Van: Verzonden: Aan: Onderwerp: Bijlagen:
Hee-Doorn, JM van de (Jennifer) namens Griffie woensdag 10 juni 2015 15:26 MailRegistratie FW: verantwoording en prestaties 2014 FlevoMeer Bibliotheek Lelystad 150529 Toelichting prestaties gemeente 2014.pdf
Beste collega, Wil je dit registreren?
Met vriendelijke groet, Jennifer van de Hee-Doorn griffiemedewerker Griffie GEMEENTE LELYSTAD Stadhuisplein 2, Lelystad Postbus 91, 8200 AB Lelystad Telefoon: 14-0320 www.lelystad.nl/raad
[email protected]
Bekijk de vergaderstukken van de gemeenteraad op www.lelystad.nl/raad en via de app Gemeente Lelystad GO | Raadsinformatie Volg ons ook op Facebook en Twitter Wij werken duurzaam en digitaal en ontvangen uw correspondentie daarom bij voorkeur elektronisch, bijvoorbeeld via e-mail of e-formulier!
Van: Adrie Kuipers [mailto:
[email protected]] Verzonden: woensdag 10 juni 2015 13:39 Aan: Griffie Onderwerp: verantwoording en prestaties 2014 FlevoMeer Bibliotheek Lelystad
Geacht gemeenteraadslid, Kortgeleden heeft u het algemene jaarverslag 2014 van onze organisatie ontvangen. Daarin laten wij zien hoe FlevoMeer Bibliotheek aanwezig is in de samenleving en wordt haar maatschappelijke en culturele waarde door vele voorbeelden geïllustreerd. Ook zijn de algemene prestaties 2014 van de vestigingen weergegeven. Als aanvulling op dit jaarverslag ontvangt u hierbij de verantwoording en prestaties 2014 van de bibliotheekvestiging in uw gemeente. Hierin wordt een uitgebreid en gedegen beeld gegeven van de uitgevoerde dienstverlening, al of niet in samenwerking met andere partijen, met de daarbij gerealiseerde resultaten. En die ook laat zien dat een bibliotheek al lang niet meer een instelling is waar je alleen maar komt voor het lenen van boeken, maar dat ze veel meer doet en van betekenis is voor een groet groep inwoners van uw gemeente. Ik beveel deze rapportage van harte bij u aan.
Hoogachtend, Jan Steffens, Directeur Publieksdiensten
Met vriendelijke groet, Adriënne Kuipers-Brilman• Secretaresse Werkdagen: maandag, woensdag en vrijdag Albert Einsteinweg 4 • 8218 NH Lelystad T 088 008 0700 • E
[email protected]
*********************************************************************************** Als op dit e-mailbericht een of meer van de volgende kenmerken van toepassing is, dan dient dit te worden aangeboden aan de postbus 'mailregistratie' ter registratie. de inhoud heeft (rechts)gevolgen voor de afzender en/of de geadresseerde, of kan dat hebben; de inhoud heeft een bewijs- of verantwoordingsfunctie of kan dat krijgen of kan op andere wijze voor langere tijd van belang blijven voor de organisatie; de inhoud is van belang voor een juiste interpretatie van andere gegevens. ************************************************************************************
Verantwoording en Toelichting prestaties 2014
FlevoMeer Bibliotheek Lelystad
Toelichting prestaties 2014 Henk van Strien, juni 2015
Pagina 1
Inhoudsopgave Hoofdstuk 1. Inleiding Hoofdstuk 2. Kengetallen 2.1.
Collectie
2.1.1. Aanwinsten collectie 2.2.
Leden
2.3.
Uitleningen
2.4.
Bezoekers
2.5.
web gebruik van de klant in de bibliotheek
2.6
Informatievragen en verstrekte inlichtingen.
2.7.
Van “het Verhaal” naar de “Eetalage”
Hoofdstuk 3. Prestaties kernfuncties 3.1.
Lezen en Literatuur
3.1.1. Literaire Lezingen 3.1.2. Voorleesontbijt 3.1.3. Groot Lelystads Dictee 3.2.
Kennis en informatievoorziening
3.2.1. E-book 3.2.2. E-book en de bibliotheek, achtergrondinformatie 3.2.3. E-book café 3.2.4. Bibliotheek Wise app. 3.2.5. Vakantiebieb app. 3.2.6 Muziekweb 3.2.7. Online cursussen voor leden 3.3.
Educatie
3.3.1. Introducties groep 3 en 6 in de bibliotheek 3.3.2.
Huis voor Taal Lelystad
3.3.3. Overzicht educatieve activiteiten
Toelichting prestaties 2014 Henk van Strien, juni 2015
Pagina 2
3.3.4. Boekenpret peuterspeelzalen 3.3.5.
Leesbevordering voor de basisscholen 2013-2014
3.3.6. Leesbevordering voortgezet onderwijs 2013-2014 3.3.7. Boekstart 3.3.8. contacten educatie in Lelystad 3.3.9. de Bibliotheek op school 3.3.10. SchoolWise 3.4.
Ontmoeting en debat.
3.4.1. Tentoonstellingen 3.4.2. Vrijdag blijdag activiteiten 3.4.3. Lezingen en bijeenkomsten met derden. Hoofdstuk 4. Samenwerking met andere culturele en maatschappelijke Instellingen
Toelichting prestaties 2014 Henk van Strien, juni 2015
Pagina 3
Hoofdstuk 1. Inleiding.
Twee maal per jaar verantwoordt FlevoMeer Bibliotheek (FMB) de prestaties voor Lelystad op schematische wijze en middels een toelichting op de prestaties en activiteiten gerelateerd aan de prestatieafspraken zoals opgenomen in de Uitvoeringsovereenkomst bibliotheekwerk tussen gemeente Lelystad en de stichting FlevoMeer Bibliotheek. Hierbij bied ik u de jaarlijkse verantwoording en toelichting aan over 2014.
Missie; FlevoMeer Bibliotheek is: een erkende en laagdrempelige leverancier van informatie, zowel fysiek als digitaal. Een betrouwbare partner in educatie en leesbevordering. Een aantrekkelijk podium voor cultuur, ontmoeting en maatschappelijk debat. De bibliotheek is een plek voor het informele leren. Visie; De activiteiten van FlevoMeer Bibliotheek zijn erop gericht dat alle inwoners van het verzorgingsgebied, maar ook instellingen en organisaties, FlevoMeer Bibliotheek kennen en erkennen als: betrouwbare en laagdrempelige leverancier van informatie, steunpunt voor educatie en ontwikkeling, bron van inspiratie voor lezen en literatuur, aantrekkelijk podium voor cultuur, ontmoeting en maatschappelijk debat, en innovatieve en inspirerende samenwerkingspartner. Speerpunt voor 2014 is het door ontwikkelen en voor het voetlicht brengen van de educatieve dienstverlening. In 2014 wordt het beleid voor de volgende jaren ontwikkeld, waarbij educatie en ondernemerschap een grote rol zullen spelen. De FlevoMeer Bibliotheek ziet zich als “informatiemakelaar” voor al haar klanten. De volgende groepen verdienen onze speciale aandacht; de jeugd, volwassen laaggeletterden en kwetsbare volwassenen die onvoldoende beschikken over de 21ste eeuw vaardigheden om mee te blijven doen in de participatiesamenleving.
Toelichting prestaties 2014 Henk van Strien, juni 2015
Pagina 4
Een belangrijk onderdeel binnen het beleid van FMB is het cultureel ondernemerschap. De oprichting van de stichting “Cultuur voor Lelystad”, is hiervan een goed voorbeeld. Stichting Cultuur voor Lelystad en haar sponsoren zetten zich in voor groei van de culturele bewustwording en participatie van alle Lelystedelingen. Onze gezamenlijke missie: Kunst en cultuur in Lelystad is wat de betrokkenen bij Kubus, Underground, FlevoMeer Bibliotheek en Agora Theater bindt. Door een kwalitatief goed en gevarieerd aanbod op het gebied van kunst en cultuur, leveren we een bijdrage aan de aantrekkelijkheid en leefbaarheid van Lelystad. Ons aanbod daagt uit, vermaakt, inspireert en draagt bij aan persoonlijke ontwikkeling. Door onze gezamenlijke aanpak realiseren we de instandhouding van de voorzieningen en creëren we bij de inwoners van Lelystad een gevoel van betrokkenheid en trots op de stad. Een ander goed voorbeeld van ondernemerschap is de start van de FlevoBiebShop. Met lokale ondernemers is een pilot gestart voor de verkoop van boeken, het segment toptitels. De bedoeling is om boekenliefhebbers een extra koopservice te bieden en daarmee aanvullende eigen opbrengsten te verkrijgen. De pilot is gestart in december 2014 en eind 2015 wordt geëvalueerd. Eind 2014 is een start gemaakt met de Stadmakerij, een samenwerking tussen Stichting de Barak, Kruis-Links en FlevoMeer Bibliotheek. De “Stadmakerij Lelystad” is een vrijplaats in de stad in verandering. Vernieuwende initiatieven van burgers, instituties en overheden ontmoeten elkaar, delen kennis en stimuleren creatief ondernemen. Centraal staat de veranderende stad en dus de mensen die de stad maken. In 2015 moet dit initiatief meer vorm en inhoud krijgen.
De maatschappelijke waarde van FlevoMeer Bibliotheek Vanuit haar ambitie om als publieke instelling een duurzame maatschappelijke rol te spelen, heeft FlevoMeer Bibliotheek opdracht gegeven aan BiblioConsult1 om een onderzoek uit te voeren naar de maatschappelijke waarde van de bibliotheek bij leden en bezoekers van de bibliotheek. Het onderzoek heeft zich gericht op aspecten als lezen, informatievoorziening, sociale cohesie en maatschappelijke participatie. Met dit onderzoek wordt voldaan aan één van de landelijke certificeringseisen. Bibliotheken worden volgens de Certificeringsnorm Openbare Bibliotheken 2014-1017 geacht om het maatschappelijk effect van hun dienstverlening aantoonbaar te maken Het maatschappelijk effect Uit het onderzoek blijkt dat de FlevoMeer Bibliotheek een 7,8 als rapportcijfer voor het realiseren van klantverwachtingen ontvangt. Deze hoge tevredenheid wordt, blijkt uit het rapport, breed gedragen. Verder blijkt dat de respondenten uit Dronten en Lelystad de bibliotheek significant belangrijker vinden als leer- en werkplek en als verstrekker van kennis en informatie dan de respondenten uit de drie andere vestigingen.
1
Bron: ‘De maatschappelijke waarde van FlevoMeer Bibliotheek’, BiblioConsult, oktober 2014. In opdracht van FlevoMeer Bibliotheek. Toelichting prestaties 2014 Henk van Strien, juni 2015
Pagina 5
Conclusies In algemene zin vindt men de bibliotheek een (zeer) belangrijk instituut binnen de lokale samenleving. Het gaat voor een groot deel om mensen die lezen een belangrijke manier vinden om betekenis te geven aan hun dagelijkse leven. De bibliotheek wordt ook gezien als verstrekker van kennis en informatie, waarbij de beschikbaarheid van actuele maatschappelijke informatie van groot belang wordt geacht. Aanbevelingen Het is van belang klanten en bezoekers de contouren van de toekomstige bibliotheek te schetsen, want onbekend maakt onbemind. In absolute zin sorteert FlevoMeer Bibliotheek bij duizenden mensen effect als het gaat om sociale cohesie en maatschappelijke participatie. De bibliotheek toont aan dat er kansen zijn voor groei als cultuur aanbieder en dat zij een belangrijke speler is in het lokale netwerk, zeker als het met andere lokaal-maatschappelijke partners verbindings- en samenwerkingsrelaties aangaat. De bibliotheek kan hiermee invulling geven aan de rol van verbindende schakel in dit netwerk, waarbij co-creatie en facilitering van andere partijen de basis vormen.
2014 heeft voor een groot deel in het teken gestaan van bezuinigingen. In 2014 is in totaal € 93.000,00 bezuinigd. Samen met 2012 en 2013 heeft de FlevoMeer Bibliotheek locatie Lelystad € 240.000,00 bezuinigd. De getroffen maatregelen zijn; -
Tarieven verhoogd (per maart 2013) Maandag gesloten (per maart 2013) Besparingen op gebouw gebonden kosten Personeelsformatie met 1 fte teruggebracht Inkoopvoordeel met culturele partners (energie, schoonmaak, verzekeringen, accountancy) Horeca bibliotheekcafé uitbesteed (per mei 2014)
De bezuinigingen zijn hiermee niet klaar, in 2015 is er opnieuw een taakstelling van € 86.000,- excl. prijscompensatie.
Toelichting prestaties 2014 Henk van Strien, juni 2015
Pagina 6
Hoofdstuk 2. Kengetallen 2.1. Collectie. De fysieke collectie bestaat per 31 december 2014 uit; 79.920 materialen. Dat zijn 6.910 materialen minder dan op 31 december 2013. Dit zijn 3.580 materialen minder dan in de overeenkomst met de gemeente is opgenomen. De afname van het aantal materialen heeft verschillende redenen. -
In het voorjaar van 2014 is de gehele collectie “volwassen informatief” omgezet naar een ander gebruikersvriendelijker systeem waardoor de vindbaarheid van de materialen is vergroot. Vooraf is de collectie op basis van zogenaamde nullijsten, materialen die niet worden geleend, kritisch bekeken. Dit heeft geleid tot een behoorlijke sanering.
-
Door de bezuinigingsmaatregelen zijn er minder nieuwe materialen aangeschaft. Er vindt een langzame verschuiving plaats naar meer digitaal lezen. Er zijn landelijk 75.000 accounts aangemaakt voor het digitaal lezen via de bibliotheek en hiermee zijn landelijk 200.000 boeken geleend. Er zijn nog geen lokale cijfers bekend. Verderop in dit document wordt hier verder op ingegaan.
2.1.1. Aanwinsten collectie. Aanwinsten 2012, 2013, 2014: grafisch muziek
avm
digitaal
totaal
1-1/31- 12 2012
5577
170
852
167
6766
1-1/31-12 2013
6240
184
900
200
7524
1-1/31-12 2014
4948
160
843
168
6119
Hieronder de procentuele verdeling m.b.t. collectiebezit tussen de verschillende materialen 2013
2014
Fictie
52,8% 54,3%
Non-fictie
32,2% 29,8%
Avm/digi
15%
15,9%
Toelichting prestaties 2014 Henk van Strien, juni 2015
Pagina 7
Muziek :
(cd, muziek dvd, bladmuziek)
AVM:
(luisterboeken, dvd, taalcursus)
Digitaal:
(cd-roms, Playstation, Wii, Xbox e.d.)
2.2 Leden Het aantal leden op 31 december 2014 is 21.933. Dat is 28,7% van de bevolking van Lelystad. Een jaar eerder waren er 20.618 leden, dit is een groei van 1315 leden. De groei zit vooral in het aantal jeugdleden tot 18 jaar. Hieronder een overzicht van het aantal leden van de afgelopen 3 jaar.
jeugd volwassen totaal
31-12 2012
31-12-2013
31-122014
11.790 8.888 20.678
13.166 7.452 20.618
14.972 6.961 21.933
Verschil 2013 en 1014 + 1806 - 491 + 1315
Het totaal aantal leden op 31-12 2014 is 933 meer dan overeengekomen in de overeenkomst. Hiermee halen we ons doel. Nadeel is dat de betalende leden met bijna 500 afnemen, dat is een landelijke trend maar verdient wel aandacht. Dit blijkt uit cijfers van het SIOB ( Sector Instituut Openbare Bibliotheken) Zie verantwoording 2013 voor uitleg. In 2015 zal er meer aandacht zijn voor werving van betalende leden. Er zijn 20 leeskringen in Lelystad, die gebruik maken van de diensten van het SFB. 2.3 Uitleningen. Het aantal uitleningen in 2014 bedroeg 454.694 materialen. Dit is een daling van 15.585 materialen t.o.v. 2013. Een van de redenen van de daling is met name het feit dat veel leerlingen van basisscholen inmiddels gebruikmaken van de Bibliotheek Op School waardoor er via school wordt geleend. Deze uitleningen worden niet meegeteld met het totaal. Ook het lezen van digitale boeken heeft geleid tot een daling van het aantal fysieke uitleningen. Uitleencijfers 2014 grafisch muziek
avm
digitaal
totaal
1-1/ 31 12 2012
297.193
9.202
37.940
5.023 349.358
1-1/31-12 2013
400.105
8.044
52.962
6.168 470.279
Toelichting prestaties 2014 Henk van Strien, juni 2015
Pagina 8
1-1/31-122014
389.220
8.450
51.056
5.968 454.694
Hieronder de procentuele verdeling m.b.t. uitleencijfers tussen de verschillende materialen. 2012
2013
2014
Fictie
66,2%
66,3%
67,2%
Non-fictie
19,1%
18,7%
18.4%
Avm/digi
14,7%
15%
14,4%
2.4 Bezoekers. Het geregistreerde aantal bezoekers in 2014 is 338.858. in 2013 waren dat er 348.492. Dat zijn 9.634 bezoekers minder. Het afgesproken aantal bezoekers in de overeenkomst is 350.000. dat zijn er 11.142 minder dan afgesproken. Hiervoor zijn verschillende redenen aan te geven; 1. Het Verhaal heeft zijn deuren in april gesloten en de Eetalage is eind mei/begin juni opengegaan. Twee maanden zijn er geen geregistreerde bezoekers geweest voor de VVV. Gemiddeld komen er 5.600 bezoekers per maand voor de VVV. Dit geeft al een verschil aan van 11.200 bezoekers minder. 2. Merkbaar is ook dat er meer digitaal geleend/gelezen wordt. Wanneer een klant via de bibliotheek digitale boeken leent, komt deze klant niet naar de bibliotheek maar doet dit thuis. Dit geeft een daling van het aantal meetbare bezoekers. 3. Veel scholieren hebben een abonnement maar bezoeken alleen de bibliotheek in hun school en komen minder naar de bibliotheek (Bibliotheek op School, meer uitleg in hoofdstuk Educatie). Naast fysieke bezoekers heeft FMB ook digitale bezoekers via de website www.flevomeerbibliotheek.nl Deze website, gebaseerd op de landelijke huisstijl en gebruikmakend van de dienstverlening van www.bibliotheek.nl (BNL), heeft een heldere structuur, is gemakkelijk aan te passen en maakt gebruik van een keur aan bruikbare widgets. Het platform is volledig modulair opgebouwd zodat FMB zelf kan bepalen welke lokale informatie op de website wordt geplaatst naast de landelijke informatie. Ook in 2014 heeft deze website nieuwe ontwikkelingen doorgevoerd en zal ook in de toekomst blijven vernieuwen. Het aantal digitale bezoekers via de website is niet per vestiging te traceren omdat de bezoekers op de algemene website van FMB binnenkomen. Het overzicht geeft een opvallende wijziging van het aantal websitebezoekers te zien: 1e halfjaar 2e halfjaar Totaal
194.744 197.033 391.777
Toelichting prestaties 2014 Henk van Strien, juni 2015
200.653 179.749 380.402
5.909 -17.284 -11.375
3,0 -8,8 -2,9
Pagina 9
Deze daling kan waarschijnlijk verklaard worden door de invoering van de Bibliotheek Wise App in maart 2014. Zie 3.2.4. Het aantal website bezoekers
websitebezoekers websitebezoekers websitebezoekers verschil per maand 2012
januari februari maart april mei juni juli augustus september oktober* november december totaal
35.136 31.437 31.833 28.846 28.433 29.100 29.640 25.820 31.147 35.873 34.992 31.801 374.058
per maand 2013
verschil %
per maand 2014
35.166 32.794 36.295 30.643 32.482 27.364 30.772 28.607 35.054 36.545 34.857 31.198 391.777
37.706 33.849 35.087 33.166 32.545 28.300 28.095 26.418 30.498 33.680 30.499 30.559 380.402
2.540 1.055 -1.208 2.523 63 936 -2.677 -2.189 -4.556 -2.865 -4.358 -639 -11.375
Het aantal website bezoekers is de afgelopen drie jaar redelijk stabiel. Deze cijfers zijn FlevoMeer breed en zijn niet per vestiging te genereren.
Twittervolgers
Facebookfans
einde van de maand
einde v.d. maand
nieuwsbriefabonnees einde van de maand
januari * februari maart april mei juni juli augustus september oktober november december
1.470 1.491 1.526 1.562 1.588 1.602 1.631 1.640 1.668 1.700 1.779 1.820
533 543 553 572 595 602 607 618 629 651 704 745
2.894 16.718 16.875 16.951 17.100 17.208 17.204 17.591 17.668 17.817 17.777 17.704
geopende aantal nieuwsbrieven einde van de maand 9.448 7.177 6.760 6.522 6.104 4.871 6.135 7.774 7.240 8.939 7.319
2.5 Webgebruik van klanten in de bibliotheek.
Toelichting prestaties 2014 Henk van Strien, juni 2015
Pagina 10
7,22 3,22 -3,33 8,23 0,19 3,42 -8,70 -7,65 -13,00 -7,84 -12,50 -2,05 -2,90
Onderstaand is een overzicht van het gebruik van internet in de bibliotheek te zien. In de verantwoording van het eerste half jaar staat het eerste half jaar 2014, hieronder staat vanaf april 2014 t/m begin maart 2015, bijna 12 maanden.
Month
Daily Avg Hits
Mar 2015 Feb 2015 Jan 2015 Dec 2014 Nov 2014 Oct 2014 Sep 2014 Aug 2014 Jul 2014 Jun 2014 May 2014 Apr 2014
15119 88212 89553 79300 82492 109642 137642 160337 182683 116655 87811 146279
Files
12465 69837 72272 60244 63759 87721 117567 141500 164392 99741 66979 125254
Pages
9815 24270 23883 20577 19163 20134 16996 18128 18143 19281 21969 19270
Monthly Totals Sites
Visits
139 329 326 301 307 326 323 318 280 246 336 362
Volume
Vol. In
Vol. Out
Visits
123 645.39 MB 132 104.62 GB 128 141.97 GB 132 109.81 GB 133 129.50 GB 138 138.07 GB 141 110.71 GB 145 96.29 GB 141 94.28 GB 139 125.48 GB 139 131.41 GB 141 121.95 GB
0 bytes 0 bytes 0 bytes 0 bytes 0 bytes 0 bytes 0 bytes 0 bytes 0 bytes 0 bytes 0 bytes 0 bytes
0 bytes 0 bytes 0 bytes 0 bytes 0 bytes 0 bytes 0 bytes 0 bytes 0 bytes 0 bytes 0 bytes 0 bytes
417 9214 10125 9342 9214 10126 9698 9887 8700 7396 10419 10888
1.27 TB
0 bytes
0 bytes
105426
Totals
Pages
29445 679567 740379 637912 574907 624180 509883 561976 562436 578431 681064 578100
Files
37397 1955437 2240442 1867594 1912783 2719371 3527013 4386529 5096161 2992245 2076350 3757628
Hits
45357 2469957 2776145 2458310 2474765 3398925 4129268 4970450 5663178 3499666 2722156 4388382
6758280 32568950 38996559
Gemiddeld hebben 314 klanten per dag gebruik gemaakt van internet. 105.426 klanten hebben in 2014 internet bezocht op een computer van de bibliotheek. Niet te meten is hoeveel klanten met hun eigen laptop via Wi-Fi hebben gewerkt, maar het valt op dat er steeds meer klanten hun eigen laptop of I-pad gebruiken. 6.758.280 pagina’s zijn er bezocht, tegen 7.3 miljoen in 2013. Een daling die kan worden verklaard doordat er minder bezoekers komen en klanten hun eigen apparatuur gebruiken. In onderstaand overzicht staat hoe vaak de website van de FlevoMeer Bibliotheek bezocht wordt.
2014 380.402 1.120.981 2,95 00:03:20
Aantal sessies Aantal paginaweergaven Pagina’s/sessie Gemiddelde sessieduur
2013 389.419 930.361 2,39 00:02:55
verschil -9.017 190.620 0,56 00:00:25
Het gemiddeld aantal bezoekers aan de website in 2014 was 31.740 per maand. Hiermee daalt het aantal bezoekers licht. Wat we wel zien, is dat het gemiddeld aantal pagina’s dat een bezoeker bekijkt stijgt en ook dat de gemiddelde tijd dat een bezoeker op de site is, is gestegen. Mobiel gebruik website In 2014 nam het mobiele gebruik van de website verder toe. De website werd in 2014 door 68,2% van de bezoekers via een computer bezocht en voor bijna 32% met een tablet of een smartphone. Het mobiele gebruik van de website stijgt daarmee met 8,2%.
Desktop
Sessies 2014 380.402 259.443
Toelichting prestaties 2014 Henk van Strien, juni 2015
Sessies naar % 68,2%
Sessies 2013 389.419 297.774
Sessies naar % 76,4%
verschil
-8,2% Pagina 11
Tablet Mobile
68.195 52.764
17,9% 13,9%
52.860 38.784
13,6% 10%
4,3% 3,9%
Interessant is het te weten welke pagina’s van de website bezocht worden en hoe vaak, zeker in vergelijk met 2013. Hierbij valt op dat er een duidelijke toename is van het bezochte aantal pagina’s, ondanks dat er minder bezoekers waren.
Totaal aantal bezochte pagina’s www.flevomeerbibliotheek.nl openingstijden verlengen mijn menu Catalogus* e-books* Aanwinsten tarieven en abonnementen Agenda Inschrijven veelgestelde vragen Contact Onderwijs Nieuws Apps Ondernemers Leeskringen voordeel met je biebpas*
2014 1.120.981 291.006 131.476 84.140 61.598 26.167 17.108 16.147 13.773 13.383 10.872 9.412 9.395 6.542 6.288 3.000 2.219 1.574 1.517
2013 930.361 250.957 120.414 7.013 32.870 9.798 8.694 4.568 17.769 11.143 1.596 6.335 6.699 6.205
267 666 404
2.6. informatievragen en verstrekte inlichtingen. Gemiddeld worden er per week 1.200 vragen gesteld; het beeld van de eerste helft van het jaar heeft zich in de tweede helft voortgezet. Er worden in zijn totaliteit minder vragen gesteld dan vorig jaar. Voor een deel is dit verklaarbaar door het lager aantal bezoekers in de bibliotheek. Een andere reden is dat de klant steeds zelfredzamer wordt en het zoeken makkelijker geworden is. Het omschakelen naar PIM heeft hier een positieve invloed gehad. Ook de catalogus is beter en makkelijker bereikbaar. Daarnaast wordt er ook veel meer via de website thuis gereserveerd, waardoor boeken al klaar staan in de bibliotheek. Wat opvalt is dat de medewerkers die dicht bij de entree van de bibliotheek werken, verhoudingsgewijs meer vragen krijgen dan in 2013. Dit heeft te maken met een andere werkwijze. Door het werken via de Retailformule, wordt er pro-actiever met de klant omgegaan. Hierdoor wordt de klant eerder verleid om zijn vragen te stellen en niet meteen naar de balie te gaan. Daar is het aantal vragen juist afgenomen. Doel is om uiteindelijk de centrale balie op te heffen en meer kleine servicepunten te creëren zodat rijen bij de balie tot het verleden gaan behoren. Toelichting prestaties 2014 Henk van Strien, juni 2015
Pagina 12
2.7.Van “het Verhaal” naar de “Eetalage”. 12 april 2014 heeft het Verhaal zijn deuren gesloten. Een moeilijk besluit, maar de balans tussen kosten en baten was niet positief. De kosten waren veel hoger dan de opbrengsten. In april is gestart met het zoeken naar een nieuwe externe exploitant. Eind mei heeft “de Eetalage” , na een verbouwing, zijn deuren geopend. Jok Hudepohl en Sabrina Laagwater zijn de nieuwe exploitanten. Er is een samenwerking afgesproken tussen de Eetalage en de bibliotheek om activiteiten samen te doen, zoals de literaire lezingen, om op die wijze toch het biebcafé in stand te houden. Na een half jaar blijkt dat de samenwerking tussen de bibliotheek en de Eetalage goed is, bij veel activiteiten verzorgt de Eetalage de catering. Begin 2015 wordt geëvalueerd of dit voor beide partijen rendabel is en hoe het eventueel anders ingericht kan worden. In november 2014 is gestart met de Lely Sunday Afternoon. Een samenwerkingsverband tussen de Underground ( initiatiefnemer), de Eetalage en FlevoMeer Bibliotheek om op de koopzondag in de Eetalage een zondagmiddagconcert te geven door songwriters. Een concept dat aanslaat en waar in 2015 een vervolg aan gegeven wordt. Cultuur voor Lelystart is een medesponsor.
Toelichting prestaties 2014 Henk van Strien, juni 2015
Pagina 13
Hoofdstuk 3. Prestaties kernfuncties. 3.1. Lezen en Literatuur. 3.1.1. Literaire lezingen. De Vrienden van de Bieb hebben ook dit jaar weer een aantal literaire lezingen georganiseerd. 15 januari heeft Joke van Leeuwen een lezing gegeven over haar oeuvre. In 2012 ontving ze de Constantijn Huygensprijs voor haar hele oeuvre, en in 2013 de James Krüss Preis voor haar jeugd literaire oeuvre en de AKO literatuurprijs voor haar roman Feest van het begin. 12 maart was er het dictee met Oek de Jong. Het jaarlijkse Lelystads Dictee krijgt vanaf dit jaar een andere opzet. Het wordt een deel van een literaire avond, waarbij literatuur en ontmoeting centraal staan. Dit eerste Groot Lelystads Dictee is gekoppeld aan de Boekenweek (8-16 maart 2014). Oek de jong debuteerde in 1975 met ‘De onbeweeglijke’ in het Hollands Maandblad. In oktober 2012 verscheen zijn nieuwe, grote roman: ‘Pier en oceaan’. Oek de Jong werkte ruim acht jaar aan deze roman en noemt het zelf zijn magnum opus. Voor dit boek kreeg hij de F. Bordewijk-prijs 2013. In 2013 verscheen nog het essay “Wat alleen de roman kan zeggen”. 14 mei was er een lezing van Gerrit Jan Zwier (Leeuwarden, 26 januari 1947) De titels van zijn romans en verhalen spreken ‘boekdelen’: Land van grote eenzaamheid (over IJsland), Al dwalend, Het noordelijk gevoel, Zilverig licht, Nooit hier, altijd daar, Naar de rand van de kaart, e.d. Het ‘noordelijk gevoel’ begint voor Zwier overigens al bij het waddengebied, waarmee hij een speciale band heeft. Ook over de Waddeneilanden heeft Zwier diverse reisnoties en verhalen gepubliceerd, o.a. in Mijn wadden. 13 september heeft Annejet van der Zijl tijdens Lelystart een lezing gegeven van haar boek over Gerard Heineken. Over de oprichter van de gelijknamige bierbrouwerij en de grootvader van Alfred Heineken. 29 oktober gaf Jan Brokken een concertlezing gegeven over zijn boek “De Vergelding”. i.s.m. pianist Marcel Worms en fluitiste Eleonore Pamijer. Dit in het kader van de maand van de geschiedenis. Dit boek gaat over het beeld van Brokken van de gebeurtenissen in het dorpje Rhoon in de Tweede Wereldoorlog. 3.1.2. voorleesontbijt. Op 22 januari was het Nationaal Voorleesontbijt. De start van de Nationale Voorleesdagen. In alle vestigingen van FlevoMeer Bibliotheek wordt dit populaire Voorleesontbijt gehouden voor groepen peuters en kleuters. Er wordt voorgelezen en de kinderen krijgen een heerlijk ontbijt. In Lelystad was dit jaar Gigi Ravelli ( uit GTST) de voorlezer. Dit was een groot succes. Er waren erg veel kinderen en ouders die naar het Verhaal van Krrrrr…kodil van Catherine Rayner wilden luisteren.
3.1.3. Groot Lelystads Dictee. Toelichting prestaties 2014 Henk van Strien, juni 2015
Pagina 14
Dit jaar werd voor de 1e keer het Groot Lelystads Dictee georganiseerd door FlevoMeer Bibliotheek, Gemeente Lelystad en Vrienden van de Bieb. Het Groot Lelystads Dictee werd gehouden tijdens De Boekenweek op woensdag 12 maart in de Raadszaal van het Stadhuis in Lelystad. Speciale gast en spreker is dit jaar Oek de Jong. Hij heeft het dictee voorgelezen en aansluitend een lezing gegeven. Het dictee was een succes, het aantal bezoekers van de lezing bleef wat achter, omdat het tijdstip later was dan normaal. Een aantal aandachtspunten van dit dictee wordt meegenomen naar volgend jaar 3.2. Kennis en informatievoorziening. 3.2.1. E-book. Dinsdag 21 januari 2014 is het nieuwe e-bookplatform geopend door minister Jet Bussemaker van OCW. Het platform is toegankelijk voor alle bibliotheekleden via de computer of via een app (zowel voor Apple als Android). Een deel van de e-books is op een e-reader te lezen. Het aanbod e-books is heel gevarieerd: van literaire romans tot thrillers, kinderboeken, non-fictie of poëzie. Het platform is te vinden op www.bibliotheek.nl/ebooks. Het e-book platform is een product in ontwikkeling – de website, de leesapp en het aanbod e-books worden continu verbeterd. Per 31 december 2014 konden lezers kiezen uit 7.372 verschillende titels. De top-100 aan uitgeleende titels wordt gemiddeld tien keer vaker uitgeleend dan verkocht. Deze titels zijn gemiddeld drie jaar oud. Per 31 december 2014 zijn er landelijk 119.163 accounts aangemaakt en er 814.072 e-books uitgeleend. In het werkgebied van FlevoMeer Bibliotheek zijn in totaal 1.815 accounts aangemaakt om e-books te lenen. In totaal werden er 13.836 e-books geleend. 3.2.2.E-Books en de bibliotheek: achtergrondinformatie De landelijke organisatie Stichting Bibliotheek.nl regelt de uitleen van e-Books van alle bibliotheken in Nederland. Stichting Bibliotheek.nl regelt niet alleen de digitale infrastructuur, maar doet ook de onderhandelingen met de uitgevers over de content. Bibliotheken mogen namelijk niet zo maar e-Books uitlenen, omdat het auteursrecht van e-Books fundamenteel anders is dan dat van papieren boeken. Waar een papieren boek mag worden uitgeleend zolang de bibliotheek hiervoor een ‘billijke’ leenrechtvergoeding betaalt, mogen bibliotheken e-Books alleen uitlenen als hier afspraken over worden gemaakt met de rechthebbenden. Stichting Bibliotheek.nl heeft deze afspraken met uitgevers gemaakt en heeft daarbij drie modellen gehanteerd: • Boeken die minder dan een jaar oud zijn (model nu nog niet in gebruik) • Boeken die één tot drie jaar oud zijn • Boeken die drie jaar of ouder zijn. Voor de nieuwere boeken betaalt Stichting Bibliotheek.nl een hogere vergoeding aan de uitgevers dan aan de wat oudere boeken. Dit verschil in vergoeding wordt uiteindelijk aan de klant doorberekend. Het e-Book platform is van start gegaan met e-Books die één tot drie jaar oud zijn én e-Books die drie jaar of ouder zijn. Op dit moment zijn beiden Toelichting prestaties 2014 Henk van Strien, juni 2015
Pagina 15
voor alle bibliotheekleden op proef te leen. In een later stadium zullen de boeken die één tot drie jaar oud zijn alleen te leen zijn met een e-Book plusabonnement waarbij 18 titels voor € 20,00 geleend kunnen worden. 3.2.3.E-bookcafé In 2014 heeft 6 keer een E-bookcafé plaatsgevonden, in totaal hebben 58 klanten hier gebruik van gemaakt. Veel vaker komt een klant tussendoor met vragen over e-books, maar deze aantallen worden niet bijgehouden. 3.2.4.Bibliotheek Wise App. In maart is de Bibliotheek Wise App. uitgebracht, waarmee bibliotheekklanten boeken kunnen verlengen en reserveren op smart Phone en tablet. In de App. kan het aanbod van de bibliotheek doorzocht worden op titel, auteur, onderwerp, series, genre en zelfs op woorden als men de hele titel niet meer weet. Met de app. kunnen meerdere passen worden beheerd: handig voor gezinnen! Meer informatie over de app. is te vinden via www.flevomeerbibliotheek.nl/apps Op 1 juli 2014 was de app. 1.428 keer gedownload door klanten van FlevoMeer Bibliotheek. In Lelystad waren dat er 496. 3.2.5. VakantieBieb app. Ook in 2014 is het weer mogelijk om tijdens de vakantie gebruik te maken van de vakantieBieb app. De vakantieBieb app. is gratis te downloaden in de App. Store en via Google Play voor zowel leden als niet leden. 3.2.6. Muziekweb. Muziekwebluister is een streaming muziekdienst voor bezoekers van de bibliotheek die ermee kunnen luisteren naar de complete cd-collectie van Muziekweb. Hier zijn de nieuwste releases te vinden en veel nieuwe muziekstijlen te ontdekken. Muziekwebluister bevat meer dan 6 miljoen tracks en is alleen te beluisteren in de bibliotheek.
Aantal gebruikers in FlevoMeer Bibliotheek Aantal beluisterde tracks in FlevoMeer Bibliotheek
2014
2013
138
102
1.348
710
In 2014 vond ook de pilot e-Muziek plaats. e-Muziek was een dienst van Bibliotheek.nl en Muziekweb waarmee bibliotheekleden thuis via internet naar muziek konden luisteren. Een muziekdienst die bedoeld was als gids en bron om muziek te (her)ontdekken. Als Toelichting prestaties 2014 Henk van Strien, juni 2015
Pagina 16
bibliotheeklid kon je met je pas inloggen en per maand 150 hele tracks uit de collectie van Muziekweb beluisteren. In Lelystad is het vanaf eind 2014 mogelijk om gebruik te maken van Muziekweb. 3.2.7. online cursussen voor leden. De bibliotheek biedt in samenwerking met de HEMA academie drie pakketten met online cursussen aan: Vrije tijd, ICT en Sociale vaardigheden/social media. Leden mogen hier één pakket van kiezen. In het pakket Vrije tijd kun je bijvoorbeeld alles leren over wijn of over digitale fotografie. Bij ICT leer je onder andere werken met Excel en PowerPoint. Instagram en Timemanagement zijn enkele van de cursussen die bij Sociale vaardigheden/social media horen. In november is een online voorleescursus toegevoegd aan de HEMA academie en ook in 2015 komen er nieuwe online cursussen bij. In Lelystad hebben 52 leden gebruik gemaakt van deze service. 3.3. Educatie. FlevoMeer Bibliotheek heeft een gedifferentieerd aanbod aan (leesbevordering) activiteiten voor verschillende leeftijdsgroepen. Productcatalogi met tal van keuzemogelijkheden van voor- en vroegschoolse educatie tot en met volwasseneneducatie worden scholen/instellingen/partners aangeboden. Belangrijk daarbij is dat kinderen, ouders en verzorgers de bibliotheek weten te vinden. Samen met het onderwijs en/of partners biedt de bibliotheek een groot aantal mogelijkheden aan, om dat te realiseren. De ambities en doelstellingen van de Leescoalitie worden van harte onderschreven.
Op woensdag 10 december 2014, tijdens het Nationale Bibliothekencongres in Amsterdam, presenteerde prinses Laurentien samen met ambassadeur Ruben Nicolai de Ambitie Agenda 2015-2025 van de Leescoalitie. De Leescoalitie wil de leescultuur versterken in al z’n facetten: van het terugdringen van laaggeletterdheid tot het stimuleren van mensen tot het lezen van literatuur: Mission statement: heel Nederland leest. De Leescoalitie wil dat zo veel mogelijk mensen lezer worden, zodat zij goed kunnen functioneren in onze geletterde samenleving. Om deze missie te behalen, heeft de Leescoalitie twee ambities geformuleerd waar zij de komende tien jaar aan wil werken. Elke ambitie is onderverdeeld in concrete doelen. Deze doelen zijn bewust ambitieus gesteld, om onze visie op de toekomst vorm te geven. Deze visie zal mee veranderen met de tijd. De Leescoalitie nodigt onder meer overheden, scholen, bibliotheken, werkgevers en ouders uit om mee te werken aan de realisatie van de ambities en de doelstellingen. De twee ambities zijn: In 2015 verlaat geen enkel kind school met een leesachterstand In 2015 zijn alle volwassenen geletterd of bezig dat te worden. Voor meer informative zie: http://leescoalitie.nl/
Toelichting prestaties 2014 Henk van Strien, juni 2015
Pagina 17
3.3.1. Introducties groep 3 en 6 in de bibliotheek.
Aantal bezoeken groep 3 (4) Aantal bezoeken groep 6 (5) Aantal deelnemende basisscholen
2011-2012 12 groepen 9 groepen 22
2012-2013 14 groepen 8 groepen 15
2013-2014 16 groepen 9 groepen 14
3.3.2. Huis voor Taal. Projectkader Huis voor Taal Huis voor Taal is hét instrument om laaggeletterde personen in staat te stellen hun basisvaardigheden te verbeteren zodat beter functioneren in de samenleving van Lelystad, (on)betaalde arbeid kunnen verrichten en hun kinderen goed kunnen ondersteunen bij hun taalontwikkeling. Deze missie bereiken we door in Lelystad de verbinding te zoeken tussen verschillende organisaties en het taalaanbod te versterken (taal, rekenen, digitale basisvaardigheden) voor laaggeletterden in Lelystad. De doelstelling van Huis voor Taal is dan ook: Het realiseren van een adequaat educatief aanbod in basisvaardigheden door middel van een Lelystad brede aanpak van laaggeletterdheid.
Huis voor Taal wordt gecoördineerd en uitgevoerd door twee organisaties: FlevoMeer Bibliotheek en Welzijn Lelystad. Beide hebben hun eigen uitgangspunten en expertise. De bundeling daarvan vormt de kracht van Huis voor Taal. Huis voor Taal werkt in 2014 met twee specialisten en 1 front office medewerker van FlevoMeer Bibliotheek. Daarnaast is de kracht van Huis voor Taal, fysieke plek op de tweede verdieping van de FlevoMeer Bibliotheek:
een open, laagdrempelige en veilige leeromgeving voor ‘een leven lang leren’ moderne digitale leermiddelen voor zelfstandig gebruik verbinding tussen lopende projecten en bestaande initiatieven
Voorlichting en promotie
In 2014 is de website www.huisvoortaal.nl ontwikkeld, gelanceerd op 11 september door de wethouder en wordt up to date onderhouden. Tijdens de Week van de Alfabetisering in september 2014 zijn er ambitieuze programma’s uitgezet om zowel het draagvlak van Huis voor Taal te versterken als de aanpak van laaggeletterdheid onder de aandacht te brengen. In 2014 zijn er meer dan 10 verschillende activiteiten georganiseerd voor diverse doelgroepen In 2014 hebben we acht workshops gegeven over Huis voor Taal in wijkaanpak en als buurtinitiatief (Atolplaza, Aangepast lezen beurs, Schakelklas ouders, in programma lancering website). De organisatie van workshops Bewustwording en omgaan met laaggeletterdheid voor medewerkers van 4 organisaties.
Toelichting prestaties 2014 Henk van Strien, juni 2015
Pagina 18
Er zijn drie presentaties gegeven aan professionals over het doel en het werk van Huis voor Taal. Doel hiervan: bekendheid met het aanbod en stimuleren van het doorverwijzen van cliënten. We zijn de samenwerking aangegaan met basisschool Al Ihsaan en Schakelklas en hebben een trainingsprogramma ontwikkeld voor ouders van kinderen met een taalachterstand. Doel: ouderbetrokkenheid aanwakkeren en versterken ten einde de taalachterstand van de kinderen te verminderen. We hebben voorlichting gegeven aan de Bedrijfskring. FlevoMeer Bibliotheek: interne communicatie in de maandelijkse Nieuwsbrief, FlevoFlits tijdens de personeelsdag, teamoverleggen. Er zijn zes rondleidingen gegeven in het Huis voor Taal, locatie bibliotheek. Professionals van de gemeente en het UWV zijn daarna rondgeleid. Een groep middelbare scholieren van Scholen Gemeenschap Lelystad, die sinds kort in Nederland wonen en de Nederlandse Taal nog niet goed beheersen zijn rondgeleid in Huis Voor Taal en zijn lid geworden van de bibliotheek. Deze groep verdient onze speciale aandacht omdat zij vanwege hun leeftijd buiten alle taalvoorzieningen vallen Voor elke activiteiten van Huis Taal is een persbericht uitgebracht. We staan regelmatig in de Flevopost en hebben ook een artikel gehad in De Stentor.
Huis voor Taal, Taalaanbod locatie bibliotheek:
Vier spreekuren per week die door 7 geschoolde vrijwilligers wordt bemand. Gemiddeld maken zeven geïnteresseerden per keer gebruik van een spreekuur. Op dinsdagochtend, woensdagochtend, donderdagochtend en donderdagmiddag. Huis voor Taal locatie Bibliotheek mocht in 2014 bijna 330 bezoekers verwelkomen. Intake 4 uur per week op dinsdagochtend en donderdagochtend. Voor mensen die deel willen nemen aan een taalactiviteit. Stand per 1-11-2014: meer dan 70 intakes, plaatsingen en een wachtlijst v 40 inschrijvingen en wachtlijst. De wachtlijst is 26 en 27 november opgeschoond door professionele intakers, 35 intakes zijn ingehaald. Een materialenwand met boeken en methoden die gebruikt kunnen worden in het Huis voor Taal, intake ruimte, groepsruimte en werk/studie/ontmoeting/informatie ruimte. Mogelijkheid tot (begeleid) gebruik van digitale oefen programma’s. Programmering van Taal cafés voor vrijwilligers Locatie voor training van 35 vrijwilligers door St. Lezen en Schrijven Voorleespoule, op aanvraag in de bibliotheek, ter stimulering van het voorlezen en ouderbetrokkenheid Verbinding met de Nationale Voorleesdagen, jaarlijks voorleesfestijn voor kinderen maar ook voor hun ouders, Verteltassen, waaraan ouders en kinderen van 8 VVE peuterspeelzalen (meerdere groepen) aan mee hebben gedaan. Op dinsdag van 13.30-15.00 uur spreek-en leesvaardigheid, voorbereiding en bijles m.b.t. inburgering Op donderdag 10.00-12.00 uur laagdrempelige lessen met als doel het vergroten van zelfredzaamheid en participatie, verschillende taalniveaus. Tot slot maar niet onbelangrijk: we ontvingen in 2014 vele enthousiaste reacties vanuit de doelgroep maar ook vanuit het professionele netwerk. Kortom: Huis voor Taal zoemt Toelichting prestaties 2014 Henk van Strien, juni 2015
Pagina 19
rond in Lelystad met de centrale fysieke plek in de bibliotheek. Het werkt en werpt zijn vruchten af. Er is een onderzoek gedaan naar de effecten van de aanpak van laaggeletterdheid door het Huis voor Taal in FlevoMeer Bibliotheek Lelystad van 2012/2014. Deze kan indien gewenst toegezonden worden. 3.3.3. Overzicht educatieve activiteiten.
Onderwerp Boekenpret
Wat Leesbevorderings -programma voor alle speelzalen van Lelystad
Resultaten Prentboekencollecties leveren Speelwerkboek Ouderbijeenkomsten Deskundigheidsbevorde ring Pedagogisch werkers
Schakelklas voor kleuters
Kleuters met een aanmerkelijke taal/woordensch at achterstand begeleiden
Op basis van de TAK toets (Taaltoets alle kinderen) wordt de begeleiding aangevraagd door de basisschool
aantallen 22 peuterspeelzalen hebben collecties afgenomen. collecties voor de boekenuitleen en/of speelontdekboeken 6 voorleesfeestjes in de bieb. 6 koffieochtenden op de zaal. 1 bijeenkomst pedagogisch medewerkers In het schooljaar 2014 zijn er 214 kinderen begeleid. Dit grote aantal was mogelijk vanwege extra subsidie in 2014.
Voor zowel Boekenpret als de Schakelklas voor kleuters wordt in het kader van de subsidieregels een afzonderlijk jaarverslag gemaakt. Deelname Uitvoering onder In 2015 gaan er 97 % FlevoMeer is als adviesgroep regie van de van alle kinderen schilpartner aanwezig en 0 – 6 jaar gemeente zonder taalachterstand informeert de andere uitvoering van de naar groep 3 schilpartners nota JongLeren Voorlees 20 weken lang - Workshops 4 x cursus interactief Express wordt er thuis interactief voorlezen voorlezen voor voorlezers voorgelezen: geven aan de 25 x abonnementen voor coördinatie is bij voorleesvrijwilligers de voorlezer St. Welzijn - Advies en apart ab. 11 x abonnementen voor Lelystad Voor de ouder voorleesvrijwilligers - Voorleesgezinnen ontvangen in de bibliotheek en 1 jaar een gratis lidmaatschap Boekstart Ouders van baby’s Alle ouders worden 184 baby’s zijn lid krijgen een aangeschreven (niet via geworden van de Boekstartkoffertje de burgerlijke stand) bibliotheek. en worden maar via het enthousiast consultatiebureau gemaakt voor Toelichting prestaties 2014 Henk van Strien, juni 2015
Pagina 20
Boekstart in de kinderopvang
taalactiviteiten met hun kind. Leesbevordering voor kinderopvang
-
Leescoördinatorennetwerk
Leesbevorderingaanbod Hanzeborg en Uiterton
De Rietlanden
De leescoördinatoren van elke basisschool kennis en kunde bijbrengen en bijhouden van de jeugdliteratuur en leesbevordering voor voorschools, basisschool en voortgezet onderwijs Ondersteuning en advies bij de bibliotheek en het lezen in deze centra Beheer en advies van bibliotheek middelbare school
-
Taal activering in de bibliotheek
Geven van cursus Open Boek Ontmoetingen organiseren Enthousiaste leerkrachten
Leesbevordering en mediawijsheid voor leerlingen en leerkrachten - Collecties leveren - Registratie - Advisering leesbevordering -
Huis voor Taal
Deskundigheidsbevo rdering van de pedagogisch werkers Collecties plaatsen en presenteren Leesbevorderingsact iviteiten
-
Collectie aanbieden Uitleen Advisering leesbevordering Alle leerlingen zijn lid van bibliotheek en bibliotheek Lelystad Inloop en advies voor taal Aparte collectie Werkplekken voor studie en oefenen Cursussen op maat
1 cursus gegeven gezamenlijk met leerkrachten uit Dronten Een ontmoetingsbijeenkomstge organiseerd over de leesen mediaplanner per basisschool
Gecontinueerd
Gecontinueerd
3.3.4. Boekenpret peuterspeelzalen. Op alle peuterspeelzalen in Lelystad wordt gewerkt met Boekenpret. Alle 22 peuterspeelzalen zijn bezocht. Er is besproken welke onderdelen van Boekenpret op de desbetreffende speelzaal toegepast kunnen worden; hoe deze onderdelen het beste uitgevoerd kunnen worden, en vooral hoe de ouderbetrokkenheid verbeterd kan worden. Toelichting prestaties 2014 Henk van Strien, juni 2015
Pagina 21
Bij de speel/ontdekboeken wordt op de peuterspeelzaal een speciaal prentenboek voorgelezen en er wordt zeer uitgebreid met en rond het prentenboek gewerkt. De kinderen kennen het boek daardoor al goed en zijn enthousiast. Hierna krijgen alle kinderen een exemplaar van het boek met een werkboek mee naar huis. Thuis gaat de ouder twee weken met het kind en het materiaal aan de slag. Op school gaat het project ook door. Na deze weken moet het prentenboek weer worden ingeleverd. Hierna volgt een afsluiting op school. De werkschriften worden besproken en tentoongesteld. Daarna mag het kind het werkschrift houden. Bijna alle peuterspeelzalen maken gebruik van een wisselcollectie peuterboeken. Deze collectie wordt door een ouder wekelijks uitgeleend aan de peuter om thuis voorgelezen te worden. In het kader van de ouderbetrokkenheid zijn er acht peuterspeelzalen voor een voorleesfeestje geweest in de bibliotheek geweest. Hierbij worden alle kinderen en hun ouders uitgenodigd om naar de bibliotheek te komen. Er wordt interactief voorgelezen (het boek is op de zaal al geïntroduceerd) en daarna gaat iedereen d.m.v. een speurtocht naar de rode kamer waar de peuterboeken voor de peuters zijn. Daarna is er de mogelijkheid voor de ouders om hun kind in te schrijven. In 2014 waren er 8 voorleesfeestjes in de bieb. Er zijn daarmee 134 ouders bereikt. De peuterspeelzalen en de ouders zijn erg enthousiast over de feestjes. Er zijn 7 ouderbijeenkomsten op de peuterspeelzalen geweest. Tijdens deze bijeenkomsten wordt er verteld over het belang van voorlezen en er worden verschillende materialen getoond. Voor de pedagogisch medewerkers is er een bijeenkomst geweest om over Boekenpret te praten en er werd uitleg gegeven over de nieuwe werkwijze van het bestellen van de materialen via de webshop. En er is een bijeenkomst geweest met een bespreking van nieuwe en geschikte boeken voor de peuterspeelzalen. Ook konden er boeken besteld worden om de eigen collectie op de zaal aan te vullen. Tijdens de Nationale Voorleesdagen is op alle VVE peuterspeelzalen, door een voorlezer van de Voorleesexpress, het bekroonde boek ‘Krrrr…okodil!’ van Catherine Rayner voorgelezen. Het boek werd interactief voorgelezen aan de kinderen en de ouders van de speelzaal. Ook waren er lesbrieven en woordkaarten beschikbaar voor de zalen.
3.3.5. Leesbevordering voor de basisscholen 2013-2014 -
-
23 scholen van de 41 hebben een basisabonnement afgenomen. De scholen hebben naast advisering over leesbevordering en collectieadvies de mogelijkheid voor introductie in de bibliotheek van groep 3 en 6 en een lenerspas voor elke klas. Met dit basisabonnement kan elke groep van de school themacollecties lenen voor 4 weken. FlevoMeer Bibliotheek leende ruim 400 collecties uit. Op 14 scholen werd een collectie leesboeken op school (wisselcollectie) geleverd. voor elke leerling 1 boek plus 10 %.
Toelichting prestaties 2014 Henk van Strien, juni 2015
Pagina 22
-
Bij Lezen in de Lengte, een programma met leesbevorderingsactiviteiten voor elke groep werden er 17 projecten uitgeleend. Er werden 7 speciale collecties uitgeleend bestemd voor het samen lezen, duo of tutor lezen. Aan de voorleeswedstrijd hebben 12 scholen meegedaan. Dit was een groot succes met veel deelname. Er zijn in 2014 ongeveer 70 “Ik lees door” tassen via de basisscholen aan leerlingen van groep 3 en 4 overhandigd om de ‘zomerleesdip’ te bestrijden. Aan het project “Vier de lente met Kikker” hebben 7 kleuterklassen meegedaan en hiervoor de bibliotheek bezocht.
3.3.6. Leesbevordering voortgezet onderwijs 2013 - 2014 We leverden wisselcollecties aan 3 scholen en aan de landelijke leesbevorderingsactiviteiten: Read to me, De Weddenschap en de Jonge Jury nam 1 school deel. In Lelystad zijn 3 scholen voortgezet onderwijs, t.w. Rietlanden, SGL en Arcus. Aan het landelijke programma Nederland leest! Deden 3 scholen mee met hun HAVO/VWO 4 klas. Aan drie scholen zijn wisselcollecties geleverd. Aan de landelijke leesbevorderingsactiviteiten: Read to me – 4 scholen De Weddenschap – 1 school Jonge Jury nam 1 school deel ( bij twee scholen waren Jonge Jury titels onderdeel van een breder aangevraagde collectie) Introductie bezoeken: 2 scholen 3.3.7. Boekstart. Boekstart in de kinderopvang: 9 pedagogisch medewerkers hebben de training tot voorlees coördinator afgerond. 15 pedagogisch medewerkers hebben een training interactief voorlezen gevolgd. Hiermee is de kwaliteit van het voorlezen verbeterd. Consultatiebureaus: : deze voorzien van nieuwe collectie in wachtruimte + promotiematerialen Boekstart incl. Boekstart-koffers. Hiermee is de bekendheid van boekstart breder ingezet in Lelystad Op 3 oktober is de eerste bijeenkomst georganiseerd van voorlezen met babygebaren; er waren 14 bezoekers voor deze eerste bijeenkomst 3.3.8. Contacten educatie in Lelystad. De vakgroep heeft met onderstaande bedrijven/instellingen contact: -
SKL, Villa Fun, basisonderwijs, schoolkoepels, Groenhorst, SGL, Arcus en De Rietlanden, MBO Flevoland
Toelichting prestaties 2014 Henk van Strien, juni 2015
Pagina 23
-
Huis voor Taal: st Welzijn Gilde Samenspraak, St vluchtelingenwerk
-
De Uiterton, Hanzeborg
-
St. Studiebegeleiding Lelystad
-
Homestart
-
Penitentiaire Inrichting Lelystad
-
Rentray
-
Consultatiebureaus
3.3.9. De Bibliotheek op school De bibliotheek op school (dBos) is een educatieve aanpak voor het basisonderwijs die zich richt op leesbevordering, leesplezier, taalontwikkeling en mediawijsheid. Het bestaat uit meerdere, flexibel in te zetten bouwstenen waardoor op structurele wijze lezen en mediawijsheid in het onderwijs wordt gestimuleerd. Ook maakt de Bibliotheek op School het mogelijk om met behulp van de zogeheten monitor de resultaten af te lezen. Wat lezen kinderen, zijn ze meer gaan lezen en hoe ziet hun leesmotivatie eruit. De Bibliotheek op school werkt met een lees- en mediaplan. Dit bevat een strategisch plan met de stappen die nodig zijn om de school om te bouwen tot een ideale lees- en mediaomgeving voor leerlingen. De Bibliotheek op school in een notendop
Structurele samenwerking tussen school, bibliotheek en gemeente Gericht op aantoonbare verbetering van lezen, taal, informatie- en mediavaardigheid van leerlingen Operationeel uitgangspunt: jaarlijks lees- en mediaplan met doelen en activiteiten Structurele aandacht voor lezen en mediawijsheid (ingeroosterd) Een goede doelgroepgerichte collectie boeken en materialen per leerling Alle leerlingen en leerkrachten lid van de bibliotheek Materialen beschikbaar voor op school en thuis Minimaal 50% van de collectie is fysiek in de school aanwezig Goede samenwerking tussen kundige en opgeleide leescoördinator (school) en leesconsulent (bibliotheek) Goede samenwerking tussen kundige en opgeleide mediacoaches van school en bibliotheek Resultaten worden gemonitord en voor bijsturing en analyse beschikbaar gesteld
In het werkgebied van FlevoMeer Bibliotheek zijn er 14 scholen die de samenwerking met FlevoMeer Bibliotheek als dBos school zijn aangegaan. In Lelystad zijn dat de volgende scholen; Laetare, Het Spectrum, De Albatros, De Grundel, De Optimist, Al-Ihsaan
Toelichting prestaties 2014 Henk van Strien, juni 2015
Pagina 24
3.3.10. SchoolWise.
SchoolWise is een compleet en eigentijds systeem voor het beheren en zichtbaar maken van de eigen schoolbibliotheek en is een onderdeel van de Bibliotheek op School. Het biedt de mogelijkheid om kinderen in contact te brengen met leesboeken en betrouwbare informatie.
SchoolWise is:
Een catalogussysteem voor de schoolbibliotheek met een combi mogelijkheid naar de bibliotheek Portal naar betrouwbare websites Uitleensysteem voor de school Een mogelijkheid om leerlingen in contact te brengen met leesboeken en een digitaal leeslogboek bij te houden Heeft digitale etalages van boeken en toppers Heeft een docentenportal Communicatiesysteem tussen bibliotheek en school voor uitwisseling van nieuwsbrieven, boekentips, widgets etc
Via de portal kunnen leerlingen boeken zoeken; ze kunnen er rondsnuffelen per genre of thema en het zoekresultaat eenvoudig filteren op niveau, leeftijd of materiaalsoort. Leerlingen kunnen bijhouden wat ze hebben gelezen en wat ze daarvan vonden. Bovendien biedt de portal nieuws en leestips. SchoolWise is ontwikkeld als één van de onderdelen van de Bibliotheek op school. SchoolWise is een onderdeel van Bicatwise. De scholen koppelen hun boeken aan de aanwezige titelbeschrijvingen in de catalogus. En ook de lener administratie van FlevoMeer Bibliotheek wordt gebruikt. In 2013 is er gestart met de implementatie van SchoolWise op een aantal pilotscholen. In 2014 is de uitrol voortvarend van start gegaan op andere basisscholen. Aan het eind van dit schooljaar werken de volgende scholen met SchoolWise: Warande, Vogelveste, Boeier, Vuurtoren, Laetare, Driemaster, Wildzang, Lispeltuut, Meander, Driesprong, Al Ihsaan, Optimist, Tjalk, Poolster, Ichthus, Albatros, Regenboog, Spectrum. 18 in totaal. Op de scholen is ook de portal uitgelegd aan het team. Via de portal van SchoolWise wordt voor de leerkracht inzichtelijk gemaakt wat de leerling leest. Maar ook hoeveel de klas leent en op welk niveau er gelezen wordt. Zo kan de leerkracht het lees- en leengedrag monitoren. Ook kunnen de ouders thuis via de portal kijken naar het lees- en leengedrag van hun kind. De leerkrachten zijn erg enthousiast over de mogelijkheden van SchoolWise. Toelichting prestaties 2014 Henk van Strien, juni 2015
Pagina 25
Veel scholen grijpen meteen de mogelijkheid aan om de ruimte voor hun boeken opnieuw in te richten tot een mooie schoolbibliotheek. Samen met school en ouders wordt een omgeving gecreëerd om kinderen tot lezen te stimuleren. Het is ook een goed moment om naar het leesbeleidsplan te kijken en om meer leespromotie activiteiten te ontwikkelen.
3.4. Ontmoeting en debat. 3.4.1. Tentoonstellingen. 01-02-2014 / 01-04-2014 Wouter van der Laan schilderijen 01-04-2014 / 01-0602014 Kwintus expositie 01-06-2014 / 01-08-2014 Jos Hiemstra 01-08-2014 / 14-10 2014 Rien Nijboer 15-10-2014 / 15-12-2014 Karin Barth Foto expositie over kinderen met ASS (autisme spectrum stoornis) beneden 28-10-2014 / 15-12-2014 schilderijen CUP 11 Marijke Kienhuis 15-12-2014 / 01-04-2015 Marijke Kienhuis 3.4.2. Vrijdag Blijdag. De activiteiten zijn bedoeld om meer jeugdige bezoekers te trekken en er is een aantal activiteiten die taal-en leesbevordering stimuleren. Bij elke activiteit staan boeken die betrekking op het thema hebben centraal.
Datum in 2014 Januari februari Maart April Mei Juni Juli Augustus September Oktober November December
Onderdeel 3d printen Sprookjes Schilderworkshop Waterschap Mindfullness Illustreren/stempelen Jeronimo (loomen) Egeltje vouwen Krrro..kodill voorstelling Spannende verhalen Poppenkast digitaal beeldverhaal Totaal (gemiddeld)
Kinderen 18 16 21 5 26 8 50 60 100 2 48 0 354 (29.5)
Volwassenen nvt 8 9 3 14 n.v.t. 20 10 100 1 44 0 209 (17.4)
3.4.3. Lezingen en bijeenkomsten door derden. Een selectie uit het aanbod waar de bibliotheek actief bij betrokken was; Toelichting prestaties 2014 Henk van Strien, juni 2015
Pagina 26
Woensdagavond 26 maart, organiseerde Kwintes in samenwerking met STIP, in FlevoMeer Bibliotheek Lelystad, een forumdiscussie met als thema; “Baas in eigen leven”. De bijeenkomst wordt gehouden in het kader van de landelijke; Week van de Psychiatrie. Het onderwerp sluit aan bij de ontwikkelingen, waarin (onder andere als gevolg van bezuinigen) steeds meer uit wordt gegaan van de eigen kracht en zelfredzaamheid van burgers. Wat is haalbaar, wat levert het op en welke dilemma’s kom je daarin met elkaar tegen? Daarnaast is het stigma wat heerst rond mensen met een psychische kwetsbaarheid onderwerp van gesprek. Het panel bestaat uit leden die op verschillende manieren te maken hebben met dit thema zoals de gemeente, zorgorganisaties en cliënten. Deze lezing was gekoppeld aan de opening van de tentoonstelling Fotovoice. Daarnaast is er op vrijdag 28 maart nog een inloopmiddag in de bibliotheek georganiseerd door Kwintes i.s.m. Stip. Deze middag was het de bedoeling dat mensen met elkaar in gesprek gingen over het thema “Baas in eigen leven”. Op 15 mei is er een workshop georganiseerd door Kwintes, Stip en Humanitas met als onderwerp ‘Budgetbeheer’. Op verschillende manieren, o.a. presentatie, spel, konden mensen meer inzicht krijgen in hun financiële situatie en hoe ze hier mee om kunnen gaan. In oktober is gestart met het Breicafé. De Knutselkeet uit Bant, verzorgt elke maand een bijeenkomst voor liefhebbers en beginnelingen van handwerken. Doel is vooral elkaar ontmoeten en van elkaar leren. Op 5 november is de Andries Greinerprijs uitgereikt aan de beste verhalenschrijver in de categorie jeugd. Een feestelijke bijeenkomst die een nieuw onderkomen heeft gevonden in de bibliotheek. De Pietendialoog, die in Lelystad nogal wat voeten in aarde had, heeft in de bibliotheek plaatsgevonden, georganiseerd in samenwerking met Bureau Gelijke Behandeling. In samenwerking met de Agora, heeft een lezing plaatsgevonden over het toneelstuk Stoner, met als gastspreker, Ursul de Geer. Doel is om meer samen te werken met zowel de Agora als de Eetalage. Voor een aantal voorstellingen zullen we gezamenlijk een arrangement aanbieden. Vanaf 2015 ook in het programmaoverzicht van zowel de Agora als de bibliotheek opgenomen. Een selectie uit het aanbod waar de bibliotheek de activiteit gefaciliteerd heeft en niet actief bij betrokken was; Op 26 juni was er een lezing georganiseerd door Ard Pisa over “Aging”. Preventie: Het vergroten van AGE-bewustzijn is een belangrijk onderwerp de komende jaren om het risico op ernstige chronische ziekten te kunnen verminderen en veroudering van het lichaam te vertragen waardoor mensen langer gezond blijven. Het afgelopen half jaar heeft Radio Lelystad een aantal malen op zaterdag uitgezonden vanuit de bibliotheek. Dit is door iedereen enthousiast ontvangen. Het geeft een andere dynamiek in de bibliotheek. Verhalen van mensen, muziek, veel informatie en vooral veel beweging in de bibliotheek. In eerste instantie was het biebcafé “het Verhaal” de standplaats, maar door omstandigheden was het niet mogelijk altijd vanuit het café uit te zenden. De bibliotheek was/is een prima alternatief. Voor de rest van 2014 is het de bedoeling vanuit de bibliotheek uit te zenden. Toelichting prestaties 2014 Henk van Strien, juni 2015
Pagina 27
12,13 en 14 juni heeft Home Health Products zijn massagetafels gepresenteerd. Dit bedrijf heeft in Lelystad een consulent die de vergaderruimte heeft gehuurd. Een activiteit georganiseerd door derden waarbij de bibliotheek een podium was en geen deelnemer. D66 heeft een aantal malen de activiteitenruimte gehuurd voor bijeenkomsten. In oktober was er in het kader van de maand van de geschiedenis ook een lezing over Genealogie, hoe ziet je eigen voorgeschiedenis er uit. Een lezing van een fotografe uit Jemen, die prachtige foto’s liet zien uit haar land met als achtegrond het verhaal van krachtige vrouwen in het door mannen gedomineerde Jemen. Georganiseerd door Kruis-Links, o.l.v. Sjaak Kruis. Deze vond plaats in december. Jaap Boots, een voormalig Deejee van de VPRO, hield een presentatie van zijn boek, met veel muzikale ondersteuning. Een prachtige voorstelling die helaas erg weinig bezoekers trok. De Volksuniversiteit heeft een aantal lezingen/cursussen in de bibliotheek aangeboden over kunst en cultuur. In 2015 krijgt dit zeker weer een vervolg, plan is om deze activiteiten uit te breiden. O.a. lezing over de woeste hoeve, Bachcursus. De miljoennota en de gevolgen voor de ondernemers werd in september door de Bedrijfskring Lelystad in de bibliotheek aan ondernemers uitgelegd.
Toelichting prestaties 2014 Henk van Strien, juni 2015
Pagina 28
Hoofdstuk 4. Samenwerking met andere culturele en maatschappelijke instellingen. In de eerste helft 2014 heeft FlevoMeer Bibliotheek Lelystad, daar waar mogelijk en passend binnen het beleid van de bibliotheek, samenwerking gezocht met andere culturele en maatschappelijke instellingen.
Link met de lokale gemeenschap: De fysieke plek zorgt voor de lokale inbedding van de bibliotheek. Alleen al door er te zijn voor de leden van een gemeenschap: te voorzien in een plek waar zij elkaar kunnen ontmoeten en zich onderdeel kunnen voelen van die gemeenschap. En door het bieden van een podium aan lokale maatschappelijke en culturele organisatie, aansluitend bij de individuele behoeften en lokale aandachtsgebieden. Zo draagt de bibliotheek bij aan vorming van de lokale identiteit. Ze daagt uit verder te kijken en stimuleert de betrokkenheid bij de maatschappij. SIOB: Bibliotheek van de toekomst: knooppunt voor kennis, contact en cultuur.
KUBA. ( Kubus, Underground, Bibliotheek, Agora) vanuit KUBA is Cultuur voor Lelystad ontstaan.
Lelystart. In september 2014 is de opening van het culturele seizoen van Lelystad, Lelystart genaamd. De bibliotheek maakt onderdeel uit van de organisatie, die gevormd wordt door de KUBA en CML. In het eerste kwartaal 2014 is het programma samengesteld en heeft de bibliotheek ook zijn aandeel hierin opgesteld en uitgezet. Activiteiten zijn: - kindervoorstelling de Krrrr…okdil door theater Letterlandt - voorlezen op het Kunstgras bij de Kubus. - materialen verkoop in de bibliotheek, - kindervoorstelling Kim Lian v.d. Mey en Gitta Spee - FabLAb, in de westentree, - lezingAnnejet v.d. Zijl. Literair café. Samenwerking met de vrienden van de bieb. Boekenweek. Groot Lelystadsdictee. Tijdens de Boekenweek heeft in Lelystad voor het eerst het dictee plaatsgevonden. Voorheen werd dit door de gemeente georganiseerd. In maart 2014 wordt dit voor de eerste keer in de bibliotheek georganiseerd. Bibliotheek aan Huis. Een bibliotheekactiviteit die in 2014 verder ontwikkeld gaat worden in samenwerking met Welzijn Lelystad, de verpleeg- en verzorgingshuizen in Lelystad, thuiszorgorganisaties en tafeltje dekje enz. Het plan hiervoor is 3 e kwartaal 2014 klaar. Toelichting prestaties 2014 Henk van Strien, juni 2015
Pagina 29
Op dit moment zijn er ongeveer 10 klanten die er gebruik van maken, doel is om dit te vervijfvoudigen eind 2015. Huis voor Taal. Volwasseneducatie. September 2013 is het Huis voor Taal gestart in Lelystad in samenwerking met Stichting Welzijn Lelystad, GildeSamenspraak, Educatief Platform Lelystad, Stichting Voor Vluchtelingen en Nieuwkomers Lelystad, Taal voor het Leven van Stichting Lezen& Schrijven en FlevoMeer Bibliotheek. Gezondheidsinformatie en lezingen. In 2014 wordt in de bibliotheek gestart met lezingen verzorgd door Kwintes. In maart is de eerste gepland tijdens de week van de psychiatrie. Dit leidt tot meer samenwerking met zowel Kwintes als Humanitas. In mei staan de volgende activiteiten gepland. Doel: geven van informatie aan inwoners van Lelystad en hierdoor meer betrokkenheid creëren. In de omgeving van Lelystad biedt Kwintes verschillende vormen van persoonlijke begeleiding aan mensen met een psychische of sociale kwetsbaarheid. Woonzorg Flevoland. Daarnaast heeft de bibliotheek vestigingen bij Woonzorg Flevoland, de Hanzeborg en de Uiterton. Doel is om het lezen bij ouderen te stimuleren. Historisch Informatie Punt. (HIP) samenwerking met Nieuwland Erfgoedcentrum. Doel; inwoners Lelystad meenemen in de geschiedenis van hun provincie. Bibliotheek Rietlanden; samenwerking met de Rietlanden, middelbaar onderwijs, hier is een vestiging van de bibliotheek gevestigd. Valt onder educatie. Uitbreiding naar ander voorgezet onderwijs. BKL. Bedrijfskring Lelystad. In het kader bibliotheek voor ondernemers is er contact geweest met de Bedrijfskring Lelystad. De bibliotheek voor ondernemers wordt opgezet om zowel grote als kleine ondernemingen de mogelijkheid te bieden internet en andere digitale mogelijkheden op een effectieve wijze in te zetten voor het bedrijf. FlevoMeer Bibliotheek biedt een programma met o.a. lezingen, workshops, een open inloop voor vragen over diverse onderwerpen en een mogelijkheid om te netwerken met andere ondernemers. In 2014 heeft bedrijfsbezoek plaatsgevonden in samenspraak met Irene Medema, de directeur van de BKL, gekoppeld aan de miljoenennota bijeenkomst. Een eerste activiteit die in 2015 een vervolg gaat krijgen. Welzijn in de wijk. Er is een start gemaakt om samen met welzijn in de wijk, de activiteiten en diensten van de bibliotheek op de site van welzijn in de wijk te plaatsen en is bekeken hoe we de gezamenlijke diensten van welzijn in de wijk in de bibliotheek kunnen presenteren. Bureau Gelijke Behandeling. De Pietendialoog was een start voor de samenwerking met BGB met de Bibliotheek. In 2015 volgen er meer activiteiten. Kruis-Links: in 2014 een bijeenkomst, die in 2015 gaat uitbreiden in meer activiteiten, die in de Stadmakerij meer vorm en inhoud gaan krijgen.
Toelichting prestaties 2014 Henk van Strien, juni 2015
Pagina 30