Handreiking transitie Jeugdzorg
Voor ChristenUnie-raadsleden, wethouders, gedeputeerden en statenleden
Thematische Partij Commissie Jeugd en Gezin februari 2012
Inleiding Een veilig en gezond opgroeiklimaat voor kinderen in de 21e eeuw. Dat is waar het voor de ChristenUnie om draait in het Jeugd- en Gezinsbeleid. Dat is in het belang van kinderen zelf en van de samenleving. Daarvoor zijn sterke gezinnen nodig en een sociale omgeving die de waarden van de opvoeding ondersteunt en niet ondermijnt. Voor ouders die het niet op eigen kracht redden is toegankelijke en effectieve zorg voor jeugd noodzakelijk. In de jeugdhulpverlening is de focus gedurende de regeringsdeelname van de ChristenUnie verlegd van specialistische en verkokerde hulpverlening naar integrale samenwerking rondom gezinnen (één gezin, één plan). Hierdoor krijgen ouders en kinderen met minder verschillende hulpverleners te maken. Bovendien is geïnvesteerd in de versterking van de sociale netwerken en de eigen kracht van gezinnen. De komende jaren vindt een forse transitie1 binnen het jeugdzorgstelsel plaats. Verantwoordelijkheden van het Rijk en provincie worden gedecentraliseerd naar de gemeenten. Zij zijn straks verantwoordelijk voor de financiering en inkoop, regie, indicatie en verwijzing met betrekking tot alle vormen van jeugdzorg: de provinciale jeugdzorg, de zorg voor licht verstandelijk gehandicapten en de geestelijke gezondheidszorg voor jeugdigen. In aanloop naar de transitie is het belangrijk dat in een vroegtijdig stadium ChristenUnie-politici hun invloed uitoefenen op de vormgeving van het nieuwe stelsel. Dit gebeurt natuurlijk door onze Kamerleden (primair Esmé Wiegman), maar ook wethouders en gedeputeerde hebben achter de schermen nu al mogelijkheden om te sturen. Er is volop overleg tussen de ministeries, VNG en IPO, andere gremia … allemaal mogelijkheden om dit jaar de vormgeving van de wet te beïnvloeden. Ook ChristenUnie-raadsleden kunnen proactief richting het college nu al bepaalde piketpaaltjes slaan. ChristenUnie-statenleden kunnen hun provincie stimuleren tot een ‘warme overdracht’ tussen provincie en gemeenten. Deze Handreiking wil de ChristenUnie-politici bij bovenstaande helpen, door hen nu al een 14-tal aandachtspunten/accenten aan te reiken. In de toekomst volgen mogelijk nog meer gedetailleerde handreikingen als de details van de stelselherziening bekend zijn. We beginnen deze Handreiking met een korte overview van wat de stand van zaken is, wat het kabinet wil, wat de ChristenUnie al in haar verkiezingsprogramma’s heeft staan, en de aanbevelingen. Ook is een aantal handige links bijgevoegd naar de meer technische informatie, en naar een aantal bijdragen van onze Kamerfractie. We hopen met deze Handreiking een kleine bijdrage te leveren aan een succesvolle transitie, maar vooral voor een nog betere zorg voor kinderen en jongeren en hun gezinnen!
2
Handreiking Transitie Jeugdzorg
Thematische PartijCommissie Jeugd en Gezin ChristenUnie Annelies van der Kolk (voorzitter, Statenlid (oud-gedeputeerde)Gelderland) Bernadette van den Berg (Adviseur BestuurdersVereniging) Paul Blokhuis (wethouder Apeldoorn) Bert Boerman (Gedeputeerde Overijssel) Marjan Haak (oud-gedeputeerde Utrecht) Ard Kleijer (wethouder Putten) Anna in ’t Veld (Beleidsmedewerker Tweede Kamerfractie) Harmke Vlieg (Raadslid Assen) William Voorberg (PhD Jeugdzorg Erasmus Universiteit)
[email protected]
1. Let op het verschil tussen de begrippen transitie en transformatie: Bij de transitie gaat het om de verandering van de bestuurlijke structuur en de gevolgen daarvan voor de organisatie van de uitvoering, bij de transformatie gaat het om een andere manier van werken, om de zorginhoudelijke vernieuwing. Transformatie is een belangrijk onderdeel van deze decentralisatie. En het is een enorme kans voor succes.
2 3
Laat doven meedoen in Nederland. Erken TPC Jeugd de Nederlandse en Gezin / Februari Gebarentaal! 2012
Stand van zaken In 2015 zal de nieuwe wet op de jeugdzorg in werking treden. In de komende jaren wordt de zgn. transitie van de jeugdzorg (het verplaatsen van de jeugdzorg van de provincie naar de gemeenten) voorbereid: 2012: 2013: 2013/2014: 2015:
wet wordt voorbereid en zal (waarschijnlijk) eind 2012 naar de Kamer gestuurd worden. (Naar verwachting volgt rond april een nieuwe beleidsbrief VWS en V&J) wet wordt vastgesteld implementatie inwerkingtreding
NB: Dit soort processen gaat altijd met veel onzekerheid gepaard, dus deze planning kan best anders worden. Belangrijk is daarom dat de Tweede Kamer ervoor zorgt dat er voldoende tijd voor de implementatie van de wet is (minimaal 1 jaar).
Wat kunnen gemeenten nu al doen? Gemeenten kunnen in 2012 het volgende doen2: • Voorbereiden en uitwerken transitieplannen (AWBZ, Jeugdzorg en Wet werken naar Vermogen) • Zicht op zorg (aantallen, type, aanbieders) per gemeente3 • Input gemeenten en provincies op transitieplan en wetgevingsvoorstellen • Inrichten provinciale en gemeentelijke transitieorganisaties; eerste vormgeving regionale samenwerking • Vormgeven en uitvoeren van experimenten • Regionale vormgeving ‘stelsel’: toegangstaken, doorgeleiding, etc. • Voorbereiding landelijk dekkende invulling bovenlokale samenwerking (voor taken zoals jeugdbescherming en jeugdreclassering). • In gesprek met regionale zorgaanbieders over inrichting nieuwe stelsel en cultuurtransformatie Onze indruk is dat een aantal gemeenten ook al bezig is met een deel van de 2013-voorbereidingen, dus vandaar dat we die ook alvast noemen. Gelet op de gemeenteraadsverkiezingen zou het goed zijn als de besluitvorming voor maart 2014 in de gemeente is afgerond. Het is ingewikkeld bij zo’n proces als nieuwe raadsleden direct dergelijke ingewikkelde besluiten moeten gaan nemen.
Wat wil het kabinet? Regeerakkoord: In lijn met het advies van de Parlementaire Werkgroep Toekomstverkenning Jeugdzorg, worden gefaseerd alle taken op het gebied van jeugdzorg overgeheveld naar de gemeenten. Het betreft hier: jeugd-ggz (zowel AWBZ als Zorgverzekeringswet), provinciale jeugdzorg, gesloten jeugdzorg, jeugdreclassering, jeugdbescherming en licht verstandelijk gehandicapte jeugd. Preventie en vrijwillige hulpverlening wordt in goede afstemming met gedwongen hulpverlening georganiseerd door (samenwerkende) gemeenten. De Centra voor Jeugd en Gezin die inmiddels gerealiseerd zijn, zullen bij de overheveling naar de (samenwerkende) gemeenten gaan dienen als front office voor alle jeugdzorg van de gemeenten.
4
Handreiking Transitie Jeugdzorg
Aanvullend uit het Bestuursakkoord: Overeenkomstig het regeerakkoord zullen decentralisaties gepaard gaan met maximale beleidsvrijheid en een minimale verantwoordingsverplichting en het wegnemen van onnodige bureaucratie opdat de burger zijn eigen verantwoordelijkheid kan nemen. De uitvoeringsruimte van medeoverheden wordt vergroot door af te zien van uitgebreide kwaliteitseisen en dichtgetimmerde regelingen. Gemeenten, provincies en waterschappen zijn zelf verantwoordelijk voor de uitvoering en democratische controle. Samenhang met passend onderwijs: VNG en Rijk spreken af dat de wettelijke kaders van passend onderwijs en zorg voor jeugd in samenhang worden uitgewerkt, waarbij uitgangspunten zijn dat de verantwoordelijkheden van onderwijs- en gemeentebestuurders helder zijn, de planvorming, de ondersteuning aan het kind, het gezin en de leerkracht en de besteding van geld over en weer transparant is en dat onderwijs- en gemeentebestuurders samenwerkingsafspraken maken.
Overleg Inmiddels is bestuurlijk overleg geweest met de VNG en IPO. In dit overleg is besloten om de jeugdzorg in één keer (inclusief de jeugdbescherming en jeugdreclassering) over te hevelen. Partijen zullen zich samen inspannen om het wetsvoorstel op 1 januari 2014 in het Staatsblad te plaatsen zodat deze dan met een jaar invoeringstermijn op 1 januari 2015 in werking kan treden. Tevens is het voornemen dat voorlopers al zoveel mogelijk ruimte krijgen om te gaan werken in de geest van de nieuwe wet. Provincies, gemeenten en zorgverzekeraars kunnen daarom al samenwerkingsafspraken maken over de uitvoering van de jeugdzorg. Daarbij geldt voor stadsregio’s dat zij gelet op hun bijzondere positie nog meer mogelijkheden hebben om te experimenteren met onderdelen van de jeugdzorg.
2. Bron: Spoorboekje VNG 3. Er komt ook een SCP-rapport dat inzicht gaat geven in deze gegevens per gemeente; voor een gemeente is het goed om inzicht te hebben waar de doelgroepen van de verschillende decentralisaties elkaar overlappen. Juist daar is de kans aanwezig dat kwetsbare inwoners dubbel geraakt worden.
2 5
Laat doven meedoen in Nederland. Erken TPC Jeugd de Nederlandse en Gezin / Februari Gebarentaal! 2012
Stand van zaken Wat staat er in onze verkiezingsprogramma’s? Verkiezingsprogramma Tweede Kamerverkiezingen 2010-2014 Toegankelijke en effectieve jeugdzorg De afgelopen kabinetsperiode is geïnvesteerd in de professionalisering van de hulpverleners in de jeugdzorg en in de preventie en vroegsignalering. De bureaucratie alsmede de wachtlijsten zijn teruggedrongen. De evaluatie van de Wet op de Jeugdzorg laat echter zien dat de jeugdzorg eenvoudiger kan en beter ingericht kan worden teneinde de eigen kracht van gezinnen te versterken, en jongeren met complexe problemen beter te helpen. • Signaleer tijdig: voorkom dat lichte problemen uitgroeien tot complexe. Versterk daarom de eerste lijn: breng ondersteuning en advies waar ouders komen (kinderopvang, scholen). • Niet elke opvoedvraag is een vraag om professionele hulp. Geef ouders en het sociaal netwerk bij voorkeur de kans om de regie over het gezin in handen te houden door zelf een plan op te stellen en zo mogelijk informele hulp in te schakelen via een netwerkberaad zoals de Eigen Kracht-conferentie. • Geef gemeenten meer verantwoordelijkheid voor de financiering van zowel de eerste als de tweedelijns jeugdhulpverlening, te beginnen bij de ambulante zorg. Voorwaarde hiervoor is dat gemeenten hun eerstelijn op orde hebben en voldoende deskundigheid en bestuurskracht hebben. Samenwerking op de schaal van de GGD-regio’s ligt voor de hand. • De huidige indicatiestelling via Bureau Jeugdzorg vervalt. Een multiprobleemgezin krijgt één stevige jeugd- en gezinswerker of gezinscoach toegewezen die de zorgcoördinatie ter hand neemt. Deze wordt geen doorverwijzer, maar is zelf hulpverlener of beoordeelt welke specialistische hulp ingeschakeld dient te worden en bewaakt vervolgens de integraliteit en samenhang in de hulpverlening. • Stel vanuit het gemeentelijk domein ook langdurige steun ter beschikking aan gezinnen die het niet op eigen kracht redden. Dit kan escalatie van problemen voorkomen. • De jeugdbeschermingstaken (gezinsvoogdij) en reclassering blijven apart van de Centra voor Jeugd en Gezin georganiseerd. • Bij uithuisplaatsing wordt een zorgaanbieder afgerekend op trajecten en niet op bezetting. Bij een trajectbenadering is het hoofddoel dat een jongere terug naar huis/eigen omgeving gaat, of anderszins op een passende plek terechtkomt, inclusief school of werk. • Landelijk werkende (identiteitsgebonden) instellingen behouden een plaats in het stelsel. Hoofdlijnenprogramma statenverkiezingen 2011-2015 Jeugdzorg Wie de jeugd heeft, heeft de toekomst. De ChristenUnie kan dit volmondig beamen. De zorg voor onze jeugd is allereerst een verantwoordelijkheid van de ouders. Hiervoor is een veilig en gezond opgroei klimaat nodig. Soms redden de ouders het niet alleen, dan is er professionele hulp nodig. Die extra zorg moet zoveel mogelijk geboden worden door een toegankelijke en effectieve jeugdhulpverlening en tijdig, dichtbij en kortdurend zijn.
6
Handreiking Transitie Jeugdzorg
De ChristenUnie wil vooral dat de zorg voor de kinderen zo goed mogelijk geregeld wordt. Dit is het uitgangspunt dat gehanteerd wordt om de komende jaren tot een goede verdeling tussen gemeenten en provincies te komen. De structuur is daarbij ondergeschikt aan het doel, maar nu al is wel duidelijk dat veel ambulante zorg eenvoudiger (voor de kinderen beter) door de gemeenten kan worden aangestuurd. De combinatie van complexe en zware hulp vraagt een gemeente overstijgende coördinatie van zorgaanbieding. Op basis van een definiëring door het ministerie Jeugd en Gezin zal duidelijk zijn wat onder preventieve, lichte, zware en complexe hulpverlening wordt verstaan en welk bestuursorgaan hiervoor verantwoordelijk is. Zolang Jeugdzorg nog onder de verantwoordelijkheid van de provincies valt, vraagt dit van de provincie om een visionaire, inhoudelijke regie en niet alleen het stroomlijnen van processen. Vooral de beleidsterreinen onderwijs, veiligheid en volksgezondheid en zorg zullen onderling en samen met de lokale overheden afgestemd moeten worden om de zorg voor onze jongeren tot een succes te laten zijn.
Aandachtspunten • Houd oog voor de keuzevrijheid van cliënten, oog voor cliënten die hulp nodig hebben van specialistische zorgaanbieders • Zorg dat in het beleid tijdige signalering wordt opgenomen zodat lichte problematiek niet uitgroeit tot complexe (sterke eerstelijns zorg bevorderen) • Houd oog voor de positie van landelijk werkende instellingen • Maak heldere afspraken over de mogelijkheden en wijze van het (democratisch) controleren van het jeugdbeleid • Maak onderscheid in preventie en lichte hulpverlening, zware en complexe hulp (let op: zware hulp is niet altijd complex, zware hulp en complexe hulp goed definiëren) • Let op dat afspraken gemaakt worden over een goede systematiek van financiering, incl. controleerbare ‘resultaatmetingen’ Hoofdlijnenprogramma gemeenteraadsverkiezingen 2010-2014 De ChristenUnie wil dat in de zorgketen de regierol op het inzetten van interventies van verschillende instanties bij de wethouder komt te liggen. Het jeugdbeleid vraagt om visionaire, inhoudelijk regie en niet alleen stroomlijnen van processen. Vooral de beleidsterreinen onderwijs, veiligheid en volksgezondheid en zorg zullen onderling afgestemd moeten worden om het jeugdbeleid tot een succes te laten zijn. Recente bijdragen Tweede Kamerfractie ChristenUnie • Reactie op de beleidsbrief: http://www.christenunie.nl/k/nl/news/view/491090 • Bijdrage Esmé Wiegman aan het algemeen overleg stelselherziening jeugdzorg (6 oktober 2011): http://www.christenunie.nl/k/nl/n87/news/view/493477/240 • Bijdrage Esme Wiegman aan begrotingsbehandeling VWS: http://www.christenunie.nl/k/nl/news/view/503293/143340 • Bericht: ‘ChristenUnie wil bewustzijn gevolgen scheiding vergroten’: http://www.christenunie.nl/k/nl/n8447/news/view/505403/363763
2 7
Laat doven meedoen in Nederland. Erken TPC Jeugd de Nederlandse en Gezin / Februari Gebarentaal! 2012
Uitgangspunten en uitwerkingstips voor ChristenUnie-politici 1. Ga als gemeente tijdig aan de slag 2. Zorg dat de raad grip op het proces heeft. Raadsleden kunnen zorgen dat ze grip krijgen op het proces, door vragen te stellen als: wanneer zijn we aan zet? Wanneer vinden welke besluiten plaats? En wanneer komen de inhoudelijke punten? Laat je informeren door de verantwoordelijke wethouder wat er op dit moment door de gemeente ook in regionaal verband wordt gedaan 3. Breng voor de lokale situatie de samenhang in beeld tussen die drie transities (jeugdzorg, begeleiding awbz en wet werken naar vermogen) en zorg dat er geen drempels zijn (zie ook de link naar het Divosa-dossier hieronder en houdt de (nog te verwachten) rapportage vanuit het SCP in de gaten) 4. Zorg dat in het hele traject gedacht wordt vanuit het gezin: het gezin centraal 5. Zorg dat er keuzevrijheid voor cliënten is als het gaat om de keuze voor een zorgaanbieder. Denk daarbij aan de mogelijkheid voor het kiezen voor identiteitsgebonden zorg. 6. Neem als uitgangspunt voor het inrichten van de jeugdzorg: zo licht, zo dichtbij en zo vroeg (is ook zo jong) mogelijk (zo, zo , zo principe van Jo Hermanns) 7. Denk vanuit de hulpvraag (hulpvrager), niet vanuit hulpaanbod (zorginstellingen). Wij krijgen signalen dat veel zorginstellingen nu al heel actief contact zoeken met gemeenten. Gemeenten en instellingen kunnen niet zonder elkaar, maar bedenk daarbij dat het uiteindelijke doel van gemeenten niet is om deze zorginstellingen overeind te houden, maar om goede zorg te realiseren. 8. Gebruik de CJG’s als spin in het web rond de decentralisatie van de Jeugdzorg 9. Laat gezinnen in hun kracht staan: bijvoorbeeld via keukentafelgesprekken met cliënten bepalen wat gezinnen zelf kunnen en zelf doelen laten formuleren 10. Zorg dat in de CJG’s aandacht is voor preventie van echtscheidingen (via huwelijks- of relatiecursussen) en voor hulpaanbod bij en na een echtscheiding, met name gericht op (emotionele) problemen bij kinderen. 11. Bij de provincies ligt veel kennis als het gaat om jeugdzorg: In de transitie moeten provincies en gemeenten op basis van gelijkwaardigheid (provincie als overdragende partij, gemeente als ontvangende partij) in overleg gaan. Dus gezamenlijk de agenda opstellen en afspraken over de overdracht maken. 12. Zorg voor een vangnet rond 18-jarigen: de zorg moet niet stoppen op het moment dat een cliënt 18 jaar wordt. U kunt uw college bijvoorbeeld vragen de problematiek rond 18-jarigen in kaart te brengen 13. Zorg dat vanuit de CJG’s professionals zonder indicatie ingezet kunnen worden voor lichte zorg (voorbeeld pilot CJG4Kracht Apeldoorn http://www.vng.nl/Praktijkvoorbeelden/JOS/CJG/2011/Apeldoorn_Pilot_CJG4Kracht_2011.pdf), daarbij gaat het om snelle en korte interventies in het kader van de ambulante hulpverlening. 14. Zorg voor een duidelijke sociale kaart (met routebeschrijving!) 15. Gebruik de signaleringsfunctie van maatschappelijke partners zoals sportverenigingen, kerken, wooncorporaties, etc., waarbij de privacy wel geborgd blijft. Belangrijk hiertoe is dat maatschappelijke organisaties op de hoogte zijn van de sociale kaart van de gemeente Deel goede ideeën en vragen Op veel plaatsen vinden pilots plaats. Als in uw gemeente/provincie een goede pilot loopt, is het interessant dat met de andere ChristenUnie/bestuurders te delen. Ook als u andere ideeën hebt of tips voor andere bestuurders willen we dat graag horen.
8
Handreiking Transitie Jeugdzorg
U kunt uw tips, vragen etc. plaatsen op het BestuurdersForum (een besloten forum op het Intranet van de ChristenUnie): http://intranet.christenunie.nl/community/151272/151275/670. (Uw inlogggegevens vindt u in elke mailing die u van de BestuurdersVereniging ontvangt.) Hier kunnen we vrijuit met elkaar praten en uitwisselen. Een samenvatting van de ideeën zal ook elke keer meegenomen worden in de nieuwsbrief van de BestuurdersVereniging. Handige links • Beleidsbrief stelselwijziging jeugd: geen kind buiten spel: http://www.rijksoverheid.nl/documenten-enpublicaties/kamerstukken/2011/11/09/beleidsbrief-stelselwijziging-jeugd-geen-kind-buiten-spel.html • Dossier VNG decentralisatie Jeugdzorg: www.vng.nl/jeugdzorg • Dossier Divosa over de samenhang tussen de drie decentralisaties: http://www.divosa.nl/dossiers/samenhang-wwnv-en-wmoawbz • Dossier Jeugdzorg BestuurdersVereniging: http://intranet.christenunie.nl/jeugdzorg • Dossier Jeugd en Gezin BestuurdersVereniging: http://intranet.christenunie.nl/jeugdengezin • Onderzoek naar Kinderen en echtscheiding (oa ook over preventie) http://www.nwo.nl/files.nsf/pages/NWOA_7VVD9S/$file/State_of_the_Art_Spruijt.pdf • http://www.familyfactory.nu/aanbod/de-tijd-van-je-leven Tips • Workshop op de BestuurdersDag BestuurdersVereniging 31 maart as (houd de nieuwsbrief van de BestuurdersVereniging in de gaten) • Workshops VNG voor raadsleden over transitie jeugdzorg: http://www.vng.nl/smartsite.dws?ch=DEF&id=113727
André Rouvoet opende in 2008 het eerste Centrum voor Jeugd en Gezin in Den Haag (ANP Robert Vos)
2 9
Laat doven meedoen in Nederland. Erken TPC Jeugd de Nederlandse en Gezin / Februari Gebarentaal! 2012
