De komende tijd zal er veel veranderen in de ouderenzorg. Het aantal ouderen neemt toe, de zorg wordt complexer en de oudere mondiger. De overheid zal meer sturen op kwaliteit en efficiëntie. Om de kwaliteit van de ouderenzorg te verbeteren, moet er een nieuw soort verpleegkundige actief worden in de sector. Een
Hbo-verpleegkundigen in de ouderenzorg Inspirerende voorbeelden uit de praktijk
verpleegkundige die geschoold is in het signaleren van gezondheidsrisico’s, en verzorgenden ondersteunt in hun dagelijkse werk. Om die reden is het competentieprofiel ontwikkeld voor de hbo-verpleegkundige gerontologie geriatrie (de hbo-vgg). Van deze hbo-verpleegkundigen kan verwacht worden dat ze de kwaliteit van de zorg op een hoger plan brengen door zelf complexere zorgvragers te verplegen, door verzorgenden en helpenden te coachen en door kwaliteitsverbeteringen aan te jagen en vorm te geven. Zij kunnen een brugfunctie vervullen tussen de verpleeghuisarts, het management en de verzorgenden, en daarmee kan de instelling tijd en kosten besparen en aan kwaliteit winnen. De investering in een hoger opgeleide medewerker zal zich dan ook op meerdere terreinen terugverdienen, zo is de verwachting. Maar is dit al realiteit? Hbo-verpleegkundigen in de ouderenzorg biedt zes inspirerende praktijkvoorbeelden van hbo-verpleegkundigen in de werkelijkheid van de ouderenzorg van alledag. De voorbeelden laten zien dat werken in de ouderenzorg uitdagend is, met name voor de verpleegkundige niveau 5. De functie blijkt bedrijfsmatig uitstekend in te passen. De verhalen doen een beroep op werkgevers en opleiders in de ouderenzorg om meer van dergelijke functies te creëren en professionals op te leiden. ISBN 978-90-8839-075-3
Ted Kraakman Maartje Kienhuis Jeroen Schumacher
Vilans Actiz
Hbo-verpleegkundigen in de ouderenzorg Inspirerende voorbeelden uit de praktijk
Ted Kraakman Maartje Kienhuis Jeroen Schumacher
Vilans ActiZ
Colofon © 2009 Vilans en Actiz
Vilans
Niets uit deze uitgave mag worden
Catharijnesingel 47
vermenigvuldigd en/of openbaar worden
Postbus 8228
gemaakt door middel van druk, fotokopie,
3503 RE Utrecht
microfilm of op enig andere andere wijze
Telefoon (030) 789 23 00
zonder voorafgaande toestemming.
E-mail
[email protected] Website www.vilans.nl
Auteurs Ted Kraakman
en
Maartje Kienhuis Jeroen Schumacher
ActiZ, organisatie van zorgondernemers Oudlaan 4
Fotografie
Postbus 8258
Albert Dijkman
3503 RG Utrecht Telefoon (030) 273 93 93
Ontwerp en opmaak
E-mail
[email protected]
Lucien Voeten
Website www.actiz.nl
ISBN 978-90-8839-075-3
Inhoud Inleiding 4 Begeleiden van zelfstandige professionele teams 6 Leren van en met elkaar 10 Spin in het web als casemanager dementie 14 Beroep doen op de verpleegkundige expertise 18 De zorg wordt complexer en de doelgroep groter 22 Brugfunctie tussen management en cliënten 26 Beschouwing 30
Inleiding De komende tijd zal er veel veranderen in
In de afgelopen jaren is in de ouderenzorg,
Een verpleegkundige die geschoold is in
de ouderenzorg. Het aantal ouderen neemt
in veel gevallen door financiële druk, meer
het signaleren van gezondheidsrisico’s, en
toe, de zorg wordt complexer en de oudere
lager geschoold personeel aangenomen.
verzorgenden ondersteunt in hun dagelijkse
mondiger. Daarnaast zal de overheid meer
Daardoor kan er een gebrek aan deskundig-
werk, namelijk het verzorgen en begeleiden
sturen op kwaliteit en efficiëntie. Doordat
heid ontstaan op het gebied van bijvoorbeeld
van cliënten om de kwaliteit van hun leven
steeds meer ziekenhuiszorg verplaatst wordt
vroegsignalering. Signalen worden dan niet
te optimaliseren. Naar aanleiding hiervan is
naar verpleeg- en verzorgingshuizen en
tijdig herkend en er wordt te laat actie onder-
het competentieprofiel ontwikkeld voor de
thuiszorg, zal de complexiteit van zorg groter
nomen, of vragen komen juist te snel bij de
hbo-verpleegkundige gerontologie geriatrie
worden. Terwijl men in de sector het accent
verpleeghuisarts te liggen waardoor deze zich
(de hbo-vgg). In dit profiel zijn de competen-
nu juist wil verplaatsen: niet de zorg, maar
bezig moet houden met oneigenlijke taken.
ties van de hbo-vgg beschreven aan de hand
de kwaliteit van leven van de cliënt moet
De kwaliteit in de ouderenzorg staat al met
van vijf rollen (de vijf rollen van alle hbo-
centraal komen te staan. De ouderenzorg is
al onder druk: er is dringend behoefte aan
verpleegkundigen: zorgverlener, regisseur,
dus sterk in beweging.
herijking van inzetbare functieniveaus in
coach, ontwerper en beroepsbeoefenaar).
relatie tot de zorgvraag.
Van de hbo-vgg kan verwacht worden dat
Pool en Schumacher constateerden in 2006
ze2 de kwaliteit van de zorg op een hoger
al dat om de kwaliteit van de ouderenzorg
plan brengt, en deze kwaliteit in de bredere
te verbeteren er een nieuw soort verpleeg-
context van kwaliteit van leven plaatst. Dit
kundige actief moet worden in de sector.
doet ze door zelf complexere zorgvragen te
1
4
verplegen, door verzorgenden en helpenden
Dit heeft voor een deel te maken met het
Met deze brochure tonen Vilans en Actiz aan
te coachen en door kwaliteitsverbeteringen
imago van de ouderenzorg. Het beroep wordt
dat werken in de ouderenzorg uitdagend is,
aan te jagen en vorm te geven.
als niet-spannend en -uitdagend gezien. Ten
ook en misschien wel juist voor de verpleeg-
onrechte, zoals zal blijken uit de verhalen van
kundige niveau 5. De voorbeelden leveren
betrokkenen.
het bewijs dat deze functie bedrijfsmatig
Een hbo-verpleegkundige met dit profiel zal in veel organisaties een grote rol kunnen
uitstekend is in te passen. De verhalen doen
spelen, als brug tussen de ‘vloer’ en het
In deze brochure bieden we zes inspirerende
een beroep op werkgevers en opleiders in de
‘bureau’, ogen en oren open, meehelpen
praktijkvoorbeelden van hbo-verpleegkun-
ouderenzorg om meer van dergelijke functies
maar ook de grote lijn zien. Door deze
digen in de werkelijkheid van de ouderenzorg
te creëren en professionals op te leiden, met
nieuwe functie te creëren en de hbo-
van alledag. Deze hbo-verpleegkundigen
het oog op efficiënte en goede ouderenzorg.
verpleegkundige als intermediair te laten
hebben niet de uitstroomvariant vgg
Overtuig uzelf.
optreden tussen de verpleeghuisarts en het
gevolgd, maar de voorbeelden tonen wel de
management enerzijds, en de verzorgenden
meerwaarde van een hbo-verpleegkundige
anderzijds, kan de instelling tijd en kosten
wat betreft de kwaliteit van de zorg, het
besparen en aan kwaliteit winnen. De inves-
verbindend vermogen en een realistisch
tering in een hoger opgeleide medewerker zal
loopbaanperspectief. De rol van deze
zich dan ook op meerdere terreinen terug-
verpleegkundigen niveau 5 en de uitdaging
verdienen, zo is de aanname. Maar is dit al
van het werk dat zij verrichten komen uitge-
realiteit? In de voorliggende brochure geven
breid aan de orde. De interviews zijn met
we antwoord op deze vraag.
name afgenomen bij intern doorgegroeide medewerkers, maar al hun functies passen bij
De uitstroomvariant vgg bestaat nu ruim drie
het profiel van de vgg. De hbo-verpleegkun-
jaar bij inmiddels negen hbo-v’s. Nog weinig
digen gerontologie geriatrie kunnen direct
studenten kiezen voor de nieuwe richting.
instromen in dergelijke functies.
1 A. Pool en J. Schumacher, Rollen en competenties van de hbo-verpleegkundige in het verpleeghuis. Vernieuwing van professionele verpleeghuiszorg. Den Haag: Lemma, 2006. 2 Met het oog op de leesbaarheid van de tekst hebben we ervoor gekozen voor verwijzingen naar de hbo-vgg de vrouwelijke vorm te gebruiken. Waar ‘ze’, ‘zij’ of ‘haar’ staat kan uiteraard ook ‘hij’, ‘hem’ of ‘zijn’ gelezen worden. 5
Begeleiden van zelfstandige professionele teams Naar aanleiding van de ontwikkelingen in de
Vakgroep
specialistische kennis in huis. ‘Let wel, deze
zorg heeft men bij Valkenhof enkele jaren
Als oplossing introduceerde Valkenhof een
verpleegkundige functie is nadrukkelijk geen
geleden opnieuw gekeken hoe de deskundig-
nieuwe functie voor twee hbo-verpleegkun-
staffunctie’, geeft Nel Kolsteren, manager
heid van de medewerkers zo optimaal moge-
digen. Begin 2008 is deze groep uitgebreid
verpleging en verzorging, aan. ‘Zo zijn de
lijk benut kan worden. Om de complexer
tot negen hbo-verpleegkundigen die tezamen
verpleegkundigen bijvoorbeeld bewust in de
wordende zorg aan te kunnen en dezelfde
een vakgroep vormen. In hun taken ligt de
dienst verpleging en verzorging geplaatst. De
kwaliteit te blijven bieden, moest er wat
nadruk op het bevorderen van de kwaliteit
verpleegkundigen zijn direct bij de uitvoering
veranderen. De leidinggevenden werden te
door de professionaliteit van de verzorgenden
betrokken. Het is in deze rol belangrijk om
veel belast met zorginhoudelijke taken. En er
te ondersteunen. De hbo-opgeleide verpleeg-
feeling te houden met de praktijk, anders kun
was behoefte aan leidinggevenden die meer
kundige uit de vakgroep begeleidt de teams
je geen vertrouwensrelatie opbouwen met
als manager gingen opereren. Daarnaast
bij het invoeren van innovaties en het opera-
de verzorgenden. Dan is de afstand te groot.
werd de arts belast met taken en handelingen
tionaliseren van beleid. Daarnaast coacht en
Wij willen van binnenuit, vanuit de werk-
die eigenlijk binnen het verpleegkundig
ondersteunt de vakgroep de verzorgenden bij
vloer, mensen meetrekken naar een hoger of
domein vallen.
complexe en specialistische zorgvragen. Elke
sterker niveau.’
verpleegkundige uit de vakgroep heeft een
6
specialisatie, zoals wondzorg, valpreventie,
Binnen Valkenhof worden de hbo-verpleeg-
gerontopsychiatrie of gedragsproblema-
kundigen uit de vakgroep verschillend
tiek. Daardoor is op alle gebieden actuele
ingezet. Sommige afdelingen waar complexe
zorg wordt geleverd, hebben permanent
Nauwelijks weerstand
Valkenhof bestaat uit vier centra voor verple-
een verpleegkundige uit de vakgroep in hun
Bij de verpleging en verzorging heeft de
ging en verzorging met aparte locaties in en
team. ‘De hbo-verpleegkundige heeft de
introductie van de verpleegkundigen met
rondom Valkenswaard. In totaal heeft Valkenhof
deskundigheid om complexe situaties goed
specialisatie nauwelijks weerstand opge-
bijna 250 plaatsen in de verpleeghuizen en
te analyseren en op basis van die analyses
roepen. ‘We zijn bewust eerst in gesprek
100 plaatsen in verzorgingshuizen. Daarnaast
te kijken welke oplossingrichting het meest
gegaan met de teamleiders en andere disci-
heeft Valkenhof een dagcentrum waar zorg,
effectief is’, zegt Nel Kolsteren. ‘Als een
plines, om samen met hen te kijken waar zij
behandeling en begeleiding worden geboden
dergelijke situatie maar een à twee keer in de
behoefte aan hadden en welke rol wij daarin
aan cliënten die nog zelfstandig thuis wonen.
week voorkomt, maar je de verpleegkundige
kunnen spelen’, aldus Annemiek Coolen,
Valkenhof biedt daarnaast zorg thuis aan
de rest van de tijd wel laat meedraaien op
hbo-verpleegkundige uit de vakgroep. ‘Daar
cliënten die in de omgeving van een van de
de afdelingen, dan zet je haar niet goed in.’
kwam uit dat we het beste konden starten
centra wonen. In totaal werken er ongeveer 750
In die situaties wordt de verpleegkundige
met het verder ontwikkelen van het BIG-
medewerkers en zijn er ruim 300 vrijwilligers
binnen Valkenhof aan verschillende
beleid in Valkenhof. Er is toen een commissie
actief.
afdelingen gekoppeld. De insteek is dat
Verpleegtechnisch handelen opgestart, we
op het moment dat de zorg complex is,
hebben de protocollen geactualiseerd en
In het kader van deze brochure is gesproken
er altijd iemand beschikbaar is om het team
verzorgenden geschoold. Hier bleek behoefte
over de functie van de hbo-verpleegkundigen
te ondersteunen.
aan te zijn en zo werd meteen ervaren wat
die werkzaam zijn in verschillende huizen van
de meerwaarde kan zijn van de verpleegkun-
Valkenhof.
7
dige. Jos Thielen, ook hbo-verpleegkundige
soms ergens anders wat verloren. Dan kun
uit de vakgroep, vult aan: ‘Wat ook hielp was
je de barricade op of met elkaar commu-
‘In alles is mijn boodschap
snel en adequaat reageren op vragen. Als je
niceren, ik kies voor het laatste. Discussies
aan de verpleegkundige
iemand een keer goed geholpen hebt, zal die
zijn nodig om een stap verder te komen.’
nadrukkelijk: neem geen
immers sneller weer een beroep op je doen.’
Bij Valkenhof is er bewust voor gekozen om
taken over, maar zorg
het uitvoeren van handelingen en zorg die
ervoor dat de teams het zelf
Emancipatieproces
regelmatig voorkomt bij het team van
kunnen. De verpleegkundige
Bij Valkenhof streeft men naar professionele
verzorgenden te leggen. ‘De vakgroep zorgt
coacht de teams en maakt
teams die weten wat ze kunnen en wat er
ervoor dat de teams bekwaam zijn’, zegt Nel
zichzelf overbodig, zodat
van ze verwacht wordt, en die zelf verant-
Kolsteren. ‘In alles is mijn boodschap aan de
zij weer iets anders op kan
woordelijkheid nemen. Maar ook naar teams
verpleegkundige nadrukkelijk: neem geen
pakken.’
die weten waar hun grenzen liggen en die
taken over, maar zorg ervoor dat de teams
op dat moment ondersteuning vragen. Deze
het zelf kunnen. De verpleegkundige coacht
ondersteuning wordt door de vakgroep van
de teams en maakt zichzelf overbodig, zodat
hbo-verpleegkundigen geboden. Bijvoorbeeld
zij weer iets anders op kan pakken.’
bij terugkerende problemen rusten zij de
8
met moeilijk gedrag’, zegt Paola Derijks, hboverpleegkundige uit de vakgroep. ‘Dan analy-
verpleging en verzorging zo toe, dat zij met
Signaalfunctie
seren wij de situatie en werkwijze, maken
het probleem om kunnen gaan. ‘We praten
Doordat de hbo-verpleegkundigen frequent
een plan en instrueren het team. Als dat klaar
voortdurend over onze visie, wat we willen’,
op de afdelingen aanwezig zijn, vervullen
is, volgen we het team op dat punt van een
zegt Nel Kolsteren. ‘We denken na over hoe
zij ook een signaalfunctie. Bij mogelijke
afstand. Zo krijgen de teams steeds meer
het proces eruitziet, wat je tegen kunt komen
verbeterpunten wordt dat in samenwer-
inzicht in hun eigen kwaliteit. Zij weten beter
en hoe je daarmee omgaat. En daarbij kom
king met de teams opgepakt. ‘Steeds vaker
te benoemen waar zij sterk in zijn en waar ze
je altijd weerstand tegen, het is een emanci-
vragen teams ons als ze ergens behoefte aan
als team ondersteuning bij nodig hebben.’ De
patieproces. Als je ergens iets bereikt, wordt
hebben, bijvoorbeeld over hoe om te gaan
verpleegkundige zorgt er zelf voor dat zij niet
als controleur wordt gezien maar als iemand die meedenkt met het team. Dit wordt binnen Valkenhof bereikt door zichtbaar te zijn en naar collega’s te luisteren. ‘Ik heb nu in deze functie, wellicht voor het eerst, het gevoel dat ik alle mogelijkheden van mijn beroep gebruik’, vertelt Jos Thielen. ‘Ik kan mijn deskundigheid volledig inzetten voor de kwaliteit van de verpleging en verzorging. Zodat het team ermee verder kan en de cliënt tevreden is.’
Meer zelfvertrouwen De hbo-verpleegkundigen hebben er mede voor gezorgd dat de verzorgenden steviger in
zij ervan vinden. Dat is belangrijk, want zij
hun schoenen staan. Vroeger was er minder
volgen de cliënten 24 uur per dag.’
gelijkwaardigheid binnen Valkenhof en overheersten de artsen nogal eens in het contact
‘De verzorgenden zeiden
met de cliënten. ‘De verzorgenden zeiden
niet altijd wat ze vonden,
niet altijd wat ze vonden, maar nu laten zij
maar nu laten zij nadruk-
nadrukkelijk hun professionaliteit zien’, aldus
kelijk hun professionaliteit
Kristien Jansen, verpleeghuisarts. ‘De verzor-
zien.’
genden zijn krachtiger, hebben meer zelfvertrouwen. Ik hoor nu veel duidelijker wat
9
Leren van en met elkaar Sinds vier jaar kent Cordaan de functie ‘prak-
zorgmanagers binnen Cordaan veranderde.
verpleegkundige voert binnen haar regionale
tijkverpleegkundige’. Deze verpleegkundige
Zij kregen meer en meer management-
eenheid haar werkzaamheden uit. Zij coacht,
werkt voor een hele regionale eenheid van
taken. Hierdoor konden zij minder aandacht
ondersteunt en begeleidt de verzorgenden
Cordaan. In het geval van Verpleeghuis
besteden aan meer zorginhoudelijke taken
zodat zij optimaal kunnen functioneren.
Slotervaart is dit de regio West. De aanlei-
die dicht bij het primair proces liggen.
Daarnaast speelt de praktijkverpleegkundige
ding om deze functie te creëren was de
een belangrijke rol bij de triage. Zij heeft ook
schaalvergroting van Cordaan. De verpleeg-
een specialistische functie op een bepaald
huisartsen gingen, door de regiovorming
terrein, bijvoorbeeld wondverzorging. Binnen Cordaan heeft elke praktijkverpleegkundige
binnen Cordaan, op meerdere locaties en
10
extramuraal werken. Daardoor waren er
Praktijkverpleegkundige
haar eigen specialisme. Daardoor is het altijd
in de verpleeghuizen minder artsen fysiek
Door deze ontwikkelingen ging Cordaan
mogelijk om iemand in te schakelen of te
aanwezig. Een andere reden was dat de arts
heroverwegen hoe de kwaliteit van de zorg-
consulteren die op de hoogte is van ontwik-
regelmatig werd gebeld voor zaken waarvan
verlening binnen de afdelingen het beste
kelingen en innovaties op een specifiek
hij vond dat ze niet op zijn taakgebied lagen.
geborgd kan worden. Dit was een van de
gebied.
Veel van deze taken, onder andere verpleeg-
hoofdgedachten bij het formuleren van een
technische handelingen, konden ook door
rol voor de praktijkverpleegkundige die breed
Redelijk moeizaam
een verpleegkundige worden uitgevoerd.
over de afdelingen van het verpleeghuis en
De implementatie van de functie, vier jaar
Een laatste reden was dat de functie van de
buiten het verpleeghuis werkt. De praktijk-
geleden, was een redelijk moeizaam proces.
Er bestond aanvankelijk een zekere afwach-
‘Een arts blijft toch een arts, ook zonder witte
tendheid bij de artsen en op de verpleegafde-
jas.’
lingen. Men moest immers zaken overlaten
Het verpleeghuis Slotervaart is onderdeel van Cordaan. Dit is een zorginstelling met vesti-
aan een nieuwe functionaris met een eigen
Meerwaarde
gingen in Amsterdam, Diemen, Huizen, Maar-
professionele verantwoordelijkheid. ‘Het was
Binnen Cordaan werd de meerwaarde van
tensdijk, Haarlem en Nieuw Vennep. Bij Cordaan
een proces van zoeken naar wat bij wie hoort.
een praktijkverpleegkundige die (bijna) altijd
wordt zorg geboden aan mensen die kortere
Er moest een nieuwe manier van samenwer-
in huis is en ingeroepen kan worden al snel
of langere tijd verpleging, verzorging, begelei-
king met een duidelijke afbakening tussen
gezien. Wilma Panman, praktijkverpleegkun-
ding en/of ondersteuning nodig hebben. Dit
de verschillende professionals ontstaan. Dan
dige bij Cordaan, onderschrijft dit: ‘Bij acute
zijn ouderen, mensen met een (verstandelijke)
is zo’n start wel moeilijk voor een verpleeg-
situaties, bijvoorbeeld als iemand is gevallen,
beperking, mensen die herstellen na een zieken-
kundige’, geeft Danielle van Ee, zorgmanager
word ik ingeschakeld. Ik beoordeel dan of
huisopname en mensen met een psychiatrisch
van het Verpleeghuis Slotervaart aan. Toen
het spoed is of niet, én of er een arts ingezet
probleem.
de nieuwe functie werd geaccepteerd, had dit
moet worden. Als iets tot mijn competentie
wel tot gevolg dat de praktijkverpleegkundige
behoort los ik het op. Als dat niet het geval
In het kader van deze brochure is Verpleeghuis
juist te veel vragen kreeg, maar dit herstelde
is, doe ik voorwerk voor de arts. Dit scheelt
Slotervaart in Amsterdam West bezocht. Dit
zich na korte tijd. ‘Het blijkt wel dat mij
tijd, en tijd kan het verschil maken bij cala-
verpleeghuis biedt woonruimte aan ongeveer
aanspreken laagdrempeliger is, zowel voor de
miteiten.’
driehonderd mensen, verdeeld over negen
teams als de cliënten’, zegt Wilma Panman.
Binnen Cordaan valt de praktijkverpleeg-
woonafdelingen.
11
12
kundige organisatorisch gezien onder de
BIG-beleid van Cordaan. Zij brengen erg veel
medische dienst en niet onder de verpleging.
actuele kennis in en toetsen en adviseren in
‘Mij aanspreken is laag-
Er is bewust gekozen voor plaatsing buiten de
de beleidsvoorbereidende fase. In de verta-
drempeliger, zowel voor de
verpleegkundige teams, omdat de praktijk-
ling van beleid naar de werkvloer spelen zij
teams als de cliënten. Een
verpleegkundige een wezenlijk andere functie
ook een belangrijke rol. Ze verrichten zelf
arts blijft toch een arts, ook
vervult.
nog bepaalde handelingen, zijn echt actief op
zonder witte jas.’
Bij Cordaan vormen de praktijkverpleegkun-
de vloer. Hierdoor kunnen zij goed invoelen
digen samen een vakgroep. Deze vakgroep
wat het effect van het beleid is. Zij hebben
blijkt nadrukkelijk in een functie te voorzien,
de positie en de ervaring en deskundigheid
overleg met collega’s die in een zelfde situ-
om de verzorgenden en helpenden op de
de afdeling. Ik kan dan bewust aandacht
atie zitten kan veel opleveren. In de vakgroep
afdeling te ondersteunen en te coachen. De
besteden aan die verbeterpunten.’
worden ervaringen en strategieën uitgewis-
praktijkverpleegkundige helpt de verzor-
seld, bijvoorbeeld over het omgaan met
genden op hun eigen handelen te reflecteren
Verbeterde kwaliteit
weerstand bij implementatie van nieuwe
en gezamenlijk zoeken zij naar manieren om
De veranderingen die bij verpleeghuis Sloter
werkwijzen, over de afstemming met andere
de zorgverlening te optimaliseren. ‘Zij weten
vaart zijn geconstateerd sinds de functie
disciplines en veelal over vakinhoudelijke
hoe het is om in de directe patiëntenzorg te
‘praktijkverpleegkundige’ is geïntroduceerd,
zaken. Naast deze lerende factor heeft de
werken en zijn in staat om beleid te vertalen
zitten met name in de verbeterde kwaliteit op
vakgroep nog een functie. De verpleegkun-
naar die werkvloer’, geeft Danielle van Ee
de afdelingen.
digen die kiezen voor de functie van praktijk-
aan. ‘Doordat ze daadwerkelijk bepaalde
Er is, mede door de functie, meer structuur
verpleegkundige blijken vaak ambitieus en
taken uitvoeren op de afdeling, zien zij ook
en aandacht voor de cliënt. Daarnaast er
vol ideeën te zijn. Door met elkaar in contact
wat er wel goed gaat op de afdeling en wat
is meer tijd en aandacht vrijgekomen voor
te komen, kunnen zij hun ideeën beter
niet. Als hun iets opvalt spreken ze de betref-
thema’s als eten en drinken of gewicht.
vormgeven. De praktijkverpleegkundigen
fende verzorgende daarop aan en geven ze
‘Gewichtsafname wordt nu bijvoorbeeld
spelen bijvoorbeeld een essentiële rol bij het
dat signaal door aan mij, als manager van
eerder gesignaleerd en ik kan daar gelijk
op inhaken en beleid bepalen’, zegt Wilma
kundigen moeten hierop kunnen inspelen.
Panman. ‘Maar ook bij acute situaties zoals
Zij zullen de verzorgden ondersteunen bij het
een uitbraak van een Norovirus, speel ik een
opstellen van een zorg(leef)plan als de zorg
grote rol. Ik help de afdelingen dan om zo
complex is, met duale problematiek. Je hebt
snel mogelijk volgens protocol te werken. Ik
toch bepaalde deskundigheid nodig om te
instrueer de verzorgenden en bekijk met hen
zien wat de beste behandeling is,
hoe de zorg het beste gegeven kan worden.’
om de problematiek inzichtelijk te maken en daar de juiste interven-
Extra deskundigheid
ties voor te bepalen.’
De functie van praktijkverpleegkundige zal binnen Cordaan nog verder uitgroeien. In de komende jaren zal de zorgvraag van cliënten complexer worden. Zo blijven ouderen, door ontwikkelingen op medisch gebied, langer in leven en worden patiënten steeds eerder uit het ziekenhuis ontslagen. Cliënten met een AWBZ-indicatie zullen zo lang mogelijk thuis blijven en niet naar het verpleeghuis gaan. Danielle van Ee: ‘We krijgen in toenemende mate te maken met agressie en psychiatrische problematiek. Er is extra deskundigheid nodig om bijvoorbeeld te beoordelen of er bij een cliënt sprake is van dementie of van een psychiatrische stoornis. Praktijkverpleeg-
13
Spin in het web als casemanager dementie In 2005 is een aantal instellingen in de regio
keten tot stand te brengen. Voorafgaand aan
komen vanuit verschillende zorginstellingen.
Leiden, waaronder Thuiszorg Groot Rijnland
het project heeft er nauw overleg plaatsge-
Ze hebben allen een relevante hbo-opleiding
(een van de rechtsvoorgangers van ActiVite)
vonden tussen de deelnemende organisaties,
gevolgd, bijvoorbeeld hbo-verpleegkunde
het samenwerkingsproject ‘Casemanage-
huisartsen, medisch specialisten en het indi-
of hbo maatschappelijk werk. De meesten
ment dementie’ gestart. Het doel van het
catiebureau.
werken parttime als casemanager en hebben
project was casemanagement op te starten
daarnaast een functie als maatschappelijk
zodat thuiswonende dementerende mensen
werker, verpleegkundige of zorgbemiddelaar
en hun omgeving ondersteund en begeleid
in een verzorgingshuis.
worden. ‘In het verleden werd er na de diag-
14
nose dementie vaak geen extra zorgaanbod
Casemanagers
Wennen
gedaan. Die mensen werden niet verder
De inzet van casemanagers levert een
In 2005 is gestart met vier casemanagers. De
gevolgd, en aanvullende ondersteuning werd
bijdrage aan de kwaliteit van leven en het
periode voordat de casemanagers daadwer-
pas aangeboden bij een crisis, veel te laat
welbevinden van de dementerenden en hun
kelijk de functie konden oppakken, kostte
dus’, aldus Nel van der Plas, hbo-verpleeg-
omgeving. Zij zorgen er ook voor dat de zorg
veel energie. Het ging immers om een totaal
kundige die sinds 2007 als casemanager
die nodig is om crisissituaties te voorkomen
nieuwe functie in de zorg voor demen-
werkzaam is bij ActiVite. Daarnaast had het
wordt ingezet, zodat dementerenden zo lang
terenden, waarbij meerdere organisaties
project als doel een betere afstemming en
mogelijk thuis kunnen blijven wonen. De
betrokken waren. Er moest een functiebe-
samenwerking tussen de zorgverleners in de
casemanagers die deelnemen aan het project
schrijving worden opgesteld, procedures
worden vastgelegd en afspraken worden
Uitbreiding
gemaakt over de daadwerkelijke invulling
Na een jaar is de functie geëvalueerd. De
van het hele begeleidingsproces. Daarnaast
uitkomsten waren veelbelovend. Alle betrok-
is veel aandacht besteed aan het informeren
kenen waren positief en vonden dat het
De stichting ActiVite is ontstaan uit een fusie
van direct betrokkenen. Bij de start wisten
project verlengd moest worden. De geleverde
van de stichtingen Thuiszorg Groot Rijnland,
huisartsen in de regio niet altijd wanneer
zorg bleek van groot belang voor de demen-
WoonZorgcentra LAS en ZorgKompas. ActiVite
en bij welke problematiek de casemanager
terenden en hun omgeving. Goede onder-
bestaat onder andere uit zeven woonservice-
ingeschakeld kon worden. Ook zag een aantal
steuning en aandacht van de casemanager
centra. Daarnaast biedt ActiVite onder andere
huisartsen niet direct de meerwaarde van
vroeg in het dementieproces bleek een crisis
thuiszorg, kraamzorg, jeugdgezondheidszorg
de casemanager. ‘De huisartsen moesten
in een later stadium te kunnen voorkomen.
en hulp bij het huishouden. Bij ActiVite zijn in
wennen. Een aantal ging ervan uit dat het
Door dit succes is besloten het aantal case-
totaal 3.000 medewerkers in dienst. Daarnaast
voldoende was als de eigen praktijkonder-
managers en regio’s uit te breiden. Op dit
zijn er ruim 850 vrijwilligers actief binnen Acti-
steuner af en toe contact opnam met de
moment zijn er twintig casemanagers in de
Vite.
cliënt en de familie. Nu, in 2008, zien ook zij
regio Leiden werkzaam en acht in de regio
in dat een casemanager toch echt meer doet
Rijnstreek.
In het kader van de brochure is ActiVite
en een belangrijke functie vervult in de zorg
bezocht en dan met name de verpleegkundige
rondom de dementerenden,’ aldus Nel van
casemanager die werkzaam is binnen het project
der Plas, fulltime casemanager dementie.
‘Casemanagement dementie’.
15
16
Overleg
Regie
De casemanagers hebben twee maal per
Nel van der Plas geeft aan dat zij het als een
‘Het beroep casemanager
maand overleg met elkaar. Het ene overleg
voordeel ziet dat zij vanuit haar verleden
biedt een enorme vrijheid,
heeft een organisatorisch karakter, het
veel ervaring heeft in de thuiszorg. ‘Ik weet
je kunt je kennis op allerlei
andere overleg is meer inhoudelijk. Bij het
de weg binnen de thuiszorg. Ik weet welke
manieren benutten en bent
organisatorisch overleg bespreken de casema-
mogelijkheden er zijn. Wie waar te vinden
bezig op een heel breed
nagers waar ze in het werk tegenaan lopen,
is, en wat ik moet doen om hen ingezet te
gebied van de zorg. Geen
wat de knelpunten zijn en of de procedures
krijgen. Thuiszorg is een ontzettend goed
dag is hetzelfde en het gaat
nog helder zijn. In het inhoudelijk overleg
product om zorg te regelen, maar de diffe-
nooit zoals je wilt. Dat is
wordt casuïstiek besproken of wordt op een
rentiatie van de producten maakt het lastig.
voor mij een grote uitda-
specifiek onderwerp ingegaan, waarbij regel-
Je hebt iemand voor het huishoudelijke werk,
ging.’
matig een externe deskundige wordt uitgeno-
voor de verzorging en voor de verpleging.
digd. ‘Ik ben dan wel werkzaam bij ActiVite,
Er kunnen bij iemand dus drie verschillende
maar naast mijn collega-casemanager bij
mensen voor drie producten komen, zo is
ActiVite, zijn mijn collega-casemanagers
de bekostiging geregeld. Maar wie neemt
flexibel en heeft zij geen last van vaste plan-
van de andere organisaties belangrijk.
de regie daarbinnen? Als casemanager heb
ningen. Voordeel is dat het hierdoor mogelijk
Wij hebben immers dezelfde functie en
je daar een belangrijke rol in.’ Zo zorgt de
is om in een crisis direct te handelen en de
lopen tegen dezelfde inhoudelijke en orga-
casemanager ervoor dat de dienstverlening
situatie onder controle te krijgen. Nel van der
nisatorische problemen aan. Samen met
wordt aangestuurd en de verschillende hulp-
Plas geeft aan: ‘Als er een acute oproep is en
hen kan ik oplossingen zoeken voor de
verleners met elkaar in contact blijven en hun
ik mijn andere afspraken moet verzetten, dan
problemen’, aldus Nel van der Plas. Een
eigen, maar ook elkaars, taken kennen. Nel
is dat bijna nooit een probleem. Iedereen wil
van de voordelen is ook dat er gebruik
van der Plas ziet het als een groot voordeel
meewerken omdat zij als zij zelf in een crisis-
gemaakt kan worden van de verschillende
dat zij haar volledige dienstverband als case-
situatie zitten ook hopen dat ik direct kom. Je
netwerken.
manager werkzaam is. Op die manier is zij erg
zou kunnen zeggen dat mijn cliënten en de
mantelzorgers zich op een bepaalde manier
zorg ervoor dat de juiste hulp geboden
zeg ik tegen de mantelzorger: geef mij maar
met elkaar verbonden voelen.’
wordt.’ Een casemanager kan de mantel-
overal de schuld van. Zeg maar tegen de
zorger uitleggen welke symptomen bij de
cliënt dat het van mij moet, ik ben er toch
Inschatten
‘ziekte’ horen, hoe ermee om te gaan om
niet bij. Soms helpt dat om cliënten iets te
Tijdens het startgesprek bij de nieuwe
escalatie te voorkomen. Zo is er meer begrip
laten doen.’
cliënt schat de casemanager direct in welke
en ontstaan er minder problemen.
problemen er zich in de toekomst voor kunnen doen. Nel van der Plas vertelt: ‘Ik kijk
Sociale vaardigheden
dan naar de mogelijkheden van de mantel-
Het is voor de casemanagers vooral
zorgers of de huisvesting. Is het voor mijn
belangrijk goed contact te hebben met de
cliënt mogelijk om daar met ondersteuning
mensen om de cliënt heen. Zij zien alles en
van mantelzorgers te blijven wonen als de
weten of het wel of niet goed gaat en wat
aandoening verergert, of is het te voorspellen
er is veranderd. Deze contacten zijn van
dat de cliënt zal moeten verhuizen? Als dat
groot belang, al is het alleen maar omdat
nodig is, maak ik verhuizen bespreekbaar.
dementerenden nogal eens iets vertellen wat
‘Als er een acute oproep is
Hulp wordt vaak makkelijker geaccepteerd
niet waar is. Daarnaast zijn de mensen in de
en ik mijn andere afspraken
als deze nog niet dringend is, dan is zoiets
directe omgeving van de dementerenden
moet verzetten, dan is dat
als verhuizen nog te overzien. In een later
vaak ook geholpen met een luisterend oor.
bijna nooit een probleem.
stadium blijken zulke veranderingen vaak te
De rol van de casemanager is dan ook heel
Iedereen wil meewerken
groot. Als gedurende het proces bijvoorbeeld
breed en ligt op het raakvlak tussen zorg en
omdat zij als zij zelf in een
douchen ingewikkeld wordt, of aankleden
maatschappelijk werk. Deze rol vraagt een
crisissituatie zitten ook
veel strijd oplevert tussen de cliënt en de
zelfstandige manier van werken, een sterk
hopen dat ik direct kom.’
mantelzorger, dan regel ik dat er thuiszorg
karakter, veel kennis over dementie en goede
komt. Ik neem nadrukkelijk niet over, maar
sociale vaardigheden. Nel van der Plas: ‘Vaak
17
Beroep doen op de verpleegkundige expertise
18
Het besluit om binnen de Tweemaster een
van de ervaringen en het advies van Benjamin
de kwaliteiten van de hbo-vgg’er gericht
specifieke functie voor een hbo-vgg’er te
gaan we de functie formaliseren.’
op het ontwikkelen van nieuwe concepten
creëren werd in 2008 genomen. Ten tijde
en de implementatie daarvan’, geeft Gert
van het interview eind 2008 was er dan ook
van Dooren aan. ‘Wij willen de hbo-vgg’er
nog geen verpleegkundige in de nieuwe
in het beroep zelf positioneren, dus niet in
functie werkzaam. Er is hard gewerkt aan
een management- of staffunctie, maar in de
het inrichten van de functie. In grote lijnen
Positionering
directe zorgverlening in een team. Zo kunnen
is bekend wat de Tweemaster wil, en samen
Bij Argos Zorggroep werken er reeds in een
zij het afdelingsmanagement ontlasten die op
met een stagiair hbo-vgg wordt de functie
aantal verpleeghuizen zogeheten nurse prac-
dit moment nog zorginhoudelijke taken heeft
verder vormgegeven. Deze stagiair, Benjamin
tioners. Deze verpleegkundigen werken meer
binnen het team. Hierdoor kan het afde-
van der Kraan, richt zich in het kader van zijn
in het verlengde van het medisch domein.
lingsmanagement zich weer meer richten op
stageopdracht op het invullen van het func-
De noodzaak voor een dergelijke functie in
andere managementtaken.’
tieprofiel voor een hbo-vgg’er in zorgcentrum
een zorgcentrum ontbreekt volgens Gert
de Tweemaser. ‘In feite zijn we aan het expe-
van Dooren, maar een verpleegkundige met
Tijdwinst
rimenteren met de functie’, zegt Gert van
kennis op het gebied van ouderen en oude-
Zorgcentrum de Tweemaster kent een grote
Dooren, divisiemanager zorg van Argos en
renzorg kan in de zorgcentra zeker een meer-
variëteit in problematiek van zijn cliënten.
locatiemanager van de Tweemaster. ‘Op basis
waarde bieden. ‘Wij ontberen met name
Over het algemeen is de complexiteit in de
zorg de laatste jaren toegenomen. Er is een
hierbij binnen de Tweemaster een belang-
Zorgcentrum de Tweemaster is onderdeel van
enorme behoefte aan kennis op het gebied
rijke rol gaan spelen. De verwachting is dat
Argos Zorggroep. Argos Zorggroep is een orga-
van best practices, en het ontbreekt op de
de nieuwe functie door deze tijdwinst op
nisatie op het gebied van ouderenzorg en heeft
werkvloer regelmatig aan kennis die het
termijn budgettair neutraal wordt. Gert van
locaties en voorzieningen in de gemeenten
cliëntniveau overstijgt. Het is de bedoeling
Dooren: ‘Tot die tijd moet je, in mijn ogen, als
Rotterdam/Hoogvliet, Albrandswaard, Spij-
dat de hbo-vgg’er voor een groot gedeelte
manager de financiële grenzen zoeken.’
kenisse, Schiedam, Vlaardingen en Maassluis.
in deze behoefte zal voorzien. ‘Hoogstwaar-
Argos Zorggroep biedt basiszorg tot en met
schijnlijk starten we met één hbo-vgg’er’,
Afweging
hoogspecialistische behandelingen. Daarnaast
zegt Gert Van Dooren. ‘Op dit moment zijn
In de Tweemaster wordt de nieuwe functie
biedt Argos Zorggroep verschillende vormen van
meer hbo-vgg’ers ook gewoon te duur, zeker
voor hbo-vgg’er heel bewust in het primaire
begeleiding en zorg thuis: van huishoudelijke
met oog op het krimpende budget.’ Gert van
proces ingebed, in het hart van het zorg-
hulp tot en met verpleegkundige hulp of bege-
Dooren verwacht dat er in de Tweemaster
proces. De huidige functie is een combinatie
leiding van een vrijwilliger.
zowel logistiek als in de organisatie van
van werken op de vloer en meer innova-
het primaire proces nog slagen gemaakt
tiegerichte taken. De Tweemaster kiest er
In het kader van deze brochure is Zorgcentrum
kunnen worden. Met name op het gebied
bewust niet voor om met een vaste verdeling
de Tweemaster bezocht. Zorgcentrum de Twee-
van slimmer organiseren van het werkproces
in de functie te werken, maar de invulling te
master biedt basiszorg, aanvullende verpleeg-
is nog tijd te winnen. De hbo-vgg’er zal
sturen door afspraken te maken en doelen te
huiszorg, kortdurende opname, palliatieve zorg en dagverzorging aan 110 cliënten.
19
stellen. Het werken in het primaire proces is
maken met de nieuwe functie. Je moet eerst
hierbij leidend. Een valkuil is de ervaring dat
zien wat de huidige situatie is voor je kunt
‘We ontberen met name
verpleegkundigen altijd willen inspringen als
ingrijpen. Maar het is minstens zo belangrijk
de kwaliteiten van de
er ergens iets aan de hand is, dat gaat dan ten
te laten zien dat je ook kunt meedraaien.’ Dit
hbo-vgg’er gericht op het
koste van de eigen planning op de innovatie-
meewerken blijkt een voorwaarde voor de
ontwikkelen van nieuwe
gerichte taken. ‘Je moet telkens de afweging
acceptatie van de nieuwe functie. Zo wordt
concepten en de implemen-
maken of het reëel is om mee te helpen of
voorkomen dat collega’s de hbo-vgg’er als
tatie daarvan.’
niet’, aldus Benjamin van der Kraan. Gert van
buitenstaander gaan zien die ‘even komt
Dooren vult aan: ‘Wij verwachten ook dat de
zeggen hoe het moet’. Daarnaast krijgt de
hbo-vgg’er bewust die afweging kan maken.
hbo-vgg’er door mee te werken inzicht in de
Je mag een hoger zelforganiserend vermogen
wijze waarop het team leert en welke manier
verpleegkundige met kennis van ouderen en
en meer creativiteit verwachten van iemand
van kennisoverdracht daar het beste bij past.
ouderenzorg, maar ook iemand die verbe-
die op hbo-niveau is opgeleid.’
Benjamin van der Kraan: ‘Na een periode
terpunten signaleert en projectmatig denkt.
gaf ik aan mijn collega’s een presentatie
Het is belangrijk dat zij niet alleen een nota
Acceptatie
over mijn bevindingen. Toen zagen ze mijn
maakt, maar ook het team ‘meeneemt’ naar
Bij het invullen van de functie wordt bij
kennis en dat veranderde hun oordeel. Ik
de implementatie. Op die manier zal de hbo-
de Tweemaster op dit moment al ervaren
heb gemerkt dat ik mijn collega’s kan helpen
vgg’er in de Tweemaster een belangrijke rol
waar weerstanden zitten bij de introductie
dingen net even anders, efficiënter of beter
spelen bij allerlei verbeteringen, variërend
van een hbo-vgg’er. ‘In het begin was het
te doen. Zij kennen de praktijk en ik ken de
van het verbeteren van het methodisch
wennen, zowel voor mijn collega’s als voor
meest recente theorie.’
handelen op de afdeling, tot het ontwerpen
mij. Mijn collega’s wisten niet wat ze van mij
20
van nieuw zorgbeleid. En ook het regisseren
konden verwachten’, zegt Benjamin van der
Voorbeeldfunctie
van de zorg en het coachen van collega’s
Kraan. ‘Meewerken in de teams bleek een
De hbo-vgg’er krijgt binnen de Tweemaster
behoort tot het takenpakket. ‘Commitment
goede manier om collega’s kennis te laten
een voorbeeldfunctie. Het is een hbo-
vanuit het management is hierbij noodza-
kelijk’, zegt Gert van Dooren. ‘Als je wilt dat iemand op hoog niveau functioneert, dan
‘Ik ben ervan overtuigd dat
moet je daar ook op sturen, wat inhoudt dat
in elke klacht of “zeursitu-
je stuurt op resultaten. Je moet afspraken
atie” eigenlijk een stille
maken en heldere, haalbare en evalueerbare
wens zit.’
doelen stellen. Zo voorkom je dat de nieuwe functie gaat zweven en kan daar waar nodig steun worden geboden.’
Uitdaging ‘Ik heb ervaren dat er in de ouderenzorg een beroep gedaan wordt op de volle breedte van mijn verpleegkundige expertise’, besluit Benjamin van der Kraan. ‘Ik hoop dat mijn collega’s op de vloer mede door mijn inzet nieuwe dingen leren, en dat we samen nog sterker staan en efficiënter gaan werken. Ik zie het als een uitdaging om een wezenlijke bijdrage te leveren zodat ouderen zo goed mogelijk en zo zelfstandig mogelijk kunnen leven. Ik ben ervan overtuigd dat in elke klacht of “zeursituatie” eigenlijk een stille wens zit. Als je achter die wens komt, kun je de interventies daarop aanpassen.’
21
De zorg wordt complexer en de doelgroep groter
22
In De Bieslandhof werken hbo-verpleegkun-
wooneenheden door helpenden en verzor-
heeft en in staat is om situaties goed in te
digen in meerdere functies. Naast de functie
genden worden gedaan. ‘We merken dat de
schatten.
van weekend-/avond-/nachthoofd kent De
zorg steeds complexer wordt, onder andere
Bieslandhof de functie van dagverpleegkun-
doordat de gedragsproblematiek toeneemt’,
Eerste aanspreekpunt
dige en werken er meerdere verpleegkun-
aldus Ria Winters, teammanager van De
De dagverpleegkundige begeeft zich op veel
digen op de afdeling transmurale zorg.
Bieslandhof. ‘Daarom is besloten de functie
onderdelen op het terrein tussen de verzor-
van dagverpleegkundige voor de langdurende
genden en de verpleeghuisarts. Voordat de
zorg te creëren.’ Deze hbo-verpleegkundige
dagverpleegkundige als functie bestond,
functioneert als achterwacht voor de speci-
werd er vanuit de kleinschalige woongroepen
fieke verpleegkundige taken in de kleinscha-
regelmatig een oneigenlijk beroep gedaan
Dagverpleegkundige
lige wooneenheden. Op dit moment kent
op de verpleeghuisarts. Dit probleem is
In 2005 zijn bij een grote reorganisatie
alleen De Bieslandhof binnen Pieter van
ondervangen doordat de vragen nu bij de
kleinschalige wooneenheden voor langdu-
Foreest de functie van dagverpleegkundige.
dagverpleegkundige worden gelegd. Nettie
rende zorg gecreëerd, als onderdeel van het
Op basis van ervaringen bij De Bieslandhof
Verduin, verpleeghuisarts, vertelt: ‘In principe
verpleeghuis. Omdat de zorg bij de langdu-
zal binnen Pieter van Foreest op meerdere
is de dagverpleegkundige bij problemen het
rende zorg minder complex is in vergelijking
plekken een dergelijke functie worden gecre-
eerste aanspreekpunt voor de verzorgenden.
met bijvoorbeeld de afdeling transmurale
ëerd. Van een dagverpleegkundige wordt
Zij beoordeelt als eerste de vragen. Indien
zorg, kan de uitvoering in de kleinschalige
verwacht dat zij kennis van de ouderenzorg
de vraag binnen het verpleegkundig domein
De Bieslandhof is onderdeel van Pieter van
ligt, handelt zij deze zelf af. Als de vraag
nog worden aangetoond. De afspraken over
Foreest. Deze organisatie bestaat uit meerdere
haar deskundigheid of verantwoordelijkheid
het invullen van de functie zijn gezamenlijk
locaties in Delft, Midden-Delfland, Pijnacker-
overstijgt, schakelt zij de verpleeghuisarts
gemaakt. Binnen korte tijd werd er door de
Nootdorp en Westland. Pieter van Foreest bezit
in.’ Een ander effect van de nieuwe functie
helpenden en de verzorgenden al een beroep
zelfstandige wooneenheden, woonzorgcentra,
is dat het takenpakket van de teamleider is
gedaan op de dagverpleegkundige. ‘Het werd
verzorgingshuizen, verpleeghuizen en biedt zorg
verschoven. Voor 2005 voerde de teamleider
al snel duidelijk dat de kennis en expertise
aan huis. In totaal werken er ongeveer 3.300
vaak overdag bepaalde medisch-technische
van de hbo-verpleegkundige dermate hoog
medewerkers en bijna 1.800 vrijwilligers.
handelingen uit die nu door de dagverpleeg-
waren dat collega’s wat van haar konden
kundige gedaan worden.
leren’, aldus Ria Winters.
In het kader van deze brochure werd een bezoek gebracht aan De Bieslandhof, een locatie waar
Kennis en expertise
Verbeterpunten
zorg in combinatie met behandeling wordt
Om de implementatie en positionering
Naast het beantwoorden van vragen en het
geboden aan cliënten die een indicatie hebben
van de nieuwe functie te vergemakkelijken
vervullen van de verpleegkundige taken
voor een opname in een (somatisch of psycho-
heeft er in binnen De Bieslandhof nauw
in de kleinschalige woongroepen heeft de
geriatrisch) verpleeghuis. Naast een definitieve
overleg plaatsgevonden tussen de artsen,
dagverpleegkundige in De Bieslandhof ook
opname (in combinatie met wonen) heeft
het management en de beoogde dagver-
een adviserende en kwaliteitsverbeterende
De Bieslandhof mogelijkheden voor tijdelijke
pleegkundige. In het begin moest de kennis
rol. De dagverpleegkundige werkt nadruk-
opname in verband met revalidatie, observatie
en meerwaarde van de dagverpleegkundige
kelijk overstijgend aan alle groepen. Mede
en herstel.
23
hierdoor heeft zij goed zicht op punten in
24
De hbo-verpleegkundige zal vervolgens
De Bieslandhof die om verbetering vragen.
‘De overstijgende taken,
het team begeleiden bij de invoering van
In de functie zoals deze in De Bieslandhof is
zoals een rol in een kwali-
deze verbeterpunten en organiseert, vaak
gecreëerd, is het nadrukkelijk niet de bedoe-
teitsteam, laat je door
in samenwerking met gespecialiseerde
ling dat de dagverpleegkundige ook basiszorg
verpleegkundigen doen. Die
verpleegkundigen uit het ziekenhuis,
gaat uitvoeren. Wel wordt zij geacht op basis
kijken kritisch en maken
themabijeenkomsten over deze en andere
van haar kennis en vaardigheden verbeter-
iets bespreekbaar als het
onderwerpen. Het contact tussen de dagver-
mogelijkheden te signaleren ten aanzien van
niet goed zit. Zij kunnen de
pleegkundige en het ziekenhuis heeft een
deze basiszorg. Er wordt verwacht dat zij aan
problemen duidelijk defini-
grote meerwaarde voor een verpleeghuis als
de hand van deze signalen een jaarplan met
ëren en komen met oplos-
De Bieslandhof. Binnen het verpleeghuis is
verbeterpunten ontwerpt en uitvoert. ‘Wij
singen.’
er zo altijd iemand op de hoogte van recente
gaan ervan uit dat de dagverpleegkundige
ontwikkelingen over behandelmethodes van
zelf de verhouding bewaakt tussen meer
bijvoorbeeld wonden. ‘We merken echt dat
handelingsgerichte taken en andere taken’,
de functie een positief effect heeft op de
zegt Ria Winters. ‘Wij doen in de functie
Brugfunctie
nadrukkelijk een beroep op de verpleegkun-
Bij De Bieslandhof zit de dagverpleegkundige
dige kennis. Zo wordt de dagverpleegkundige
in een aantal werkgroepen. Ook hier vervult
Vraagbaak
ook betrokken bij het opstellen van proto-
zij een brugfunctie naar de verzorgenden
De hbo-verpleegkundigen worden als
collen en het instrueren van medewerkers
en helpenden. Dit kan bijvoorbeeld de coör-
inhoudsdeskundigen binnen De Bieslandhof
bij handelingen. Daarnaast begeleidt zij de
dinatie van het consultatieteam gericht op
ook ingezet bij de ontwikkeling en het
zorg aan complexere cliënten en adviseert zij
decubitus zijn, waarbij op elke afdeling wordt
onderhouden van de CVA-keten in Delft of
de verzorgenden en helpenden.’ De dagver-
geregistreerd hoeveel cliënten in welke mate
het te ontwikkelen zorgpad orthopedische
pleegkundige binnen De Bieslandhof beheert
decubitus hebben. En indien nodig kan het
revalidatie bij dementerende ouderen. Hier
dan ook haar eigen agenda.
consultatieteam verbeterpunten formuleren.
worden met name de verpleegkundigen
kwaliteit van zorg’, zegt Ria Winters.
van de transmurale afdeling op gezet. Op de
hbo-verpleegkundige op onze afdeling
afdeling transmurale zorg komen cliënten
een duidelijke voorbeeldfunctie. De hbo-
vanuit het ziekenhuis met verschillende mate
verpleegkundige is een vraagbaak voor colle-
van complexiteit. De cliënten gaan binnen
ga’s. Ik help hen bijvoorbeeld bij het opstellen
drie maanden naar huis of naar een verzor-
van een overdracht. Daarnaast heb ik een
gings- of verpleeghuis. Op deze afdeling
signalerende functie. Als ik signaleer dat we
werken meerdere verpleegkundigen, maar
de kwaliteit op een bepaald punt kunnen
ook verzorgenden en helpenden. De mede-
verbeteren, wordt er van mij verwacht dat ik
werkers worden op deze afdeling ingezet op
daar ook aan ga werken. Dit kan bijvoorbeeld
basis van capaciteit en kwaliteit. ‘Uiteraard
resulteren in het ontwikkelen van een nieuwe
wordt er, in vergelijking met mijn collega’s,
training of het geven van een klinische les.’
meer van mij verwacht’, vertelt Nick van
José Sosef, teamverantwoordelijke van de
Oosten, student hbo-v. ‘Naast het uitvoeren
afdeling transmurale zorg, beaamt dit: ‘De
van voorbehouden handelingen heeft een
overstijgende taken, zoals een rol in een kwaliteitsteam, laat je door verpleegkundigen doen. Die kijken kritisch en maken iets
‘Het werd al snel duidelijk
bespreekbaar als het niet goed zit. Zij kunnen
dat de kennis en expertise
de problemen duidelijk definiëren en komen
van de hbo-verpleegkundige
met oplossingen. Er zijn gewoon taken of
dermate hoog waren dat
rollen waar je bewust voor de deskundigheid
collega’s wat van haar
van een hbo-v’er kiest.’
konden leren.’
25
Brugfunctie tussen management en cliënten In de thuiszorg waren van oudsher veel
gemist. Annet van Heertum, kernmanager
liggen. Hoe meer je daarop focust, hoe meer
verpleegkundigen op functieniveau 5 werk-
bij Thebe Thuiszorg, omschrijft deze kartrek-
risico’s je loopt met de kwaliteit. Ergens
zaam in het primair proces. Daarnaast
kers als: ‘Medewerkers die van nature oog
zit het keerpunt. Binnen Thebe Thuiszorg
bestond er een groot aantal staffuncties,
hebben voor het bewaken van de kwaliteit,
hebben we dat keerpunt een aantal jaar
die zich onder andere richtten op de kwali-
die problemen signaleren en deze problemen
geleden bereikt. Vandaar dat we toen zijn
teit van de zorgverlening. Door wijziging in
aanpakken en als coach kunnen fungeren
gaan kijken hoe de hbo-verpleegkundigen zo
de financieringsstructuur tezamen met de
voor lager gekwalificeerde medewerkers.’
optimaal mogelijk ingezet konden worden.’
invoering van de Wmo is hier verandering
Michel Wijngaards, directeur Thebe Thuis-
in gekomen. In het primaire proces kwam
zorg regio Noordwest, vult aan: ‘De focus is
het zwaartepunt op functieniveau 3 en 4 te
steeds meer op de productiviteit komen te
liggen, en een groot deel van de staffuncties
Bredere deskundigheid
verdween. Tegelijkertijd nam de complexiteit
26
van de problemen waarmee zorgverleners
‘Een hbo-opgeleide
Met name bij de complexere situaties blijkt
te maken hebben toe. Binnen Thebe Thuis-
verpleegkundige kan vanuit
de inzet van hbo-verpleegkundigen onmis-
zorg hebben deze ontwikkelingen ertoe
het bredere perspectief de
baar. ‘Een hbo-verpleegkundige kan vanuit
geleid dat de kwaliteit en continuïteit van de
situatie beter inschatten.’
het bredere perspectief de situatie beter
zorgverlening achteruitgingen. In de teams
inschatten’, geeft Annet van Heertum aan.
werden ‘kartrekkers in het primaire proces’
In vergelijking met een intramurale setting
wordt de cliënt in de thuiszorg door minder
tiebureau voor ouderen van Thebe. Peter van
mensen gezien, en dit kan risico’s met zich
Zaane: ‘Ik zie het als een verbreding van mijn
Sinds 2008 zijn De Runne, Mark en Maasmond
meebrengen. Daarom wordt het eerste
werk. Er wordt meer gebruikgemaakt van
en Thebe samengegaan onder de naam Thebe.
consult altijd door een hbo-verpleegkundige
mijn brede deskundigheid op sociaal gebied
Thebe biedt onder andere thuiszorg, kraam-
uitgevoerd. ‘In situaties waarbij de zorgvraag
en somatisch en psychisch welbevinden.’
zorg, jeugdgezondheidszorg en hulp bij het
niet te complex blijkt te zijn, wordt de daad-
huishouden. Daarnaast heeft Thebe een aantal
werkelijke zorgverlening voor de cliënt door
Experts
iemand anders uitgevoerd’, aldus Peter van
In elk thuiszorgteam zit op dit moment één
Zaane, hbo-verpleegkundige. ‘Ik blijf dan wel
hbo-verpleegkundige, die als expert fungeert.
In het kader van deze brochure is Thebe
coach en vraagbaak voor die zorgverlener. Als
Deze expertfunctie bestaat sinds 2005.
Thuiszorg bezocht. Thebe Thuiszorg is organi-
bijvoorbeeld de situatie van de cliënt veran-
Annet van Heertum: ‘Ik ben als manager
satorisch onderverdeeld in kernen (gemeentes
dert of als de zorgverlener of cliënt vragen
verantwoordelijk voor de planning en de
en/of wijken in steden). Deze kernen worden
heeft, kunnen ze altijd bij mij terecht.’ Peter
kwaliteit dus daar stuur ik ook op. Idealiter
aangestuurd door kernmanagers. Zij geven
van Zaane heeft jaren ervaring in de thuiszorg
zou ik willen dat ik met iedereen eens mee
integraal leiding aan uitvoerenden. De kernen
en met name in de zorg voor ouderen. Hij
kon lopen ‘op de vloer’ maar dat is niet
zijn onderverdeeld in teams, waarbij het streven
werkt niet alleen in het primaire proces, maar
haalbaar. De hbo-verpleegkundigen in de
is een team uit hoogstens 15 personen te laten
voert ook aanvullende taken uit. Zo is hij
rol van expert zijn mijn ogen en oren in de
bestaan. In de teams zitten zorgverleners van
sinds enkele jaren werkzaam bij het consulta-
teams.’ De expert signaleert problemen of
alle functieniveaus.
verzorgings- en verpleeghuizen.
27
28
tekortkomingen, komt met een oplossing en
dat ze bezitten,’ aldus Michel Wijngaards. ‘Nu
zet deze ook weer uit in haar team. Zij heeft
benut Thebe Thuiszorg nadrukkelijk de extra
‘Kortweg kun je zeggen dat
een duidelijke brugfunctie tussen manage-
competenties van de hbo-verpleegkundige.
niveau 4 meer op cliënt-
ment en de andere zorgverleners. Een groot
Kortweg kun je zeggen dat niveau 4 meer
niveau opereert en niveau
voordeel van deze opzet is dat hierdoor
op cliëntniveau opereert en niveau 5, bij ons
5, bij ons de expertrol,
makkelijker draagvlak wordt gecreëerd voor
de expertrol, daarnaast ook op systeemni-
daarnaast ook op systeem-
bijvoorbeeld een nieuwe werkwijze, omdat
veau. Zo is de hbo-verpleegkundige in deze
niveau.’
deze vanuit het team en in samenspraak met
expertrol ook het eerste aanspreekpunt voor
het team tot stand is gekomen.
ketenpartners.’
Extra competenties
Bijeenkomsten
het wiel hoeven uit te vinden. Annet van
In het verleden zijn verpleegkundigen van
Binnen Thebe komen de experts acht keer
Heertum: ‘Vroeger werd dit soort zaken
niveau 4 en 5 binnen Thebe Thuiszorg
per jaar bij elkaar. Dit overleg heeft een
meer ‘van bovenaf’ ontwikkeld, althans dat
over één kam geschoren. Hierdoor is de
intervisieachtige functie, waarin men elkaar
was de beleving. De afstand tussen de staf
hbo-verpleegkundige vaak niet op al haar
inspireert, motiveert en van elkaar leert. Er
en de uitvoerende was te groot. Door dit te
competenties aangesproken en functioneerde
wordt ook meer beleidsmatig naar de orga-
vullen met hbo-verpleegkundigen die net
zij onder haar eigen mogelijkheden. Zowel
nisatie van het werk gekeken en er worden
een stap verdergaan en zowel ontwikkeltaken
vanuit het oogpunt van de organisatie als
mogelijke verbeteringen besproken. Dit kan
vervullen als ook ‘op de vloer’ zichtbaar
vanuit het oogpunt van de verpleegkun-
gaan over verbeteringen in het werkproces
blijven, los je dit op. Juist die combinatie
dige bleek dit een onbevredigende situatie.
en het zorgdossier of de afstemming met
levert veel op omdat de verpleegkundige op
‘Binnen Thebe is iedereen gelijkwaardig, maar
ketenpartners en de ontwikkelingen van
deze manier in de praktijk staat.’
niet iedereen is gelijk. We willen iedereen
bepaalde protocollen. Tijdens de bijeenkom-
de volledige mogelijkheid geven om zich te
sten wordt bepaald wie met welk onderwerp
profileren en te ontwikkelen op het niveau
verder gaat, zodat niet alle experts opnieuw
Specialisaties
behandeling voor langere tijd moet worden
Om de kwaliteit nog een extra impuls te
uitgeoefend, zal de specialist de zorgverleners
geven en om de zorgverlening efficiënter te
van het team scholen en begeleiden, zodat zij
organiseren, gaat Thebe Thuiszorg binnen-
de behandeling over kunnen nemen.’
kort met specialisaties werken. Enkele hboverpleegkundigen gaan dan meer regionaal, kernteamoverstijgend werken. Zij worden specialist op een bepaald terrein, bijvoorbeeld ziektegerelateerd zoals diabetes en COPD, of functiegerelateerd zoals wondverzorging. Hierbij krijgt de expert op haar specialisme
‘Vroeger werd dit soort
een coachende, uitvoerende en een beleids-
zaken meer ‘van bovenaf’
voorbereidende rol binnen het aandachts-
ontwikkeld, althans dat was
gebied. Van deze experts verwacht Thebe
de beleving. De afstand
Thuiszorg dat zij binnen hun specialisme ook
tussen de staf en de uitvoe-
beleidsvoorstellen, richtlijnen en protocollen
rende was te groot. Door dit
gaan ontwikkelen. Daarbij zal altijd samen-
te vullen met hbo-verpleeg-
gewerkt worden met andere ketenpartners
kundigen die net een
zoals de huisartsen. Michel Wijngaards:
stap verdergaan en zowel
‘Het is niet rendabel om iedereen in alles te
ontwikkeltaken vervullen als
scholen. Soms komt een behandeling slechts
ook ‘op de vloer’ zichtbaar
zelden voor, is van korte duur of vraagt veel
blijven, los je dit op.’
kennis en inzicht. Dan zetten we de specialisten uitvoerend in. Maar als een bepaalde
29
Beschouwing De praktijkvoorbeelden in deze brochure
dagelijks werken aan kwaliteit in de directe
verpleegkundigen ruimte om met een grote
laten zien dat er een belangrijke rol is wegge-
cliëntenzorg de broodnodige stimulans.
mate van zelfstandigheid en met inzet van
legd voor de hbo-verpleegkundigen in de
De hbo-verpleegkundigen in voorliggende
al hun (hbo-)competenties en (hbo-)rollen
ouderenzorg. Dat kan op meerdere manieren,
brochure laten het zien, de recent afgestu-
hun werk te doen. De praktijkvoorbeelden
in verschillende functies: als expert vanuit
deerde hbo-verpleegkundigen gerontologie
tonen aan dat hbo-v’ers op de arbeidsmarkt
een verpleegkundige vakgroep, als prak-
geriatrie zijn hier zelfs specifiek voor opge-
een goede plek kunnen vinden in de oude-
tijkverpleegkundige, als casemanager, als
leid.
renzorg en geven daarnaast perspectief voor
verpleegkundige in een team. Hun inbreng
30
doorgroei aan huidige medewerkers die zijn
heeft effect op kwaliteit van zorg, kwaliteit
De inzet van hbo-verpleegkundigen heeft een
opgeleid als mbo-verpleegkundige of verzor-
van arbeid en bedrijfsvoering/efficiency.
positieve invloed op de kwaliteit van de zorg.
gende (door middel van een EVC-traject)
De kwaliteit van de zorg neemt toe doordat
Naar verwachting zal dit ook effect hebben
naar zo’n functie op hbo-niveau: een carrière
de verbinding tussen arts en verzorgenden
op de metingen van de zorginhoudelijke indi-
‘aan het bed’.
beter tot stand komt. De verpleegkundige
catoren uit het Kwaliteitskader Verantwoorde
De hbo-v’ers die op dit moment in de
signaleert gezondheidsrisico’s en -problemen,
Zorg zoals valincidenten, medicijnincidenten,
branche werken, zijn doorgaans nog niet
kan de verzorgenden adviseren over hun
incontinentie en depressie. De verhalen
specifiek opgeleid volgens het vgg-profiel,
handelen en weet wanneer de arts inge-
tonen daarnaast aan dat verpleegkundige
zo blijkt uit de praktijkvoorbeelden. Aange-
schakeld moet worden. Door de inzet van
functies op hbo-niveau in de ouderenzorg
nomen mag worden dat de hierboven
verpleegkundigen op niveau 5 krijgt het
aantrekkelijke functies zijn. Ze bieden de
genoemde voordelen in de toekomst nog
meer tot uiting komen, wanneer het ‘gezicht’
Uit de praktijkvoorbeelden blijkt dat er in
het introduceren van de functie voldoende
van de verpleegkundige hbo-functie ook
deze situaties goed is nagedacht over de
draagvlak gecreëerd wordt. Zo is er tijd
daadwerkelijk meer het ‘profiel’ krijgt van de
aard van de functies en het inpassen ervan
nodig om de direct betrokkenen goed te
verpleegkundige gerontologie geriatrie (vgg).
in de zorgorganisatie. Om de inzet van hbo-
informeren, met aandacht voor de nieuwe
Tot slot bewijzen de voorbeelden dat de vgg
verpleegkundigen tot een succes te maken,
taakverdeling. In het voorbeeld van Acti-
in verschillende functies ook in de bedrijfs-
moet aan een aantal randvoorwaarden
Vite is duidelijk gemaakt bij welke situaties
voering van de instelling in te passen is. Zoals
worden voldaan. Een eerste randvoorwaarde
de casemanager ingeschakeld moest gaan
alle vernieuwing vereist dit visie en investe-
was aanleiding voor het project Opleiden
worden. Een goede functieomschrijving en
ring op korte termijn.
hbo-verpleegkundigen voor de ouderenzorg, met
het in beeld brengen van de verwachtingen
als doel hbo-verpleegkundigen toe te rusten
helpt hierbij. Daarnaast is het van belang
Aandacht voor introductie van de nieuwe functie
met kennis op het gebied van de gerontologie
dat de meerwaarde van de functie zich snel
en geriatrie. Daartoe is onder andere het
toont. Van cruciale betekenis daarin is de
Het introduceren van een hbo-functie in
beroepscompetentieprofiel verpleegkundige
kennisoverdracht naar verzorgenden en arts.
een situatie waarin men dat niet gewend is,
gerontologie geriatrie ontwikkeld3.
Bij zowel De Bieslandhof als Valkenhof bleek
vraagt aandacht. Zonder gerichte implemen-
het snel kunnen beantwoorden van vragen
tatie c.q. sturing van het proces, is de kans
Bij alle geïnterviewden bleek dat de intro-
een essentiële voorwaarde om de nieuwe
groot dat de nieuwe verpleegkundige haar
ductie van een nieuwe functie tijd kost en
functie te laten landen in de organisatie. En
opdracht niet zal kunnen uitvoeren.
om sturing vraagt. Het is essentieel dat er bij
bij de Tweemaster gaf een presentatie over
31
de bevindingen van de hbo-verpleegkundige
Door draagvlak te creëren op de werkvloer
steun van het management kan ook steun
de doorslag. Toch blijkt bij alle organisaties
en ervoor te zorgen dat nieuwe methoden
gevonden worden buiten de eigen afdeling of
dat vertrouwen krijgen ook gewoon tijd kost.
of werkwijzen samen met de werkvloer en
organisatie. Contact met andere verpleegkun-
Afstemming tussen de hbo-verpleegkundige,
het management worden vormgegeven, kan
digen die in een vergelijkbare rol werkzaam
verzorgenden, het management en de artsen
vernieuwing sneller tot stand komen. Zoals
zijn, blijkt veel op te leveren. Het zijn veelal
is hierbij onmisbaar. Alleen als er gezamenlijk
bij Valkenhof, waar aandacht en een luiste-
solistische functies waarin veel van de mede-
vorm gegeven wordt aan de nieuwe functie
rend oor van de hbo-verpleegkundige ervoor
werker wordt gevraagd. Door hen met elkaar
en vanuit ieders perspectief de behoeften
zorgen dat de verzorgenden zich gehoord
te verbinden, bijvoorbeeld in vakgroepen,
in kaart worden gebracht, kan er gewerkt
voelen. Hierdoor worden hun werkplezier
kunnen zij elkaar inspireren, motiveren en
worden aan een brugfunctie die voor
en commitment vergroot. Om deze vertrou-
van elkaar leren.
iedereen wat oplevert.
wensband op te bouwen is meedraaien met cliëntenzorg in of dicht op de teams essen-
Goed positioneren: geen beleidsfunctie, cliëntencontact onmisbaar
32
tieel.
Steun van ‘soortgenoten’ en expert blijven In alle interviews kwam naar voren dat het
Steun van management en vakgroep
belangrijk is up to date kennis te hebben
Door op de werkvloer aanwezig te zijn en direct in contact te komen met de cliënten, is
Een andere voorwaarde bij de introductie
in de zorg. Zo heeft bijna elke organisatie de
de hbo-verpleegkundige in staat signalen op
van een hbo-functie is commitment en steun
hbo-verpleegkundige de taak gegeven zich
te vangen. Zij kan zowel een bijdrage leveren
van het management. Dit geldt uiteraard niet
op een bepaald gebied te specialiseren. Op
aan de zorg voor de individuele cliënten, als
alleen tijdens de implementatie, maar ook
deze manier is de benodigde kennis op elk
verbeteringen formuleren voor kwaliteits-
zeker in de periode erna. Met name wanneer
gebied altijd in huis of ‘in de buurt’. Deze
zorg. De hbo-verpleegkundige blijkt eveneens
er maar één hbo-verpleegkundige in een
specialistische kennis zit verdeeld over de
een belangrijke rol te kunnen spelen in het
specifieke functie werkzaam is, blijken steun
vakgroepen of overleggroepen waar de hbo-
omzetten van beleid naar de werkvloer.
en begeleiding van groot belang. Naast de
verpleegkundigen deel van uitmaken. Dit is
van behandelmethodes en ontwikkelingen
soms een groep binnen de organisatie (zoals
geschoolde verpleegkundige kan vanuit een
plekken waarop in de toekomst een hbo-vgg-
bij Valkenhof) maar het kan ook een groep
breder perspectief problemen signaleren en
geschoolde verpleegkundige goed tot haar
zijn buiten de directe werkeenheid (zoals bij
oplossingen aandragen. Zo bleek bij Thebe al
recht kan komen. Alle hbo-competenties uit
Slotervaart/Cordaan). Door van elkaar te
snel dat de kwaliteit van de niveau-4-mede-
het profiel van de hbo-vgg komen in de func-
weten welke specialismen men heeft, kan
werkers meer op cliëntniveau ligt en die van
ties aan bod. Door de toenemende complexi-
men via korte lijnen binnen de vakgroepen
niveau 5 daarnaast ook op systeemniveau.
teit van de zorgvraag blijkt er een groeiende
altijd snel aan de relevante kennis komen. Bij
Door de niveaus uit elkaar te trekken wordt
behoefte te zijn aan deze voor de ouderen-
De Bieslandhof en Slotervaart onderhoudt
direct een loopbaanperspectief zichtbaar voor
zorg opgeleide hbo-verpleegkundigen. Zij
men om deze reden nauw contact met speci-
de lager geschoolde medewerkers. Zij kunnen
kunnen een centrale rol in de zorg aan de
alisten in ziekenhuizen in de buurt. In veel
door (interne) opleiding en inzet doorgroeien
cliënt vervullen, tussen management, arts,
van de beschreven instellingen ontwikkelen
tot deze hogere functie. Deze ontplooiings-
paramedici, verzorgenden en helpenden in.
de hbo-verpleegkundigen zelf trainingen of
mogelijkheden geven een welkom perspectief
Van hieruit kunnen zij tevens een belangrijke
coaching om de kennis over te dragen aan de
voor verzorgenden en verpleegkundigen met
bijdrage leveren aan de kwaliteitszorg en
verzorgenden.
ambitie.
met als positief bij-effect de betere prestaties
Positioneren: eruit halen wat erin zit
Samenvatting: de (toekomstige) rol van de hbo-vgg
Verantwoorde Zorg. Een specifiek voor de
Door de functies van niveau 4 en niveau
De verpleegkundigen die in deze brochure
die in staat is om de groep cliënten te moni-
5 bewust uit elkaar te halen, wordt op de
aan het woord kwamen hebben een duide-
toren, de grote lijnen te overzien en aan de
werkvloer gezien wat de verschillen in exper-
lijke rol binnen hun organisatie. Zij vullen een
hand daarvan kan bepalen wat dagelijks
tise zijn. Zoals in het interview met Thebe
plek op binnen de ouderenzorg waar grote
aan de orde is, biedt een meerwaarde voor
is aangegeven worden de hbo-geschoolde
behoefte aan is, zeker met het oog op het
de organisatie. De hbo-verpleegkundige is
medewerkers anders niet op hun totale
bieden van verantwoorde zorg. De functies
vanuit haar kennis en vaardigheden in staat
mogelijkheden aangesproken. Een hbo-
waarin de geïnterviewden werken zijn zeker
verbetermogelijkheden te signaleren ten
op de indicatoren uit het Kwaliteitskader ouderenzorg geschoolde verpleegkundige
33
aanzien van de basiszorg. In alle interviews
beweging in gang te zetten. In het beeld van
werd aangegeven dat de introductie van de
studenten is de ouderenzorg niet complex,
‘Ik heb nu in deze functie,
functie tot een verbetering van de kwaliteit
niet spannend en niet uitdagend, en daarom
wellicht voor het eerst,
van de zorgverlening heeft geleid. Van belang
kiezen zij eerder voor werk in het ziekenhuis.
het gevoel dat ik alle
hierbij is aandacht voor zowel de taken rond
De voorbeelden in deze brochure bevestigen
mogelijkheden van mijn
zorg aan de cliënten, coaching van verzor-
nog maar eens dat ook de ouderenzorg een
beroep gebruik. Ik kan mijn
genden, als taken rond kwaliteitszorg. Goede
zeer complex en breed terrein bestrijkt. Door
deskundigheid volledig
sturing en ondersteuning van de vgg door het
te laten zien hoeveel verschil er gemaakt
inzetten voor de kwaliteit
management voorkomt ‘leegloop’ van deze
kan worden door goede zorg, worden de
van de verpleging en verzor-
verpleegkundigen op taken die niet passen
studenten enthousiast gemaakt voor het vak.
ging’, aldus Jos Thielen van
bij het gewenste profiel. Alleen door ruimte
34
Valkenhof.
te bieden om van een afstand kritisch naar
De werkgevers zijn aan zet
de situatie en de werkprocessen te kijken in
De grootste slag is echter te slaan door de
combinatie met cliëntenzorg, kan de kwali-
werkgevers. De verhalen in deze brochure
teit van de zorg op een hoger plan worden
dienen hierbij als inspiratie voor mogelijke
vgg’er of andere hbo-verpleegkundige. Zorg-
gebracht en de kwaliteit van leven van de
rollen van de vgg’er. De meerwaarde is er
aanbieders kunnen vgg-studenten op deze
cliënt worden vergroot.
uitgebreid in beschreven. De werkgevers
manier tonen wat de meerwaarde is van
hebben met deze voorbeelden in de hand
hun rol in de organisatie. Daarmee laten ze
Opleiding
verschillende mogelijkheden om de verpleeg-
zien een aantrekkelijke werkplek te kunnen
Het is nu belangrijk dat er aandacht besteed
kundige-niveau-5-functie in te passen in
bieden. Zij kunnen bovendien al van de vgg
wordt aan het beeld dat er onder studenten
het functiegebouw. Ook is van groot belang
als stagiaire profiteren door hen in te zetten
en vaak ook de docenten heerst over de
goede stageplaatsen aan te bieden, waarin
in de zorg en in verbeterprojecten.
ouderenzorg. De uitstroom van hbo-vgg’ers
alle competenties van de vgg aan de orde
is op dit moment te laag om een echte
komen, liefst onder begeleiding van een
Vgg onmisbaar in de ouderenzorg De opleiding is er, de stages en banen beginnen te komen. De randvoorwaarden zijn te organiseren en de praktijksituaties laten zien dat het creëren van een specifieke brugfunctie voor een hbo-verpleegkundige veel op kan leveren. De kwaliteit van de zorg moet omhoog en daar kunnen juist hboverpleegkundigen veel aan bijdragen. De voorlopers in deze brochure laten het zien. ActiZ, HBO-raad en tien hbo-v’s hebben een specifiek competentieprofiel ontwikkeld om ze nog beter toe te rusten. Nu is het aan de opleiders en werkgevers de studenten én afgestudeerden te vinden en te binden.
3 Het beroepscompetentieprofiel verpleegkundige gerontologie geriatrie is te vinden op de website van de HBO-raad (http://www.hbo-raad.nl.
35
Auteurs
Vilans, kenniscentrum langdurende zorg
ActiZ, organisatie van zorgondernemers
Ted Kraakman (T.C.J.), verpleegkundige,
Vilans is hét onafhankelijke kenniscentrum
ActiZ is de brancheorganisatie van zorgon-
senior medewerker programma Arbeid en
voor werkers en organisaties die langdu-
dernemers in de markt voor zorg, wonen,
Organisatie, Vilans. Hij richt zich met name
rende zorg bieden. Wij ontwikkelen met
welzijn, preventie en aanverwante diensten.
op het optimaliseren van werkprocessen. Hij
hen vernieuwende praktijkgerichte kennis,
De 425 aangesloten zorgondernemers
is onder andere betrokken bij Zorg voor Beter-
zodat we samen de kwaliteit van leven verbe-
leveren jaarlijks aan circa 2 miljoen mensen
projecten die met dit onderwerp te maken
teren voor mensen die langdurig zorg nodig
zorg en diensten in verpleeg-, verzorgings-
hebben.
hebben.
huizen, beschermde woonomgeving, thuis,
Ir. Maartje Kienhuis (M.J.), industrieel
Vilans richt zich met zijn kennis en handelen
ontwerper, medewerker programma Arbeid
primair op werkers en organisaties. Het
en Organisatie, Vilans. Zij houdt zich bezig
verbeteren van de kwaliteit van leven voor
ActiZ is één van de grootste werkgeversorga-
met projecten rond efficiënte werkprocessen,
cliënten die langdurende zorg nodig hebben
nisaties (350.000 medewerkers bij de aange-
leeftijdsbewust personeelsbeleid, dialoog in
is onze inspiratiebron.
sloten organisaties) en zorgt voor een goede
in kraamzorg en op consultatie-bureaus met
de zorg en zorg op afstand.
een omzet van € 12 miljard.
cao voor de gehele branche. ActiZ informeert Onze inzet is dat mensen die langdurig zorg
haar leden over ontwikkelingen, biedt strate-
Drs. Jeroen Schumacher (J.N.M.),
nodig hebben zelf hun leven richting en
gische bedrijfsinformatie aan en vervult een
gezondheidswetenschapper, Program-
inhoud kunnen geven wat betreft gezond-
actieve rol in de positionering en profilering
maleider van het programma Arbeid en
heid, relaties, werk en onderwijs en materiële
van de branche.
Organisatie, Vilans. Hiernaast is hij actief in
omstandigheden.
projecten op het snijvlak van arbeid en organisatie in de langdurende zorg.
Meer informatie op www.vilans.nl.
Meer informatie op www.actiz.nl.
De komende tijd zal er veel veranderen in de ouderenzorg. Het aantal ouderen neemt toe, de zorg wordt complexer en de oudere mondiger. De overheid zal meer sturen op kwaliteit en efficiëntie. Om de kwaliteit van de ouderenzorg te verbeteren, moet er een nieuw soort verpleegkundige actief worden in de sector. Een
Hbo-verpleegkundigen in de ouderenzorg Inspirerende voorbeelden uit de praktijk
verpleegkundige die geschoold is in het signaleren van gezondheidsrisico’s, en verzorgenden ondersteunt in hun dagelijkse werk. Om die reden is het competentieprofiel ontwikkeld voor de hbo-verpleegkundige gerontologie geriatrie (de hbo-vgg). Van deze hbo-verpleegkundigen kan verwacht worden dat ze de kwaliteit van de zorg op een hoger plan brengen door zelf complexere zorgvragers te verplegen, door verzorgenden en helpenden te coachen en door kwaliteitsverbeteringen aan te jagen en vorm te geven. Zij kunnen een brugfunctie vervullen tussen de verpleeghuisarts, het management en de verzorgenden, en daarmee kan de instelling tijd en kosten besparen en aan kwaliteit winnen. De investering in een hoger opgeleide medewerker zal zich dan ook op meerdere terreinen terugverdienen, zo is de verwachting. Maar is dit al realiteit? Hbo-verpleegkundigen in de ouderenzorg biedt zes inspirerende praktijkvoorbeelden van hbo-verpleegkundigen in de werkelijkheid van de ouderenzorg van alledag. De voorbeelden laten zien dat werken in de ouderenzorg uitdagend is, met name voor de verpleegkundige niveau 5. De functie blijkt bedrijfsmatig uitstekend in te passen. De verhalen doen een beroep op werkgevers en opleiders in de ouderenzorg om meer van dergelijke functies te creëren en professionals op te leiden. ISBN 978-90-8839-075-3
Ted Kraakman Maartje Kienhuis Jeroen Schumacher
Vilans Actiz
