HAND-OUTS WORKSHOP ENERGIEBESPARING IN DE RWZI. donderdag 19 oktober 2006 Beverwijk

HAND-OUTS

WORKSHOP ENERGIEBESPARING IN DE RWZI donderdag 19 oktober 2006 Beverwijk

1

WORKSHOP ENERGIEBESPARING IN DE RWZI donderdag 19 oktober 2006 Slibdrooginstallatie Beverwijk. Randweg 17, 1948 NS Beverwijk

09:45

Ontvangst

10:15

Welkomstwoord door de dagvoorzitter Douwe Jan Tilkema (Waterschap Veluwe)

10:25

Resultaten Kennisnetwerk Energiebesparing in Waterbeheer door Udo Greuter (CUR, Kennisnetwerk Energiebesparing) Het kennisnetwerk heeft tot doel om energie- en kostenbesparing bij RWZI’s tot stand te brengen door middel van het uitwisselen van kennis en kunde en het opbouwen van een persoonlijk netwerk van professionals. Vanaf begin 2005 is het kennisnetwerk vijf keer bijeengekomen. Het netwerk bestaat uit circa 20 personen werkzaam bij waterschappen, adviesbureaus en leveranciers. Gesignaleerde kennisleemtes en mogelijke toekomstige projecten worden toegelicht.

10:45

Resultaten Quick-scan energiebesparing door Wim Heijbroek (Hoogheemraadschap de Stichtse Rijnlanden) Het waterschap neemt al vanaf de oprichting deel aan het Kennisnetwerk Energiebesparing. De leerpunten van het waterschap ten aanzien van het kennisnetwerk worden toegelicht. Er wordt stil gestaan bij de gerealiseerde projecten en de nog op te pakken projecten. Een van de concrete projecten was het uitvoeren van een quick-scan energiebesparing. De aanpak en de leerpunten worden toegelicht. Tevens wordt stil gestaan bij de “belemmerende factoren” die ertoe hebben bijgedragen dat maatregelen (nog) niet genomen zijn. Vanuit de waterschapspraktijk worden suggesties gedaan voor “energieprojecten” voor het waterschap, kennisnetwerk en/of STOWA.

11:05

Pauze

11:20

Energiebesparing, vrijwillig of niet door Keesjan Groot (Provincie NoordHolland) Een milieuvergunning bevat o.a. voorschriften voor een zuinig energieverbruik. Om de redelijkheid van energiebesparende maatregelen te wegen, geldt een terugverdientijd tot 5 jaar. Energiebesparing dient echter niet alleen een milieubelang, efficiënt gebruik van energie levert een bedrijf immers geld en een goed imago op.

11:40

Overzicht projecten energiebesparing en subsidiemogelijkheden door Rob de Reu (SenterNovem) SenterNovem kan waterschappen een financiële bijdrage geven als het gaat om innovatieve energieprojecten. In deze presentatie komen onder andere de nieuwe IS regeling voor waterzuivering aan bod, maar ook de Energie Onderzoek Subsidie en mogelijkheden voor Energie Investeringsaftrek (EIA). Daarnaast biedt SenterNovem een overzicht van innovatieve energieprojecten in de waterzuivering.

12:00

Praktijkervaringen met slibdesintegratie door Luchien Luning (Grontmij ) Eén van de voor Nederland nieuwe technologieën is de slibdesintegratie (ultrasone en hydrodynamische toepassingen). Gezien de behaalde resultaten elders in de wereld, lijkt deze technologie ook voor Nederland van groot belang te zijn. Inmiddels wordt slibdesintegratie al op een aantal locaties toegepast of voorbereid (o.a. ‘t Land van Cuijk, Bath, Nieuwgraaf, Enschede, Zeist en Willem Annapolder). De marktpotentie van de nieuwe technologie is voor de Nederlandse situatie hoog. De verwachte terugverdientijd is minder dan 6 jaar. Naar verwachting zou slibdesintegratie in 2015 bij ongeveer 40 procent van de RWZI’s kunnen plaatsvinden.

12:20

Lunch in Café-restaurant Wijkerhaven

13:20

Duurzaam aardgas op RWZI Beverwijk door Maarten Bouwer (Biogast) In 2006 is een membraaninstallatie geplaatst met subsidie van SenterNovem uit het EOS Demo-programma. Bij veel rioolwaterzuiveringsinstallaties wordt het vrijkomende zuiveringsslib vergist. Hierbij ontstaat biogas. Vaak wordt dit gebruikt voor de productie van elektriciteit en warmte door een gasmotor. Een andere optie is het “opwerken” van het gas tot aardgaskwaliteit. Dan ontstaat Pseudo Natural Gas, oftewel PNG. Dit duurzame gas zal in het landelijke aardgasnet (van ENECO) worden gepompt en uiteindelijk worden verkocht voor huishoudelijk gebruik. De parallel met groene elektriciteit is duidelijk: de consument kan in de toekomst kiezen voor duurzaam of fossiel gas.

13:40

Onderzoeksbehoefte energiebesparing door Cora Uijterlinde (STOWA) Binnen de verschillende STOWA-onderzoeken is energiebesparing een regelmatig terugkerend onderzoeksitem. Bijvoorbeeld binnen de onderzoeken rondom MBR, aeroob korrelslibtechnologie, Anammox en slibdesintegratie speelt ‘energieverbruik, productie en besparing’ een belangrijke rol. De Europese Kader Richtlijn Water en de nieuwe Europese zwemwaterrichtlijn vragen mogelijk om vergaande zuiveringtechnieken voor afvalwater. Aanvullende zuiveringstechnieken vragen meer energie. Het is een uitdaging voor het zuiveringsbeheer om zowel energie te besparen als de effluentkwaliteit te verbeteren.

14:00

Pauze

14:15

Workshop over onderzoeksbehoefte (1 uur) In twee subgroepen wordt gebrainstormd over mogelijke onderzoeksonderwerpen voor de STOWA, waterschappen en andere partijen. Rondleiding Biogast-installatie op RWZI Beverwijk (half uur), door Maarten Bouwer (Biogast) en Fred Duineveld (Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier)

15:45

Plenaire terugkoppeling resultaten van de workshop en borrel

Meer informatie bij

Cora Uijterlinde (STOWA; 030-2321199) en Sigrid Schulkes (SenterNovem; 070-3735991)

WORKSHOP ENERGIEBESPARING IN DE RWZI, 19 oktober 2006

Deelnemers 1 Brouwer 2 Luning 3 Heijbroek 4 Koot 5 Wever 6 Zoutberg 7 Been, de 8 Vellekoop 9 Grovenstein 10 Philo 11 Greuter 12 Groot 13 Dumont 14 Reu, de 15 Schulkes 16 Palsma 17 Uijterlinde 18 Verkerk 19 Walraven, van 20 Vent, de 21 Dartel, van 22 Moerman 23 Beukema 24 Veldhuizen, van 25 Vermaat 26 Hammenga 27 Brandse 28 Eden, van 29 Hulsmeijer 30 Zutphen, van 31 Petri 32 Gerritse 33 Sikkema 34 Westerhuis 35 Tilkema 36 Nieuwlands 37 Roelfzema 38 Man, de 39 Wycherson

Maarten Luchien Wim Dirk Jan George Peter Marinus Job David Udo Keesjan Mathieu Rob Sigrid Bert Cora Cor Ronald Hettie Toine Richard Fred Henry Kees André Frank Benno Hennie Marcel Coert Wobke Taco Dini Douwe Jan Jo Ben Ad Menno

Biogast Grontmij Hoogheemraadschap de Stichtse Rijnlanden Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Hoogheemraadschap van Delfland Hoogheemraadschap van Delfland Hoogheemraadschap van Rijnland Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard Kennisnetwerk energiebesparing Provincie Noord-Holland SenterNovem SenterNovem SenterNovem STOWA STOWA Waternet Waternet Waterschap Aa en Maas Waterschap De Dommel Waterschap De Dommel Waterschap Groot Salland Waterschap Groot Salland Waterschap Hollandse Delta Waterschap Hunze en Aa's Waterschap Reest en Wieden Waterschap Regge en Dinkel Waterschap Regge en Dinkel Waterschap Regge en Dinkel Waterschap Rijn en IJssel Waterschap Rivierenland Waterschap Veluwe Waterschap Veluwe Waterschap Veluwe Waterschap Zeeuwse Eilanden Waterschap Zuiderzeeland Waterschapsbedrijf Limburg Wetterskip Fryslân

spreker spreker spreker

spreker spreker organisatie spreker organisatie organisatie spreker

voorzitter

Kennisnetwerk Energiebesparing Waterbeheer Rioolwaterzuiveringen

Aanleiding project: CO2-reductieprogramma Nederland Q

Q Q

Udo Greuter , Workshop Stowa 19 oktober 2006 Q

Afspraken in de protocollen van Rio, Kyoto & Johannesburg, Uitputting van niet hernieuwbare grondstoffen. Noodzaak om waardevolle brand- cq grondstoffen anders inzetten, Stimulans toepassen duurzame Energiebronnen.

Onderdeel van het Project Energiebesparing GWW sector

Kennisnetwerk Energiebesparing RWZI’s Voor de praktijk, door de praktijk, Halen en brengen!

Q Q

Focus en vragen Kennisnetwerk Q

Q

Praktijkvragen, kennis en kunde energiebesparende technieken, netwerkontwikkeling en aftasten mogelijkheden samenwerking. Voor en door belanghebbende (medewerkers) waterschappen, ondernemers uit het bedrijfsleven (DHV, Grontmij, Siemens, Tulipa, Atlascopco). Rol als neutrale en verbindende organisatie. Programma via behoefte deelnemers tot stand gekomen. Zes bijeenkomsten 2005 tot begin 2006, roulerend bij een van de deelnemers.

Q

Q

Q Q Q

)

Q

Q

Q

Q

Traditionele uitgangspunten staan energiezuinig ontwerpen vaak in de weg. Energiebesparing dient vertrekpunt te zijn en mee te liften met andere items bv. (optimalisatie rioolstelsel, waterbeheersing, watereffluentkwaliteit)

Hoe verder? Q

Q

Groot verschil tussen gebied- versus objectgerichte aanpak en verschillende waterbeheerders. Q

Q

Q

Hoe krijg je de branch, bestuur en andere belanghebbende organisaties mee in ontwikkeling?

Voorjaar 2006 natuurlijk punt bereik.

Belangrijke bevindingen Q

Wat zijn de ‘klappers’ als het gaat om energie- en kostenbesparende maatregelen. Maken juiste kosten&baten afweging maatregelen, (maatschappelijk verantwoord) Hoe voorspel en meet je effectiviteit van energiebesparende maatregelen? Vanuit welke perspectief kijk en zoek je naar oplossingen maatregelen bv. (waterketen versus processen of objecten)

Er is behoefte aan energiemanagement. Meten is weten. Optimalisatie van de RWZI blijft maatwerk.

Doorstart van het programma Energiebesparing en het kennisnetwerk in 2006, na deze workshop. Kansen aansluiting met Stowa en Senter Novem?

Ik wens jullie een inspirerende en leerzame bijeenkomst!

Verdieping en zoeken van samenwerking met andere organisaties is van belang om vernieuwing op gang te krijgen.

1

Agenda

Resultaten Quick-scan energiebesparing Wim Heijbroek, hoofd regio west 19 oktober 2006

Enkele gegevens HDSR Leerpunten Kennisnetwerk GWW Gerealiseerde projecten/nog op te pakken projecten Quick-scan energiebesparing Belemmerende factoren Suggesties Workshop energiebesparing in de rwzi

Enkele gegevens HDSR Aantal rwzi’s 17 Aantal rgm’n 52 Biogasbenutting 5.500.000 m3 Aardgasinkoop 505.000 m3 Elektriciteitsproductie 11.700.000 kWh Elektriciteitsverbruik totaal 38.000.000 kWh Elektriciteitsverbruik rgm’n 2.700.000 kWh Elektriciteitsinkoop 26.300.000 kWh Begroting elektriciteitsinkoop 2007 3.126.000 €

Workshop energiebesparing in de rwzi

Gerealiseerde projecten/nog op te pakken projecten Gerealiseerde projecten Quick-scan rwzi Nieuwegein

Nog op te pakken projecten onbekend


Leerpunten Kennisnetwerk Verhoging bewustwording Overdracht van kennis en ervaring stimuleert Matige, afnemende interesse waterschappen Gemêleerde afvaardiging (nog) weinig concrete “succesverhalen” Workshop energiebesparing in de rwzi

Quick-scan energiebesparing Object rwzi Nieuwegein (160.000 ie) Uitgevoerd door Siemens Energy Services Uitdaging: andere (industriële) benadering Niet alleen gekeken naar energie (ook chemicaliën, slib, systemen) Alleen gezocht naar mogelijkheden significante besparingen Geen eindrapport (wel sheets) Workshop energiebesparing in de rwzi

1

Quick-scan, afgewogen mogelijkheden Omgang rioolgemalen Inzetbaarheid frequentieomvormers (FO’s) Piekshaving (processturing) Reductie chemicaliëngebruik Verlaging hoeveelheid slib Load sharing over verzorgingsgebied Workshop energiebesparing in de rwzi

Quick-scan, vervolgstappen Onderzoeken overige mogelijkheden: FO’s voor rioolgemalen Intergratie energiescan GWW aan bestaande systemen (monitoring) Reductie energie-facturatiekosten Load sharing over verzorgingsgebied


Belemmerende factoren (vervolg) Relatief hoge investeringskosten met moeilijke aantoonbaarheid werkelijke besparing Terugverdientijd veelal lang (> 5 jaar) Onvoldoende motivatie (veel inspanningen, relatief weinig besparing, secundair) Onvoldoende aandacht/kennis bij ontwerpers Moeite om goedwerkende onderdelen vanwege energiebesparing te vervangen Totaal plaatje exploitatiekosten Houding dat hoog energiegebruik een vast gegeven is Geen belemmeringen Financiën Workshop energiebesparing in de rwzi

Quick-scan, resultaten Op de rwzi Nieuwegein geen significante besparingen te behalen tenzij nieuwe spuislibbehandeling succesvol kan zijn (Cannibal) Workshop energiebesparing in de rwzi

Belemmerende factoren Cannibal niet effectief toepasbaar bij HDSR (wellicht mogelijkheden bij ws Zuiderzeeland) FO’s op rioolgemalen hebben ook nadelen (investeringskosten, vervuiling persleidingen, complexer) Intergratie energiescan GWW aan bestaande systemen (monitoring) Onzeker wat intensievere monitoring oplevert Reductie energie-facturatiekosten Energiebedrijven (en dus ook waterschappen) krijgen facturatie al steeds beter op orde Load sharing over verzorgingsgebied Wordt op voorhand niet realistisch geacht Workshop energiebesparing in de rwzi

Suggesties Uitbreiding deelname waterschappen aan Kennisnetwerk GWW Selectief zijn met afvaardiging naar Kennisnetwerk GWW (de motivators) Kennismanagement gericht op energiebesparing (actieteam 3.2 VVZ) Onderzoeken mogelijke opbrengst intelligent energiemanagementsysteem Overwegen aanstellen (part time) energiezorgcoördinator in ws


2

Energiebesparing RWZI’s

Energiebesparing, vrijwillig of niet. 19 oktober 2006

Titel presentatie (wijzigen in diamodel)

1.Doelstelling 2.Wet milieubeheer 3.Emissiehandel 4.Circulaire 5.Convenant / Wm 6.EBP/BEP 7.Generieke maatregelen

Doelstelling

¾ Zuinig gebruik fossiele brandstof ivm reserves ¾ Mondiaal reductie broeikasgassen waaronder CO2 (Kyoto afspraken) ¾ Kostenaspect, energieverbruik in relatie met stijgende energieprijzen



Wet milieubeheer

¾ Energie: Art. 1.1, bescherming van het milieu betreft mede de zorg voor een zuinig gebruik van energie en grondstoffen. Art 8.11, aan vergunning verbinden van voorschriften ter bescherming van het milieu



Wet milieubeheer

Onderwerpen milieuvergunning: ¾ Geluid ¾ Geur ¾ Afvalstoffen ¾ Bodembescherming ¾ Europa (IPPC)



Wet milieubeheer ¾ Emissiehandel CO2: Verbrandingsemissies met een grens van 20 megawatt (MW). Minder dan 25 kiloton kooldioxide (CO2), de zogenaamde 'opt-out' bedrijven. Geen voorschriften voor een zuinig gebruik van energie.

1



Circulaire energie in de milieuvergunning: - Verplichting tot het treffen van rendabele maatregelen




RWZI geen convenantsbedrijven energiebesparing in de milieuvergunning. Energiebesparingsonderzoek: - Energiehuishouding in beeld brengen (toedelen van 90% van het energieverbruik) - Overzicht energiebesparingsmaatregelen + terugverdientijd - Maatregelen good-housekeeping ca. 10%

Vrijwillig opstellen energiebesparingsplan (incl. rendabele maatregelen) Voldoen aan de tekst van het convenant Jaarlijkse monitoring energieverbruik Stimulans: Branche gerelateerd Begeleiding door externe deskundigen

Rendabele maatregelen: maatregelen met een tvt van 5 jaar (jurisprudentie).


Energiebesparingsconvenanten (MJA)



Resultaat onderzoek is een bedrijfenergieplan. Bedrijfsenergieplan bevat een planning voor het treffen van rendabele maatregelen. Door middel van handhaving worden de termijnen bewaakt.


1.Doelstelling 2.Wet milieubeheer 3.Emissiehandel 4.Circulaire 5.Convenant / Wm 6.EBP 7.Generieke maatregelen

Rapportage Grontmij: Energiebesparingsmogelijkheden RWZI’s Generieke maatregelen: -Bestaande installaties -Nieuwbouw Geïntroduceerd in: kennisnetwerk Energiebesparing in Waterzuivering

2

Energie instrumenten van SenterNovem in 2006

Energiebesparing bij de waterschappen

Rob de Reu projectadviseur

Wat is SenterNovem Inhoud • Wat is SenterNovem? • Welke programma’s zijn mogelijk? • tips

•

Een agentschap van het Ministerie van Economische Zaken

•

SenterNovem levert een bijdrage aan innovatie en duurzaamheid

Internationaal Onderzoek

Ontwikkeling

Haalbaarheid Demonstratie

Kennis/Netwerk/ Markt

Internationaal PESP PESPNA

Welke verschillende subsidie en fiscale mogelijkheden bestaan er voor energie investeringen bij de waterschappen?

Investering/Kapitaal/Export

IRC

PSOM

IM

PSNA

IPS

PSB

CROSS Eureka/ IS internationaal

Eureka Partners voor Water

CPA CarbonCredits

Energising Development Azië Faciliteit voor China EG Liaison

Overig Speur en ontwikkelingswerk (WBSO)

BBMKB

Innovatievouchers Technopartner EOS

EIA M&T

MIA/VAMIL

1

Innovatie Haalbaarheid Onderzoek

Ontwikkeling


Kennis/Netwerk

Investering / Kapitaal

Technopartner Higher Level

innoWATOR

BBS

Food & Nutricion

BBMKB Technopartner BAP

Point One Smartmix

IOP

IOP

Innovatieprogramma’s

Technopartner SEED

•

IPC

Uitdagerskrediet

1. Watertechnologie –

www.senternovem.nl/watertechnologie

1.

CCC

•

Speur en ontwikkelingswerk (WBSO)

–

www.senternovem.nl/pointone

1.

Technopartner SKE

• EG Liaison

IRC PESP

Nanoelektronica en Embedded Systems

3. Food & Nutrition Delta –

PSB

IM

Drinkwater, proceswater, afvalwaterzuivering

2. Point One

Innovatievouchers

www.senternovem.nl/fnd

1.

Voedings- en genotmiddelen

PSOM

EOS

EIA M&T

MIA/VAMIL CO2–reductie

Innovatieprogramma Watertechnologie Innovatieprogramma Watertechnologie •

Doel: hoogstaande Nederlandse kennis- en technologiepositie op het gebied van watertechnologie vasthouden en verder uitbreiden

•

Onderwerpen – Drink- en industriewatervoorziening – Afvalwatertechnologie – Sensortechnologie – Interactie natuurlijke systemen

Energie Subsidieregeling innoWATOR •

Kenmerken – – – – – – – –

Onderwerpen passen in innovatieprogramma Maximale subsidie 0,5 Mln Euro Minimale projectkosten 150.000 Euro Tender regeling (sluit 3 nov 18.00) Samenwerking bedrijven en kennisinstellingen Betrokkenheid Launching Customer belangrijk Industrieel onderzoek (35%) en/of preconcurrentiële ontwikkeling (25%) MKB 10% opslag mogelijk

Onderzoek

Ontwikkeling


Kennisoverdracht

Investering

Exploitaite

Algemeen Smart Mix Uitdagerskrediet

BBMKB


Technopartner

Innovatievouchers

Energie specifiek

CO2-reductieplan

geb. omgeving

NEO EOS Lange Termijn

EOS Demonstratie

EOS ES

Groen Beleggen EIA

MEP

UKR (Unieke kansen regeling)

CarbonCredits

Internationaal EG Liaison PESP

PSOM

IRC IM PSB

2

Regelingen Milieu en Energie •

1. Energie – – –

EOS (energie onderzoeksubsidie) UKR (unieke kansenregeling) EIA (energie investeringsaftrek)

programma Energie Onderzoek Subsidie (EOS) •

Doel: die kennis voor een betaalbare, betrouwbare én schone energievoorziening in de toekomst uitbreiden.

•

Onderverdeling Energie Onderzoek Subsidie (EOS) – Korte en lange termijn – Demonstratie en opschaling van innovatieve technologie – Kennisnetwerken afstemming tussen de partijen uit de innovatieketen – Stimuleren internationale samenwerking – Aansturing ECN

Energie Investeringsaftrek 2006 (EIA) • investeringen in energiebesparende bedrijfsmiddelen en duurzame energie • ondernemers die belastingplichtig zijn • bedrijfsmiddel moet aan een energieprestatie-eis voldoen • 44% van de investeringskosten is aftrekbaar van de fiscale winst • datum inwerkingtreding 25 december 2005

–

Fiscale aftrek energie en milieu-investeringen stopgezet

•

nieuwsbericht | 12-10-2006 | nr 06-67 | Directie Voorlichting

•

De minister van Financiën heeft bij ministeriële regeling voor nieuwe investeringen de energie-investeringsaftrek (EIA) en de milieuinvesteringsaftrek (MIA) voor 2006 met ingang van donderdag 12 oktober 2006 gesloten. Het aantal aanvragen voor de EIA en de MIA bleek groter dan aangenomen, waardoor het budget 2006 wordt overschreden. Bij de EIA gaat het om een verwachte overschrijding van ruim 200 mln en bij de MIA om een verwachte overschrijding van 50 mln.

•

Vanaf 1 januari 2007 zullen beide regelingen weer worden opengesteld. De budgetoverschrijding die in 2006 optreedt, zal niet ten laste worden gebracht van het budget van de regelingen in 2007. De percentages en/of voorwaarden in de regelingen voor 2007 zullen op basis van het reguliere budget en de verwachte investeringen voor 2007 als gebruikelijk eind december 2006 bekend worden gemaakt.

Energie Investeringen 2006 •

Vijf toepassingsgebieden te weten: 1. 2. 3. 4. 5.

Bouwwerken Apparatuur en processen Gelijktijdig opwekken van warmte en kracht Transportmiddel Duurzame energie

3

EIA 2006 Systematiek

Systematiek • energieprestatie-eis – – – – –

Bouwwerken Apparatuur en processen Gelijktijdig opwekken van warmte /kracht Transportmiddel Duurzame energie

• Uitvoeringsregeling Energie-investeringsaftrek 0,4 m3 / euro jr 0,8 m3 / euro jr η 65% 0,4 m3 / euro jr belangrijke mate

– Generiek omschreven bedrijfsmiddelen – Specifiek omschreven bedrijfsmiddelen – Voorbeelden van energie-investeringen waarvan bekend is dat voldaan wordt aan de generiek energieprestatie-eis

Werking

Systematiek

• Voorbeeld generiek omschreven bedrijfsmiddelen

• Energieadvies Verkenning van maatregelen ter verbetering van de energie – efficiency van bestaande bouwwerken of bestaande processen.

Verbetering van de energie-efficiënte door: – toepassing van automatische meet- en regel apparatuur, of toepassing van efficiëntere apparatuur, of – additionele efficiency-verhogende voorzieningen.

• Voorwaarden Binnen 24 maanden na opdracht van het energieadvies moet een opdracht worden gegeven van een aangewezen investering. EIA welke in het advies wordt aanbevolen

Energie Investeringsaftrek 2006 (EIA)

Aanvraagprocedure

• voorbeeld:

• Aanmelden van de investering

– vpb-belasting 29,6% – energie-investering 1.000.000 euro – winst 1.000.000 euro

• zonder Energie-investeringsaftrek – belasting 296.000 euro

• met Energie-investeringsaftrek – belasting 165.760 euro

• voordeel 130.240 euro = 13,02 % van de investering

Binnen drie maanden na aangaan verplichting aanmelden van de investering met formulier melding/verzoek om verklaring sturen naar Bureau IRWA te Breda.

• Ontvangstbevestiging van Bureau IRWA • Verklaring

SenterNovem beoordeelt de aanvraag en geeft verklaring af.

• Belastingaangifte

Aanvrager verwerkt EIA-aanvraag in zijn aangifte belastingdienst stelt aanslag vast.

4

Milieu Onderzoek

Ontwikkeling


Kennisoverdracht

Investering

Exploitatie

Algemeen Smartmix

Voor vragen: • Internet • Algemene Informatie & Advies e-mailadres • EIA internet e-mailadres

Uitdagerskrediet

www.senternovem.nl (0900) 60 80 600 [email protected] 038 - 455 34 30 www.senternovem.nl/eia [email protected]

BBMKB


Technopartner

Innovatievouchers

Milieu specifiek Innowator

M&T (TeMa) M&T (TOEP)

Groen Beleggen

Reductie Overige Broeikasgassen (ROB) MIA/VAMIL

Internationaal

EGL Life

IRC

EG Liaison

PSOM

PESP

IM PSB

Wat is het programma Milieu & Technologie? Regelingen Milieu en Energie MKB-ers in de industrie

•

2. Milieu – – – –

M&T (milieu & technologie) ROB (reductie overige broeikasgassen) MIA/VAMIL (milieu investeringsaftrek) Groen Beleggen (ook energieprojecten)

Milieuwinst

en

Innovatie

Innoveren voor jezelf en het milieu: Onderzoek met subsidie de technologie en/ of de markt Voor innovatieve, milieuvriendelijke processen, producten en diensten Twee sporen: • Spoor I: Toepassen in de praktijk • Spoor II: Technologie in de markt

Regelingen Milieu en Energie •

3. Mobiliteit/Transport CO2-reductieplan personen en goederenvervoer – Transportbesparing – Mobiliteitsmanagement – Regelingen voor dieselmotoren, roetfilters, biobrandstoffen, etc.

–

5

Achtergrond bij slibdesintegratie

J

J

Geen energiebesparing, maar verhoging van de energieproductie Huidige situatie: Standaard RWZI met voorbezinking en slibgisting F

Slibdesintegratie in Nederland

Energieverbruik circa 20 kWh/i.e. 75% voor beluchting Eigen opwekking uit biogas circa 8 kWh/i.e = 40% Potentieel slibdesintegratie F

F

J

Workshop Energiebesparing in de RWZI 19 oktober 2006, Beverwijk

F

F

F

Ir. Luchien Luning Grontmij Nederland, afd I&M, Water & Reststoffen

Verhoging eigen productie met 25%; Toename van 40% naar 50% in de energiebehoefte Aanvullend kostenbesparing op eindverwerking slib en slibontwatering

1

Markt voor slibdesintegratie J

2

Integratie in bestaande RWZI

In Nederland circa 400 communale zuiveringen, waarvan 100 uitgerust met slibgisting. Totale productie zuiveringsslib: 480.000 ton DS/jr Afbraak in bestaande gistingen 100.000 ton DS/jr Resterend voor eindverwerking 380.000 ton DS/jr Aanbod voor eindverwerking bij 23% DS: 1,5 miljoen t/jr Kosten voor eindverwerking € 50/t 75 miljoen €/jr

Voorbezinktank

Afvalwater

F

Beluchtingstank

Nabezinktank

F

F

J

Primair slib

F

J

Retourslib

Secundair slib Slibgisting

Verbetering afbraak met 25% door slibdesintegratie: Reductie met 25.000 ton DS/jr 5 miljoen €/jr Extra biogasproductie, 25 miljoen m3/jr 4 miljoen €/jr Totale besparing 9 miljoen €/jr = 12 % Bij verbetering ontwatering: extra besparing

Desintegratie

Indikker

F

Ontwatering

F

F

F

3

Verwachting resultaten

4

Ontwikkeling van de markt

Verband afbraak organische stof in gisting met verblijftijd conventioneel

met desintegratie

desintegratie praktijk

conventioneel praktijk

J

2000:

J

2003,2004

J

2004

J

2004

J

2004

afbraak organische stof (%)

70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% J

10,0% J

0,0% 0

10

20

30

40

50

J

60

Verblijftijd (dagen)

5

2004,2005 2004, 2005 2006

Algemene studie naar slibreductie voor 5 Waterschappen Haalbaarheidstudie voor slibgisting in Mierlo, inclusief effect slibdesintegratie; Presentatie Mierlo op workshop; “Meer biogas uit Zuiveringsslib” Voorbereiding Demoproject voor WS De Dommel en Aa en Maas: RWZI Land van Cuijk Presentatie aan div. Waterschappen en excursies naar Duitsland Definitie en opstart onderzoek door STOWA Haalbaarheidsstudies voor Waterschappen Realisatie en begeleiding eerste installaties, Willem Anna polder, Zeist, Meppel, Nieuwgraaf, Enschede en Bath.

6

1

Eerste in Nederland: Land van Cuijk

Resultaten Land van Cuijk Vergelijking met historische data

J

2005 met desintegratie

referentie-curve

2003-2004

2005 zonder desintegratie

45%

juli

maart

februari

januari

40%

juni afrbaak organsiche stof (%)

mei 35%

september

april augustus

30%

25%

20%

15% 15

20

25

30

35

40

45

50

55

60

65

verblijftijd (dagen)

7

Resultaten Land van Cuijk

8

Resultaten Land van Cuijk J

J

Verbetering ontwateringsgedrag

Veel praktische problemen te overwinnen. 27,0

effect desintegratie op ODS afbraak

2004

25,0

slibkoek (% ds)

20,0% relatieve verbetering ODS afbraak %

ultrageluidsproef beëindigd in week 34 van het jaar 2005

2005

26,0

25,0%

15,0%

10,0%

24,0

23,0

22,0 5,0%

ultrageluidsproef gestart in week 45 van het jaar 2004 21,0

0,0%

20,0 -5,0%

1 1

2

3

4

5

6

7

8

9

3

5

7

9

11

13

15

17

19

21

23

10

25

27

29

31

33

35

37

39

41

43

45

47

49

51

53

weeknummer

periode

9

Markt wordt volwassen

10

Resultaten STOWA onderzoek RWZI Bath

toename biogasproductie GT 2 tov GT1

25%

20%

Start Desintegratie 15%

10%

5%

0% 18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

-5% weeknr

11

12

2

Netto energieproductie?

Vervolg activiteiten

Verband energie-toevoer en opbrengst 50%

J

45% Rendement WKK = 30%

J

Netto Energieopbrengst

35%

J

30% 25%

Rendement WKK = 35%

20%

J

J

15% 10%

Follow-up aan uitgevoerde haalbaarheidsstudies; Mogelijkheden voor analyse van de hele slibverwerkingslijn, inclusief slibhuishouding biologie, slibindikking, gisting en eindontwatering; Volgen van internationale ontwikkelingen; Aandacht voor randvoorwaarden om energiebesparing daadwerkelijk te realiseren: Voldoende benuttingscapaciteit Rendement van de benutting van het biogas F

5% 0%

F

0

0,05

0,1

0,15

0,2

0,25

0,3

0,35

0,4

0,45

0,5

Specifieke energie-input slibdesintegratie (kWh/kg ds input in vergister) Ontwerppunten van leveranciers (2005)

Energieneutraal bedrijf (berekend)

30% 13

Geen organische stof meer over?

J

Geen organische stof meer over? Verband gloeiverlies in vers slib en uitgegist slib afhankelijk van afbraak

Hoeveel neemt het gehalte aan organische stof in het slib af als de afbraak hiervan in de gisting met 25% toeneemt ? (van 40% naar 50% afbraak)

J

A:

25%

J

B:

15%

J

C:

<10 %

14

gloeiverlies in uitgegist slib

Extra afbraak organische stof

40%

Voortzetting van het STOWA onderzoek op drie RWZI’s, Enschede, Bath en Nieuwgraaf, vanaf april 2006 in bedrijf;

100,0% 90,0%

40%

80,0% 70,0%

50% 60%

60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% 0%

20%

40%

60%

80%

100%

gloeiverlies in vers slib

Bij verbetering afbraak met 25% neemt OS met slechts 8% af 15

16

3

inhoud

1. Het BioGast concept 2. De techniek 3. Vergelijking met WKK

STOWA

4. De markt 5. Het geld 6. Ervaringen bij AWKB

19 oktober 2006

7. Aanpak bij volgende RWZI’s

Maarten Bouwer

aanloopje •

huidige situatie: biogas in WKK’s

•

alternatief: biogas opwerken tot aardgas

•

oude ervaringen: weinig ondernemers en veel MEP

•

2005: private productie en invoeding mogelijk, energieprijzen

•

2006: BioGast heeft eerste kleinschalige fabriek

het concept

Huishoudens Biogas van RWZI Biogas landbouw Biogas industrie

BioGast

groen aardgas

aardgas netwerk

Stortgas Transport

U

wij

Eneco

wij zijn groen gas producent •

onderzoek naar de haalbaarheid

•

ontwerp / aanleg van de fabriek

•

exploitatie /onderhoud van de fabriek

•

productie bij de bron: ‘gast’

NB:

AWKB

Google earth - netwerk van fabriekjes - klein is kracht - mobiel

onafhankelijk / niet onderdeel van Eneco o.i.d. private onderneming / bv

1

de techniek

de techniek

eigenlijk niet belangrijk ‘Black box’

maar wel heel leuk!

membraan-technologie

van binnen

1. Biogas comprimeren tot gasnet druk 2. Water weg via condensatie 3. CO2 wordt via membraan uitgefilterd, 88% CH4 blijft over 4. H2S weg met actief kool 5. Restgas bestaat uit CO2 en 25% CH4 • naar aangepaste WKK • of naar laag-calorische CV ketel

NB: Bij grote volumes 2 andere technieken, wel zelfde concept

portable

voordelen t.o.v. WKK

•

geen invloed op primair zuiveringsproces (end of pipe)

•

hoog energierendement: 82% wordt omgezet, rest is bruikbaar

•

bedrijfstijd >95%, minder operating, zelden affakkelen

•

lager geluidsniveau

•

geen warmte verloren: 30-40% meer reductie CO2 dan WKK

•

ook overige emissies (NOx SO2) beter dan WKK

2

emissies en rendement EMISSIES WKK

Vermeden uitstoot CO2 per jaar bij doorsnee RWZI 1000 ton

landschappelijk ENERGIE RENDEMENT

BioGast

Bij dezelfde RWZI

WKK

BioGast

20% fakkel

5% fakkel 15% proces niet bruikbaar

Minimale impact

25% warmte niet bruikbaar 25% warmte vaak bruikbaar

1300 à 1400 ton

•

heel weinig lawaai

•

geen warmte lozen

•

3-5 % noodfakkel

•

minimale emissies

80% groen aardgas

30% groene elektra

markt huishoudens

Korte termijn: •

nu op 100-150 lokaties van RWZI’s en stortplaatsen

•

voldoende voor 25.000-50.000 huishoudens

Lange termijn (5-10 jaar): •

met landbouw en mest- en co-vergisting

•

500.000-700.000 huishoudens = 6-9% (bron Ecofys)

geld Voor een RWZI: •

investering door BioGast

•

break-even punt t.o.v. WKK hangt af van situatie

•

fossiel aardgas blijft schaars = comfortabel

•

Vergelijk maken met base-load electra (appels met appels)

markt transport brandstof

•

auto’s / vrachtauto’s / bussen standaard op aardgas te koop

•

bufferen in het aardgasnet

•

afname via het aardgasnet heeft grote voordelen: • thuis tanken is mogelijk • kwaliteitsgarantie van het gas • nooit ‘nee’ verkoop

verwachting fossiel aardgas Groningen heeft genoeg

kleine velden raken op

3

restgas optie 1 Fakkel

AWKB

•

AWKB heeft gekozen voor innovatief pad

•

Demonstratie met steun van SenterNovem

•

Alle partijen investeren eigen tijd en/of geld

•

Duurzaamheid is belangrijke drijfveer

•

Betrouwbaarheid en veiligheid staan voorop

•

Financieel gelijk of beter dan WKK

groen aardgas BioGast

restgas laag calorische CV

bestaande CV

Gashouder

Fakkel

restgas optie 2

ervaringen bij AWKB

groen aardgas BioGast

restgas

•

BioGast (opwerking) is volledig uitgetest

•

werkt, Gasunie specs., capaciteit is 80m3/uur

•

restgas verwerking nog niet volledig getest

elektriciteit

laag calorische WKK

warmte

•

•

Ook de CV is wereld innovatie

•

CV ketel krijgt nog volgende generatie brander

•

toevoerleiding biogas wordt nog verdubbeld

we leveren nu 40 à 50 m3/uur

bestaande CV

Gashouder

warmte

•

1 à 2 weken biogas leiding >> 50 à 60 m3

•

2 à 3 weken CV ketel >> 80 m3

altijd…

ook bij u?… situationeel

1) Haalbaarheid (subsidie?) aardgas

BioGast biogas

restgas

restgas biogas

Vergister

CV ketel

•

operationele uitgangspunten van RWZI

•

design uitgangspunten

•

technisch ontwerp met opties

•

principekeuze

kWTh kWTh

WKK

kWh

2) Propositie + offerte

4

Inhoud voordracht: Onderzoeksbehoefte energiebesparing Beverwijk, 19 oktober 2006

• •

• •

Energie Afvalwaterzuivering en energie – Een paar voorbeelden – Ontwikkelingen KRW, zwemwaterrichtlijn Rol van STOWA Workshop

Cora Uijterlinde

MBR

Energie verbruik rwzi’s (CBS) 6

800 700

5

600 4

500

3

400 300

2

200

Onderzoek Varsseveld Nieuwe technologie Goed effluent: N< 5 mg/l; P< 0,5 door actief slib èn toepassing van membranen 35% meer energie!! Optimalisatie?!

1

100

0

0 1992 1993 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Tot. verbr. E mln KWh

per kg verw. BZV

Aëroob korrelslib/Nereda

Een paar voorbeelden uit de waterketen Energie (15-20%) Ruimtebesparing

• afkoppelen regenwater (dwaas)

Effluentkwaliteit

• andere sanitatiemethoden (decentraal) • warm afvalwater • warmte uit effluent • optimalisatie transport afvalwater (CAPWAT) • energieboekhouding

1

Slibverwerking • covergisting • wel/geen slibgisting • slibdesintegratie etc •…………..

Waterzuivering • Verhogen rendement voorbezinking • beluchting (uitvoering tanks, type beluchting) • procesregeling beluchting • hoge slibproductie (2 traps, oxydatiebed) met nageschakelde technieken • deelstroom behandeling Sharon-Anammox • …………….. infomil document “energiebesparing bij rwzi’s”

ontwikkelingen

Kader richtlijn water • chemische en ecologische oppervlaktewater kwaliteit • maatwerk Zwemwaterrichtlijn Hergebruik grondstoffen (fosfaat) Hormoonverstorende stoffen en medicijnenresten ……………..

Wat kan dit betekenen Diverse zuiveringscenario’s, bijvoorbeeld: • een nageschakelde zandfiltraie + een actief koolfilter • Toepassing ecologische filters (waterharmonica) • MBR in combinatie met multifunctioneel grondgebruik • Desinfectiemethoden (UV, MBR, etc) • ………. Effluentkwaliteit (bedrijfszekerheid) Energie Hulpstoffen (chemicaliën)

Doelstelling STOWA “ Het beantwoorden van de gemeenschappelijke onderzoeksvragen en kennisbehoefte van regionale waterbeheerders” Afvalwatersystemen Waterketen Watersysteem Waterweren

De STORA is in 1971 opgericht.

Kosten Reststoffen Ruimte

Workshop Onderzoeksideeën/projecten voor STOWA, waterschappen, ….. • Thema’s: afvalwaterzuivering, slib en/of waterketen • Voor wie is het idee/project • Probeer zo concreet mogelijk te zijn. • Graag met naam. Prioriteren

niet doen zeker doen!

2

Workshop: 1 uur Rondleiding: 30 min

Succes!! 15.45 uur plenaire terugkoppeling in restaurant ….met borrel! Verslag wordt toegezonden

3

26 Idea Killers Waarom creativiteit en innovatie niet slagen in uw organisatie

Ontwerp tekening: Erik van Blokland - uit het boek "Creativiteit Hoe? Zo!" van Igor Byttebier (uitgeverij Lannoo)

Centrum voor de Ontwikkeling van het Creatief Denken Tel +32 (0)3 - 826 93 33 of [email protected] - www.cocd.org

www.cocd.org

HAND-OUTS WORKSHOP ENERGIEBESPARING IN DE RWZI. donderdag 19 oktober 2006 Beverwijk

Recommend Documents