla siberica. Het open water maakt deel uit van het poldersysteem, dat via de Oostertocht en het Huygendijk-gemaal afwatert op de Ringvaart (boezemwater) (zie foto

5 ).

Het polderwater heeft

geen verbinding met het schone recreatiewater rondom de Stad van de Zon. In totaal worden er in Heerhugowaard-Zuid ruim 3000 woningen gerealiseerd. Daarvan is circa 80% grondgebonden en 20% gestapeld, 25% huur en 75% koop. De verdeling tussen het goedkope segment en de vrije sector is 30% en 70%. Het realiseren van heel verschillende leefmilieus en woningtypen moet bijdragen aan een duurzame sociaal-culturele opbouw en diversiteit van heel Heerhugowaard.


Ruimtelijk programma Heerhugowaard-Zuid.

N

winkels

spoorlijn

wonen polder

bomenlaan waterkruising

hoofdweg

parkeren

kanaal

lokale weg

wonen

jeugd- historisch drui pgrond lokalewonen lint centrumriolering stedelijke weg paden windmolens oever tocht stedelijke-oever parkeren school wonen bushalte school winkels wijkstrand dagcamping water ligweide kanoverhuurlokale weg sportvelden wonen lokaleweg grondlichaam bomenlaan stedelijke-oever kanaalkunst historisch riolering waterlopen lint zonnecentrale hoofdweg pad evenementen stromingsribben steigers gazon kassen terrein watersport kunst stromingsribben uitlaat restaurant windmolenspomp evenementen recreatielandschap terrein boerderijen tocht polderduinen sporthal hoofdweg paden kunst hoofdweg kunst tankstation poelen bos natte natuur tocht

wijkwater

wonen bos

stromingsrecreatiedefosfatering eilanden brug paden laburinth polderduinen landschap geluidwoning klaverblad grond-hoofdweg veendijk lokalevides weg lichaam tuincentrum bedrijven

steigers

manege

kano-overhaal

ringvaart

museum inlaat

natte natuur

kanaal

bollengrond 29

paviljoen

bossshages ringvaart

polder

Park van Luna Het Park van Luna kent drie deelgebieden met een heel eigen karakter. De hoofdstructuur is ontworpen door Bureau Alle Hosper. Het Strand van Luna heeft een lijnvormige structuur ingericht op intensief recreatief gebruik (zie foto 18 &

19 ).

Op de brede dijk liggen de parkeerplaatsen, op de

helling een ligweide, poppodium/beachclub De Waerdse Tempel (ontwerp Architectenbureau Schulze & van Dijk, zie foto 20 ) en langs het water een strand, sanitair paviljoen (ontwerp Superflex) en een

dagcamping. Een circulatiegemaal (zie foto 15 ) pompt het water uit de recreatieplas onder de Middenweg door naar het Stromingslabyrint (zie foto

11 en kaart en panoramafoto’s in Waterdoorzicht),

een afwisselend gebied met meanderende waterlopen, poelen, eilanden en heuvels met een open beplanting van naaldbomen. Het loopt vloeiend over in het Huygendijkbos waar de beplanting wordt aangevuld met berken. Ten oosten van de Oosttangent verschuift het beeld naar bosschages en boomweides met verschillende soorten loofbomen (zie foto

2

). Het gebied is rijk aan (ecologische)

gradiënten en overgangen. Het is een oase voor vogels en amfibieën. In het oostelijk deel van het Huygendijkbos komt de Sportlagune (ontwerp Sander Douwma Architecten), een BP-tankstation, een evenemententerrein en enkele paddenpoelen. Het ontwerp van het Stromingslabyrint en Huygendijkbos is een coproductie van DRFTWD Office en Bureau Alle Hosper, bijgestaan door allerhande experts en kunstenaars. Het gerealiseerde Park van Luna vormt samen met de plandelen 3 en 4 een hybride landschap van in elkaar overlopende en in de tijd veranderende ruimten, die via een dicht netwerk van routes voor fietsers, wandelaars, skaters en kanoërs met elkaar zijn verbonden. De beeldende kunst, technische kunstwerken en inrichtingselementen articuleren en intensiveren de beleving van de gecreëerde ‘buitenkamers’ en vele doorzichten (zie foto

7 , 8 , 15 & 18 ).

De bezoekers worden

uitgenodigd het gebied in al zijn diversiteit te ontdekken en toe te eigenen. Op 30 juni 2007 is het Park van Luna feestelijk geopend. De totale oplevering van HeerhugowaardZuid vindt in 2010 plaats.


Animatie van het Park van Luna, kijkend in noordoostelijke richting. (bron Rudolf Zielinski)

15 10

14

9

1

6

2 3

4

5

Legenda elementen Park van Luna: 1 De Waerdse Tempel poppodium & beachclub 2 Strand van Luna 3 ligweide 4 dagcamping 5 pomphuis wijkwatersysteem 6 kanoverhuur 7 waterlabyrint 8 inpassen N508 9 brug 10 sportlandgoed 11 tankstation 12 defosfateringsvijver 13 bos 14 evenemententerrein 15 gazon 16 kano-overhaal

31

13

11 12

7 8

16

SFEREN HEERHUGOWAARD-ZUID: BEELDESSAY Locaties panoramafoto’s sferen en zichtlijnen

N

20

17

14

16

19 18

13 12 9

15 10

4 11 D 3 1 8

7 E

5

2

A

B C

Aan de hand van panoramafoto’s wordt van oost naar west een wandeling gemaakt door de verschillende plan- en deelgebieden van Heerhugowaard-Zuid. De nummers corresponderen met de locaties van de fotolocaties. De pijlen geven de kijkrichtingen aan. De met letters aangegeven locaties zijn respectievelijk in polderstad Heerhugowaard ( opgenomen.

33

A

,

B

,

C

) en waterdoorkijk (

D

en

E

)

1

Vanaf de Jan Glijnisweg, grens plangebied, zicht op vrije kavels langs de oostrand van plandeel 1.

2

Huygendijkbos-oost met doorzicht naar plandeel 2 en de Jan Glijnisweg.


3

De parkheuvel en het door Atelier Pro ontworpen schoolgebouw in het verder nog lege plandeel 4, met rechts in beeld de clubaccommodatie en sportvelden van de Reiger Boys aan de zuidrand van plandeel 1. De school maakt deel uit van de bebouwingswand langs het centraal in het plandeel gelegen (gazon)park.

4

De bebouwing ter plaatse van Johanna Westerdijkerf en Louise Kerlinghof omringd door water in het oosterlijk deel van plandeel 1, aangelegd in lijn met de oorspronkelijke ideeën van Ashok Bhalotra.

35

5

Zicht op het gemaal Huygendijk met op de voorgrond het Oud-Molenland en de oorspronkelijke Oostertocht (polderwater). Links de dijk en Ringvaart en aan de horizon de laanbeplanting van de Middenweg.

6

De poldervaart tussen Heerhugowaard-Zuid (plandeel 1, links) en Zuidwijk met de sporthal en energievoorziening.


7

Zicht vanaf een parkheuvel op de defosfateringsvijver (ontwerp DRFTWD office) met daarachter de Huygendijk en het gemaal.

8

Tracé van de N508 die het westelijk deel van het Huygendijkbos doorsnijdt. Links in beeld de defosfateringsvijver. De brug (ontwerp DRFTWD Office) over de N508 is een belangrijke schakel in de recreatieve routes door het Park van Luna.

37

9

Vanaf de Oosterverbindingsweg zicht over het wijkwater op de kopbebouwing van de eilanden van Steigerdijk (plandeel 1) en (links) de luxe bebouwing van het bastion (eiland) van Stad van de Zon (plandeel 2).

10

Zuidpunt van het carré van de Stad van de Zon met in aanbouw zijnde vrijstaande huizen met retro-architectuur en rijtjeshuizen met een dak met zonnecellen.


11

Westelijk deel van het stromingslabyrint van Park van Luna met links een boerenbedrijf aan de Middenweg en zicht op het zuidoostelijk deel van het carré van Stad van de Zon.

12

Het Willem van Grafterf aan de Middenweg met voorlangs een poldervaart. Dit historisch lint doorsnijdt het carrè van de Stad van de Zon.

39

13

Zicht over het wijkwater op de bebouwing van de Steigerdijk (plandeel 1-west) grenzend aan de Middenweg.

14

De waterkruising van het schone wijkwatersysteem en de historische poldervaart langs de Middenweg die er op botst


15

Pompgebouw wijkwatersysteem Heerhugowaard - Zuid, wat tevens als uitzichtsplatform dient, met aanduidingen van het NAP - niveau. Rechts de Middenweg en op de achtergrond het carré van de Stad van de Zon en links het veld bestemd voor de dagcamping.

16

Het Zonnehofplein met modernistische laagbouw en gestapelde bouw op het westelijk deel van het carré van de Stad van de Zon. Het regenwater van dit plandeel (2) voedt het recreatieve wijkwater.

41

17

Zicht vanaf het carrè van de Stad van de Zon op De Weardse tempel (ontwerp Architectenbureau Schulze & van Dijk) op het Strand van Luna. Op de voorgrond een door Boporai Architecten ontworpen villa. Rechts in beeld het nog lege plandeel 3.

18

Vanaf het dijklichaam langs de N242 zicht op het Strand van Luna, met het geïntegreerde druipland van polder Heerhugowaard. Aan de horizon de bebouwing van de Waerdse Tempel en het carré van de Stad van de Zon. Het fiets- / wandel- / skatepad verbindt alle plandelen en programma-onderdelen van Heerhugowaard-Zuid. De wens om hier te kunnen zwemmen is sturend geweest voor het ontwerp en (technische) detaillering van het hele watersysteem van Heerhugowaard-Zuid.


19

De bovenzijde van het dijklichaam wat het Strand van Luna en de Stad van de Zon afschermt van de provinciale weg N242. De ligging en vorm is afgeleide van het ten tijde van de droogmakerij ingepolderde druipland (stuk oud land).

20

Doorkijk langs poppodium / beachclub De Waerdse Tempel naar de Stad van de Zon en de Middenweg.

43

PLANPROCES ONTRAFELD Het project Heerhugowaard-Zuid is uniek door de transdisciplinaire aanpak en het hoge gerealiseerde ambitieniveau. De randvoorwaarden geschapen door het Rijk en de provincie staan aan de basis van dit succes. De VINEX opgave prikkelde de gemeenten Heerhugowaard, Alkmaar en Langendijk in ruimte en tijd een sprong vooruit te maken en het stedelijk gebied, groen en water in samenhang te ontwikkelen. De bestuurders van de gemeente Heerhugowaard realiseerden zich dat dit een kans was om Heerhugowaard te transformeren van uitvalsbasis voor forensen naar een stad waar het prettig is om te verblijven en te recreëren. Om inzicht te geven in het wordingsproces gaan we navolgend dieper in op: de financiering, de procesarchitectuur, de rolinvulling van de participanten en hun bijdragen aan het uiteindelijke resultaat. Al snel na het verschijnen van de VINEX nota in 1992 zijn de gemeenten Heerhugowaard, Alkmaar en Langedijk (HAL) begonnen met oriënterende gesprekken hoe gezamenlijk de taakstelling, het binnen een periode van tien jaar realiseren van 12.500 woningen, te realiseren. Er ontstond een constructieve sfeer van ‘schouders eronder en aanpakken’. Over de verdeling van woningen en uitbreiding van water en groen werden bindende afspraken gemaakt. In datzelfde jaar werd Ashok Bhalotra, die in Heerhugowaard bezig was met de wijk Oostertocht, gevraagd een aanzet te maken voor een interregionale gebiedsvisie. De locatie Heerhugowaard-Zuid, die meedong naar de vestiging van de Floriade 2002, ligt in het hart van de drie HAL-gemeenten. Grenzend aan de bestaande stedelijke structuur werd het noordelijk deel bestemd voor de nieuwbouw van circa 3000 woningen. In overleg met de provincie Noord-Holland werd het streekplan verder ingevuld waarbij in het kader van rood voor groen/blauw in het zuidelijk deel een groot regionaal recreatiegebied werd gepland. Om de exploitatie van de gebiedsontwikkeling overzichtelijk te houden zijn het recreatiegebied en de stadsontwikkeling als twee afzonderlijke delen uitgewerkt aan de hand van aparte Programma’s van Eisen. De financiering van te bebouwen plandelen is op traditionele wijze tot stand gekomen in samenwerking met drie ontwikkelaars, waarbij het bouwrijp maken en de aanleg van de infrastructuur zijn verdisconteerd in de grondprijs. Het grootste deel van de financiering van Park van Luna (totaal  54 miljoen) komt uit het HAL-vereveningsfonds voor meerwaardeprojecten van de drie gemeenten ( 31 miljoen). Daar bovenop kwam een provinciale bijdrage van  5,5 miljoen voor de natuurontwikkeling en voor de recreatieve onderdelen een bedrag van  11 miljoen. Vanuit de markt werd een investering van  6,5 miljoen verwacht. De in 1993 opgerichte stuurgroep HAL, met als voorzitter de burgemeester van Heerhugowaard, was verantwoordelijk voor de besteding van de gelden.

45

Gemeente Langedijk

Provincie

Gemeente Alkmaar

het Rijk werkgroep

Projectburo HAL

Gemeente Heerhugowaard

werkgroep werkgroep

Stuurgroep HHWZ

Technisch adviseurs WATER

werkgroep

Projectgroep HHWZ

werkgroep

werkgroep werkgroep

BHW

Waterschap

werkgroep

werkgroep

Alle Hosper

werkgroep

Ondersteunend ontwerp team DRFTWD

Bouwfonds

KuiperCompagnons HAL-locaties Kunstenaars

Architecten

Technisch adviseurs

Bewoners

Bezoekers

Ondernemers

Kunstenaars betrokken bij Park van Luna: Arno van der Mark / DRFTWD Office

Legenda:

Joke Robaard

een aantal zijn er opgeheven veranderingen in de tijd

Alon Levin Jurgen Bey Superflex

Architecten o.a:

Watersysteem:

Atelier Pro

DRFTWD Office (landschap)

INBO Architecten

Bureau Alle Hosper (landschap)

Architectenbureau Schulze & van Dijk

Nelen & Schuurmans (techniek)

Sander Douma Architecten

IWACO (ecologie)

Boparai Architecten

ARCADIS (grondverzet)


Het spelersdiagram toont de belangrijkste partijen die bij de gebiedsontwikkeling betrokken zijn geweest en wat hun onderlinge relaties waren.

De projectgroep Heerhugowaard-Zuid was de drijvende kracht achter de ontwikkeling. De projectgroep heeft de onderzoeks- en ontwerpopdrachten uitgezet, de cofinanciering geregeld, burgers, bestuurders en bedrijven geïnformeerd, afspraken gemaakt met de ontwikkelaars en zorg gedragen voor de voortgang. Gemeenteambtenaren uit verschillende sectoren ondersteunden de projectgroep en trokken de thematische werkgroepen, waarin publieke en private partijen in samenspel de ambities verder uitwerkten. Ook de bewoners van Heerhugowaard zijn betrokken bij de ontwikkeling. Voorafgaand aan de uitwerking van de plannen is een enquête gehouden onder een grote groep inwoners om inzicht te krijgen in de behoeften. In een later stadium is via een reeks bijeenkomsten informatie verstrekt over de duurzaamheidsaspecten van de Stad van de Zon en het wijkwatersysteem. “De gelukkige combinatie van de langlopende VINEX-opgave, constructieve ontwikkelaars, intergemeentelijke bestuurlijke slagvaardigheid, het vereveningsfonds voor meerwaardeprojecten en de inzet van velen heeft de ontwikkeling van Heerhugowaard-Zuid tot een succes gemaakt.” (ontleend aan interview met Evert Vermeer voorm. burgemeester van Heerhugowaard)

Het was Ashok Bhalotra die met zijn schetsen als eerste een gezicht aan de gebiedsontwikkeling gaf. Maar hij deed meer dan dat. Hij gaf het project importantie mee, het bewustzijn dat de lokale bestuurders in staat waren het verschil te kunnen maken door zich hard te maken voor het daadwerkelijk realiseren van iets bijzonders. Evert Vermeer die begin 1994 als nieuwe burgemeester van Heerhugowaard werd benoemd had in Flevoland ruime ervaring opgedaan met grootschalige gebiedsontwikkeling. Hij organiseerde excursies om de gemeenteraadsleden en ontwikkelaars enthousiast te krijgen voor vernieuwende architectuur en duurzame stedenbouw en heeft met financiële steun van de provincie, kunst en cultuur in het gemeentebeleid opgenomen. Als rechtstreeks gevolg hiervan zijn de cultureel planoloog Arno van der Mark van DRFTWD Office en diverse kunstenaars actief betrokken bij de planontwikkeling. Aanvankelijk was het de bedoeling dat DRFTWD zou samenwerken met Kuiper Compagnons om tot geïntegreerde kunst in de Stad van de Zon te komen. Toen bleek dat er wederzijds geen begrip en klik ontstond is er een koppeling gemaakt met Bureau Alle Hosper. Deze samenwerking heeft geresulteerd in een nieuw ontwerp voor het landschapspark met geïntegreerde kunsttoepassingen. Aan de totstandkoming van het Park van Luna hebben alleen al meer dan 100 mensen bijgedragen. Algemeen geldt dat de bereidheid van de verschillende spelers om niet alleen beroepsmatig tijd te investeren maar ook iets van zichzelf in het project te leggen ervoor heeft gezorgd dat Heerhugowaard-Zuid samenhang en een ziel gekregen.

47

Kader

het Rijk

Kader en initiatiefnemers

Provincie

HAL projectburo Gemeente Alkmaar

Ontwikkelaars

Gemeente Heerhugowaard

Gemeente Langedijk

Stuurgroep HHWZ

Hoogheemraadschap Noorderkwartier

werkgroep Aansturing

werkgroep

Projectgroep HHWZ

werkgroep

werkgroep

Gebruikers

Ontwerpers

werkgroep

Kuiper Compagnons

Architecten

werkgroep

werkgroep

werkgroep

Alle Hosper

Nelen & Schuurmans

DRFTWD

Kunstenaars

Ondernemers

Bezoekers

Bewoners

In het organogram is de rol- en taakverdeling van de spelers aangegeven.


In alle fases van het planproces zijn ambities ontstaan, gegroeid, versterkt en in sommige gevallen

.. .. .

afgezwakt of geschrapt. De vooraf vastgelegde uitgangspunten waren: Behoud en integratie van de belangrijke cultuurelementen. Natuurontwikkeling op basis van ecologische principes. Het creëren van een groot recreatief wijkwater geschikt om in te zwemmen. Duurzame bouwen en een goede thermische isolatie. Optimaal gebruik van passieve en actieve zonne-energie.

De kwalitatieve doelstellingen gaven de spelers de ruimte om zelf tot een passende invulling te komen. De vakinhoudelijke experts van de gemeente hebben een belangrijke rol gespeeld bij de verdere invulling gedurende het planproces. De ambities die betrekking hebben op het casco / de ruimtelijke hoofdstructuur van het gebied, zijn gerealiseerd en vaak zelfs naar boven bijgesteld. Dit geldt in het bijzonder voor het wijkwatersysteem en de mix van recreatie, kunst en ecologie in het Park van Luna. Het is echter niet alleen maar zonneschijn. De architectuur van veel van de woningen in plandeel 1 en 2 is erg doorsnee geworden. De wens om de wijk autoluw en de auto weinig zichtbaar te maken is, ondanks de zorgvuldige inpassing van parkeerplaatsen, slecht uit de verf gekomen. Wel is er een hoge dichtheid aan fietsverbindingen die aantakken op de Middenweg en zo samen met een snelbus een aantrekkelijk alternatief bieden voor het gebruik van de auto. Het nieuwe klaverblad van de N242 en de aanleg van de N508 waren zeer bepalend voor de ontwikkeling van het recreatiegebied. Pogingen om in een vroeg stadium in goed overleg tot meer samenhang te komen bleken weinig vruchtbaar. Desondanks is het Park van Luna door vernuftig ontwerp een aantrekkelijk en divers recreatiegebied geworden met hoge recreatie- en natuurwaarden. Om de bekendheid en het gebruik te stimuleren zijn door de beeldend kunstenaar Joke Robaard vlaggen geplaatst en flyers verspreid. De Sportlagune en De Waerdse Tempel dragen bij aan de diversiteit en gebruikswaarden van het multifunctionele landschapspark. “Een multidisciplinaire ontwerpcultuur met betrokkenheid van kunstenaars is nodig om via ontwerpend onderzoek steeds weer en meer inhoud en betekenis te geven aan lokale duurzaamheid met een hoge gebruiks-, belevings- en toekomstwaarde.” (ontleend aan interview met Arno van de Mark / DRFTWD Office) De procesanalyse maakt duidelijk dat het succes van watersensitieve / duurzame gebiedsontwikkelingen staat of valt bij de bezieling, wil en (slag)vaardigheid van de spelers om belangen, wensen en dromen te koppelen en er samen iets bijzonders van te maken. Het is te hopen dat de bureaucraten en technocraten binnen het veld van de harde infrastructuur en watersector, waar het ’clock-like’ denken en handelen nog de boventoon voert, hier ook oog voor krijgen. De inzet en dienende rolinvulling van het Hoogheemraadschap Noorderkwartier bij de ontwikkeling van het wijkwatersysteem van de Stad van Zon en het Park van Luna is een lichtend voorbeeld. Heerhugowaard-Zuid is door een groot aantal publieke en private partijen in samenspel duurzaam op de kaart gezet. De open en toekomstgerichte procesaanpak, gericht op het co-creëren van meervoudige kwaliteit en waarden verdient brede navolging.

49

Publiciteitscampagne recreatiegebied Park van Luna, concept Joke Robaard, grafische vormgeving Alon Levin. Gericht op het zichtbaar maken van de vele gebruikers en gebruiksmogelijkheden van het stadslandschapspark van Heerhugowaard-Zuid.


WATERDOORZICHT “Als de wijsheid komt, komt zij als water over dorpelen van blauwe steen” (Peter Ghijsdaert, fragment uit ’zomergedicht’)

De eerste schetsen van Ashok Bhalotra voor Heerhugowaard-Zuid tonen al een hybride landschap waarbij wonen, recreatie, water en natuur harmonieus zijn vervlochten. De vorm en ligging van het carré van de Stad van de Zon en de dam van de Middenweg vergen bijzondere kunstwerken om het recreatiewater daadwerkelijk geschikt te maken om in te zwemmen. Deze ambitie is sturend geweest voor het ontwerpproces. Het heeft geleid tot een bijzonder watersysteem, uniek voor Nederland in zijn vormgeving en schaal. Van het totaaloppervlak van Heerhugowaard-Zuid is 25% water. Het plangebied ligt binnen het polderregime van de droogmakerij. Het polderen kwelwater zijn van slechte kwaliteit. Daarom is het recreatiewater afgekoppeld van het poldersysteem. Om tot een goed functionerend ontwerp te komen is een werkgroep water ingesteld, met vertegenwoordigers van de HAL-gemeenten, het Waterschap, Bureau Alle Hosper en Nelen & Schuurmans. Met behulp van modelstudies heeft Nelen & Schuurmans verschillende varianten vergeleken, met als variabelen de compartimentering, het peilbeheer, de waterdiepte, de doorstroming en de wijze van zuiveren van het recreatiewater. Dit heeft geleid tot de volgende aanpak: Tegengaan van belasting van het water met voedingsstoffen door het verwijderen van de nutriëntenrijke toplaag van de bodem (circa 0,3 m) in het hele plangebied (zie beeldessay foto 2 & 3 ). De bestaande bovengrond was door het agrarisch gebruik dermate rijk aan nutriënten dat dit de waterkwaliteit gedurende langere tijd nadelig zou beïnvloeden. Voeding uitsluitend met hemelwater en het inrichten van het watersysteem op peilvariatie om de seizoensinvloeden op te vangen. Het realiseren van een natuurlijke zuivering met optionele defosfateringsunit (zie foto 7 ) in

. . .

het parklandschap grenzend aan het open recreatiewater.

Lokale condities Neerslag in mm.

Waterpeil Stad van de Zon t.o.v. NAP -2.7

-2.7

130

-2.8

-2.8

120

120

110

110

-2.9

-2.9

100

100

-3.0

-3.0

90

90

-3.1

-3.1

80

80

-3.2

-3.2

70

70

-3.3

-3.3

60

60

-3.4

-3.4

50

50

40

40

-3.5

-3.5

30

30

-3.6

-3.6

20

20

-3.7

-3.7

-3.8

-3.8

10

10

0 J

F

M

A

0 M JJ

FJ MA AS MO JN

Actuele trend

Actuele trend

1906 - 1920

1906 - 1920

JD A

Bron: knmi

140

130

Bron: knmi

140

S

O

N

D

-3.9 J

51

F

M

-3.9 A M JJ

FJ MA AS MO JN

JD A

S

O

N

D

Het recreatiewater wordt gevoed met regenwater en het neerslagoverschot van het carré van de Stad van de Zon. Het water van de daken en kades stroomt (via ondergrondse buizen) direct in het oppervlaktewater. De materiaalkeuze van de verhardingen voorkomt een vuillast. De neerslag wordt in het recreatiewater gebufferd, met een maximale peilvariatie van 0,7 m. Doordat het waterpeil hoger is dan het omliggende polderpeil wordt de kwel teruggedrongen. De (dynamische) waterpeilen zijn vast gelegd in een peilbesluit. De bewoners worden via internet actief geïnformeerd over het functioneren en de kwaliteit van het wijkwatersysteem. Door het afkoppelen van het recreatiewater van de Stad van de Zon neemt de waterafvoer uit de polder aanzienlijk af. Dit heeft als bijkomend voordeel dat er geen extra capaciteit van het gemaal en in de boezem nodig is. Aangezien het wijkwatersysteem in het laagste deel van de polder ligt en overcapaciteit heeft kan het als berging worden ingezet als in de rest van Heerhugowaard waterschade dreigt. De verhouding tussen voeding met hemelwater en de verdamping uit het wijkwater is relatief krap bemeten. Hierdoor biedt de waterbalans geen overschot voor het verbeteren van de kwaliteit van het water in de rest van de polder. De ligging en ontsluiting van de Stad van de Zon leidt tot een compartimentering van het watersysteem. De waterdiepte, -stroming en –verblijftijden in de compartimenten zijn geoptimaliseerd voor de

. .

functies, waarbij onderscheid is gemaakt in:

.. .

Zwemwater ter plaatse van het Strand van Luna: diep (3,8 m), maar niet te diep om spronglagen en algengroei tegen te gaan, met weinig waterplanten en watermenging door de wind. Recreatiewater de rest van het wijkwatersysteem: ondiep (1,4 m) met waterplanten met een extensief zuiverende werking voor het overige water.

De ecologische doelstellingen per onderdeel zijn: Zwemwaterplas: een voedselarm systeem met weinig of geen oevervegetatie. Recreatieplas: een stabiel ecosysteem met een beperkte oevervegetatie en een rijkdom aan waterflora en -fauna. Stromingslabyrint: een stabiel ecosysteem met een grote biodiversiteit en een groot zelfreinigend vermogen.

Het (sturende) ontwerp van Ashok Bhalotra voor de Stad van de Zon in het grote open water aan weerszijden van de Middenweg kent veel dode hoeken. Delft Hydraulics heeft het watersysteem 2D gemodelleerd om de circulatie te onderzoeken. Er zijn op strategische plekken stuwtjes en onderwaterribben geplaatst om een goede doorstroming te waarborgen. Een circulatiepomp met een capaciteit van 1.500 m³/uur tot 3.600 m³/uur pompt het water rond (tegen de klok in). Het aanzuigpunt zit op een diepte van circa 2,0 m. Vanwege de lage opvoerhoogte is het (groene) energieverbruik van de pomp beperkt. Door duikers wordt het water door de ontsluitingsdammen gevoerd. Voor de kruising met de Middenweg is gebruik gemaakt van sifons.


Elementen van en in het watersysteem van Heerhugowaard-Zuid. 53

Waterkwaliteiten en bijzondere elementen van het watersysteem van Heerhugowaard-Zuid.

N

Legenda elementen:

Legenda waterkwaliteiten:

overhaal kano’s

vaarduiker

wijkwater

te-water-laat-plek

defosfateringsvijver

boezemwater

stuw

opslag ijzerchloride

polderwater

gemaal

onderwaterribben

regenwater

inlaat stromingslabyrint

zwemgebied (1.40 m diep)

persleiding

brug Heerhugowaard Zuid - Stad van de Zon & Park van Luna

stroomgebied in recreatieve wijkwater

Elementen van en stroming in Stromingslabyrint. Noordhollands Kanaal

N242

droogmakerij De Schermer

Middenweg

Ringvaart stromingslabyrint

defosfateringsvijver gemaal Huygendijk

stromingsrib

recreatiewater Stad van de Zon

N508

Oostertocht stromingsrib

Legenda: stromingsrichting labyrint stromingsrichting defosfatering uitlaat naar recreatie inlaat van water uit zwemplas ten westen van Middelnweg (zie foto verdeelpunt (zie foto

7

15

en

D

)

)

toevoeging ijzerchloride en inlaatwater uit boezem (zie foto

E

)

Luchtfoto van het stromingslabyrint van het Park van Luna wat de zuiverende ‘living machine’ is van het recreatiewater van de Stad van de Zon en het Strand van Luna. In de foto zijn de (stuctuur)elementen en stroomrichtingen van het water ingetekend. Landschapsontwerp DRFTWD Office & Bureau Alle Hosper, techniek Nelen & Schuurmans, ecologie Iwaco.

55

Voor het verwijderen van de nutriënten (mn. fosfaten) uit het water is in het Park van Luna een natuurlijke zuivering het Stromingslabyrint aangelegd. Het oorspronkelijke hoekige en puur functionele ontwerp van Bureau Alle Hosper is onder invloed van DRFTWD Office omgevormd tot een organisch labyrint met meanderende waterlopen en vijvers. De vormgeving vergroot de gebruiks- en belevingswaarde van het water en maakt het tot een beeldbepalend element van het recreatiegebied. Het circulatiegemaal pompt het water uit de zwemwaterplas onder de Middenweg door naar het Stromingslabyrint (zie foto

21 en Beeldessay foto 15 ),

waar het water in circa 3 dagen doorheen

stroomt en door water-, oeverplanten en micro-organismen wordt gezuiverd. Het ontwerp is afgestemd op een fosfaatbelasting van 100 kg per jaar. Het labyrint heeft een wateroppervlak van circa 10 ha en een zuiverend vermogen van 10 kg/ha. Om de nutriëntenbelasting te minimaliseren zijn rond het water alleen naaldbomen en berken aangepland, die hebben geen/weinig bladval. In het Stromingslabyrint is ook een optionele chemische zuiveringstrap opgenomen, de defosfateringsvijver (zie foto 22 & 7 ).

De inlaat van boezemwater dient vanuit kwaliteitsoverwegingen zo beperkt mogelijk te blijven. Als bij extreme droogte uit de Ringvaart toch boezemwater moet worden ingelaten wordt dit via de defosfateringsvijver geleid. Het besturingssysteem zorgt ervoor dat het inlaten van boezemwater niet gelijktijdig met het uitslaan van het vuilere polderwater door het Huygendijk- gemaal plaatsvindt. Inmiddels functioneren alle systeemonderdelen en begint de inregel- en beheerfase. Het instellen/de ecologische successie van het watersysteem verloopt boven verwachting. De waterkwaliteit wordt uitgebreid gemonitord door het Hoogheemraadschap. De resultaten worden jaarlijks in breed verband besproken en gebruikt voor de fine tuning van het systeem en het zonodig inschakelen van de defosfateringsvijver. Het beheer op maat van het wijkwatersysteem wordt nog verder uitgewerkt. Kennis daaromtrent is nog beperkt voorhanden/ontsloten en vraagt nadrukkelijk meer aandacht als wezenlijke schakel in het succes en acceptatie van duurzame watersystemen. De in Heerhugowaard gevolgde werkwijze waarbij overheden, ontwerpers, technici, kunstenaars en beheerder(s) interactief en intensief hebben samengewerkt werpt zijn vruchten af. “Het watersysteem van Heerhugowaard-Zuid is de watertoets avant la lettre en toont hoe anders omgaan met water tot meer kwaliteit en duurzaamheid kan leiden.” (ontleend aan interview met Nelen & Schuurmans) Oorspronkelijk bestond het idee om ook de waterketen te verduurzamen, iets waar in NL weinig aandacht (meer) voor is in tegenstelling tot de ons omringende landen (zoals bv. in SolarCity Linz). Het slaan van een brug tussen het lokale watersysteem en de waterketen (kleine kringloopbenadering) maakt watersensitieve stedelijke ontwikkeling duurzamer en de wederkerige relatie van het leven met water weer zichtbaar en tastbaar.


D

De inlaat in het westelijk deel van het stromingslabyrint. Het recreatiewater wordt door een pomp onder de middenweg door hier heen gepompt voor natuurlijke zuivering (zie ook foto

E

De inlaat in de defosfateringsvijver nabij het Huygendijkgemaal (zie ook foto

7

15

).

). Bij extreme droogte

wordt hier (boezem)water uit de ringvaart ingelaten en voorgezuiverd voor het recreatiewater van de Stad van de Zon. Zie ook de luchtfoto van het stromingslabyrint met de stroomrichtingen.

57

Oevers Stad van de Zon & Park van Luna. Heerhugowaard Zuid - Stad van de Zon & Park van Luna

Oevers watersysteem Heerhugowaard-Zuid 59

ik heb nooit iets anders getracht dan dit: het zacht maken van stenen het vuur maken uit water het regen maken uit dorst het regent ik drink ik heb dorst. Gerrit Kouwenaar (deel uit ‘ik heb nooit’).


Bijlage bronnen

.. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. . .. .

Literatuur Als de leuning beweegt, Goos Geursen, Thema uitgeverij, 2006. Amfibisch Wonen, H. Venhuizen (red.), Kunstgebouw, NAi-uitgevers, 2000. Bouwen op water, ROM, 9/2005. Decentralised Sanitation and Reuse: concepts, systems & implementation, editors P. Lens, G. Zeman & G. Lettinga, IWA publishing, 2001. Dossier Water: versnelde uitvoering van waterprojecten, ARCADIS dossierreeks, 2005. Een nieuwe wereld: het ontstaan van het moderne Nederland, A. van der Woud, uitgeverij Bert Bakker, 2006. Grote Historische Atlas1894/1933 Noord-Holland, Uitgeverij Nieuwland, 2006. Heerhugowaard-Zuid: Capaciteitsstudie plandeel 4, Bureau Alle Hosper, 2001. Heerhugowaard-Zuid: Definitief ontwerp plandeel 4, Bureau Alle Hosper, 2005. Heerhugowaard-Zuid: Definitief ontwerp recreatiegebied, Bureau Alle Hosper & DRFTWD Office, 2005. Heerhugowaard-Zuid: Nota van Uitgangspunten, gemeente Heerhugowaard, 1997. Heerhugowaard-Zuid: Programma van Eisen voor het Stedelijk Gebied, Kuiper Compagnons, 1998. Heerhugowaard-Zuid: Quick Scan Windenergie, WEOM, 1999. Heerhugowaard-Zuid: Ruimtelijk Programma van Eisen Recreatiegebied Heerhugowaard-Zuid, Bureau Alle Hosper, 1999. Heerhugowaard-Zuid: Typologiestudie plandeel 4, Bureau Alle Hosper & Venhoeven CS, 2002. Heerhugowaard-Zuid: Voorlopig ontwerp de druiplanden, Bureau Alle Hosper, 2002. Heerhugowaard-Zuid: Uitgangspunten ontwerp, Bureau Alle Hosper, 1998. Heerhugowaard-Zuid: Windpark Stad van de Zon, Bureau Alle Hosper & WEOM, 2004. Het lege land: de ruimtelijke ordening van Nederland 1798-1848, A. van der Woud, uitgeverij Contact 1987, 6e druk 2005. Individuele behandeling van afvalwater: handboek, 2003/2004, Van Hall Instituut, 2004. Land in zicht: een landschapsarchitectonische verkenning van de plek, I. Bobbink, Uitgeverij SUN, 2004. Leve(n)de stadwateren: werken aan water in de stad, Stowa, rapportnummer 15, 2000. New Waterscapes: planning, building and designing with water, H. Dreiseitl & D. Grau (eds.), Birkhauser, 2005. Ontwerpen met regenwater, Stichting Rioned, 2003. Overstromingsrisico als ruimtelijke opgave, Leo Pols e.a., RPB, NAi uitgevers, 2007. Peninsula Europe, H. Mayer Harrison & N. Harrison, artistbook, 2001. PPS en gebiedsontwikkeling, B. Wolting, Sdu uitgevers, 2006. Raingardens: managing water sustainably in the garden and designed landscape, N. Dunnett & A. Clayden, Timber Press, 2007. Reise- en Zak-Atlas, Jan Christiaan 1773, herdruk, Uitgeverij 12 Provinciën, 2005. Schuttingtaal: vloeken in de openbare ruimte mag dat? Analyse en ontwerpstudie naar erfafscheidingen (plandeel4), Bureau Arjan Karssen, 2003. Some items, recreatiegebied Heerhugowaard-Zuid, DRFTWD Office, 2002.

61

.. .. .. .. . .. ..

Spaces Water, J. Boschetti (ed.), The Images Publishing Group, 2005. The Meaning of Water, V. Strang, Berg, reprint 2006. Topografische dubbelatlas1868-2002, Buijten & Schipperheijn, 2003. Towards the sewerless city, A. Schoenborn, EcoEng Newsletter No 12, 2006. VINEX: een morfologische verkenning, RPD, NAi uitgevers, 2006. Water, Stedebouw & Ruimtelijke Ordening, uitgave NIROV, 04/2003. Water: een bloemlezing van Nederlandstalige gedichten, RVU, 2000. Water duurzaam in het ontwerp, P. Teeuw & A. Luising, Aeneas, 2005. Water in drievoud: benaderingen voor stedelijke waterplannen, F. vd Ven, S. Tjallingii, P. Baan, P. v Eijk & M. Rijsberman, Eburon, 2005. Water in stedelijke vernieuwing: een participatieve strategie, P. van Eijk, Aeneas, 2002. Waterscapes: using plant systems to treat wastewater, H. Izembart & B. Le Boudec, GG, 2003. Zee van Land, W. Reh, C. Steenbergen & D. Aten, Stichting Uitgevrij Noord-Holland, 2005. Zichtbaar, tastbaar, zinvol: de integratie van natuur en techniek in de vormgeving van stedelijk water, H. Potz & P. Bleuze, NAi uitgevers, 1998.

Websites http://historisch-heerhugowaard.geschiedenisbank-nh.nl http://www.ceesbakker.nl http://www.heerhugowaard.nl http://www.nieuwsbank.nl http://www.noord-hollandsarchief.nl http://www.recreatielandschapparkvanluna.nl http://www.wijkpanelstadvandezon.nl

Gesprekspartners

.. ..

Gemeente Heerhugowaard: Evert Vermeer / vml. burgemeester Joost Bruijn / Afd. Ruimtelijke Ontwikkeling en Volkshuisvesting Jan-Thijs Dijkstra / Afd. Ingenieursbureau Dusan Zamurovic / Afd. Wijkbeheer

Bureau Alle Hosper: Berrie van Elderen DRFTWD Office: Arno van der Mark Kuiper Compagnons: Hans Peter van Schooneveld Nelen & Schuurmans: Fons Nelen & Liesbeth Hersbach Vos Alkmaar: Keer van Raam


Kwaliteitsteam Leven met Water over de Grens Erik Arkesteijn / KNHM Ellen Kelder / Gemeente Dordrecht Sector Stadswerken Jan Hilbert / Copijn Hiltrud Potz / OpMaat Bert Satijn / Innovatieprogramma Leven met Water Conny Swenne / Provincie Noord-Holland Sector Water Sybrand Tjallingii / TU-Delft Jeroen van Westen / Beeldend kunstenaar

63

Gespreksleidraad procesanalyse

planconcept

1.

Wat was de aanleiding voor de nieuwe ontwikkeling?

2.

Is de cultuurhistorische context vooraf in kaart gebracht?

3.

Wat zijn de belangrijkste bouwstenen van het planconcept?

4.

Hoe hebben de maatschappelijke en/of klimaatsveranderingen hierin een rol gespeeld?

5.

Was duurzaam waterbeheer vanaf de start een richtinggevend principe?

6.

Hoe komt de lokale vestigingsgeschiedenis en identiteit in het planconcept tot uiting?

7.

Welke belangen en kwaliteiten zijn verenigd / gekoppeld?

8.

Hoe heeft het planconcept zich in de tijd ontwikkeld? Wat is gewijzigd en waarom?

9.

Wat maakt het tot een voorbeeld van duurzame stedenbouw en culturele planologie?

10.

Hoe heeft het planconcept doorgewerkt in de daadwerkelijk realisatie van Stad van de Zon?

11.

Wat zijn de belangrijkste gerealiseerde kwaliteiten op het gebied van duurzaamheid en water?

12.

Op welke wijze draagt Stad van de Zon aan het waterbeheer van de omringende gebieden?

13.

Wat zijn de leerpunten wat betreft systeeminnovaties?

planproces

1.

Wie was de initiatiefnemer en voornaamste trekker bij het opstarten?

2.

Is er vooraf een krachtenveldanalyse uitgevoerd?

3.

Welke fasen zijn in het project te onderscheiden?

4.

Welke partijen hebben in welke fase deelgenomen?

5.

Wat was de rol, belang en invloed van de verschillende partijen?

6.

Hoe waren de burgers betrokken en wat zijn de eerste ervaringen van de nieuwe bewoners?

7.

Hoe was het proces georganiseerd (procesarchitectuur)?

8.

Zijn in het planproces creatieve werkvormen ingezet? Zo ja wanneer en waartoe?

9.

Waren er spel- , communicatieregels en/of inspanningsverplichtingen?

10.

Wie heeft/hebben de realisatie van het project echt mogelijk gemaakt?

11.

Wat waren de belangrijkste blokkades en successen?

12.

Hoe is de realisatie gefinancierd en hoe zijn de kosten en baten verdeeld?

13.

Wat zijn de leerpunten wat betreft procesinnovaties?


kennis

1.

Zijn in het planproces kennislacunes / - vragen naar boven gekomen?

2.

Hoe en is nieuwe kennis ontwikkeld en in welk kennisdomein?

3.

Door wie is nieuw kennis ontwikkeld en welke kennisbronnen zijn geraadpleegd?

4.

Is de aard en/of het gebruik van kennisvragen veranderd gedurende het planproces?

5.

Hoe is (nieuwe) kennis gedeeld met de betrokkenen?

6.

Is de nieuw ontwikkelde kennis vastgelegd?

7.

Is er een eigen projectidioom en/of beeldtaal ontwikkeld? Zo ja, hoe is dit tot stand gekomen?

8.

Wat is de leerpunten wat betreft ontwikkelen, ontsluiten en overdragen van nieuwe kennis?

65

Colofon Titel: Stad van de Zon & Park van Luna Heerhugowaard-Zuid Status: concept projectdossier Datum: 7 / 2007 Project: Leven met Water over de Grens Opdrachtgever: Leven met Water, KNHM, Provincie Noord-Holland Projectnummer LmW: P2049 Opdrachtnemers: Park, Arcadis & AV3d Projectnummer Park: BO 1967 Opstellers: Dennis Moet / Park, Ludo Boeije / Arcadis, Jan-Willem Moulijn, Martijn Schoots, Erika Meershoek & Michel van Ruijven / Studio Rimic Rechten: Gebruik van beeld en tekst uitsluitend met bronvermelding. Copyright foto’s, beeldessay Dennis Moet / Park 2007.

Copyright kaartmateriaal oorspronkelijke makers.


Heerhugo- waard- Zuid: Stad van de Zon & Park van Luna

Recommend Documents