Heel Zeeland aan de zonnepanelen. Duurzame energie. Duurzaam ondernemen. ledenvergadering dinsdag 12 juni a.s

Juni 2012, nummer 118, jaargang 29 nummer 2

Duurzame energie

Duurzaam ondernemen

Heel Zeeland aan de zonnepanelen ledenvergadering dinsdag 12 juni a.s.

Artiesten

Loes de Jong

Acrobatiek op de dijk van Vlissingen: samenwerken om een prestatie neer te zetten waarvoor de mensen enthousiast worden. Bij deze artiesten zie je dat het werkt: hun energie komt over bij het publiek, het raakt de mensen. Een beproefde act verliest nooit zijn kracht, maar heeft artiesten nodig. Hetzelfde geldt voor duurzame energie, duurzaam ondernemen of duurzaam huishouden: een goed perspectief, maar heeft mensen nodig om te werken. Aan de slag! www.loesdejongfotografie.nl

Colofon Juni 2012, nummer 118, jaargang 29 nummer 2 Een wantij is een plaats waar stromingen elkaar ontmoeten. Wantij is een uitgave van de ZMf. Het blad verschijnt drie maal per jaar en wordt naar de leden van de ZMf verstuurd. Lidmaatschap van de ZMf kost € 16 per jaar. Redactie: Rinus Antonisse, Janneke Donkers, Elly Geelhoed (secretariaat), Rob Kregting, Peter Maas, Ilse Pama (gastredactie), Gerda Spaander en Willem de Weert (eindredactie). Afsluiting kopij voor de volgende Wantij: 1 oktober 2012. Bijdragen kunnen in overleg met het redactiesecretariaat worden ingediend. Auteurs zijn verantwoordelijk voor de inhoud van hun artikel. Plaatsing in dit blad hoeft niet te betekenen dat de vermelde meningen het inzicht van de redactie, het bureau of het bestuur van de ZMf weergeven. Vormgeving: Photographics, Goes. Druk: Zoetewey, Yerseke, Verspreiding: Orionis, Walcheren. Fotografie: Fotostudio G.J. Vlekke: blz. 14; Justus van den Berg: blz. 17; Loes de Jonge: blz. 1, 2, 6 en 13; Maatschap Wilhelminapolder: blz. 15 en 16; Theo Jordans: blz. 10 en 11; Peter Maas: blz. 18; Gerda Spaander: blz. 8 en 20; ZMf: blz. 3, 4, 5 en 9. Redactiesecretariaat: ZMf, Ravelijn de Groene Jager 5, 4461 DJ Goes, tel. 0113 230075, fax 0113 250955. E-mail: [email protected].

2

wantij juni 2012

Inhoud 2 Artiesten Loes de Jong 3 Heel Zeeland aan de zonnepanelen Willem de Weert 6 Focus op Zeeuwse projecten DELTA nog behoedzamer



met duurzame projecten Rinus Antonisse

8 Van kunstmestfabrikant tot kapsalon Zeeuwse bedrijven enthousiast

over energiebesparing Gerda Spaander

10 Zeeland verbeeld Schilder Theo Jordans Rob Kregting 12 Hoge molen vangen veel wind Peter Maas 14 Bouw biogascentrale in Bathpolder ‘Onze bacteriën gaan volcontinu



aan het werk’ Rob Kregting

15 Duurzaam ondernemen ‘Zonder gangbare landbouw

niet genoeg te eten’ Rinus Antonisse

17 Plantaardig

Muizenstaart van natuurgebied naar begraafplaats Justus van den Berg

18 De voorloper Dreigend

Peter Maas

19 Uitnodiging ledenvergadering ZMf Janneke Donkers 19 Berichten Janneke Donkers 20 De voetafdruk Marieke van Riet

Gerda Spaander

Heel Zeeland aan de zonnepanelen Willem de Weert

ZMf en Zeeuwind hebben de handen ineengeslagen en werken onder de naam ‘Het Zon Effect’ samen aan meer zonne-energie in Zeeland om tegen een scherpe prijs diverse pakketten zonnepanelen aan te bieden. Ze zijn de initiatiefnemers van ‘Het Zon Effect’. In maart en april zijn er verspreid over Zeeland vijf informatiebijeenkomsten georganiseerd waar mensen zijn geïnformeerd over zonnepanelen. Ook heeft ‘Het Zon Effect’ een aantrekkelijk aanbod gepresenteerd voor de aanschaf van zonnepanelen door het organiseren van een centrale inkoop bij een installateur in Zeeland. De bijeenkomsten zijn stuk voor stuk zeer goed bezocht. In totaal kwamen er meer dan 1.200 mensen op de bijeenkomsten af. Alleen al in Koudekerke toonden vierhonderd mensen belangstelling. ‘Dat laat wel zien dat er veel interesse is voor zonnepanelen in Zeeland.

Maar het laat ook zien dat er grote behoefte is aan onafhankelijke informatie over zonnepanelen. We zijn blij dat we daar met ‘Het Zon Effect’ in kunnen voorzien,’ aldus projectleider Ilse Pama. ‘Ook de inschrijvingen liepen storm. Inmiddels hebben 600 geïnteresseerden dit gedaan. De vraag naar de pakketten zonnepanelen is ongekend. De droom van ‘Het Zon Effect’ is heel Zeeland aan de zonne-energie. We zijn de provincie met de meeste zonuren in Nederland. We willen gewoon dat meer Zeeuwen overstappen op zonne-energie. Die droom lijkt toch al aardig dichtbij te komen.’

wantij juni 2012

3

Heel Zeeland aan de Zonnepanelen

Druk bezochte informatiebijeenkomst van ZMf en Zeeuwind in Terneuzen.

Consumenten ZMf en Zeeuwind zochten naar de meest aantrekkelijke pakketten, zodat de belangstellende klant dat niet zelf hoeft te doen. De organisaties nemen de consument een hoop werk uit handen door het papierwerk voor te bereiden en door bij installateurs voordelige offertes te bedingen. Maar ze zijn geen leverancier; de eventuele koper bestelt rechtstreeks bij de installateur. Er is ook een pakket voor de doe-het-zelver. Uit een vergelijkend onderzoek in de PZC (16 maart 2012) bleek het instappakket van Het Zon Effect voordeliger dan het aanbod van DELTA. Het pakket van DELTA gaat bij een gemiddeld verbruik van 3300 kWh elektriciteit na 21 jaar uitbetalen, de panelen van ‘Het Zon Effect’ leveren al na 10 jaar winst op. Zonnepanelen gaan minimaal 25 jaar mee.

Agrariërs Ook een speciale bijeenkomst in Goes voor agrariërs en boeren met een minicamping werd druk bezocht. ‘Wanneer haal ik rendement uit de zon?’, was de veel gestelde vraag. Er volgden de nodige rekenvoor-

4

wantij juni 2012

beelden waaruit bleek dat vooral bij een laag elektriciteitsverbruik op het bedrijf of mensen die zo veel gebruiken dat ze in het hoogste belastingtarief vallen, zonnepanelen op het dak van een stal of schuur financieel interessant zijn. Of een investering rendabel is, heeft bijvoorbeeld ook te maken met de stand van het dak ten opzichte van het zuiden. De organisatoren (ZLTO, ZAJK, Zeeuws Klimaatfonds, ZMf en Zeeuwind) hopen middels deze bijeenkomst agrariërs te hebben geïnspireerd om een stap te zetten naar een meer klimaatneutrale bedrijfsvoering.

In Middelburg is een Vereniging van Eigenaren zover dat ze haar financiële ruimte nagaat en offertes voor plaatsing van vijftig panelen heeft opgevraagd. Zo krijgen de bewoners in beeld waarover zij nu precies kunnen beslissen en of ze zelf energie op hun gedeelde daken gaan opwekken. Voor meer informatie: www.hetzoneffect.nl

Zeeland heeft de meeste zonuren van Nederland In Nederland, en zeker in Zeeland, schijnt de zon voldoende om zonnepanelen te laten werken. De zon is een onuitputtelijke bron voor de opwekking van zonnestroom. Daarom is zonnestroom duurzaam.

Wat is een zonnepaneel? Een zonnepaneel of PV-paneel (Photo-Voltaic) is een paneel dat zonne-energie omzet in elektriciteit. Hiertoe wordt een groot aantal PV- cellen op een paneel gemonteerd. Ook de zonnecollector wordt soms tot de zonnepanelen gerekend, maar deze is op een ander principe gebaseerd, namelijk opwarming van een stromend medium, meestal water. Zonnepanelen maken op het dak elektriciteit, doordat zonlicht een elektrische spanning opwekt tussen de twee laagjes silicium op het paneel. Zonnepanelen bestaan uit zonnecellen, door de PV-kristallen zien zonnepanelen er vaak metallic (donker) blauw uit. De meeste zonnepanelen op woningen zijn gekoppeld aan het elektriciteitsnet. Het systeem levert stroom aan het net als de panelen tijdelijk meer elektriciteit leveren dan men gebruikt. ‘Dan draait de teller terug.’ www.hetzoneffect.nl/meer-info/veel-gestelde-vragen/wat-is-een-zonnepaneel

Zonnetaart Met veel plezier nam de ZMf de zonnetaart in ontvangst van Marten Wiersma van ‘Stroom naar de Toekomst’. Als reden voor de taart noemde Wiersma de positieve bijdrage van het project ‘Het Zon Effect’ aan meer duurzame energie in Zeeland en de vliegwielwerking die ervan uitgaat. Inmiddels hebben ruim 600 huishoudens een bestelling voor zonnepanelen geplaatst. Volgens Melissa Ernst van Het Zon Effect is dit boven verwachting. ‘We hadden gerekend op 200 met als ambitie 300.’ Na een kopje koffie met taart vertrokken de vertegenwoordigers van ‘Stroom naar de Toekomst’ naar de Vereniging Zeeuwind. Ook zij werden vereerd met een bezoek en uiteraard taart.

Stroom naar de toekomst ‘Stroom naar de toekomst’ is opgericht om de tweede kerncentrale tegen te houden en om duurzame energie te stimuleren. Nu een tweede kerncentrale (tijdelijk) buiten beeld is, richten zij zich op het stimuleren van duurzame energie in de regio. Zij willen zo snel mogelijk de kansen en mogelijkheden benutten die duurzame energiebronnen bieden in eigen huis en bedrijf en daarmee de Zeeuwse economie een duw in de goede richting geven. Voor meer informatie: www.stroomnaardetoekomst.nl

Willem de Weert is eindredacteur van Wantij.

wantij juni 2012

5

Focus op Zeeuwse projecten

DELTA nog behoedzamer met duurzame projecten

Rinus Antonisse

‘Eén van de hoofddoelstellingen is,’ zegt DELTA the multiutility company, ‘een bijdrage leveren aan energietransitie. Streven is een CO2- neutrale energieopwekking in 2050. Het gaat dan om een combinatie van waterkracht, winden zonne-energie en biomassa. En ook een rol voor kernenergie. DELTA begeeft zich niet meer in ongewisse avonturen, maar kiest voor activiteiten op basis van een gezonde financiële afweging.’ Martin Smit, manager Strategie en Beleid van DELTA, is er vast van overtuigd. ‘We gaan naar een maatschappij waarin je honderd procent duurzame energie zult hebben. Dat is wel een lang proces. Het gaat niet van de ene op de andere dag.’ Er zal volgens hem sprake zijn van een combinatie van zowel centrale als decentrale opwekking. DELTA moet daarin een evenwicht zien te vinden. ‘Hoe dan ook, duurzame ofwel hernieuwbare energie wacht een kansrijke toekomst.’ Het beeld is nog vaak dat DELTA geen hoge prioriteit toekent aan verdere ontwikkeling van hernieuwbare energie. Ten onrechte, vindt Smit. Hij denkt dat dit beeld deels komt door de grote aandacht voor kernenergie. Hoewel het plan voor de bouw van 6

wantij juni 2012

een tweede kerncentrale nu is geparkeerd, blijft er wel een rol voor kernenergie bestaan. ‘Het is in elk geval CO2- neutraal en dat is een belangrijk element.’

Regionale en lokale projecten Goed, duurzame energie dus. Smit noemt de bemoeienissen van DELTA met zonnecellenfabriek Solland Solar in Limburg en biodieselfabriek Biovalue in Eemshaven. ‘Als je ziet wat we, ook in geld, daarin gestopt hebben…. Met beide projecten is het niet geworden wat we ervan verwachtten en daarom zijn we ermee gestopt. We hebben gezegd: laten we terugkeren naar Zeeland, naar meer regionale en lokale projecten.’ Goed voorbeeld is voor hem de opschaling

van de windmolens bij de Kreekraksluizen. ‘Dat is typisch een project waarvan ik zeg: dat klopt op alle fronten. Het is ook een echt Zeeuws project. Het totale project is goed voor de energieopwekking voor ongeveer 55.000 huishoudens (gelijk aan het stroomverbruik van bijna alle huishoudens op de Bevelanden en Schouwen-Duiveland). Voor Nederlandse begrippen een groot project met voor DELTA een investering van 55 miljoen euro. Dat is ook voor ons veel geld.’ Het bedrijf doet ook mee aan het plan voor een windpark voor de Zeeuwse kust (zie elders in deze Wantij). ‘Nationaal ondersteunend beleid is er niet, en dan kan zo’n plan niet van de grond komen. Maar de tijden kunnen ook in politiek opzicht veranderen’, zegt Smit.

Tegenprestatie DELTA nog steeds niet bekend Als tegenprestatie voor het tot 2033 open houden van de kerncentrale Borssele tekenden eigenaren DELTA en Essent in 2006 een convenant om samen 250 miljoen euro te investeren in duurzame energie. Voor DELTA kwam dat neer op 100 miljoen voor zogenaamde Additionele Innovatieve Projecten (waarover een commissie oordeelt) en 25 miljoen voor een fonds voor duurzame innovatieve energie. Doordat DELTA aandelen van Essent in de kerncentrale overnam, is het bedrag van 125 miljoen hoger geworden (en het deel van Essent lager). Hoe het precies zit met de bestedingen, wil DELTA nog niet vertellen. Als eersten zullen direct betrokkenen (ministerie, Tweede Kamer, commissarissen, aandeelhouders) worden geïnformeerd.

ZMf onderzoekt duurzame toekomst DELTA De ZMf komt, in samenwerking met andere milieuorganisaties, met een rapport over de mogelijkheden voor een duurzame toekomst van DELTA. Gekeken wordt onder meer naar haalbare duurzame projecten, decentrale opwekking en omvorming tot servicebedrijf voor particulieren en bedrijven. Het rapport moet op de ledenvergadering in juni beschikbaar zijn.

Verlies In 2007 werd zonnecellenfabriek Solland in Limburg verkocht aan het Zeeuws energiebedrijf DELTA, maar dat wilde al vrij snel van de Heerlense fabriek af. Het lukte echter niet een koper te vinden. Uiteindelijk werd Solland Solar verkocht aan het management van de fabriek. Delta incasseerde een verlies van meer dan een kwart miljard euro.

Dagblad De Limburger, 3 januari 2012

Rendement Uit zijn woorden blijkt dat DELTA nog behoedzamer is geworden bij het oppakken van duurzame energieprojecten. ‘We willen graag onze rol spelen, maar wel op basis van een gezonde financiële afweging en die hangt weer af van de specifieke ontwikkelingsmogelijkheden van een project. Daar vragen de aandeelhouders ook om. Die willen rendement. De bijdrage van een duurzaam project aan het totale rendement kan best wel eens wat lager zijn, maar het is niet zo dat DELTA er is om onrendabele delen in te vullen.’ Daarom begint het bedrijf niet in zijn eentje aan de uitwerking van het plan voor een getijdencentrale in de Brouwersdam. ‘Qua economisch rendement is dat

een uitdaging’, stelt Smit. DELTA wil er graag mee aan de slag, samen met andere partijen die voordeel hebben bij zo’n bijzondere vorm van hernieuwbare energie. ‘Als je tot combinaties kunt komen, is dat voor Zeeland ook goed.’

wind, zon en getij is biomassa. Smit: ‘We zijn nog aan het kijken naar de kolencentrale van EPZ in Borssele, om die op biomassa te krijgen. Dat is wel duurder dan kolen en gas, maar het levert een goede bijdrage aan de landelijke doelstelling voor duurzame energie.’

Zonnepanelen en biomassa

‘Ook hier geldt: krijg je het economisch rond? Zonder overheidssteun is het niet mogelijk. Dat is met veel projecten. Sommige dingen zijn veelbelovend, maar het moet wel rond te krijgen zijn met veel partijen.’

DELTA blijft wel zonnepanelen aanbieden. Smit beseft dat er voor veel mensen toch een drempel ligt om ze aan te schaffen. ‘De consumenten hikken er tegenaan. We kijken nu nadrukkelijk naar een aanbod voor de consumenten, waarbij de mensen niet zelf hoeven te investeren. Ik denk dat we in het derde kwartaal van dit jaar met een aanbod kunnen komen.’ Vierde pijler naast

Rinus Antonisse is journalist en lid van de Wantijredactie.

wantij juni 2012

7

Van kunstmestfabrikant tot kapsalon

Zeeuwse bedrijven enthousiast over energiebesparing Gerda Spaander

Volgens het Internationaal Energie Agentschap zal het grootste deel van een duurzaam energiesysteem voor rekening moeten komen van energiebesparing. De ZMf haakt hierop in, en is op verschillende fronten bezig bedrijven aan te zetten tot energiebesparing. De grootste klapper maakt de ZMf met het project ‘De CO2-ambitie’. De Zeeuwse CO2uitstoot blijkt per inwoner heel hoog te zijn. Tachtig procent daarvan komt voor rekening van een klein aantal heel grote bedrijven. Met de meeste van deze bedrijven is de ZMf in gesprek gegaan. Dat leidde in 2007 al tot een reductie van 10%. Na het Zeeuwse succes hebben de andere milieufederaties deze methode overgenomen in een landelijk project. In 2011 zijn de resultaten gezamenlijk gepresenteerd. Bij deze presentatie toonde de vertegenwoordiger van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu grote waardering voor de samenwerking tussen de milieubeweging en de bedrijven: ‘Dat zou je twintig jaar geleden niet verwacht hebben’.

Efficiëntie De ZMf werd bij de Zeeuwse CO2-ambitie ondersteund door Ernst Worrell, hoogleraar Energie, Grondstoffen en Technologische Verandering aan de Universiteit van Utrecht. Bij de inauguratie van zijn hoogleraarschap stelde hij dat de energetische efficiëntie van de economie hooguit tien procent is, of

8

wantij juni 2012

zelfs minder. Dat geeft mogelijkheden tot bezuinigingen, en dat is gebleken. Eerder al heeft hij voorstellen gedaan aan DOW, Yara, Thermphos en (het inmiddels failliete) Zalco. Deze bedrijven zijn daarmee aan de slag gegaan. Zo heeft Yara de emissie van lachgas (een broeikasgas dat 310 maal zo sterk is als CO2) aanzienlijk en versneld gereduceerd.

Werk en thuis In het kader van de landelijke CO2-ambitie is vooral Zeeland Refinery (voorheen Total), mede met advies van Ernst Worrell en de ZMf, aan de slag gegaan. In het bedrijf komt er restwarmte vrij uit verschillende productstromen. Deze warmte zal worden gebruikt om stoom te produceren, die elders in het bedrijf gebruikt kan worden. Uit rookgassen van de ‘fornuizen’ zal warmte worden teruggewonnen. Samen met nog andere aanpassingen moet dit een besparing van minstens 10% aan CO2-uitstoot opleveren. Dat proces loopt van 2008 tot 2014, en kost tientallen miljoenen euro’s. Wim van den Berge, manager Veiligheid,

Milieu en Kwaliteit, zegt dat deze kosten door een lagere energierekening zeker terugverdiend zullen worden. Daarnaast heeft de ZMf ook presentaties verzorgd voor de werknemers, zodat ze inzicht kregen in hun eigen bespaarmogelijkheden, en wat dat op zou leveren. Vooral de klimaatquiz maakte hierbij de tongen los.

Winkels Goes De ZMf richt zich niet alleen op de grote bedrijven. Een voorbeeld van het kleinere werk is de ‘Klimaatvriendelijke koopstraat’. In Goes hebben enige tientallen winkels en dienstverlenende bedrijven samen met de ZMf gekeken hoe ze energie konden besparen. Op menige winkel is nu het bordje te zien: ‘Natuurlijk zijn we zijn open. De deur is alleen dicht om energie te besparen’. Eén van de energiebesparende winkels is de DA-drogisterij in de Lange Kerkstraat in Goes. Bedrijfsleider Vermin laat zien waar de grootste slag is geslagen: bij de parfumerieafdeling is de halogeenverlichting vervangen door ledlampen. ‘Ik heb hier 3000 euro in geïnvesteerd, maar binnen het jaar had

Links VNO-NCW voorzitter Bernard Wientjes naast ZMf-directeur Tjeu van Mierlo, Margriet Schreuders van de Nationale Postcode Loterij en rechts directeurgeneraal Bernard Ter Haar van het ministerie van Infrastructuur en Milieu.

ik het al terugverdiend. Doordat led-verlich- opgemaakt hebben’. Ook kapsalon Charlie ting geen warmte afgeeft, heeft de aircon- Hair heeft besparingsmaatregelen genomen. ditioning in de zomer ook minder te doen. De halogeenspots van 50 Watt zijn Daar staat wel tegenover dat we nu in de vervangen door led-lampen van zo’n 5 Watt winter de verwarming soms aan hebben, en de boiler heeft plaatsgemaakt voor een en dat was vóór de ledverlichting nooit nodig! Maar de besparingsbalans slaat positief door naar de situatie met de nieuwe lampen. Ja, de deur, die staat inderdaad nog open. Het is een deur met een Ernst Worrell, hoogleraar Universiteit Utrecht. ‘luchtgordijn’, daar is een verbouwing voor Wantij, oktober 2009 nodig om dat te veranderen. Mocht ik ooit gaan verbouwen dan wil ik dat zeker aanpakken’. Inmiddels is al HR-ketel. Bedrijfsleider Van Gastel heeft nog geen DELTA-afrekening ontvangen, één van de twee deuren dicht. ‘En dan komen er straks ook nog twaalf zonnepanelen op maar ziet die met vertrouwen tegemoet. het dak. Ik doe het graag, al had ik blijkbaar de ZMf nodig om me over de streep te trekken. Ik heb kinderen, ik wil niet dat die me over Gerda Spaander is lid van zestig jaar kwalijk nemen dat we alles de Wantijredactie.

‘Energiebesparing spaart een kerncentrale uit’

wantij juni 2012

9

Zeeland verbeeld

Schilder Theo Jordans

‘Zwerven en sprokkelen’

Rob Kregting

Theo Jordans (Venlo, 1956) reisde op de terugweg naar Groningen, na een verblijf in Antwerpen in het voorjaar van 1984, door Zeeuws-Vlaanderen. ‘De desolaatheid van het landschap sprak me aan. Het deed me aan Groningen denken, waar ik toen woonde. Hoewel dat landschap nu wel behoorlijk verpest is. De patina van de geschiedenis verdwijnt.’ Jordans woont en werkt nu in Groede. Landschapsschilder Theo Jordans komt uit een muzikaal gezin. Vader was musicus, moeder musicologe. ‘Mijn vader dacht dat het kunstenaarschap tot armoede zou leiden. Na het behalen van mijn VWO diploma was de keuze aan mij. Ik koos voor de Academie Minerva Beeldende kunst en vormgeving in Groningen, omdat die het verst weg lag en in die jaren bekend stond als de beste voor figuratieve schilderkunst.’ Aanvankelijk koos hij voor de vrije afdeling. ‘In het derde jaar raakte ik geïnspireerd door Hans Heeren, die ik ben blijven volgen en wiens werk ik bewonder.’ Hij haalde daarna de onderwijs-

bevoegdheid en kon aan de slag aan het Zeeuws Instituut voor Kunstzinnige Vorming in Middelburg en de RSG Petrus-Hondius in Terneuzen, waar hij nog altijd les geeft. ‘Ik probeer de kinderen nieuwsgierig te

anders, daar kom ik nog wel op terug. Als ik buiten ga werken en niet om tien uur op de fiets zit, wordt ‘t niks. De laatste jaren duurt het langer voordat ik wat gevonden heb. Je verandert zelf, je kijkt ook anders. Maar voor mij is toch ook een beetje de muziek uit het landschap verdwenen. Dat nonchalante omgaan met het landschap in West-ZeeuwsVlaanderen, dat gemakzuchtige. Wat dat betreft kom ik liever in Pajottenland (Vlaanderen). Totale chaos, maar het is wel een stilistisch gegeven.’ ‘Heeren zei eens tegen mij: ‘Je moet ook olieverf proberen.’ Maar de charme van

‘Hoe Zeeuws mijn werk is? Het is omgevingsbepaald, heel Zeeuws dus. Het is onlosmakelijk met de streek verbonden.’

10

wantij juni 2012

maken. De rest komt vanzelf, als ze echt willen.’ In Groningen werd al snel duidelijk dat hij landschapsschilder wilde worden: ‘Zwerven en sprokkelen. Eerst ter plekke noteren, in het atelier uitwerken. Maar nu werk ik

‘balletdansen’ met penseel op papier is veel spannender dan wanneer je in olieverf gaat opbouwen. Ik wil het graag zo basaal mogelijk houden, daarom blijf ik werken met waterverf.’

Kentering Een jaar of vier, vijf geleden kwam er een kentering in zijn werk. ‘Verbeelding en experiment zijn belangrijker geworden. Ik werk nu meer vanuit het papier. Omdat de wereld om me heen steeds minder schilderachtig is, moet ik naar fragmenten, inzoomen. Steeds meer vanuit het geheugen, uit mijn beeldarchief. Ik durf meer naar binnen te kijken. Wat formaat betreft werk ik niet graag groot, dat schreeuwt teveel om aandacht. Klein is goed. Het thema dicteert het formaat. Er is maar één oplossing.’

Gevraagd naar de noodzaak van een romantisch, melancholisch karakter voor een kunstenaar, zegt Theo: ‘Volgens het boekje ben ik melancholicus. Maar ik heb ‘t idee een lot uit de loterij te hebben gewonnen. Je hebt een ongelooflijke pré als je in ‘t rijke Westen woont. Dat ik dit allemaal mag doen is een voorrecht. Melancholie is geen voorwaarde.’

Voor meer informatie: www.theojordans.nl In juni en juli exposeert Jordans in Pulchri in Den Haag (www.pulchri.nl).

Rob Kregting is lid van de Wantijredactie.

wantij juni 2012

11

Windmolens op de Noordzee kunnen heel Nederland van stroom voorzien ‘Grote windmolenparken op zee kunnen ons land in 2050 zeker voor de helft, in theorie zelfs volledig van elektriciteit voorzien. Een nieuwe kerncentrale bouwen is overbodig. De overheid moet de ruimte op zee toewijzen en op die plaats geen mogelijkheid geven voor ander ruimtelijk gebruik. Net als op het land moet er een plan voor ruimtelijke ordening op zee komen. Ook moet de overheid de infrastructuur aanleggen, bijvoorbeeld stopcontacten op zee, zodat de stroom naar het landelijke hoogspanningsnet kan. Het is heel belangrijk dat milieuvriendelijk geproduceerde elektriciteit met voorrang op niet-hernieuwbare bronnen op het net wordt toegelaten. Dan kan de maximale hoeveelheid windenergie benut worden, resulterend in de laagste kosten en de laagste uitstoot van broeikasgas.’ Harry Droog, Platform Duurzame Elektriciteitsvoorziening. Wantij, oktober 2009.

12

wantij juni 2012

Hoge molens vangen veel wind

Peter Maas

Oude windmolens draaien altijd tégen de klok in. Nu heten windmolens windturbines en draaien de wieken net zo gemakkelijk met de wijzers van de klok mee. Van een ‘going with the flow’ lijkt nog altijd geen sprake. Deze duurzame vorm van energieopwekking blijft de gemoederen bezig houden. De hoogte van de molens bijvoorbeeld en plaatsing op zee. Er stond een mooie foto in de krant van 7 april jl. : ‘De kleintjes maken plaats voor de reuzen’. Veertig meter hoog wordt vervangen door masten van 137 meter. Voor mij persoonlijk kunnen windmolens niet hoog genoeg zijn. Statig, majestueus, indrukwekkend, het veel langzamer draaien van de wieken maar vooral: het benutten van de gratis wind. Dát geeft mij een gevoel van tevredenheid en sympathie. Toch is juist die hoogte één van de angels die steeds weer discussie oplevert, ook binnen de natuurbescherming. Is het mogelijk om deze moeizame spagaat te omzeilen door de gigantische molens op een plaats te zetten waar we ze niet kunnen zien? Waar ze geen invloed op het landschap hebben? Net iets verder weg dan onze neus lang is, ergens midden op de Noordzee bijvoorbeeld?

Op zee Links en rechts staan ze daar al. Je ziet ze midden in het water als je van of naar Engeland vaart. Ook in Zeeland wordt gewerkt aan een dergelijk project. We vragen Tjeu van Mierlo, directeur ZMf naar de stand van zaken. ‘In 2020 wil de Provincie Zeeland 500 MW aan windenergie opwekken. Dit moet vooral in de zogenaamde concentratiegebieden gebeuren. Het gaat om de bekende locaties als de Oosterscheldekering, Sloe, Kanaalzone en de Kreekrak. Molens op het land dus, maar we weten inmiddels hoe moeizaam de realisatie van dergelijke windparken kan zijn. Willen we de doelstelling

voor 2020 realiseren, dan zal er iets extra’s moeten gebeuren. Met het Zeeuws Offshore Wind Project (ZOWP) willen we een stevige impuls geven en wie weet de ambities voor 2020 flink overtreffen.’

Samenwerking Er is een samenwerkingsverband opgestart met DELTA als energieleverancier, Heerema als Zeeuwse bouwer van offshore constructies, Zeeland Seaports en haar haven, Verbrugge met logistieke expertise en Zeeuwind en ZMf voor draagvlak naar de burger en achterban. Toch vinden we het ZOWP niet terug in de jaarplanning van de ZMf voor 2012. Tjeu van Mierlo: ‘Het project ligt zeker niet stil, maar het politieke klimaat werkte niet bepaald mee. We zijn achter de schermen bezig met het opstellen van een contract binnen het consortium. Hoe kunnen we dit project werkelijk realiseren en onder wiens verantwoordelijkheid? Wie bouwt en wie exploiteert uiteindelijk? Zijn er misschien nog andere partijen nodig? Het kan best zo zijn dat de samenstelling van het consortium nog verandert. Nu er sinds kort weer een andere wind waait vanuit Den Haag kunnen we wat harder op het gaspedaal drukken. Voor DELTA is het een uitgelezen kans om haar duurzaam gezicht te laten zien. Zeker nu er geen tijd of middelen meer wegvloeien richting de ontwikkeling van een tweede kerncentrale. Een windpark op zee staat er

echter niet zomaar. Dat is een mega-investering waarbij er een harde garantie moet zijn dat het economisch rendeert. Belangrijkste is dat we nu toewerken naar een consortiumovereenkomst. Daar gaat een aantal studies aan vooraf die nodig zijn om een voorlopige businesscase op te stellen (soort fundering, welke masten, kosten project en financiering). Verder gaan we actief deelnemen in de Nederlandse Wind Energie Assiociatie die de belangen van de windsector behartigt. Wat Zeeland in de kaart speelt, is dat we mogelijk kunnen samenwerken met het windpark voor de Vlaamse kust. Dat kan de efficiëntie een stuk opvoeren.’ Wanneer de molens op zee er staan, laat zich moeilijk voorspellen. Dat duurt zeker nog een aantal jaren. Maar dan, als je op de zeedijk van Westkapelle staat en je verrekijker pakt, misschien dat je ze dan net kunt zien. Piepkleine, schattige molentjes. Onze energiehonger laat uiteindelijk ook het maagdelijk zeelandschap niet onberoerd. Peter Maas is lid van de Wantijredactie.

wantij juni 2012

13

Bouw biogascentrale in Bathpolder

‘Onze bacteriën gaan volcontinu aan het werk’

Rob Kregting

Een energiecentrale die van alles en nog wat uit biomassa haalt. In de vestiging van Lans, teler van trostomaatjes, in de Bathpolder (Reimerswaal) vertellen Anne-Douwe van der Zee, directeur van de centrale, en stafmedewerker Wilko Wisse van Lans over hun plannen. In 2005 begon een groep van zo’n veertig (jonge) Zeeuwse agrariërs zich te oriënteren op bio-energie. Uiteindelijk bleven er vijf jonge akkerbouwers en één bedrijf (Lans) over die de B.V. Groene Poort oprichtten. Wat is het idee? Anne-Douwe en Wilko vullen elkaar aan: ‘Het concept is om reststromen uit de voedingsmiddelenindustrie om te zetten in biogas. We gaan werken met verschillende soorten biomassa, zoals doorgedraaide groente, afval van de voedingsmiddelenindustrie en overschotten aan producten uit de land- en tuinbouw. Dat we hier in de polder willen zitten, komt omdat er in de buurt veel industrie is die ons biomassa kan leveren. Denk aan de verwerkers van uien, aardappelen en graan. Het aanbod is weer- en seizoensgebonden. In het voorjaar krijgen we bijvoorbeeld veel uien aangeboden. Onze installatie gaat door vergisting en bioraffinage daar stoffen uit halen. In eerste instantie ontstaat methaan. De installatie haalt daar CO2 uit, zodat we uiteindelijk aardgaskwaliteit bereiken. We

‘De vergunningen zijn rond, we hebben subsidie, het financieringstraject is ver gevorderd. De ruimte is er. Begin 2013 gaat de schop de grond in!’

14

wantij juni 2012

leveren dan biogas aan Lans én aan het net. Ook de CO2 gaat in eerste instantie naar Lans, dat bevordert de groei van de tomatenplantjes. Er komt warmte van Lans voor terug, die kunnen wij dan weer gebruiken in het vergistingsproces. Onze bacteriën zijn 24 uur per dag voor ons aan de slag. Uiteindelijk leveren we niet alleen biogas en CO2, maar ook zuiver water. Van de restfractie maken we biokunstmest.’

Reststromen Er worden wel eens vragen gesteld bij biodiesel. De ruimte die deze gewassen voor de productie van biodiesel innemen, zou ook voor voedsel gebruikt kunnen worden. Hoe zit dat met biogas? ‘Biodiesel is afhankelijk van één product. Wij zijn onafhankelijker en gaan uit van reststromen. Sterker nog, wij moeten het juist hebben van een goede combinatie van reststromen! Wij hebben een gesloten systeem. Bij waterzuivering gooi je bijvoorbeeld kostbare mineralen weg. Wij halen die er juist uit.’ Voor de

Ontwerp voor biogasinstallatie met kassen

toekomst zien ze een noodzakelijke transitie van aardolie naar biomassa. ‘Uit voedingsmiddelen zal steeds meer gehaald worden. Eerst de hoogwaardige producten, zoals voor de farmacie, later de andere. Eigenlijk net zoals bij de verwerking van olie nu.’ De installatie levert ook werkgelegenheid. ‘We hebben procesoperators nodig, maar ook microbiologen om het biologische proces draaiend te houden. Het is immers een volcontinu proces voor de bacteriën.’ Groene Poort valt onder de Stimuleringsregeling Duurzame Industrie. Daardoor is er voorrang bij de levering van biogas aan het net. In de eerste fase is er vergunning voor de productie van 15 miljoen kuub gas. Dat is genoeg om 20.000 mensen van stroom te voorzien. In de tweede fase zou daar 10 miljoen kuub bij kunnen komen. Rob Kregting is lid van de Wantijredactie.

Duurzaam ondernemen

Maatschap Wilhelminapolder:

‘Zonder gangbare landbouw niet genoeg te eten’ Rinus Antonisse

Als het om duurzaam ondernemen gaat, is er een wereld te winnen. Bedrijven geven aan heus wel maatschappelijk verantwoord bezig te zijn. In de praktijk is veelal sprake van lauw enthousiasme in plaats van groene gretigheid. De nieuwe rubriek ‘Duurzaam ondernemen’ besteedt aandacht aan ondernemingen die ambitieus pionieren. In de eerste aflevering landbouwbedrijf Koninklijke Maatschap De Wilhelminapolder bij Goes. Kan gangbare landbouw duurzaam zijn? Is dat predicaat alleen voorbehouden aan biologische landbouw? Jeroen Verschoore, algemeen medewerker bij De Wilhelminapolder, vindt het best een lastige discussie. ‘Kijkend naar de opbrengsten is landbouw met gebruik van bestrijdingsmiddelen en kunstmest op dit moment in elk geval nodig om de wereldbevolking te kunnen voeden,’ stelt hij. ‘Eén hectare gangbaar geteelde aardappelen levert hier 35 tot 40 ton op. Een biologische boer is al blij met 10 ton per hectare. Tarweteelt scoort iets beter, 10 om 6 ton.’ Het is eigenlijk een simpele rekensom, meent Verschoore: ‘Al zouden we het allemaal willen, wereldwijd is er gewoon niet genoeg grond om alle voedsel biologisch te kunnen produceren. En nog meer regenwoud kappen willen we ook liever niet.’

Bestrijdingsmiddelen Hij erkent grif dat bestrijdingsmiddelen nooit duurzaam zullen zijn. Maar ook een biologische landbouwer moet ingrijpen in het systeem om ziekten en beestjes te bestrijden, zij het mechanisch (en deels handmatig). Bij De Wilhelminapolder zorgde aanschaf van een brede spuitmachine met een GPS-rechtrijsysteem voor minder rijbewegingen en nauwkeuriger sproeien. Op een biologisch bedrijf moet de boer voor

onkruidbestrijding en bodembewerking 4 tot 5 keer door de akkers. ‘Zo bekeken is door de aanzienlijk lagere CO2- uitstoot gangbaar duurzamer dan biologisch.’

Energie Verschoore kijkt liever naar de praktijk, ofwel naar concrete mogelijkheden die er bij De Wilhelminapolder zijn om verduurzaming van de bedrijfsvoering te verbeteren. Soms is het de overheid die een spaak in het wiel steekt. Hij noemt als voorbeeld het plan om windmolens langs de Deltaweg (van Goes naar Noord-Beveland) te zetten. Gaat mooi niet door, zei een meerderheid van het Goese gemeentebestuur. Dus geen duurzame windenergie. Zonne-energie dan misschien? Verschoore: ‘We hebben een reeks van jaren subsidie gevraagd voor zonnepanelen en werden steeds uitgeloot. Vorig jaar kregen we voor het eerst een klein bedrag toegewezen, genoeg voor panelen op één loods; we hebben er zes staan. We zijn nu in gesprek over het plaatsen van zonnepanelen op enkele loodsen. Dat is nog niet echt rendabel, maar het is een begin, omdat we toch duurzaam bezig willen zijn. Als iedereen maar zegt: we doen niks, dan wordt het nooit iets met zonne-energie.’ Ook in kleinere dingen valt winst te behalen, licht Verschoore toe. ‘Voor het hele bedrijf hebben we led-lampen besteld. Dat wantij juni 2012

15

is een forse investering, die zich wel weer terugverdient op langere termijn. De koelcellen hebben we natuurlijk zoveel mogelijk geïsoleerd en de koelmachines zijn voorzien van nieuw gas dat niet schadelijk is voor de ozonlaag. Voor de bewaarsystemen zijn we overgegaan op een nieuwe generatie computers, dat spaart weer stroom. Het heeft met duurzaamheid op zich eigenlijk niet zoveel te maken, maar het heeft wel invloed.’

Precisielandbouw Een hoofdstuk apart is de zogeheten precisielandbouw. Kern ervan: zeer nauwkeurige plaatsbepaling via satellieten en een nauwkeuriger aansturing van voertuigen. Bestrijdingsmiddelen en mineralen kunnen precies op die plaats worden toegepast waar ze nodig zijn. Verschoore rekende uit dat door inzet van GPS op de akkers gemiddeld 15 tot 17% arbeid bespaard wordt. ‘Dat is ook zoveel procent besparing op brandstof,

minder middelen, slijtage, en dergelijke.’ Een bijdrage aan duurzaamheid is het terugstoppen van CO2 in de bodem. En wel door het opslaan van organische stoffen in de vorm van compost. Het is een proces van lange adem, maar toch. Mooi meegenomen is dat de grond beter bewerkbaar wordt. In de precisielandbouw is de volgende stap het gebruiken van minder gewasbeschermingsmiddelen en mest. Niet meer op een hele akker overal hetzelfde, maar per vierkante meter bekijken wat het gewas nodig heeft aan bestrijdingsmiddelen en (kunst)mest. Hiervoor moeten wel alle betrokken partijen hun kennis en informatie aan elkaar knopen. Daar wordt aan gewerkt.

Groen of blauw In 2013 wordt in de Europese Unie het nieuwe gemeenschappelijke landbouwbeleid van kracht. Minder productsteun, wel krijgt de boer geld voor onderhoud van

• De Koninklijke Maatschap tussen Eigenaren van gronden in de Wilhelminapolder en de Oost-Bevelandpolder ontstond in 1809 door inpoldering van schorren benoorden Goes. • De oppervlakte van de landerijen is ruim 1700 hectare, waarvan ruim 1300 hectare voor akkerbouw. • Er zijn circa 370 maten (aandeelhouders). • Voornaamste gewassen zijn tarwe, aardappelen, suikerbieten, luzerne en graszaad. • Er is opslagruimte voor 12.000 ton aardappelen en 4000 ton graan. • In de Oosterschelde wordt 165 hectare aan mosselpercelen verhuurd. • Het bedrijf doet mee aan een proef met algen-kweek en het opkweken van mosselbroed, onder meer door beschikbaar stellen van een kweekvijver.

16

wantij juni 2012

het landschap. Voorwaarde is dat 7% van de bebouwde oppervlakte groen of blauw is. De juiste regels zijn nog niet bekend, maar De Wilhelminapolder heeft nu al 14% aan natuur en water. ‘Wij zijn er grotendeels klaar voor’, vertelt Verschoore. ‘Wij hebben landschapsbeheer al gewoon in ons pakket, vrijwel zonder subsidies.’ Hij verzekert dat niet alleen zaken worden aangepakt waarmee geld te verdienen is. ‘Toen we met GPS begonnen, konden we echt niet uitrekenen of het geld zou opleveren. Als duurzaamheid echt werkt, levert het per definitie geld op. Het is wel steeds de vraag: hoe snel is een investering terug te verdienen? Een terugverdientijd van 15-20 jaar, is dat economisch verantwoord?’

Rinus Antonisse is journalist en lid van de Wantijredactie.

Discussie over opbrengst biologische aardappelen De cijfers over de opbrengst van biologische aardappelen verschillen. Volgens Verschoore van de Maatschap Wilhelminapolder levert 1 hectare gangbaar geteelde aardappelen 35 tot 40 ton op en is een biologische boer al blij met 10 ton per hectare. Op www.nieuweoogst.nu (ZLTO) lezen we: ‘Bij de biologische aardappelen komt ploegen op een opbrengst van bijna 35 ton per hectare en niet-kerend op bijna 34,6 ton.’ En het Louis Bolk Instituut dat onderzoek doet naar duurzame landbouw meldt: ‘De gemiddelde opbrengsten per hectare liggen gangbaar tussende35en45ton(alleeninNoorwegenrondde25ton). De biologische opbrengsten zijn 30 - 50 % lager, van circa 15 ton/ha in Noorwegen, 20 - 25 ton/ha in Denemarken, Frankrijk en Duitsland, tot 25 - 30 ton/ha in Engeland, Nederland en Zwitserland.’ (GS)

Plantaardig

Muizenstaart van natuurgebied naar begraafplaats Justus van den Berg

Door een toevallige waarneming van Peter Meininger van muizenstaart enige jaren geleden, zijn de Zeeuwse floristen in het voorjaar actief geworden. Rond Koninginnedag is namelijk de ideale tijd om op zoek te gaan naar muizenstaart. Dit is een plantensoort die groeit op kale bodems, voor de winter kiemt en zich in het voorjaar ontwikkelt. In de zomer wordt de soort nog nauwelijks waargenomen (met uitzondering van een bruin verdroogd exemplaar). Die vroege en korte groei is ook de reden waarom de kennis over de verspreiding van de soort beperkt is. Dat beeld verdient bijstelling. Intussen is de soort in 39 kilometerhokken verspreid over Zeeland gevonden, met een concentratie in de Kapelse en Yerseke Moer. Omstandigheden

Nieuwe groeiplaats

Muizenstaart is een klein plantje dat behoort tot de ranonkelfamilie, waartoe ook de boterbloem behoort. Het heeft grasachtige blaadjes en kleine witte bloemblaadjes, die mooi oplichten. Het is een klein plantje met weinig concurrentiekracht. Je vindt muizenstaart bij de hekken van begraasde graslanden. Achter de hekken veroorzaken koeienpoten en sporen van tractors de noodzakelijk kale omstandigheden. Vroeger kwam de soort ook voor in akkers met wintergranen, maar dat is lang geleden. In Zeeland komt het ook nog voor in graslanden in oudland dat extensief beheerd wordt. Dit zijn de natuurgebieden op Walcheren, het Ganzenreservaat en weilanden de Poel, Putting bij Hengstdijk en de zuidkust van Schouwen en Tholen. In gangbare graslanden of hooilanden is geen ruimte beschikbaar voor muizenstaart.

Onlangs is op een begraafplaats midden in Vlissingen muizenstaart gevonden. Er groeien duizenden exemplaren tussen graven, onder struiken, bij bankjes en langs paden. Het beheer van begraafplaatsen zorgt blijkbaar voor de kale plekken en de ideale omstandigheden die deze soort nodig heeft. Voortaan zijn floristen op zoek naar muizenstaart dus ook op begraafplaatsen te vinden. Hoe zo’n plantje de reis maakt van een natuurgebied naar een begraafplaats, is nog een raadsel. Justus van den Berg is FLORON coördinator Zeeland en coördinator van de plantenwerkgroep KNNV Bevelanden

wantij juni 2012

17

De voorloper

Dreigend ‘De luchten dreigen wanneer ik over de Kaloot richting Breskens kijk. Is het hier ooit anders dan dreigend geweest? Fossiele resten zijn alles wat nog rest van vervlogen levensvormen. Die verdwenen ook niet zomaar voor de lol. Achter mij hoge bergen met Carboonse kolen. Ook al net zo oud en ook reeds lang vergaan leven. E = MC2 staat stoer op het gebouw van de COVRA. De vele windmolens daaromheen doen daar een bescheiden duurzaam sausje overheen. En in de kast liggen natuurlijk altijd nog de plannen voor een WCT of een VCT. Voor me de Westerschelde met aan de horizon de silhouetten van reuzenschepen van over de hele wereld. Verdieping of ontpoldering, nee, echt rustig zal het hier wel nooit worden. Voor een deel vindt de natuur dat

18

wantij juni 2012

Peter Maas

trouwens wel best. Het getij, de dynamiek, opbouw en afbraak van slik en schor, trekvogels, Natura 2000. In documenten lezen we zelfs over zeldzame embryonale wandelende duintjes die je hier kunt vinden. Daar krijgen we denk ik niet zo heel vlug de handen voor op elkaar. Probeer liever de wind langs de oren, de geur van het getij, de ogen op de branding, het strandzand in je schoenen of de vondst van een miljoenen jaren oude haaientand, een brokje veen of misschien wel het geluk van een stukje vuursteen.’ Voor excursies: www.zmf.nl/agenda Peter Maas is lid van de Wantijredactie.

Berichten

Algemene Ledenvergadering De Algemene Ledenvergadering van de ZMf staat weer voor de deur. U bent van harte uitgenodigd om hierbij aanwezig te zijn op dinsdag 12 juni 2012 om 19.30 uur in Het Wilhelminahuis, Brugstraat 4, 4475 AP Wilhelminadorp. De nieuwe rubriek ‘Duurzaam ondernemen’ in deze Wantij  gaat over het landbouwbedrijf Koninklijke Maatschap De Wilhelminapolder bij Goes. Tijdens onze Algemene Ledenvergadering gaan we dieper in op het thema Duurzaam ondernemen. Het is een term die tegenwoordig vaak gebruikt wordt, maar wat zegt het nu eigenlijk en hoe doe je dat dan; duurzaam ondernemen? We nemen een kijkje bij De Wilhelminapolder; directeur Jan Paul van Hoven leidt ons rond. U kunt zich nu al aanmelden voor de ledenvergadering. Dit kan via onze website: www.zmf.nl of per telefoon: 0113 230075.  Na aanmelding ontvangt u van ons in de week van 6 juni de agenda met bijbehorende stukken, per post of per e-mail. Hopelijk zien we u op 12 juni!

Wantij in biologisch afbreekbare folie Wantij neemt afscheid van de papieren verzendwikkel en zal vanaf nu verstuurd worden in biologisch afbreekbare folie. Deze folie kunt u in de groene bak deponeren.

HIER opgewerkt HIER opgewekt is hét platform voor lokale duurzame energie initiatieven. De Natuur- en Milieufederaties en de HIER Klimaatcampagne werken in dit project samen om alle initiatieven op het gebied van lokale duurzame energie te ondersteunen, verbinden en te positioneren op een positieve manier.  Er wordt op dit moment hard gewerkt aan het ontwikkelen van een website (www.hieropgewekt.nl). Een van de belangrijkste onderdelen op de website is een landkaart van Nederland. Op deze landkaart komen alle initiatieven die al zijn gestart. Hebt u plannen? Of kent u initiatieven? Laat het ons weten! Contactpersoon Ilse Pama, [email protected]

U een kans… Zij een kans Met steun van de Nationale Postcode Loterij zetten De Natuur- en Milieufederaties zich in de 12 provincies in voor natuur, milieu en landschap. Zo proberen de Milieufederaties verdroging van natuurgebieden tegen te gaan. Hierdoor kunnen ook zeldzame dieren, waaronder dagvlinders als de Zilveren Maan, blijven bestaan.

Meedoen is eenvoudig,

Foto: Lars Soerink/FN

bel 0900 300 1500 (20cpm) of meld u aan via www.postcodeloterij.nl. Voor € 10,50 per lot speelt u al mee. Alvast hartelijk dank voor uw deelname.

2,5 ha de voetafdruk

Marieke van Riet

‘Kopen maakt mij niet gelukkig, authenticiteit wel’ Gerda Spaander

Als één van de drijvende krachten achter ‘Borssele2, nee!’ probeerde ze nog meer Zeeuwse kerncentrales tegen te houden. Dat lijkt vooralsnog gelukt te zijn. Past de mondiale voetafdruk van Marieke van Riet bij dit streven? Als biologielerares liet ze haar leerlingen hun mondiale voetafdruk uitrekenen. Ze merkte dat dat een zekere competitie bij hen teweegbracht. Haar eigen voetafdruk blijkt met 2,5 ha. behoorlijk minimaal. Dat komt onder andere omdat ze geen vlees eet. Als negenjarige raakte ze via de Libellestrip ‘Jan, Jans en de kinderen’ geïnteresseerd in het begrip vegetariër. Een onderwijzer die in geuren en kleuren uit de doeken deed hoe dieren worden geslacht, deed de rest. Hout stoken is ook goed voor een lage voetafdruk. Marieke maakt deel uit van de knotgroep Hout & Co, en zorgt zo voor een deel van de warmte van haar Middelburgse huis. Ze is niet kooplustig. Zowel kleren als spullen koopt ze meestal tweedehands. ‘Ik word er soms niet goed van als ik zie hoe mensen bepakt en bezakt door winkelstraten lopen. In ieder geval maakt kopen en het hebben van veel spullen mij niet gelukkig. Ik vind het een sport om via Marktplaats aan de dingen te komen die ik nodig heb. Af en toe koop ik online iets nieuws.’

Afrika Marieke is al jaren bezig met de strijd tegen kernenergie. Tot het besluit van DELTA om voorlopig geen nieuwe centrales te bouwen, werkte ze als coördinator bij ‘Schoon genoeg van kernenergie’. Daarin werken 25 organisaties samen om kernenergie de wereld uit te helpen. Deze betrokkenheid bracht haar in Tanzania, Mozambique en Zuid-Afrika. Ze deed daar onderzoek naar de funeste gevolgen van uraniumwinning en gaf voorlichting aan vertegenwoordigers van Afrikaanse landen waar deze kwestie speelt of gaat spelen. Al met al heef ze een paar flinke vliegreizen gemaakt, maar die worden haar bij de voetafdruk niet persoonlijk aangerekend. Op reis heeft ze ook het Krügerpark (Zuid-Afrika) bezocht, maar eigenlijk is dat niet wat Marieke zoekt als het om vakantie gaat. ‘Dan wil ik buiten zijn, wandelen in de natuur, rust om me heen. Het hoeft niet spectaculair te zijn, het gaat me eerder om authenticiteit. Als ik uit Afrika terugkom, besef ik des te meer wat een enorm contrast er is tussen hier en daar.

Wat hebben we het hier toch goed. Ik merk ook dat ik als goedbedoelende Nederlandse arrogant kan zijn in Afrika. Ik ben bijvoorbeeld gewend om iemand een hand te geven en aan te kijken, maar daar voelen mensen zich er ongemakkelijk onder. Ik ging er van uit dat dat een erfenis was van de apartheid, maar het is een kwestie van cultuur. Je kunt daar maar beter rekening mee houden.’ Terug naar Nederland: er komen voorlopig geen nieuwe kerncentrales. Liever had Marieke gezien dat bezorgdheid om uraniumwinning en afval de redenen waren voor het uitstel, in plaats van het financiële risico. Ze hoopt dat van uitstel afstel komt. Ook al kost dat haar baan. Ze werkt nu nog één dag per week voor de anti-kernenergielobby. Verder werkt ze nu als arbeidstrainer, met o.a. autisten. Gerda Spaander is lid van de Wantijredactie.

Bereken zelf uw voetafdruk: www.voetenbank.nl of www.voetafdruk.nl Gemiddelde Noord-Amerikaan Gemiddelde Nederlander Gemiddelde wereldburger Eerlijke Aarde aandeel 20

wantij juni 2012

9,6 ha 4,4 ha 2,2 ha 1,8 ha