Regiovisie Groot-Amsterdam ING Economisch Bureau
Groot-Amsterdam op de drempel van nieuwe groei Aantrekken dominante zakelijke dienstverlening blijft cruciaal voor de hoofdstad Groot-Amsterdam ziet het economisch tij langzaam keren en kan volgend jaar weer op een lichte groei rekenen. Toch is er nog geen reden voor euforie. Enerzijds gaat de urbanisatie door en versterkt dit de basis van de hoofdstad. Anderzijds zijn de effecten van de economische crisis nu sterk voelbaar op de arbeidsmarkt. Landelijk blijft de regio mede door de sterke bijdrage van de toeristische sector bij de top presteren. Internationaal gezien is de regio de afgelopen jaren echter teruggezakt. Amsterdam is bezig om zichzelf op basis van bestaande en nieuwe kwaliteiten economisch opnieuw uit te vinden en de voedingsbodem daarvoor is goed. Toch blijft het aantrekken van de financiële en zakelijke dienstverlening op korte termijn van groot belang voor de hoofdstedelijke regio. 1. Het economisch herstel in Nederland krijgt langzaam voet aan de grond. Wat zijn de vooruitzichten voor de regio Groot-Amsterdam? Terugkeer van groei in 2014 maar geen omslag Na een lichte krimp in 2013 staat de Amsterdamse economie op het punt om weer vooruitgang te boeken. De recessie is achter de rug en in 2014 groeit de hoofdstedelijke economie naar verwachting weer met 1,1% (figuur 2). Van een echt keerpunt is geen sprake, daarvoor is het herstel zeker voor Amsterdamse begrippen te zwak en onvoldoende om genoeg nieuwe banen te creëren. Ook de komende jaren zullen bedrijven zich moeten instellen op gematigde groei. Dat de export in aanloop naar 2014 aantrekt is positief voor een regionaal (waaronder de Haarlemmermeer) sterk vertegenwoordigde sector als de groothandel. De bij uitstek internationaal georiënteerde industrie – die volgend jaar ook weer groeit – is in de regio ondervertegenwoordigd. Daarentegen kan de zorgsector met grote ziekenhuizen als
Figuur 1 Duidelijk stijgende lijn in Amsterdams toerisme (groei in % j.o.j.) 20% 15% 10% 5% 0% -5% -10% 2008
■ Museumbezoek
2009
2010
■ Attractie
2011
2012
2013*
■ Hotel overnachtingen
* Museumbezoek t/m september, attracties t/m augustus, hotelovernachtingen t/m juni. Bron: Toeristische Barometer A’dam, CBS.
het VUMC en het AMC volgend jaar voor het eerst sinds lange tijd geen compensatie bieden (tabel 2). Buitenland beperkt Amsterdamse consumptieterugval Net als de rest van Nederland wordt Groot-Amsterdam geplaagd door een laag binnenlands investerings- en consumptieniveau. Toch valt het wat betreft dit laatste voor de regio en vooral het centrum van Amsterdam relatief mee. Juist in het afgelopen jaar kwam de (internationale) aantrekkingskracht van de regio op bezoekers bijzonder goed uit. Waar Nederlanders in het algemeen nog altijd de hand op de knip houden, kan Amsterdam een toeristisch recordjaar bijschrijven. Onder deze kopersgroep is er ook
Figuur 2 Economische groeiverwachtingen voor Groot-Amsterdam 2013 en (2014)
-0,2% (0,9%) -0,9% (0,8%)
-0,7% (1,2%) -0,5% (1,1%) -0,8% ( 0,4%)
-1,2% (0,4%)
-1,1% (0,4%)
Bron: ING Economisch Bureau
geen weglek naar E-commerce. Met een aandeel van 9% in de Amsterdamse werkgelegenheid is de toeristische sector van wezenlijke economische invloed.1 Ook de binnenlandse vraag houdt zich beter staande dan elders Een andere factor die ervoor zorgt dat de consumptie beter op peil blijft dan elders is de stedelijke bevolkingsgroei. Hoewel er niet voor iedereen direct banen beschikbaar zijn, levert dit ook volgend jaar een flinke economische bijdrage2 (zie ook vraag 3). Daarnaast is de vermogenspositie van inwoners van Groot-Amsterdam gemiddeld minder geraakt door de daling van de huizenprijzen. Enerzijds doordat het eigen woningbezit vooral in de stad met 30%3 relatief laag is, anderzijds doordat de huizenprijzen minder zijn gedaald.4
Hier staat wel tegenover dat de gestegen werkloosheid negatief uitwerkt. Toch is de omzetdaling voor veel ondernemers in bijvoorbeeld de detailhandel en horeca minder groot dan elders. Dit straalt ook af op andere sectoren en toeleveranciers. De regio presteert daarmee op dit vlak beter dan landelijk. In 2014 helpt het dat de Gemeente Amsterdam niet verder hoeft te bezuinigen en de lasten niet verhoogd. Ondernemers in de regio zijn ook al geruime tijd minder negatief dan die in de rest van Nederland.5 5 jaar na het begin van de crisis is de economie nipt groter dan in 2008, tegenover een 3,3% kleinere landelijke economie.
3 Het eigen woningbezit in de gehele regio bedraagt 41%. In Nederland ligt het gemiddelde op 58%.
Zwaarwegende financiële- en zakelijke dienstverlening remt regionale economie af Waar de financiële en zakelijke dienstverlening in het verleden als voortrekker fungeerde, zorgt de positie van de sector nu voor economische tegendruk. Dit cluster blijft, als belangrijkste economische pijler van de regio, richtingbepalend voor de Amsterdamse economie. Door een combinatie van economische teruggang, aanzwellende regeldruk en de noodzaak tot kostenbesparing krimpt de financiële sector en dit heeft ook gevolgen voor zakelijke
4 De gemiddelde huizenprijs daalde in de stad Amsterdam de afgelopen jaren met 16% tegenover 20% voor Nederland totaal. Bron: CBS
5 Bron: COEN-enquête KvK, derde kwartaal 2013
1 Bron: O+S Amsterdam. 2 De bevolking groeit in 2014 naar verwachting met 1,2%, wat 3 keer zo veel is als landelijk gemiddeld.
Regiovisie Groot-Amsterdam November 2013 2
Tabel 1 Nederlandse economie in cijfers Economische groei (BBP) Particuliere consumptie Overheidsconsumptie* Bedrijfsinvesteringen Uitvoer Werkloosheid**
2012 2013F2014F -1,3% -1,0% 0,5% -1,6% -2,1% -0,9% -0,7% -1,1% -0,5% -4,6% -7,9% 0,5% 3,3% 1,8% 3,9% 6,4% 8,4%9,2%
* Inclusief zorg ** Percentage van de beroepsbevolking Bron: ING Economisch Bureau
Tabel 2 Ramingen volumegroei per sector (Nederland)
2012 2013F2014F
Agrarische sector 0,2% 1,5% 1,5% Industrie -0,1% -1,2% 2,0% Bouw -7,5% -5,0% -1,0% Groothandel -1,3% -1,0% 1,3% Detailhandel -2,7% -3,7% -0,8% Horeca -1,1% -1,0% 0,5% Transport & logistiek 0,5% -0,5% 1,0% Zakelijke dienstverlening -1,0% -1,8% 0,0% Zorg 2,5% 0,8% -0,2% Totaal Nederland -1,3% -1,0% 0,5% Bron: ING Economisch Bureau
dienstverleners als accountants, advocaten en adviseurs. Het ter discussie stellen van de Nederlandse fiscale aantrekkelijkheid voor bedrijven helpt daarbij niet. De afgelopen jaren hebben financiële instellingen gemiddeld afscheid genomen van ca. 20% van hun personeel.6 Hoewel hoofdkantoren naar verhouding nog enigszins gespaard lijken te worden,7 tikt de inkrimping door het grote aandeel in de economie toch hard door. Gezien het totale gewicht van ca. 40% in de economie en de onderlinge verbondenheid binnen de regio8 is het voor hogere groeicijfers cruciaal dat de zakelijke dienstverlening aantrekt.
Specifieke ICT-bedrijven blijven goed presteren Er zijn onderdelen van de zakelijke dienstverlening, zoals de ICT-sector, die wel groeien. Dit geldt bijvoorbeeld voor de ontwikkeling van software, games en app’s, waar Amsterdam sterk in is. Voorbeelden van bedrijven in deze sector zijn Hippo (levering van open source web content management) en Tripolis (levering van email, mobile en social media marketing software). 9
Toeristisch topniveau vasthouden reële uitdaging voor 2014 Het afgelopen jaar trokken de Amsterdamse musea met het nieuwe Stedelijk en het in het voorjaar van 2013 heropende Rijksmuseum veel publiek. Het verrijkte museumcluster versterkt zichzelf, waarbij het bezoekersaantal met dubbele cijfers is gegroeid (figuur 2). Zo realiseerde het Scheepvaartmuseum in het eerste jaar na de verbouwing een verdubbeling van de bezoekersaantallen en overtreft het aantal bezoekers van filmmuseum Eye de verwachtingen ook. Al met al is het aantal Amsterdamse hotelovernachtingen met 8% gegroeid naar bijna 5,4 miljoen in de eerste helft van 2013. Dit is te merken in de Amsterdamse binnenstad waar de retailsector zich onttrekt aan de algemene malaise. Ook vertaalt dit zich ook in vastgoedprijzen die nog steeds redelijk goed op peil zijn gebleven. Het topniveau van bezoekers vasthouden wordt de uitdaging voor 2014. Hoewel het jubileumjaar achter de rug is, zijn de voortekenen zeker voor de lange termijn met de toestroom van meer Russen en Aziaten
Box 1 Prestaties hoofdstedelijke regio internationaal gezien minder rooskleurig Ondanks dat de zakelijke dienstverlening afremt, is het door de aanzuigende werking op de rest van Nederland niet verrassend dat Groot-Amsterdam de laatste jaren consequent beter presteert dan gemiddeld. Het is daarom interessant om een internationale vergelijking te maken. Urbanisatie doet zich immers ook in andere stedelijke regio’s voor. Hieruit komt een ander beeld naar voren dan landelijk. Waar de metropoolregio Amsterdam in de periode 2005-2010 nog 5e scoorde op de lijst met 20 Europese regio’s, is dit na intrede van de crisis gedaald (2009-2011) naar de 12e positie.9 Hieruit blijkt dus dat de Amsterdamse economie Europees gezien relatief veel aan groeikracht heeft ingeboet. Naast de concentratie van de financiële en zakelijke dienstverlening speelt hierbij mee dat de concurrentie van financiële centra als Londen en Frankfurt groot is.
6 Bron: FD 27/05/13. 7 Bron: Roland Berger/FD 03/07/13. 8 Het clustereffect is met een directe onderlinge levering van financiële instellingen in de metropoolregio aan elkaar van ca. 40% groot. De multiplier van de zakelijke dienstverlening is met 1,5 hoog.
Regiovisie Groot-Amsterdam November 2013 3
9 Bron: Economische Verkenningen Metropoolregio Amsterdam 2012 TNO/VU/E&Y.
Figuur 3 Havenoverslag en vooral het reizigers vervoer via Schiphol blijven groeien (groei in % j.o.j.) 15%
Figuur 4 Exportaandeel in de totale sectorafzet Groot-Amsterdam
10%
80%
5%
60%
0%
40%
-5%
20%
-10%
0%
Overslag haven Amsterdam Passagiers Schiphol 55%
52%
22%
Groothandel
Industrie
Totaal
-15% 2008
_ _
2009
2010
2011
2012
2013F
Passagiers Schiphol Overslag haven Amsterdam
Bron: Schiphol en Havenbedrijf Amsterdam, raming ING Economisch Bureau
goed.10 Ondertussen draait de Amsterdamse evenementenen festivalsector met bijvoorbeeld de nieuwe concertlocatie Ziggo Dome ook op volle toeren (Zie verder vraag 5).
2. Het buitenland biedt nog altijd kansen voor exporterende bedrijven. Hoe staat het met de handel in Groot-Amsterdam? Het landelijke economisch herstel moet in 2014 vooral van de aantrekkende export komen. Dit slaat in de regio overwegend neer bij grotere bedrijven, het MKB profiteert vooral indirect. De activiteiten van industriële bedrijven rond de Amsterdamse haven en het Noordzeekanaalgebied, kunnen hiervan meeprofiteren. Een sector die de kansen volgend jaar bij uitstek ook ziet toenemen is de exporterende groothandel (figuur 4). Handelshuizen zijn van oudsher een kracht van de Amsterdamse regio (box 2) en deze bedrijven kunnen profiteren van de relatief sterk groeiende wederuitvoer.11 2013 was in het algemeen overigens geen slecht jaar voor de export in de regio. Zo heeft de Amsterdamse haven, met dank aan hogere overslag van (energie)kolen en agribulk, een redelijk goed jaar achter rug (figuur 3). Doordat de energiesector sterk in beweging is, is het nog afwachten hoe dit zich in 2014 ontwikkelt. Het grootste belang ligt voor de regio bij de internationale bezoekers en dienstverlening daaromheen. Zo is het reizigersvervoer op Schiphol tegen de recessie in de eerste drie kwartalen van 2013 met 3% gegroeid na in 2012 ook al 3% te zijn te zijn
Bron: EIM/Panteia
gestegen (figuur 3). Ook blijft de cruisesector naar verwachting succesvol. Het aantal zakelijke bezoekers vertoont eveneens een stijgende lijn. In 2012 groeide het aantal congressen bijvoorbeeld van 118 naar 136.
3. De werkloosheid is het afgelopen jaar opgelopen. Wat zijn de verwachtingen voor Groot-Amsterdam? Veerkrachtige Amsterdamse arbeidsmarkt nu toch fors geraakt De Nederlandse arbeidsmarkt heeft het zwaar. De effecten van de economische crisis zorgen ervoor dat de werkloosheid in 2012 en 2013 sterk is opgelopen. Pas in 2014 wordt de piek verwacht. Na intrede van de economische crisis heeft de Amsterdamse arbeidsmarkt zich lang goed staande gehouden. Het afgelopen jaar is de werkloosheid in de hoofdstad echter hard opgelopen. Zo is het aandeel Amsterdammers zonder werk medio 2013 in vergelijking met een jaar eerder opgelopen van 7,5% tot 9,9%. In vergelijking met andere grote steden is de werkloosheid in de hoofdstad in deze periode het meest gestegen. Gezien de prestaties in het afgelopen decennium valt dit tegen. Voor een belangrijk deel is dit te wijten aan reorganisaties bij grote werkgevers. De productiviteit zal eerst nog moeten toenemen voordat bedrijven weer meer mensen gaan aannemen. De komst van een groter aantal internationale bedrijven van 126 (2011; 118) heeft nog wel een positieve bijdrage geleverd. Al met al krimpt het aantal banen in de regio12 terwijl de groeiende bevolking om banengroei vraagt. De uitstroom van oudere werknemers weegt hier niet tegenop. Het feit dat het aantal werkzoekenden onder de groep jongeren tot 27 jaar het meest is opgelopen in 2013 is geen goed teken. Als de invoering van het sociale leenstelsel in het hoger onderwijs doorgaat zou de druk op deze groep (toetredende) werknemers verder kunnen oplopen.
10 De hotelovernachtingen van zowel Russen als Chinezen is in de eerste helft van 2013 met meer dan 20% gegroeid. 11 Bron: CPB
12 Bron: UWV
Regiovisie Groot-Amsterdam November 2013 4
Een uitleg voor het maken va
Box 2 Groothandel; relatief onzichtbaar, maar bij uitstek een Amsterdams en internationaal gericht specialisme Een sector die voor de buitenwereld niet altijd even goed zichtbaar is – de groothandel – heeft wel een grote impact op de regionale economie. De Amsterdamse cultuur en kwaliteiten zorgen van oudsher al voor handelssucces en dat is ook nu nog zichtbaar. Amsterdammers zijn handelsmensen en dat leidt tot succes (de zogenoemde VOC-mentaliteit). Het gaat dan om de kennis over markten en prijzen en de toegang tot bijvoorbeeld (handels) financiering. Groothandels zijn bovengemiddeld productief en hebben in het verleden ook een hoger rendement gerealiseerd dan het bedrijfsleven in totaal. In de praktijk zijn groothandels onderdeel van verschillende sectoren en daarom niet herkenbaar als zelfstandige topsector De sector wordt vaak samen met transport genoemd onder de noemer logistiek. Een bedrijf als Flora Holland wordt hier toe gerekend, maar ook bijvoorbeeld het fashioncluster met bedrijven als Tommy Hilfiger en G-star en vele anderen. Groothandels zijn er goed in om zichzelf opnieuw uit te vinden. De komende jaren is de groothandel een van de groeimotoren van de regio, ook al zal ruimtegebrek op termijn wel een rol gaan spelen. Met de opkomst van 3D-printing en E-commerce wordt de groothandelsfunctie zelfs belangrijker. Kansrijk voor de toekomst zijn warehouses die ‘customized’ producten aan de inwoners van de stadsregio kunnen leveren. Bedrijven kunnen hierop voorsorteren. Banengroei vooral verwacht bij internationaal actieve bedrijven en in het onderwijs – zorgsector niet langer banenmotor In 2014 kan het aantal banen bij groothandels en logistiek dienstverleners weer toenemen. Schiphol blijft een bron van werkgelegenheid. Doordat de zorgsector een pas op de plaats maakt, zijn de kansen voor zij-instromers in die sector flink afgenomen. Dit betekent overigens niet dat de tekorten aan verpleegkundigen volledig verdwenen zijn. In de Groot-Amsterdam is het onderwijs de meest vergrijste sector. De verwachting is dat hier de komende tijd door uitstroom veel banen vrijkomen. Deels kunnen die wellicht ingevuld worden door mensen uit het bedrijfsleven. Grotere mismatch dreigt op de arbeidsmarkt Hoewel de banendichtheid van de grote stad de match op de arbeidsmarkt in principe verbetert,13 zou dit de komende
tijd toch best een uitdaging kunnen worden. Dit heeft te maken met de veranderende behoefte aan personeel. Door inkrimping van de zakelijke dienstverlening is er bijvoorbeeld minder financieel personeel nodig, terwijl het aandeel eerstejaars studenten economie aan de Nederlandse universiteiten en ook bijvoorbeeld aan de UvA de afgelopen jaren nog is toegenomen.14 Daarentegen ontstaat met de ambitie van de Amsterdam Economic Board om de (maak) industrie meer op de kaart te zetten een grotere behoefte aan afgestudeerden met een technische of bèta opleiding om dit te faciliteren. Bij nieuwe inschrijvingen aan HBO-instellingen is in 2012 al wel een lichte verschuiving richting techniek ingezet. Dit zal echter pas over enkele jaren tot een ander profiel van nieuwe werknemers leiden.
4. De komende jaren blijven uitdagend voor ondernemers in Groot-Amsterdam. Hoe blijft de economie gezond? Hoewel het de regio zeker niet op alle fronten voor de wind gaat, blijft de economische potentie van de regio op de middellange termijn relatief groot. Hier zijn verschillende redenen voor. I. Trek naar de stad blijft forse steun in de rug De groeiende aantrekkingskracht van de hoofdstad geeft een structurele impuls aan de economie. Veel draait immers om de beschikbaarheid van menselijk kapitaal. Op lijstjes van de beoordeling van de leefkwaliteit scoort Amsterdam en ook nabijgelegen steden als Haarlem en Amstelveen steevast goed15 en dit heeft een versterkende werking. De komende 5 jaar groeit de bevolking in Groot-Amsterdam, met 0,7% per jaar, naar verwachting 2,5 keer zo snel als landelijk gemiddeld (figuur 5). Dit is deels toe te schrijven aan de aantrekkingskracht op jonge mensen zoals studenten en jonge ondernemers. Belangrijk is ook het effect dat gezinnen met kinderen vaker in de stedelijke omgeving blijven wonen. Terwijl de leeftijdscategorie 0-20 gemiddeld jaarlijks krimpt in Nederland de komende jaren, is de verwachting dat deze categorie in Groot-Amsterdam jaarlijks groeit. Aangezien dit de consumenten van de toekomst zijn, is dit structureel gezien belangrijk. Overigens is de ‘ruimte’ op de woningmarkt, waar de komende jaren weinig wordt bijgebouwd hierbij wel een aandachtspunt.16
14 Bron: DUO, UvA 15 Bron: Atlas voor gemeenten 2013
13 De kwaliteit van de match stijgt met de dichtheid van de arbeidsmarkt in Nederlandse steden. Bron: CPB
Regiovisie Groot-Amsterdam November 2013 5
16 De gemeente Amsterdam heeft een groot deel van de woningbouwprojecten afgeschaald. Het gaat hierbij om projecten als Hout havens, IJburg II en Amsterdam Noord.
1,0% Figuur 5 Prognose bevolkingsontwikkeling j.o.j. 0,9% 0,8% 0,7% 0,6% 0,5% 0,4% 0,3% 0,2% 0,1% 0,0% 2014
■ Nederland
2015
2016
2017
■ Groot-Amsterdam
2018
2019
2020
■ Amsterdam
Bron: CBS
II. Potentie voor nieuwe groeidrivers in het bedrijfsleven is er zeker Goed ondernemersklimaat sleutel naar nieuwe bronnen van groei Groot-Amsterdam heeft met een dynamische economie met een groot aantal starters een goed ondernemersklimaat. De voedingsbodem voor ondernemerschap blijft in de Amsterdamse weinig hiërarchische cultuur en stedelijke omgeving goed. Bovendien is in een moderne werkorganisatie ook meer ruimte voor ondernemers. Gunstig vooruitzicht voor toerisme; groei hotels pakt vooralsnog goed uit Amsterdam heeft met het ‘jubileumjaar’ een toeristisch record achter de rug. De verwachting is ook dat het toerisme in Nederland de komende jaren jaarlijks met 2,4% zal groeien.17 De toeristische sector, waaronder de hotellerie, kan de regionale economische ontwikkeling daarmee naar verwachting ondersteunen. De uitbreiding van het aantal hotels sorteert hier op voor. Op het eerste gezicht lijkt de groei van het aantal hotels door te schieten, maar het pakt vooralsnog goed uit. Zo blijft de bezettingsgraad tot dusver
17 Bron: Rapport NBTC ‘Toekomstperspectief destinatie Holland 2025’.
Regiovisie Groot-Amsterdam November 2013 6
goed op peil18 en stijgt de gemiddelde kamerprijs en daar1,0% mee de economische bijdrage door groei in het hogere Amsterdam segment. 0,9% Voorbeelden van nieuwe hotels zijn Ramada Hotel, Hilton Doubletree, Conservatorium hotel Fletcher, Hyatt Andaz, Groot-Amsterdam 0,8% Waldorf Astoria (opening 2014) en Hampton Inn. Verschillende nieuwe projecten zoals Hyatt Regency en plan- 0,7% nen voorNederland verbouwing van het Volkskrantgebouw aan de Wibautstraat, het Kas-bank kantoor aan de Spuistraat en 0,6% het voormalige KPN-kantoor in Sloterdijk staan nog op stapel. Hiermee wordt het Amsterdamse kamertekort terug0,5% gedrongen en tegelijkertijd een andere bestemming voor bepaalde panden gevonden. 0,4% Nieuwe en kansrijke vormen van zakelijke 0,3% dienstverlening Groot-Amsterdam blijft een dienstenregio. Hierin ligt ook 0,2% een competitieve kracht. Nieuwe bronnen van groei zijn dan ook vooral in de dienstensfeer te vinden en in de raakvlak0,1% ken met andere sectoren. Zo gaat de ‘Smart Port’ gedachte bijvoorbeeld uit van de kracht van cross-overs tussen de 0,0% 2014 haven en de zakelijke dienstverlening. Voorbeelden zijn advies- en opleidingsdiensten op het gebied van offshore projecten. Ook (financiële) handelsactiviteiten op het gebied van grondstoffen behoren hiertoe. Daarnaast heeft de creatieve industrie met daarin de media en film- en evenementenindustrie, zeker in combinatie met de ICT-sector en de relatief onbekende status als grootste dataknooppunt ter wereld (AMS-IX) in Amsterdam nog veel mogelijkheden. ‘Technische’ verbreding van de economische basis prijzenswaardig Los van het ondernemerschap is ook de strategische koers belangrijk voor toekomstige groei. Amsterdam mist nu een sterke high-tech industrie en de ambitie om op dit gebied een grotere rol te spelen is prijzenswaardig. Op het sciencepark in Amsterdam-Oost is de afgelopen jaren al een cluster van ca. 100 bedrijven ontstaan, maar dit is nog relatief kleinschalig. Het ‘Institute for Metropolitan solutions’ dat MIT in samenwerking met Wageningen Universiteit en TU Delft gaat oprichten, zal Amsterdam als sciencestad meer op de kaart zetten. Dit instituut gaat zich op grootstedelijke problemen richten en op termijn kan dit zeer succesvol worden. Naast de gemeente Amsterdam is een groot aantal bedrijven en onderzoeksinstellingen bij het project aangesloten, waaronder Shell, Accenture, Alliander, Cisco, IBM, Schiphol, KPN en TNO. In dit instituut komen verschillende krachten van de Amsterdamse economie samen, zoals de ICT- en creatieve sector. Een ander succes is de oprichting van een nieuw instituut op het gebied van nanolithografie, dat ASML in samenwerking
18 Bron: European cities hotel forecast 2012 and 2013, PwC
met de Universiteit van Amsterdam, de Vrije Universiteit, en het onderzoeksinstituut Amolf gaat opzetten op het sciencepark. Hoewel de versterking van de economie op lange termijn (met bijvoorbeeld spin-offs) de belangrijkste winst is, gaat het ook al op korte termijn bijdragen aan de economie. Vanaf de zomer van 2014 zullen hier naar verwachting al 100 wetenschappers werken. Circulaire economie een kans voor Amsterdam Een grootstedelijk vraagstuk met het oog op een duurzame toekomst is de creatie van een afval- en grondstofkringloop. Dit is ook een kansrijk gebied voor Amsterdam. Nederland heeft overcapaciteit in afvalverwerking en bovendien veel verstand van het terugwinnen van grondstoffen uit afval. In een stedelijke omgeving wordt dit ook wel ‘urban mining’ genoemd, in het bijzonder als het gaat om het terugwinnen van schaarse metalen. Ook slim hergebruik behoort hiertoe. Er zijn verschillende bedrijven actief op dit gebied. Een voorbeeld is het bedrijf Zwipit dat gebruikte telefoons succesvol inkoopt, opknapt en doorverkoopt.
Hollandse Brug) verbreed. Almere-Amsterdam is het meest bereisde woon-werk traject van Nederland (AmsterdamHaarlemmermeer en Zaanstad-Amsterdam staan overigens op plaats 2 en 3).20 Bij een aantrekkende economie kan de filedruk immers snel weer oplopen.21 Ook in het openbaar vervoer wordt nog een forse toename van het aantal reizigers verwacht. Dit geldt met name voor het gebied rond het station Amsterdam Zuid.22 De geplande renovatie van dit station en met name ook de uiteindelijke opening van de Noord-Zuidlijn in 2017 zullen de bereikbaarheid flink verbeteren. Het eindpunt is station WTC op de Zuidas, maar er gaan stemmen op om de lijn bovengronds door te trekken naar de VU en de luchthaven. Gezien de directe metroverbinding tussen stad en luchthaven die dan ontstaat, is hier iets voor te zeggen. Voor de zakelijke reiziger zou dit een uitkomst zijn.
III. Slagen in infrastructuur ondersteunen connectiviteit, bereikbaarheid en daarmee de toekomstige economie Anders dan in de woningbouw is er op infrastructureel gebied de komende jaren veel activiteit, die economisch bijdraagt aan de regio. Goede bereikbaarheid blijft een belangrijke voorwaarde voor structurele economische ontwikkeling in een stadsregio als Groot-Amsterdam. De aanwezigheid belangrijke economische centra als Schiphol en de Zuid-as stelt hieraan ook hoge eisen. Bij de infrastructurele bezuinigingen van de Rijksoverheid blijft de regio gespaard. Zo gaat de ontwikkeling van de Zuid-as, waar ondermeer de VU bouwt aan een nieuwe campus, door en kondigde de luchthaven Schiphol het afgelopen jaar aan de huidige passagiersterminals flink te gaan uitbreiden om voor te sorteren op toekomstige groei. Goede infrastructuur en connectiviteit kernwaarde De verbreding van de A2, die Amsterdam en Utrecht verbindt een grote vooruitgang. Zeker voor de lange termijn is het positief dat Rijkswaterstaat het wegennet tussen Schiphol, Amsterdam en Almere tussen 2011 en 2020 grootschalig aanpakt om de doorstroming te verbeteren.19 Hierbij wordt bijvoorbeeld de verbindingsweg met Almere (waaronder de
19 Als onderdeel van dit lange termijnplan ‘Beter benutten voor de Metropoolregio’ worden ook twee landtunnels aangelegd; een in Amsterdam-Zuidoost op de Gaasperdammerweg en op de A9. Daarnaast komt er een aquaduct bij Muiden, waar de A1 het Amsterdam Rijnkanaal kruist en de verbreding van de A10 Oost en de A1 tussen de knooppunten Diemen en Watergraafsmeer.
Regiovisie Groot-Amsterdam November 2013 7
20 Bron: CBS 21 Bron: Mobiliteitsbalans 2013, KIM 22 Bron: FD 10/02/12
Meer weten? Kijk op ING.nl/zakelijk Of bel met Rico Luman, Regio-econoom Noord-Holland 020 563 98 93
Reinoud van Helbergen, Districtsdirecteur Grootbedrijf Amsterdam 06 27 08 75 24
[email protected]
[email protected]
Marcel de Goeij, Directeur MKB Noord-West Nederland 06 52 00 85 11
Gijs de Kruijff Directeur instellingen Noord-West Nederland 06 50 63 30 25
[email protected]
[email protected]
Wilt u nieuwe publicaties per e-mail ontvangen? Ga naar ING.nl/kennis
Disclaimer De informatie in dit rapport geeft de persoonlijke mening weer van de analist(en) en geen enkel deel van de beloning van de analist(en) was, is, of zal direct of indirect gerelateerd zijn aan het opnemen van specifieke aanbevelingen of meningen in dit rapport. De analisten die aan deze publicatie hebben bijgedragen voldoen allen aan de vereisten zoals gesteld door hun nationale toezichthouders aan de uitoefening van hun vak. Deze publicatie is opgesteld namens ING Bank N.V., gevestigd te Amsterdam en slechts bedoeld ter informatie van haar cliënten. ING Bank N.V. is onderdeel van ING Groep N.V. Deze publicatie is geen beleggingsaanbeveling noch een aanbieding of uitnodiging tot koop of verkoop van enig financieel instrument. ING Bank N.V. betrekt haar informatie van betrouwbaar geachte bronnen en heeft alle mogelijk zorg betracht om er voor te zorgen dat ten tijde van de publicatie de informatie waarop zij haar visie in dit rapport heeft gebaseerd niet onjuist of misleidend is. ING Bank N.V. geeft geen garantie dat de door haar gebruikte informatie accuraat of compleet is. De informatie in dit rapport kan gewijzigd worden zonder enige vorm van aankondiging. ING Bank N.V. noch één of meer van haar directeuren of werknemers aanvaardt enige aansprakelijkheid voor enig direct of indirect verlies of schade voortkomend uit het gebruik van (de inhoud van) deze publicatie alsmede voor druk- en zetfouten in deze publicatie. Auteursrecht en rechten ter bescherming van gegevensbestanden zijn van toepassing op deze publicatie. Overneming van gegevens uit deze publicatie is toegestaan, mits de bron wordt vermeld. In Nederland is ING Bank N.V. geregistreerd bij en staat onder toezicht van De Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Markten. De tekst is afgesloten op 20 november 2013.
