Handreiking Flora- en faunawet

Handreiking Flora- en faunawet, versie 1.1 – 31 oktober 2008

dienst landelijk gebied voor ontwikkeling en beheer

Handreiking Flora- en faunawet Voor werkzaamheden en activiteiten in het kader van bestendig gebruik, bestendig beheer en onderhoud en ruimtelijke inrichting en ontwikkeling

Versie: 1.1 (werkkader intern) Datum: 31 oktober 2008 Auteurs: W.R.M. van Heusden S.J. Vreugdenhil

pagina 1 *** aan dit document kunnen geen rechten worden ontleend ***






INHOUDSOPGAVE 1

INLEIDING,

2

FLORA-

3

4

LEESWIJZER......................................................................................................................................................................... 6

EN FAUNAWET IN HET KORT ...........................................................................................................................................10

2.1

DE

WET .......................................................................................................................................................................................10

2.2

DE

VERBODSBEPALINGEN .......................................................................................................................................................11

2.3

DE

BESCHERMINGSNIVEAUS ...................................................................................................................................................13

2.4

VRIJSTELLINGEN,

2.5

AANVRAAGPROCEDURE ...........................................................................................................................................................17

DE FLORA-

GEDRAGSCODES EN ONTHEFFINGEN ..................................................................................................14

EN FAUNAWET EN HET WERKPROCES ...................................................................................................................20

3.1

INLEIDING ....................................................................................................................................................................................20

3.2

STAP 1:

BESCHRIJF TYPE ACTIVITEITEN OF WERKZAAMHEDEN EN REIKWIJDTE EFFECTEN ................................22

3.3

STAP 2:

BEPAAL AANWEZIGHEID BESCHERMDE SOORTEN ...........................................................................................23

3.4

STAP 3:

BEPAAL MOGELIJKE OVERTREDINGEN VERBODSBEPALINGEN ......................................................................25

3.5

STAP 4: BEPAAL

3.6

STAP 5: ONTHEFFING

3.7

STAP 6:

OF ER VRIJSTELLINGEN GELDEN .........................................................................................................26 AANVRAGEN ....................................................................................................................................29

UITVOERING VAN WERKZAAMHEDEN ..................................................................................................................38

INTERPRETATIES EN DEFINITIES ........................................................................................................................................................40

4.1 VERBODSARTIKELEN EN GERELATEERDE BEGRIPPEN ........................................................................................................40 4.1.1 Zorgplicht en zorgvuldig handelen ..............................................................................................................40 4.1.2 Artikel 8: verbodsbepaling planten ..............................................................................................................42 4.1.3 Artikel 9: verbodsbepaling vangen - bemachtigen - opsporen en doden - verwonden 43 4.1.4 Artikel 10: verbodsbepaling opzettelijk verontrusten ......................................................................46 4.1.5 Artikel 11: verbodsbepaling voortplantingsplaatsen en vaste rust- of verblijfplaatsen47 4.1.6 Artikel 12: verbodsbepaling ten aanzien van eieren....................................................................54 4.1.7 Artikel 13: verbodsbepaling ten aanzien van vervoeren, onder zich hebben...............56 4.1.8 Artikel 19: beschermde leefomgeving........................................................................................................58 4.1.9 Initiatiefnemer, ontheffinghouder ...................................................................................................................59 4.1.10 Ter zake kundige .....................................................................................................................................................61 4.1.11 Ecologisch werkprotocol......................................................................................................................................63 4.1.12 Handhaving...................................................................................................................................................................64 4.2 VRIJSTELLINGEN, ONTHEFFINGEN, BELANGEN EN ONTHEFFINGSGRONDEN ..............................................................65 4.2.1 Lichte toets ..................................................................................................................................................................65 4.2.2 Uitgebreide toets ...................................................................................................................................................67 4.2.3 Belangen en ontheffingsgronden ..................................................................................................................69 4.2.4 Belang d: volksgezondheid en openbare veiligheid.........................................................................70 4.2.5 Belang e: dwingende redenen van groot openbaar belang......................................................71 4.2.6 Belang h: bestendig beheer en onderhoud ..........................................................................................72 4.2.7 Belang i: Bestendig gebruik..............................................................................................................................73




4.2.8 4.2.9 4.2.10 4.2.11 4.2.12 4.2.13 4.2.14

Belang j: Ruimtelijke inrichting of ontwikkeling .................................................................................. 74 Gedragscode............................................................................................................................................................... 75 Wezenlijke invloed en gunstige staat van instandhouding........................................................ 77 Andere bevredigende oplossing .................................................................................................................... 79 Maatregelen in relatie tot zorgvuldig handelen en instandhouding gunstige staat 81 Monitoring en onderzoek................................................................................................................................... 83 Economische benutting of gewin ................................................................................................................. 85




4.3 SOORTENINFORMATIE .............................................................................................................................................................86 4.3.1 Tabel 1: meer algemeen voorkomende beschermde soorten .................................................86 4.3.2 Tabel 2: overige beschermde soorten......................................................................................................89 4.3.3 Tabel 3: strikt beschermde soorten ...........................................................................................................92 4.3.4 Vogels ..............................................................................................................................................................................95 4.3.5 Verspreidingsinformatie ........................................................................................................................................96 4.3.6 Populatie, metapopulatie, netwerkpopulatie........................................................................................100 4.3.7 Natuurlijk verspreidingsgebied, wild, van nature voorkomend...............................................104 4.3.8 Tijdstip werkzaamheden en soorten........................................................................................................107 4.4 BIJZONDERE SITUATIES .......................................................................................................................................................108 4.4.1 Calamiteiten ..............................................................................................................................................................108 4.4.2 Windmolens...............................................................................................................................................................109 4.4.3 Bestemmingsplan...................................................................................................................................................110 4.4.4 Langlopende of grote projecten.................................................................................................................112 5

GERELATEERDE

WET- EN REGELGEVING .....................................................................................................................................113

5.1 INTERNATIONALE WETGEVING ............................................................................................................................................113 5.1.1 Habitat- en Vogelrichtlijn.................................................................................................................................113 5.1.2 Verdrag van Bern..................................................................................................................................................113 5.1.3 Verdrag van Bonn ................................................................................................................................................114 5.1.4 Ramsar Verdrag .....................................................................................................................................................114 5.2 NATIONALE WETGEVING ......................................................................................................................................................114 5.2.1 Algemene wet bestuursrecht.........................................................................................................................114 5.2.2 Natuurbeschermingswet 1998.......................................................................................................................115 5.2.3 Visserijwet 1963 .....................................................................................................................................................115 5.2.4 Boswet ..........................................................................................................................................................................116 5.2.5 Tracéwet 2005, Spoedwet wegverbreding............................................................................................116 5.2.6 Besluit milieu-effectrapportage 1994.......................................................................................................116 5.2.7 Kapverordening .......................................................................................................................................................116 5.3 NATIONAAL BELEID EN BELEIDSINSTRUMENTEN ...........................................................................................................117 5.3.1 Ecologische Hoofdstructuur ...........................................................................................................................117 5.3.2 Leefgebiedenbenadering en soortenbeschermingsplannen.......................................................117 5.3.3 Tijdelijke natuur......................................................................................................................................................118 5.3.4 Rode Lijst ...................................................................................................................................................................118 5.3.5 Afweging van soortbelangen in het kader van andere weten regelgeving..............118 5.4 6

GEMEENSCHAPSTROUW .......................................................................................................................................................119

INFORMATIE ........................................................................................................................................................................................121




1

INLEIDING,

LEESWIJZER

De Flora- en faunawet regelt de bescherming van planten en dieren in Nederland en geldt op het gehele grondgebied van Nederland. Vrijwel iedereen kan dan ook met de Flora- en faunawet te maken krijgen bij het uitvoeren van activiteiten of werkzaamheden. Maar dit betekent niet dat er niets meer kan in Nederland vanwege de Flora- en faunawet. Op lang niet elke plek waar u aan de slag wilt, komen beschermde planten of dieren voor en indien dit wel het geval is, is het meestal slechts een beperkt aantal soorten. Immers, veel beschermde soorten komen slechts in een gering aantal gebieden voor omdat ze bijvoorbeeld zeer zeldzaam zijn, alleen in zee leven of de aanwezigheid is beperkt tot beschermde natuurgebieden. In die gevallen waar wel beschermde planten of dieren in het geding zijn, is het nodig om bij zowel het voorbereiden als het uitvoeren van uw plannen of activiteiten, de aanwezigheid van die beschermde soorten op een juiste wijze mee te nemen. Dit kan betekenen dat er eerst nog onderzocht moet worden of er beschermde dieren en planten aanwezig zijn op de beoogde locatie. Ook kan het noodzakelijk zijn om de plannen aan te passen of de werkzaamheden of activiteiten op een ander moment uit te voeren. In een beperkt aantal gevallen zult u een ontheffing moeten aanvragen voor het uitvoeren van uw activiteiten of werkzaamheden. Maar uiteindelijk kunt u veelal uw oorspronkelijke doel bereiken met als meerwaarde dat natuur een integraal onderdeel uitmaakt van het resultaat van de plannen. Nederland zit niet op slot, en voor die situaties waar dat in eerste instantie wel het geval lijkt te zijn, is er vrijwel altijd een sleutel te vinden om het slot mee te openen. Dit document helpt u de juiste sleutel te vinden door u een handreiking te geven om de vereisten uit de Flora- en faunawet op de juiste wijze te implementeren in uw plannen, werkzaamheden of activiteiten. Het richt zich op werkzaamheden of activiteiten die te kenschetsen zijn als het gebruiken, het onderhouden of beheren van een bepaalde plek of die zullen leiden tot een nieuwe inrichting of gebruik van die plek. Die plek kan overal gelegen zijn: bijvoorbeeld een akker in het landelijk gebied of een heideveld in een natuurterrein, maar ook de berm langs een weg of een huis in het stedelijk gebied. De activiteiten of werkzaamheden kunnen klein van omvang zijn zoals het bouwen of slopen van een gebouw, het graven, verbreden of dempen van een sloot, het omzagen van bomen en het verrichten van landbouwkundige werkzaamheden tot activiteiten of werkzaamheden die groot van omvang zijn, zoals het realiseren van een woonwijk, het aanleggen van wegen of spoorlijnen of het ontwikkelen van een natuur- of recreatiegebied. Maar ook voor activiteiten als het houden van evenementen als tentoonstellingen, wedstrijden of openluchtconcerten behoren hiertoe. Die activiteiten of werkzaamheden kunnen al jaar in jaar uit op dezelfde wijze met dezelfde intensiteit worden uitgevoerd, maar het kan ook gaan om een totaal nieuwe inrichting van een gebied. Dit document geeft u een beeld waaraan een goede planvorming, voorbereiding en uitvoering van werkzaamheden of activiteiten moet voldoen: zowel wat betreft het proces (wanneer kunnen of moeten bepaalde handelingen worden uitgevoerd) als aan de inhoudelijke kwaliteit (aan welke kwaliteitseisen moeten bepaalde handelingen voldoen). Daarnaast wordt in het document veel aandacht besteed aan het verklaren en interpreteren van begrippen uit de Flora- en faunawet. Dit document beperkt zich tot dat deel van de Flora- en faunawet dat zich richt op werkzaamheden en activiteiten waarbij de mens door zijn werkzaamheden of activiteiten schade kan aanbrengen aan de plant of het dier. Andere onderdelen van de Flora- en faunawet,




bijvoorbeeld die betrekking hebben op schadebestrijding en faunabeheer, invoerverordeningen (CITES), akten voor de jacht of het vangen van eenden in eendenkooien, komen niet aan de orde in deze handreiking. Ook behandelt het niet de gebiedsbescherming. De gebiedsbescherming is geregeld in de Natuurbeschermingswet 1998 (zie hoofdstuk 5). Wees u er van bewust dat deze gebiedsbescherming voor u ook relevant kan zijn; meer informatie vindt u onder andere in de Algemene Handreiking Natuurbeschermingswet (www.minlnv.nl, dan Onderwerpen, Natuurwetgeving, Hulpmiddelen Natuurwetgeving, Handreikingen en brochures).




Leeswijzer De handreiking richt zich op die onderdelen van de Flora- en faunawet die van belang zijn bij werkzaamheden of activiteiten die bestempeld kunnen worden als bestendig gebruik, beheer of onderhoud en ruimtelijke inrichting en ontwikkeling. In Hoofdstuk 2 is een korte introductie op de Flora- en faunawet te vinden met onder andere aandacht voor de belangrijkste verbodsbepalingen binnen de reikwijdte van deze handreiking, voor de verschillende beschermingsniveaus van de soorten en voor de mogelijkheden van vrijstellingen, gedragscodes en ontheffingen die de wet biedt. In Hoofdstuk 3 staat vermeld op welke wijze u kunt bepalen of u een verbodsbepaling uit de Flora- en faunawet gaat overtreden. Ook staat in dit hoofdstuk aangegeven of er een vrijstelling geldt, al dan niet onder voorwaarden, of dat u een ontheffing moet aanvragen. Voor dat laatste geval staat beschreven waaraan een ontheffingsaanvraag moet voldoen om een snelle afhandeling mogelijk te maken. In Hoofdstuk 4 wordt een groot aantal begrippen uit de Flora- en faunawet verklaard. Antwoorden op veel vragen die wellicht bij u opkomen bij het lezen van de hoofdstukken 2 en 3 worden in hoofdstuk 4 gegeven, dikwijls met behulp van praktijkvoorbeelden. In hoofdstuk 5 staat kort vermeld welke andere weten regelgeving in relatie tot de Flora- en faunawet van belang kan zijn voor u. Tot slot staat in hoofdstuk 6 vermeld waar u voor verdere informatie terecht kunt. Gebruik van deze handreiking Deze handreiking is relevant voor planvormers, voor bouwers, voor beheerders, voor opstellers van bestekken voor de uitvoering van werkzaamheden en voor de uitvoerders van die werkzaamheden of activiteiten. Maar ook voor degenen die een zogenaamde “Ontheffing, ingevolge Flora- en faunawet artikel 75, vijfde lid en zesde lid onderdeel c” willen gaan aanvragen of degenen die deze ontheffing verlenen en voor alle andere geïnteresseerden. Maar niet alle onderdelen van deze handreiking zijn voor alle betrokkenen of voor elk stadium in de uitvoering van activiteiten of werkzaamheden relevant. Hieronder volgen enkele tips voor het gebruik van deze handreiking: • Voor een algemene introductie op de Flora- en faunawet wordt u aangeraden om eerst hoofdstuk 2 te lezen en voor andere natuurbeschermingswetgeving hoofdstuk 5. Daarnaast biedt ook de brochure “Buiten aan het werk” voor u een goede introductie. Deze brochure is verkrijgbaar bij Het LNV-loket. • Wanneer u van plan bent bepaalde activiteiten of werkzaamheden uit te voeren en u bent in het stadium van de planvorming, en u wilt weten wat u moet doen om de Flora- en faunawet goed toe te passen, dan is paragraaf 3.2 van belang voor u. • Meer informatie over het bepalen van de aanwezigheid van beschermde soorten en welke eisen aan verspreidingsinformatie worden gesteld kunt u in de paragrafen 3.3, 3.6 en 4.3.5 vinden. • Bent u verder gevorderd in de planvorming en zijn de activiteiten of werkzaamheden zodanig concreet dat u kunt bepalen of er verbodsbepalingen overtreden worden, kunt u in paragraaf 3.5 lezen of er een vrijstelling geldt, of dat u een ontheffing kunt aanvragen en waaraan de ontheffingsaanvraag aan dient te voldoen.




• •

•

Wanneer u al bezig bent met de uitvoering van een activiteit of met werkzaamheden dan is met name paragraaf 3.7 relevant voor u. Voor degenen die willen weten hoe bepaalde begrippen geïnterpreteerd dienen te worden, bijvoorbeeld voor het opstellen van rapportages of bij het indienen van een verzoek voor ontheffing, is hoofdstuk 4 van belang. Hoofdstuk 4 is ook van belang voor degenen die een verzoek voor ontheffing afhandelen. Voor het op een juiste wijze omgaan met beschermde soorten is soms zeer specialistische ecologische kennis vereist. Deze zult u niet in deze handreiking aantreffen en er valt daarom niet aan te ontkomen dat u, zeker in geval van ingrepen van enige omvang, specialistische kennis zult moeten inhuren.

LET OP: Deze Handreiking is gebaseerd op de ervaringen die vanaf het in werking treden van de Flora- en faunawet in 2002 zijn opgedaan en zal op grond van nieuwe ervaringen worden geactualiseerd. De website van LNV zal de meest actuele versie bevatten. Aan de inhoud van dit document kunnen geen rechten worden ontleend; de teksten van de wet, de besluiten e.d. en jurisprudentie zijn bepalend.




2 2.1

FLORADE

EN FAUNAWET IN HET KORT

WET

De Flora- en faunawet regelt de bescherming van planten en dieren in Nederland. Het is een complexe kaderwet waarbinnen verschillende Besluiten of Algemene Maatregelen van Bestuur (AMvB) en Ministeriële Regelingen van toepassing zijn. Deze wet is in april 2002 in werking getreden. Het Besluit vrijstelling beschermde dieren plantensoorten is in 2005 nog ingrijpend gewijzigd. Met de wet zijn onder meer ook internationale verplichtingen vanuit bijvoorbeeld de Vogelrichtlijn en de Habitatrichtlijn geïmplementeerd. De soortbescherming kent een offensieve bescherming via pro-actieve maatregelen, zoals soortenbeschermingsplannen, subsidies voor (agrarisch) natuurbeheer en beheerplannen voor aangewezen beschermde natuurgebieden en een defensief beschermingsdeel. De Flora- en faunawet heeft betrekking op de defensieve bescherming. De wet beschermt soorten tegen menselijke activiteiten die een negatieve invloed kunnen hebben op de instandhouding van de soort. De wet heeft betrekking op onder meer soortbeheer en schadebestrijding, op jacht, handel en bezit en op overige menselijke activiteiten die een schadelijk effect op beschermde soorten kunnen hebben. De Flora- en faunawet bundelt bepalingen die voorheen in verschillende wetten waren opgenomen: • Vogelwet 1936; • Jachtwet; • Natuurbeschermingswet (hoofdstuk V: soortenbescherming); • Nuttige Dierenwet 1914; • Wet bedreigde uitheemse dieren plantensoorten. De wet bevat onder meer een aantal verbodsbepalingen ten aanzien van beschermde soorten. Deze verbodsbepalingen mogen onder voorwaarden worden overtreden na goedkeuring van het bevoegd gezag. In vrijwel alle gevallen geldt de volgende stelregel: • doet de soort de mens schade, dan is Gedeputeerde Staten van de provincie het bevoegd gezag; • doet de mens de soort schade, dan is de Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) het bevoegd gezag. Dit document richt zich op die onderdelen van de Flora- en faunawet waarvoor dit laatste geldt. In dit hoofdstuk worden de belangrijkste elementen uit de Flora- en faunawet samengevat. De volledige tekst van de Flora- en faunawet en de Besluiten, de AMvB’s en de Ministeriële Regelingen is te raadplegen op het internet (www.minlnv.nl\natuurwetgeving of www.wetten.nl). Doelstelling wet De doelstelling van de wet is de bescherming en het behoud van de gunstige staat van instandhouding (zie 4.2.10) van in het wild levende planten- en diersoorten. Het uitgangspunt van de wet is 'nee, tenzij'. Dit betekent dat activiteiten met een schadelijk effect op beschermde soorten in principe verboden zijn. Van het verbod op schadelijke handelingen kan onder voorwaarden worden afgeweken, met een ontheffing of vrijstelling. Het verlenen hiervan is de bevoegdheid van de Minister van LNV of, in geval van (populatie)beheer en schadebestrijding,




van Gedeputeerde Staten. Daarnaast erkent de wet dat ook dieren die geen direct nut opleveren voor de mens van onvervangbare waarde zijn: de erkenning van de intrinsieke waarde van het in het wild levende dier. Deze erkenning is terug te vinden in de zorgplicht. 2.2

DE

VERBODSBEPALINGEN

Zorgplicht In artikel 2 van de Flora- en faunawet is een zorgplicht opgenomen: een ieder die redelijkerwijs kan vermoeden of weet dat zijn handelingen nadelige gevolgen kunnen hebben voor (individuele) planten of dieren is verplicht om deze handelingen achterwege te laten of de gevolgen zoveel mogelijk te beperken. De zorgplicht geldt altijd voor alle individuen van in Nederland voorkomende soorten planten en dieren, ongeacht of de soort beschermd is en ongeacht of er ontheffing of vrijstelling is verleend. De zorgplicht betekent niet dat er geen dieren mogen worden gedood, maar wel dat dit, indien noodzakelijk of niet te vermijden, op zodanige wijze gebeurt dat het lijden zo beperkt mogelijk is. Dit betekent dat bij de uitvoering van werkzaamheden een ieder (van planontwikkelaar tot uitvoerder op de locatie) zo dient te handelen, of juist handelingen achterwege dient te laten, dat de in het wild voorkomende soorten planten en dieren daarvan geen of zo min mogelijk hinder ondervinden. Aanbevolen wordt om in een werkprotocol (zie 4.1.11) te beschrijven hoe u invulling geeft aan de zorgplicht.

Artikel 2 (zorgplicht): 1. Een ieder neemt voldoende zorg in acht voor de in het wild levende dieren en planten, alsmede voor hun directe leefomgeving. 2. De zorg, bedoeld in het eerste lid, houdt in ieder geval in dat een ieder die weet of redelijkerwijs kan vermoeden dat door zijn handelen of nalaten nadelige gevolgen voor flora of fauna kunnen worden veroorzaakt, verplicht is dergelijk handelen achterwege te laten voorzover zulks in redelijkheid kan worden gevergd, dan wel alle maatregelen te nemen die redelijkerwijs van hem kunnen worden gevergd teneinde die gevolgen te voorkomen of, voorzover die gevolgen niet kunnen worden voorkomen, deze zoveel mogelijk te beperken of ongedaan te maken.

Verbodsbepalingen De Flora- en faunawet bevat een aantal verbodsbepalingen om er voor te zorgen dat in het wild levende beschermde soorten zoveel mogelijk met rust gelaten worden. De voor dit document meest relevante artikelen met verbodsbepalingen zijn in onderstaand kader te vinden. Voor (de groeiplaatsen van) beschermde planten is artikel 8 het meest aan de orde; voor beschermde dieren is dat artikel 11. In artikel 11 staat dat het verboden is alle typen voortplantingsen vaste rusten verblijfplaatsen te verstoren of te beschadigen of te vernielen. Hieronder vallen vanzelfsprekend holen, nesten en andere voortplantingslocaties, maar op een indirecte wijze ook alle andere onderdelen van de omgeving indien die nodig zijn voor het functioneren van de voortplantingsof vaste rust- of verblijfplaats (zie 4.1.5). Dit dient te allen tijde soorts- en projectafhankelijk beschouwd te worden. De artikelen 9 en 13 zijn veelal aan de orde wanneer, als invulling van het zorgvuldig handelen (zie 4.1.1), maatregelen uitgevoerd gaan worden waarbij beschermde dieren gevangen worden en elders vrijgelaten worden.




Belangrijke verbodsbepalingen Flora- en faunawet Artikel 8: Het is verboden planten, behorende tot een beschermde inheemse plantensoort, te plukken, te verzamelen, af te snijden, uit te steken, te vernielen, te beschadigen, te ontwortelen of op enigerlei andere wijze van hun groeiplaats te verwijderen. Artikel 9: Het is verboden dieren, behorende tot een beschermde inheemse diersoort, te doden, te verwonden, te vangen, te bemachtigen of met het oog daarop op te sporen. Artikel 10: Het is verboden dieren, behorende tot een beschermde inheemse diersoort, opzettelijk te verontrusten. Artikel 11: Het is verboden nesten, holen of andere voortplantingsof vaste rust- of verblijfplaatsen van dieren, behorende tot een beschermde inheemse diersoort, te beschadigen, te vernielen, uit te halen, weg te nemen of te verstoren. Artikel 12: Het is verboden eieren van dieren, behorende tot een beschermde inheemse diersoort, te zoeken, te rapen, uit het nest te nemen, te beschadigen of te vernielen. Artikel 13: Het is verboden planten of producten van planten, of dieren dan wel eieren, nesten of producten van dieren, behorende tot een beschermde inheemse of beschermde uitheemse plantensoort onderscheidenlijk een beschermde inheemse of beschermde uitheemse diersoort, …, te vervoeren, ten vervoer aan te bieden, af te leveren, te gebruiken voor commercieel gewin, …, binnen of buiten het grondgebied van Nederland te brengen of onder zich te hebben.

Deze verbodsbepalingen gelden overal in Nederland en ongeacht het type of de omvang van de werkzaamheden of activiteiten die uitgevoerd worden. Enige van deze verbodsbepalingen dienen echter te worden bezien in het licht van waarvoor zij zijn bedoeld en als zodanig enigszins te worden genuanceerd. Zie daarvoor paragraaf 4.1. In veel gevallen is het mogelijk om vrijstelling of ontheffing te verkrijgen voor het overtreden van een verbodsbepaling. Dit is afhankelijk van het niveau van bescherming van de aanwezige




beschermde soort en van het type handeling dat verricht wordt. Ook moet er aan een aantal voorwaarden voldaan zijn. In de paragrafen 3.5 en 3.6 wordt hier dieper op ingegaan. Beschermd leefgebied Naast de verbodsbepalingen kent de Flora- en faunawet ook het begrip “beschermd leefgebied”. Gedeputeerde Staten kunnen een gebied aanwijzen als beschermd leefgebied (artikel 19). Beschermde leefgebieden moeten gezien worden als relatief kleine gebieden die voor een bepaalde soort van groot belang zijn en daarom beschermd moeten worden en voor zover de bescherming niet kan worden gerealiseerd onder de Natuurbeschermingswet, of wanneer artikel 11 van de Flora- en faunawet niet reeds voldoende bescherming biedt. 2.3

DE

BESCHERMINGSNIVEAUS

De Flora- en faunawet is, met uitzondering van de zorgplicht, alleen van toepassing op de individuen van een beperkt aantal aangewezen beschermde soorten. Belangrijke criteria om een soort aan te wijzen tot een beschermde soort zijn: is de gunstige staat van instandhouding van die soort in het geding of geniet de soort op Europees niveau bescherming door vermelding in de Habitatrichtlijn of de Vogelrichtlijn. De beschermde soorten zijn te verdelen in een aantal categorieën, elk met een verschillend wettelijk beschermingsniveau. In paragraaf 4.3 staan alle beschermde soorten per wettelijk beschermingsniveau vermeld.

In Flora- en faunawet onderscheiden categorieën soorten planten en dieren

Meer algemeen voorkomende beschermde soorten (“tabel 1-soorten”)

Soorten genoemd in paragraaf 4.3.1

Overige beschermde soorten (“tabel 2soorten”)


Strikt beschermde soorten (“tabel 3soorten”)


Vogelsoorten


Beschermde soorten

Type activiteiten en werkzaamheden In de praktijk van de Flora- en faunawet is het relevant te weten wat voor type activiteit of soort werkzaamheden worden uitgevoerd in verband met de mogelijkheden van vrijstellingen en ontheffingen die hier afhankelijk van zijn. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen enerzijds activiteiten en werkzaamheden die een voortzetting zijn van een bestaande praktijk en waarmee




de bestaande situatie behouden blijft (bestendig beheer en onderhoud, bestendig gebruik) en anderzijds activiteiten en werkzaamheden die eenmalig plaatsvinden, bijvoorbeeld in het kader van achterstallig onderhoud, een nieuwe inrichting van een gebied, constructie- en bouwwerkzaamheden of een functieverandering (ruimtelijke inrichting en ontwikkeling). In onderstaand kader worden enkele voorbeelden gegeven van de verschillende activiteiten en werkzaamheden. In paragraaf 4.2 vindt u een uitgebreide toelichting hierop.

Type activiteiten of werkzaamheden

Voorbeelden

Bestendig beheer en onderhoud in landbouw en bosbouw

• • •

maaien van grasland oogsten van landbouwgewas dunningswerkzaamheden in bossen

•

tweemaal per jaar maaien van bermen langs rijkswegen jaarlijks maaien en afvoeren van vegetatie van een blauwgrasland jaarlijks schonen van sloten periodiek aanvullen wegkant berm met grond

Bestendig beheer en onderhoud van watergangen, bermen en in kader van natuurbeheer

• • •

• • Bestendig gebruik

•

• • • Ruimtelijke inrichting of ontwikkeling

• • •

2.4

VRIJSTELLINGEN,

gebruik van een terrein als golfterrein jaarlijks houden van een tuinbeurs in de maand mei voortdurend gebruik als militair oefenterrein aanleg of verbreding van een weg aanleg van een stadswijk of een bedrijvenpark realisatie van een natuurontwikkelingsproject bouw of verbouw van een gebouw het verdubbelen van de omvang van een wateronttrekking verrichten van achterstallig onderhoud

GEDRAGSCODES EN ONTHEFFINGEN

Afhankelijk van het type activiteit of werkzaamheid, de categorie waarin de beschermde soort valt en de verbodsbepaling die overtreden wordt, kent de Flora- en faunawet de mogelijkheid van een vrijstelling of een ontheffing. Een vrijstelling is algemeen geldend en een ontheffing geldt voor concrete van geval-tot-geval-situaties. Dat betekent niet dat aan vrijstellingen geen




voorwaarden kunnen zijn verbonden, bijvoorbeeld dat werkzaamheden aantoonbaar moeten worden uitgevoerd zoals beschreven in een door de Minister van LNV goedgekeurde gedragscode voor die werkzaamheden. De zorgplicht en de verbodsbepalingen gelden op het niveau van individuen van soorten; bij de afweging of vrijstelling of ontheffing kan worden verleend wordt op populatieniveau of soortniveau getoetst. In paragraaf 3.5 wordt dieper op de voorwaarden ingegaan.

Een verbodsbepaling geldt niet indien: • • •

er, al dan niet onder voorwaarden of al dan niet voor bepaalde nader omschreven doeleinden, een algehele vrijstelling geldt, of er vrijstelling geldt omdat aantoonbaar gewerkt wordt zoals beschreven in een door de Minister van LNV goedgekeurde gedragscode, of er een ontheffing verleend is door de Minister van LNV en de aan de ontheffing verbonden voorschriften aantoonbaar nageleefd worden.

Algehele vrijstelling Voor de meer algemeen voorkomende beschermde soorten (tabel 1-soorten, zie paragraaf 4.3.1) geldt een algehele vrijstelling voor het overtreden van enkele verbodsbepalingen wanneer sprake is van de in 2.3 genoemde vormen van bestendig beheer en onderhoud en bestendig gebruik of van werkzaamheden in het kader van ruimtelijke inrichting of ontwikkeling. De reden hier achter is dat deze soorten zodanig algemeen voorkomen in Nederland, dat de gunstige staat van instandhouding momenteel niet in het geding is. Wel geldt voor deze soorten de zorgplicht.

Vrijstelling met gedragscode De wet biedt de mogelijkheid om voor de in 2.3 genoemde vormen van bestendig beheer en onderhoud en bestendig gebruik en voor werkzaamheden in het kader van ruimtelijke inrichting of ontwikkeling een gedragscode op te stellen. Indien deze gedragscode goedgekeurd is door de Minister van LNV én er wordt aantoonbaar gewerkt conform de gedragscode, dan geldt voor deze activiteiten en werkzaamheden ook een vrijstelling voor soorten uit tabel 2 (zie paragraaf 4.3.2) en, met uitzondering van werkzaamheden in het kader van ruimtelijke inrichting en ontwikkeling, ook voor soorten uit tabel 3 (zie paragraaf 4.3.3) en voor vogels. Een gedragscode heeft een maximale geldigheid van 5 jaar. Gedragcodes zijn algemeen geldend. Dat betekent dat een ieder gebruik kan maken van de vrijstelling op basis van een goedgekeurde gedragscode, ook als die goedgekeurde gedragscode door en voor een andere partij of sector is opgesteld voor dezelfde activiteiten of werkzaamheden. Wezenlijk is dat aantoonbaar wordt gewerkt in overeenstemming met de goedgekeurde gedragscode. Gedragcodes moeten in ieder geval voldoende concreet zijn, waarborgen dat er zorgvuldig wordt gewerkt en dat de werkzaamheden waarop de gedragscode betrekking heeft geen wezenlijke invloed hebben op beschermde soorten (zie 4.2.10). Voorts moet de gedragscode voorzorgsmaatregelen bevatten waardoor schade aan beschermde soorten zo veel mogelijk wordt voorkomen. Voor meer informatie over de mogelijkheid van een gedragscode en de eisen die daaraan gesteld worden vindt u in 4.2.9. en op www.minlnv.nl, dan Onderwerpen, Natuur, Soortenbescherming, Flora- en faunawet, Gedragscodes.




Ontheffing

De minister van LNV kán in overige gevallen een ontheffing verlenen. Ontheffingsaanvragen worden getoetst aan een aantal criteria waaraan bij de uitvoering van activiteiten of werkzaamheden moet worden voldaan. Er worden twee toetsen onderscheiden met ieder hun eigen criteria, te weten een lichte toets (zie 4.2.1) en een uitgebreide toets (zie 4.2.2). De keuze voor de lichte of de uitgebreide toets is afhankelijk van het niveau van bescherming van de soort: voor soorten uit tabel 2 geldt de lichte toets, voor soorten uit tabel 3 en voor de vogels geldt de uitgebreide toets. Aan een ontheffing worden doorgaans voorwaarden verbonden. Een initiatiefnemer dient middels het bij zijn aanvraag gevoegde projectplan aan te tonen, dat voldaan wordt aan de criteria voor het verkrijgen van ontheffing.

Toetsingscriteria voor het verlenen van ontheffingen:

Algehele vrijstelling van toepassing in het geval van bepaalde vormen Soorten uit tabel van bestendig beheer en onderhoud en bestendig gebruik of van 1 (zie 4.3.1) werkzaamheden in het kader van ruimtelijke inrichting of ontwikkeling.

Lichte toets (zie 4.2.1): • De activiteit mag er niet voor zorgen dat er afbreuk wordt gedaan aan de gunstige staat van instandhouding van (de Soorten uit tabel betreffende populatie van) de soort; 2 (zie 4.3.2) • De activiteit moet een redelijk doel dienen.

Uitgebreide toets (zie 4.2.2): • • • Soorten uit tabel 3 (zie 4.3.3) en vogels (zie 4.3.4)

Er mag geen andere bevredigende oplossing voor de geplande activiteit zijn; De activiteit mag er niet voor zorgen dat er afbreuk wordt gedaan aan de gunstige staat van instandhouding van de soort; Er moet sprake zijn van een in of bij de wet genoemd belang, te weten: - onderzoek en onderwijs - repopulatie en herintroductie - bepalingen inzake de gemeenschappelijke markt en een vrij verkeer van goederen van het Verdrag van oprichting van de Europese Gemeenschap - bescherming van flora en fauna - veiligheid van het luchtverkeer - volksgezondheid of openbare veiligheid - dwingende redenen van groot openbaar belang, met inbegrip van redenen van sociale of economische aard en voor het milieu wezenlijk gunstige effecten - het voorkomen van ernstige schade aan vormen van eigendom




anders dan gewassen,vee, bossen, bedrijfsmatige visserij en wateren - belangrijke overlast veroorzaakt door dieren behorende tot een beschermde inheemse diersoort - uitvoering van werkzaamheden in het kader van bestendig beheer en onderhoud in de landbouw en in de bosbouw - bestendig gebruik - uitvoering van werkzaamheden in het kader van ruimtelijke inrichting of ontwikkeling; • Er wordt zorgvuldig gehandeld; • Er vindt geen benutting of economisch gewin plaats; • Bij soorten van Bijlage IV van de Habitatrichtlijn moet tevens sprake zijn van een door de Habitatrichtlijn erkend belang: - dwingende redenen van groot openbaar belang, met inbegrip van redenen van sociale of economische aard en voor het milieu wezenlijk gunstige effecten; - de bescherming van flora en fauna; - de openbare veiligheid

Belangrijk is, dat bij de toets op de gunstige staat van instandhouding en of er alternatieven mogelijk zijn, de (populatie van de) betreffende beschermde soort altijd centraal staat. Als soorten van Bijlage IV van de Habitatrichtlijn in het geding zijn, kan slechts ontheffing worden verleend als er sprake is van een door de Habitatrichtlijn erkend belang. Zorgvuldig handelen Ontheffingen en vrijstellingen kunnen, voor zover het soorten van tabel 3 en vogels betreft, slechts worden verleend als sprake is van zorgvuldig handelen (zie 4.1.1). Zorgvuldig handelen houdt onder meer in dat er geen 'wezenlijke invloed' is op (de populaties van) beschermde soorten en dat, voor zover het dieren betreft, schade aan dieren zelf en aan hun voortplantingsen vaste rusten verblijfplaatsen zo veel mogelijk wordt voorkomen. Wat dat in de praktijk betekent, verschilt uiteraard van geval tot geval. De werkwijze kan bijvoorbeeld worden aangepast (bijvoorbeeld van binnen naar buiten maaien of een talud afdekken) of er kan vervangend leefgebied worden ingericht voor de betreffende (populatie van de) soort. Het begrip “zorgvuldig handelen” moet worden onderscheiden van de zorgplicht. De zorgplicht is ingegeven door wat algemeen beschaafd en fatsoenlijk wordt geacht, terwijl zorgvuldig handelen verder gaat. Zorgvuldig handelen houdt in elk geval ook in dat, voorafgaand aan en tijdens werkzaamheden, voor zo ver in redelijkheid gevergd, alles wordt verricht of gelaten om te voorkomen of zo veel mogelijk te beperken, dat dieren worden verwond of gedood of dat nesten, holen of andere voortplantingsof vaste rust- of verblijfplaatsen worden beschadigd, vernield of verstoord. 2.5

AANVRAAGPROCEDURE

Een verzoek voor ontheffing voor het overtreden van een verbodsbepaling wordt bij Dienst Regelingen (DR) van LNV aangevraagd. Als juridisch-administratieve dienst is DR namens de Minister van LNV verantwoordelijk voor de juridisch verantwoorde opbouw van het dossier en het




opstellen van een juridisch houdbare beschikking op de aanvraag. Inhoudelijk wordt DR geadviseerd door de regionale vestigingen van Dienst Landelijk Gebied (DLG) en, in bepaalde bestuurlijk complexe zaken, tevens door de Directie Regionale Zaken (DRZ) van LNV. Een aanvraag geschiedt door middel van het invullen van het aanvraagformulier “Ontheffing, ingevolge Flora- en faunawet artikel 75, vijfde lid en zesde lid onderdeel c” (zie hoofdstuk 6) en het overleggen van een projectplan, dat informatie bevat aan de hand waarvan de toets uitgevoerd kan worden. In deze handreiking wordt in het volgende hoofdstuk aangegeven waar deze informatie aan moet voldoen. Na ontvangst van het verzoek tot ontheffing stuurt DR een ontvangstbevestiging aan de aanvrager. DR controleert de aanvraag vervolgens op administratieve volledigheid. Indien niet volledig dan krijgt de aanvrager de gelegenheid om de aanvraag aan te vullen. Indien volledig dan stuurt DR de aanvraag voor advies door aan de betreffende DLG-regio. Deze beoordeelt eerst of de aanvraag ecologisch inhoudelijk volledig is om een gedegen advies mogelijk te maken. Zo niet, dan wordt de aanvrager via DR om aanvullende informatie verzocht. De aanvrager dient zonodig informatie te verstrekken dat op basis daarvan in redelijkheid een besluit genomen kan worden. Indien wel volledig, dan adviseert DLG aan DR. DR verwerkt het advies van DLG in het besluit om al dan niet ontheffing te verlenen en verstuurt de beschikking naar de aanvrager. Op een aanvraag wordt op een redelijke termijn beslist. Indien er om aanvullende informatie moet worden gevraagd, dan wordt de behandeltijd opgeschort en kan de totale doorlooptijd aanzienlijk langer worden, zeker wanneer seizoensgebonden inventarisaties nodig zijn. DR kan informatie leveren over de voortgang van de afhandeling van het ontheffingsverzoek. LNV kan zich door alle mogelijke instanties of personen laten informeren en adviseren en alle informatie die beschikbaar is en relevant kan zijn, te gebruiken en te betrekken bij een te nemen beslissing. Uiteindelijk neemt LNV op basis van die informatie een eigenstandig besluit en is voor de verdediging daarvan ook zelf verantwoordelijk. Tegen de beschikking (afwijzing of toekenning van de ontheffingsaanvraag) staat de mogelijkheid van bezwaar en beroep open. Een bezwaarschrift dient binnen 6 weken na verzenddatum van de beschikking te worden gezonden aan de afdeling Recht en Rechtsbescherming van Dienst Regelingen in Den Haag (zie hoofdstuk 6). De kosten voor een verleende beschikking bedragen € 300,- per aanvraag. Bij een automatische afschrijving van dit bedrag kan dit de doorlooptijd ten goede komen. Controle en handhaving De Algemene Inspectie Dienst (AID) van het Ministerie van LNV en de politie zijn bevoegd controle uit te voeren op naleving van de Flora- en faunawet. Een overtreding kan bestaan uit zowel handelen in strijd met de verbodsbepalingen van de wet zonder ontheffing of vrijstelling, als uit het niet naleven van aan een ontheffing verbonden voorwaarden of het niet aantoonbaar handelen in overeenstemming met een goedgekeurde gedragscode. Indien er een overtreding is vastgesteld kan er via twee sporen gehandhaafd worden, het strafrechtelijke en het bestuursrechtelijke. De strafrechtelijke handhaving geschiedt door het Openbaar Ministerie, de bestuursrechtelijke door Dienst Regelingen. Het hangt van de situatie van de overtreding af voor welke van de twee wegen gekozen wordt. Wanneer er zaken hersteld




of gecompenseerd kunnen worden, kan dit middels bestuursrechtelijke handhaving afgedwongen worden. Ook het stilleggen van werkzaamheden behoort tot de mogelijkheden.




3 3.1

DE FLORA-

EN FAUNAWET EN HET WERKPROCES

INLEIDING

In dit hoofdstuk wordt aangegeven op welke wijze in het werkproces aandacht geschonken moet worden om de verplichtingen voortvloeiende uit de Flora- en faunawet na te leven. Er wordt daarbij een aantal te nemen stappen beschreven. Ook staat in dit hoofdstuk aangegeven welke informatie overgelegd moet worden om een ontheffingsverzoek mogelijk in behandeling te nemen. Onderstaande tabel vermeldt in hoofdlijnen de te nemen stappen in het werkproces. In veel gevallen zal na stap 2 direct naar stap 6 gegaan kunnen worden, omdat er in het gebied geen beschermde soorten aanwezig zijn. Bij het volgen van de verschillende stappen kan het gebeuren, dat een uitkomst tot gevolg heeft, dat er weer teruggekeerd dient te worden naar een voorgaande stap. Deze stappen moeten altijd doorlopen worden, ook als er een algehele vrijstelling geldt, dit in verband met de zorgplicht. Indien er gewerkt zal worden conform een goedgekeurde gedragscode, zullen deze stappen ook doorlopen moeten worden, maar dan maken ze onderdeel uit van die gedragscode.

Actie

Stap 1 (§ 3.2)

Uitkomst (leg conclusies vast!):

beschrijf type activiteiten of werkzaamheden en reikwijdte effecten • •

Stap 2 (§ 3.3)

bepaal aanwezigheid beschermde soorten •

•

Stap 3 (§ 3.4)

bepaal mogelijke overtredingen verbodsbepalingen

•

onvolledige gegevens: aanvullend inventariseren geen beschermde soorten aanwezig: Flora- en faunawet staat uitvoering niet in de weg (ga naar stap 6) wel beschermde soorten aanwezig: worden er verbodsbepalingen overtreden? (ga naar stap 3) geen overtredingen: Flora- en faunawet staat uitvoering niet in de weg (ga naar stap 6) wel overtredingen: - andere handelingen mogelijk om zelfde doel te bereiken? (stap 1) - bij strikt beschermde soorten alternatieven beschouwen (stap 1) - vrijstelling of ontheffing noodzakelijk




• • Stap 4 (§ 3.5)

bepaal of er vrijstellingen gelden •

• Stap 5 (§ 3.6)

Verkrijg ontheffing

• • Stap 6 (§ 3.7)

Voer activiteiten of werkzaamheden uit •

(ga naar stap 4) indien vrijstelling geldt: uitvoering kan van start (ga naar stap 6) indien vrijstelling geldt vanwege goedgekeurde gedragscode: uitvoering kan van start, werk aantoonbaar conform de werkwijze zoals beschreven in de gedragscode (ga naar stap 6) indien geen vrijstelling geldt, moet ontheffing worden aangevraagd (ga naar stap 5) Onderbouw aanvraag voor soorten uit tabel 2 zodanig dat voldaan wordt aan eisen lichte toets (zie 2.4) en voor soorten uit tabel 3 en voor vogels zodanig dat voldaan wordt aan eisen uitgebreide toets (zie 2.4) (ga naar stap 6) Werk zorgvuldig Werk conform plan en voorwaarden vrijstelling via gedragscode of voorwaarden ontheffing Neem gepaste maatregelen wanneer alsnog verbodsbepalingen dreigen te worden overtreden

Voordat in de volgende paragrafen de verschillende stappen nader toegelicht worden kan al een aantal elementen worden gemeld, die betrekking hebben op alle fasen in het werkproces: •

Een belangrijk ervaringsgegeven dat is opgedaan in de eerste jaren dat de Flora- en faunawet in werking is, is dat er in het werkproces tijdig rekening gehouden moet worden met de verplichtingen vanuit de Flora- en faunawet. Indien dit niet of in een te laat stadium pas gebeurt, kan blijken dat bepaalde afwegingen al eerder gemaakt hadden moeten worden. Het is gebleken dat met name het ontbreken van een goede inventarisatie van de aanwezige beschermde soorten en het maken van een goede alternatievenafweging (op het niveau van de beschermde soort!) in de vroege planvorming, later in het werkproces belangrijke struikelblokken zijn.

•

Een goede inbedding van de verplichtingen vanuit de Flora- en faunawet in het planvormings- en uitvoeringsproces levert evenwichtige, integrale resultaten op waarbij ook de natuurfunctie voldoende aan bod komt. Dit geldt voor projecten die een nieuwe inrichting van een gebied beogen, maar ook voor activiteiten en werkzaamheden die al jaar in jaar uit worden uitgevoerd. Een project maar ook de activiteiten en werkzaamheden zijn dan tevens beter te plannen wat betreft bijvoorbeeld doorlooptijd en financiële middelen. Er zullen immers minder risico’s optreden vanwege vertragingen of stilleggen van werkzaamheden of activiteiten, omdat er geen verbodsbepalingen worden overtreden. Wanneer er sprake is van een volledige en kwalitatief goede onderbouwing bij een verzoek voor een ontheffing, zal ook




de afhandeling hiervan sneller kunnen plaatsvinden omdat er geen aanvullende informatie gevraagd behoeft te worden om de toetsing mogelijk te maken. •

In zijn algemeenheid kan bij de aanvang van de planvorming of ideevorming nog gewerkt worden met vrij globale informatie over de aanwezigheid van (strikt) beschermde soorten en moet bij de besteksvoorbereiding en de voorbereiding van een ontheffingsaanvraag, of bij het werken volgens een goedgekeurde gedragscode, gedetailleerde informatie beschikbaar zijn. In de praktijk vindt er bijvoorbeeld vaak in de vroege planvorming eerst een oriënterend onderzoek of quick-scan plaats, die nog globaal van aard is. De latere planvorming wordt vervolgens benut voor het verzamelen van aanvullende gegevens, aanpassen van de plannen en dergelijke. Een aanvraag voor ontheffing onderbouwd met een oriënterend onderzoek is in het algemeen onvoldoende om een ontheffing te verkrijgen, met name voor strikt beschermde soorten.

•

De bewijslast ligt bij de initiatiefnemer. Een initiatiefnemer zal moeten aantonen dat hij handelt conform de verplichtingen uit de Flora- en faunawet. Het is daarom raadzaam om gedurende alle fasen van het proces vast te leggen wat de bevindingen zijn en welke conclusies zijn getrokken, zodat hier altijd op teruggegrepen kan worden. Ook wanneer verwacht wordt dat er geen sprake zal zijn van het overtreden van verbodsbepalingen kan het van belang zijn om dit vast te leggen!

•

De afweging of de gunstige staat van instandhouding in het geding is, dient altijd voor elke beschermde soort afzonderlijk te geschieden. Ook de afweging of er alternatieven mogelijk zijn, wordt gemaakt op het niveau van de (populatie van de) betreffende soort. Let er hierbij op dat ook werkzaamheden ten behoeve van natuurontwikkeling of natuurbeheer gericht op bepaalde doelsoorten, effect kunnen hebben op deze of andere beschermde soorten.

•

Indien in de toekomst vergelijkbare werkzaamheden worden voorzien, kan het opstellen van een gedragscode lonend zijn.

•

Na het ontvangen van een beschikking (afwijzing van de ontheffingaanvraag of verlening van de ontheffing) is er 6 weken de tijd voor bezwaar en beroep. Zowel de aanvrager als derden kunnen in bezwaar of beroep gaan. Ook bestaat de mogelijkheid om bij de rechter een voorlopige voorziening (bijvoorbeeld schorsing van de ontheffing en daarmee stillegging van de werkzaamheden) te vragen. Bezwaren- en beroepsprocedures hebben geen schorsende werking. Verleende ontheffingen worden gepubliceerd op het internet (www.minlnv.nl, dan Onderwerpen, Natuur, Soortenbescherming, Ontheffingen Flora- en faunawet).

•

Het is onmogelijk om voor alle situaties standaardoplossingen te bieden. In alle gevallen moet gezocht worden naar maatwerk. Belangrijke begrippen in deze zijn ook “redelijkheid” en “proportionaliteit”. Wat in de ene situatie wel noodzakelijk is, kan in een andere situatie niet aan de orde zijn. Overigens kan ook niet het onmogelijke van een initiatiefnemer verwacht worden.

3.2

STAP 1:

BESCHRIJF TYPE ACTIVITEITEN OF WERKZAAMHEDEN EN REIKWIJDTE EFFECTEN

Om te kunnen bepalen of er verbodsbepalingen worden overtreden, dienen de uit te voeren activiteiten of werkzaamheden concreet te zijn. In de vroege planvorming kunnen de activiteiten




of werkzaamheden in een oriënterend onderzoek nog vrij globaal worden beschreven, maar al snel zullen ze verder uitgewerkt moeten worden. Voordat de activiteiten of werkzaamheden daadwerkelijk uitgevoerd worden, zullen ze gedetailleerd beschreven moeten zijn. Enerzijds betreft dit de locatie van de handeling, anderzijds ook de uitvoeringswijze en het tijdstip in het jaar dat de activiteiten of werkzaamheden plaatsvinden. Houd er rekening mee dat bepaalde werkzaamheden hun effect (ook) buiten het eigenlijke plangebied kunnen hebben. Voorbeelden hiervan zijn verdroging door wateronttrekking en de verstoring door geluid door een aan te leggen weg of toename van verkeer op al aanwezige infrastructuur in de omgeving. Dit betekent dat het uiteindelijke gebied waar effecten kunnen optreden groter kan zijn dan het plangebied! Maak ook onderscheid in tijdelijke effecten (tijdens de bouwfase) en permanente effecten (gebruiksfase). Houd er ook rekening mee dat de activiteit zelf geen effect kan hebben, maar gezamenlijk met andere activiteiten of werkzaamheden die in het gebied plaatsvinden of gaan plaatsvinden, wel effect kunnen hebben (cumulatieve effecten). Op welke wijze de uitvoering plaatsvindt zal ook bekend moeten zijn. Bijvoorbeeld bij bouwwerkzaamheden kan de fundering worden aangelegd door een damwand te slaan en de bouwput droog te pompen of er kan gewerkt worden met onderwater-beton. Baggerwerkzaamheden kunnen worden uitgevoerd met machines met een gesloten bak of met een open bak. Maaiwerkzaamheden kunnen worden uitgevoerd van binnen naar buiten of van buiten naar binnen. Elke wijze van uitvoering kan andere effecten hebben op beschermde soorten. Het tijdstip in het jaar waarop de activiteiten of werkzaamheden plaatsvinden is ook relevant omdat hetzelfde type activiteiten of werkzaamheden in het ene seizoen wel, en in het andere niet kunnen leiden tot overtredingen van verbodsbepalingen. In deze fase is het ook raadzaam om na te gaan of er voor de geplande werkzaamheden een door de Minister van LNV goedgekeurde gedragscode voorhanden is en of daar gebruik van gemaakt kan worden bij de uitvoering van de werkzaamheden. Is er geen gedragscode voorhanden, dan kan overwogen worden om er één op te stellen. Punten van overweging zijn: wordt het type werkzaamheid vaker uitgevoerd, past de benodigde tijd die het opstellen vergt in de planning van het project, het beschermingsniveau van de aanwezige soorten in het plangebied, etcetera. Verdere informatie over gedragscodes is in paragraaf 4.2.9 te vinden. In de planvorming vinden vaak aanpassingen plaats op basis van nieuwe inzichten, overleg met belanghebbenden of eisen vanuit de maatschappij. Nadat eventueel de aanvullende informatie is verzameld of geactualiseerd kan definitief in beeld gebracht worden welke activiteiten of werkzaamheden waar, wanneer en hoe plaatsvinden. De definitieve plannen zijn de basis voor eventuele vrijstellingen of ontheffingen. Hoe verder? • Ga door naar stap 2. 3.3

STAP 2:

BEPAAL AANWEZIGHEID BESCHERMDE SOORTEN

De tweede vraag die beantwoord moet worden, is of in het gebied door de Flora- en faunawet beschermde soorten voorkomen. De in Nederland beschermde soorten worden ingedeeld in een aantal beschermingsniveaus (tabellen), zie paragraaf 4.3. Om de aanwezigheid van beschermde




soorten in het plangebied te bepalen, wordt aanbevolen om te starten met een “oriënterend onderzoek” of quick-scan hiernaar in het plangebied zelf én in de omgeving van het plangebied dat door het plan beïnvloed kan worden. Dit oriënterend onderzoek kan nog globaal van aard zijn. Het oriënterend onderzoek kan plaatsvinden op basis van bestaande gegevens (zoals literatuuronderzoek, consultatie van beheerders, raadplegen www.natuurloket.nl, consultaties plaatselijke en landelijke natuurwerkgroepen) en globale veldonderzoeken. Voor de verdere stappen zijn de groepen “overige beschermde soorten” (zie 4.3.2), “strikt beschermde soorten” (zie 4.3.3) en “vogels” (zie 4.3.4) het belangrijkst. Doel is in een vroeg stadium al eventueel uit te kunnen wijken naar andere locaties of te zoeken naar andere oplossingsrichtingen in verband met mogelijke aanwezigheid van (strikt) beschermde soorten. Een ander doel is om een beeld te krijgen welke effecten al bepaald kunnen worden en voor welke nog aanvullende gegevens verzameld dienen te worden: zowel gegevens met betrekking tot aanwezigheid van soorten als studies naar effecten van de voorgenomen activiteiten of werkzaamheden op die soorten. Uit het oriënterend onderzoek kan naar voren komen dat eerst nog aanvullend veldonderzoek moet plaatsvinden om de aan- of afwezigheid van soorten voldoende te onderbouwen of om effecten van de ingreep voldoende in beeld te brengen. Wanneer geconstateerd wordt dat verbodsbepalingen ten aanzien van tabel 3-soorten mogelijk zullen worden overtreden en het voorkomen van de soort is niet onomstotelijk vastgesteld, dan is het ten zeerste gewenst om door een gerichte inventarisatie te bepalen of de soort daadwerkelijk aanwezig is, om een gedegen effectbepaling mogelijk te maken. Ervaringen van de afgelopen jaren laten zien dat een beperkt aantal soorten zeer lastig te inventariseren is. Gedoeld wordt hierbij met name op de veldspitsmuis, waterspitsmuis en noordse woelmuis. Wanneer op basis van andere gegevens aantoonbaar gemaakt kan worden dat de soort met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid voorkomt, maar de soort is tijdens inventarisaties niet aangetroffen, dient eveneens bezien te worden in hoeverre de geplande ingrepen een effect hebben op de gunstige staat van instandhouding. Dergelijke inventarisaties behoeven een bepaalde kwaliteit, ook om juist de afwezigheid van een soort te bepalen (zie 4.3.5)! Voor iedere soort of soortgroep kunnen de eisen aan de inventarisatie verschillen (frequentie en periode veldbezoek, kennis medewerkers). Dit onderzoek is veelal seizoensgebonden en de verschillende soortgroepen hebben vaak verschillende momenten in het jaar dat ze in beeld gebracht kunnen worden. Daarnaast zijn er meestal kosten verbonden aan dit soort onderzoek. In een beperkt aantal gevallen zal voor het uitvoeren van het onderzoek ook ontheffing aangevraagd moeten worden. Om al die redenen is het raadzaam om zo vroeg mogelijk in het planvormingsproces te starten met de oriënterende inventarisatie, zodat zo min mogelijk vertraging in de doorlooptijd van het project optreedt. Aan het eind van de planvormingsfase is het, met name bij projecten met een lange doorlooptijd, raadzaam om voor dat de bestekken worden opgesteld nog een controle uit te voeren op de actualiteit van de eerdere verrichte inventarisaties en op eventuele planwijzigingen die doorgevoerd zijn en de effecten daarvan op beschermde soorten. Hoe verder? • Indien uit het onderzoek naar voren komt dat er geen beschermde soorten aanwezig zijn, dan kan gestart worden met de activiteiten of werkzaamheden, waarbij alleen met de zorgplicht rekening gehouden behoeft te worden. Er kan verder gegaan worden met stap 6.




•

3.4

Indien er wel beschermde soorten aanwezig zijn, zal onderzocht moeten worden of er verbodsbepalingen overtreden zullen worden bij de uitvoering van de activiteiten of werkzaamheden. Zie stap 3. STAP 3:

BEPAAL MOGELIJKE OVERTREDINGEN VERBODSBEPALINGEN

Voor alle activiteiten en werkzaamheden zal per aanwezige beschermde soort bepaald moeten worden waar een overtreding van een verbodsbepaling gaat plaatsvinden. Dit is maatwerk. Ook zullen lang niet alle activiteiten noodzakelijkerwijze leiden tot overtreding van één of meer verbodsbepalingen. Bijvoorbeeld omdat in het gebied geen beschermde soorten voorkomen of, wanneer deze er wel zijn, de activiteit op een zodanige wijze uitgevoerd kan worden dat er geen overtreding plaatsvindt omdat er bijvoorbeeld geen nest wordt verstoord omdat er buiten de voortplantingsperiode van de betreffende soort wordt gewerkt. Er is een aantal verbodsbepalingen relevant bij de uitvoering van activiteiten en werkzaamheden. Dit zijn de artikelen 8 tot en met 13 en daarnaast de zorgplicht zoals verwoord in artikel 2. Twee belangrijke verbodsbepalingen bij de uit te voeren activiteiten en werkzaamheden waar deze handreiking betrekking op heeft zijn: • artikel 8, waarin is bepaald dat het verboden is om beschermde planten te plukken, te verzamelen, af te snijden, uit te steken, te vernielen te beschadigen te ontwortelen of op enigerlei andere wijze van hun groeiplaats te verwijderen; en • artikel 11, waarin is bepaald dat het verboden is om voortplantingsplaatsen en vaste rusten verblijfplaatsen van beschermde dieren te beschadigen, te vernielen, uit te halen, weg te nemen of te verstoren. Indien vanwege het zorgvuldig handelen of vanwege te nemen mitigerende maatregelen overgegaan wordt om dieren te vangen en te verplaatsen, dan zijn ook het opsporen en vangen (artikel 9) en het vervoeren (artikel 13) van beschermde dieren overtredingen die plaats gaan vinden. Opzettelijk verontrusten (artikel 10) is vrijwel nooit aan de orde (zie 4.1.4). Artikel 12 is slechts in een zeer beperkt aantal gevallen aan de orde, bijvoorbeeld bij het verplaatsen van eisnoeren van amfibieën (zie 4.1.6). Voor uitgebreidere definities en interpretaties van begrippen uit de verbodsbepalingen, zoals wat onder vaste rusten verblijfplaatsen wordt verstaan, wordt verwezen naar paragraaf 4.1. Indien er verbodsbepalingen zullen worden overtreden, moeten de activiteiten of werkzaamheden zo mogelijk aangepast worden, bijvoorbeeld in de wijze van uitvoering of het tijdstip (zie stap 1) en/of met zorgvuldig handelen, dat de effecten zo veel mogelijk beperkt kunnen worden. Indien er verbodsbepalingen worden overtreden met betrekking tot strikt beschermde soorten (tabel 3-soorten en vogels) dient het aannemelijk gemaakt te worden dat er geen andere bevredigende oplossingen (alternatieven) zijn die ook beantwoorden aan het doel van het project, maar die voor de betreffende strikt beschermde soort geen of minder negatieve effecten opleveren. Voor de soorten genoemd in de bijlage IV van de Habitatrichtlijn is dit een Europese verplichting, maar ook voor de overige soorten uit tabel 3 geldt dat er gezocht moet worden naar andere alternatieve oplossingen (zie kader). Dit kan tot gevolg hebben dat de beschrijving die gemaakt is in stap 1, aangepast moet worden.




Richtingen waar mogelijk andere bevredigende oplossingen te vinden zijn in geval een helofytenfilter aangelegd gaat worden om water te zuiveren in een polder waarin de grote modderkruiper voorkomt:

1.

een andere oplossing voor het bereiken van hetzelfde doel

2.

dezelfde oplossing op een andere locatie realiseren

3.

de inrichting aanpassen of op een andere wijze uitvoeren

4.

werkzaamheden op een ander moment in het jaar plaats laten vinden

Toelichting:

een waterzuiveringsinstallatie in plaats van de aanleg van een helofytenfilter zal minder oppervlakte habitat vernietigen aanleg van het helofytenfilter in een deel van een polder waar geen of minder exemplaren van de strikt beschermde soort voorkomen zal geen of minder effect hebben op de gunstige staat van instandhouding van de strikt beschermde soort bestaande sloten handhaven in het aan te leggen helofytenfilter zal ook beter uitpakken op de gunstige staat van instandhouding van de betreffende soort grondverzetwerkzaamheden voor de realisatie van het helofytenfilter uitvoeren buiten de meest kwetsbare periode voor de grote modderkruiper

Hoe verder? • Indien er geen verbodsbepalingen zullen worden overtreden bij de uitvoering van de beschreven activiteiten of werkzaamheden, kan overgegaan worden naar stap 6. • Indien er, ondanks aanpassingen in werkwijze e.d., nog steeds overtredingen plaats zullen gaan vinden dient er bepaald te worden of er vrijstellingen gelden of dat er ontheffing aangevraagd zal moeten worden (stap 4). 3.5

STAP 4: BEPAAL

OF ER VRIJSTELLINGEN GELDEN

Afhankelijk van het type activiteiten of werkzaamheden die gaan plaatsvinden en om welke beschermde soorten het gaat, moet er voor het mogen overtreden van een verbodsbepaling een ontheffing worden aangevraagd. Ook kan een vrijstelling gelden, al dan niet onder de voorwaarde dat er aantoonbaar wordt gewerkt volgens een door de Minister van LNV goedgekeurde gedragscode. In onderstaande schema’s is dit samengevat. Welk schema aan de




orde is, wordt bepaald door het antwoord op de vraag of uw activiteiten of werkzaamheden te kenschetsen zijn als bestendig beheer en onderhoud, bestendig gebruik of als ruimtelijke inrichting of ontwikkeling.

Schema 3.1: • Voor activiteiten en werkzaamheden die uitgevoerd worden vanwege bestendig beheer en onderhoud in landbouw en bosbouw; • voor activiteiten en werkzaamheden die uitgevoerd worden vanwege bestendig beheer en onderhoud van watergangen, bermen en in kader van natuurbeheer; • voor activiteiten en werkzaamheden die uitgevoerd worden vanwege bestendig gebruik Artikel 8:

Artikel 9

Artikel 10

Artikel 11

Artikel 12

Artikel 13 lid 1

Soort vermeld in tabel 1 (§ 4.3.1)

Algehele vrijstelling

Ontheffing aanvragen


indien goedgekeurde gedragscode vrijstelling, zo niet: ontheffing aanvragen



Vogels (§ 4.3.4)


N.v.t.


Geen vrijstelling mogelijk; ontheffing wordt niet: verleend (zie 4.1.4) indien goedgekeurde gedragscode vrijstelling, zo niet: ontheffing aanvragen (als de handeling of activiteit niet van wezenlijke invloed is, is geen ontheffing vereist)

indien goedgekeurde gedragscode vrijstelling, zo niet: Ontheffing ontheffing aanvragen aanvragen

indien goedgekeurde gedragscode vrijstelling; zo niet: ontheffing aanvragen; voor broedende vogels wordt in beginsel geen ontheffing verleend.

indien goedgekeurde gedragscode Ontheffing vrijstelling, zo aanvragen niet: ontheffing aanvragen




Schema 3.2: Voor activiteiten en werkzaamheden die uitgevoerd worden vanwege ruimtelijke inrichting of ontwikkeling. Artikel 8:

Artikel 9

Artikel 10

Artikel 11

Artikel 12

Artikel 13 lid 1

Soort vermeld in tabel 1 (§ Algehele vrijstelling 4.3.1)


Soort vermeld in tabel 2 (§ indien goedgekeurde gedragscode vrijstelling, zo niet: ontheffing aanvragen 4.3.2)


Geen vrijstelling Soort vermeld Geen vrijstelling mogelijk; mogelijk; ontheffing in tabel 3 (§ ontheffing aanvragen wordt niet 4.3.3) verleend (zie 4.1.4) indien goedgekeurde gedragscode vrijstelling, zo niet: indien ontheffing goedgekeurde aanvragen (als gedragscode Vogels (§ n.v.t. de handeling vrijstelling; zo 4.3.4) of activiteit niet: ontheffing niet van aanvragen wezenlijke invloed is, is geen ontheffing vereist)

Geen vrijstelling mogelijk; ontheffing aanvragen


indien goedgekeurde gedragscode vrijstelling, zo niet: ontheffing aanvragen; voor broedende vogels wordt in beginsel geen ontheffing verleend.



Ook bij andere activiteiten of werkzaamheden dan die in het kader van bestendig beheer en onderhoud, bestendig gebruik of ruimtelijke inrichting of ontwikkeling kunnen verbodsbepalingen worden overtreden. Ontheffing kan tevens worden verleend voor activiteiten of werkzaamheden in het kader van de volgende bij of krachtens de wet aangewezen belangen: • onderzoek (waaronder inventarisaties) en onderwijs; • repopulatie en herintroductie; • bepalingen inzake de gemeenschappelijke markt en een vrij verkeer van goederen van het Verdrag van oprichting van de Europese Gemeenschap; • bescherming van flora en fauna; • veiligheid van het luchtverkeer; • volksgezondheid of openbare veiligheid;




dwingende redenen van groot openbaar belang, met inbegrip van redenen van sociale of economische aard en voor het milieu wezenlijk gunstige effecten; • het voorkomen van ernstige schade aan vormen van eigendom anders dan gewassen, vee, bossen, bedrijfsmatige visserij en wateren; • belangrijke overlast veroorzaakt door dieren behorende tot een beschermde inheemse diersoort. Voor een aantal van deze belangen zijn speciale aanvraagformulieren verkrijgbaar bij het LNVloket. •

Voor andere dan de hiervoor vermelde belangen kan geen vrijstelling of ontheffing verleend worden. In een aantal situaties kan of zal, ondanks dat wel sprake is van de hiervoor vermelde belangen, geen vrijstelling of ontheffing worden verleend: • voor activiteiten of werkzaamheden die tot effect hebben dat een nest van een vogel van welke soort dan ook wordt verstoord (nest én de functionele omgeving die nodig is om de in het nest verblijvende eieren of jongen groot te brengen), omdat vrijwel altijd mogelijk een alternatief aanwezig is, namelijk wachten totdat het broedsel groot gebracht is; • opzettelijk verontrusten (artikel 10, zie 4.1.4) van tabel 3-soorten en vogels; • indien gunstige staat van instandhouding van de in het geding zijnde (populatie van de) soort niet gewaarborgd is • indien er geen andere bevredigende oplossingen zijn voor de voorgenomen ingreep of activiteit. Een ieder kan van elke willekeurige gedragscode gebruik maken voor zijn eigen werkzaamheden en behoeft dus niet noodzakelijkerwijs te werken volgens een door hemzelf opgestelde gedragscode. Bijvoorbeeld een bouwonderneming mag werkzaamheden uitvoeren zoals beschreven in de gedragscode opgesteld door een gemeente. Er is geen verplichting om gebruik te maken van vrijstellingen op basis van gedragscodes. Men kan er ook voor kiezen om niet aantoonbaar in overeenstemming met een goedgekeurde gedragscode te werken. Men zal dan, als verbodsbepalingen dreigen te worden overtreden, de ontheffingsprocedure moeten doorlopen. Hoe verder? • Indien er een algehele vrijstelling geldt voor de voorgenomen activiteiten en werkzaamheden kan overgegaan worden naar stap 6; • Indien voor activiteiten of werkzaamheden een vrijstelling geldt, omdat de activiteiten of werkzaamheden aantoonbaar worden uitgevoerd zoals beschreven in een door de Minister van LNV goedgekeurde gedragscode, dan kan ook worden overgegaan naar stap 6; • Indien voor één of meer activiteiten of werkzaamheden geen vrijstelling geldt, al dan niet onder voorwaarde van een goedgekeurde gedragscode, dan kan voor de bij of krachtens de wet aangewezen belangen ontheffing verleend worden van de verbodsbepaling. Als eerstvolgende stap dient bepaald te worden of de activiteiten of werkzaamheden afbreuk doen aan de gunstige staat van instandhouding van de betreffende soort(en), zie stap 5. 3.6

STAP 5: ONTHEFFING

AANVRAGEN

Indien er één of meer verbodsbepalingen worden overtreden kan hiervoor ontheffing worden aangevraagd. Daartoe dient een aanvraagformulier te worden ingevuld (zie voor de meest actuele versie: www.hetlnvloket.nl , en dan achtereenvolgens: onderwerpen, vergunning en




ontheffing, Flora- en faunawet) en daarbij moeten enkele bescheiden worden gevoegd. Enkele algemene aandachtspunten bij het aanvragen van een ontheffing: •

Volledige en inhoudelijk goed onderbouwde aanvragen kunnen sneller worden afgehandeld. Bij onvolledige of slecht onderbouwde aanvragen zal verzocht worden om aanvullende informatie (zie 2.5). Dat leidt tot vertraging in de afhandeling van de aanvraag.

•

Elke ingreep is uniek en daarmee ook uniek in zijn relatie met de Flora- en faunawet. Verderop in deze paragraaf wordt aangegeven welke projectinformatie aanwezig moet zijn om een snelle afhandeling mogelijk te maken. Altijd blijft het maatwerk; proportionaliteit en redelijkheid spelen altijd een rol.

•

Op het aanvraagformulier dient gemotiveerd aangegeven te worden voor welke periode ontheffing wordt aangevraagd. De duur van de ontheffingsperiode is gekoppeld aan de duur van de werkzaamheden. Wees zo realistisch mogelijk bij het inschatten van de benodigde periode, maar houdt hierbij ook rekening met eventuele vertragingen in de uitvoering van de werkzaamheden door weersomstandigheden, benodigde tijd voor vergunningverlening, benodigde tijd voor subsidieverlening e.d. Een ontheffing wordt voor een periode van maximaal 5 jaar verleend en kan daarna worden verlengd.

•

De werkzaamheden of activiteiten dienen voldoende concreet te zijn. Er moet bekend zijn wat er waar en wanneer op welke wijze gaat gebeuren. Een bestemmingsplan is hier nog niet concreet in (zie 4.4.3).

•

LNV maakt op grond van alle beschikbare informatie een zelfstandige afweging of er ontheffing verleend kan worden of niet. Hierbij zal de door de aanvrager overgelegde informatie gebruikt worden, maar zo nodig wordt ook andere kennis en informatie gebruikt.

Bij het volledig ingevulde aanvraagformulier dienen bescheiden te worden toegevoegd, waarmee LNV in staat is om te bepalen of voldaan wordt aan de vereisten voor een ontheffing. Deze informatie kan geleverd worden in de vorm van (kopieën van) inventarisatierapporten, planrapporten en dergelijke, maar kan in overleg met DR ook digitaal worden aangeleverd. De hieronder beschreven informatie is nodig voor de beoordeling of ontheffing verleend kan worden. 1. Beschrijving van het gebied, het doel en de activiteiten en werkzaamheden die gaan plaatsvinden Een korte beschrijving van het project, de activiteiten of werkzaamheden die plaats gaan vinden. Een aandachtspunt bij de beschrijving van de activiteiten en werkzaamheden is dat er vaak al een planvormingsproces heeft plaatsgevonden voorafgaand aan het moment van de aanvraag. Gedurende dit proces zijn er allerlei wijzigingen doorgevoerd in de oorspronkelijke plannen, ook naar aanleiding van het floraen faunaonderzoek (denk hierbij aan mitigerende maatregelen en aan maatregelen opgenomen in het kader van zorgvuldig handelen). Het is van belang om de definitieve plannen te beschrijven, omdat de overhandigde projectbeschrijving de basis vormt voor de verlening van de ontheffing, de daaraan te verbinden voorschriften en het toezicht op de naleving daarvan. Een ontheffing geldt niet voor overtredingen van verbodsbepalingen die plaatsvinden door werkzaamheden of activiteiten die niet in het bijgevoegde informatie gemeld staan.




De overgelegde informatie moet voor de activiteiten en werkzaamheden het volgende duidelijk maken: •

Aard van het gebied waar de activiteiten en werkzaamheden gaan plaatsvinden Korte kenschets van het gebied, wat voor type gebied is het, hoe het nu gebruikt wordt en welke activiteiten er nu al plaatsvinden.

•

Met welk doel de activiteiten en werkzaamheden gaan plaatsvinden Uit de beschrijving van het doel van het project moet het belang van het project af te leiden zijn: is het van individueel belang, lokaal, nationaal belang, et cetera. Daarnaast moet uit de omschrijving van het doel kunnen worden opgemaakt dat er geen andere bevredigende oplossingen mogelijk zijn wanneer de aanvraag betrekking heeft op strikt beschermde soorten (zie 4.3.3) en vogels (zie 4.3.4).

•

Welke activiteiten of werkzaamheden uitgevoerd zullen worden Geef aan welke activiteiten en werkzaamheden gaan plaatsvinden. Geef zo nodig ook de intensiteit weer. Ook de indirecte effecten van die werkzaamheden of activiteiten dienen aangegeven te worden: bijvoorbeeld extra verkeersbewegingen tijdens de bouwfase. Het uitwerken van de werkzaamheden is gewenst tot op een hoog detailniveau: bijvoorbeeld welke bomen worden gerooid, welke sloten worden ge dempt of verbreed, welke huizen worden gesloopt en waar wordt een zandlichaam opgespoten. Niet alle activiteiten en werkzaamheden behoeven beschreven te worden: alleen die effect hebben op beschermde soorten. Indien mitigerende maatregelen worden genomen of compenserende maatregelen, dan dienen deze ook beschreven te worden als onderdeel van de werkzaamheden van het project.

•

De locatie(s) van de activiteiten en werkzaamheden Geef duidelijk aan waar de activiteiten en werkzaamheden plaatsvinden. Dit kan gebeuren op kaart, afhankelijk van de omvang van de handelingen op schaal 1:25.000 tot 1:1.000. In sommige gevallen kan een aanduiding van de locatie op basis van adres / postcode / gemeente of de geografische coördinaten van de locatie ook voldoende zijn. Indien in het projectgebied verschillende werkzaamheden op bepaalde plekken plaatsvinden, is het noodzakelijk om de locaties van de afzonderlijke werkzaamheden aan te geven. Ook is het belangrijk om de reikwijdte van de activiteiten aan te geven: een bemaling ter plekke van de bouwactiviteit kan tot ver in de omgeving een waterstanddaling tot gevolg hebben.

•

Wanneer de activiteiten of werkzaamheden uitgevoerd gaan worden Van belang hierbij zijn de algehele doorlooptijd van het project, de periode waarvoor ontheffing wordt aangevraagd en de perioden waarin de werkzaamheden plaatsvinden. Bijvoorbeeld de ontheffing wordt aangevraagd van 1 november 2006 tot 1 november 2008, kapwerkzaamheden worden uitgevoerd in de periode 1 augustus - 1 maart en dempwerkzaamheden in de periode 1 december - 1 maart of 1 augustus - 1 oktober. De periode waarin de werkzaamheden uitgevoerd worden, kán bepalend zijn of een verbodsbepaling wordt overtreden. Bijvoorbeeld de geluidsbelasting van machines tijdens het uitvoeren van werkzaamheden heeft slechts een tijdelijk effect, de aanleg van een weg met een bepaalde verkeersintensiteit heeft een continu effect in de gebruiksfase.




•

De wijze waarop de werkzaamheden en activiteiten uitgevoerd zullen gaan worden Beschrijf de wijze waarop de werkzaamheden en activiteiten plaats gaan vinden. Hierbij kan aandacht geschonken worden bijvoorbeeld aan het type materieel dat ingezet gaat worden (bijvoorbeeld een schuifbak met open spijlen en niet een gesloten bak) maar ook in welke volgorde bepaalde werkzaamheden worden uitgevoerd (bijvoorbeeld eerst een damwand slaan, dan droog pompen en dan dempen). Beschrijf ook hoe invulling wordt gegeven aan de zorgplicht. Aanbevolen wordt om voor de werkzaamheden een ‘ecologisch werkprotocol’ (zie 4.1.11) op te stellen, waarin alle relevante zaken vermeld staan en waarvan een ieder die bij de werkzaamheden betrokken is op de hoogte is en ernaar handelt (zie ook 4.1.9).

•

Tijdelijke en blijvende activiteiten en werkzaamheden Maak onderscheid tussen activiteiten die slechts tijdelijk van aard zijn, bijvoorbeeld alleen tijdens de aanlegfase, en activiteiten die permanent gaan plaatsvinden. Een hotel met 40 slaapplaatsen kan het eindresultaat zijn, terwijl de werkzaamheden de kap van een aantal bomen behelzen, vervolgens het tijdelijk bemalen om wateroverlast tijdens de bouw te voorkomen en tot slot het daadwerkelijk bouwen met extra verkeersbewegingen van zwaar bouwverkeer.

•

Ligging ten opzichte van Natura2000-gebieden Aanbevolen wordt om de ligging ten opzichte van Natura2000-gebieden aan te geven. Altijd zal door de initiatiefnemer zelf beoordeeld moeten worden of er ook een vergunning in het kader van de Natuurbeschermingswet nodig is. Ook als het projectgebied buiten het Natura2000-gebied gelegen is, kan dit aan de orde zijn. Het project kan namelijk ook externe effecten hebben op de waarden van één of meer Natura2000-gebieden. Indien er mogelijk effecten zijn, dient een verslechterings- of verstoringsonderzoek óf een passende beoordeling plaats te hebben gevonden, en zo nodig een Natuurbeschermingswetvergunning zijn verleend voordat met de werkzaamheden gestart mag worden. Meer informatie over deze elementen met betrekking tot Natura2000-gebieden en de Natuurbeschermingswet is te vinden op www.minlnv.nl/natuurwetgeving.

2. Verspreidingsinformatie voor onderzoeksgebied De verspreidingsinformatie is nodig om te kunnen oordelen of er voortplantingsplaatsen of vaste rusten verblijfplaatsen van beschermde diersoorten of groeiplaatsen van beschermde plantensoorten in of nabij het plangebied aanwezig zijn, en zo ja of er een verbodsbepaling wordt overtreden door het uitvoeren van de geplande activiteiten of werkzaamheden. Tevens moet uit de gegevens kunnen worden afgeleid wat de betekenis of functie van het gebied is voor (de populatie van) de soort en of er afbreuk wordt gedaan aan de gunstige staat van instandhouding van (de populatie van) de soort. Daarbij maakt het bij de afhandeling van de aanvraag geen verschil of de verspreidingsinformatie speciaal ten behoeve van het project is verzameld of dat er gebruik gemaakt wordt van al beschikbare informatie. Om te kunnen beoordelen of er een ontheffing verleend kan worden, dient de aangeleverde informatie van voldoende kwaliteit te zijn. De verspreidingsinformatie dient valide te zijn en moet: • aan- of afwezigheid van alle relevante beschermde soorten met, indien relevant, hun vaste rusten verblijfplaatsen of groeiplaatsen aantonen; • actueel zijn; • op een voor de soort goede wijze (methodiek) en in het juiste seizoen verzameld zijn;




traceerbaar en verifieerbaar zijn; door een voldoende deskundig persoon verzameld zijn; dekkend zijn voor die onderdelen van het gebied die beïnvloed worden door de activiteiten en werkzaamheden; • op een adequaat detailniveau weergegeven worden. In 4.3.5 wordt dieper op bovenstaande eisen in gegaan. • • •

3. Welke verbodsbepaling(en) worden overtreden per soort Of er een verbodsbepaling wordt overtreden, is van vele factoren afhankelijk zoals: de soort, de activiteit, de locatie, de wijze van uitvoeren, het tijdstip van uitvoeren. Per beschermde soort dient aangegeven te worden welke verbodsbepaling wordt overtreden, op welke locatie(s) en door welke werkzaamheden. Dit geeft aan waar ontheffing voor wordt aangevraagd en uiteindelijk voor wordt verleend. Let hierbij op dat het nemen van mitigerende maatregelen in relatie tot zorgvuldig handelen weer overtredingen van andere verbodsbepalingen kan opleveren, waarvoor dan ook ontheffing nodig is. De verboden die het vaakst dreigen te worden overtreden zijn die vermeld in artikel 8 (voor planten) en artikel 11 (voor dieren). Bij het nemen van mitigerende maatregelen komt hier vaak bovenop het overtreden van artikel 9 (vangen, bemachtigen en opsporen) en artikel 13 (onder zich hebben en vervoeren). In een beperkt aantal gevallen zal ook ontheffing van artikel 12 (eieren zoeken, bij bijvoorbeeld amfibieën en reptielen) nodig zijn. Overtreding van artikel 10 (opzettelijk verontrusten van beschermde dieren) zal, indien zorgvuldig gewerkt wordt, zelden aan de orde zijn in het kader van bestendig beheer en onderhoud, bestendig gebruik of ruimtelijke inrichting of ontwikkeling (zie 4.1.4). 4. Gunstige staat van instandhouding Indien verbodsbepalingen worden overtreden, kan er ontheffing worden verleend als wordt voldaan aan een aantal voorwaarden. Eén van die voorwaarden is dat de activiteit geen afbreuk doet aan de gunstige staat van instandhouding van de betreffende (populatie van de) soort. Ging het hierboven nog om effecten van de ingreep op individuele exemplaren van (populaties van) soorten, bij de afweging met betrekking tot de gunstige staat van instandhouding gaat het om de populatie van een soort in een gebied. In het geval van de soorten die vermeld staan op Bijlage IV van de Habitatrichtlijn wordt de afweging van de gunstige staat van instandhouding op populatieniveau gemaakt. Bij de overige soorten wordt de afweging op soortniveau gemaakt. Onderzocht dient te worden hoe de aanwezige (populaties van) beschermde soorten gebruik maken van het gebied: planten ze zich er voort, verblijven ze er alleen in de winter, is het een enkel exemplaar of is er een populatie aanwezig? Onderzocht dient te worden of de “gunstige staat van instandhouding” in het geding komt door de uit te voeren werkzaamheden. Een definitie van de gunstige staat van instandhouding vindt u in paragraaf 4.2.10. De aanvrager zal in zijn aanvraag aannemelijk moeten maken dat zijn activiteit geen afbreuk doet aan de gunstige staat van instandhouding van elke beschermde soort waarvoor ontheffing wordt aangevraagd. Hiervoor zal de aanvrager moeten aangeven hoe (de populaties van) de soorten het betreffende gebied gebruiken, of er sprake is van populaties die deel uitmaken van een netwerk of dat er sprake is van geïsoleerde populaties en hoe de regionale en landelijke




trend van de soorten is. Daarnaast moet bekend zijn welke effecten de voorgenomen activiteiten en werkzaamheden hebben op de kwaliteit en de oppervlakte van het leefgebied van (de populaties van) de soorten. Hulpmiddelen hiervoor zijn de Soortendatabase en de Effectenindicator die te vinden zijn op www.minlnv.nl, vervolgens Onderwerpen, Flora- en faunawet, hulpmiddelen natuurwetgeving. Daar is onder Soorten ook voor een groot aantal strikt beschermde soorten soortinformatie te vinden. Over hoe een goed beeld verkregen kan worden over de aanwezigheid van de soort en het gebruik van het gebied door de soort staat hiervoor bij stap 2 genoemd. Voor het beschrijven van de effecten is het nodig om goed te beschrijven wat het effect van een activiteit is op het landschap waarin de populatie (veelal een netwerkpopulatie) zich bevindt. Hiervoor is het noodzakelijk om te weten wat het effect van de activiteit is op de onderdelen van het netwerk: de oppervlakte van leefgebieden van de soort, de kwaliteit van die leefgebieden, de verbondenheid van de leefgebieden (de doorlaatbaarheid van het tussenliggende landschap) en de verdeling van gebieden over het landschap. Ook moet uit de beschrijving van de effecten duidelijk zijn of deze op soortniveau of (bij soorten vermeld op Bijlage IV van de Habitatrichtlijn) op populatieniveau heeft plaats gevonden. De effectstudie dient valide te zijn en moet: • gericht zijn op de relevante beschermde soorten; • volgens de beste wetenschappelijke kennis van het moment zijn; • actueel zijn; • gebruik maken van op een voor de soort goede wijze (methodiek) en in het juiste seizoen verzamelde gegevens; • traceerbaar en verifieerbaar zijn; • door een voldoende deskundige persoon uitgevoerd zijn; • dekkend zijn voor die onderdelen van het gebied die beïnvloed worden door de activiteiten en werkzaamheden; • op een adequaat detailniveau weergegeven worden; • zowel kwantitatief als kwalitatief voldoende zijn; • rekening houden met cumulatieve effecten van andere activiteiten in hetzelfde gebied; • zonodig onderscheid te maken naar tijdelijke en permanente effecten. Ook hier geldt proportionaliteit en dat de effecten in redelijkheid te bepalen moeten zijn. De verantwoordelijkheid voor het uitvoeren van de effectstudie ligt bij de initiatiefnemer. Echter, bij vragen of twijfel over bijvoorbeeld de noodzaak voor nader onderzoek in een specifiek geval kan contact worden opgenomen met de betrokken diensten van het Ministerie van LNV (zie hoofdstuk 6).

Voorbeelden van mogelijke effecten:

•

vernietiging habitat

- oppervlakteverlies

•

kwaliteitsverlies habitat door verandering in chemische

- verzuring




samenstelling

•

kwaliteitsverlies habitat door fysieke effecten

-

vermesting verzoeting verzilting verontreiniging

-

verdroging vernatting verandering verandering verandering verandering

-

geluid licht trilling verstoring door mensen of verkeer mechanische effecten

stroomsnelheid overstroomfrequentie dynamiek substraat (water)temperatuur

•

kwaliteitsverlies habitat door verstorende effecten

•

kwaliteitsverlies door verlies ruimtelijke samenhang

- barrièrewerking - versnippering - verdeling gebieden over het landschap

kwaliteitsverlies door beïnvloeding soortensamenstelling

- introductie van gebiedsvreemde soorten - veranderingen in voedselaanbod - introductie predatoren - toename concurrentie door opheffen isolatie (bijvoorbeeld concurrentie door andere woelmuissoorten bij noordse woelmuis)

•

Bij het bepalen van de mate van kwaliteitsverlies van het gebied voor een soort zijn de intensiteit, de duur, het moment en de frequentie van de verstoringbron van belang. Elke soort reageert anders op een bepaalde verstoring. Een soort kan ook onder verschillende omstandigheden verschillend reageren, bijvoorbeeld in het voortplantingsseizoen anders dan daarbuiten. Elke activiteit die de overlevingskans, het broedsucces of de reproductiemogelijkheid van (populaties van) beschermde soorten negatief beïnvloedt moet gezien worden als verstorend. Indien door de activiteiten en werkzaamheden afbreuk wordt gedaan aan de gunstige staat van instandhouding van (de populatie van) de soort dient de aanvrager aan te geven welke maatregelen getroffen zullen worden om dit weer teniet te doen. Wellicht zijn de werkzaamheden op een andere wijze uit te voeren of te plannen, zijn aanvullende maatregelen te treffen




(bijvoorbeeld ecoduikers om effecten van versnippering te verminderen, wegvangen en verplaatsen van dieren) of is het mogelijk om nieuwe leefgebieden in te richten. Compenserende maatregelen moeten in de regel al gerealiseerd zijn voordat met de werkzaamheden kan worden begonnen. De gunstige staat van instandhouding dient in beginsel immers zonder onderbreking in de tijd gewaarborgd te zijn. Dit betekent dat bij een gebied dat nieuw ingericht zal worden voor een beschermde soort om de gunstige staat van instandhouding te kunnen waarborgen, het gebied al ingericht en voor de betreffende soort functioneel moet zijn en het beheer ervan al geregeld dient te zijn, voordat de werkzaamheden aan het eigenlijke project kunnen starten.

Let op:

De maatregelen moeten gericht zijn op het behouden van de gunstige staat van instandhouding van de betreffende beschermde soort. Dergelijke instandhoudingsmaatregelen worden vaak ook wel mitigerende en compenserende maatregelen genoemd. In hun aard vertonen deze instandhoudingsmaatregelen overeenkomst met mitigerende en compenserende maatregelen uit het (provinciale) compensatiebeginsel en de Nota Ruimte. Ze staan daar echter los van. Zo kan voor de Flora- en faunawet “compensatie” plaats vinden binnen de EHS, terwijl dit met compensatie in het kader van de Nota Ruimte niet mogelijk is. Zie ook 4.2.12 en 5.3.1.

5. Aanvullende informatie bij strikt beschermde soorten (tabel 3-soorten) en vogels Bij een verzoek voor ontheffing voor het overtreden van verbodsbepalingen waarbij strikt beschermde soorten of vogels betrokken zijn, dient aanvullend op bovenstaande aspecten ook informatie geleverd te worden over de gemaakte afwegingen ten aanzien van “andere bevredigende oplossingen” (alternatieven), over het belang van de activiteiten of werkzaamheden en de wijze waarop zorgvuldig gehandeld wordt (zie ook 4.2).

a. Andere bevredigende oplossing Essentieel bij de strikt beschermde soorten (tabel 3) en de vogels is dat onderbouwd is dat er voor deze soorten geen andere bevredigende oplossing met geen of beduidend minder schade is om hetzelfde of bijna hetzelfde resultaat te bereiken dat beoogd wordt met de aangegeven activiteiten of werkzaamheden (zie 4.2.11). Er moet inzicht worden gegeven of en op welke wijze deze alternatievenafweging op soortniveau heeft plaatsgevonden. Deze alternatievenafweging kan worden gezocht in de vier richtingen zoals beschreven in stap 3. Een verwijzing naar een afweging zoals die in een MER is gemaakt, is in het algemeen niet bruikbaar. Ook het aangeven dat er inmiddels bestuurlijk akkoord is over het plan en dat daarmee geen alternatieven meer mogelijk zijn is onvoldoende om aan te tonen dat er geen andere bevredigende oplossingen mogelijk zijn.

b. Het belang van de activiteit Er kan slechts ontheffing verleend worden wanneer de activiteiten of werkzaamheden worden uitgevoerd vanwege een bij of krachtens de wet aangewezen belang. Een aanvrager zal moeten onderbouwen dat hier sprake van is. Deze in de wet genoemde belangen staan in 3.4 vermeld.




Er kan sprake zijn van overlap van meerdere belangen. Zo kunnen aan ruimtelijke inrichting of ontwikkeling dwingende redenen van groot openbaar belang van sociale en economische aard ten grondslag liggen. Wanneer een ontheffingsaanvraag betrekking heeft op werkzaamheden in het kader van ruimtelijke inrichting of ontwikkeling en daarbij soorten van bijlage IV van de Habitatrichtlijn in het geding zijn, zal altijd tevens sprake moeten zijn van een belang dat de Habitatrichtlijn als zodanig erkent. De Habitatrichtlijn erkent de volgende voor deze handreiking relevante belangen: • dwingende redenen van groot openbaar belang, met inbegrip van redenen van sociale of economische aard en voor het milieu wezenlijk gunstige effecten; • bescherming van flora en fauna; • openbare veiligheid. Onder openbare veiligheid wordt tevens verstaan: verkeersveiligheid, bescherming tegen overstromingen of wateroverlast e.d.

c. Zorgvuldig handelen Zorgvuldig handelen houdt in dat van de activiteit geen wezenlijke invloed (zie 4.2.10) uitgaat op de strikt beschermde soort(en) en voorafgaand aan en tijdens het uitvoeren van de activiteit in redelijkheid alles wordt verricht of gelaten om schade aan beschermde soorten te voorkomen. Hier dient de aanvrager die maatregelen die genomen worden om aantoonbaar zorgvuldig te handelen te beschrijven en te onderbouwen. Enerzijds zijn dit mitigerende maatregelen (bijvoorbeeld het wegvangen van individuen en verplaatsen naar een geschikt gebied in de directe omgeving of het gefaseerd uitvoeren van de werkzaamheden) en anderzijds compenserende maatregelen (bijvoorbeeld het aanleggen van een nieuwe poel of kwaliteitsverbetering van een bestaande poel). Indien geen maatregelen mogelijk zijn, dan zal de aanvrager moeten onderbouwen waarom dat niet mogelijk is. Soms is voor de te nemen mitigerende of compenserende maatregelen ook ontheffing nodig, bijvoorbeeld indien een sloot voordat hij gedempt wordt eerst leeggepompt wordt, de vissen er uit gevangen worden (overtreding artikel 9) en vervolgens verplaatst worden naar een andere sloot (overtreding artikel 13). Altijd dient er een gedegen afweging gemaakt te worden van de te nemen maatregelen. Het wegvangen en verplaatsen naar een ander gebied kan ook negatieve effecten tot gevolg hebben. Het vangen, maar ook het inbrengen van de verplaatste dieren in reeds bezet gebied, kan stress opleveren. Daarom worden de te verplaatsen dieren bij voorkeur in nieuw geschikt gebied geplaatst. Ook is er kans op predatie tijdens de werkzaamheden, bijvoorbeeld bij het uitspreiden van bagger tijdens het vangmoment. Zorgvuldig handelen kan ook inhouden dat voorafgaand aan de eigenlijke werkzaamheden of activiteiten een gebied ongeschikt wordt gemaakt voor het maken van verblijfplaatsen van een soort. Kort maaien van vegetatie voorkomt dat er zich muizen gaan vestigen; verstoren door periodieke betreding voorkomt dat vogels gaan broeden; schuin maken van zandhopen voorkomt vestiging van oeverzwaluwen et cetera. De gebieden die nieuw ingericht gaan worden als vervanging voor biotoop die verloren zal gaan, dienen geschikt te zijn en te blijven voor de soort. Dit betekent dat er afspraken gemaakt




moeten zijn voor de bescherming en het beheer van die gebieden, dat bescherming en beheer voor de langere termijn dient te zijn gewaarborgd en dat tijdig met de inrichting begonnen moet worden.

d. Benutting of economisch gewin Ontheffing kan alleen worden verleend wanneer de activiteiten of werkzaamheden niet tot doel hebben de soort te gebruiken voor economisch gewin (4.2.14). De werkzaamheden zelf mogen wel ten dienste staan van economisch gewin (bijvoorbeeld verkoop van zand). Hoe verder? • Onderbouw aanvraag voor soorten uit tabel 2 zodanig dat voldaan wordt aan eisen lichte toets en voor soorten uit tabel 3 en voor vogels zodanig dat voldaan wordt aan eisen uitgebreide toets (ga naar stap 6). 3.7

STAP 6:

UITVOERING VAN WERKZAAMHEDEN

Tijdens de uitvoering van de activiteiten of werkzaamheden dient de initiatiefnemer nog steeds rekening te houden met de verplichtingen vanuit de Flora- en faunawet. Indien gewerkt wordt volgens de werkwijze zoals beschreven in een goedgekeurde gedragscode, zal dat aantoonbaar moeten gebeuren. Wanneer een ontheffing is verkregen, dient eveneens aantoonbaar gewerkt te worden zoals beschreven in het bij de aanvraag toegevoegde projectplan en eventueel toegevoegde bescheiden en volgens de eventuele aanvullende voorwaarden die in de ontheffing opgelegd zijn. Aanbevolen wordt om een zogenaamd ecologisch werkprotocol (zie 4.1.11) op te stellen, waarin alle relevante zaken voor de uitvoering vermeld staan. Alle bij de activiteiten en werkzaamheden betrokken personen dienen op de hoogte te zijn van en te werken naar de eisen die gesteld zijn. Het is belangrijk om ook onderuitvoerders op de hoogte te brengen van de verplichtingen. Een kopie van de verleende ontheffing dient op de werkplaats aanwezig te zijn. Vlak voor en tijdens de uitvoering van de activiteiten en werkzaamheden moet het plangebied gecontroleerd worden op het alsnog voorkomen of hervestigen van beschermde soorten. Zo nodig dient aanvullend ontheffing te worden aangevraagd om dieren of planten van de werkplek te mogen verwijderen, voordat de werkzaamheden kunnen beginnen. Wanneer de werkzaamheden langer duren dan gepland, waardoor het tijdvak waarvoor de beschikking is afgegeven overschreden wordt, dient bij Dienst Regelingen tijdig verlenging van de ontheffing te worden aangevraagd voor de te verwachten resterende werkperiode. Indien zonder ontheffing of vrijstelling verbodsbepalingen worden overtreden is er sprake van een economisch delict. Een opsporingsambtenaar (AID, politie) kan in zo’n geval ter plekke procesverbaal opmaken, de werkzaamheden onmiddellijk stilleggen of de activiteit verbieden of beëindigen. Door middel van bestuursdwang kan een herstelverplichting worden opgelegd: de schade zal fysiek ongedaan gemaakt moeten worden, indien dit redelijkerwijs mogelijk is. Indien wel ontheffing is verleend maar er wordt niet (geheel) in overeenstemming met de hieraan verbonden voorwaarden gehandeld of er wordt een verbod overtreden waarvoor geen ontheffing is verleend, kan de verleende ontheffing ingetrokken worden. Er zal na het intrekken van de




ontheffing opnieuw ontheffing moeten worden aangevraagd, voordat de werkzaamheden kunnen worden hervat. Tegen intrekking van een ontheffing staat bezwaar en beroep open. Indien ondanks gedegen onderzoek toch nog een ter plekke niet eerder waargenomen beschermde soort opduikt en er dreigt een verbodsbepaling te worden overtreden, dan dient alsnog een aanvullende ontheffing te worden aangevraagd voor die soort. In dergelijke gevallen zal het vaak om een situatie gaan waarin de gunstige staat van instandhouding van de betreffende soort niet in het geding is. Gedurende de aanvraagperiode van de aanvullende ontheffing dienen werkzaamheden die de betreffende soort schaden stilgelegd te worden. Neem in dergelijke gevallen zo spoedig mogelijk contact op met DR. De ontheffinghouder is eindverantwoordelijk voor en aanspreekbaar op de activiteiten die uitgevoerd worden. Er dienen dus goede afspraken te worden gemaakt met partijen die onder zijn verantwoordelijkheid werkzaamheden uitvoeren. Dit laat onverlet de eigen verantwoordelijkheid van onderaannemers e.d.




4 4.1

INTERPRETATIES EN DEFINITIES VERBODSARTIKELEN EN GERELATEERDE BEGRIPPEN

In deze paragraaf worden de voor de strekking van deze Handreiking meest relevante artikelen van de Flora- en faunawet en de daaraan hangende besluiten en regelingen nader toegelicht. Begrippen die in die artikelen vermeld worden of een relatie hebben met de verbodsbepalingen komen ook in deze paragraaf aan de orde. 4.1.1

Zorgplicht en zorgvuldig handelen

Definitie, interpretatie: In de Flora- en faunawet worden twee termen gehanteerd die veel op elkaar lijken: de zorgplicht en het zorgvuldig handelen. In het geval van de zorgplicht gaat het om algemene fatsoensnormen. Zorgvuldig handelen gaat verder en vereist pro-actief optreden om alle mogelijke schade aan soorten te voorkomen. Het spreekt vanzelf dat er een zekere overlap is tussen zorgplicht en zorgvuldig handelen.

Zorgplicht Artikel 2 van de Flora- en faunawet luidt: 1. Een ieder neemt voldoende zorg in acht voor de in het wild levende dieren en planten, alsmede voor hun directe leefomgeving. 2. De zorg, bedoeld in het eerste lid, houdt in ieder geval in dat een ieder die weet of redelijkerwijs kan vermoeden dat door zijn handelen of nalaten nadelige gevolgen voor flora of fauna kunnen worden veroorzaakt, verplicht is dergelijk handelen achterwege te laten voorzover zulks in redelijkheid kan worden gevergd, dan wel alle maatregelen te nemen die redelijkerwijs van hem kunnen worden gevergd teneinde die gevolgen te voorkomen of, voorzover die gevolgen niet kunnen worden voorkomen, deze zoveel mogelijk te beperken of ongedaan te maken. Invulling van de term “in redelijkheid” is een eigen verantwoordelijkheid van de initiatiefnemer. De Flora- en faunawet erkent de intrinsieke waarde van de in het wild levende dieren. Dat betekent dat voor de wet alle dieren van onvervangbare waarde zijn en dat daar niet onzorgvuldig mee mag worden omgegaan. Vanuit deze gedachte is de zorgplicht in artikel 2 van de wet opgenomen. De zorgplicht geldt voor alle soorten, ook voor plantensoorten en de soorten die niet als beschermd zijn aangewezen.

Zorgvuldig handelen Om een ontheffing te krijgen voor soorten van tabel 3 en voor vogels moet een aanvraag voldoen aan een aantal aanvullende criteria (uitgebreide toets), vergeleken met soorten van tabel 2 (lichte toets). Eén daarvan is dat er zorgvuldig moet worden gehandeld. Ook voor vrijstellingen op basis van een goedgekeurde gedragscode is zorgvuldig handelen een vereiste. Zorgvuldig handelen houdt in dat van de activiteiten of werkzaamheden geen wezenlijke invloed uitgaat op de beschermde soort(en) en dat voorafgaand aan en tijdens het uitvoeren van de activiteit in redelijkheid alles wordt verricht of gelaten om schade aan beschermde soorten te voorkomen. Voor wat onder “wezenlijke invloed” moet worden verstaan, zie 4.2.10.




Zorgvuldig handelen gaat verder dan de zorgplicht: de initiatiefnemer moet pro-actief optreden om alle mogelijke schade aan de soort(en) te voorkomen. Wat dat in de praktijk betekent, verschilt per situatie. Voor de strikt beschermde soorten (tabel 3) en vogels houdt zorgvuldig handelen in ieder geval ook in, dat voorafgaand en tijdens werkzaamheden of activiteiten in redelijkheid alles is of zal worden verricht of gelaten om te voorkomen of zoveel mogelijk te beperken dat: • deze dieren worden gedood, verwond, gevangen, bemachtigd of met het oog daarop worden opgespoord; • nesten, holen of andere voortplantingsof vaste rust- of verblijfplaatsen van dergelijke dieren worden beschadigd, vernield, uitgehaald, weggenomen of verstoord; • eieren van dergelijke dieren worden beschadigd of vernield; • strikt beschermde planten worden vernield, beschadigd, ontworteld of van hun groeiplaats worden verwijderd. Voorbeelden: Voorbeelden van zorgvuldig handelen: • Wanneer een sloot gedempt moet worden, wordt eerst de op de bodem aanwezige modder uitgespreid over het land en worden direct daarna exemplaren van grote modderkruipers (en van andere beschermde soorten) gevangen en overgeplaatst naar een te handhaven sloot. Dit moet direct gebeuren om predatie door vogels zo veel mogelijk te voorkomen. • voordat de werkzaamheden starten wordt het terrein nog gecontroleerd op broedende vogels. • bij maaiwerkzaamheden van binnen naar buiten maaien zodat dieren de kans hebben te vluchten.




4.1.2

Artikel 8: verbodsbepaling planten

Definitie, interpretatie: Artikel 8 van de Flora- en faunawet luidt: “Het is verboden planten, behorende tot een beschermde inheemse plantensoort, te plukken, te verzamelen, af te snijden, uit te steken, te vernielen, te beschadigen, te ontwortelen of op enigerlei andere wijze van hun groeiplaats te verwijderen”. Het doel van de verbodsbepalingen van artikel 8 is de bescherming van een aantal in het wild groeiende aangewezen plantensoorten in hun natuurlijk verspreidingsgebied (zie 4.3.7). Het gaat om planten in al hun ontwikkelingsstadia, dus ook voor knollen, zaden, rizomen en natuurlijke uitlopers van die planten. Ook mogen activiteiten of werkzaamheden niet tot gevolg hebben dat de groeiplaats dusdanig verandert, dat de plant er niet meer kan groeien. De aangewezen plantensoorten staan per beschermingsniveau vermeld in de lijsten van 4.3.1 tot en met 4.3.3. De betreffende soorten zijn in geheel Nederland beschermd, zowel in als buiten het natuurlijk verspreidingsgebied. De bescherming heeft geen betrekking op planten die voorkomen op een plaats waar ze aantoonbaar of naar alle waarschijnlijkheid alleen als gevolg van - al dan niet bewust uitgevoerde - menselijke activiteiten terecht zijn gekomen (zie ook 4.3.7). Ook aantoonbaar gekweekte planten vallen niet onder de bescherming van artikel 8. Voorbeelden: Voorbeelden van werkzaamheden of activiteiten die leiden tot een overtreding van deze verbodsbepaling: • Het vergraven van oevers waar dotterbloemen groeien; • Een nieuwe waterwinning die een dusdanige invloed op de aanwezige kwel zal hebben dat de in de omgeving aanwezige beenbreek zal afsterven; • Het afzagen van een tak van een jeneverbes om een fietspad aan te kunnen leggen; • Het rijden met vrachtauto’s over een veld met rietorchis; • Het restaureren van een oude muur waar muurbloem groeit zodanig dat hij ten gronde gaat. Voorbeelden van werkzaamheden of activiteiten die niet leiden tot een overtreding van deze verbodsbepaling: • • Het vergraven van een gebied waar stinzeplanten groeien buiten hun natuurlijk verspreidingsgebied.




4.1.3

Artikel 9: verbodsbepaling vangen - bemachtigen - opsporen en doden - verwonden

Definitie, interpretatie: Artikel 9 luidt: “Het is verboden dieren, behorende tot een beschermde inheemse diersoort, te doden, te verwonden, te vangen, te bemachtigen of met het oog daarop op te sporen”. De Flora- en faunawet beoogt de instandhouding van soorten en populaties, afhankelijk van de beschermde status van de soort. De verbodsbepalingen van dit artikel hebben echter expliciet betrekking op individuen. De hier genoemde verbodsbepalingen zijn van een zodanig verschillende aard, dat dit artikel in de praktijk uit twee delen bestaat: enerzijds het doden en verwonden en anderzijds het vangen, bemachtigen en opsporen.

Doden en verwonden In dit kader gaat het om individuen van beschermde diersoorten waarvan bij voorbaat in redelijkheid bekend kan zijn dat deze door de voorgenomen activiteiten of werkzaamheden kunnen worden verwond en/of gedood. Het doden en verwonden van dieren anders dan in het kader van de jacht en beheer en schadebestrijding is in strijd met de algemeen geldende zorgplicht (artikel 2) en het criterium van ‘zorgvuldig handelen’ dat geldt voor strikt beschermde soorten. De meeste activiteiten en werkzaamheden kunnen worden uitgevoerd zonder dat beschermde dieren worden verwond en/of gedood. Hiertoe dienen in het projectplan maatregelen opgenomen te worden waarbij rekening wordt gehouden met de ecologische kenmerken van de betreffende soort, zoals vluchtgedrag en een beperkte mobiliteit in de voortplantingsof winterrustperioden. Afhankelijk van de betreffende soort(en) en de aard van de activiteiten of werkzaamheden, is bijvoorbeeld het volgende van belang: • activiteiten en werkzaamheden afstemmen op de biologische ritmes en seizoenscycli van de aanwezige soorten; • goede afstemming tussen technische planning en ecologische planning van het project; • monitoring en begeleiding van het werk door een ter zake kundige, zowel in de voorbereiding als tijdens en na de uitvoering; • stimuleren van dieren om spontaan te vertrekken; • het wegvangen en verplaatsen van dieren (zie hierna); • tijdig vervangende biotopen beschikbaar hebben; • preventieve maatregelen treffen om te voorkomen dat dieren op de werklocaties geraken; • inplannen van geschikte biotopen binnen het plangebied, zowel tijdens de werkzaamheden als daarna. Wanneer deze elementen op een goede manier zijn ingepast in de werkzaamheden en zijn vastgelegd in het projectplan, is veelal geen sprake van een overtreding van dit onderdeel van dit verbodsartikel en is een ontheffing voor het doden en verwonden van dieren in de regel niet nodig. Als toch, ondanks alle getroffen preventieve maatregelen, onverhoopt een enkel dier wordt gedood of verwond, levert dat geen overtreding van het verbod op het doden of verwonden op. Alleen wanneer het op voorhand te verwachten is dat individuen van beschermde diersoorten kunnen worden gedood en/of verwond, het niet mogelijk is om dit te voorkomen en de voorgenomen activiteiten of werkzaamheden wel een groot belang dienen, kan ontheffing voor




het doden en verwonden worden verleend. In de planning van de voorgenomen maatregelen zal aan de verplichting om alles te doen of te laten wat in redelijkheid verlangd mag worden om onbedoelde negatieve gevolgen voor in het plangebied aanwezige beschermde dieren te voorkomen, voldoende aandacht moeten worden besteed. Aanvragen voor ontheffing op deze verbodsbepaling zullen specifiek hierop worden getoetst. Hoewel voor de soorten van tabel 1 een vrijstelling (zie 2.4) geldt voor het doden en verwonden, ontslaat dat de initiatiefnemer niet van de verplichting alles te doen of te laten wat in redelijkheid van hem mag worden verwacht, om ook het doden of verwonden van in het plangebied aanwezige dieren van tabel 1 te voorkomen.

Vangen, bemachtigen en opsporen Bij het uitvoeren van activiteiten of werkzaamheden in het kader van bestendig beheer en onderhoud, bestendig gebruik of ruimtelijke inrichting of ontwikkeling kan het noodzakelijk zijn om in het plangebied individuen van beschermde diersoorten op te sporen, te bemachtigen en te vangen, teneinde te voldoen aan de zorgplicht (artikel 2) en om het doden en verwonden te voorkomen. Hierbij valt te denken aan het wegvangen van vissen en amfibieën met een schepnet of het vangen van muizen met zogenaamde life-traps. In voorkomende gevallen dienen daartoe voor elke betreffende soort(groep) passende maatregelen opgesteld te worden door de initiatiefnemer. Het is niet mogelijk gebleken voor dit soort gevallen een standaardlijst op te stellen en zodoende specifieke maatregelen algemeen verplicht te stellen. Elke situatie dient afzonderlijk te worden beoordeeld en vaak zijn meerdere geschikte maatregelen denkbaar. Bij de beoordeling van de ontheffingsaanvraag worden zoveel mogelijk de door de initiatiefnemer voorgestelde maatregelen gevolgd. Aan een ontheffing kunnen echter ook aanvullende voorwaarden worden verbonden, wanneer dit noodzakelijk wordt geacht. Belangrijk is dat het vangen, bemachtigen en opsporen gebeurt door of onder begeleiding van een persoon die ten aanzien van de soort de deskundigheid en ervaring hiermee heeft (zie 4.1.10). Indien dieren in het plangebied moeten worden gevangen om naar elders te worden verplaatst, is ook ontheffing van het verbod op het onder zich hebben en vervoeren van dergelijke dieren (artikel 13) vereist (zie 4.1.7). Voorbeeld(en): • Bij het dempen van een watergang kunnen kleine modderkruipers worden gedood of verwond. Bij het op een zorgvuldige wijze wegvangen van individuen zullen de meeste exemplaren gered kunnen worden (hiervoor is een ontheffing of vrijstelling noodzakelijk van het tweede deel van de verbodsbepaling: het vangen, bemachtigen en opsporen). Bij het bepalen van de wijze van wegvangen is een aantal zaken van belang, zoals de lengte van de te dempen sloot en het feit dat kleine modderkruipers zich overdag en bij verstoring verbergen in de modderlaag. Het is echter onmogelijk om alle exemplaren weg te vangen; voor het doden van die laatste exemplaren (overtreding van het eerste deel van de verbodsbepaling: het doden en verwonden) is dan geen ontheffing nodig. • Tijdens de winterrustperiode zijn vleermuizen in lethargische toestand en daardoor sterk gebonden aan een bepaalde locatie. Bij de sloop van een winterverblijf van bijvoorbeeld de gewone dwergvleermuis kan het risico op het doden en verwonden worden geminimaliseerd door de sloopwerkzaamheden buiten dit seizoen te verrichten. Is dat niet mogelijk dan kunnen de exemplaren worden opgepakt (=vangen, bemachtigen) en verplaatst naar een




•

•

geschikte lokatie. Overigens is voor het slopen van een winterverblijf buiten het winterseizoen ook ontheffing vereist, zie 4.1.5. Indien in redelijkheid alles is gedaan om te voorkomen dat dieren zoals de gewone pad op de bouwplaats worden overreden (bijvoorbeeld door het plaatsen van schermen langs de bouwplaats) is er geen sprake van een overtreding van dit artikel. Immers, het is onvermijdelijk dat wanneer op de werkplaats gereden wordt met vrachtauto’s om zand af te voeren er dieren doodgereden worden. Voor het verrichten van onderzoek (inventarisaties) voor bepaalde soortengroepen kan het noodzakelijk zijn om de dieren te vangen met bijvoorbeeld een net of een val om de aanwezigheid van de soort vast te stellen. Hiervoor is ontheffing nodig.




4.1.4

Artikel 10: verbodsbepaling opzettelijk verontrusten

Definitie, interpretatie: Artikel 10 luidt: “Het is verboden dieren, behorende tot een beschermde inheemse diersoort, opzettelijk te verontrusten”. Artikel 10 is niet relevant voor de activiteiten en werkzaamheden waar deze handreiking betrekking op heeft, omdat deze activiteiten en werkzaamheden niet primair tot doel hebben om aanwezige dieren te verontrusten. Voorbeelden: Voorbeelden waar wel sprake is van opzettelijk verontrusten: • het met een knalapparaat verjagen van spreeuwen uit een boomgaard; • motor- of fietscrossen in een natuurgebied waar dat verboden is; • het bouwrijp maken van een terrein juist op het moment dat visdieven en kokmeeuwen begonnen zijn met daar hun broedkolonie te vestigen; • het zich begeven in een gebied dat vanwege de broedperiode is afgesloten.




4.1.5

Artikel 11: verbodsbepaling voortplantingsplaatsen en vaste rust- of verblijfplaatsen

Definitie, interpretatie: Artikel 11 luidt: “Het is verboden nesten, holen of andere voortplantingsof vaste rust- of verblijfplaatsen van dieren, behorende tot een beschermde inheemse diersoort, te beschadigen, te vernielen, uit te halen, weg te nemen of te verstoren“.

Het betreft een verblijf met zijn functionele omgeving Onder nesten, holen of andere voortplantingsof vaste rusten verblijfplaatsen dienen verblijven voor dieren (zelfstandig naamwoord) verstaan te worden en niet het ergens verblijven van dieren (werkwoord). Elk dier kent zijn eigen type van verblijf (“woning”), soms ook meerdere typen verblijven. De meest duidelijke typen van verblijven zijn nesten, holen en burchten. Maar ook een nis in een muur, een holletje onder een steen, een kuiltje in de grond, een plant van een bepaalde plantensoort of een langzaam verterende stronk kan een verblijf zijn voor een bepaald dier. Ook die onderdelen van de omgeving die onlosmakelijk aan het verblijf verbonden zijn, moeten tot het verblijf gerekend worden: de boom waarin zich het nest bevindt, de zandbult waarin de burcht zich bevindt, de steen of stronk waaronder het holletje zich bevindt, de broeihoop waarin het nest van de ringslang zich bevindt, de poel waarin de voortplanting van de kikker plaatsvindt. Maar ook bijvoorbeeld de aanwezigheid van meerdere bomen in de omgeving om te waarborgen dat een hol in een boom waarin vleermuizen een voortplantingsplaats hebben de juiste temperatuur en vochtigheid heeft.

Een verblijf (zwarte stip) staat niet los van zijn directe omgeving (donker grijs), verstoring van die directe omgeving is ook verstoring van het verblijf. De grootte van die directe omgeving is soortafhankelijk en

Daarnaast is het van belang dat het verblijf zijn functie voor het dier moet kunnen vervullen. Om een voortplantingsplaats te laten functioneren om jongen groot te brengen, moeten de ouders op elk moment voldoende voedsel van de juiste samenstelling kunnen verzamelen. Hiervoor is een bepaalde kwaliteit van de omgeving noodzakelijk. Met activiteiten of werkzaamheden die de kwaliteit verstoren of vernietigen vindt dus een overtreding van dit artikel plaats. Afhankelijk van de soort kan die benodigde omgeving direct grenzen aan de plek waar zich de voortplantingsplaats bevindt, maar kan zich ook op afstand bevinden en is dan al dan niet alleen door de soort te bereiken door het volgen van bepaalde elementen in het landschap.

Foerageergebied (licht grijs) grenst direct aan voortplantingsplaats




Foerageergebied (licht grijs) bevindt zich op enige afstand van de voortplantingsplaats en kan door de soort alleen bereikt worden door het volgen van bepaalde structuren in het landschap

Bij sommige soorten verlaten de jongen direct na uit het ei komen het nest. Voor het groot brengen van die jongen moet voldoende gebied binnen bereik van de kuikens aanwezig zijn om de voortplantingsfase succesvol te doen zijn. Ook dit bereikbare gebied valt onder de bescherming van artikel 11.

Foerageergebied (lichtgrijs) van de jongen bevindt zich op afstand van het nest waar de eieren uitgebroed werden.

Onder verblijfplaatsen worden dus geen gebieden verstaan die geen verblijf (“woning”) betreffen of er geen samenhang mee hebben, ook al verblijven de dieren periodiek of continu in deze gebieden. Om die reden vallen bijvoorbeeld overwinteringgebieden van ganzen,




hoogwatervluchtplaatsen van steltlopers en toernooivelden van kemphanen en korhanen niet onder de vaste rusten verblijfplaatsen.

Het verblijf moet vast en in functie zijn Het verblijf dient in de tijd bezien altijd hetzelfde verblijf te betreffen: een vast verblijf. Wel kan het zo zijn dat gedurende het gebruik het verblijf weer opgelapt wordt, maar het wordt niet telkens opnieuw opgebouwd. Daarnaast moet het verblijf in functie zijn. Dat wil zeggen dat het nog in gebruik moet zijn voor het betreffende doel: voortplanting, rusten of verblijven. Dat gebruik hoeft niet continu te zijn, maar kan zich ook beperken tot een bepaalde periode in het jaar (broedseizoen, trekperiode, overwintering e.d.). De duur van de periode dat een verblijf vast en in functie is, verschilt per soort. Sommige soorten bewonen het gehele jaar door hetzelfde verblijf, andere soorten verplaatsen zich over kleinere of grotere afstanden in de loop van het jaar om daarna weer op exact dezelfde plek terug te keren voor het groot brengen van jongen en weer andere soorten kiezen jaarlijks een geheel nieuwe plek voor het verblijf. In de loop van een jaar kan een bepaalde soort dus meerdere verblijven hebben. Elk van deze verblijven kan door een ingreep verstoord worden, ook al bevinden zich op het moment van de ingreep geen individuen van die soort in dat verblijf. Het verblijf is in functie zo lang er individuen, niet noodzakelijkerwijs hetzelfde of dezelfde exemplaren, van de soort gebruik van maken. Bij soorten die een seizoensverplaatsing kennen geldt dat alle onderdelen die periodiek gebruikt worden in de trekroute, voor zover deze van belang zijn voor de functionaliteit van de vaste rust- of verblijfplaats, ook tot vaste rusten verblijfplaatsen gerekend kunnen worden. Dus broedplekken, winterverblijven, tussenstations, ook al worden ze op het moment van de ingreep niet gebruikt vallen onder de bescherming van artikel 11. Zo kan een bepaalde soort gedurende een jaar meerdere plekken bewonen die elk slechts een deel van het jaar bewoond zijn, maar wel het gehele jaar onder het beschermingsregime van artikel 11 vallen.

Broedgebied: nest met directe omgeving en foerageergebied: Jaarlijks bewoond in de periode april-juli. Gehele jaar beschermd

Pleisterplaats met directe omgeving; bewoond augustus. Gehele jaar beschermd indien de pleisterplaats tot een vast verblijf gerekend kan

Winterverblijf met directe omgeving: Bewoond november - maart. Gehele jaar beschermd




Zodra een verblijf zijn functie niet meer vervult is er geen sprake meer van een voortplantingsof vaste rust- of verblijfplaats. bepalen van overtreden verbodsbepaling Bovenstaande betekent dat bij het bepalen of er sprake is van een overtreding van één van de verboden uit dit artikel, veelal een groter gebied dan alleen het verblijf en zijn directe omgeving moet worden beschouwd. Let hierbij op dat de benodigde omgeving voor bijvoorbeeld het functioneren van de voortplantingsplaats op grote afstand van een voortplantingsplaats kan liggen! Bij sommige vleermuissoorten kunnen de foerageergebieden meer dan 5 kilometer verder gelegen zijn. Een ander aandachtspunt is dat een soort gebruik kan maken van een verblijf dat door een andere soort gemaakt is: bijvoorbeeld boommarters die holen van zwarte spechten bewonen. In die gevallen gebeurt de beoordeling of er een overtreding plaats vindt aan de hand van het gebruik van het verblijf door de actuele bewoner. Afhankelijk van (de flexibiliteit van) de soort, het landschap en het type ingreep zal een ingreep tot overtreding van één van de verbodsbepalingen van dit artikel leiden of niet. Een soort kan bijvoorbeeld flexibel genoeg zijn, en door de kwaliteit van het landschap ook in staat zijn, om zijn foerageergebied enigszins te verplaatsen, zodat er uiteindelijk van de activiteiten of werkzaamheden geen effect meer is op het verblijf.

Een ingreep (ster) heeft effect op een deel (gestreept) van het oorspronkelijke foerageergebied. De soort is in staat om zijn foerageergebied aan te passen (gestippeld) zodat uiteindelijk de voortplantingsplaats als zodanig kan blijven functioneren. De ingreep leidt niet tot een verstoring van een voortplantingsplaats

Wanneer zowel tijdens als na de voorgenomen werkzaamheden voldoende alternatieve migratieroutes en/of foerageerplaatsen overblijven, waardoor de functionaliteit van alle verblijfplaatsen is gewaarborgd, is voor het verwijderen van delen van deze elementen geen ontheffing nodig.




Een ingreep vernietigt de verbinding tussen voortplantingsplaats en foerageergebied. In het landschap zijn andere elementen duurzaam aanwezig waarlangs het foerageergebied bereikt kan worden. De voortplantingsplaats kan als zodanig blijven functioneren: de ingreep leidt niet tot een

Vogels Met betrekking tot vogels hanteert LNV de volgende interpretatie van artikel 11: 1. De verbodsbepalingen van artikel 11 beperken zich bij vogels tot alleen de plaatsen waar gebroed wordt (nesten, holen e.d.), inclusief de functionele omgeving (kwantiteit, kwaliteit, bereikbaar e.d.) om het broeden succesvol te doen zijn, én slechts gedurende de periode dat er gebroed wordt. De lijsten zijn limitatief, nesten van overige soorten vallen alleen tijdens de broedperiode onder het beschermingsregime van artikel 11. Er zijn hierop drie uitzonderingen: • nesten van blauwe reiger, zwarte specht, groene specht, grote bonte specht, middelste bonte specht, kleine bonte specht, steenuil, raaf, zwarte kraai en roek en zijn, indien ze nog in functie zijn, jaarrond beschermd onder artikel 11. • nesten van in bomen broedende roofvogelsoorten (rode en zwarte wouw, buizerd, wespendief, sperwer, havik, zeearend, torenvalk en boomvalk) en van ransuil zijn jaarrond beschermd. Deze soorten zijn niet in staat een geheel eigen nest te bouwen en maken gebruik van oude kraaiennesten of nesten waar zij eerder gebroed hebben. Ook hier geldt dat er voldoende nestgelegenheid aanwezig moet blijven en dat niet elk kraaiennest in een territorium gespaard behoeft te worden bij een ingreep. • nesten van grotendeels of geheel van menselijke activiteiten afhankelijke soorten (torenvalk, slechtvalk, kerkuil, oehoe, steenuil, bosuil, gierzwaluw, boerenzwaluw, huiszwaluw, grote gele kwikstaart) zijn, indien ze nog in functie zijn, jaarrond beschermd onder artikel 11. Het vervangen, repareren of in de directe omgeving verplaatsen van een kast voor één van bovengenoemde soorten wordt niet gezien als een overtreding van artikel 11 zolang er maar nestgelegenheid beschikbaar blijft.

2. Artikel 11 geldt niet voor plaatsen waar soorten jaarlijks naar toe terugkeren om te broeden, maar hier niet op exact dezelfde plaats hun nest hebben. 3. Rust- en verblijfplaatsen van vogels vallen niet onder het beschermingsregime van artikel 11. Dat betekent dat ingrepen die plaatsvinden in of effect hebben op bijvoorbeeld overwinteringgebieden van eenden en ganzen, hoogwatervluchtplaatsen, baltsplaatsen, leefgebieden van standvogels als patrijzen, e.d niet leiden tot een overtreding van artikel 11 en dus dat geen ontheffing aangevraagd of verleend behoefd te worden in relatie tot de Flora- en faunawet.




4. Ontheffing voor vernielen, verstoren etc. van nesten, holen e.d. van vogels wordt in principe niet verleend, omdat er in het algemeen een andere bevredigende oplossing is, namelijk het wachten met de uitvoering van de werkzaamheden totdat het broeden klaar is. Voorbeelden: • wilde eend, patrijs en grutto maken elk jaar een nieuw nest. Het nest wordt alleen gebruikt om de eieren uit te broeden. Direct na het uitkomen van de eieren verlaten de jongen het nest. Alleen gedurende de periode dat de eieren bebroed worden is het nest beschermd. Nadat de jongen grootgebracht zijn, is het gebied waarin deze soorten verblijven niet beschermd onder artikel 11. • merel en houtduif maken voor elk broedsel een nieuw nest. Het nest wordt gebruikt om de eieren uit te broeden en de jongen te voeren totdat ze vliegvlug zijn. Daarna wordt het verlaten. Gedurende de periode dat het nest gebouwd wordt, de eieren bebroed en de jongen op het nest gevoerd worden is het nest beschermd. • bosuil en steenuil gebruiken elk jaar het zelfde nest én gebruiken het nest in de tussenliggende periode als vaste rusten verblijfplaats. Gedurende het gehele jaar is het nest beschermd. • een eekhoorn maakt jaarlijks een nest voor het groot brengen van de jongen en aan het eind van de herfst wordt een vijftal winternesten gebouwd om de winter in door te brengen. Elk jaar worden de nesten op een andere plek gebouwd. Alleen in de periode dat het nest gebruikt wordt voor de verzorging van de jongen is dat nest beschermd, de winternesten zijn alleen beschermd in de periode dat ze gebruikt worden voor de overwintering, omdat er elk jaar nieuwe nesten worden gemaakt:

In voorjaar geen vaste voortplantings-, rust-, of verblijfplaats

In zomer nest met jongen: gedurende deze periode vaste voortplantingsplaats

In herfst geen vaste voortplantings-, rust-, of verblijfplaats

In winter groep van 5 slaapnesten: gedurende deze periode vaste verblijfplaats

In bovenstaand voorbeeld kunnen het voortplantingsnest en de winterverblijven worden beschouwd als een vaste rusten verblijfplaats gedurende de periode dat ze in gebruik zijn.




•

• • •

•

•

•

•

In de tussenliggende perioden is er geen sprake van een nest, voortplantingsplaats of van een vaste rust- of verblijfplaats. Vele amfibieënsoorten gebruiken elk jaar dezelfde poel als plek om jongen groot te brengen. Deze poel is dus het gehele jaar door beschermd en niet alleen in de periode dat er eisnoeren of larven (kikkervisjes) aanwezig zijn. Gebouwen of bomen met traditionele winterverblijfplaatsen van vleermuizen zijn een vaste rusten verblijfplaats, die ook in de zomer beschermd zijn; Watergangen met beschermde vissoorten die in zijn geheel geschikt zijn voor de betreffende soort, worden als geheel gezien als vaste rusten verblijfplaats voor die soort; Gedeelten van watergangen die niet geschikt zijn voor sterk gespecialiseerde soorten als de rivierdonderpad, vallen niet direct onder de definitie van artikel 11. Afhankelijk van de werkzaamheden vindt er geen overtreding van de verbodsbepaling van dit artikel plaats wanneer alleen de ongeschikte delen worden aangetast; Broeihopen van ringslangen zijn ook beschermd in de periode dat zij niet worden gebruikt. Wanneer dergelijke hopen worden verwijderd, is gedurende het hele jaar een ontheffing nodig; Het verwijderen van de enige voor migratie geschikte bomenrij naar en van een zomer- of winterverblijfplaats van de gewone dwergvleermuis, moet gezien worden als een overtreding van dit artikel omdat de functionaliteit van de vaste verblijfplaats wordt aangetast; Het verwijderen van enkele bomen in een stedelijke omgeving waarlangs gewone dwergvleermuizen regelmatig foerageren, is geen overtreding wanneer andere elementen (bebouwing, andere bomen) worden behouden. Er resteren dan voldoende oriëntatiepunten en foerageer- en migratiebiotopen; Migratieroutes van de meervleermuis tussen vaste winter- en zomerverblijfplaatsen zijn nodig voor de functionaliteit van de verblijfplaatsen en daarmee net als de winter- en zomerverblijfplaatsen zelf het gehele jaar door beschermd. Wanneer dergelijke routes worden onderbroken of in kwaliteit afnemen (verlichting!), wordt de functionaliteit van beide typen verblijfplaatsen aangetast. Dit is een overtreding van artikel 11.




4.1.6

Artikel 12:

verbodsbepaling ten aanzien van eieren

Definitie, interpretatie: Artikel 12 luidt: “Het is verboden eieren van dieren, behorende tot een beschermde inheemse diersoort, te zoeken, te rapen, uit het nest te nemen, te beschadigen of te vernielen”. Het doel van de verbodsbepalingen van artikel 12 is het voorkomen van aantasting van het voortplantingssucces. Naast eieren van vogels, beschermt artikel 12 ook de eieren van beschermde amfibieën, reptielen, vissen en insecten. Artikel 12 is in relatie tot de reikwijdte van deze handreiking met name van belang voor vogels. Voor de overige soorten zal het in de regel zo zijn, dat reeds sprake is van overtreding van de verbodsbepalingen van artikel 11, voordat tevens sprake kan zijn van overtreding van de verbodsbepalingen van artikel 12. Larven, kikkervisjes en insecten in het popstadium vallen niet onder de definitie van eieren. In de regel zal in het kader van ruimtelijke ingrepen en bestendig beheer, onderhoud en gebruik dan niet artikel 12, maar de artikelen 9 en 11 van de Flora- en faunawet aan de orde zijn. Voor het vervoeren van eieren van beschermde soorten is een ontheffing vereist van het verbod op het onder zich hebben en vervoeren van artikel 13. Het overtreden van deze verbodsbepaling kan in het algemeen in redelijkheid voorkomen worden door de werkzaamheden buiten het voortplantingsseizoen van de beschermde soort uit te voeren. Een ontheffing van de verbodsbepalingen voor artikel 12 zal dan ook in het algemeen niet verleend worden. In zijn algemeenheid geldt dat, indien werkzaamheden of activiteiten plaatsvinden buiten het seizoen met eieren, de verbodsbepalingen van artikel 12 niet kunnen worden overtreden. Met betrekking tot insecten doet zich echter de complicerende factor voor dat eieren vaak in het ene jaar worden gelegd en het jaar daarop pas uitkomen. Op het veiligstellen van legsels van weidevogels tegen landbouwwerkzaamheden en vee is een vrijstelling van toepassing (artikel 16a Besluit vrijstelling beschermde dieren plantensoorten). Voorbeeld(en): • Bij het dempen van een poel op een moment dat zich hier eisnoeren van rugstreeppadden in bevinden, is er sprake van vernieling van eisnoeren. Het dempen van bedoelde poel buiten het voortplantingsseizoen betreft een overtreding van artikel 11. • Poppen van mieren worden wel miereneieren genoemd maar zijn geen eieren. Artikel 12 is dan ook niet van toepassing. In dit geval kunnen echter wel de verbodsbepalingen van de artikelen 9 en 11 van toepassing zijn. • Eieren van de groene glazenmaker worden voor de winter gelegd en komen pas na de winter uit. Werkzaamheden of activiteiten in die gehele periode kunnen leiden tot vernieling van eieren van de groene glazenmaker en daarmee tot overtreding van artikel 12. Dergelijke eieren bevinden zich in krabbenscheervegetatie, de voortplantingsplaats van de groene glazenmaker, die beschermd is op grond van artikel 11. Veelal zal er dus bij het baggeren van deze watergangen in de winter sprake zijn van overtreding van zowel artikel 12 als van




•

artikel 11. Het maaien van graslanden met nesten van weidevogels, waarbij de nesten niet worden gespaard, betekent een overtreding van de verbodsbepalingen van de artikelen 11 én 12.




4.1.7

Artikel 13: verbodsbepaling ten aanzien van vervoeren, onder zich hebben

Definitie, interpretatie: Artikel 13 luidt: “Het is verboden planten of producten van planten, of dieren dan wel eieren, nesten of producten van dieren, behorende tot een beschermde inheemse of beschermde uitheemse plantensoort onderscheidenlijk een beschermde inheemse of beschermde uitheemse diersoort te koop te vragen, te kopen of te verwerven, ten verkoop voorhanden of in voorraad te hebben, te verkopen of ten verkoop aan te bieden, te vervoeren, ten vervoer aan te bieden, af te leveren, te gebruiken voor commercieel gewin, te huren of te verhuren, te ruilen of in ruil aan te bieden, uit te wisselen of tentoon te stellen voor handelsdoeleinden, binnen of buiten het grondgebied van Nederland te brengen of onder zich te hebben”. Ondanks het grote aantal verbodsbepalingen dat onder artikel 13 valt, is in het kader van deze handreiking enkel het verbod om beschermde dieren plantensoorten te vervoeren en onder zich te hebben relevant. In gevallen waar individuen van beschermde soorten moeten worden verplant of weggevangen en verplaatst (artikel 8, 9 en/of 12), is per definitie ook ontheffing nodig van het verbod op het onder zich hebben en vervoeren van artikel 13. Het is dan immers onvermijdelijk dat gevangen exemplaren worden vervoerd en tijdelijk onder zich worden gehouden. Dit geldt ook wanneer gevangen dieren of uitgestoken planten over een slechts beperkte afstand worden vervoerd naar een geschikt biotoop. Er zijn in het kader van bestendig beheer en onderhoud, bestendig gebruik of ruimtelijke inrichting of ontwikkeling geen vrijstellingen van toepassing van de verboden van artikel 13, met uitzondering van een vrijstelling voor het veiligstellen van eieren en niet vliegvlugge jongen van weidevogels tegen landbouwwerkzaamheden (artikel 16a Besluit vrijstelling beschermde dieren plantensoorten). Ook op de soorten van tabel 1, waarop in het kader van bestendig beheer en onderhoud, bestendig gebruik of ruimtelijke inrichting of ontwikkeling, vrijstelling van toepassing is van de verbodsbepalingen van de artikelen 8 tot en met 12, is geen vrijstelling van toepassing van het verbod op het onder zich hebben en vervoeren uit artikel 13. In het geval zich acute onvoorziene noodsituaties voordoen, zoals het ondanks getroffen preventieve maatregelen verschijnen van dieren op de werkplek die zich niet laten verjagen, breekt nood wetten. De zorgplicht (artikel 2) schrijft dan voor dat dergelijke dieren worden veiliggesteld, ook als zo doende het verbod op het onder zich hebben en vervoeren van artikel 13 daarmee wordt overtreden. De soorten worden teruggezet op een andere (geschikte) plek in de omgeving. Bij dit terugzetten is geen sprake van herintroductie, dus is artikel 14 niet aan de orde. Voorbeeld(en): • Wanneer zwanenbloemen worden verplant naar een slootkant elders in het plangebied is er sprake van het vervoeren en onder zich hebben van exemplaren van de zwanenbloem. Ondanks dat voor tabel 1-soorten, waartoe de zwanenbloem behoort, vrijstelling geldt voor de artikelen 8 tot en met 12 is wel voor artikel 13 ontheffing nodig; • Tussen het vangen van kleine modderkruipers in een te dempen sloot en het vervolgens




•

weer loslaten in een watergang op enkele honderden meters hiervandaan, is sprake van vervoeren en onder zich hebben van kleine modderkruipers. Dit is een overtreding van de verbodsbepaling. Hiervoor is een ontheffing nodig; Indien eisnoeren van een rugstreeppad van een te dempen poel naar een nabijgelegen poel worden gebracht, is sprake van het vervoeren en onder zich hebben van een beschermde diersoort.




4.1.8

Artikel 19: beschermde leefomgeving

Definitie, interpretatie: Artikel 19, lid 1 luidt: “Gedeputeerde staten kunnen een plaats die van wezenlijke betekenis is als leefomgeving voor een beschermde inheemse plantensoort of een beschermde inheemse diersoort, met het oog op instandhouding van die plaats ten behoeve van die soort, aanwijzen als beschermde leefomgeving. Het besluit bevat de kadastrale aanduiding van de percelen waarop de aangewezen plaats is gelegen en gaat vergezeld van een kaart waarop de plaats is aangegeven.”

Gedeputeerde staten kunnen een gebied aanwijzen als “beschermde leefomgeving”. Een beschermde leefomgeving moet gezien worden als een relatief klein gebied dat voor een bepaalde soort van groot belang is en daarom beschermd moeten worden. Van deze mogelijkheid zal slechts gebruik worden gemaakt indien de bescherming niet geregeld kan worden met de Natuurbeschermingswet (onder ander aanwijzing als Natura2000-gebied) en indien artikel 11 van de Flora- en faunawet niet reeds voldoende bescherming biedt. Voorbeelden: • Er zijn op grond van artikel 19 nog geen gebieden aangewezen als beschermde leefomgeving.




4.1.9

Initiatiefnemer, ontheffinghouder

Definitie, interpretatie: De initiatiefnemer of opdrachtgever voor bepaalde activiteiten of werkzaamheden is de (rechts)persoon die verantwoordelijk is voor die activiteiten en werkzaamheden en zal een ontheffing moet aanvragen. Deze initiatiefnemer, de uiteindelijke ontheffinghouder, blijft te allen tijde verantwoordelijk voor de strikte naleving van de voorwaarden die aan een ontheffing zijn verbonden. Ook voor de uitvoering, bekostiging en het beheer van deze maatregelen blijft de ontheffinghouder primair verantwoordelijk en aansprakelijk. De ontheffinghouder kan, als de verleende ontheffing daarin voorziet, organisaties of personen aanwijzen die middels een machtiging gebruik kunnen maken van de ontheffing (gemachtigde). Dit kan bijvoorbeeld van toepassing zijn wanneer een ontheffing is verleend voor de artikelen 9 en 13 om een bepaalde diersoort weg te vangen en elders binnen het plangebied uit te zetten. De organisatie of persoon die deze maatregel uitvoert, dient bij het verrichten van de handelingen waarvoor de ontheffing is verleend de ontheffing of een kopie ervan bij zich te dragen. Indien de gebruiker een gemachtigde is, dient zijn machtiging te zijn gehecht aan een kopie van deze ontheffing. De gebruiker van de ontheffing dient de ontheffing op eerste vordering te tonen aan een bevoegd toezichthouder of opsporingsambtenaar. Een kopie van de verleende machtigingen moet naar Dienst Regelingen worden gezonden. Het adres vindt u in de colofon van dit document. Machtigingen vermelden in ieder geval de volgende gegevens: a. volledige naam, adres, woonplaats en geboortedatum van degene aan wie de machtiging is verleend; b. soort(en) en eventuele aantallen waarvoor de machtiging geldt; c. de handelingen die mogen worden verricht; d. plaats(en) waar de handelingen mogen worden verricht; e. omschrijving kwalificaties m.b.t. kennis van de te machtigen persoon; f. periode waarvoor de machtiging geldt. Machtigen alleen is in de praktijk vaak onvoldoende. Het is aanbevelenswaardig om de ontheffingsvoorwaarden op te nemen in een ‘ecologisch werkprotocol’ (zie 4.1.11) welke onder betrokken werknemers bekend wordt gemaakt. Voorbeeld(en): • Voordat een watergang kan worden gedempt waarin kleine modderkruipers voorkomen, dienen de aanwezige modderkruipers veelal te worden weggevangen. Het is immers verboden om individuen van beschermde soorten te doden of te verwonden. Voor het vangen en vervoeren is een ontheffing vereist van de artikelen 9 en 13. Wanneer een ingehuurde ter zake kundige deze handelingen uitvoert, is het noodzakelijk dat deze kan aantonen dat voor deze handelingen een ontheffing is verleend en dat deze persoon is gemachtigd door de ontheffinghouder. • Voor het vernielen van de groeiplaats van de moeraswespenorchis is een ontheffing vereist van artikel 8. Het is voor de opdrachtgever mogelijk om (onder)aannemers te machtigen, zodat zij geen aparte ontheffing hoeven aan te vragen om de werkzaamheden te kunnen uitvoeren.







4.1.10

Ter zake kundige

Definitie, interpretatie: Begeleiding door een ter zake kundige is vaak van groot belang om overtreding van de wet gedurende de werkzaamheden te voorkomen, dan wel om er voor zorg te dragen dat de aan de ontheffing of vrijstelling verbonden voorwaarden worden nageleefd. Niet elke medewerker is immers in staat om alle beschermde soorten te herkennen en te vangen en naar een geschikte biotoop te verplaatsen. In veel gevallen wordt de begeleiding door een ter zake kundige als voorwaarde aan de ontheffing verbonden. Met een deskundige wordt bedoeld een persoon die voor de situatie en soorten ten aanzien waarvan hij of zij gevraagd is te adviseren en/of te begeleiden, aantoonbare ervaring en kennis heeft op het gebied van soortspecifieke ecologie. De ervaring en kennis dient te zijn opgedaan doordat de deskundige: • op HBO-, dan wel universitair niveau een opleiding heeft genoten met als zwaartepunt (Nederlandse) ecologie; en/of • als ecoloog werkzaam is voor een ecologisch adviesbureau; en/of • zich aantoonbaar actief inzet op het gebied van de soortenbescherming en is aangesloten bij en werkzaam voor de daarvoor in Nederland bestaande organisaties (zoals bijvoorbeeld Zoogdiervereniging VZZ, RAVON, Vogelbescherming Nederland, Vlinderstichting, Natuurhistorisch Genootschap, KNNV, NJN, IVN, EIS Nederland, FLORON, SOVON, STONE, Das en Boom, Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, De Landschappen en Stichting Beheer Natuur en Landelijk gebied); en/of • zich aantoonbaar actief inzet op het gebied van de soortenmonitoring en/of - bescherming.

Bovenal is het van belang dat die persoon voldoende deskundigheid heeft ten aanzien van de relevante beschermde soort in relatie tot de handelingen die verricht moeten worden. De vereiste deskundigheid kan worden aangetoond of aannemelijk worden gemaakt door bijvoorbeeld de genoten opleiding, opgedane ervaring, publicaties en eerder uitgevoerde projecten. Voorbeeld(en): • Bij het verrichten van inventarisaties naar aanwezige beschermde soorten is het van belang dat de ter zake kundige in staat is om de aanwezigheid van beschermde soorten aan te tonen of de afwezigheid daarvan aannemelijk te maken. Dit betekent dat de medewerker een goede kennis en ervaring van de (mogelijk) aanwezige soorten en de toe te passen inventarisatietechnieken moet hebben. • Bij het opstellen van mitigerende en compenserende maatregelen in de planvorming is het noodzakelijk dat de ter zake kundige kennis en ervaring heeft van de eisen die de specifiek genoemde planten en dieren stellen aan het gebruik van het landschap en aan technische voorzieningen (zoals ecoduikers). • Bij het uitvoeren van mitigerende maatregelen vanwege het zorgvuldig handelen is het van belang dat de ter zake kundige kennis en ervaring bezit van de voorhanden zijnde technieken en methodieken om de specifiek genoemde dieren weg te vangen, te vervoeren en weer los te laten in het nieuwe leefgebied. Hetzelfde geldt voor beschermde planten.







4.1.11

Ecologisch werkprotocol

Definitie, interpretatie: Onder een ecologisch werkprotocol wordt verstaan een beschrijving van alle handelingen die gedaan of juist nagelaten worden om geen verbodsbepalingen van de Flora- en faunawet te overtreden en om te voldoen aan de zorgplicht. Ook staan hier de voorwaarden waaronder gewerkt moet worden vermeld. Het toevoegen van het ontheffingsbesluit aan het ecologisch werkprotocol wordt aanbevolen. Het opstellen van een ecologisch werkprotocol wordt aanbevolen maar is niet verplicht, tenzij dit als voorwaarde aan de ontheffing is verbonden. Er worden geen specifieke voorwaarden gesteld aan de vorm en omvang van het werkprotocol. Van belang is dat het voor betrokken werknemers duidelijk is wat van hen wordt verwacht. Vaak worden, al dan niet door de initiatiefnemer, voorgestelde maatregelen in het kader van zorgvuldig handelen (zie 4.2.12) als voorschrift aan een ontheffing verbonden. Bovendien geldt de zorgplicht voor alle soorten, inclusief de soorten van tabel 1, waarvoor een vrijstelling geldt in het kader van bestendig beheer en onderhoud, bestendig gebruik en ruimtelijke inrichting of ontwikkeling, en de nietbeschermde wilde planten- en diersoorten. Een ecologisch werkprotocol is een geschikte methode om de ecologische randvoorwaarden te implementeren in de dagelijkse praktijk. Dit is vooral gewenst bij projecten met een lange doorlooptijd waarbij meerdere uitvoerders zijn betrokken. In dergelijke gevallen is het praktischer de betrokken werknemers te wijzen op een ecologisch werkprotocol, dan op de oorspronkelijke ontheffing en de daaraan verbonden voorschriften. De initiatiefnemer is te allen tijde verantwoordelijk voor de wijze waarop de werkzaamheden worden uitgevoerd (zie 4.1.9). Door een ecologisch werkprotocol op te stellen, is het voor de opdrachtgever gemakkelijker om toe te zien op de naleving van aan de ontheffing verbonden voorschriften. Met een dergelijk werkprotocol kan bovendien aantoonbaar invulling worden gegeven aan het criterium ‘zorgvuldig handelen’, dat geldt voor strikt beschermde soorten. In sommige gevallen worden aan ontheffingen verbonden voorwaarden bewust globaal beschreven, omdat meerdere uitvoeringswijzen mogelijk zijn. De initiatiefnemer is dan, binnen de gestelde randvoorwaarden, vrij om een uitvoeringswijze te kiezen die zijns inziens het best past. Middels een ecologisch werkprotocol kan worden zorggedragen voor een juiste implementatie en uitvoering van in de voorschriften van een ontheffing opgelegde maatregelen.




4.1.12

Handhaving

Definitie, interpretatie: Wetgeving heeft slechts zin als er ook controle op de naleving is. Dit geldt ook voor de Floraen faunawet. Er wordt daarom toegezien op de naleving van de voorwaarden waaronder ontheffingen en vrijstellingen zijn verleend, maar er wordt ook opgetreden tegen activiteiten waarvoor ten onrechte geen ontheffing is aangevraagd, of die worden uitgevoerd terwijl negatief op de ontheffingsaanvraag is beslist. Overtredingen van de Flora- en faunawet kunnen door burgers, instellingen of organisaties worden gemeld bij de AID-Groendesk van de Algemene Inspectiedienst (zie hoofdstuk 6). Ook is het mogelijk de geconstateerde overtreding aan de orde te stellen middels een schriftelijk verzoek tot handhaving van de Flora- en faunawet. Dit verzoek kan worden ingediend bij Dienst Regelingen te Den Haag.

Verder levert overtreding van de verbodsbepalingen van de Flora- en faunawet een strafbaar feit op in de zin van de Wet Economische Delicten. Er kan daarvan aangifte worden gedaan bij opsporingsambtenaren van de Algemene Inspectiedienst of de plaatselijke politie. Het Openbaar Ministerie beslist vervolgens of de aangifte zal leiden tot strafvervolging.




4.2

VRIJSTELLINGEN,

ONTHEFFINGEN, BELANGEN EN ONTHEFFINGSGRONDEN

In deze paragraaf worden de belangen, op basis waarvan ontheffing of vrijstelling van de algemene verbodsbepalingen van de Flora- en faunawet kunnen worden verleend, nader geduid. Deze belangen zijn deels in de wet zelf en deels in aan de wet hangende besluiten (AMvB’s) opgenomen. Er zijn meerdere belangen in de Flora- en faunawet genoemd op grond waarvan een ontheffing kan worden verleend. De ontheffingsgronden die betrekking hebben op beheer en schadebestrijding zijn opgenomen in artikel 68 van de wet en in het Besluit beheer en schadebestrijding dieren. Ontheffingen van dit type worden door de provincies verleend. Nadere duiding van deze ontheffingsgronden, in de wet belangen genoemd, valt buiten het bereik van deze handreiking.

4.2.1

Lichte toets

Definitie, interpretatie: De lichte toets houdt het volgende in: • er wordt getoetst of de activiteiten of werkzaamheden geen afbreuk doen aan de gunstige staat van instandhouding van (de betreffende populatie van) de soort (zie 4.2.10); • er wordt getoetst of de activiteiten of werkzaamheden een redelijk doel dienen. Voor de werkzaamheden en activiteiten die in deze Handreiking centraal staan is dit in het algemeen het geval. De lichte toets vindt plaats indien er ontheffing wordt aangevraagd voor het overtreden van één of meer verbodsbepalingen voor één of meer soorten behorende tot de volgende beschermingsniveaus (zie 2.3): - meer algemeen voorkomende beschermde soorten (tabel 1-soorten, zie 4.3.1); - overige beschermde soorten (tabel 2-soorten, zie 4.3.2). Een toets wordt voor elke in de aanvraag vermelde soort afzonderlijk uitgevoerd. Voor elke soort moet aan elk van deze criteria worden voldaan. Om de toets mogelijk te maken dient de aanvrager in het bij het aanvraagformulier gevoegde projectplan aan te tonen dat voldaan wordt aan deze criteria. Elke toets begint met een beoordeling of de aanvrager voldoende informatie heeft meegestuurd om de toets mogelijk te maken. Is dit niet het geval dan wordt de aanvrager in staat gesteld om de benodigde gegevens alsnog aan te vullen. De benodigde informatie die LNV in staat moet stellen om de lichte toets uit te voeren, staat vermeld in paragraaf 3.6 (Stap 5 ontheffing aanvragen) tot en met onderdeel 4. De uit te voeren activiteiten of werkzaamheden dienen voldoende concreet te zijn om een toets mogelijk te maken. Alleen de mogelijkheid bieden tot een functieverandering, zoals in een bestemmingsplan (zie 4.4.3), is onvoldoende omdat bijvoorbeeld nog onbekend is wanneer en op welke wijze de werkzaamheden plaats gaan vinden en wat de nieuwe situatie zal worden. DLG voert de toets namens LNV uit. Naast de lichte toets wordt ook een uitgebreide toets onderscheiden (zie 4.2.2).







4.2.2

Uitgebreide toets

Definitie, interpretatie: Bij de uitgebreide toets wordt getoetst of: • de activiteiten of werkzaamheden geen afbreuk doen aan de gunstige staat van instandhouding van (de betreffende populatie van) de soort (zie 4.2.10); • er niet een andere bevredigende oplossing (alternatief) voor de geplande activiteiten of werkzaamheden is, die minder schade oplevert voor de betreffende soort (zie 4.2.11); • er sprake is van een in of bij de wet genoemd belang (zie 4.2.3); • er zorgvuldig wordt gehandeld ten aanzien van de soort (zie 4.1.1); • er geen sprake is van benutting of economisch gewin van de soort (zie 4.2.14). De uitgebreide toets vindt plaats indien er ontheffing wordt aangevraagd voor het overtreden van één of meer verbodsbepalingen voor één of meer soorten behorende tot de volgende beschermingsniveaus (zie 2.3): - de strikt beschermde soorten (tabel 3-soorten, zie 4.3.3); - vogels (zie 4.3.4). Voor soorten die vermeld staan op de bijlage IV van de Habitatrichtlijn (dit is dus voor een deel van de soorten van tabel 3; zie 4.3.3) geldt dat er tevens sprake moet zijn van een door de Habitatrichtlijn erkend belang. Voor deze handreiking relevante belangen zijn: • dwingende redenen van groot openbaar belang, met inbegrip van redenen van sociale of economische aard en voor het milieu wezenlijk gunstige effecten; • de bescherming van flora en fauna; • de openbare veiligheid. Een toets wordt voor elke in de aanvraag vermelde soort afzonderlijk uitgevoerd. Voor elke soort moet aan elk van deze criteria voldaan zijn. Om de toets mogelijk te maken dient de aanvrager in zijn bij het aanvraagformulier gevoegde projectplan aan te tonen dat voldaan wordt aan deze criteria. Elke toets begint met een beoordeling of de aanvrager voldoende informatie heeft meegestuurd om de toets mogelijk te maken. Is dit niet het geval dan wordt de aanvrager in staat gesteld om de benodigde gegevens alsnog aan te vullen. De benodigde informatie die LNV in staat moet stellen om de uitgebreide toets uit te voeren, staat vermeld in paragraaf 3.6 (Stap 5 ontheffing aanvragen). De uit te voeren activiteiten of werkzaamheden dienen voldoende concreet te zijn om een toets mogelijk te maken. Alleen de mogelijkheid bieden tot een functieverandering, zoals in een bestemmingsplan (zie 4.4.3), is onvoldoende omdat bijvoorbeeld nog onbekend is wanneer en op welke wijze de werkzaamheden plaats gaan vinden en wat de nieuwe situatie zal worden. DLG voert de toets namens LNV uit. Naast de uitgebreide toets wordt ook een lichte toets onderscheiden (zie 4.2.1). Voorbeeld(en): • bij een aanvraag voor ontheffing in het geval overtredingen plaats gaan vinden ten aanzien van de grote modderkruiper vindt de uitgebreide toets plaats; • bij een aanvraag voor ontheffing in het geval overtredingen plaats gaan vinden ten aanzien




van nesten van de bosuil vindt de uitgebreide toets plaats.




4.2.3

Belangen en ontheffingsgronden

Definitie, interpretatie: De Flora- en faunawet noemt de volgende belangen in relatie tot artikel 75: • ten behoeve van onderzoek en onderwijs, repopulatie en herintroductie, alsmede voor de daartoe benodigde kweek, met inbegrip van de kunstmatige vermeerdering van planten; • teneinde het onder strikt gecontroleerde omstandigheden mogelijk te maken op selectieve wijze en binnen bepaalde grenzen een bij algemene maatregel van bestuur te bepalen aantal van bij die maatregel aan te wijzen soorten te vangen, te plukken of in bezit te hebben of, • met het oog op andere, bij algemene maatregel van bestuur (Besluit vrijstelling beschermde dieren plantensoorten) aan te wijzen, belangen; de volgende belangen zijn aangewezen: a. de bepalingen inzake de gemeenschappelijke markt en een vrij verkeer van goederen van het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap; b. de bescherming van flora en fauna; c. de veiligheid van het luchtverkeer; d. de volksgezondheid of openbare veiligheid; e. dwingende redenen van groot openbaar belang, met inbegrip van sociale of economische aard en voor het milieu wezenlijk gunstige effecten; f. het voorkomen van ernstige schade aan vormen van eigendom, anders dan gewassen, vee, bossen, bedrijfsmatige visserij en wateren; g. belangrijke overlast veroorzaakt door dieren, behorende tot een beschermde inheemse diersoort; h. de uitvoering van werkzaamheden in het kader van bestendig beheer en onderhoud in de landbouw en in de bosbouw; i. bestendig gebruik; j. de uitvoering van werkzaamheden in het kader van ruimtelijke inrichting of ontwikkeling. Voor werkzaamheden of activiteiten waar deze Handreiking betrekking op heeft zijn over het algemeen alleen de belangen d, e, h, i en j relevant. In het kader van deze handreiking zullen enkel deze belangen in de volgende paragrafen verder worden toegelicht. Er kunnen meerdere belangen tegelijkertijd spelen. Zo zal bijvoorbeeld bij het belang ‘dwingende reden van groot openbaar belang…’ ook vaak sprake zijn van het belang ‘uitvoering van werkzaamheden in het kader van ruimtelijke inrichting of ontwikkeling’. Ontheffing kan op grond van een bovengenoemd belang worden verleend, indien aan alle criteria van de lichte en/of uitgebreide toets wordt voldaan voor alle in de aanvraag vermelde soorten. Voorbeeld(en): Zie bij de afzonderlijk toegelichte belangen in de volgende paragrafen.




4.2.4

Belang d: volksgezondheid en openbare veiligheid

Definitie, interpretatie: Bij Algemene maatregel van bestuur is onder meer het belang d “volksgezondheid of openbare veiligheid” aangewezen.

volksgezondheid Het volksgezondheidsbelang valt buiten de kaders van deze handreiking.

Openbare veiligheid Onder openbare veiligheid wordt ook begrepen de verkeersveiligheid en bijvoorbeeld de beveiliging tegen overstromingen of wateroverlast. Dit belang staat in de Flora- en faunawet vermeld vanwege artikel 16 van de Habitatrichtlijn en artikel 9 van de Vogelrichtlijn en kan daarom ook worden aangewend als belang op grond waarvan ontheffing kan worden verleend voor de strikt beschermde soorten (tabel 3) en voor vogels. Veelal is in de situaties waar het belang ‘openbare veiligheid’ aan de orde is ook sprake van één van de andere belangen, zoals ‘ruimtelijke inrichting of ontwikkeling’ en/of ‘dwingende redenen van groot openbaar belang’. Voor echte calamiteiten, zoals acuut vereiste dijkversterkingen om overstromingen te voorkomen of bij het dichten van een gaslek in een bebouwde omgeving, zal in het algemeen geen tijd zijn om een ontheffingsprocedure op te starten. U wordt aangeraden om in dergelijke gevallen contact op te nemen met Dienst Regelingen, wanneer wordt vermoed dat (strikt) beschermde soorten kunnen worden of werden geschaad. Het kan noodzakelijk zijn om dan achteraf maatregelen te treffen om de gunstige staat van instandhouding alsnog zo veel mogelijk te waarborgen. Het in deze Handreiking centraal staande aanvraagformulier kan in het geval van het belang Volksgezondheid en openbare veiligheid niet gebruikt worden. U wordt verzocht in deze gevallen contact op te nemen met Dienst Regelingen (zie colofon).




4.2.5

Belang e: dwingende redenen van groot openbaar belang

Definitie, interpretatie: Bij Algemene maatregel van bestuur is onder meer het belang e “dwingende redenen van groot openbaar belang” aangewezen. Belang e luidt volledig: dwingende redenen van groot openbaar belang, met inbegrip van sociale of economische aard en voor het milieu wezenlijk gunstige effecten. Dit belang is onderdeel van artikel 16 van de Habitatrichtlijn en kan daarom ook worden aangewend als belang op grond waarvan ontheffing kan worden verleend voor soorten van bijlage IV van de Habitatrichtlijn. Het belang of ontheffingsgrond ‘dwingende reden van groot openbaar belang’ heeft betrekking op activiteiten die van algemeen, breed maatschappelijk belang zijn. Het betreft dus geen activiteiten die enkel ten goede komen aan een particulier, aan enkelen of aan een beperkte regio. Een financieel goedkopere oplossing, terwijl ook andere oplossingen reëel zijn, wordt ook niet aangemerkt als een dwingende reden van groot openbaar belang. Ook oplossingen voor korte termijn worden niet aangemerkt als dwingende redenen van groot openbaar belang. Activiteiten zoals het verbeteren van de werkgelegenheid, verlichting van de woningnood, verbeteren van de infrastructuur en saneringen ten behoeve van het milieu zullen in de regel kunnen worden aangemerkt als reden van groot openbaar belang. In de praktijk zullen aanvragen voor dergelijke ingrepen echter grotendeels worden behandeld als ‘ruimtelijke inrichting of ontwikkeling’. Samengevat kunnen de activiteiten die kunnen worden aangemerkt als ‘dwingende reden van groot openbaar belang’ worden omschreven als werkzaamheden die van belang zijn vanwege een groot openbaar belang, van dringende aard zijn maar wel kunnen worden gepland. Voorbeelden: Voorbeelden wel vallend onder dwingende redenen van groot openbaar belang: • Aanleg van rijksweg 73 in Limburg; • Aanleg van grensoverschrijdend bedrijventerrein Heerlen/Aken. Voorbeeld niet vallend onder dwingende redenen van groot openbaar belang: • De bouw van een hotel.




4.2.6

Belang h: bestendig beheer en onderhoud

Definitie, interpretatie: Bij Algemene maatregel van bestuur is onder meer het belang h “uitvoering van werkzaamheden in het kader van bestendig beheer en onderhoud in de landbouw en de bosbouw”. Het gaat hier om werkzaamheden die al langer op dezelfde wijze worden uitgevoerd en daarom bestendig zijn. Het gaat dan niet noodzakelijkerwijze om werkzaamheden die jaar in jaar uit plaatsvinden: ook werkzaamheden die steeds in een cyclus met tussenpozen van een aantal jaren plaatsvinden kunnen bestendig zijn. Deze hebben kennelijk niet verhinderd dat beschermde soorten op de betreffende locatie voorkomen en mogelijk hebben zij er zelfs aan bijgedragen. Cruciaal is dat de activiteiten moeten bestaan uit de voortzetting van een praktijk die gericht is op het behoud van de bestaande situatie en dat zorgvuldig moet worden gewerkt. Wanneer grote veranderingen in de werkwijze worden doorgevoerd of grootschalige maatregelen worden genomen, is geen sprake meer van bestendig beheer en onderhoud maar van werkzaamheden in het kader van ruimtelijke inrichting of ontwikkeling (belang j). Dit is ook het geval wanneer werkzaamheden het karakter hebben gekregen van het wegwerken van achterstallig onderhoud.

Let op: Het feit dat de werkzaamheden al langer op dezelfde wijze worden uitgevoerd laat onverlet dat een ontheffing of vrijstelling vereist is wanneer soorten van tabel 2 en 3 aanwezig zijn en met betrekking tot die soorten verbodsbepalingen van de wet worden overtreden. Voorbeelden: Bestendig beheer en onderhoud: • Het regulier maaien van wegbermen, op dezelfde wijze en met dezelfde frequentie als de voorgaande jaren (verhogen van de maaifrequentie wordt gezien als ruimtelijke ingreep); • Reguliere, cyclische baggerwerkzaamheden, op dezelfde wijze als gebruikelijk in de betreffende watergang (achterstallig onderhoud wordt gezien als ruimtelijke ingreep); • Het maaien van riet, op dezelfde (gefaseerde) wijze als gebruikelijk, met gebruik van dezelfde machines en technieken en in het gebruikelijke seizoen; • Reguliere dunningswerkzaamheden in bossen; • Hakhoutbeheer, waarbij bijvoorbeeld eens in de circa 15 jaar de bomen gehakt worden. Wanneer zijn het ruimtelijke ingrepen: • achterstallige baggerwerkzaamheden; • saneringswerkzaamheden; • kaalkap van bos; • op grote schaal plaggen van een heideveld; • het toepassen van nieuwe technieken en machines.




4.2.7

Belang i: Bestendig gebruik

Definitie, interpretatie: Bij Algemene maatregel van bestuur is onder meer het belang i “bestendig gebruik” aangewezen. Onder het begrip ‘bestendig gebruik’ vallen jarenlange activiteiten die samenhangen met de landschappelijke kwaliteit van een gebied, en die daarin zijn ingepast. Hiervoor geldt als voorwaarde, evenals bij ‘bestendig beheer en onderhoud’, dat de activiteiten al langer op dezelfde manier plaatsvinden en kennelijk niet hebben verhinderd dat zich beschermde soorten hebben gevestigd. Zodra veranderingen worden aangebracht in de frequentie, omvang of intensiteit en dus duidelijk wordt afgeweken van de gebruikelijke gang van zaken, is er niet langer sprake van bestendig gebruik. Wanneer grote veranderingen in de uitvoering van de activiteit worden doorgevoerd, is geen sprake meer van bestendig gebruik maar van werkzaamheden in het kader van ruimtelijke inrichting of ontwikkeling (belang j).

Let op: Het feit dat de activiteiten al langer op dezelfde wijze worden uitgevoerd laat onverlet dat een ontheffing of vrijstelling vereist is wanneer soorten van tabel 2 en 3 aanwezig zijn en met betrekking tot die soorten verbodsbepalingen van de wet worden overtreden. Voorbeeld(en): Voorbeelden van bestendig gebruik: • Motorcross op een daarvoor bestemd terrein; • Het gebruik van militaire oefenterreinen en recreatiegebieden; • Muziekfestival dat al meerdere jaren op een daarvoor bestemd terrein wordt gehouden; • Het fietsen op bestaande fietspaden. Niet vallend onder bestendig gebruik: • De frequentie van het aantal muziekfestivals op het betreffende terrein verhogen; • Het muziekfestival verplaatsen naar een ander terrein; • Een ander gebruik toestaan; • Het toestaan van bromfietsen op fietspaden die voorheen alleen door fietsers bereden mochten worden.




4.2.8

Belang j: Ruimtelijke inrichting of ontwikkeling

Definitie, interpretatie: Bij Algemene maatregel van bestuur is onder meer het belang j “uitvoering van werkzaamheden in het kader van ruimtelijke inrichting of ontwikkeling” aangewezen. Een breed scala aan werkzaamheden kunnen onder dit belang worden geschaard. Het gaat doorgaans om ingrijpende veranderingen die leiden tot functieverandering of uiterlijke verandering van een gebied. Ook ingrijpende veranderingen in beheer (bijvoorbeeld vanwege achterstallig onderhoud) of gebruik worden gezien als werkzaamheden in het kader van ruimtelijke inrichting of ontwikkeling. In veel gevallen waar een ontheffing van de Flora- en faunawet vereist is voor werkzaamheden, is de ontheffingsgrond ‘ruimtelijke inrichting of ontwikkeling’ van toepassing. Voorbeeld(en): Hieronder volgt een lijst van voorbeelden. Deze lijst is niet limitatief: • woningbouw; • aanleg van infrastructuur; • realisatie van een bedrijventerrein; • natuurontwikkeling; • sloop van woningen; • slootdemping; • incidentele kap van bomen of bosschages (dus niet regulier afzetten van een houtwal); • verwijderen van vegetatie; • achterstallig onderhoud aan watergangen; • toepassen van nieuwe beheermaatregelen (zoals het verhogen van een maaifrequentie); • oprichten van windmolens; • geplande werkzaamheden aan waterkeringen; • aanleg van gas- of elektriciteitsleidingen; • landwinning; • aanleg van een golfterrein; • renovatiewerkzaamheden aan kades of gebouwen.




4.2.9

Gedragscode

Definitie, interpretatie: Een gedragscode is een document waarin wordt aangegeven hoe bij het uitvoeren van activiteiten of werkzaamheden schade aan beschermde planten en dieren wordt voorkomen of tot een minimum wordt beperkt. Ook wordt in de gedragscode aangegeven hoe er in de praktijk zorgvuldig gehandeld wordt. Om in aanmerking te komen voor vrijstellingen moet de gedragscode door de minister van LNV goedgekeurd zijn én er dient aantoonbaar gewerkt te worden zoals beschreven in die goedgekeurde gedragscode. Gedragscodes kunnen worden goedgekeurd voor de volgende typen activiteiten of werkzaamheden: • bestendig beheer en onderhoud van watergangen, bermen, in het kader van het natuurbeheer en in de landbouw en in de bosbouw; • bestendig gebruik; • ruimtelijke inrichting of ontwikkeling. Met een goedgekeurde gedragscode kunnen vrijstellingen worden verkregen voor activiteiten of werkzaamheden die tot gevolg hebben dat verbodsbepalingen uit artikel 8 tot en met 12 worden overtreden voor de volgende groepen van soorten en type van activiteiten of werkzaamheden: • bestendig beheer en onderhoud van watergangen, bermen, in het kader van het natuurbeheer en in de landbouw en in de bosbouw en bestendig gebruik: - voor soorten uit tabel 2 - voor soorten uit tabel 3 - voor vogelsoorten • Ruimtelijke inrichting en ontwikkeling: - voor soorten uit tabel 2 - voor vogelsoorten. In de gedragscode én het bijbehorende toewijzingsbesluit staan de voorwaarden welke gelden om in aanmerking te komen voor de vrijstelling. Iedereen kan een gedragscode opstellen en laten goedkeuren. De vorm waarin een gedragscode wordt opgesteld is vrij. Iedereen kan gebruik maken van een goedgekeurde gedragscode. U of uw sector, organisatie of bedrijfschap behoeft dus niet zelf de gedragscode te hebben opgesteld om er gebruik van te mogen maken. Een gedragscode heeft een geldigheid van 5 jaar. Een belangrijk verschil tussen een vrijstelling vanwege een ontheffing of vanwege een goedgekeurde gedragscode is dat de eerste voor een bepaald gebied geldt en de tweede overal in Nederland geldig is. Een gedragscode zal echter dezelfde waarborgen moeten bieden als een ontheffing. Een gedragscode wordt eenmalig opgesteld en is vervolgens voor talloze projecten te gebruiken, een ontheffing zal per project moeten worden aangevraagd.




Voor overtredingen van artikel 13 zal ontheffing aangevraagd moeten worden, ook al is er sprake van aantoonbaar uitgevoerde werkzaamheden zoals beschreven in de goedgekeurde gedragscode. Meer informatie omtrent gedragscodes kunt u vinden in de brochure ‘Buiten aan het werk’, die u kunt downloaden van de website van Het LNVLoket: www.hetlnvloket.nl, Onderwerpen, Vergunning en ontheffing, Flora- en faunawet. Voor de soorten die zijn opgenomen in tabel 1 (zie 4.3.1) geldt voor de hierboven vermelde activiteiten en werkzaamheden een algehele vrijstelling. Voor overtreding van verbodsartikelen 8 tot en met 12 met betrekking tot deze soorten is dan ook geen gedragscode nodig. Voorbeeld(en): • Gedragscode zorgvuldig bosbeheer • Gedragscode flora en fauna van Stichting Bodembeheer Krimpenerwaard • Gedragscode Flora- en Faunawet, Stichting Instandhouding Kleine Landschapselementen in Limburg (IKL) • Op dit moment stellen meerdere partijen een gedragscode op. Voor de meest actuele stand van zaken met betrekking tot aanwezige goedgekeurde gedragscodes kunt u de website van het ministerie van LNV raadplegen: www.minlnv.nl - onderwerpen – soortenbescherming – Flora- en faunawet - gedragscodes.




4.2.10

Wezenlijke invloed en gunstige staat van instandhouding

Definitie, interpretatie: In de Flora- en faunawet zijn twee nauw met elkaar verbonden termen opgenomen: de ‘wezenlijke invloed’ van activiteiten en de ‘gunstige staat van instandhouding’ van een soort of populatie.

Wezenlijke invloed

Met de term ‘wezenlijke invloed’ wordt gedoeld op een wezenlijk negatieve invloed op een soort of populatie. Om te bepalen of er sprake is van een wezenlijk (negatieve) invloed dienen de effecten van de activiteiten of werkzaamheden op de populatie te worden onderzocht. Of hiervan sprake is hangt af van de lokale, regionale, landelijke en Europese stand van de soort. Op welk van deze niveaus de effecten op een soort moeten worden onderzocht, hangt af van de soort (zie voorbeelden). Er is geen sprake van een wezenlijke invloed wanneer de populatie de mogelijke negatieve effecten van de activiteiten of werkzaamheden zélf op een zodanige wijze (bijvoorbeeld doordat er voldoende uitwijkmogelijkheden zijn naar een volwaardig leefgebied elders) teniet kan doen dat er geen invloed is op de gunstige staat van instandhouding van de soort. In alle gevallen geldt proportionaliteit. Effecten op een zeer zeldzame soort zullen op een lager niveau moeten worden bezien dan een zeer algemene soort. Bij soorten die zich niet over grote afstanden kunnen verplaatsen, zoals amfibieën, reptielen, planten en veel soorten insecten, is eerder sprake van een wezenlijk negatieve invloed dan bij soorten die zich over grotere afstanden kunnen verplaatsen. Verder is van belang of het effect van tijdelijke of permanente aard is. Van tijdelijke effecten kan een populatie van een soort zich over het algemeen gemakkelijker herstellen dan wanneer het om een aanhoudend negatief effect gaat.

Gunstige staat van instandhouding In de Flora- en faunawet is geen definitie opgenomen van de term ‘gunstige staat van instandhouding’. Daardoor moet worden teruggevallen op de definitie, zoals die is opgenomen in artikel 1 van de Habitatrichtlijn (zie ook paragraaf 5.1). Deze definitie luidt als volgt:

“De staat van instandhouding wordt als ‘gunstig’ beschouwd wanneer, • uit populatiedynamische gegevens blijkt dat de betrokken soort nog steeds een levensvatbare component is van de natuurlijke habitat waarin deze voorkomt, en dat vermoedelijk op lange termijn zal blijven, en • het natuurlijk verspreidingsgebied van die soort niet kleiner wordt of binnen afzienbare tijd lijkt te zullen worden, en • er een voldoende grote habitat bestaat en waarschijnlijk zal blijven bestaan om de populaties van die soort op lange termijn in stand te houden.” Voor soorten vermeld op bijlage IV van de Habitatrichtlijn zullen alleen als aan bovenstaande voorwaarden wordt voldaan activiteiten of werkzaamheden die effect hebben op de populaties van die soorten in beperkte situaties zijn toegestaan. Het beoordelen van de gunstige staat van instandhouding van soorten die vermeld staan op Bijlage IV van de Habitatrichtlijn vindt plaats op lokaal niveau. Voor alle overige soorten, dus




inclusief de overige tabel 3- soorten, gebeurt dit op landelijk niveau. Wanneer sprake is van een wezenlijk negatieve invloed waardoor de gunstige staat van instandhouding in het geding komt, kan enkel een ontheffing worden verleend wanneer maatregelen worden getroffen waardoor de effecten ongedaan worden gemaakt. Dit zal in de praktijk betekenen dat compenserende maatregelen moeten worden getroffen, zoals het realiseren van vervangend leefgebied of het verbeteren van de kwaliteit van resterende biotopen. Essentieel is dat de betreffende soort (bij tabel 2-soorten en de AMvB- Bijlage 1-soorten uit tabel 3) of de populatie (de soorten van bijlage IV van de Habitatrichtlijn uit tabel 3) kan blijven voortbestaan. De Flora- en faunawet beoogt niet het instandhouden van een statische populatiegrootte, maar wel het functioneren van de betreffende populatie. In sommige gevallen kan ook met een kleiner aantal individuen de populatie duurzaam blijven voortbestaan. Dit is onder andere afhankelijk van de talrijkheid van de soort maar ook van zijn flexibiliteit om andere gebieden te koloniseren, zo die geschikte gebieden er al zijn. Belangrijk is dat een aanvrager aangeeft op welk niveau de beoordeling plaats heeft gevonden. De gunstige staat van instandhouding heeft slechts betrekking op soorten die in het wild leven en van nature voorkomen in het natuurlijk verspreidingsgebied van die soort (zie 4.3.7). Voorbeeld(en): • De effecten op de gunstige staat van instandhouding van algemeen voorkomende tabel 2soorten als de kleine modderkruiper, daslook en rietorchis worden op landelijk niveau beoordeeld. • De effecten op de strikt beschermde, maar lokaal algemene rugstreeppad worden op lokaal niveau worden beoordeeld. • De effecten op de gunstige staat van instandhouding van de kwetsbare meervleermuis dienen op lokaal niveau te worden beoordeeld. • Effecten op de kamsalamanderpopulatie in Twente en de Achterhoek worden lokaal beoordeeld. • Effecten op de gunstige staat van instandhouding van de hamsterpopulatie in het zuiden van Limburg en aangrenzend Duitsland en België worden op populatieniveau beoordeeld, waarbij ook over de landsgrenzen heen wordt beschouwd. • De eekhoorn in de duinen zal op landelijk niveau worden beschouwd.




4.2.11

Andere bevredigende oplossing

Definitie, interpretatie: Een andere bevredigende oplossing is een alternatief resultaat voor het bereiken van hetzelfde of bijna hetzelfde doel wat beoogt wordt met de ingreep, maar tot geen of duidelijk minder negatief effect resulteert voor de betreffende soort. Met de termen ‘andere bevredigende oplossing’ en of ‘alternatieven afweging” wordt in de praktijk hetzelfde bedoeld en ze worden door elkaar gebruikt. Voor het verkrijgen van een ontheffing voor het overtreden van verbodsbepalingen ten aanzien van de strikt beschermde soorten (tabel 3) en vogels is het noodzakelijk dat er geen andere bevredigende oplossing aanwezig is. De toets of er een andere bevredigende oplossing aanwezig is voor de activiteiten of werkzaamheden is een onderdeel van de uitgebreide toets (zie 4.2.2). Een aanvrager zal in deze gevallen moeten aantonen dat er geen andere bevredigende oplossing voor zijn voorgenomen activiteiten of werkzaamheden is met geen of duidelijk minder negatieve effecten op elk van de aangevraagde tabel 3-soorten en vogels. Als er wel een andere bevredigende oplossing is die minder negatieve effecten oplevert voor een dergelijke soort, moet dit alternatief worden uitgevoerd. Het alternatievenonderzoek dient zowel gericht te zijn op de locatieafweging als op de inrichtings- en uitvoeringsalternatieven. Hierbij gemaakte afwegingen moeten gedegen worden onderbouwd. Afwegingen op basis van financiële haalbaarheid of (bestuurlijke) wenselijkheid zijn niet automatisch voldoende. Wel geldt het proportionaliteitsprincipe. Indien de effecten zeer beperkt, tijdelijk en/of zelfs positief van aard zijn, zal dit criterium minder snel problemen opleveren. Bij grootschalige werkzaamheden en/of grote effecten waarbij de gunstige staat van instandhouding van een lokale of regionale populatie van soorten vermeld op bijlage IV van de Habitatrichtlijn in het geding is, zullen de mogelijkheden van andere bevredigende oplossingen uitgebreider moeten worden bestudeerd. De alternatievenafweging die gemaakt wordt in het kader van een milieu-effectrapportage (zie 5.2.6) kan in het algemeen niet worden aangedragen als onderbouwing voor het al dan niet aanwezig zijn van andere bevredigende oplossingen. Immers bij de alternatievenafweging van de mer worden meerdere aspecten tegen elkaar afgewogen en kunnen “minnen tegen plussen worden weggestreept”. Bij de andere bevredigende oplossing mag voor geen enkele strikt beschermde soort of vogel waarvoor ontheffing wordt aangevraagd een “min” optreden. Vanwege het bepalen of er andere bevredigende oplossingen aanwezig zijn is het gewenst om al vroeg in de planvorming het belang en de functie van het plangebied voor strikt beschermde soorten in beeld te brengen. Wanneer strikt beschermde soorten aanwezig zijn in het plangebied, moet worden overwogen of het voorgenomen project niet op een andere locatie kan worden uitgevoerd. Ook is het mogelijk een andere oplossing voor het probleem te vinden, of bij het inrichtingsplan op dusdanige wijze rekening te houden met de aanwezige soorten en hun habitats, dat de effecten geminimaliseerd worden. Wanneer dit niet mogelijk is en de plannen wel een maatschappelijk belang dienen, moeten de plannen zodanig worden uitgevoerd dat de effecten worden geminimaliseerd. Dit kan betekenen dat de werkzaamheden op een andere wijze moeten worden uitgevoerd en/of dat compenserende maatregelen noodzakelijk zijn. Behoud van bestaande vaste rusten verblijfplaatsen van strikt beschermde soorten en vogels




dient het uitgangspunt te zijn bij de planvorming. Indien behoud redelijkerwijs niet mogelijk blijkt, dan komt mitigatie aan de orde. Indien de werkzaamheden een maatschappelijk belang dienen en er geen alternatieve locatie voorhanden is, kunnen compenserende maatregelen noodzakelijk zijn. Voorbeelden: • Als het maatschappelijk belang een toename van de werkgelegenheid is, kan worden overwogen of de werkgelegenheid op een andere manier kan worden gestimuleerd. In plaats van een bedrijventerrein kan in bepaalde gevallen worden overwogen om bestaande terreinen te renoveren. • Wanneer meerdere potentiële locaties voorhanden zijn, moet de locatie worden gekozen waar de minste negatieve effecten op strikt beschermde soorten zijn te verwachten. • Bij de bouw van een nieuwe woonwijk moet er onderzocht worden of in de woningbehoefte op een andere wijze voorzien kan worden. Tevens moeten inrichtingsalternatieven onderzocht worden. Andere wijze van uitvoering betreft het in plaats van geheel met zand opspuiten van het gebied dit pleksgewijze te doen en op een ander moment in het jaar te starten met de uitvoering van de werkzaamheden.




4.2.12

Maatregelen in relatie tot zorgvuldig handelen en instandhouding gunstige staat

Definitie, interpretatie: Maatregelen in relatie tot zorgvuldig handelen en instandhouding van de gunstige staat worden aanvullend aan de eigenlijke activiteiten of werkzaamheden uitgevoerd om in eerste instantie zoveel mogelijk te voorkomen dat er verbodsbepalingen worden overtreden en om, wanneer dat niet mogelijk is, zo zorgvuldig mogelijk te handelen ten aanzien van beschermde soorten en de instandhouding van de soort te waarborgen. De te nemen maatregelen vertonen veel gelijkenis met de mitigerende en compenserende maatregelen zoals die genoemd worden in het Compensatiebeginsel (zie 5.3.1). Overtredingen van verbodsbepalingen kunnen worden voorkomen door de activiteiten of werkzaamheden bijvoorbeeld uit te voeren op een andere plek (bijvoorbeeld waar geen beschermde soorten aanwezig zijn), op een ander moment (bijvoorbeeld buiten de voortplantingsperiode van de soort) of door exemplaren weg te vangen en uit te zetten in ander geschikt biotoop om te voorkomen dat exemplaren worden gedood of verwond. Overigens is voor het vangen en onder zich hebben van beschermde soorten ook ontheffing noodzakelijk. Wanneer overtredingen niet te vermijden zijn, dan zijn veelal aanvullende maatregelen aan de orde om de gunstige staat van instandhouding van (de populatie van) de soort in stand te houden. Dit kunnen maatregelen in de zin van mitigerende maatregelen zijn, maar ook in de zin van compenserende maatregelen. Een voorbeeld van dat laatste is het aanbieden van vervangend biotoop voor het verloren gaande biotoop. Per situatie en per soort zal moeten worden beoordeeld welke maatregelen effectief zijn. Doel moet zijn om voor en na de werkzaamheden de populatie minimaal op hetzelfde niveau van instandhouding te handhaven. Essentieel hierbij is dat er geen schadelijke handelingen worden verricht ten aanzien van beschermde soorten en dat de verschillende leefgebiedfuncties voor de populatie behouden blijven. Ook bij het aanbieden van vervangend biotoop zal per situatie moeten worden beoordeeld waar dit aan moet voldoen. De omvang en de inrichtingswijze worden bepaald door de ecologische kenmerken van de betreffende soort(en), de te verdwijnen of aan te tasten biotopen, de gunstige staat van instandhouding van de soort en de verspreiding ervan in de omgeving van het plangebied. Het uitgangspunt is dat wat verdwijnt moet worden vervangen, zodat de leefgebiedsfuncties van de aanwezige populatie in stand worden gehouden. Het is wel mogelijk enkele aandachtspunten te benoemen op basis waarvan de noodzaak van het aanbieden van vervangend biotoop kan worden ingeschat: • effect op de functie van het plangebied voor de soort: wanneer vaste rusten verblijfplaatsen van weinig-mobiele soorten worden vernield, zal eerder vervangend biotoop noodzakelijk zijn dan bij een geringe aantasting van een foerageergebied van mobiele soorten; • zeldzaamheid: wanneer het plangebied een kernpopulatie herbergt van een schaars verspreide soort zal vervangend biotoop eerder vereist zijn; • beschermingsregime waaronder de soort valt: vervangend biotoop kan met name worden geëist voor soorten van tabel 3.




In het algemeen dient er vanuit te worden gegaan dat de maatregelen moeten zijn uitgevoerd vóórdat de verstorende werkzaamheden plaatsvinden. Het vervangende gebied moet ook functioneren voordat de oorspronkelijke biotopen worden vernield. Dit is niet altijd mogelijk. In sommige gevallen kan het daarom noodzakelijk zijn om tijdelijk vervangend biotoop aan te bieden om de periode waarin verstorende werkzaamheden worden uitgevoerd te overbruggen. De nieuw ingerichte gebieden moeten voldoende duurzaam zijn voor de betreffende soort, dat wil zeggen dat ze planologisch voldoende bescherming moeten hebben en het adequate beheer geregeld moet zijn. Tijdens de ontheffingsprocedure worden zoveel mogelijk de door de initiatiefnemer voorgestelde maatregelen gevolgd. Aan een ontheffing kunnen echter ook aanvullende voorwaarden worden verbonden, wanneer dit noodzakelijk wordt geacht. Voorbeeld(en): • aangepaste straatverlichting; • gefaseerd maaien, dempen of baggeren; • amfibieënschermen plaatsen; • vissen wegvangen uit te dempen watergang; • werkzaamheden uitvoeren buiten kwetsbare perioden als de voortplantingstijd en winterrust. • Te vernielen vaste rusten verblijfplaatsen van vleermuizen, waarvan alle in Nederland voorkomende soorten zijn opgenomen in Tabel 3, dienen in veel gevallen te worden gecompenseerd. Vaak is het mogelijk om, bij sloop van verblijfplaatsen in gebouwen, in de nieuwbouw maatregelen te treffen om vestiging van vleermuizen mogelijk te maken. Om de bouwperiode te overbruggen kan het noodzakelijk zijn om als tijdelijke compensatie vleermuiskasten op te hangen in of in de omgeving van het plangebied; • Het biotoopgebruik van amfibieën is afhankelijk van het seizoen. De voortplanting vindt plaats in het water, terwijl veel soorten op het land foerageren en overwinteren. Wanneer zowel een voortplantingspoel als een overwinteringslocatie worden verwijderd waardoor compensatie noodzakelijk is, dienen beide biotooptypen te worden gecompenseerd; • Zie ook de soortendatabase onder Hulpmiddelen natuurwetgeving op www.minlnv.nl. • in de “Leidraad faunavoorzieningen bij wegen” van de Dienst Weg- en Waterbouwkunde (DWW) van Rijkswaterstaat staan veel voorbeelden van mogelijke mitigerende maatregelen die kunnen worden toegepast bij de aanleg van wegen.




4.2.13

Monitoring en onderzoek

Definitie, interpretatie: Hier wordt onder monitoring het volgen van de ontwikkelingen van de (populatie van de) soort in het plangebied verstaan tijdens en/of na uitvoering van de activiteiten of werkzaamheden met als doel het tijdig of alsnog bijstellen van de uitvoering van de werkzaamheden. In bepaalde gevallen kan het noodzakelijk zijn om de situatie ten aanzien van één of meerdere beschermde soorten in een plangebied te monitoren en wordt dit in de voorwaarden voor ontheffing aangegeven. Dit kan bijvoorbeeld gelden wanneer compenserende maatregelen zijn uitgevoerd of wanneer dit niet noodzakelijk wordt geacht, omdat wordt verwacht dat een kwetsbare populatie zich ondanks verstorende werkzaamheden in een plangebied kan handhaven. De functionaliteit van het compensatiegebied of plangebied voor de betreffende soort(en) kan door middel van gericht periodiek onderzoek (monitoring) gedurende een aantal jaren in beeld worden gebracht. Dit zal vooral worden gevraagd voor de strikt beschermde soorten uit tabel 3. Aan een ontheffing kan als voorwaarde worden verbonden dat de monitoringsresultaten aan het Ministerie van LNV moeten worden toegezonden waarna zonodig aanvullende maatregelen kunnen worden geëist.

onderzoek Voor het uitvoeren van onderzoek, bijvoorbeeld inventarisaties, waarbij individuele dieren kunnen worden verontrust, kan een ontheffing van de Flora- en faunawet nodig zijn. Voor dergelijke ontheffingen is geen standaard aanvraagformulier beschikbaar, maar kunt u contact opnemen met Dienst Regelingen van het Ministerie van LNV. Voorbeeld(en):

Monitoring •

•

Wanneer vervangend leefgebied wordt gecreëerd voor een geïsoleerde populatie, kan monitoring noodzakelijk zijn. Enerzijds om te bepalen of het compensatiegebied al wordt gebruikt en anderzijds om te achterhalen of de populatie blijft voortbestaan. Bij de realisatie van een windmolenpark kan het nodig zijn om het aantal aanvaringsslachtoffers (vogels, vleermuizen) te bepalen. Afhankelijk van de resultaten kan het noodzakelijk zijn de windmolens in een bepaalde periode van het jaar stil te zetten.

Onderzoek • • • • • •

Voor het onderzoeken van winterverblijven van vleermuizen is een ontheffing nodig; Voor het onderzoeken van boomholten, zoals met een infra-roodcamera, is een ontheffing nodig; Het bemonsteren van watergangen op beschermde vissoorten en amfibieën is ontheffingsplichtig; Voor het vangen en ringen van vogels is een ontheffing nodig; Voor het op gehoor inventariseren van broedvogels is geen ontheffing van de Flora- en faunawet nodig; Voor het inventariseren van vleermuizen met een bat-detector is geen ontheffing nodig.







4.2.14

Economische benutting of gewin

Definitie, interpretatie: Onder economische benutting of gewin wordt hier verstaan dat de beoogde activiteiten of werkzaamheden tot doel hebben om aan de soort geld te verdienen. Om een ontheffing te krijgen voor soorten van tabel 3 en voor vogels moet een aanvraag voldoen aan een aantal aanvullende criteria (uitgebreide toets). Eén daarvan is dat er geen sprake mag zijn van economische benutting of gewin. Hierbij gaat het er niet om dat op het voorgenomen project geen winst mag worden gemaakt, maar wel dat het verstoren, bemachtigen e.d. van aanwezige individuen van beschermde soorten of het vernielen van het leefgebied niet als doel mogen hebben om geld te verdienen. Alle aanvragen voor de strikt beschermde soorten van tabel 3 en vogels worden aan dit criterium getoetst, maar ruimtelijke ingrepen en het bestendig beheer, onderhoud en gebruik zullen zelden in strijd zijn met dit criterium. Voorbeeld(en): • Werkzaamheden die uitgevoerd worden om zand te kunnen winnen hebben als economisch motief hier geld mee te verdienen en niet om te verdienen aan beschermde soorten. In dit geval is geen sprake van strijdigheid met dit criterium; • maken van foto’s van beschermde dieren voor het opnemen in een tijdschrift of voor inzending aan een prijsvraag valt onder economische benutting of gewin.




4.3

SOORTENINFORMATIE

De Flora- en faunawet kent een aantal bij Algemene Maatregel van Bestuur en Ministeriële Regeling aangewezen beschermde soorten. Niet alle in Nederland voorkomen soorten zijn beschermd. In grote lijnen kan worden gezegd dat alle inheemse amfibieën, reptielen en vogels zijn beschermd, evenals vrijwel alle zoogdieren (met uitzondering van de huismuis, bruine rat en uitheemse soorten als de zwarte rat, muskusrat, beverrat en grondeekhoorn). Aanvullend is een aantal specifiek benoemde planten, vissen en ongewervelden (mieren, dagvlinders, libellen, slakken, weekdieren, kevers en kreeftachtigen) beschermd. De beschermde soorten zijn in te delen in een aantal beschermingsniveaus: een drietal tabellen en vogels. Bij de vaststelling van de lijst met beschermde soorten en de onderverdeling per beschermingsregime is rekening gehouden met de status van deze soorten in de Habitatrichtlijn en de Rode Lijst. De relatie tussen de Flora- en faunawet en andere weten regelgeving wordt toegelicht in hoofdstuk 5. Met nadruk wordt vermeld dat alle soorten die zijn opgenomen in bijlage IV van de Habitatrichtlijn en in Nederland voorkomen, strikt beschermd zijn. Ontheffingsaanvragen voor deze soorten ondergaan daardoor de uitgebreide toets, ook al zijn zij (vooralsnog) niet aangewezen bij Ministeriële Regeling. Er zijn soorten die in Bijlage II van de Habitatrichtlijn worden genoemd maar niet in één van de tabellen staan (bijvoorbeeld zeggekorfslak). Dit vindt zijn reden in dat deze soorten vrijwel alleen in Natura2000-gebieden voorkomen en daar al de benodigde bescherming verkrijgen. Er staan soorten in tabel 3 vermeld die in Nederland plaatselijk zeer algemeen zijn (zoals de rugstreeppad en platte schijfhoren). Op Europese schaal zijn deze soorten zeldzaam en Nederland neemt een belangrijke positie in. Overigens zal voor activiteiten die effect hebben op deze soorten vaak ontheffing verleend kunnen worden, omdat de gunstige staat van instandhouding bij deze soorten meestal niet in het geding is.

4.3.1

Tabel 1: meer algemeen voorkomende beschermde soorten

Definitie, interpretatie: De meer algemeen voorkomende beschermde soorten zijn soorten die beschermd zijn, maar waar momenteel de gunstige staat van instandhouding in Nederland niet in het geding is en ze staan niet vermeld in bijlage IV van de Habitatrichtlijn. In een aantal gevallen geldt er een vrijstelling (zie 2.4), indien er een ontheffing wordt aangevraagd zal de lichte toets (zie 4.2.1) worden uitgevoerd bij de beoordeling van de aanvraag. Onder soorten worden ook ondersoorten, kruisingen of geografisch onderscheiden populaties van een soort verstaan. Het betreft de volgende soorten: Zoogdieren aardmuis bosmuis

Microtus agrestis Apodemus sylvaticus




dwergmuis bunzing dwergspitsmuis egel gewone bosspitsmuis haas hermelijn huisspitsmuis konijn mol ondergrondse woelmuis ree rosse woelmuis tweekleurige bosspitsmuis veldmuis vos wezel woelrat

Micromys minutus Mustela putorius Sorex minutus Erinaceus europeus Sorex araneus Lepus europeus Mustela erminea Crocidura russula Oryctolagus cuniculus Talpa europea Pitymys subterraneus Capreolus capreolus Clethrionomys glareolus Sorex coronatus Microtus arvalis Vulpes vulpes Mustela nivalis Arvicola terrestris

Reptielen en amfibieën bruine kikker gewone pad middelste groene kikker * kleine watersalamander meerkikker

Rana temporaria Bufo bufo Rana esculenta synklepton Triturus vulgaris Rana ridibunda

* huidige naam: bastaardkikker Mieren behaarde rode bosmier kale rode bosmier stronkmier zwartrugbosmier

Formica rufa Formica polyctena Formica truncorum Formica pratensis

Slakken wijngaardslak

Helix pomatia

Vaatplanten aardaker akkerklokje brede wespenorchis breed klokje dotterbloem* gewone vogelmelk grasklokje grote kaardenbol kleine maagdenpalm knikkende vogelmelk koningsvaren slanke sleutelbloem zwanebloem

Lathyrus tuberosus Campanula rapunculoides Epipactis helleborine Campanula latifolia Caltha palustris Ornithogalum umbellatum Campanula rotundifolia Dipsacus fullonum Vinca minor Ornithogalum nutans Osmunda regalis Primula elatior Butomus umbellatus

*m.u.v. spindotterbloem: deze staat in Tabel 2







4.3.2

Tabel 2: overige beschermde soorten

Definitie, interpretatie: De ‘overige beschermde soorten’ zijn soorten die beschermd zijn en waar momenteel de gunstige staat van instandhouding in Nederland in het geding kan zijn en ze staan niet vermeld in bijlage IV van de Habitatrichtlijn. In een aantal gevallen geldt er een vrijstelling (zie 2.4), indien er een ontheffing wordt aangevraagd zal de lichte toets (zie 4.2.1) worden uitgevoerd bij de beoordeling van de aanvraag. Onder soorten worden ook ondersoorten, kruisingen of geografisch onderscheiden populaties van een soort verstaan. Het betreft de volgende soorten: Zoogdieren Damhert Edelhert Eekhoorn Grijze zeehond Grote bosmuis Steenmarter Wild zwijn Reptielen en amfibieën Alpenwatersalamander Levendbarende hagedis

Dama dama Cervus elaphus Sciurus vulgaris Halichoerus grypus Apodemus flavicollis Martes fiona Sus scrofa

Triturus alpestris Lacerta vivipara

Dagvlinders Moerasparelmoervlinder Vals heideblauwtje

Euphydryas aurinia Lycaeides idas

Vissen Bermpje Kleine modderkruiper Meerval Rivierdonderpad

Noemacheilus barbatulus Cobitis taenia Silurus glanis Cottus gobio

Vaatplanten Aangebrande orchis Aapjesorchis Beenbreek Bergklokje Bergnachtorchis Bijenorchis Blaasvaren Blauwe zeedistel Bleek bosvogeltje Bokkenorchis Brede orchis Bruinrode wespenorchis Daslook

Orchis ustulata Orchis simia Narthecium ossifragum Campanula rhomboidalis Platanthera chlorantha (huidige naam : P. montana) Ophrys apifera Cystopteris fragilis Eryngium maritimum Cephalantera damasonium Himantoglossum hircinum Dactylorhiza majalis subsp. majalis Epipactis atrorubens Allium ursinum




Dennenorchis Duitse gentiaan Franjegentiaan Geelgroene wespenorchis Gele helmbloem Gevlekte orchis Groene nachtorchis Groensteel Grote keverorchis Grote muggenorchis Gulden sleutelbloem Harlekijn Herfstschroeforchis Hondskruid Honingorchis Jeneverbes Klein glaskruid kleine keverorchis kleine zonnedauw klokjesgentiaan kluwenklokje koraalwortel kruisbladgentiaan lange ereprijs lange zonnedauw mannetjesorchis maretak moeraswespenorchis muurbloem parnassia pijlscheefkelk poppenorchis prachtklokje purperorchis rapunzelklokje rechte driehoeksvaren rietorchis ronde zonnedauw rood bosvogeltje ruig klokje schubvaren slanke gentiaan soldaatje spaanse ruiter spindotterbloem steenanjer steenbreekvaren stengelloze sleutelbloem stengelomvattend havikskruid stijf hardgras tongvaren valkruid veenmosorchis veldgentiaan

Goodyera repens Gentianella germanica Gentianella ciliate (huidige naam: Gentianopsis cilata) Epipactis muelleri Pseudofumaria lutea Dactylorhiza maculata Coeloglossum viride Asplenium viride Listera ovata Gymnadenia conopsea Primula veris Orchis morio Spiranthes spiralis Anacamptis pyramidalis Herminium monorchis Juniperus communis Parietaria judaica Listera cordata Drosera intermedia Gentiana pneumonanthe Campanula glomerata Corallorhiza trifida Gentiana cruciata Veronica longifola Drosera anglica Orchis mascula Viscum album Epipactis palustris Erysimum cheiri Parnassia palustris Arabis hirsuto sagittata Aceras anthropophorum Campanula persicifolia Orchis purpurea Campanula rapunculus Gymnocarpium robertianum Dactylorhiza majalis subsp. praetermissa Drosera rotundifolia Cephalanthera rubra Campanula trachelium Ceterach officinarum (huidige naam: Asplenium ceterach) Gentianella amarella Orchis militaris Cirsium dissectum Caltha palustris subsp. araneosa Dianthus deltoides Asplenium trichomanes Primula vulgaris Hieracium amplexicaule Catapodium rigidum Asplenium scolopendrium Arnica montana Hammarbya paludosa Gentianella campestris




veldsalie vleeskleurige orchis vliegenorchis vogelnestje voorjaarsadonis wantsenorchis waterdrieblad weideklokje welriekende nachtorchis wilde gagel wilde herfsttijloos wilde kievitsbloem wilde marjolein wit bosvogeltje witte muggenorchis zinkviooltje zomerklokje zwartsteel

Salvia pratensis Dactylorhiza incarnata Ophrys insectifera Neottia nidus-avis Adonis vernalis Orchis coriophora Menyanthes trifoliata Campanula patula Platanthera bifolia Myrica gale Colchicum autumnale Fritillaria meleagris Origanum vulgare Cephalanthera longifolia Pseudorchis albida Viola lutea subsp. calaminaria Leucojum aestivum Asplenium adiantum-nigrum

Kevers vliegend hert

Lucanus cervus

Kreeftachtigen rivierkreeft

Astacus astacus




4.3.3

Tabel 3: strikt beschermde soorten

Definitie, interpretatie: De strikt beschermde soorten zijn soorten die beschermd zijn, waar momenteel de gunstige staat van instandhouding in Nederland duidelijk in het geding is en/of ze staan vermeld in bijlage IV van de Habitatrichtlijn. In een beperkt aantal gevallen geldt er een vrijstelling (zie 2.4), indien er een ontheffing wordt aangevraagd zal de uitgebreide toets (zie 4.2.2) worden uitgevoerd bij de beoordeling van de aanvraag. De strikt beschermde soorten kunnen in twee groepen worden verdeeld. De eerste groep betreft soorten die middels een Algemene Maatregel van Bestuur door de minister van LNV zijn aangewezen (“AMvB Bijlage 1-soorten”). De tweede groep betreft soorten uit Bijlage IV van de Habitatrichtlijn. Indien ontheffing wordt aangevraagd voor een soort vermeld op Bijlage IV van de Habitatrichtlijn dient er aan aanvullende voorwaarden te worden voldaan (zie 4.2.2). Onder soorten worden ook ondersoorten, kruisingen of geografisch onderscheiden populaties van een soort verstaan. Soorten uit Bijlage 1 AMvB: Zoogdieren das boommarter eikelmuis gewone zeehond veldspitsmuis waterspitsmuis

Meles meles Martes martes Eliomys quercinus Phoca vitulina Crocidura leucodon Neomys fodiens

Reptielen en amfibieën adder hazelworm ringslang vinpootsalamander vuursalamander

Vipera berus Anguis fragilis Natrix natrix Triturus helveticus Salamandra salamandra

Vissen beekprik bittervoorn elrits gestippelde alver grote modderkruiper rivierprik

Lampetra planeri Rhodeus sericeus Phoxinus phoxinus Alburnoides bipunctatus Misgurnus fossilis Lampetra fluviatilis

Dagvlinders bruin dikkopje dwergblauwtje dwergdikkopje groot geaderd witje grote ijsvogelvlinder heideblauwtje

Erynnis tages Cupido minimus Thymelicus acteon Aporia crataegi Limenitis populi Plebejus argus




iepepage kalkgraslanddikkopje keizersmantel klaverblauwtje purperstreepparelmoervlinder rode vuurvlinder rouwmantel tweekleurig hooibeestje veenbesparelmoervlinder veenhooibeestje veldparelmoervlinder woudparelmoervlinder zilvervlek

Strymonidia w-album Spialia sertorius Argynnis paphia Cyaniris semiargus Brenthis ino Palaeochrysophanus hippothoe Nymphalis antiopa Coenonympha arcania Bolaria aquilonais Coenonympha tullia Melitaea cinxia Melitaea diamina Clossiana euphrosyne

Vaatplanten groot zeegras

Zostera marina

Soorten vermeld in Bijlage IV Habitarichtlijn: Zoogdieren baardvleermuis bechstein’s vleermuis bever bosvleermuis brandt’s vleermuis bruinvis euraziatische lynx franjestaart gewone dolfijn gewone dwergvleermuis gewone grootoorvleermuis grijze grootoorvleermuis grote hoefijzerneus hamster hazelmuis ingekorven vleermuis kleine dwergvleermuis kleine hoefijzerneus laatvlieger meervleermuis mopsvleermuis nathusius’ dwergvleermuis noordse woelmuis otter rosse vleermuis tuimelaar tweekleurige vleermuis vale vleermuis watervleermuis wilde kat witflankdolfijn witsnuitdolfijn

Myotis mystacinus Myotis bechsteinii Castor fiber Nyctalus leisleri Myotis brandtii Phocoena phocoena Lynx lynx Myotis nattereri Delphinus delphis Pipistrellus pipistrellus Plecotus auritus Plecotus austriacus Rhinolophus ferrumequinum Cricetus cricetus Muscardinus avellanarius Myotis emarginatus Pipistrellus pygmaeus Rhinolophus hipposideros Eptesicus serotinus Myotis dasycneme Barbastella barbastellus Pipistrellus nathusii Microtus oeconomus Lutra lutra Nyctalus noctula Tursiops truncatus Vespertilio murinus Myotis myotis Myotis daubentonii Felis silvestris Lagenorhynchus acutus Lagenorhynchus albirostris

Reptielen en amfibieën




boomkikker geelbuikvuurpad gladde slang heikikker kamsalamander knoflookpad muurhagedis poelkikker rugstreeppad vroedmeesterpad zandhagedis

Hyla arborea Bombina variegata Coronella austriacus Rana arvalis Triturus cristatus Pelobates fuscus Podarcis muralis Rana lessonae Bufo calamita Alytes obstetricans Lacerta agilis

Dagvlinders donker pimpernelblauwtje grote vuurvlinder pimpernelblauwtje tijmblauwtje zilverstreephooibeestje

Maculinea nausithous Lycaena dispar Maculinea teleius Maculinea arion Coenonympha hero

Libellen bronslibel gaffellibel gevlekte witsnuitlibel groene glazenmaker noordse winterjuffer oostelijke witsnuitlibel rivierrombout sierlijke witsnuitlibel

Oxygastra curtisii Ophiogomphus cecilia Leucorrhinia pectoralis Aeshna viridis Sympecma paedisca Leucorrhinia albifrons Stylurus flavipes Leucorrhinia caudalis

Vissen houting steur

Conegonus oxyrrhynchus Acipenser sturio

Vaatplanten drijvende waterweegbree groenknolorchis kruipend moerasscherm zomerschroeforchis

Luronium natans Liparis loeselii Apium repens Spiranthes aestivalis

Kevers brede geelrandwaterroofkever gestreepte waterroofkever heldenbok juchtleerkever

Dytiscus latissimus Graphoderus bilineatus Cerambyx cerdo Osmoderma eremita

Weekdieren bataafse stroommossel platte schijfhoren

Unio crassus

Anisus vorticulus




4.3.4

Vogels

Definitie, interpretatie: Onder de Flora- en faunawet zijn alle van nature op het Europese grondgebied van de lidstaten van de Europese Unie voorkomende vogelsoorten aangewezen als inheemse beschermde diersoort in Nederland. Uitgezonderd zijn gedomesticeerde vogels van de volgende soorten: Europese kanarie, grauwe gans, rotsduif en wilde eend. In verband met de lengte van de lijst is deze niet opgenomen in de Handreiking maar wordt verwezen naar het onderdeel floraen faunawet op www.minlnv.nl. Overigens broeden veel van deze soorten niet in Nederland en zullen zij geen rol spelen bij ruimtelijke ontwikkelingen (zie 4.1.5). Indien er een ontheffing wordt aangevraagd zal de uitgebreide toets (zie 4.2.2) worden uitgevoerd bij de beoordeling van de aanvraag. Onder soorten worden ook ondersoorten, kruisingen of geografisch onderscheiden populaties van een soort verstaan.




4.3.5

Verspreidingsinformatie

Definitie, interpretatie: Bij een verzoek voor ontheffing zal een aanvrager aannemelijk moeten maken dat beschermde soorten aanwezig dan wel afwezig zijn in het plangebied. Hetzelfde geldt veelal wanneer er aantoonbaar volgens een goedgekeurde gedragscode wordt gewerkt. Een waarneming van een groeiplaats van een beschermde plant of van een nest, hol of andere voortplantingsof vast rust- of verblijfplaats van een beschermd dier zal gedaan moeten zijn net voordat de werkzaamheden of de activiteit gaat plaatsvinden, wil je met de hoogst mogelijke zekerheid kunnen aannemen dat er geen verbodsbepaling wordt overtreden. In de praktijk is dat niet werkbaar. Daarom worden eisen gesteld aan de kwaliteit van de verspreidingsinformatie om de risico’s op voorhand in te kunnen schatten.

Actualiteit Plantensoorten kunnen honkvast zijn en zolang de omstandigheden niet te veel veranderen jaar in jaar uit op dezelfde plek groeien, zeker wanneer het langlevende soorten zijn. Andere plantensoorten verschijnen direct wanneer de omstandigheden geschikt zijn geworden en verdwijnen weer nadat de omstandigheden niet meer geschikt zijn. Voor diersoorten geldt hetzelfde: er zijn soorten die jaar in jaar uit op exact dezelfde plek hun voortplantingsof verblijfplaats hebben, terwijl andere soorten ergens pas verschijnen wanneer het gebied geschikt geworden is of dat ze er pas aanwezig zijn nadat ze in staat waren het gebied te bereiken. Wanneer er soorten in het verleden in plangebied aangetroffen zijn, maar recentelijk niet meer, zal aannemelijk gemaakt moeten worden dat dit niet een gevolg is van de wijze van inventariseren. Dit betekent dat de eisen die gesteld worden aan de actualiteit soorten gebiedsafhankelijk zijn en dat er geen algemeen geldende regels opgesteld kunnen worden. Wel enkele richtlijnen: • in gebieden waar de laatste jaren veel veranderd is, zullen de gegevens zeer actueel moeten zijn; • in gebieden waar dynamische soorten verwacht kunnen worden zullen de gegevens zeer actueel moeten zijn; • in de vroege planvorming van projecten kunnen gegevens van oudere datum worden gebruikt dan in de besteksvoorbereiding; • aanbevolen wordt om ongeveer een week voor de werkzaamheden starten een gebied nogmaals na te lopen op aanwezigheid van beschermde soorten (zorgvuldig handelen!); • informatie uit atlassen van voorkomen van soorten is veelal te gedateerd omdat er tussen het moment van inventariseren en het publiceren van de atlas enige jaren overheen gaan. De atlassen geven wel een eerste indicatie van al dan niet voorkomen. Voor het bepalen of de werkzaamheden effect hebben op de gunstige staat van instandhouding van een beschermde soort zal idealiter de beschikking moeten zijn over verspreidingsinformatie uit meerdere jaren. Waarnemingen dienen uiteraard zo recent mogelijk te zijn. In het algemeen kan worden aangehouden dat gegevens niet ouder kunnen zijn dan 3 à 5 jaar. Dit is echter in grote mate afhankelijk van de soort. Indien er langere tijd zit tussen het moment van onderzoek ten behoeve van de planvorming en de uiteindelijke ontheffingsaanvraag, volstaat in veel gevallen een actualisering van het oudere onderzoek. Hierbij moeten de vragen worden gesteld of het de verwachting is dat er soorten uit het plangebied zijn verdwenen, of er soorten zijn




bijgekomen en of het gebruik en belang van het plangebied is veranderd.

Detailniveau Strikt genomen zal de exacte locatie van de groei- of verblijfplaats bekend moeten zijn, wil er met voldoende zekerheid kunnen worden vastgesteld of er een overtreding zal plaatsvinden. Waarnemingen van soorten worden op verschillende manieren vastgelegd, veelal afhankelijk van het doel waarom een inventarisatie verricht wordt en de inspanning die nodig is om een exacte lokatie van een verblijfplaats te vinden. Bij atlasprojecten worden waarnemingen meestal gepresenteerd als een stip in een vierkant van 5 km2 (uurhok) of soms 1 km2 (kilometerhok). Veelal worden de waarnemingen gedetailleerder vastgelegd in de onderbouwende bestanden, soms zelf op exacte locatie. In sommige gevallen, bijvoorbeeld bij verblijfplaatsen van vleermuizen, is het noodzakelijk de exacte verblijfplaats van een beschermde soort te kennen. Hierdoor kunnen overtredingen van de Flora- en faunawet worden voorkomen of beperkt. Voor het opstellen van mitigerende maatregelen volstaat het vaak om te weten of geschikte biotopen ook daadwerkelijk gebruikt worden. Door deze biotopen te ontzien, kunnen grote effecten worden voorkomen. In het algemeen kan worden gesteld dat de aanwezigheid van tabel 2-soorten veelal voldoende aannemelijk kan worden gemaakt op basis van een habitatanalyse in combinatie met globale verspreidingsgegevens. Wanneer het vermoeden bestaat dat strikt beschermde soorten van tabel 3 in het plangebied aanwezig zijn, is altijd gericht veldonderzoek noodzakelijk om een goede effecteninschatting mogelijk te maken. Van deze lijn kan in redelijkheid worden afgeweken wanneer het moeilijk te inventariseren soorten betreffen en de effecten ten gevolge van de werkzaamheden naar verwachting beperkt zijn (voorbeeld: aanwezigheid van ringslang in een natuurontwikkelingsgebied waarbij de werkzaamheden worden aangepast op de aanwezigheid van de ringslang).

Volledigheid soortengroepen Ten aanzien van geen enkele beschermde soort mag een verbodsbepaling worden overtreden. Niet elk gebied is geschikt voor elke beschermde soort. Ook hoeven de activiteiten of werkzaamheden niet te leiden tot een overtreding op elke soort. In de meeste gevallen zal het dus niet nodig zijn om inventarisaties te richten op alle beschermde soorten, maar kan de inventarisatie zich beperken tot die soorten die redelijkerwijs verwacht kunnen worden in het gebied en beïnvloed worden door de uit te voeren activiteiten of werkzaamheden. Daarom is het raadzaam om voordat de daadwerkelijke inventarisatie gaat plaatsvinden te bepalen ten aanzien van welke soorten een overtreding van een verbodsbepaling mogelijk kan optreden (interpretatie kwaliteit landschap, type werkzaamheid, etc).

Volledigheid gebiedsdekking Voor het bepalen of er een verbod overtreden zal gaan worden, is slechts verspreidingsinformatie nodig van dat deel van het plangebied waar de activiteiten of werkzaamheden plaats gaan vinden of effect op zullen hebben en die leiden tot een verbodsovertreding. Per situatie kan dit verschillend zijn. Voor het bepalen of de activiteiten of werkzaamheden afbreuk doen aan de gunstige staat van instandhouding zal veelal van een groter gebied dan alleen van het eigenlijke plangebied verspreidingsinformatie nodig zijn (zie ook 4.1.5 en 4.3.6).

Periode in het jaar en wijze van inventariseren




Voor de verschillende soortengroepen, en vaak ook voor soorten binnen een soortengroep, dient op een andere wijze en op een ander moment in het jaar geïnventariseerd te worden om te komen tot een betrouwbaar beeld van de aanwezigheid van groei- of verblijfplaatsen. Verspreidingsinformatie moet in de goede periode in het jaar verzameld te zijn en op een juiste wijze. De verschillende organisaties die zich met soortengroepen bezig houden (www.voff.nl) geven aan in welke periode in het jaar bepaalde soorten moeten worden geïnventariseerd om te komen tot betrouwbare waarnemingen van broedterritoria en dergelijke. Soms is het noodzakelijk om jaarrond te inventariseren. Ook zijn de omstandigheden waaronder een inventarisatie kan plaatsvinden van belang (bijvoorbeeld inventarisaties onder omstandigheden met harde wind of regen leveren vaak onvoldoende betrouwbare resultaten op) Voor het bepalen van gunstige staat van instandhouding zal ook informatie over aantallen en fluctuaties in aantallen in beeld gebracht moeten worden.

Kwaliteit waarnemer Een waarneming moet verricht zijn door iemand die voldoende kennis en/of ervaring heeft om een betrouwbare waarneming te verrichten. Hiervoor wordt de term ‘ter zake kundig’ gehanteerd (zie 4.1.10) Van de waarneming moet bekend zijn wie die verricht heeft. Dit moet traceerbaar zijn door middel van bijvoorbeeld een literatuurverwijzing, datumverwijzing of verwijzing naar naam persoon of instantie.

Traceerbaarheid Gegevens kunnen in bewerkte vorm worden aangeleverd maar het is noodzakelijk dat wel achterhaald kan worden wat de bron van de gegevens is geweest, mede naar aanleiding van bovenstaande punten. Traceerbaarheid houdt onder andere in: welk rapport heeft als basis gediend, wie heeft de inventarisatie uitgevoerd, van wie komt de mondelinge informatie, welk bestand is geraadpleegd en wanneer. Voorbeeld(en): • Vleermuizen kunnen met batdetectors worden geïnventariseerd. In dat geval worden alleen vliegende exemplaren waargenomen. Zo’n inventarisatie zegt niet altijd iets over de aanwezigheid van kraamkolonies of winterslaapplaatsen. Een bezoek aan een potentieel winterverblijf in de zomer levert ook geen betrouwbare informatie op. Per soort vleermuis is er weer een verschil in locatie van de slaapplaats: een holle boom, een gebouw, in groeven et cetera. Inventarisaties moeten dus toegespitst zijn op de soort, de aanwezige elementen in het gebied en het type ingreep. • Aan de Atlas van de verspreiding van vleermuizen ligt inventarisatiewerk van inmiddels meer dan 10 jaar geleden ten grondslag. Voor de meeste gevallen is deze verouderd. Wel geeft deze atlas nog een indicatie van mogelijk aanwezige soorten. • Het Natuurloket (www.natuurloket.nl) geeft voor geheel Nederland overzichten per soortengroep van het aantal aanwezige beschermde soorten in een kilometerhok. Voorbeelden van goede inventarisatiemethodieken: • SOVON heeft een werkwijze opgesteld voor het betrouwbaar inventariseren van broedvogels. Deze staat beschreven in de handleiding Broedvogel Monitoring Project BMP; deze is in pdfformaat te downloaden vanaf www.sovon.nl - publikaties - handleidingen. Hier zijn ook andere relevante handleidingen beschikbaar. • RAVON heeft werkwijzen beschikbaar voor het inventariseren van reptielen of amfibieën: www.ravon.nl;




• • • •

De Vlinderstichting (www.vlinderstichting.nl) biedt informatie voor het inventariseren van vlinders en libellen. De Zoogdiervereniging VZZ heeft voor een aantal zoogdiersoorten handleidingen beschikbaar (www.vzz.nl). Voor vleermuizen kunt u terecht op www.vleermuis.net. Voor planten biedt FLORON informatie: www.floron.nl. Voor weekdieren de Stichting ANEMOON: www.anemoon.org.




4.3.6

Populatie, metapopulatie, netwerkpopulatie

Definitie, interpretatie: Een populatie is een groep van individuen behorende tot dezelfde soort. Hoe groot die groep moet zijn om te voorkomen dat deze een groot risico loopt om uit te sterven, bijvoorbeeld door een te grote mate van isolatie of door gebrek aan genenuitwisseling, is afhankelijk van de soort. Bij de afweging of ontheffing voor het overtreden van een verbodsbepaling kan worden verleend en of compenserende maatregelen noodzakelijk zijn, wordt onder andere bekeken of de gunstige staat van instandhouding van de soort of populatie niet in het geding is. In dit kader is het de vraag wat een populatie is, over welk gebied die populatie onderzocht moet worden en wat het effect van de ingreep is op die populatie. In cultuurlandschappen als het Nederlands landschap vormen de meeste soorten een netwerkpopulatie en is een netwerk van veelal kleine leefgebieden nodig waartussen onderlinge uitwisseling van individuen mogelijk is. Belangrijk voor het functioneren van een netwerkpopulatie zijn: • het totale oppervlakte van de afzonderlijke leefgebieden; • de kwaliteit van de leefgebieden; • de doorgankelijkheid van het tussen de leefgebieden liggende landschap; • de verdeling van de leefgebieden over het landschap.

Figuur 1: Meerdere paartjes (zwarte stippen) vormen samen een netwerkpopulatie; gebieden van goede kwaliteit (donkergrijs) herbergen meer paartjes per ha dan gebieden van matige of slechte kwaliteit (lichtgrijs). Het tussenliggende landschap is goed doorgankelijk voor de

Activiteiten of werkzaamheden kunnen op verschillende onderdelen van het netwerk effect hebben (zie ook 3.6 punt 4): • verlies aan oppervlakte van leefgebied (volledig of deels); • verlies aan kwaliteit van een leefgebied (door geluid, vervuiling, verdroging, menselijke




•

•

aanwezigheid, licht enzovoort) verlies aan doorgankelijkheid van het tussenliggende landschap (door barrières door infrastructuur of nieuwe gebruiksvormen, het verdwijnen van de landschappelijke dooradering, versnippering); te grote afstand tussen leefgebieden (isolatie).

Bij het bepalen van de effecten van activiteiten of werkzaamheden op de gunstige staat van instandhouding van een bepaalde soort of populatie, dient in de meeste gevallen deze netwerkbenadering toegepast te worden. Voor elke ingreep, voor elke soort of populatie en voor elk gebied blijft de uiteindelijke uitwerking maatwerk, maar er kunnen wel enkele richtingen worden aangegeven: • een effect kan zich over grote afstand manifesteren; • kleine activiteiten of werkzaamheden kunnen grote gevolgen hebben, terwijl grote activiteiten of werkzaamheden kleine gevolgen kunnen hebben: dat is afhankelijk van het type handeling, de aanwezige soorten en het betreffende gebied; • zelfde type activiteiten of werkzaamheden hebben op de ene plek geen gevolgen en op de andere plek wel; • er kan cumulatie van effecten optreden door werkzaamheden of activiteiten van andere partijen in dezelfde regio; • een effect kan tijdelijk zijn maar ook permanent.

Figuur 2: Een ingreep (ster in de figuur) veroorzaakt een kwaliteitsverlies van enkele leefgebieden waardoor deze niet meergeschikt zijn om jongen groot te brengen: gunstige staat van instandhouding van de netwerkpopulatie als geheel gaat achteruit.




Figuur 3: Een ingreep veroorzaakt de isolatie van één leefgebied; het resterende netwerk van leefgebieden blijft geschikt om populatie te herbergen: de ingreep heeft geen wezenlijk effect op gunstige staat van

Figuur 4: Een ingreep veroorzaakt het verlies van één essentiële verbinding: er blijven twee netwerken van leefgebieden over (gescheiden door stippellijn in figuur), die beide te klein en daardoor niet meer geschikt zijn om een gezonde metapopulatie in stand te houden: de gunstige staat van instandhouding is niet gewaarborgd.

Figuur 5: Een ingreep veroorzaakt de vernietiging van één van de belangrijke leefgebieden binnen het netwerk. Hierdoor ontstaan twee deelnetwerken die niet meer levensvatbaar zijn: de gunstige staat van instandhouding is niet gewaarborgd *** aan dit document kunnen geen rechten worden ontleend ***

pagina 102



Figuur 6: Een ingreep veroorzaakt de vernietiging van één van de marginaal geschikte deelgebieden, maar heeft geen belangrijk effect op het netwerk als geheel: de gunstige staat van instandhouding is niet in het geding

Tot zover was sprake van deelpopulaties die samen een netwerkpopulatie vormen. Er kan echter ook sprake zijn van geïsoleerde populaties, die geen netwerk vormen met andere deelpopulaties. Dat kan een natuurlijke situatie zijn, maar dat kan ook een gevolg zijn van een eerder ingezette versnippering van het landschap. Van sommige soorten komt in Nederland slechts een enkele geïsoleerde populatie voor. Van andere soorten komen zowel netwerkpopulaties als geïsoleerde populaties voor. In het geval van een geïsoleerde populatie kan de gunstige staat van instandhouding niet worden gerelateerd aan een netwerk, maar dient deze te worden gerelateerd aan de betreffende geïsoleerde populatie. Een geïsoleerde populatie die niet in een gunstige staat van instandhouding verkeert, kan mogelijk weer in een gunstige staat worden gebracht door een verbinding met (een) andere populatie(s) tot stand te brengen of te herstellen. Voorbeeld(en): • Wanneer één bomenrij in de stad wordt gekapt die een foerageer- en migratiefunctie heeft voor gewone dwergvleermuizen terwijl er voldoende alternatieven voorhanden zijn (andere bomenrijen of bebouwing), is er geen sprake van het aantasten van de populatie; • Wanneer een barrière ontstaat tussen het voortplantingsbiotoop en de winterrustplaats van rugstreeppadden, kan het functioneren van de populatie worden aangetast.




4.3.7

Natuurlijk verspreidingsgebied, wild, van nature voorkomend

Definitie, interpretatie: Het natuurlijk verspreidingsgebied is het ruimtelijk omgrensde gebied waarbinnen een soort zich in het wild bevindt of zich zou kunnen bevinden, omdat de habitat geschikt is voor die soort. Een soort hoeft niet daadwerkelijk aanwezig te zijn op alle plekken in het natuurlijk verspreidingsgebied. Het gebied waar de soort daadwerkelijk voorkomt kan versnipperd gelegen zijn (bijvoorbeeld alleen in rivierbegeleidende bossen). Een soort kan ook tijdelijk in een deel van zijn natuurlijk verspreidingsgebied aanwezig zijn (bijvoorbeeld alleen in broedseizoen) of over het gebied heen vliegen (bijvoorbeeld bij trekvogels en vleermuizen). Een belangrijke afweging die gemaakt wordt om vrijstelling of ontheffing te verlenen is of er door de activiteiten of werkzaamheden afbreuk wordt gedaan aan de gunstige staat van instandhouding van de soort (zie 4.2.10). De gunstige staat van instandhouding heeft slechts betrekking op soorten die in het wild leven en van nature voorkomen in het natuurlijk verspreidingsgebied van die soort. De soorten moeten van nature voorkomen. Dat wil zeggen dat het aannemelijk moet zijn dat de mens geen actieve rol heeft gespeeld bij vestiging van de soort. De vestiging moet op een voor de soort natuurlijke wijze hebben plaatsgevonden en binnen de afstand die de soort kan overbruggen. Door dispersie van met name jonge exemplaren kan een soort zijn actuele leefgebied uitbreiden, bijvoorbeeld bij de lynx die zich uitbreidt vanuit de Europese middelgebergten de laagvlakte in. Uitbreidingen van een soort binnen de normale dispersieafstand worden als natuurlijke uitbreidingen beschouwd, tenzij overduidelijk is dat de soort door de mens is verplaatst. Ook de nakomelingen van planten of dieren die in het verleden door de mens zijn geïntroduceerd, behoren niet tot van nature voorkomende soorten. Veel stinzenplanten behoren tot deze groep aangezien hun natuurlijk verspreidingsgebied zich vaak vele honderden kilometers vanaf de groeiplaatsen in Nederland bevindt . De mens mag wel voorwaarden scheppen voor vestiging van soorten door bijvoorbeeld een gebied al dan niet bewust geschikt te maken of door het plaatsen van nestkasten. Oeverzwaluwen die zich vestigen in zandhopen die door de mens aangebracht zijn, worden geacht daar van nature voor te komen binnen hun natuurlijk verspreidingsgebied. Hetzelfde geldt voor soorten die zich vestigen in nestkasten. De planten en dieren moeten in het wild leven, dat wil zeggen dat ze niet afhankelijk zijn van menselijke verzorging. Soorten waar een door de rijksoverheid erkend herintroductieprogramma voor loopt in Nederland of in het buitenland (bijvoorbeeld raaf, bever, otter, pimpernelblauwtje, oehoe, lynx) worden geacht van nature voor te komen binnen hun natuurlijke verspreidingsgebied. Bij overtredingen van verbodsbepalingen waarbij soorten betrokken zijn die zich buiten hun natuurlijk verspreidingsgebied bevinden, die niet wild zijn of die niet van nature voorkomen in het betreffende gebied, kan het aannemelijk gemaakt worden dat de activiteiten of werkzaamheden geen afbreuk doen aan de gunstige staat van instandhouding van die soort. Aangezien de soorten in heel Nederland zijn beschermd, is voor deze soorten wel een ontheffing vereist. Bij het verlenen van de ontheffing kunnen aanvullende voorwaarden worden gesteld. Er




wordt echter niet getoetst aan de aanvullende criteria voor strikt beschermde soorten. Voorbeelden: • De muurhagedis komt al sinds mensenheugenis voor op de Hoge en Lage Fronten te Maastricht. Hij kan daar worden beschouwd als in het wild, van nature voorkomend, binnen zijn natuurlijk verspreidingsgebied. • Vanuit de bovengenoemde locatie breidt de muurhagedis zich op eigen kracht uit naar een spoorwegemplacement in de directe omgeving. Dit betekent dat de dieren op het spoorwegemplacement in het wild levende dieren zijn, die zich van nature hebben gevestigd binnen het natuurlijk verspreidingsgebied. • Een aantal muurhagedissen komt voor op een terrein van een steenhouwerij en kan zich daar handhaven. Het is aannemelijk dat zij zijn meegekomen met een vracht stenen uit het buitenland. Het betreffende terrein ligt op een te grote afstand van de dichtstbijzijnde plek om op natuurlijke wijze bereikt te kunnen worden. Het betreft hier in het wild levende dieren, buiten het natuurlijk verspreidingsgebied, die zich aldaar niet van nature hebben gevestigd. Er is in dit geval wel een ontheffing nodig, er wordt echter niet getoetst aan de aanvullende criteria voor strikt beschermde soorten; • Een populatie vroedmeesterpadden handhaaft zich in Utrecht. Deze individuen komen oorspronkelijk uit Frankrijk. Het is onmogelijk dat dieren vanuit het natuurlijke verspreidingsgebied in Limburg op eigen kracht Utrecht hebben bereikt. Het betreft hier in het wild levende dieren, buiten het natuurlijk verspreidingsgebied, die zich aldaar niet van nature hebben gevestigd. Er is in dit geval wel een ontheffing nodig, er wordt echter niet getoetst aan de aanvullende criteria voor strikt beschermde soorten. Als aanvullende voorwaarde zou kunnen worden gesteld dat de exemplaren gevangen dienen te worden en vervolgens uitgezet te worden in een gebied als De Hortus in overleg met RAVON en de eigenaar/beheerder; • Op een terrein met bestemming bedrijvenpark komt de rugstreeppad niet voor. Het terrein wordt geschikt gemaakt voor bebouwing, maar, om wat voor reden dan ook, ligt het terrein vervolgens jarenlang braak. Het terrein voldoet aan de habitateisen van de rugstreeppad en hij vestigt zich dan ook op eigen kracht op het terrein. Het betreft hier in het wild levende dieren, binnen het natuurlijk verspreidingsgebied, die zich aldaar van nature hebben gevestigd. Er is in dit geval een ontheffing nodig; aanvragen ondergaan de uitgebreide toets; • Op een terrein kwamen vroeger boomkikkers voor. Als gevolg van successie is de vegetatie veranderd en komt de boomkikker niet meer voor. De terreinbeherende organisatie maakt het terrein weer geschikt, maar de boomkikker hervestigt zich niet spontaan. De terreinbeherende organisatie zet, zonder toestemming van de overheid, boomkikkers uit in het betreffende terrein. Het betreft hier in het wild levende dieren, binnen het natuurlijk verspreidingsgebied, die zich aldaar niet van nature hebben gevestigd. Er is vin dit geval wel een ontheffing nodig, er wordt echter niet getoetst aan de aanvullende criteria voor strikt beschermde soorten; • De bever was in Nederland uitgestorven, maar is met toestemming van de overheid geherintroduceerd in ondermeer de Biesbosch. De dieren worden beschouwd als in het wild levende dieren, binnen het natuurlijk verspreidingsgebied, die zich aldaar van nature hebben gevestigd. Er is in dit geval een ontheffing nodig; aanvragen ondergaan de uitgebreide toets; • Een soort kwam tot voor kort ergens niet meer voor, omdat het gebied niet langer geschikt was voor de soort, maar door middel van natuurontwikkeling is het gebied inmiddels weer geschikt gemaakt en als gevolg daarvan heeft de soort zich spontaan weer gevestigd, zoals bijvoorbeeld de zandhagedis op delen van de Grote Heide bij Venlo. Het betreft hier in het wild levende dieren, binnen het natuurlijk verspreidingsgebied, die zich aldaar van nature hebben gevestigd. Voor deze soort is een ontheffing nodig; aanvragen ondergaan de uitgebreide toets;




• In een gebied komen nijlganzen voor. De in Nederland voorkomende exemplaren zijn afstammelingen van exemplaren die in het verleden ontsnapt zijn uit een waterwildcollectie of bewust uitgezet zijn door particulieren. Het betreft hier in het wild levende dieren, buiten het natuurlijk verspreidingsgebied, die zich aldaar niet van nature hebben gevestigd. Voor deze soort is geen ontheffing nodig omdat hij niet vermeld staat op de lijst van beschermde soorten (zie 4.3.4), wel dient de zorgplicht in acht te worden genomen; • In een gebied komen brandganzen voor waarvan bekend is dat ze afstammelingen zijn van exemplaren die ontsnapt zijn uit een particuliere waterwildcollectie. Het betreft hier in het wild levende dieren, binnen hun natuurlijk verspreidingsgebied, die zich daar niet van nature hebben gevestigd. Er is in dit geval ontheffing nodig, maar er wordt niet getoetst aan de aanvullende criteria voor strikt beschermde soorten en vogels.




4.3.8

Tijdstip werkzaamheden en soorten

Definitie, interpretatie: Of een verbodsbepaling wordt overtreden is onder meer afhankelijk van het moment in het jaar dat de activiteiten of werkzaamheden worden uitgevoerd. Het is onmogelijk om in deze Handreiking voor alle voorkomende activiteiten en werkzaamheden aan te geven wat perioden met een grote kans op overtredingen van verbodsbepalingen, en wat perioden met een geringe kans op overtredingen zijn. Er is door een aantal partijen wel een aanzet gemaakt voor zo’n zogenaamde natuurkalender. Deze natuurkalenders hanteren veelal een stoplichtmodel: rood voor perioden waarin overtredingen vrijwel zeker plaats kunnen vinden, oranje voor perioden met een kans op overtredingen en groen voor perioden met weinig risico voor overtredingen van verbodsbepalingen. Deze natuurkalenders kunnen slechts een indicatie geven. Bij het gebruik van deze natuurkalenders dient rekening gehouden te worden met een aantal punten: • Er is geen standaardperiode te hanteren. Afhankelijk van de weersomstandigheden in een jaar kunnen dieren bijvoorbeeld vroeger of later dan gemiddeld hun voortplantingsplaatsen innemen of hun overwinteringsplekken verlaten. Ook per regio in het land kunnen deze data in een zelfde jaar verschillend zijn. • Ook een begrip als broedseizoen van vogels is niet eenduidig te begrenzen: sommige soorten starten met nestelen al in januari terwijl anderen pas in juni of juli aanvangen. Ook nestelen sommige (talrijk voorkomende!) vogelsoorten vrijwel het gehele jaar door. Van belang is of een broedgeval wordt verstoord, ongeacht de datum. • De natuurkalenders spreken elkaar in een aantal gevallen tegen. In het ene geval wordt verwacht dat er geen effect zal optreden, terwijl in het andere geval wel aangegeven wordt dat het een kwetsbare periode is. Aan deze verschillen kunnen meerdere redenen ten grondslag liggen, bijvoorbeeld de bovengenoemde. Veel verblijfplaatsen zijn jaarrond beschermd (zie ook 4.1.5). Natuurkalenders kunnen worden gebruikt voor de planning of om de noodzaak van mitigerende maatregelen in te schatten. In dergelijke gevallen blijft een ontheffing jaarrond noodzakelijk. Een ter zake deskundige (zie 4.1.10) dient per geval te beoordelen in welke mate de gewenste uitvoeringsperiode van de werkzaamheden past binnen de ecologische eisen van de aanwezige beschermde soorten. Hetzelfde geldt voor het moment waarop de inventarisaties plaatsvinden. Voorbeelden: zie de website van het Ministerie van LNV: www.minlnv.nl voor een Natuurkalender voor de soorten vermeld op bijlage IV van de Habitatrichtlijn en voor vogels.




4.4

BIJZONDERE

SITUATIES

In de afgelopen jaren is er een aantal bijzondere aanvragen voor ontheffing geweest. 4.4.1

Calamiteiten

Definitie, interpretatie: In een aantal gevallen dienen werkzaamheden direct te worden uitgevoerd en is er geen tijd voor een aanvraag voor een ontheffing en zeker niet voor een inventarisatie naar beschermde soorten. Deze werkzaamheden zijn om acute problemen in relatie tot de openbare veiligheid of volksgezondheid te voorkomen of op te lossen. Het is onmogelijk om ze vooraf te plannen. In deze gevallen wordt de volgende gedragsregel toegepast. U wordt aangeraden om in dergelijke gevallen zo spoedig mogelijk contact op te nemen met Dienst Regelingen, wanneer wordt vermoed dat (strikt) beschermde soorten kunnen worden of zijn geschaad. Het kan noodzakelijk zijn om dan achteraf maatregelen te treffen om de gunstige staat van instandhouding alsnog zo veel mogelijk te waarborgen. Op grond van artikel 2 dient wel alles te worden gedaan om doden en verwonden te voorkomen.




4.4.2

Windmolens

Definitie, interpretatie: Ook na de bouwfase van windmolens kunnen grote negatieve effecten optreden. Het in gebruik hebben van windmolens kan met name van invloed zijn op vogels en vleermuizen. Ondanks uitgebreid onderzoek naar effecten op vogels (zie ‘Effecten van windturbines op vogels’, Bureau Waardenburg, 2003), is nog weinig bekend over de situatie in Nederland. Duidelijk is dat vooral grote vogelsoorten het slachtoffer kunnen worden van windmolens; effecten op vleermuizen in Nederland zijn slechts zeer beperkt onderzocht. In Europees verband wordt er vanuit gegaan dat een sterftepercentage van minder dan 1% van de natuurlijke sterfte per jaar binnen de populatie van een soort een aanvaardbaar risico is. Bij een dergelijk sterftepercentage is sprake van niet te voorkomen incidentele ongelukken. Indien uit monitoring blijkt dat de sterftepercentages stijgen tot boven 1% van de jaarlijkse natuurlijke sterfte van een populatie van een soort, moeten adequate maatregelen worden getroffen door de initiatiefnemer. Hierbij kan worden gedacht aan het stilzetten van de windmolen in bepaalde perioden, zoals tijdens de vogeltrek. In de praktijk betekent dit dat veel informatie voorhanden moet zijn omtrent de grootte van populaties van aanwezige soorten en de jaarlijkse natuurlijke sterfte binnen die populaties. In het algemeen zal dergelijke informatie niet voorhanden zijn en moet gericht onderzoek worden uitgevoerd. Ook is het meestal onwenselijk om ingrijpende maatregelen te treffen als het stilzetten van een windmolen. Wanneer bij voorbaat kan worden verwacht dat grote aantallen slachtoffers gaan vallen, is sprake van doden en verwonden. Van groot belang is daarom dat een locatie wordt gezocht die de minste risico’s oplevert. Kwetsbare locaties moeten worden vermeden. Wanneer hooguit enkele slachtoffers per jaar worden verwacht van soorten waarvoor dit op populatieniveau geen effecten heeft, is sprake van incidentele ongelukken waarvoor geen ontheffing nodig is. Wel zal mogelijk gedurende een aantal jaren het aantal slachtoffers gemonitord moeten worden en zonodig maatregelen worden getroffen. De verantwoordelijkheid ligt bij de initiatiefnemer. De initiatiefnemer moet vooraf onderzoeken welke risico’s zijn plannen hebben voor beschermde soorten. Wanneer effecten worden verwacht en de plaatsing van een windmolen toch wordt uitgevoerd, is sprake van een overtreding van de Flora- en faunawet. Voorbeelden: Locaties op bekende trekroutes van vogels, zeker in de nabijheid van Natura2000-gebieden, of gelegen tussen verblijfplaatsen en foerageergebieden van bijvoorbeeld de hoogvliegende rosse vleermuis, moeten worden vermeden.




4.4.3

Bestemmingsplan

Definitie, interpretatie: Bij het opstellen van bestemmingsplannen door gemeenten en het goedkeuren daarvan door de provincies, moet rekening worden gehouden met de natuurwaarden die aanwezig zijn in het bestemmingsplangebied. Het gaat dan met name om de soorten die beschermd zijn middels de Flora- en faunawet. Rekening houden met soorten van de Rode Lijst is weliswaar wenselijk, maar is geen wettelijke plicht. Gedurende de voorbereiding van het bestemmingsplan dient een onderzoek uitgevoerd te worden naar de aanwezigheid van beschermde planten- en diersoorten. Dit onderzoek kan bestaan uit het analyseren van literatuurgegevens, maar veldonderzoek kan noodzakelijk zijn wanneer er geen of onvoldoende informatie voorhanden is, of wanneer er strikt beschermde soorten worden verwacht. Op basis van dit onderzoek moet worden ingeschat of er voldoende zicht is op een ontheffing van de Flora- en faunawet. Door een ter zake kundige moet worden ingeschat of bij een verandering in bestemming, in een later stadium wanneer de werkzaamheden voldoende concreet zijn, een ontheffing kan worden verkregen. In sommige gevallen kan het nodig zijn om naar aanleiding van dit onderzoek en het oordeel van de ter zake kundige de plannen aan te passen of extra maatregelen in de plannen op te nemen. Van belang is te weten of aanwezige verblijfplaatsen en leefgebiedsfuncties van (strikt) beschermde soorten in het plan kunnen worden ingepast of dat er op voorhand conflicten met de Flora- en faunawet zijn te voorzien. Het daadwerkelijk aanvragen van een ontheffing voor een bestemmingsplan is ten tijde van de vaststelling in het algemeen niet mogelijk, omdat de exacte vereiste ingrepen in het landschap en de planning veelal nog niet concreet zijn. Dit is echter ook niet nodig, omdat een ter zake kundige op basis van zijn of haar ervaring een inschatting kan maken hoe een uiteindelijke aanvraag, wanneer noodzakelijk, zal worden beoordeeld. De te nemen maatregelen kunnen pas verder worden uitgewerkt wanneer de precieze inrichting en werkplanning bekend zijn. De keuzes die bij het opstellen van het bestemmingsplan worden gemaakt, vormen een belangrijk onderdeel van de onderbouwing van het criterium ‘andere bevredigende oplossing’ (zie 4.2.11) dat van toepassing is op de strikt beschermde soorten en vogels (zie 4.3.3 en 4.3.4). Door in dit stadium voldoende rekenschap te geven van de aanwezige natuurwaarden in het plangebied, kunnen problemen worden voorkomen. Voorbeeld(en): • Wanneer een bestemmingsplan voorziet in woningbouw of een bedrijventerrein in een gebied waar zich een kernpopulatie van de kamsalamander bevindt, zal de locatie moeten worden heroverwogen of zullen mitigerende en/of compenserende maatregelen moeten worden uitgewerkt. • Wanneer belangrijke migratieroutes van vleermuizen aanwezig zijn in of langs het plangebied, dient hier tijdens de planvorming rekening mee gehouden te worden. • Meer informatie omtrent bestemmingsplannen en natuurwetgeving kunt u vinden in de Handreiking Bestemmingsplan en Natuurwetgeving die u kunt downloaden van de website www.minlnv.nl onder Onderwerpen; Natuur; Gebiedsbescherming; Hulpmiddelen gebiedsbescherming; Handreikingen en brochures.







4.4.4

Langlopende of grote projecten

Definitie, interpretatie: Sommige projecten zijn complex van aard, worden uitgevoerd over een lange periode en/of beslaan meerdere deelgebieden. In veel van dergelijke gevallen wordt per deelgebied een aparte ontheffingsaanvraag ingediend. Dit is om meerdere redenen niet altijd de beste oplossing, voor de aanvrager noch het bevoegd gezag: • de initiatiefnemer heeft meer zekerheid over de voortgang van een project, wanneer in één keer toestemming wordt verleend; • bij elke aanvraag loopt de initiatiefnemer het risico op vertraging door vragen van het bevoegd gezag en/of bezwaren van derden; • het voorbereiden van meerdere aanvragen kost de initiatiefnemer vaak meer tijd dan één volledige aanvraag; • de werkelijke effecten van voorgenomen activiteiten of werkzaamheden kunnen beter worden ingeschat wanneer het gehele project wordt beoordeeld (cumulatie van effecten); • de inrichting in het ene deelgebied kan mogelijk dienen als compensatie voor effecten in het andere deelgebied. Wanneer het project langer duurt dan de wettelijk maximaal toegestane ontheffingstermijn van vijf jaar, kan een verlenging worden aangevraagd. De noodzaak van de werkzaamheden, de alternatievenafweging en eventuele compenserende maatregelen kunnen bij de oorspronkelijke aanvraag worden getoetst. Eventuele verlengingen hebben dan betrekking op de uitvoeringswijze van de werkzaamheden (mitigatie) in de komende jaren. Juist bij dit soort aanvragen is het wenselijk dat inzicht kan worden gegeven in de planning van de deelwerkzaamheden; het gewenste detailniveau van deze planning is afhankelijk van het project. U wordt aangeraden om voorafgaand aan het indienen van aanvragen voor zulke projecten vooraf contact op te nemen met Dienst Regelingen of het regionale kantoor van Dienst Landelijk Gebied. Zonodig kan tijdens een vooroverleg de voorgenomen aanvraag worden besproken. De initiatiefnemer blijft verantwoordelijk voor de wijze van indienen. Voorbeeld(en): • A73; • renovatie van woonwijken in Rotterdam.




5

GERELATEERDE

WET- EN REGELGEVING

Zoals beschreven in hoofdstuk 2 bevat de Flora- en faunawet een aantal onderdelen van andere wetten en regelingen. Enkele daarvan zijn na het inwerkingtreden van de Flora- en faunawet komen te vervallen, zoals de Vogelwet 1936. Voor andere wetgeving is de Flora- en faunawet juist de implementatie van soortenbescherming in de Nederlandse wetgeving, dit geldt voor de Europese Habitat- en Vogelrichtlijn. De Natuurbeschermingswet 1998 is in een gewijzigde vorm blijven bestaan (zie hieronder). In dit hoofdstuk wordt een kort overzicht gegeven van weten regelgeving en beleid geldend voor natuurgebieden en voor soorten. 5.1

INTERNATIONALE 5.1.1

WETGEVING

Habitat- en Vogelrichtlijn

De Europese Habitatrichtlijn (1992) beschermt habitattypen en soorten (niet zijnde vogels) die op Europees niveau belangrijk zijn. De Europese Vogelrichtlijn (1979) doet dat voor vogels. Beide richtlijnen kennen een gebiedsbeschermingsdeel en een soortenbeschermingsdeel. Met het inwerkingtreden van de Flora- en faunawet op 01-04-2002 is de soortenbescherming uit zowel de Habitat- als de Vogelrichtlijn geïmplementeerd in de Nederlandse natuurwetgeving. Het gebiedsbeschermingsdeel van beide richtlijnen is met de Natuurbeschermingswet 1998 geïmplementeerd in de Nederlandse wetgeving (zie 5.2.2). Aan de Habitatrichtlijn is een vijftal bijlagen verbonden: Bijlage I: habitattypen waarvoor Speciale Beschermingszones (SBZ) moeten worden aangewezen; Bijlage II: dieren plantensoorten van communautair belang waarvoor een SBZ moet worden aangewezen; Bijlage III: criteria voor de selectie van gebieden als SBZ; Bijlage IV: dieren plantensoorten van communautair belang die strikt moeten worden beschermd; Bijlage V: dieren plantensoorten van communautair belang waarvoor het onttrekken aan de natuur en de exploitatie aan beheersmaatregelen kunnen worden onderworpen. Voor de soortenbescherming in de Flora- en faunawet zijn de bijlagen II en IV relevant. Sommige soorten uit bijlage II, zoals de nauwe korfslak en het geel schorpioenmos, worden voldoende beschermd in de beschermingszones. De soorten uit bijlage II van de Habitatrichtlijn zijn dus niet per definitie opgenomen als beschermde soort in de Flora- en faunawet. Soorten die wel zijn opgenomen, zijn ook niet allemaal in dezelfde categorie ingedeeld (kleine modderkruiper: tabel 2; bittervoorn: tabel 3). Alle soorten uit bijlage IV van de Habitatrichtlijn zijn per definitie opgenomen in de categorie ‘strikt beschermde soorten’. 5.1.2

Verdrag van Bern

Het Verdrag inzake het behoud van wilde dieren en planten in hun natuurlijk milieu in Europa (Bern, 1979) heeft de instandhouding van de in het wild levende dieren en planten in hun natuurlijke leefgebieden tot doel. Naast meer algemene maatregelen vereist het verdrag ook bijzondere maatregelen voor een aantal aangewezen soorten en hun leefmilieus. Het Verdrag van




Bern heeft betrekking op vogels en andere dieren. Het Verdrag van Bern is zowel door Nederland als door de Europese Unie ondertekend en bepaalt daarom mede de uitleg en toepassing van het soortenspoor van de Vogelrichtlijn en de Habitatrichtlijn. De Afdeling Bestuursrecht van de Raad van State heeft bepaald dat voor de uitvoeringspraktijk in Nederland het Verdrag van Bern niet relevant is. 5.1.3

Verdrag van Bonn

Het Verdrag inzake de bescherming van trekkende diersoorten (Bonn, 1979) heeft de bescherming van trekkende diersoorten tot doel. De mate van bescherming varieert naargelang de trekkende diersoort in bijlage I of II van het verdrag is opgenomen. Voor de bedreigde soorten van bijlage I en hun habitats schrijft het verdrag behalve bescherming van de soorten ook strikte beschermingsmaatregelen voor de leefgebieden voor, waaronder maatregelen die tot doel hebben om migratie mogelijk te maken en/of te houden. Voor de soorten van bijlage II geeft het verdrag richtlijnen voor het afsluiten van verdere overeenkomsten. Vier van dergelijke overeenkomsten zijn voor Nederland relevant: • een overeenkomst voor de bescherming van de zeehonden in de Waddenzee; • een overeenkomst voor de bescherming van vleermuizen in Europa (Bats Agreement); • een overeenkomst voor de bescherming van kleine walvisachtigen in de Baltische en Noordzee (ASCOBANS); • een overeenkomst voor de bescherming van Afrikaans-Euraziatische migrerende watervogels. Het Verdrag van Bonn is door de EU geratificeerd. Het bepaalt daarom mede de uitleg en toepassing van het soortenspoor van de Vogelrichtlijn en de Habitatrichtlijn. De afspraken uit het Verdrag van Bonn zijn middels de Flora- en faunawet en de Natuurbeschermingswet geïmplementeerd in de Nederlandse wetgeving. Daarom hoeven aanvragen voor ontheffing ex artikel 75 Flora- en faunawet niet rechtstreeks aan het Verdrag van Bonn te worden getoetst. 5.1.4

Ramsar Verdrag

Wetlands en de daarbij behorende planten- en diersoorten worden beschermd via het Ramsar Verdrag (Ramsar, 1971). Inmiddels hebben 152 landen het verdrag ondertekend (stand van zaken augustus 2006). De bescherming van de wetlands is in het Ramsar Verdrag alleen in algemene bewoordingen geregeld. Nederland heeft sinds 1980 44 natte natuurgebieden aangemeld voor de lijst van wetlands van internationale betekenis. Nederland heeft alle wetlands die zijn aangemeld bij het Ramsar-bureau ook aangewezen als Natura2000-gebied (Vogelrichtlijn en Habitatrichtlijn). Alle wetlands vallen daardoor onder het beschermingsregime van artikel 6 van de Habitatrichtlijn en de gewijzigde Natuurbeschermingswet 1998.

5.2

NATIONALE 5.2.1

WETGEVING

Algemene wet bestuursrecht

Alle overheidsbesluiten dienen primair te voldoen aan de voorwaarden die daaraan in de betreffende wet- of regelgeving worden gesteld. Daarnaast dienen ze ook te voldoen aan de




algemene kwaliteitsnormen en zorgvuldigheidsnormen die in de Algemene wet bestuursrecht aan overheidsbesluiten worden gesteld. De Algemene wet bestuursrecht is ook van toepassing op besluiten die worden genomen in het kader van de Flora- en faunawet of beschikkingen die in het kader van deze wet worden afgegeven, inclusief beslissingen op bezwaar (toewijzing zowel als afwijzing). Besluiten en beschikkingen moeten op basis van voldoende en deugdelijke informatie worden genomen, voldoende worden gemotiveerd en met redenen worden omkleed. De bedoeling daarvan is dat het voor iedere belanghebbende en voor iedere burger duidelijk is welke overwegingen bij het bevoegd gezag een rol hebben gespeeld om te komen tot zijn besluit. Voor het verkrijgen van inzage in ontheffingen behoeft geen beroep te worden gedaan op de Algemene wet bestuursrecht. De teksten van ontheffingen zijn openbaar (zie www.minlnv.nl, Onderwerpen; Natuur; Soortenbescherming; Ontheffingen Flora- en faunawet). De termijn van acht weken waarbinnen een reactie wordt gegeven naar aanleiding van een ontheffingsaanvraag, is afkomstig uit de Algemene wet bestuursrecht. 5.2.2

Natuurbeschermingswet 1998

Sinds 1 oktober 2005 is de gebiedenbescherming van de Europese Habitat- en Vogelrichtlijn geïmplementeerd in de Natuurbeschermingswet. De gebieden die hierdoor worden beschermd, maken onderdeel uit van het Europese netwerk van natuurgebieden onder de naam Natura2000. Ongeacht of een ontheffing van de Flora- en faunawet is verleend, kan een ontheffing van de Natuurbeschermingswet vereist zijn voor de uitvoering van een project. Dit is van toepassing wanneer een plangebied in of nabij een Natura2000-gebied ligt waarbij de activiteiten of werkzaamheden effecten hebben op soorten en/of habitattypen waarvoor een Natura2000-gebied is aangemeld of aangewezen, ongeacht de afstand tot het plangebied. De Flora- en faunawet en de Natuurbeschermingswet kennen een verschillend toetsingskader. De Flora- en faunawet beoogt de waarborging van de gunstige staat van instandhouding van soorten en populaties, terwijl middels de Natuurbeschermingswet instandhoudingsdoelstellingen voor soorten en habitattypen in een begrensd gebied moeten worden bereikt. Effecten op (dezelfde) soorten kunnen in beide procedures worden getoetst. Ontheffingsaanvragen in het kader van de Flora- en faunawet zijn niet gekoppeld aan de voortoetsbeoordeling van de Natuurbeschermingswet. Echter, beide procedures dienen te zijn afgerond voordat de werkzaamheden kunnen worden gestart. In de meeste gevallen is de provincie het bevoegd gezag voor de gebiedsbescherming. Meer informatie over de bescherming van Natura2000-gebieden is terug te vinden in de Algemene Handreiking Natuurbeschermingswet 1998 (www.minlnv.nl). 5.2.3

Visserijwet 1963

In de Visserijwet is een aantal voorschriften opgenomen ten behoeve van de zee-, kust- en binnenvisserij. Deze voorschriften hebben onder meer betrekking op toegestaan vistuig en vaartuigen en benodigde vergunningen. In het kader van de Flora- en faunawet is het echter met name van belang dat voor een aantal vissoorten vangstbeperkingen zijn opgelegd. Dit geldt bijvoorbeeld voor de paling en de zalm. Door de bescherming vanuit de Visserijwet is het niet noodzakelijk alle vissoorten op te nemen in de Flora- en faunawet. Enkel voor de in de tabellen




2 en 3 (zie 4.3.2 en 4.3.3) genoemde vissoorten is een ontheffing van de Flora- en faunawet vereist. 5.2.4

Boswet

In de Boswet is opgenomen dat voor het kappen van een houtopstand compensatie in de vorm van herplant verplicht is. Per provincie kunnen de eisen hiertoe verschillen. Voor kapwerkzaamheden dient zonodig toestemming te worden verkregen van de betreffende provincie. Een aanvraag en toestemming voor kap staat los van een verzoek tot ontheffing Flora- en faunawet: beide worden afzonderlijk getoetst en afgegeven. 5.2.5

Tracéwet 2005, Spoedwet wegverbreding

De Tracéwet heeft tot doel om “te voorzien in een doelmatige procedure voor de totstandkoming en tijdige uitvoering van besluiten met betrekking tot de aanleg of wijziging van de hoofdinfrastructuur.” Deze wet verplicht tot het maken van een integrale afstemming tussen alle vergunningen en ontheffingen die nodig zijn voor limitatief in de wet genoemde wegverbeterings- of wegaanlegprojecten. Artikel 75a van de Flora- en faunawet houdt in dat voor dergelijke projecten de behandeling en de besluitvorming voor de ontheffingsaanvraag zowel inhoudelijk als procedureel gelijke tred moet houden met de overige besluitvorming in het kader van de Tracéwet. De Spoedwet wegverbreding kent een vergelijkbare werkwijze. Deze wet is echter van toepassing op een aantal specifiek benoemde wegverbredingsprojecten. De conceptontheffing van de Flora- en faunawet wordt gezamenlijk met andere concept-besluiten door de minister van Verkeer en Waterstaat ter inzage gelegd. Op dit moment kunnen zienswijzen worden ingediend, waarna de definitieve ontheffing wordt afgegeven. Ook op dit moment is het mogelijk om in bezwaar te gaan tegen de ontheffing. 5.2.6

Besluit milieu-effectrapportage 1994

Voor in het Besluit mileu-effectrapportage vastgelegde grootschalige ingrepen of milieuvergunningen met mogelijk verstrekkende gevolgen is het opstellen van milieueffectrapportage verplicht. In de milieu-effectrapportage is het verstoren van natuurwaarden een onderdeel van de VER-thema’s: vernietiging, verdroging, verzuring, versnippering, verzilting, verstoring. Een soort-impliciete afweging conform de voorschriften uit dit besluit is niet per definitie voldoende voor een afweging van een ontheffingsaanvraag in het kader van de Floraen faunawet. In een milieu-effectrapportage vormen beschermde soorten één van de te wegen factoren en kunnen negatieve effecten op de ene soort worden weggestreept tegen positieve effecten op de andere soort. Daardoor is veelal een globalere inschatting van de effecten op beschermde soorten afdoende dan voor een ontheffingsaanvraag in het kader van de Flora- en faunawet. 5.2.7

Kapverordening

Voor het verwijderen van bomen binnen de bebouwde kom (conform Boswet) kan op grond van een gemeentelijke Kapverordening een kapvergunning noodzakelijk zijn. Gewoonlijk worden aanvragen voor kapvergunningen beoordeeld door de gemeenten. Voor het verlenen van een kapvergunning hoeft geen onherroepelijke ontheffing van de Flora- en faunawet te zijn verleend. De overwegingen van de Flora- en faunawet en de Kapverordening dienen afzonderlijk te worden




gemaakt. Hieruit volgt dat vaak zowel een kapvergunning als een Flora- en faunawetontheffing nodig is.

5.3

NATIONAAL 5.3.1

BELEID EN BELEIDSINSTRUMENTEN

Ecologische Hoofdstructuur

De term 'Ecologische Hoofdstructuur' (EHS) werd in 1990 geïntroduceerd in het Natuurbeleidsplan van het toenmalige Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij. De Ecologische Hoofdstructuur is een netwerk van gebieden in Nederland waar de natuur in feite voorrang heeft. Het netwerk helpt voorkomen dat planten en dieren in geïsoleerde gebieden uitsterven en dat de natuurgebieden hun waarde verliezen. De Ecologische Hoofdstructuur kan worden gezien als de ruggengraat van de Nederlandse natuur. De Ecologische Hoofdstructuur bestaat uit: • Bestaande natuurgebieden, reservaten en natuurontwikkelingsgebieden en robuuste verbindingen; • Landbouwgebieden met mogelijkheden voor agrarisch natuurbeheer (beheersgebieden); • Grote wateren (zoals de kustzone van de Noordzee, het IJsselmeer en de Waddenzee). Het doel is om dit netwerk vóór 2018 te creëren. Met dit doel zijn gebieden planologisch vastgelegd door de provincies. Wanneer werkzaamheden zijn voorzien in, of met effecten op gebieden uit de Ecologische Hoofdstructuur, kunnen vanuit het compensatiebeginsel, zoals het eerst verwoord in het Structuurschema Groene Ruimte, maatregelen moeten worden getroffen. Netto mag de oppervlakte van de Ecologische Hoofdstructuur niet afnemen, waardoor compensatie noodzakelijk kan zijn. Elke provincie heeft zijn eigen regels ten aanzien van de compensatieverplichtingen. Voor werkzaamheden met deze effecten dient toestemming te worden verkregen van de betreffende provincie. Compensatie voor verloren natuurwaarden binnen de EHS dient buiten de begrensde EHS plaats te vinden. In het kader van de Flora- en faunawet vindt een dergelijke toetsing niet plaats. Compensatiemaatregelen in het kader van het zorgvuldig handelen kunnen zowel binnen als buiten de begrensde EHS plaatsvinden. 5.3.2

Leefgebiedenbenadering en soortenbeschermingsplannen

De in ontwikkeling zijnde Leefgebiedenbenadering is in feite de opvolger van de soortenbeschermingsplannen. Met de Leefgebiedenbenadering wordt een impuls gegeven aan het offensieve soortenbeleid, naast de defensieve bescherming van de Flora- en faunawet die geen verhoging van natuurwaarden tot doel heeft. Het doel van de Leefgebiedenbenadering is het realiseren van de biodiversiteitdoelstellingen van de Europese Unie. Wanneer in een gebied de populatie van een bepaalde soort wordt gestimuleerd, kan dit betekenen dat de gunstige staat van instandhouding van deze soort door een ruimtelijke ontwikkeling in dat gebied minder snel in het geding zal zijn. Op deze indirecte wijze kan de leefgebiedenbenadering gevolgen hebben voor de beoordeling van een ontheffingsaanvraag. Er zal nog steeds een ontheffing nodig zijn, maar compenserende maatregelen zullen minder snel noodzakelijk zijn. De Leefgebiedenbenadering heeft de volgende uitgangspunten: 1. De focus ligt op het in stand houden van duurzame populaties, in plaats van op (soms toevallig voorbijkomende) individuen;




2.

3.

Meerdere partijen nemen hun verantwoordelijkheid voor het natuurbeleid (waterschappen, gemeenten, bedrijven, etc.). Provincies voeren de regie op de uitvoering van de Leefgebiedenbenadering; Er wordt gewerkt op een gebiedsgeïntegreerde manier.

Binnen de leefgebieden (ecosystemen) van soortenpopulaties wordt in voor die soorten kansrijke delen streng omgegaan met de ontheffingverlening. In minder kansrijke delen van de leefgebieden kan, indien elders duurzame populaties van soorten voorkomen, flexibeler met ontheffingverlening worden omgegaan. De Leefgebiedenbenadering wordt momenteel verder uitgewerkt. 5.3.3

Tijdelijke natuur

De periode tussen aankoop van een gebied en de daadwerkelijke inrichting kan dusdanig lang zijn dat zich in het gebied al natuurwaarden ontwikkelen. Deze natuurwaarden zijn veelal gebonden aan pioniersituaties en zullen in de loop van de jaren weer verdwijnen uit het gebied, maar weer gevestigd zijn op de dan weer elders aanwezige gunstige terreinen. Wanneer deze waarden bescherming genieten onder de Flora- en faunawet moet er mogelijk ontheffing worden aangevraagd voor het uitvoeren van werkzaamheden. In een aantal gevallen worden er in dit soort gebieden maatregelen uitgevoerd met als doel de vestiging van beschermde soorten te voorkomen. Omdat deze gebieden waarde kunnen hebben voor de in Nederland voorkomende soorten kan het lonend zijn om deze maatregelen na te laten of zelfs maatregelen te nemen gericht op vestiging van deze soorten en de gebieden aan te wijzen als tijdelijke natuur. Er worden momenteel plannen ontwikkeld om dit soort gebieden een tijdelijke functie ‘natuur’ te geven, maar dat zich vestigende beschermde soorten de toekomstige inrichting niet in de weg staan. Zie ook www.stichtingark.nl. 5.3.4

Rode Lijst

Soorten kunnen op de Rode Lijst worden opgenomen wanneer zij zeldzaam zijn of wanneer de trend negatief is. Voor soorten van de Rode Lijst is niet per definitie een ontheffing vereist. Deze lijst heeft een signalerende functie en dient als een instrument ten behoeve van beleidsontwikkeling. Het zeldzamer worden van een bepaalde soort en het daarmee in een andere categorie terechtkomen, kan wel tot gevolg hebben dat een soort door de minister onder het beschermingsregime van de Flora- en faunawet wordt geschaard. Voorts geldt dat voor beschermde Rode Lijst-soorten de gunstige staat van instandhouding eerder in het geding kan zijn, waardoor eerder compenserende maatregelen kunnen worden geëist. Dit is echter geen vaststaand feit. 5.3.5

Afweging van soortbelangen in het kader van andere weten regelgeving

Dat bij de afweging en voorbereiding van een bepaalde activiteit naast andere weten regelgeving ook de Flora- en faunawet aan de orde is, is meestal niet in de tekst van die wetten en besluiten zelf terug te vinden. Veel wetten bevatten zelf al impliciete of expliciete bepalingen ten aanzien van ingrepen of handelingen aan natuuraspecten. Zo het al is geregeld, dan is dat vaak verschillend per wet of besluit. Ingrepen en handelingen kunnen dus aan meer dan één wet moeten worden getoetst. Een goedkeuring in het kader van een andere wet of




besluit kan niet zonder meer als grondslag dienen voor goedkeuring in het kader van de Floraen faunawet. Het Ministerie van LNV zal altijd een eigenstandig oordeel moeten vellen bij de beoordeling van een ontheffingsaanvraag in het kader van de Flora- en faunawet. Dat wil niet zeggen dat afstemming in tijd en het gebruik van informatie uit andere procedures niet is toegestaan. Om de burger niet te belasten met onnodige verzoeken om informatie is dat in het kader van behoorlijk overheidshandelen zelfs aan te bevelen. Enkele voorbeelden: • het verkrijgen van een kapvergunning sluit niet uit dat een ontheffing van de Flora- en faunawet noodzakelijk kan zijn; • de afwegingen die zijn gemaakt in het kader van de milieu-effectrapportage kunnen dienen als basis van de alternatievenafweging bij ontheffingsaanvragen voor strikt beschermde soorten indien ze plaats hebben gevonden op het niveau van de beschermde soort(en); • wanneer een illegaal gegraven poel, die fungeert als voortplantingslocatie van de rugstreeppad, moet worden verwijderd op grond van een gemeentelijke verordening, is een ontheffing vereist van de Flora- en faunawet. 5.4

GEMEENSCHAPSTROUW

De Europese Unie vormt een eigen en autonome rechtsorde. Europese wetgeving heeft voorrang boven elk daarmee strijdig recht van de lidstaten. Daarom is de eigen rechtsorde van de Europese Unie dwingendrechtelijk en dat recht geldt vóór en ín de lidstaten. Met andere woorden: voor alle onderdelen van de overheid en voor alle onderdanen. Daaruit vloeit voort dat elke Gemeenschapsrechtelijke norm voor gaat op elke nationale norm. In het geval van een conflict tussen beide gaat de Gemeenschapsnorm voor. Artikel 10 van het EG-verdrag luidt “Lidstaten dienen alle maatregelen te treffen om uitvoering en naleving van het Verdrag en van de communautaire weten regelgeving te verzekeren”. Hier kunnen twee verschillende uitgangspunten gelden: • Directe of rechtstreekse werking; dit houdt in dat iedere bepaling die een eigenschap bezit door iedere belanghebbende voor de overheid en de nationale rechter kan worden ingeroepen, waarmee een met Gemeenschapsrecht onverenigbare nationale regel terzijde kan worden gesteld. Wanneer een Gemeenschapsbepaling onvoorwaardelijk en voldoende duidelijk is, heeft zij directe of rechtstreekse werking. • Richtlijnconforme interpretatie; dit houdt in dat de overheid en de rechter, ook wanneer er geen beroep kan worden gedaan op rechtstreeks werkend EU-recht, de plicht hebben het nationale recht uit te leggen in het licht van de bewoordingen van het Gemeenschapsrecht. Dit beginsel vult dat van de directe of rechtstreekse werking aan. Aanspraken van de burger, ontleend aan het Gemeenschapsrecht, worden gegarandeerd, ook wanneer er geen sprake is van rechtstreekse werking. Samenvattend: waar de nationale wetgever heeft verzuimd regels te stellen of waar sprake is van onduidelijke of ondeugdelijke omzetting van Gemeenschapsrecht heeft het Gemeenschapsrecht directe werking en dient richtlijnconform te worden getoetst. Ook de Flora- en faunawet en de daarop gebaseerde besluiten en regelingen bevatten elementen die niet geheel eenduidig richtlijnconform zijn. In dergelijke gevallen zal rechtstreeks aan de richtlijn Habitat- of Vogelrichtlijn moeten worden getoetst. Zo ontbreekt in de Flora- en faunawet bijvoorbeeld een definitie van de ‘gunstige staat van instandhouding’, terwijl in de artikelen 65, 67, 68 en 75 wel is voorgeschreven dat van de verbodsbepalingen van de wet




slechts mag worden afgeweken, indien de gunstige staat van instandhouding van de soort niet in het geding is. Dat betekent dat op de soorten van bijlage IV van de Habitatrichtlijn en van bijlage 1 van het Besluit vrijstelling beschermde dieren plantensoorten de definitie van gunstige staat van instandhouding van artikel 1, onderdeel i, van de Habitatrichtlijn rechtstreeks van toepassing is. Hieruit volgt ook dat voor soorten die niet zijn gepubliceerd in de Nederlandse lijsten met beschermde soorten, maar die wel zijn beschermd middels Bijlage IV van de Habitatrichtlijn, een ontheffing dient te worden aangevraagd. In dergelijke gevallen zullen de effecten rechtstreeks worden getoetst aan de Habitatrichtlijn. Dit geldt bijvoorbeeld voor de platte schijfhoren.




6

INFORMATIE

De taakverdeling met betrekking tot ontheffingsaanvragen op grond van artikel 75c van de Floraen faunawet binnen het Ministerie van LNV is weergegeven in onderstaand schema.

Directie Natuur (DN) - opdrachtgever FFW 75C - inhoudelijke toets a, b, c, d, f en g - inhoudelijke toets onderzoek inhoudelijke toets (her)introductie

Dienst Regelingen (DR) - Instantie waar aanvraag ingediend wordt - administratieve en juridische afhandeling van aanvragen handhaving

Dienst Landelijk Gebied (DLG) - inhoudelijke toets e, h, i en j

Algemene Inspectiedienst (AID) - Handhaving en controle

Voor verdere informatie kunt u terecht bij: Dienst Regelingen (indienen aanvraag, administratieve en juridische vragen, goedkeuren gedragscodes) Team uitvoering Flora- en faunawet Postbus 19530 2500 CM Den Haag 0800-22 333 22 Dienst Landelijk Gebied (ecologische vragen): Regio Noord (Drenthe, Friesland en Groningen): 050-317 8540 Regio Oost (Gelderland en Overijssel): 06-467 45 220 Regio West (Flevoland, Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht): 030-234 4180




Regio Zuid (Limburg, Noord-Brabant en Zeeland): 013-595 0630 Dienst Regelingen (bezwaar tegen verleende ontheffing) Afdeling Recht en Rechtsbescherming Postbus 20401 2500 EK Den Haag




Directie Natuur Team Soorten Postbus 20401 2500 EK Den Haag 070-3785000 AID Groendesk (vragen met betrekking tot handhaving) Postbus 140 3454 ZJ De Meern 030- 6692640 [email protected] Het LNV-loket (algemene vragen floraen faunawet, verkrijgen aanvraagformulier, brochures e.d.) Aanvraagformulier voor ontheffingen artikel 75 te downloaden van: www.hetlnvloket.nl, vervolgens onderwerpen; vergunning en ontheffing; floraen faunawet 0800-2233322

Raadpleeg internet (www.minlnv.nl) voor de meest actuele versie van deze handreiking.


Handreiking Flora- en faunawet

Recommend Documents