SERIE VOOR HET VOORBEREIDEND MIDDELBAAR BEROEPSONDERWIJS
HANDELSREKENEN VOOR HET VMBO
Drs. P.F. Pietersen P.H. Pietersen 5e druk, 1e oplage ISBN: 978 90 6355 186 5
NEDERLANDS ONDERWIJS INSTITUUT BV
© Copyright: NOI Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen, verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, database, computerbestand, internet of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het NOI.
Coverdesign: studio eric wondergem bNO
WOORD VOORAF
Handelsrekenen voor het VBO bestaat uit een afdeling basisrekenen en een afdeling bedrijfsrekenen. In beide afdelingen wordt de rekenmachine gebruikt, zowel bij de uitleg als bij het maken van opgaven. • Afdeling 1 bevat het basisrekenen. Elk hoofdstuk geeft steeds een korte uitleg gevolgd door een eerste serie opgaven, daarna een herhalingsronde en tot slot een aantal praktijkberekeningen: – bij de eerste serie opgaven kijken we vooruit: – bij de herhalingsopgaven blikken we terug: – bij de praktijkberekeningen staan we 'midden in de praktijk': De eerste twee hoofdstukken (optellen/aftrekken en vermenigvuldigen/delen) beginnen met een testopgave. Kun je die niet foutloos maken, werk dan de serie ladderopgaven onder de tekst uit. De ladderopgaven klimmen geleidelijk op tot het niveau van de test. Vanaf hoofdstuk 1.3 moeten alle opgaven worden gemaakt. Het gaat hier om opgaven over de moeilijkere onderwerpen van het basisrekenen (afronden, procenten, gemiddelden, verhoudingen enz.). In het uitwerkingenboekje zijn voor deze onderwerpen testen opgenomen, die vrij mogen worden gekopieerd. • In afdeling 2 bedrijfsrekenen wordt het basisrekenen toegepast op de onderwerpen van Bedrijfsadministratie en Bedrijfseconomie. Ook deze afdeling bevat herhalingsopgaven. De stippellijnen achter de opgaven zijn alleen bedoeld voor de eindantwoorden. Voor tussenberekeningen moet kladpapier of een schrift worden gebruikt.
Bij de vijfde druk, 1e oplage De kolommen Aankoop en Verkoop op blz. 94 bij vreemde valuta zijn omgewisseld. Een schema voor de juiste berekeningsvolgorde is opgenomen op blz. 20. De assurantiebelasting staat nu op 7,5%. Tevens is hoofdstuk 1.9 Maten en gewichten toegevoegd. De jaartallen zijn met drie jaar verhoogd. • Voor ervaringen en suggesties houden wij ons van harte aanbevolen. Ons adres is: NOI bv, Antwoordnummer 58, 3740 VB BAARN telefoon 035-5416743, fax 035-5417341, e-mail
[email protected] NOI
afdeling
1
hoofdstuk
paragraaf
INHOUD
BASISREKENEN
1 2
OPTELLEN EN AFTREKKEN Test 1 Ladderopgaven optellen en aftrekken 2 Het gebruik van een rekenmachine
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
blz.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
VERMENIGVULDIGEN EN DELEN Test 1 Ladderopgaven vermenigvuldigen Test 2 Ladderopgaven delen
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
AFRONDEN Opgaven afronden 2 Herhalingsronde 3 Praktijkberekeningen
31
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
BREUKEN Opgaven breuken 2 Herhalingsronde
41
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
PROCENT- EN PROMILLEBEREKENINGEN Opgaven procentberekeningen 2 Opgaven promilleberekeningen 3 Praktijkberekeningen
51
. . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
UITDRUKKEN IN EEN PERCENTAGE Opgaven uitdrukken in een percentage 2 Herhalingsronde 3 Praktijkberekeningen
61
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
VERHOUDINGEN Opgaven verhoudingen 2 Praktijkberekeningen
71
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
GEMIDDELDEN Opgaven gemiddelden 2 Opgaven gewogen gemiddelden 3 Praktijkberekeningen
81
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
91 2 3 4 5 6
MATEN EN GEWICHTEN Inleiding Lengtematen Oppervlaktematen Inhoudsmaten Gewichten Opgaven
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8 8 8 12 14 14 14 18 18 21 21 24 26 29 29 32 34 34 36 37 42 43 44 45 49 49 53 55 55 57 61 66 66 68 68 69 70 71
2
BEDRIJFSREKENEN AFSCHRIJVINGEN Afschrijven van de aanschafprijs 2 Afschrijven van de boekwaarde 3 Herhalingsronde
11
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
RENTEBEREKENINGEN (INTREST) Het berekenen van rente 2 Herhalingsronde
21
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
VREEMDE VALUTA Kopen van vreemde valuta 2 Verkopen van vreemde valuta 3 Herhalingsronde
31
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
OMZET - KOSTEN - WINST Nettowinst (ondernemersinkomen) 2 Bedrijfseconomische winst (economisch resultaat) 3 Herhalingsronde
41
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
BTW-BEREKENINGEN Het berekenen van de verkoopprijs inclusief BTW 2 Het berekenen van het BTW-bedrag in de verkoopprijs 3 Herhalingsronde
51
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
61 2 3 4 5 6
GOEDERENHANDEL Facturen Goederenkortingen Betalingskortingen Het berekenen van de inkoopprijs Leveringen van en naar het buitenland Herhalingsronde
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
VERZEKERINGEN Het berekenen van de kosten 2 Het berekenen van de uitkering 3 Herhalingsronde
71
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
81 2 3 4 5
INDEXCIJFERS Het berekenen van indexcijfers Het gebruik van indexcijfers Wijziging van het basisjaar Procentpunten Herhalingsronde
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
GRAFIEKEN Het lijndiagram 2 Het staafdiagram 3 Cirkeldiagram en beelddiagram
91
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
76 76 80 83 87 87 92 94 95 97 99 102 102 106 111 117 117 119 123 126 126 128 132 137 139 141 144 144 147 154 159 160 161 164 165 167 170 171 177 179
2 3
10 1 2 3 4 5
RENTABILITEIT Het gemiddeld eigen vermogen De rentabiliteit van het eigen vermogen Het gemiddeld totale vermogen De rentabiliteit van het totale vermogen Herhalingsronde
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
181 181 182 185 186 191
HERHALING
1 2
HERHALINGSOPGAVEN
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
HERHALINGSOPGAVEN IN MEERKEUZEVORM
FORMULES HANDELSREKENEN
. . . . . .
.....................................................
198 213
225
