Kerktuinen op de drempel naar de wijk

Kerktuinen op de drempel naar de wijk

De terreinen rond kerkgebouwen worden vaak gezien als een stuk grond dat toevallig bij de kerk hoort. De omgeving wordt alleen maar functioneel ingericht voor een parkeerterrein, de fietsenstalling en het groen dat weinig onderhoud nodig heeft. Kerktuinen kunnen zoveel meer betekenen voor de wijk en de natuur! Ze kunnen iets laten zien van de geloofsgemeenschap en geven de natuur een kans tussen asfalt en beton. Buurtbewoners en kerkgangers van de Oranjekerk in Amsterdam hebben de grond rondom de kerk weten om te toveren in een prachtige tuin. Het is een gastvrije plek geworden voor wie even op adem wil komen, letterlijk of figuurlijk. Met het nuchtere stappenplan in dit boek wordt een dergelijk project ook haalbaar, zelfs voor kleine groepen. En zo zullen op steeds meer plaatsen in ons land rond kerken, moskeeën en wijkcentra, of zomaar op een verloren plekje, schitterende tuinen en tuintjes opbloeien.

Tini Brugge

Kerktuinen op de drempel naar de wijk Inspirerende voorbeelden en ideeën

RAAD VAN KERKEN in nederland PROJECTGROEP KERK EN MILIEU

ISBN 90-804823-8-2



Colofon Auteur: Tini Brugge Eindredactie: Gerwine Wuring Fotografie: Tini Brugge, aangevuld met foto’s van Natuur en Milieuteam ‘De Pijp’/Ceintuur Vormgeving: Grafiplan Geeuwenbrug Druk: Drukkerij Geers Offset nv Gent-Zeehaven

Deze uitgave is in eigen beheer uitgegeven door ‘Neem de natuur in de wijk, de wijk in de natuur’ ‘Neem de natuur in de wijk, de wijk in de natuur’ is een project van de Projectgroep Kerk en Milieu van de Raad van Kerken in Nederland, Landschapsbeheer Nederland, FORUM, Instituut voor Multiculturele Ontwikkeling en het Landelijk Centrum Opbouwwerk. Er wordt nauw samengewerkt met het NIDO programma ‘Landbouw en Groen voor een Gezonde Samenleving’, dat wordt uitgevoerd door Wageningen Universiteit en Research. Het project is voortgekomen uit de campagne ‘En dan nu: échte welvaart’ en wordt mede mogelijk gemaakt door financiële bijdragen van VSBfonds, Habitat Platform en het NIDO. Projectsecretariaat LCO Postbus 1004 8001 BA Zwolle [email protected] www. landbouwgroengezond.nl Projectgroep Kerk en Milieu van de Raad van Kerken Postbus 19 170 3501 DD Utrecht [email protected] www. kerkenmilieu.nl www.kerktuinen.nl

ISBN 90-804823-8-2 Zwolle 2004 © Landelijke Centrum Opbouwwerk namens projectpartners ‘ Neem de natuur in de wijk, de wijk in de natuur’. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgevers.

Initiatief van:


Met dank aan:

woord vooraf

Woord vooraf

‘Neem de natuur in de wijk en de wijk in de natuur’. Buurtbewoners en kerkgangers van de Oranjekerk in Amsterdam hebben de grond rondom de kerk weten om te toveren in een prachtige tuin. Het is een gastvrije plek geworden voor wie even op adem wil komen, letterlijk of figuurlijk. Deze Oranjehof is er alleen gekomen dankzij de samenwerking en betrokkenheid van veel mensen. Betrokkenen van de kerk en bewoners van de wijk er omheen, ieder met eigen deskundigheid: de een met ‘groene vingers’, een ander met een boekhoudkundig talent, de derde met een visioen van een paradijstuin en een vierde met talent voor spitten en schoffelen. Zo werd een paradijsje geschapen, een plaats voor bezinning en inspiratie, voor samen delen en samen vieren, een voorproefje van het koninkrijk van God. Dankzij dit prachtige boekje kunnen ook anderen zich laten inspireren om iets vergelijkbaars te doen, in hun eigen buurt of wijk, rond hun eigen kerk. Wie de ideeën uit het boek tot zich laat doordringen en de foto’s bekijkt, wordt als vanzelf enthousiast om in eigen omgeving aan het werk te gaan. Met het nuchtere stappenplan in het boek wordt een dergelijk project ook haalbaar, zelfs voor kleine groepen. De voorbeelden van al bestaande kerktuinen laten zien dat het kán. En zo zullen – naar ik hoop - op steeds meer plaatsen in ons land rond kerken en mogelijk ook rond andere gebouwen als moskeeën en wijkcentra, of zomaar op een verloren plekje, schitterende tuinen en tuintjes opbloeien. Ze laten velen genieten van de pracht van de schepping, ze verwijzen naar de grootheid van de Schepper, en ze herinneren ons mensen aan onze verantwoordelijkheid om zorgvuldig met de aarde om te gaan. Ik hoop dan ook dat dit boekje velen zal inspireren om te gaan zaaien en planten, wieden en oogsten, en zo steeds opnieuw verwonderd te raken over de schepping die ons mensen gegeven is. Ineke Bakker, algemeen secretaris Raad van Kerken in Nederland

8

inhoud

Inhoud

Inleiding en leeswijzer / 9 Kerktuinen: visitekaartjes voor God? / 9 Voor wie is deze uitgave bestemd? / 10 Leeswijzer / 11

1. Ter oriëntatie / 14 Tuin: de laagste drempel voor de kerk? / 14 Tuin, paradijs en levensboom / 15

2. Oranjehof, kerktuin bij de Oranjekerk / 18 De start / 18 Doelen / 20 Aanleg en natuurlijk beheer / 21 Samenwerking met de wijk / 24 Organisatie / 25 Bezoekers en gebruikers van de tuin / 26

3. Waarden en voorwaarden / 30 Meerwaarden / 31 – gezondheid, integratie, zingeving – Waarden langs het tuinpad in de Oranjehof – Waarden voor gelovigen: leren, vieren, dienen De waarde van leren / 35 – bijbeltuin, nutsplanten, symbooltuin, gedachtenistuin, Maria-tuin De waarde van samen vieren / 40 – Liturgietuin, pluktuin, kruiden- en smultuin De waarde van dienen / 43 – natuurrijke tuin, multireligieuze tuin, stiltetuin, speeltuin, recreatietuin, helende tuin, volkstuin, zorgboerderij Stappenplan / 48 Adressen / 50 Literatuur / 53 Verantwoording / 55

9

inleiding en leeswijzer

Inleiding en leeswijzer

Kerktuinen: visitekaartjes voor God? Dromen van een paradijs is dromen van een aarde met een rijke schakering aan planten en dieren, met welzijn en welvaart. Een aarde waar mensen in gezondheid, vrede en veiligheid wonen en werken, zich verwonderen, genieten en recreëren. Een wereld als paradijs is een wereld waar grondstoffen en voedsel rechtvaardig verdeeld worden, de aarde duurzaam bewerkt en bewoonbaar gehouden voor toekomstige generaties . Zo dromen is leven in de diepte en daarbovenuit stijgen, zoals een boom met haar wortels houvast zoekt in de aarde, en verder groeit met takken die naar de hemel reiken. Dromen kunnen werkelijkheid worden door je handen uit de mouwen steken. Elke kerkelijke gemeente, parochie, religieuze orde of congregatie die grond in eigendom heeft, kan kritisch stil staan bij dat stukje aarde en in vrijheid beslissen waartoe zij de grond willen (her) bestemmen. Zij kunnen nadenken of de grond, de tuin bij de kerk, de pastorie of het klooster een visitekaartje is voor God en zijn schepping.

Paradijs-droomtuin Toen boetseerde de HEER God de mens uit stof dat Hij van de aarde nam, en hij blies hem de levensadem in de neus; zo werd de mens een levend wezen. Daarna legde de HEER God een tuin aan in Eden, ergens in het oosten, en daarin plaatste Hij de mens die Hij geboetseerd had. De Heer God liet uit de grond allerlei bomen opschieten, aanlokkelijk om te zien en heerlijk om van te eten. Midden in de tuin stond de boom van het leven en de boom van de kennis van goed en kwaad. (Genesis 2,7-8).

Gij, Boetseerder, met uw droomtuin voor ogen, richt onze voeten op aarde, leer onze handen de aarde-tuin beheren. Herstel ons zicht op wat breekbaar en broos kwetsbaar en klein is. Geef ons oog voor Schoonheid, maar ook voor vernietiging, vergiftiging onherstelbare schade voor Uw schepping. Herstel ons denken aan vandaag en morgen. Richt ons op duurzaamheid, met Uw droomtuin voor ogen, tot in eeuwigheid. Tini Brugge in ‘Van kerk met tuin tot Hof van Lof’ 2000

10


Het project ‘Neem de natuur in de wijk, de wijk in de natuur’ is een initiatief van de projectgroep Kerk en Milieu van de Raad van Kerken in Nederland, Landschapsbeheer Nederland, FORUM en het Landelijk Centrum Opbouwwerk. Doel van het project is dat de waarde van natuur in en om de stad doordringt bij beslissers in de politiek en het bedrijfsleven. Maar ook dat wijkbewoners geïnspireerd raken om iets dergelijks te realiseren in hun dorp of stad en maatschappelijke

organisaties ervan doordrongen raken dat begeleiding en onderhoud van belang zijn voor het voortbestaan van dergelijke stadstuinen. In het project zijn diverse wijktuinen, een wijkpark en een kerktuin geadopteerd door de landelijke projectpartners. Het betreft naast De Oranjehof, de Ecotuin West, een multiculturele wijktuin in Bos en Lommer en De Ruige Hof, een tweetal stadsnatuurterreinen op de rand van

Zuidoost, alle drie in Amsterdam. Het wijkpark, een dierenhof en diverse binnentuin in het Oude Westen, hartje stad Rotterdam vormen het vierde stadstuinverhaal van dit project. Van deze laatste tuinen is een IKON documentaire opgenomen; ‘Gemengde Sla, impressie van een stadsoase’. Tevens is er een inspiratiefilmpje gemaakt van de 4 geadopteerde tuinen die een rol spelen in het project. Van alle vier de wijktuinen zijn boekjes gepubliceerd.

Het project ‘Neem de natuur in de wijk, de wijk in de natuur’ heeft vier ‘stadstuinen’ geadopteerd in Amsterdam en Rotterdam, die een inspirerend voorbeeld kunnen zijn voor anderen. In dit boek gaat het om De Oranjehof, een kerktuin bij de Oranjekerk in de wijk De Pijp in Amsterdam. Dit boek beschrijft de waarden van deze kerktuin voor bewoners, bezoekers en gebruikers. De vooronderstelling is dat natuur dichtbij huis goed is voor een buurt: het stimuleert zorg en aandacht voor planten en dierenleven in de stad, biedt rust, ruimte en nieuwe mogelijkheden voor participatie en ontmoeting van mensen van verschillende culturen. Het boek besteedt ook aandacht aan de voorwaarden die nodig zijn om dergelijke initiatieven van de grond te krijgen en ze op de lange termijn overeind te houden. Het project wil het gedachtegoed achter deze initiatieven van buurtbewoners landelijk verbinden, versterken en verbreiden via bijeenkomsten, excursies, publicaties, een film en een website.

Voor wie is deze uitgave bestemd? Om van een kerk- of kloostertuin een hof van lof of een paradijsje te maken, is toestemming nodig van een commissie van beheer, parochieraad of het bestuur van de orde of congregatie. Daarnaast zijn kerkgangers en mensen uit de wijk, met groene vingers en enthousiasme, onmisbaar om met elkaar de uitdaging in de praktijk te willen aangaan. Voor beide groepen, bestuurders en praktijkmensen, wil dit boekje een bron van inspiratie zijn door ideeën, achtergondinformatie en konkrete voorbeelden van kerktuinen, met name van de Oranjehof in Amsterdam. We hopen met dit boek anderen te inspireren om van richting te veranderen en aan een vernieuwde kerk als herberg, leerhuis en vierruimte met paradijs vorm te geven.

11


Leeswijzer De Oranjehof is de kerktuin die de laatste jaren ontstaan is rond de Oranjekerk in De Pijp in Amsterdam. De kerk is als een gastvrije herberg betrokken op de wijk. De rol van de kerktuin in deze betrokkenheid wordt beschreven in Hoofdstuk 2. De ontwikkeling en de organisatie van de Oranjehof wordt besproken in de kontekst van de wijk De Pijp. Het beheer van de tuinen en de betekenis voor de wijk en de natuur wordt nader belicht. In Hoofdstuk 3 wordt vervolgens de waarden van deze kerktuin voor de wijk en het kerkelijke leven uitgediept. Middels ‘leren’, ‘vieren’en ‘dienen’ kan de tuin rond een kerk een belangrijke bijdrage leveren aan de catechese, de liturgie en de diakoniefunctie. Het laatste deel van het boek bevat ondermeer beknopte informatie over en adressen van organisaties en ondersteunende instellingen zonder wiens medewerking een activiteit moeilijk is uit te voeren. Wie zich verder in het thema wil verdiepen, kan de nodige suggesties daartoe vinden in de opgenomen literatuurlijst.

Het project ‘Neem de natuur in de wijk, de wijk in de natuur’ is voortgekomen uit de in 2000 begonnen campagne ‘En dan nu: échte welvaart!’, van de Stichting Natuur en Milieu. De inzet van de campagne is dat het verlangen naar waarden als rust en ruimte, zorg en aandacht, respect en balans drijvende krachten worden achter vernieuwende ontwikkelingen. (www.echtewelvaart.nl).

Het project ‘Neem de natuur in de wijk, de wijk in de natuur’ is opgenomen in het NIDO programma Landbouw en Groen voor een Gezonde Samenleving. Dit Nationaal Initiatief Duurzame Ontwikkeling wil landbouw en groen zo optimaal mogelijk laten bijdragen aan het sociale, geestelijke en lichamelijke welbevinden van inwoners van - met name – het stedelijk gebied. Vanuit Wageningen Universiteit en

Research Centrum worden de resultaten van het project dan ook in verbinding gebracht met de ontwikkelingen van kinderboerderijen, volkstuinen en zorgboerderijen. De waarde van groen voor zorg en welzijn wordt daardoor verder onderbouwd. Het NIDO programma werkt aan organisatiestructuren om deze innovaties verder te ontwikkelen. (www.landbouwgroengezond.nl).

12

deel 1

ter oriëntatie

Deel 1

13

14

deel 1

Ter oriëntatie

Tuin: de laagste drempel voor de kerk? In de praktijk blijken kerken kloostertuinen lage drempels voor mensen buiten de kerkelijke gemeenschap om kennis te maken met inspirerende verhalen en voorbeelden die een geloofsgemeenschap kan bieden. Tuinen schenken als oases ruimte voor herinnering, een stille omgang in verwondering, een bespiegeling en verdieping van dat wat aan verlangen, hoop en geloof in mensen kan leven. Een tuin kan ook voor dieren en planten een oase zijn tussen beton en steen. Grond van de kerk is een een uitdaging om samen verantwoordelijkheid te dragen voor dat stukje aarde met bewoners uit de wijk, het dorp of de stad. En zo samenwerkend in aanraking te komen met andere culturen, andere meningen, andere levensbeschouwingen. Een tuin als oefenplaats voor een respectvolle omgang met elkaar, voor een aarde als paradijs. Inspirerende kerken kloostertuinen nodigen uit stil te staan bij de aarde, de schepping en haar toekomst en onze bijdragen daaraan. Ze zijn soms lage drempels om in aanraking te komen met bijbelverhalen die het geheim van het paradijs bewaren.

15

ter oriëntatie

In die tuin lag een graf (…) Maria Magdalena zag dat de steen voor het graf was weggehaald (Johannes 20)

Tuin, paradijs en levensboom Bomen, bloemen en gewassen, spelen in de bijbel vaak een rol in de verhalen van God en mensen. Het beeld van een tuin speelt zelfs een hoofdrol. ‘Toen bracht de HEER God de mens in de tuin van Eden, om die te bewerken en te bewaren’ (Genesis 2,15). De tuin is hier het beeld van een door God geschonken leefruimte. In het Tweede (nieuwe) Testament is de tuin een verwijzing naar de nieuwe schepping. Het graf en de opstanding van Jezus worden geschetst in het decor van een tuin (Johannes 19,41 –20,18). Aan het slot van de bijbel keert het beeld van de tuin van Eden terug in de beschrijving van het nieuwe Jeruzalem: ‘in het midden staat de levensboom die twaalf maanden per jaar vruchten draagt. Zijn loof brengt de volken genezing’ (Johannes 22,1-2). De tuin is in de bijbel een algemeen beeld van een ruimte waarin leven in geloof zichtbaar wordt, vrucht draagt en helend werkt.

deel 2

Oranjehof, kerktuin bij de Oranjekerk

Deel 2

18

deel 2

Oranjehof, kerktuin bij de Oranjekerk Amsterdam

De start De roep van de wijk tussen stenen en trams, is in het hart van de stad door bestuurders gehoord. Tini Brugge naar Marsman

In de huidige tijd maakt gewoonte plaats voor individuele keuzes. Ook geloof vraagt om persoonlijke keuzes. De grote Oranjekerk werd leger en leger. Te groot en te oud, ze moest maar wijken voor een andere bestemming. Toen kwam de wijk in rep en roer: het was ook hún kerk en hún kleine stukje groen daaromheen. De bestuurders gaven gehoor aan de noodkreten van wijkbewoners en kerkgangers en aan hun verlangen deze ruimte voor God, de kerk met tuin, te behouden. De plannen voor afbraak werden gewijzigd in renovatie. Wijkbewoners en kerkgangers werkten samen een tuinplan uit en de kerktuin werd omgetoverd tot een ‘Hof van Lof’, de ‘Oranjehof’ was een feit.

Van stoffige kerk tot frisgroene, gastvrije herberg De oude Pijp is bekend bij velen van de Albert Cuypmarkt ‘de grootste markt van Nederland’ en de vroegere brouwerij van Heinecken. Een woonwijk de zich kenmerkt door een sterke mate van functiemenging met winkels en bedrijven. Van de 33.000 wijkbewoners zijn de Nederlanders met 52% en de Marokkanen met 8% de grootste groepen van de meer dan 120 nationaliteiten. Het centraal tussen de oude en nieuwe Pijp gelegen Sarphatipark is de belangrijkste groenvoorziening in de openbare ruimte. Het kleine park vormt een gewaardeerd contrast met de dichtbebouwde omgeving. De Oranjekerk ligt net over de grens van de oude Pijp in de nieuwe Pijp. Een woonwijk waar de laatste jaren ook gestreefd wordt naar functiemenging. In de negentiger jaren werd besloten voor de Oranjekerk in De Pijp een andere bestemming te vinden. Er was veel achterstallig onderhoud en subsidie om de kerk als kerk overeind te houden was er niet. Het kerkbestuur zag als enig alternatief de sloop van de kerk, eventueel met behoud van de toren. Bewoners rond het Van der Helstplein en anderen verenigden zich in de werkgroep Oranjekerk, ondersteund door het Wijkopbouwcentrum Ceintuur. Zij drongen aan op behoud van de kerk eventueel met een andere functie. Na een aantal haalbaarheidsonderzoeken bleek dat een groot deel van het exploitatie-tekort mogelijk gedekt kon worden door een deel van de kerk commercieel te verhuren, waardoor ook een (kleinere) kerkfunctie behouden kon blijven.


19

De stadsdeelraad de Pijp besloot, op voorstel van de PvdA, één miljoen gulden beschikbaar te stellen om het resterende tekort te dekken. Het plan voor sloop was daarmee van de baan en de renovatie kon beginnen. Na de renovatie in 2000 was er van het groen – omhooggeschoten coniferen- in de omliggende tuin echter niet zoveel meer over. De grond was gebruikt als bouwplek, struiken en bomen moesten wijken voor steigers. Dat bood ruimte voor een nieuwe invulling. Een kerk is niet alleen een inspiratieplek voor mensen. Gierzwaluwen, vleermuizen en mussen maar ook zeldzame planten konden in de drukke wijk een ongestoorde plek vinden in de toren, de muren van de kerk en de tuin.

De Gierzwaluw Ik vlieg, ik schrei, ik ben geboren Ik leef voor immer in het azuur Maar in het vredig avonduur Zoek ik vergeefs een toren. Jan van Nijlen

Dit gedicht klonk door mijn hoofd toen in de zomer van 1999 de kerk in de steigers stond en ik het verzoek kreeg, of er niet ‘wat voor de gierzwaluwen gedaan kon worden’. Vroeger broedden er veel soorten vogels juist in kerkgebouwen, vanwege de onregelmatige vormen en versierselen. Door de duivenover-

last zijn veel openingen dichtgemaakt en kan ook de gierzwaluw niet meer in de torens terecht. Door nestkasten op te hangen en in nieuwbouwhuizen stenen kasten te laten inmetselen probeert de Gierzwaluwwerkgroep Oud-Zuid ervoor te zorgen, dat deze fascinerende vogel niet voor onze stad verloren gaat. In de galmgaten van onze kerktoren brachten we 32 speciale nestkasten aan. De achterkanten zijn gemaakt van doorzichtig plexiglas, dus àls ze komen broeden, kunnen we ze vanuit de toren bekijken. Vrijwilligers van de werkgroep timmerden de kasten in elkaar.

Omdat de vogels de kunstmatige kasten moeilijk herkennen, hebben we er ook een geluidsinstallatie bij gezet, die in mei, juni en juli ’s ochtends en ’s avonds lokgeluiden uitzendt. De vogels reageerden duidelijk op de geluiden. Na 3 jaar lokken vestigde zich een gierzwaluwpaar in een nestkast. Vanuit dit nest is twee maal een jong uitgevlogen. Als je bedenkt dat het gemiddeld acht jaar duurt voordat gierzwaluwen zich vestigen in kunstmatige nesten is dat best iets om trots op te zijn! Thea Dammen Natuur en Milieuteam De Pijp

20

deel 2

Omwonenden namen het op voor de gele helmbloem en voerden overleg met de aannemer, om ook in de toekomst de nestgelegenheid voor de gierzwaluw te behouden. Leden van de kerk en buurtbewoners kwamen bij elkaar om de mogelijkheden voor het opknappen van de tuinen te bespreken en een tuingroep werd opgericht. Deze werkte de tuinplannen verder uit, mede geïnspireerd door de brochure `Van kerk met tuin tot hof van lof´ die in 2000 het licht zag. Er werd besloten tot de aanleg van een tuin waarin planten uit de bijbel een rol speelden. Om zo de verhalen over God en het verbond met de aarde niet alleen te horen, maar ook te zien, te voelen, te ruiken en te proeven.

Doelen De tuin heeft als doel een rustpunt te bieden in de wijk en een mogelijkheid voor verdieping. Ook is men bij de aanleg ervan uitgegaan dat de bloemen en struiken gebruikt kunnen worden bij de kerkversiering of in de daarop aansluitende ontmoetingsruimte. Kortom de tuin heeft als doel aan te sluiten bij de waarden waarmee men in de kerk zo vertrouwd is: leren-vieren-dienen. In augustus 2000 stelde de tuingroep van de Oranjehof zichzelf de volgende uitgangspunten: • •

• • • •

• • •

Wij stellen voor een natuurlijke tuin, met zoveel mogelijk bijbelse planten. De achtertuin willen we aanleggen als een Bijbels Hof. Deze kan dienst doen als uitloop bij bijvoorbeeld recepties, stilte plaats, pluktuin en gebruikt worden door de kinderkerk en groepen gemeenteleden. In dit Bijbels Hof stellen we ons voor een gedeelte te maken met planten uit het Oude Testament, het Nieuwe Testament, en platen met een symbolische betekenis. We willen proberen liturgisch te tuinieren, dat wil zeggen bloemen en planten met de kleuren van het kerkelijk jaar te laten meegaan. De voortuin bij de ingang van de kerk willen we tot liturgische tuin omvormen. De voortuin bij de Van Ostadestraat is een schaduwtuin door zijn ligging. Er moet een afscheiding komen (schutting en haag) met de tuinen van de buren. Een aantal buren heeft aangegeven de schutting terug te willen. Voor onze tuin vinden we een vogelvriendelijke haag een vereiste, met o.a. meidoorn- en sleedoornstruiken. Deze is tevens inbraakwerend. Een vijver vinden we buitengewoon belangrijk als onderdeel van het Bijbels Hof Op de startzondag op 17 september 2000 kunnen we met de kinderen de voortuinen inplanten. Om kerk in de buurt te zijn stellen we voor een aantal kerken per jaar de tuin open te stellen voor buurtbewoners.

21


Een brochure als inspiratiebron In het voorjaar van 2000 verscheen een eerste brochure met tips om van een kerktuin een Hof van Lof te maken. In datzelfde jaar werd een begin gemaakt met de aanleg van de Hof van Lof in de kloostertuin van de minderbroeders Franciscanen

in Megen. Deze tuin beoogt de betekenis van planten in de christelijke traditie te tonen. Beide initiatieven werden ondersteund door de projectgroep Kerk en Milieu van de Raad van Kerken. In augustus 2000 werd de eerste platformdag kerktuinen in Den Haag en Wassenaar georganiseerd. (www.

kerktuinen.nl) Ook de Oranjehof is betrokken bij dit Platform Kerktuinen in Nederland dat tot doel heeft elkaar te informeren en te stimuleren om rond kerken en kloosters een ‘hof van lof’ aan te leggen.

De tuin functioneert thans als de laagste drempel voor de kerk, voor mensen uit de wijk en onderweg. De tuin is drie dagen per week een aantal uren open. De kerk functioneert dan als herberg met een kop koffie, een luisterend oor, een boek met achtergrondverhalen over de planten om je in te verdiepen of om zelf de bijbelverhalen waarin die planten voorkomen na te lezen.

Aanleg en natuurlijk beheer De Oranjehof: een weg van buiten naar binnen…van binnen naar buiten In het ontwerp van de tuin bij de Oranjekerk ligt een levensweg verborgen: het is een weg van buiten naar binnen en van binnen naar buiten. Vanuit de wereld, de stad met haar verkeer en lawaai scheidt een ijzeren hek met ruime spijlen de tuin van de straat. Daar waar de tuin overgaat in de tuinen van andere wijkbewoners zijn het inheemse struiken die een natuurlijke overgang vormen. Het pad in de tuin aan de buitenkant van de kerk, loopt langs de stoep. Bij de natuurlijke afscheiding keert het pad zich van de stad af en komt in de groene binnenruimte die gevormd wordt door de tuinen van de huizen rond de kerk.

22

deel 2

Eerste schets van tuinplan voor achtertuin bij de Oranjekerk door een buurtbewoonster


Een poortje vormt een overgang naar de zogenaamde binnentuin. Dit is de stilte-tuin met planten die herinneren aan de bijbel, aan verhalen over God en mensen. Centraal staat een 100 jarige lindeboom, geplant bij de bouw van de kerk. De boom met zijn hartvormige bladeren strekt de boom zijn takken uit over een bankje dat rond haar stam is geplaatst. Van daaruit kun je ‘van binnen uit naar buiten’, naar de stad, de wereld om je heen, kijken. Of nog wat mijmeren bij een spiegel van de hemel: een kleine natuurlijke vijver. Tussendoor kun je in de gastvrije ruimte van het kerkgebouw genieten van een kop koffie of thee, vertellen wat je kwijt wil of in een bijbel de verhalen opzoeken van de planten die in de tuin staan.

De tuin is op kleine schaal een goed voorbeeld wat men kan doen om planten en dieren een kans te geven. Door de aanleg van de vijver is er een heus miniwaterlandschap met wilde oeverplanten (kattestaart, gele lis, lisdodde) te bewonderen en vinden kikkers er een plek. De 20 inheemse struiken met bessen zijn een lekkernij voor de vogels. De fraaie appelbes staat daarom niet lang te pronken. In de tuin zijn nestkasten geplaats die goed bezet worden door ondermeer mezen. Een merelpaar is kind aan huis in de Oranjehof en de winterkoning heeft ook een plek gevonden. Daarnaast is er een zorgvuldig ecologisch tuinbeheer. Er worden geen bestrijdingsmiddelen gebruikt en alles dat met het wieden verwijderd wordt, gaat op de composthoop nadat het zorgvuldig in kleine stukken is geknipt De grote linde in het midden van de tuin veroorzaakt door de luizen een probleem voor de planten daaronder. De plaag is afhankelijk van het weer. Dit jaar besloot men lieveheersbeestjes in te zetten en plaatst men in het najaar in de boom overwinteringskastjes voor de beestjes. Ook heeft men besloten de boom wat hoger op te snoeien opdat er wat meer licht en ruimte komt.

Suikerwater en narigheid We hebben ons bijvoorbeeld helemaal vergist in de linde die er midden in staat, die net zo oud is als de kerk. Want die zit altijd onder de luis en dan krijg je die neerslag van dat suikerwater en dan krijg je zwart op de bladeren. Sommige planten kunnen er wel tegen, andere planten kunnen er helemaal niet tegen zoals vrouwenmantel, die wordt gewoon verpletterd. (…)

Ja, want op dat suikerwater gaat dan een schimmel groeien en dat wordt dan helemaal narigheid. We hadden dus gezegd: aan deze kant komt het Oude Testament en aan die kant komt het Nieuwe Testament, met teksten natuurlijk, maar dat gaat gewoonweg niet. Kijk, je moet de planten zetten waar ze willen en zij willen niet waar jij wil. (is ook spiritueel!) Uit interviews zomer 2004

23

24

deel 2

De smalle voortuin is opgezet als liturgische tuin: de bloemkleurendraaien mee met de kleuren van het kerkelijke jaar. Natuurlijk houden de planten zich daar lang niet altijd aan. Bloemen verschijnen niet op commando en reageren op bijvoorbeeld de weersgesteldheid.

Samenwerking met de wijk Rond de Oranjehof groeit de samenwerking tussen kerkenraad en kerkleden met buren, wijkbewoners, bedrijven. Ook met de werkgroep Natuur&Milieu, de gierzwaluwenwerkgroep en het platform milieu, allen aangesloten bij wijkcentrum Ceintuur is een nauwe samenwerking. De Stichting SociaalCultureel Wijkcentrum ‘Ceintuur’ biedt bewoners faciliteiten om zich te kunnen organiseren en zet opbouwwerk in wanneer nodig. De laatste 10 jaar zag het Wijkcentrum een groeiende belangstelling van de bewoners voor natuur en milieu in buurt. De werkgroepen schoten als paddestoelen uit de grond. 1999 kreeg de stichting een beetje subsidie om professionele ondersteuning in te kunnen zetten. Voor deze nieuwe tak binnen het Wijkcentrum, het opbouwwerkteam Natuur- en milieu was de Oranjehof een van de eerste tuinprojecten waarbij zij ondersteuning boden. Omdat de tuin ook een openbare functie zal krijgen is het stadsdeelbestuur bereid het project financieel te ondersteunen. Ook zij geven – ambtelijke ondersteuning.

Verborgen talenten Na de renovatie van de Oranjekerk was er van de omliggende tuinen niet veel over. De tuin aan de Van Ostadestraat lag vol doorgeknipte fietssloten, bierblikjes en kapotte dakpannen. In de voortuin stonden wat stompjes van bomen, die helaas vanwege de steigers gekapt moesten worden en in de achtertuin stond het onkruid meters hoog. De prachtig opgeknapte kerk stond er een beetje als een vlag op een modderschuit in, vonden we. Het leuke van zo’n buurt als De Pijp is dat er zoveel verborgen talenten wonen: twee buren van de kerk bleken ontwerpers te zijn en maakten meteen een paar prachtige tuinontwerpen waaruit we konden kiezen. Een buurvrouw die door een

gedwongen verhuizing nu geen tuin meer heeft, zat te popelen om aan de slag te gaan. Vrijwilligers van de werkgroep Natuur en Milieu bleken niet te beroerd om 12 kubieke meter aarde uit de vrachtwagen de zijtuin in te kruien. Al dit enthousiasme sprak ook het stadsdeel aan. Het hoofd groenbeheer, zorgde er voor dat de zware klussen gedaan werden. Zo werd de kerktuin gedeeltelijk opnieuw bestraat met uit de tuin opgegraven antieke stenen, zogenaamde boerengeeltjes. Rondom de lindeboom werd met andere oude steentjes, overgebleven na de renovatie, een prachtig bloempatroon gelegd. Achterin de tuin ligt voor de olijfberg een plasdras vijver met oever- en waterplanten. Door de tuin heen loopt een leempad, breed genoeg

om met een rollator overheen te wandelen. Het wordt een Bijbels Hof: planten uit het oude- en nieuwe testament, kruiden en planten met een symbolische betekenis zullen een plek krijgen in de nieuwe tuin. Een stilteplek ook, met veel aandacht voor vogels en vlinders. Er zijn al nestkasten opgehangen en langs de hele zijkant komt een haag met besrijke en doornige struiken zoals mei-, slee- en wegedoorn, Gelderse roos, bosrank en vlinderstruiken. De kinderen van de kerk hebben allerlei bolletjes geplant, zodat de buurt vanaf volgend voorjaar al kan meegenieten. Thea Dammen Natuur en Milieuteam De Pijp, oktober 2000


Medewerkers en vrijwilligers van het ecologisch kringloopproject ‘Groen Gemaal’ in het Sarphatipark helpen mee aan het verkrijgen van zaden, stekken en planten voor de tuin. De Oranjekerk neemt zitting in het Platform Milieu/Lokale Agenda 21. Daar wordt samen met anderen gewerkt aan acties voor de ontwikkeling van een duurzame samenleving in Stadsdeel Amsterdam Oud Zuid. Bijvoorbeeld door het stimuleren van het gebruik van regentonnen in het kader van de campagne ‘waardevol water’. Rond kerstmis wordt de samenwerking gezocht van de kinderboerderij en de kinderkerk om een levende kerststal in de tuin te realiseren. Dankzij het project rond de Oranjehof is in drie jaar tijd een nieuwe openheid ontstaan tussen de kerk en de wijk.

Organisatie De tuincomissie, de comissie van beheer, bestaat uit een klein bestuur dat drie maal per jaar bijeenkomt. Zij hebben de tuinplannen ontwikkeld en daarvoor goedkeuring gekregen van kerkenraad en het stadsdeel. Wijkcentrum en diakonie stellen jaarlijks een budget ter beschikking voor de tuingroep. Daarvan worden met name de naambordjes en het gereedschap bekostigd. Een groep vrijwilligers komt een ochtend in de week, van het voorjaar tot het najaar, bij elkaar om de tuin te onderhouden. Een tweede groep werkt aan de voortuin. Een vrijwilliger van de werkgroep Natuur&Milieu De Pijp zorgt voor het onderhoud van de vijver.

25

26

deel 2

Een keer per jaar wordt door de kerk een etentje georganiseerd voor vrijwilligers en betrokkenen. En enkele keer wordt het opbouwwerk Natuur-en Milieuteam ingeroepen voor advies of uitgenodigd voor een vergadering: ‘om het contact met elkaar niet te verliezen’. Sinds 2002 wordt de tuin tijdens de Open Tuinendag van de Pijp opengesteld voor bezoekers. Er is voor halve dagen een samenlevingsopbouw-buurtmedewerkster aangesteld vanuit de diakonie van de Amsterdamse Protestantse Kerken voor een periode van vier jaar. Zij functioneert als gastvrouw en aanspreekpunt voor bezoekers op de middagen dat de tuin open is en koffie en thee beschikbaar zijn.

Bezoekers en gebruikers van de tuin Niet alleen de gelovigen die een binding met deze kerk hebben opgebouwd, maar ook andere wijkbewoners, beschouwen deOranjekerk en de grond daarbij als iets wat bij hun wijk hoort en waarde heeft voor hen. De kerk, het kerkbestuur en de kerkgangers zelf, kenmerken zich door de openheid naar de wijk en haar bewoners. In dit gebied van Amsterdam zijn veel daken thuislozen. In één van de gebouwen die naast de kerk liggen verhuurd de diakonie van de kerk en ruimte aan MAKOM, het dagopvangcentrum voor daken thuislozen. De tuindeuren van dit centrum geven zicht op de tuin. Het openstellen van de tuin voor hen bleek geen goed idee. Teveel werd er beschadigd, teveel rommel bleef achter.


De openstelling voor de wijkbewoners en andere stadsgenoten of passanten, blijkt wel goed te functioneren. De tuingroep constateert dat de wijkbewoners de tuin meer en meer ook als hun grond gaan beschouwen omdat er minder dan in het begin afval in de tuin gegooid wordt. Twee middagen en de zondagochtend staan de hekken open en is er koffie en thee. De gerichtheid van de kerk op de wijk manifesteert zich ook door het zogenaamde kerk-café eenmaal in de veertien dagen op woensdagavond. Daarnaast worden er regelmatig muziekuitvoeringen georganiseerd op zondagmiddag, die ook door de wijkbewoners goed bezocht worden. Rond Kerst wordt in samenwerking met de Afrika-kerk een samenzang gehouden die druk bezocht wordt. Omgekeerd worden de mensen in de kerk gestimuleerd deel te nemen aan projecten die door andere buurtgroepen in de wijk worden georganiseerd. Bijvoorbeeld om deel te nemen aan de opentuinen dag of de geveltuinenactiedag, om zo ook het groen langs de gevels en achter de huizen te bevorderen. Of door zich te presenteren aan de buurt bij informatiemarkt tijdens het buurtfeest op de Albert Cuypstraat. Ook wordt er door hen gebruik gemaakt van het cursusaanbod rond natuur en milieu in de wijk.

27

waarden en voorwaarden

Deel 3

30

deel 3

Waarden en voorwaarden

Waartoe, zo sprak een worm te Naarden, zijn wij , wormen, hier op aarde? Wij wroeten hier door zand en slijm, door nood gedwongen (en door rijm). De aarde is ons huis en vreten. Wij zijn hier echter – niet vergeten!opdat wij, fijnbesnaarde wormen, van waarden weten en van normen. (Henri Wijsbek)

De waardigheid van zelfs de meest berooide mens en de eerbiedwaardigheid van elk schepsel geven onuitputtelijk te overwegen, te denken en te doen. (Edith van den Goorbergh en Theo Zweerman in: Was getekend: Franciscus van Assisi, Nijmegen, 2001)

Vaak worden waarden gekoppeld aan een economische waarde: wat levert dat stukje aarde aan grondstoffen, is het een goede bouwlocatie of vruchtbare grond voor het verbouwen van voedsel, of kunnen er wegen of andere openbare voorzieningen worden aangelegd. Het gaat vooral over gebruik en nut.

31


Gemeenschapszin Ik vind het leuk om samen met mensen de klus te klaren. Dat is voor mij heel erg belangrijk aan kerkszijn, buiten de zondagsdienst. Bovendien ken je een aantal mensen als je naar de zondagsdienst gaat. Dat is leuk die betrokkenheid bij de kerk op deze manier. En het communiceren met mensen is dus belangrijk voor me.

Ik ben nu voor honderd procent in de WAO, dus ik mis m’n werk in die zin wel: het teamwork en het contact met de mensen zelf, met de patiënten, want ik hou van praten. Nou, dat vind ik hier. Want het is een hele omschakeling van werken naar thuis zijn en zin geven aan een andere fase in je leven. Uit interviews zomer 2004

Meer en weer worden we ons bewust dat voor echte welvaart ook andere waarden belangrijk zijn. Waarden met een maatschappelijke, sociale en individuele betekenis, waarden voor kunst, cultuur en geschiedenis of waarden voor het behoud van diversiteit in soorten, natuur en milieu. Het is van belang dat we ons bewust worden wat waardevol is voor een duurzame ontwikkeling van de aarde en daaraan werken. Het is kortzichtig om alleen op korte termijn te zoeken naar de goedkoopste winst zonder de uitputting van de aarde en haar bewoners daarin te betrekken.

Meerwaarden gezondheid, integratie, zingeving Groen in de stad sluit aan op die ‘meerwaarden’. Door het aangetoonde verband tussen groen en gezondheid kan een actief groenbeheer kostenbesparend zijn voor de gezondheidszorg. Behalve voor gezondheid kan ‘groen’ een sociale betekenis hebben voor autochtonen en allochtonen, kinderen, volwassenen en ouderen, en zo bijdragen aan integratie. Onderzoek dat in de voorbeeldtuinen is uitgevoerd, bevestigt dat het groen ook van waarde is voor zingeving van mensen persoonlijk door ontmoeting, zelfontplooiing, reflectie, educatie en recreatie. Meer en meer komt er oog voor de diepere, fundamentele betekenis van deze meer-waarden met een sociale, fysieke, psychische en spirituele betekenis.

32

deel 3

Zeven waarden voor een gelovige omgang met de schepping Het Christelijk Ecologisch Netwerk is een samenwerkingsverband van 18 organisaties waaronder de projectgroep Kerk en Milieu van de Raad van Kerken, het CNV en de wetenschappelijke instituten van het CDA, SGP en Christen Unie. Begin 2003 stuurde dit netwerk een brief aan de Tweede Kamer met daarin zeven waarden die van belang zijn voor een gelovige omgang met de schepping:

1 Verwondering - over al wat leeft kennis is macht, verwondering is leven 2 Rust - in een gestresste en hypermobiele samenleving 3 Gemeenschapszin - niet langs elkaar heen leven 4 Vertrouwen - niet alleen op wetenschap, techniek en geld, maar ook in God 5 Respect - voor elkaar en de aarde 6 Zorg en delen - met de armen en met toekomstige generaties 7 Duurzaamheid - in plaats van verspilling

Waarden langs het tuinpad in de Oranjehof Het tuinpad rond de Oranjekerk leid je ongemerkt langs allerlei waarden. Waarden voor natuur en milieu: de groene ruimte tussen steen, beton en asfalt bevat natuurrrijke elementen zoals heggen en struiken die als voedsel, schuilof nestplaats dienen voor vogels en kleine dieren. Door de vijver kunnen nog meer soorten dieren, planten en insekten op de paar vierkante meters een bestaan hebben. Het is een bescheiden bijdrage aan de in standhouding van de verscheidenheid en soortenrijkdom van natuur. Een tuin is een waardevolle plek voor natuur en milieu in de wijk. In sociaal opzicht zijn er allerlei andere waarden te ontdekken. Zoals de samenwerking tussen mensen uit de kerk en de wijk en stadsbestuurders, samenwerking tussen vrijwilligers en professionals uit diverse secties groen zoals de plantsoenendienst, het natuur-en milieuteam, vogelwerkgroepen etc. Het betekent ontmoeten van elkaar, luisteren, overleggen en samen kiezen. Het is gaandeweg elkaars kwaliteiten en talenten ontdekken en zo elkaar leren respecteren. Fysieke waarden biedt het groen door het onderhoud en het recreëren, zo ook in de Oranjehof. In het algemeen nodigen tuinen en groen uit om in beweging komen, te wandelen, schoffelen, spitten en spelen door kinderen en volwassenen. Psychische en spirituele waarden zijn door de vormgeving en beplanting van de Oranjehof met name van betekenis. De tuin is gericht op zingeving, gevoelens van veiligheid en rust, verbondenheid, vrede en tot je zelf komen. In dit kleine paradijs in een grote stad kun je nog vogels horen, je verwonderen over de schoonheid van bloemen, je verdiepen in verhalen en symboliek van planten, bomen en struiken. En zo misschien een (bijbel)verhaal op het spoor komen om je aan te spiegelen, te laten inspireren of een nieuwe weg te kiezen. Kleuren, geuren, vormen en plantennamen uit het groen worden geassocieerd

33


met beelden en ervaringen die diep in mensen verborgen zitten. Die soms zeer persoonlijke verhalen en ervaringen worden in de vertrouwelijke sfeer en het gevoel van veiligheid vaak gedeeld onder het genot van een kop koffie. De kerk met tuin als inspiratiebron voor je eigen plaats in de wereld.

Groen is gezond Groen in de omgeving is gunstig voor het sociaal, psychisch en lichamelijk welbevinden, zo blijkt uit recent onderzoek van de Gezondheidsraad, dat in de zomer van 2004 werd gepubliceerd. In de zorg wordt dit aspect van natuur voor patiënten al enige tijd intuïtief onderkend in de vorm van bijvoorbeeld ‘helende tuinen’ en zorgboerderijen. Maar het is meer dan intuïtie. ‘Zeer uiteenlopend wetenschappelijk onderzoek wijst erop dat verblijf in een ‘groene’ omgeving inderdaad gunstig kan zijn voor gezondheid en welbevinden. Zelfs uitzicht op een stadspark helpt mensen al te herstellen van stress, wat de kans op stressgerelateerde ziekte weer kan verminderen’, schrijven de Gezondheidsraad en de Raad voor Ruimtelijk, Milieu- en Natuuronderzoek in een deeladvies aan de ministers van LNV, VROM en VWS. Soms is het verband tussen natuur en gezondheid direct, zoals in een beperkt aantal onderzoeken dat de relatie tussen de aanwezigheid van groen en de afwezigheid van ziekte meet. Vaker zijn er indirecte aanwijzingen, ‘namelijk wanneer de aanwezigheid van natuur invloed heeft op hoe mensen zich gedragen en die gedragingen hun gezondheid weer gunstig kunnen beïnvloeden.’ Door de aanwezigheid van groen in de nabijheid gaan mensen vaker wandelen. Als de route naar hun

werk omzoomd is door groen, zijn ze sneller geneigd naar hun werk te fietsen. Deze lichamelijke beweging leidt tot minder overgewicht. Er zijn volgens de Gezondheidsraad ook aanwijzingen dat verblijf in een natuurlijke omgeving, ‘en zelfs al uitzicht uit een raam op stedelijke groenvoorzieningen’, helpt om te herstellen van stress en vermoeidheid door langdurige concentratie. Natuur blijkt ook sociaal contact te vergemakkelijken. Onderzoek in een achterstandswijk in de Verenigde Staten wijst op dat verband. ‘Ook via die link kan groen een positieve invloed hebben op de gezondheid, aangezien mensen met veel contacten minder ziek zijn en langer leven.’ Er zijn aanwijzingen dat natuur een gunstige invloed heeft

op de ontwikkeling van kinderen, maar naar dit verband is nog weinig systematisch onderzoek gedaan. ‘Kinderen hebben waarschijnlijk vooral belang bij vertrouwde maar ‘rommelige’ groene terreintjes in de buurt, die ze zelfstandig kunnen exploreren.’ ‘Tot slot’, schrijft de Gezondheidsraad, ‘kan verblijf in de natuur, zowel grootse natuur verder weg als het bos in de buurt, mensen aanzetten tot reflectie, hun gevoel van autonomie versterken en het gevoel geven te passen in een groter geheel. Dat kan mensen weerbaarder maken bij het verwerken van de verliezen die samengaan met ouder worden, ziekte en dood.’

34

deel 3

Waarden voor gelovigen: leren, vieren, dienen Besef en gevoelens van goed en kwaad, van geloof en ethiek, zijn bij iedereen persoonlijk aanwezig. Maar daar waar het zaken betreft die het eigenbelang overtreffen, komt het aan op beelden van een ideale samenleving, een rechtvaardige, vredige wereld en richtingaanwijzers daar naar toe. Om die richtingaanwijzers te ontdekken onderbouwen kerken drie centrale waarden van geloof, hoop en liefde met: • • •

leren (catechese) vieren (liturgie) dienen (diakonie)

Leren betekent catechese en geloofsverdieping; wortelen en aarden in geloof om stevig te staan en weten wat van belang is. Vieren is de heilige Geest door de bladeren laten ritselen, luisteren en zingen als de stam van een boom met je hoofd in de wolken en de voeten op aarde. Dienen is gericht zijn in doen en laten op de aarde, de schepping, de mensen buiten je eigen tuintje als horizontale zijwaartse takken van een boom, vaak samen met anderen. Een kerktuin kan een voedingsbodem zijn voor leren-vieren-dienen door het inrichten van betekenisvolle borders. Als leer-tuin kunnen planten in borders verwijzen naar de bijbel, de kerken kunstgeschiedenis of naar mensen die ons voorgingen. Hun verhalen en beelden daarbij zijn richtingaanwijzers in het leven van alledag. In een vier-tuin zijn borders met planten die geschikt zijn voor het bloemschikken in de kerk of symboolplanten en bloemen die met name in het liturgische bloemschikken door hun speciale betekenis of kleur het thema van de dienst kunnen ondersteunen. Een dien-tuin kan enerzijds een accent leggen op de diakonie, de dienst aan de schepping door een natuurrijke beplanting en voorzieningen voor vogels en andere dieren. Anderzijds kan het ook een uitnodiging zijn voor de dienst aan de wereld: in grotere tuinen kunnen bessen en vruchtbomen verbouwd worden en de opbrengt van jams etc. kan aan een goede doel besteed worden. Oogstproducten uit de tuin kunnen ook inspireren tot het organiseren van gezamenlijke maaltijden waarbij buurtbewoners uitgenodigd worden. Samen met elkaar aan tafel betekent verhalen delen en elkaar beter te leren kennen. Met geneeskrachtige en geurende kruiden kan een tuin als ‘helende tuin’ voor personen afzonderlijk van waarde zijn. Helende tuin kunnen ook projecten zijn waarin grond bewerkt en onderhouden wordt, als aanvulling op een therapie. De mogelijkheden voor deze waarden, spiritueel en moreel, kunnen in kerktuinen gerealiseerd worden door de aanleg van bepaalde borders, de keuze van de beplanting of de totale inrichting van de tuin. Aan de hand van de waarden ‘’leren-vieren-dienen’ worden de mogelijkheden uitgediept.


De waarde van leren Geloofd zijt Gij, mijn Heer, door zuster aarde, onze moeder die ons in leven houdt en leidt en allerlei gewassen met kleurige bloemen en kruiden voortbrengt. Franciscus van Assisi in het Zonnelied

Leren van tuinieren In een elke tuin kun je leren van het tuinonderhoud, de wijze waarop dat mogelijk is, het gereedschap en de mogelijkheden om het onkruid te beperken. Je eigen praktische vaardigheid met betrekking tot zaaien, stekken, snoeien en onderhoud kan daardoor vergroot worden. Uiteraard kun je ook leren van de planten en dieren die erin voorkomen, hun namen, hun beworteling, hun groeiwijze. Als er voedselgewassen of kruiden in de tuin staan leer je teeltwijze, manier van oogsten en het bewaren daarvan.

Bijbeltuin: leren van planten Buiten, tussen het groen, leert Jezus zijn leerlingen kijken, beschouwen en handelen. ‘Leer van de lelies op het veld hoe ze groeien. Ze werken niet, ze spinnen niet. Maar ik zeg jullie zelfs Salomo met al zijn pracht en praal ging niet gekleed als een van hen. Als God nu het gras op het veld, dat er vandaag staat en morgen in de oven wordt gegooid, zo kleedt, hoeveel te meer kleedt Hij dan jullie, kleingelovigen?’ (Matteüs 6, 29).

De grandioze bloemen (…) als koningen gekleed. In kleuren en geuren Vertellen zij van God. (Liedboek voor de Kerken, lied 49)

35

36

deel 3

Een bijbeltuin is een tuin met bomen of struiken en planten die voorkomen in de bijbel of daarnaar verwijzen. De planten brengen je op het spoor van verhalen en beelden uit de bijbel die tot nadenken, overwegen en leren aanzetten. De bijbel is een boek over het leven van alledag. Daarom komt ook de gebruikswaarde van planten ter sprake. Nog steeds worden planten uit de natuur gehaald of gekweekt om door ons gebruikt te worden. Van groot belang is tegenwoordig het nut van planten als energiebron. In feite is steenkool, olie en gas een product van plantenmateriaal dat eeuwen lang zonne-energie heeft vastgelegd. Deze ‘fossiele energiebronnen’ maken we nu in een snel tempo op. Stilstaan bij de gebruikswaarde van (bijbelse) planten vroeger en nu, kan een stap zijn in leren voor duurzaamheid. Als je ervoor kiest om in de kerktuin bijbelse planten te zetten, let dan wel op de winterhardheid van de planten. Sommige soorten zijn niet bestand tegen ons klimaat. Planten laten overwinteren in verwarmde kassen is geen voorbeeld van een zorgvuldige omgang met de schepping. In de Oranjehof zijn bewust een aantal bijbelse planten geplant, zoals acacia, vijg, druif en olijf. Daarnaast een aantal kruiden zoals hysop. Het accent van de binnentuin moest een ‘bijbels hof’worden zoals men bij de uitgangspunten in 2000 bepaalde. Een plantenlijst in de ontmoetingsruimte verwijst naar de betrokken bijbelteksten evenals de bordjes bij die planten in de tuin. Een bijbel ligt erbij om verder te leren en tot geloofsverdieping te komen.

Nutsplanten – gebruikswaarde Bomen, planten en ander groen komen in de bijbel komen voor als verwijzing naar hun gebruik als: • voedsel en kruid: anijs, appel, boon, dille, druif, dadel, gerst, gierst, granaatappel, karwij, knoflook, komkommer, komijn, koriander, linze, meloen, moerbei, moerbijvijg, mosterd, munt, pimpernoot, prei, spelt, tarwe, ui, vijg, wijnruit Voorwaar, de HEER God brengt u in een heerlijk land (…) een land met tarwe, gerst, wijnstokken, vijgen en granaatappels, een land met vette olijven en honing (Deuteronomium 8,8). • geneesmiddel: balsem, kruidige oliën en zalfolie met daarin olijfolie als basis. Is er geen balsem meer in Gilead, zijn daar geen heelmeesters meer? (Jeremia 8,22). • bouwmateriaal: acacia, ceder, cipres Maak voor de verblijfplaats rechtopstaande schotten van acaciahout (Exodus 26,15). De gebinten van ons huis zijn van cederhout, de wanden van cypressen (Hooglied 1,16-17). • kleding: vlas (…) het vlas dat daar op rekken te drogen hing (Jozua 2,8). • schoonheidsmiddel: balsem, mirre Elk meisje moest, volgens de verordening voor de vrouwen, een schoonheidskuur van twaalf maanden doormaken: zes maanden werd ze met mirre-olie behandeld en zes maanden met balsems en andere vrouwelijke schoonheidsmiddelen (Esther 2,12).


•

•

•

geur: aloë, balsem, cassia, kalmoes, kaneel, kruidnagel, mirre, wierook Ik heb mijn rustbed besprenkeld met mirre, aloë en kaneel (Spreuken, 7,17). brandhout (om op te koken of voor de warmte): ceder, linde eik, pijnboom Hij hakt een ceder om, een linde of eik, die hij samen met andere bomen heeft gekweekt, of een pijnboom, die hij zelf heeft geplant en die door de regens is opgegeroeid. De mensen verbranden dat hout om zich eraan te warmen; zij leggen er een vuur mee aan om brood te bakken (Jesaja 44,1415). religieuze handelingen: hysop en olijfolie met geurige kruiden. Reinig mij met hysop en ik zal schoon zijn (Psalm 51,9).

Symbooltuin – geloofswaarde van symbolen Een aantal planten in de bijbel en de christelijke traditie wordt in verband gebracht met een bepaalde betekenis. Die beeldkracht kan leiden tot bezinning en verdieping van geloofswaarden zoals: •

•

•

•

•

•

•

hoop, verwachting, toekomst: de amandel is door zijn vroege bloei en vruchten daarvan een symbool (Numeri 17,23 Jeremia 1, 11-12) De nieuwe loot aan de stam , de stronk van Jesse is dat ook. groeikracht: mosterdzaad Het (koninkrijk van God) lijkt op een mosterdzaadje dat iemand in zijn tuin zaaide: het groeide op en werd een boom, en de vogels van de hemel kwamen in zijn takken nestelen (Lucas 13,19). rechtvaardigheid: palm, ceder De rechtvaardige groeit als een palmboom op, hij schiet omhoog als een Libanonceder (Psalm 92,13). veelkleurige samenleving: ceder Ikzelf zal uit de top van een hoge ceder een takje nemen en dat in de grond zetten (…) Het zal loten voortbrengen, vrucht vormen en een prachtige ceder worden. Daaronder zullen allerlei soorten vogels nestelen (Ezechiël 17,22-23). onheil, bitterheid en kwaad: alsem, dorens, distels, onkruid Omdat je (…) hebt gegeten van de boom die Ik je had verboden, zal de grond vervloekt zijn omwille van jou! Zwoegend zal je van hem eten, alle dagen van je leven. Distels en doornen zal hij voortbrengen (Genesis 3,17). heil en zegen: geurende planten, zalfolie, amandel, groene cipres, wijnstok,vijg Iedereen zal onder zijn wingerd zitten of onder zijn vijgeboom, door niemand opgeschrikt (Micha 4,4). In de Oranjehof staan de geurende planten zoals lavendel als een ‘zegenwens’ rond het bankje om de linde. kwetsbaarheid, vergankelijkheid: gras Alle mensen zijn gras (…) het gras verdort, de bloem verwelkt, maar het woord van God houdt in eeuwigheid stand (Jesaja 40,7-8).

37

38

deel 3

Gedachtenistuin : de waarde van personen In de bijbel worden soms personen verbonden met speciale planten. Die planten worden door hun bloei- of groeiwijze, vorm of kleur geassocieerd met het verhaal van die persoon. Ook in de Oranjehof komen we deze planten tegen. •

• •

•

•

•

Jakob, in het Eerste (‘Oude) Testament ziet in een droom engelen vanuit de hemel naar de aarde afdalen (Genesis 28,12). Een hemelsblauw bloeiende plant, die van boven naar beneden bloeit, met bovendien bladeren die op een ladder lijken, kreeg daarom de naam jakobsladder. Mozes, wordt uit het water gered (Exodus 2). De plant Tradescantia virginiana wordt door haar bloeiwijze Mozes in het biezenmandje genoemd. Aäron, het hoofd van een van de twaalf de stammen van Israël, levert met de andere stamhoofden zijn staf in bij Mozes. De staf van Aäron uit de stam Levi gaat bloeien als teken van uitverkiezing om Mozes op te volgen. (Numeri 17, 21-23). De vorm van staf is herkenbaar in de aronskelk (Arum maculatum). De goudgeel bloeiende toorts van de koningskaars wordt wel aronsstaf genoemd . Salomo is verbonden aan de salomonszegel (Polygonatum multiflorum). Als je de wortelstok doorsnijdt zie je een geheimzinnig patroon dat beschouwd werd als het zegel van Salomo. Ook zou de wortel gebruikt zijn om rotsen mee te splijten om de tempel mee te bouwen. Jezus De wijnstok is een plant die verbonden is met de persoon van Jezus en met het volk Gods. Vergeet-mij-nietjes dragen in Vlaanderen de volksnaam Jesuskensbloem. Apostelen worden ook door planten in herinnering gehouden: Stefanus met het Stefanuskruid officieel het heksenkruid (Circaes), Petrus door de sneeuwbes die ook wel Petrustranen worden genoemd en door de sleutelbloem die Pieterskruid als volksnaam heeft. Judas blijft in herinnering door de zilverlingen kleurige zaadvliezen van de Judaspenning (Lunaria annua).


Heiligen Veel mensen hebben sinds Jezus door hun leefwijze en betrokkenheid op God zoveel indruk gemaakt dat zij tijdens hun leven als heilig – dichtbij God levend- beschouwd werden. Om de herinnering aan deze personen te bewaren werd hun sterfdag vaak een feestdag. Heiligen worden in gebed om voorspraak bij God gevraagd. Sommige planten brengen een heilige in herinnering door hun (volks)naam omdat zij bloeien rond de feestdag van de heilige, soms door hun geneeskracht bij kwalen die de heilige genas. Voorbeelden van planten die het leven van heiligen in herinnering roepen zijn: • Barbarakruid (Barbarea vulgaris) • Christoffelkruid (Actaea spicata) • Jakobskruiskruid (Senecio jacobaea) • Sint Janskruid (Hypericum perforatum) • Sint Joriskruid – valeriaan (Valeriana officinalis)

Maria-tuin: leren van een vrouw Temidden van doornen zijt gij in uwe grote zuiverheid een lelie die in wit gewaad ter ere Gods te bloeien staat. (uit de hymne Paeculare Custos Virginium, vertaald door J.W. Schulte Nordholt)

Maria is als ‘moeder van de heer’ een toevlucht in gebed, een voorbeeld en een vrouw die velen troost schenkt. Zij is van grote betekenis in de geschiedenis van de kerk. De vele bedevaartsplaatsen van Maria zijn daarvan een voorbeeld. Het is nog steeds gewoonte om bij een huwelijk in de katholieke traditie tot haar te bidden om vruchtbaarheid. Het is dan ook niet verwonderlijk dat vele planten op een of andere wijze aan haar herinneren, zoveel dat er van een Maria-flora sprake is. Mariabloemen kenmerken zich vaak door hun witte of blauwe kleur en hun geur, bijvoorbeeld lelietje van dalen, akelei, korenbloem, madeliefje, margriet, moederkruid, Mariadistel, roos en lelie. Vrouwenmantel wordt ook wel O.L.V. mantel genoemd door het blad, als een open mantel, waaraan de ochtendnevel parels rijgt. Het is het beeld van de wijde, ruime mantel van liefde die een vrouw als Maria om mensen heen wil slaan.. Zij heeft als gewone vrouw uit het volk’vreugde en verdriet’ gekend, vreugde door de toewijding aan God en intens verdriet toen haar zoon stierf. Maria als troostende, als bemoedigende, als lijdende. Het gebroken hartje (Dicentra spectabilis) draagt de naam Mariatranen.

39

40

deel 3

De waarde van samen vieren Met elkaar in de ruimte van een kerk of kapel samen komen volgens een bepaalde orde van eredienst, een liturgie, luisteren naar muziek, verhalen en verdiepende, troostende of inspirerende woorden, stil zijn, bidden. Het schept verbondenheid om samen stil staan bij het leed in de wereld, verweg, dichtbij, in de eigen wijk of buurt of dat van individuen persoonlijk. Verbondenheid vieren in geloof, hoop en liefde door gezamenlijk luisteren, zingen, bidden en delen van brood en wijn. Verbondenheid wordt geaccentueerd door na afloop koffie en thee met elkaar te drinken. Of, bijvoorbeeld in de vastentijd, een eenvoudige maaltijd met elkaar te delen. Een kerktuin kan een viertuin zijn in verschillende opzichten: met bloemen en struiken die gebruikt worden voor de versiering, met kruiden voor thee of met vruchten en bessen die verwerkt worden in gebak of eenvoudige maaltijden.

Liturgietuin –pluktuin Een liturgietuin is een tuin met struiken en bloemen die door hun naam of kleur verwijzen naar het liturgisch (kerkelijk) jaar en/of bij het versieren van de kerkuimte gebruikt worden Het kerkelijk jaar kent eigen seizoenen van Advent tot en met de herfst. Elk seizoen heeft een eigen accent en liturgische kleur. In weken van voorbereiding zoals advent en veertigdagentijd is de liturgische kleur paars, met feesten zoals kerstmis, kersttijd, pasen en paastijd wit. Met Pinksteren en alle vierdagen waarin de Geest centraal staat rood. Alle ‘gewone zondagen’ daartussen in de winter, zomer en herfst zijn zogenaamde groene zondagen met de liturgische kleur groen.

In de Oranjehof in Amsterdam heeft men de weg door het kerkelijk jaar onderstreept door de keuze van de planten daarop aan te passen in de border die de kerk scheidt van de stad. Verspreid door de tuin komen plukbloemen en struiken voor. Het bleek dat de realiteit de plannen voor een deel bepaalde. De smalle rand grond tussen de kerk en de straat is in het oostelijk deel schaduwrijk. Niet alles wat gepland en geplant werd, kwam echt tot bloei, of houdt zich aan de kleur van het kerkelijk jaar. De schaduwtuin is fraai in het voorjaar als de

bolletjes bloeien. Kinderen plantten de eerste bolletjes. De zuidrand, met de oude hoofdingang, is in de zomer een lust voor het oog. In de Hof van Lof in Megen is een doorlopende rechthoekige border gemaak rond een centrum met een altijdgroene boom met planten die de kleuren en symbolen van het kerkelijk jaar volgen. Bij de Open Hof in Amersfoort heeft men een deel van de stoeptegels vervangen door borders met planten die verwijzen naar de verschillende perioden en kleuren in het kerkelijk jaar.

Bij de Oude Kerk in Soest en de kerktuin van de Johannes de Doper parochie in Hoofddorp zijn speciale pluktuinen op kleur aangelegd. In Soest heeft men daarbij een combinatie gemaakt van symboolplanten en snijbloemen. De kleurrijke perken in de kleuren wit, geel, blauw/paars en rood worden gescheiden door groene perken met bladplanten zoals Hosta en Pachysandra.


In een notendop enkele suggesties die ook voor de Oranjehof hebben gediend als leidraad voor een passende beplanting: • Advent: paarse bessen van Callicarpa. Zorg ook voor groen, bijvoorbeeld van de levensboom, Thuja,om mee te sieren (groen is de kleur van verwachting, hoop en leven). • Kerst: kerstroos en Lievevrouwebedstro, groen van de levensboom (Thuja) of een kerstboom, rode takken van de rode kornoelje of hulsttakken met rode bessen. De kleur rood met kerst is de liturgische kleur die gebruikt wordt bij het herdenken van martelaren. Op de tweede kerstdag wordt Stefanus herdacht, de eerste christen die om zijn geloof gedood werd. De kerstborder kan afgesloten worden met sneeuwklokjes die traditioneel gebruikt werden door monniken om het altaar in de kerk mee te versieren op de veertigste dag na kerstmis: 2 februari. Dan wordt Jezus door zijn ouders in de tempel aan God opgedragen. • Veertigdagentijd: de eerste paarse bloemen van azalea’s en rododenron praecox. Een brem herinnert aan Elia die door een engel gevoed werd om zijn veertigdagen tocht door de woestijn te volbrengen. Bepaalde paarsbloeiende kerstrozen ( Helleborus orientalis) worden wel vastenrozen genoemd. • Goede Week: judaspenning dat in het voorjaar paars bloeit en in het najaar door zijn vliezen rond de zaden herinnert aan het geld, de zilverlingen die Judas kreeg voor zijn verraad. Buxus (het palmboompje), maagdenpalm die ook wel palmbloem genoemd wordt, planten die herinneren aan het welkom van Jezus in Jeruzalem.Een mini- treurwilg, gebroken hartjes die in de volksmond ook wel maria’s tranen worden genoemd. • Pasen: witte voorjaarsbloemen, witte narcissen (paastrompetten), de paasboom zoals een magnolia wordt genoemd, steenbreek en muurbloemen omdat zij verwijzen naar de dode steen die gebroken wordt en waaruit nieuw leven bloeit. • Pinksteren: rode pioenen (in het Duits Pinksterrozen), rode rozen, kooltje vuur (Adonis flammae) en brandende liefde (Lychnis chalcedonica) verwijzen door hun rode kleur naar het vuur van de Geest die ons hart verwarmt. • Trinitatis, Drievuldigheid: drietallige bloemen zoals driekleurige viooltjes en irissen die met drie bloembladen naar de hemel en naar de aarde verwijzen. • Groene zomer: groene bladplanten zoal Hosta, Pachysandra en allerlei eenjarige plukbloemen die geschikt zijn om boeketten van te maken of te bloemschikken. • Herfst: struiken met bessen en vruchten als beeld van vruchtdragen. Rond november kunnen late witte chrysanthen, zilverkaars en sedumsoorten tussen witte stenen herinneren aan mensen die ons voorgingen

41

42

deel 3

Kruiden- en smultuin De eerste tuinen bij kloosters waren kruidentuinen, met kruiden niet ter verfijning van allerlei gerechten maar vooral met geneeskrachtige kruiden. Een kruidentuin aanleggen is aansluiten op een historische invulling van de kerkgrond. Met bepaalde kruiden, vers of gedroogd kan men kruidenthee schenken. Met de zaden kunnen bijzondere koekjes gebakken worden. Geschikte kruiden voor thee zijn bijvoorbeeld venkel, munt en kamille Zaden die bij het bakken van koekjes bruikbaar zijn, zijn papaver (maanzaad), koriander, komijn, karwij, dille en venkel. In de Oranjehof kregen een aantal bijbelse kruiden een plaats met name rond de linde in het centrum. Een buxushaagje versterkt het idee van een kruidentuin.

Smultuin: de meerwaarde van vieren met een maatijd En stap verder is om af en toe een ‘eenvoudige’ maaltijd te organiseren en daarbij ook buurtbewoners, inclusief allochtonen, uit te nodigen. Samenleven gestalte geven in de buurt door het delen in voedsel. Een smultuin met druiven, besssenstruiken of vruchten of notenbomen kan daartoe uitnodigen. Het kan de saamhorigheid en het respect voor elkaar bevorderen. Vraag naar recepten met noten, druiven of andere vruchten uit hun land van herkomst. Laat buurtbewoners iets vertellen over gerechten die van belang zijn in hun cultuur of levensbeschouwing. Maak met die recepten, bijvoorbeeld rond de dankdag voor gewas en arbeid, een speciale uitgave van het kerkblad. Je kunt zelf beginnen met het maken van een linzensoep.

Basisrecept voor kruidenthee 500 ml water 3-4 eetlepels versgeplukte kruiden, eventueel aangveuld met blad van frambozen, bramen of lindebloesem Breng het water aan de kook en giet het op de kruiden. Laat het minstens 5 minuten intrekken. Zeef en serveer de thee.

Basisrecept voor koekjes met zaden (voor ca. 30 stuks) 125 g boter 75 g witte basterdsuiker 300 g bloem 1 theelepel bakpoeder 25 g zaad gemalen (bijv. anijs of karwij) 2 eetlepels ongemalen zaad 2 eetlepels melk Men alle ingrediënten tot een deeg. Rol het deeg uit tot een sliert van 5 cm doorsnede. Laat het een half uur in de koelkast rusten. Snijd 1/2 cm dikke plakken van de rol. Plaats de koekjes op een bakplaat met bakpapier. Bestrooi de koekjes met de ongemalen zaadjes en bak ze 15 minuten in een oven van 160°C. Recepten uit Hemelse spijzen, Lannoo Ten Have, 2004.

43


Maaltijden Het franciscaans milieuklooster in Stoutenburg heeft een fraaie moestuin die een jaar rond het voedsel voor de communiteit levert. Daar organiseert men maaltijden waarop men kan intekenen. Aan belangstelling is geen gebrek. In Den Haag worden in samenwerking met STEK (Stad en Kerk) en de stichting Aarde-Werk interreligieuze maaltijden georganiseerd die veel belangstelling hebben.

De waarde van dienen Vruchtdragen op een of andere wijze, ofwel een bijdrage leveren aan een betere wereld, dat is in de christelijke traditie de opdracht van de mens. Op allerlei manieren klinkt dat door in de verhalen uit de bijbel, uit de mond van de profeten, uit de mond van Jezus en zijn leerlingen om zo het ‘koninkrijk van God’, een nieuwe hemel en aarde, handen en voeten te geven. Diakonie betekent voor de kerken dienstverlening aan arme landen, aan armen in het eigen land en in noodsituaties. Meer en meer worden kerken zich bewust dat dienstverlening ook betekent zorg dragen voor het behoud van de schepping, het behoud van de soorten ‘biodiversiteit’, een gezonde leefomgeving en een duurzame ontwikkeling van de aarde. Het kerkelijk grondbezit kan benut worden voor dienst aan ‘mens en natuur’.

Zinvol Ik vind het zinvol voor het welbevinden van de stad, dat we ons allemaal daarvoor inspannen. Het is voor mezelf zinvol, maar het is een heel zinvolle zaak dat we met z’n allen proberen de stad zo groen mogelijk te laten zijn waar het kan. En je ziet ook met de gesprekjes door het hek dat de buurt daar ook plezier van heeft, dat ze het belangrijk vinden. Het is zelfs zo dat er een kerstboom over

het hek gegooid is, die hebben we nu in een pot maar een plek gegeven. Wij dachten: wat moeten we nou in vredesnaam met een dennenboom, dat is niet iets wat we zelf zo snel zouden kiezen, maar goed het is ons gegeven, dus… Zo zijn er een keer dahliabollen over het hek gegooid, dus de mensen denken met je mee, zullen we maar zeggen… Uit interviews zomer 2004

44

deel 3

Natuurrijke tuin: waardevolle dienst aan de schepping Broeder tuinman, wees zo goed om de tuin niet alleen te bewerken voor het kweken van eetbare gewassen, maar laat ook stroken grond vrij. Spit deze niet om opdat de struiken en bloemen daar hun eigen gang kunnen gaan, tot lof van de Schepper. Dit verzoek gaf Franciscus van Assisi aan zijn broeders.

Geef de natuur een kans in een kerktuin. De aarde wordt meer en meer bebouwd. Asfalt en beton vormen vaak onoverkoombare beperkingen voor viervoeters. De tuin kan een toevluchtsoord voor vogels worden door het aanplanten van inheemse, besdragende struiken. In de Oranjehof zijn dat ondermeer appelbes, meidoorn, vuurdoorn. Denk ook aan de mogelijkheid om speciale nestkasten te plaatsen zoals dat ook in de Oranjehof is gebeurd voor gierzwaluwen en elders voor kerkuilen. Voor amfibieën zoals kikkers en salamanders is in de Oranjehof een kleine vijver aangelegd met daaromheen inheemse planten zoals dotterbloem, gele lis en harig wilgenroosje. Een vlindertuin kan gemaakt worden door speciaal struiken en bloemen aan te planten waarvan vlindersoorten gebruik van maken. Uitgebreide soortenlijsten zijn te vinden in speciale brochures en boeken in de litearuurlijst. Van een stuk gras kan een bloemenweide gemaakt worden door het in te zaaien met een bloemenmengsel dat past bij de grondsoort. Als de tuin in een bosrijke omgeving ligt, sluit daar dan op aan door bijvoorbeeld paden met houtsnippers, en aanplant met bosvruchten, zoals het bosaardbeitje, frambozen en bramen (ze zijn er ook doornloos), of bosbessen. Er zijn inmiddels ook soorten met grote bessen.


Multireligieuze tuin: dienst aan de samenleving in de wijk of buurt Een kerk kan meewerken aan integratie,verzoening, verbroedering en saamhorigheid door van de tuin een ‘multireligieuze’ tuin te maken. Nodig daartoe buurtbewoners uit en vraag hen iets te vertellen over de planten en bomen die hen lief zijn of die een speciale betekenis hebben in hun levensbeschouwing. Maak een gezamenlijk plan om een aantal van die planten of bomen in de tuin te planten in samenwerking met vertegenwoordigers van de verschillende levensbeschouwingen. Plant ze bijvoorbeeld in cirkels rond een centrum met bankjes. Bankjes die uitnodigen om conflicten uit te spreken en te bespreken. Bij het inrichten van een kerktuin kan men inspelen op de behoefte van speciale groepen in de geloofsgemeenschap of de wijk, het dorp of de stad.

Stiltetuin: voor stilte- en rustzoekers Een betrokkene bij de Bethelkapel in Den Haag nam het initiatief om de puinhoop rond de kerk samen met jongeren op te ruimen en om te toveren tot een bescheiden hof van lof. Zij wilde de de tuin inrichten als een plek waar overleden gemeenteleden herdacht konden worden want het kerkhof buiten de stad is voor velen ver weg Die gedachtenistuin kwam uiteindelijk niet van de grond, wel een plek om in alle rust elkaar te ontmoeten. Bij de Open Hof in Amersfoort is wel een gedachtenisplek gemaakt ook omdat het kerkhof verweg is en het openbaar vervoer slecht. In een besloten hoekje liggen onder een kleine treurwilg stenen met daarop namen van overleden gemeenteleden. De stenen worden aan nabestaanden aangeboden om zelf te beschrijven. Bij het perkje staan fraaie grassoorten. De ruimte om de stenen wordt door nabestaanden benut om rond de sterfdag met bloemen of een plantje de overledene te gedenken. . Een stilte- of gedachtenistuin vraagt om een speciale vormgeving. Het is zinvol om een concentratie punt te creëren en te zorgen voor beslotenheid. Plaats bijvoorbeeld in het centrum een stamroos, een struik of kleine boom met een mooie vorm en leg aan de voet daarvan (witte) stenen. Tussen de stenen kunnen sempervivum soorten geplant worden. De stenen kunnen ook functioneren in de dienst bij de uitvaart. Plaats bankjes die zicht geven op het centrum. Eventueel kunnen rond het centrum in een spiraalvorm borders aangelegd worden met lievelingsplanten van de overledenen. Zorg dat er ruimte is zodat de spiraal naar buiten toe kan uitgroeien. De roos of bij een grote tuin bijvoorbeeld een linde kan ook in het hart van een kruispunt geplaatst worden: daar waar vier paden elkaar kruisen. Bij een gedachtenistuin passen mooie soorten grassen. Vaak is de tuin al een oase. Een plek om in stilte te bidden of te mediteren kan door de vormgeving gemaakt worden door een haag als beschermende mantel met slechts één opening te planten in een cirkel, vierkant of rechthoek. Schep een rustige sfeer door grotere groepen planten bij elkaar te

45

46

deel 3

zetten en felle kleurcontrasten te vermijden. Bijvoorbeeld door planten met mooie bladvormen in verschillende tinten te gebruiken. Een concentratiepunt kan gemaakt worden door bijvoorbeeld in het midden een mini-vijver te maken, een waterbak of een beeld te plaatsen.

Speeltuin-recreatietuin: dienstverlening aan kinderen en ouderen In de kerktuin van de RK parochie Johannes de Doper in Hoofddorp, zijn in de grote tuin achter de pastorie en bij de boekhandel kinderspeelplaatsen gemaakt. Beide zijn via de grote tuin openbaar toegankelijk. Bij de Oude Kerk in Soest in een deel van de grond om de kerk bestemd als kindertuin om daar samen met kinderen bloemen en planten te kweken. Een oma nam met haar kleinkinderen het initiatief daartoe. Recreëren door middel van spel, daarom is in een deel van de grote tuin van de RK parochie Johannes de Doper niet alleen aan kinderen gedacht, maar is ook een jeule de boules baan aangelegd en staat er een tafeltennistafel die tegen regen bestand is. Daar wordt druk gebruik van gemaakt!

Helende tuin Vroeger waren kloostertuinen in feite ‘helende tuinen’. In de kruidentuinen stonden geneeskrachtige kruiden, om je te helpen weer ‘heel’ te worden. Heel veel geneeskrachtige kruiden zijn een symbool van het heil dat Jezus in mensen tot stand bracht. Een aantal kruiden werd verbonden door namen of legenden met heiligen die aangeroepen werden bij ene bepaalde ziekte. Het geneeskrachtige kruid salie is afgeleid van de latijnse naam salvare wat genezen betekent (Jezus Salvator). Bij het Birgittanessenklooster in Uden waarvan een deel van de grond nu beheerd wordt door het museum voor Religieuze Kunst, is een kruidentuin met veel geneeskruiden in ere hersteld.


In Den Haag is vanuit STEK: stad en kerk, op een 0,2 ha grond dat eigendom is van de gemeente, vanuit de diakonie een helende tuin aangelegd: De Nieuwe Loot. Het is een groentetuin in een acht (lemniscaat)-vorm met veel natuurrijke elementen, zoals hazelaars rondom om besloten ruimten te scheppen. Het is de bedoeling dat deze tuin niet alleen door vrijwilligers onderhouden wordt, maar ook door mensen met psychische klachten die in therapie zijn. Het is bekend dat naast een psychologische behandeling, tuinwerk helend kan werken. Van belang is een goede begeleiding daarbij..

Volkstuin of zorgboerderij: dienst aan de stad of het dorp Met name bij grotere stukken grond die niet meteen naast een kerk liggen maar wel eigendom zijn van een kerkelijke gemeenschap, een orde of congregatie, kan men de grond aanbieden aan hen die graag hun groenten daarop willen verbouwen, aan mensen zonder werk, of met een miniumum inkomen. In Zelhem, een dorp in de Achterhoek, besloot de diakonie een aan de kerk geschonken boerderij met grond deze bestemming te geven. De organist van de kerk verbouwt er nu druiven en maakt heerlijke wijn, in de volkstuinen staan gewassen uit verschillende landen te prijken. De boerderij zelf is een laagdrempelig koffie-huis geworden waarin kennis aan elkaar wordt overgedragen zonder winstbejag. Alles op basis van vrijwilligheid. Cursisten betalen alleen de onkosten aan materialen. Grond en gebouwen beschikbaar stellen als zorgboederij is een waardevolle bijdrage aan het continueren van menselijke betrokkenheid ook als mensen voor de arbeidsmarkt afgeschreven zijn. Het succes van deze zorg op persoonlijke maat, heeft zich al bewezen.

47

48

deel 3

Stappenplan Elke uitgangssituatie is anders, en voor elk initiatief zullen andere wetten en speciale processen gelden. Toch zijn er een aantal fasen en markeringspunten die iedereen zal tegen komen bij het realiseren van een bestemmingswijziging van kerkelijke grond. Overweeg om bij grote stukken grond kontakt te zoeken met de Stichting Kerk en Grond in Wageningen. •

•

•

•

Eigendom, bereidheid, goede wil. De eerste voorwaarde is uiteraard dat een kerk grond in eigendom heeft en dat er bereidheid is over de bestemming van de grond opnieuw na te denken. Kar-trekkers en bondgenoten. Een tweede voorwaarde is dat er vanuit de gelovige gemeenschap mensen bereid zijn de kar op een of andere wijze te trekken, niet alleen, maar samen met anderen. Afhankelijk van hun eigen kwaliteiten kunnen dat mensen zijn die goed kunnen organiseren, charisma en enthousiasme of groene vingers hebben . Inventarisatie wensen. Overleg met kerkbestuurders en inventariseer bij leden van de gemeente of parochie en mensen uit de wijk wensen. Kom met een globaal plan om de grond of de tuin een of meerdere bestemmingen te geven. Laat die keuzes ook bepalen door de omgeving en het landschap waarin de kerkgrond ligt. Maak bevoorbeeld een papier met keuzes die men kan aankruisen bijvoorbeeld: – de tuin: alleen voor de geloofsgemeenschap of ook de wijk? – voor ouderen, kinderen , bloemschiksters, of andere speciale groepen? Maak ook een lijstje van type tuinen die mogelijk zijn (verschillende types kunnen natuurlijk gecombineerd worden in de uiteindelijke vormgeving): een natuurrrijke tuin/ vogeltuin/vlindertuin – vijver/waterbron – bijbeltuin – katechese-verhalentuin, met symboolplanten en legendeplanten – liturgietuin – kerkelijk jaar – pluktuin – kruidentuin – smultuin – multireligieuze tuin – stiltetuin- gedachtenistuin – speeltuin – helende tuin – volkstuin – zorgboerderij Ontwerp. Als de wensen geïnventariseerd zijn, bekijk dan eerste welke voorstellen uitvoerbaar zijn in de ruimte die beschikbaar is. Breng prioiteiten aan en durf je te beperken in de keuzes. Maak dan een ontwerp of laat dat doen. Zorg dat het ontwerp aansluit op het gebouw, de ruimte en het landschap of op de symboliek zoals de in kerken bekend is: een kruisvorm, vierkant, cirkel, driehoek of labyrinth. Bespreek het plan met de voorbereidingsgroep, met het bestuur en de gmeente.


•

•

•

•

•

•

•

Kosten. Inventariseer de kosten en maak een kostenplaatje. Geef aan op welke kosten bespaard kan worden door bijvoorbeeld hergebruik van materialen, eigen inzet van gemeenteleden of betrokkenheid van gemeentelijke instanties als de tuin een openbare functie krijgt. Uitvoeringsplan. Maak ook een plan voor uitvoering en onderhoud: zijn er vrijwilligers die mee willen werken aan het onderhoud? Leg het plan met kosteninventarisatie en organisatie voor aan de bestuursen beheersorganen en zorg voor een laatste inspraakronde in de gemeente of parochie. Grondbewerking en plantplan. Maak een lijstje met benodigde planten. Publiceer dat in het kerkblad of het wijkkrantje en vraag wie voor stekken, zaden of vaste planten kan zorgen. In veel plaatsen worden tuinmarkten gehouden waar particulieren zaden, stekjes en planten aanbieden. Zorg dat de grond een goede voorbewerking krijgt. Begin met het aanleggen van de paden en de vorm van de borders en plantbedden. Tuinfondsen. Vorm eventueel een tuinfonds. Ter versterking van de kas kan men jam of andere plantaardige producten (zoals geurzakjes met kruiden) verkopen, bloemstukken met kerst of moederdag maken. Of maak een lijst met planten en struiken die men tegen een bepaalde prijs kan adopteren. Vrijwilligers. Maak afspraken met de vrijwilligers: wie onderhoudt wat en wanneer. Zorg ook dat er mensen zijn die als eindverantwoordelijke aangesproken kunnen worden en het tuinplan bewaken. Samenwerking Probeer het draagvlak van vrijwilligers te vergroten door samen te werken met mensen uit de wijk of van natuur- en milieuclubs. Sociaal en gezellig. Houd het gezellig met elkaar en organiseer af en toe iets buiten de tuin om samen wat anders te zien of te doen.

49

50

adressen

Adressen

Projectpartners Neem de natuur in de wijk, de wijk in de natuur en samenwerkingspartijen • Projectgroep Kerk en Milieu De projectgroep Kerk en Milieu van de Raad van Kerken in Nederland geeft vorm en inhoud aan het milieuprogramma van de Raad van Kerken binnen de algemene kaders die de Raad daarvoor stelt. De projectgroep is oecumenisch van aard en bestaat uit vrijwilligers en functionarissen uit verschillende lidkerken. De Raad van Kerken is een samenwerkingsverband van 16 verschillende christelijke kerkgenootschappen. Elke maand ontmoeten de vertegenwoordigers van deze kerken elkaar en geven samen leiding aan het werk van de Raad. Projectgroep Kerk en Milieu Postbus 19.170 3501 DD Utrecht Tel. 030 2361 522 E-mail [email protected], Website www.kerkenmilieu.nl

• FORUM, Instituut voor Multiculturele Ontwikkeling, FORUM is een landelijk kenniscentrum dat het als zijn taak ziet kennis over de multiculturele samenleving te vergaren, te ontsluiten en over te dragen. Het instituut verstrekt adviezen, zet vernieuwende activiteiten op stapel, volgt en beïnvloedt overheidsbeleid en ondersteunt organisaties van allochtonen. FORUM beweegt zich in allerlei maatschappelijk sectoren: overheid, onderwijs, welzijn, bedrijfsleven, zorg en juridische kringen.

• FORUM, Instituut voor Multiculturele Ontwikkeling Postbus 201 3500 AE Utrecht Tel. 030-2974321 Fax 030-2960050 E-mail [email protected] www.forum.nl

• Landelijk Centrum Opbouwwerk (LCO) Het LCO werkt vanuit vestigingen in Den Haag en Zwolle aan de versterking van bewonersparticipatie bij de oplossing van maatschappelijke vraagstukken. De ‘missie’ van het Landelijk Centrum Opbouwwerk is drieledig: a. transfer: informatie-uitwisseling, kruisbestuiving en samenwerking tussen lokale opbouwwerkpraktijken, b. innovatie: nieuwe sociale arrangementen en werkwijzen ontwikkelen, verspreiding van nieuwe inzichten en c. kwaliteit: versterking en vernieuwing van het beroep en de beroepspraktijk. De grootste subsidiënt is het Ministerie van VWS. Daarnaast werkt het LCO met projectfinanciering van (inter)nationale fondsen en van andere ministeries. Landelijk Centrum Opbouwwerk Oude Vismarkt 21D Postbus 1004 8001 BA Zwolle T (038) 4232112 F (038) 4230714 E [email protected] www.opbouwwerk.nl

• Landschapsbeheer Nederland Zorg voor ons landschap De twaalf provinciale organisaties voor landschapsbeheer vormen samen Landschapsbeheer Nederland. Dit samenwerkingsverband streeft naar behoud, beheer en ontwikkeling van een ecologisch en mooi cultuurlandschap met een streekeigen karakter. Landschapsbeheer werkt nauw samen met particulieren, boeren en overheden, die eigenaar zijn van 80 procent van het Nederlandse buitengebied. Met haar expertise en duizenden enthousiaste vrijwilligers levert Landschapsbeheer een bijdrage aan de verdere ontwikkeling van ons levende landschap. Belangrijk einddoel is dat mensen zélf aan de slag gaan met de zorg voor het landschap bij hen in de buurt..

51

adressen

• Landschapsbeheer Nederland Kaap Hoorndreef 26 Postbus 9756 3506 GT Utrecht Tel. 030 2345010 Fax 030 2310315 E-mail [email protected] www.landschapsbeheer.nl • NIDO Nationaal Initiatief Duurzame Ontwikkeling Project Landbouw en Groen voor een Gezonde Samenleving Postbus 178 8900 Ad Leeuwarden Tel. 058 2944536 E-mail [email protected] www.landbouwgroengezond.nl

• Stichting Echte Welvaart Niasstraat 1 3531 WR Utrecht Tel. (030) 2919931 Fax (030) 2919998 E-mail [email protected] www.echtewelvaart.nl

Overige adressen • Platform kerktuinen Postbus 19.170 3501 DD Utrecht Tel. 030 2361 522 E-mail [email protected] www.kerktuinen.nl Een overzicht van adressen en een beschrijving van bijzondere kerktuinen kunt u vinden op de website. Dit overzicht wordt meegestuurd als u bij Kerk & Milieu de brochure ‘Van kerk met tuin tot Hof van Lof ‘ aanvraagt. Kosten 5 Euro + verzendkosten te bestellen via de website of rechtstreeks bij Kerk&Milieu. Hier volgen alleen de adressen van kerken kloostertuinen die in dit boekje zijn vermeld. Amersfoort, De Open Hof rond de kerk op de hoek van Randwijcklaan/Wiekslag, Amersfoort Contactpersoon: Hennie Wulfers-Nagtegaal, telefoon033-4726137

Amsterdam, Oranjehof rond de Oranjekerk, Van Ostadestraat 151, Amsterdam Contactpersoon: Eveline Meulenberg telefoon 020 412 1196 of 06 10571560 Den Haag, Hof van Lof bij de Bethelkapel, Thomas Schwenckstraat 30, Den Haag Contactpersoon Janny van Kuyen telefoon 070 3452541 Heusden, Botanische tuin voormalige pastorietuin bij de kerk van de H.Antonius, Vorstermansplein, centrum Heusden Contactpersoon: Martin Wanders, telefoon 0493 692093 of 06 1360 1858 Hoofddorp, Grote tuin rond de kerk van de H. Joannes de Doper, Kruisweg 1071, Hoofddorp Contactpersoon: Boekhandel ‘Kruispunt’, telefoon 023 5617392 Hoorn, Bijbelse tuin Foreesthuis Grote Oost 43, 1621 BR Hoorn Contactpersoon: Clemence Kik- van Gols, telefoon 0229 232 608 Megen, Hof van Lof bij klooster van de minderbroerders franciscanen , Kloosterstraat 6, Megen Contactpersoon; Jeanne ten Hacken, telefoon 073 642 1056; e-mail [email protected] Soest’, Hof van Lof rond de Oude Kerk, Soest Contactpersoon: H. Flinterman, telefoon 035 5880 168 Stoutenburg, Franciscaans Milieuproject Stoutenburg Stoutenburgerlaan 5, Stoutenburg, telefoon 033 - 4945500

• Stichting Kerk en Grond Contacpersonen John Smits (beëdigd rentmeester) en Ijsbrand Snoeij (landbouwkundige) , P/a Bureau Land-schap Agro Business park 20, 6708 PW Wageningen, telefoon 0317 479640; 06 52 111 758 (J. Smits) of 06 53 765 304 (IJ. Snoeij) www.kerkengrond.nl

52

adressen

• Natuur- en Milieuteam De Pijp Pa Wijkcentrum Ceintuur Gerard Doustraat 133 1073 VT Amsterdam Tel. 020 6764800 E-mail [email protected] www.wijkcentrumceintuur.nl

• Vereniging van Zorgboeren Postbus 108 2280 AC Rijswijk Tel. 070 414 1834 Fax 070 414 1820 e-mail [email protected] www.zorgboeren.nl (met adressen van alle zorgboerderijen)

• Stichting Oase Zij beschikken over adressen van natuurrijke heemtuinen en mensen die in uw regio ter plekke kunnen adviseren. U kunt bij hen ook informatie krijgen over kwekerijen die inheemse planten, struiken en bomen verkopen. Kloosterstraat 5a 6641 KW Beuningen Tel. 024 677 1974.

• Landelijk Steunpunt Landbouw en Zorg Churchillstraat 35 3772 KV Barneveld Tel. 0342 450 364 Fax 0342 450 188 e-mail [email protected]

• Vereniging Wilde Weelde Een vereniging van hoveniers en ontwerpers die oog hebben voor natuur en milieu. Ze zullen afhankelijk van uw vraag doorverwijzen naar deskundige leden in uw omgeving. Reigerlaan 63 1241 Kortenhoef Tel. 035 656 58 59

• Stichting Veldwerk Nederland De stichting beheert centra voor natuur en milieueducatie. Zij ontwikkelen en begeleiden werkprogramma’s voor diverse doelgroepen. Het Woldhuis 11 7325 WN Apeldoorn Tel. 055 3667 199 Fax 055 3600 615 E-mail [email protected] www.veldwerknederland.nl

• Vereniging voor Natuur-en Milieueducatie (IVN) Postbus 20123 1000 HC Amsterdam Tel. 020 622 8115 Fax 020 626 60 91 E-mail [email protected] www.ivn.nl

• Netwerk Aarde, Milieu & Spiritualiteit Pa De Fluessen 22 8939 BE Leeuwarden Tel.058 2883216 E-mail [email protected] www.aerda.nl

• Kennisnetwerk Sociaal Beleid Bron voor info over welzijns/opbouwwerk organisaties, landelijk, provinciaal en stedelijk www.X-S2.nl.

• Groene Metropolen Groen in en om de stad (GIOS) staat centraal bij dit onderzoek van Alterra www.groenemetropolen.nl

53

literatuur

Literatuur

• Uitgaven Neem de natuur in de wijk, de wijk in de natuur De Ruige Hofhouding. Theunissen. L. en F. Bongers. Zwolle 2004. ISBN 90-804823-9-0 Kerktuinen op de drempel naar de wijk, Inspirerende voorbeelden en ideeën. Brugge T., Zwolle 2004. ISBN 90-804823-8-2 Mostafa’s moestuin Meer groen in de regenboog. Ginkel, J. van en M. El Filali. Zwolle 2004. ISBN 90-804823-7-4 Tuinen in een landschap van steen. De betekenis van groen voor een leefbare buurt.Han van de Wiel, Zwolle 2004. ISBN 90-77823-01-08 Gemengde Sla, impressie van een stadsoase. Regie Huib Stam, Uitgave van Pieter van Huystee film en IKON TV, 50 minuten filmdocumentaire. Inspiratiefilm. Neem de natuur in de wijk, de wijk in de natuur. Regie Huib Stam, 15 minuten, voorlichtingsfilm Te bestellen bij projectsecretariaat Neem de natuur in de wijk, de wijk in de natuur Pa. LCO Postbus 1004 8001 BA Zwolle Tel. 038 4232112 E-mail: [email protected]

• Overige literatuur

Buitengewoon geschikt: 1445 dankbare tuinplanten voor de bloemsierkunst; Jacqueline de Moor, Westerlo, België tel en Fax 0032 14 26 4926 Bijzonder Groen. Tien tuinverhalen uit Overvecht, M.Orthel e.a Utrecht 2004 www.nieuwutrecht.nl De eetbare sieruin; gids voor het inrichten, oogsten en genieten van een siertuin met eetbare planten. Zutphen, Roodbont z.j. De milieuvriendelijke siertuin; gids voor aanleg en onderhoud van natuurrrijke tuinen. Zutphen, Roodbont, 1998 De pluktuin; snijbloemen kweken, plukken en schikken. Srah Raven. Gottmer, Haarlem, 1997 Duurzaam wijken voor milieu. Landelijk Centrum Opbouwwerk (LCO), Landelijke Adviesgroep Milieugericht Opbouwwerk (LAMIGO) en SME Milieuadviseurs. 2000 [email protected] Maak van uw tuin een vogelparadijs; Marjolein Bastin en Nico de Haan, Sesam/Antoh, Amsterdam, 1997 Milieuvriendelijk tuinieren met gebruikte materialen; gids voor creatief hergebuik in de tuin. Roodbont, Zutphen, 2004 Natuur en gezondheid. Invloed van natuur op sociaal, psychisch en lichamlijk welbevinden. Deel 1 van een tweeluik. Verkenning van de stand der wetenschap. Gezondheidsraad, Raad voor ruimtelijk, milieu- en natuuronderzoek. 2004.

Aarden in geloof (vier delen: Winter, Lente, Zomer, Herfst) met bloemenverhalen en de betekenis van natuurelementen in geloof. Tini Brugge e.a. Gottmer, Haarlem, 1997/2000

Natuur in eigen hand; draaiboek voor lokale groepen die zich willen inzetten voor meer natuur in Nederland. N.van Gans. IVN Nederland, 2002

Bloemen geven zin; symbolische bloemsierkunst voor liturgie en bezinning. Tini Brugge, Lannoo/ Kok, Tielt/Kampen, 2000

Natuur… je naaste? Marco Roepers en NanningJan Honing. Uitgave Projectgroep Kerk en Milieu, 1995

54

literatuur

Noem het maar gewoon ‘medicijn’. De betekenis van wijktuinen voor het welbevinden van stadsbewoners in Amsterdam. Eline Kieft. Verkennend onderzoek Nido Programma ‘Landbouw en Groen voor een Gezonde Samenleving’, 2004 Ontwerpboek natuurtuinen. Jeroen Gigengack & Jack Martin, KNNV, Utrecht, 1998 Organiseer je eigen natuur; wegwijzer voor natuurprojecten. Redactie Bas van Leeuwen, Jeanette van Leeuwen, Willy van Strien. KNNV, Utrecht, 2000 Tuinieren met planten uit de bijbel. F. Nigel Hepper, Groen en Zoon, Heerenveen, 1998 Spiegelingen Mens en Natuur, pad van AARDE educatie. Gerwine Wuring, Entos Deventer, 2003 Van kerk met tuin tot hof van lof; ideeën voor inrichting en beheer van kerkerven en (parochie)tuinen..Tini Brugge, projectgroep Kerk en Milieu, 2000/2001

55

Verantwoording

Beelden in de tuin van Joannes de Doper in Hoofddorp zijn gemaakt door Karel Gomes op initiatief van pastor Kees van Lent. De interviewfragmenten zijn in de zomer van 2004 opgetekend door Eline Kieft. Zij interviewde vrijwilligers op de Oranjehof in het kader van het onderzoek van het NIDO programma Landbouw en groen voor een gezonde samenleving. Voor de beschrijving van de betrokkenheid van de wijk bij de Oranjehof is dankbaar gebruik gemaakt van informatie van Thea Dammen en Gaby Steindl van het Natuur- en Milieuteam De Pijp van Wijkcentrum Ceintuur en Joke Jongejans van Wijkcentrum Zuid.

Kerktuinen op de drempel naar de wijk

De terreinen rond kerkgebouwen worden vaak gezien als een stuk grond dat toevallig bij de kerk hoort. De omgeving wordt alleen maar functioneel ingericht voor een parkeerterrein, de fietsenstalling en het groen dat weinig onderhoud nodig heeft. Kerktuinen kunnen zoveel meer betekenen voor de wijk en de natuur! Ze kunnen iets laten zien van de geloofsgemeenschap en geven de natuur een kans tussen asfalt en beton. Buurtbewoners en kerkgangers van de Oranjekerk in Amsterdam hebben de grond rondom de kerk weten om te toveren in een prachtige tuin. Het is een gastvrije plek geworden voor wie even op adem wil komen, letterlijk of figuurlijk. Met het nuchtere stappenplan in dit boek wordt een dergelijk project ook haalbaar, zelfs voor kleine groepen. En zo zullen op steeds meer plaatsen in ons land rond kerken, moskeeën en wijkcentra, of zomaar op een verloren plekje, schitterende tuinen en tuintjes opbloeien.

Tini Brugge



ISBN 90-804823-8-2

Kerktuinen op de drempel naar de wijk

Recommend Documents