visie op zakelijke dienstverlening

visie op

zakelijke dienstverlening

Sectorupdate 2012 Interview Trends & ontwikkelingen Sectorvisie

Visie op zakelijke dienstverlening

Geachte relatie, Voor u ligt Visie op Sectoren (VOS), de jaarlijkse dwarsdoorsnede van het Nederlandse bedrijfsleven. In VOS worden de actuele stand van zaken en de vooruitzichten van een groot aantal sectoren en branches besproken. Aan de hand van dit rapport kunt u uw onderneming spiegelen aan de trends en actuele branchecijfers, kijken hoe het met de branche van uw toeleveranciers is gesteld en zien wat de verwachtingen van ABN AMRO zijn voor uw eigen branche.

Als bank anno nu publiceren wij VOS ook op onze nieuwe ABN AMRO Market Insights app voor de iPad. Op deze app vindt u tevens onze andere sectorgerelateerde en macro-economische publicaties. Aan het begin van het jaar werd het Nederlandse bedrijfsleven geconfronteerd met, helaas wederom, een lichte recessie. De impact van deze nieuwe recessie wordt voor een belangrijk deel bepaald door de mate waarin een sector herstel heeft laten zien na de dip in 2009. Precies de reden waarom nu sectoren als bouw, retail, horeca en zakelijke dienstverlening het zwaar hebben. Het lijkt er op dat mondiaal de economie zich herstelt en dit zal een positieve uitwerking hebben op de Nederlandse export. Ook kan de verwachte daling van de grondstoffenprijzen een positieve bijdrage leveren. In Nederland ligt echter de belangrijkste sleutel tot structureel herstel in handen van de consument. Het consumentenvertrouwen is ongekend laag en gaat waarschijnlijk pas stijgen als de onzekerheden over de Europese schuldencrisis, de eigen woning, pensioenen en de overheidsfinanciën uit de lucht zijn. Met het onlangs door een aantal politieke partijen gesloten akkoord wordt er geprobeerd om het overheidstekort terug te dringen. Hoe de maatregelen zullen uitpakken op de economie, het consumentenvertrouwen en bijvoorbeeld de sector zakelijke dienstverlening is op moment van schrijven van deze publicatie nog onduidelijk. De sector zakelijke dienstverlening wordt geconfronteerd met grote structurele en conjuncturele uitdagingen. Het zijn de structurele uitdagingen die de meeste zorgen baren, vooral de aanhoudende druk op de brutowinst, de behoefte aan onderscheidend vermogen en de noodzaak om de toegevoegde waarde die met het leveren van de dienst gepaard gaat duidelijk onder woorden te brengen. In deze Visie op zakelijke dienstverlening zijn interviews opgenomen met Rob Bruins en Rob de Laat, twee ondernemers die in tijden van crisis hun business modellen hebben aangepast. ‘Never waste a good crisis’. Hopelijk stimuleert deze publicatie u om met ABN AMRO en uw collega-ondernemers van gedachten te wisselen over de uitdagingen voor uw bedrijf en uw sector in Nederland. Wij denken graag met u mee en zijn u graag van dienst. Namens alle collega’s van ABN AMRO wens ik u en uw bedrijf alle succes toe! Met vriendelijke groet,

Joop Wijn

Lid Raad van Bestuur ABN AMRO

1

2

Visie op zakelijke dienstverlening Sectorupdate 2012

Visie op zakelijke dienstverlening

4 6 10 12 14 16 18 20 22 24

visie op Nederland interview accountantskantoren advocatenkantoren beveiliging en opsporing deurwaarders en incassobureaus economische adviesbureaus marktonderzoekbureaus notariskantoren schoonmaakbedrijven

26 28 30 32

uitvaartbedrijven uitzendbureaus leeswijzer colofon

3

4

visie op Nederland

Nederlandse economie krabbelt in 2012 weer op Vorig jaar is de economische groei sterk vertraagd en belandde de economie in een recessie die in het begin van 2012 nog voortduurde. Er zijn echter aanwijzingen dat de economie in het tweede halfjaar weer groei zal vertonen – waarschijnlijk dankzij een aantrekkende uitvoer. De consumptieve bestedingen dalen naar verwachting opnieuw. In 2011 groeide de economie met 1,2%. Ten opzichte van de groei

gemiddelde jaargroei toch op 3,8% is uitgekomen, is dan ook gro-

in 2010 (+1,7%) leek de afzwakking beperkt, maar achter die 1,2%

tendeels toe te schrijven aan het stevige groeitempo tegen het eind

gaat een forse afkoeling van de economie schuil in de loop van het

van 2010.

jaar. In het eerste kwartaal van 2011 steeg het bruto binnenlands product (bbp) nog met 0,75% ten opzichte van de voorgaande peri-

De forse afkoeling bij de uitvoer komt grotendeels, of zelfs hele-

ode. In de daaropvolgende kwartalen viel dat cijfer steeds lager uit.

maal, op het conto van de afzetmarkten. Driekwart van de goede-

In het derde en vierde kwartaal was zelfs sprake van krimp (respec-

renuitvoer blijft in de EU en daarvan blijft het overgrote deel binnen

tievelijk -0,4 en -0,6% kwartaal-op-kwartaal). Deze ontwikkeling stak

de eurozone (krap 59% van de totale goederenuitvoer). De totale

ongunstig af bij die van de eurozone als geheel. In het derde kwar-

goedereninvoer van de eurozone is zelfs nog wat meer terug-

taal kromp de Nederlandse economie al, terwijl de eurozone-econo-

gevallen dan de Nederlandse uitvoer. We zien hier de gevolgen van

mie nog een plus liet optekenen en in het slotkwartaal van 2011 viel

diverse groeivertragende factoren. Denk aan de hoge olieprijzen

het groeicijfer (-0,6%) opnieuw lager uit dan dat voor de eurozone

begin 2011, bezuinigingen door overheden en de grote onrust als

als geheel (-0,3%). Jaar-op-jaar viel de groei van het bbp terug van

gevolg van de staatsschuldencrisis in de eurozone. Met name die

+2,2% in het begin van het jaar naar -0,2% in het laatste kwartaal.

laatste factor heeft het vertrouwen in de economie in de tweede helft van het afgelopen jaar stevig doen slinken.

Afzwakking groei economie voorbij? 6

120

3

105

De economie van de eurozone is naar verwachting in het eerste kwartaal van 2012 opnieuw gekrompen. Dat kan worden afgeleid

% 0

90

-3

75

-6

60

uit de begin april beschikbare indicatoren. ABN AMRO verwacht dat de eurozone-economie in het tweede kwartaal stabiliseert, om vanaf het midden van het jaar weer wat te gaan groeien. Dit bescheiden herstel kan vooral worden toegeschreven aan de opleving van de wereldhandel. De binnenlandse bestedingen in de eurozone

1991

1993

1995

1997

1999

2001

2003

2005

2007

2009

2011

bbp (% j-o-j; l.as) Economisch-sentimentindicator (r.as)

Bron: Thomson Reuters Datastream

Uitvoergroei sterk vertraagd, maar eerste lichtpuntjes zichtbaar

staan echter onder druk van bezuinigingsmaatregelen. Duitsland lijkt hierop overigens een uitzondering te vormen. De laatste Nederlandse uitvoercijfers lijken (al) wat minder ongunstig. In de jaar-op-jaarvergelijking zagen we eind vorig jaar en begin dit jaar weer enige stijging van het groeicijfer. Ook de indicatie van de inkoopmanagersindex (PMI) is beter: de deelindex voor de exportorders lag in januari en vooral in februari boven de 50, dat is het

Kijken we naar het verloop van de verschillende bestedingscompo-

niveau dat het verschil markeert tussen krimp en groei. Hoewel we

nenten, dan valt op dat de uitvoer (de kurk waar de economie op

in maart weer een daling zagen, bleef deze deel-PMI in die maand

drijft) in de loop van het jaar per saldo niet is toegenomen (0,0%

nog duidelijk boven de 50.

j-o-j in vierde kwartaal). Na bescheiden kwartaal-op-kwartaal-plussen in het eerste halfjaar, was daarna sprake van minnen. Dat de

Visie op Nederland

Uitvoergroei lijkt dal gepasseerd

Bedrijven die overwegend op de binnenlandse markt georiënteerd

PMI >50 wijst op groei; <50 – krimp

zijn (zie ook hieronder), zullen het in 2012 in doorsnee moeilijker

20

70

10

60

% 0

50

-10

40

-20

30

hebben dan bedrijven die meer exportgericht zijn.

Huizenmarkt zit vast De huizenmarkt zit in het slop en er is weinig vertrouwen dat de situatie spoedig verbetert. De marktindicator van Vereniging Eigen Huis bereikte in maart een nieuw dieptepunt. Het gebrek aan vertrouwen draagt bij aan de verwachting dat de huizenprijzen verder

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

zullen dalen. Deze verwachting wordt verder gevoed door de ontwikkeling van het transactievolume. Het teleurstellend lage aantal

Uitvoer goederen (% j-o-j; l.as) PMI exportorders (index; r.as)

transacties in de eerste maanden van het jaar laat zien dat de huizenmarkt volledig is verkrampt. Dit lage aantal woningtransacties

Bron: CBS, Markit NEVI

Binnenlandse bestedingen onder druk

valt deels terug te voeren op de minder ruimhartige verstrekking van hypotheken. De beperkingen op de leencapaciteit vanuit de regelge-

De zwakke stee van de Nederlandse economie is de particuliere

ving, zoals de strengere Gedragscode Hypothecaire Financieringen,

consumptie. Deze is al vier kwartalen achtereen gekrompen met

de verlaagde Nibud-woonquote en de internationaal aangescherpte

als dieptepunt een terugval van 0,9% kwartaal-op-kwartaal eind

kredietvoorwaarden van banken, zijn verantwoordelijk voor een

2011. Daarmee lag de consumptie op het laagste niveau sinds eind

minder ruimhartige kredietverlening. Daarnaast speelt de discussie

2003! Gemiddeld kromp de consumptie vorig jaar met 1%. Dat is

over de toekomst van de hypotheekrenteaftrek. ABN AMRO houdt

beduidend meer dan de daling van het reëel beschikbaar inkomen

er rekening mee dat de huizenmarkt voorlopig vast blijft zitten.

met bijna een half procent. Factoren die verantwoordelijk zijn voor

Hoewel de beperkte omvang van de woningvoorraad een prijsval

deze sterkere daling van de consumptie, zijn het vermogensverlies

helpt voorkomen, dient rekening te worden gehouden met een ver-

op de aandelen- en de huizenmarkt en het sterk gedaalde consu-

dere daling van de huizenprijzen. We schatten dat de huizenprijzen

mentenvertrouwen. Dat vertrouwen stond vorig jaar ook elders in

dit jaar met 5% dalen. Ook het aantal transacties blijft laag.

de eurozone onder druk vanwege de staatsschuldencrisis, maar in ons land speelden nog meer factoren. Zo was er onzekerheid over de hoogte van de pensioenen vanwege de gedaalde, en te lage,

Inflatie

dekkingsgraden van pensioenfondsen. Verder is er het hete hangij-

De inflatie liep in 2011 geleidelijk op van 2% in het begin van het

zer van de hypotheekrenteaftrek. Ten slotte wijzen we op de extra

jaar naar een piek van 2,7% in september. De toename van het

bezuinigingen. Omdat het begrotingstekort in 2013 flink te hoog

prijsstijgingstempo was het gevolg van onder meer hogere arbeids-

dreigt uit te vallen, moet fors extra worden bezuinigd. Ook dat kan

kosten en energieprijzen. Daarna viel het cijfer wat terug naar 2,5%

van invloed zijn op de stemming van de consument.

in de eerste drie maanden van 2012. Gemiddeld kwam de inflatie in

In 2012 neemt de koopkracht opnieuw af: door bezuinigingsmaatre-

2011 uit op 2,3%.

gelen én omdat de brutoloonstijging (al is deze iets hoger dan in 2011) weer achterblijft bij de inflatie. Alles overziend, gaan we ervan

In de loop van 2012 kan het inflatietempo verder afnemen. Deze

uit dat de consumptie dit jaar opnieuw krimp zal vertonen.

verwachting baseert ABN AMRO op de aanname dat de olieprijzen verder dalen, aangezien het risico van een escalatie in het

Hoewel we voor het tweede halfjaar – vooral dankzij de voorzichtig

Midden-Oosten is afgenomen. Echter, door de aangekondigde

aantrekkende uitvoer – weer wat economische groei verwachten,

BTW-verhoging kan in het vierde kwartaal de inflatie een sprong

zal het bbp dit jaar (gemiddeld) toch duidelijk dalen. Maar voor 2013

maken.

wordt weer een positief cijfer voorzien.

Risico’s

Particuliere consumptie daalt verder 3

De risico’s voor het scenario van ABN AMRO liggen vooral aan de

2

‘onderkant’. In ons scenario gaan wij ervan uit dat de Europese be-

1

leidsmakers erin slagen de staatsschuldencrisis verder te bedwin-

%0

gen, maar dit is verre van zeker. Een nieuwe escalatie van de

-1

staatsschuldencrisis in de eurozone is niet ondenkbaar. Verder

-2 -3

zouden de olieprijzen kunnen stijgen. De economische groei zou in 2005

2006

2007

Reëel beschikbaar inkomen

2008

2009

Particuliere consumptie

Bron: CBS, ABN AMRO Economisch Bureau

2010

2011

2012

beide gevallen worden gedrukt; en de inflatie valt - bij stijgende olieprijzen - hoger uit. Ook bestaat het risico dat de situatie op de huizenmarkt verder verslechtert.

5

6

Rechts: Rob Bruins, directeur Bruins Recruitment en voorzitter Summum.nu. Links: Han Mesters, sector banker Zakelijke Dienstverlening ABN AMRO.

Rob Bruins & Rob de Laat :

‘Never waste a good crisis ‘ De recruitment branche staat voor een lastige opgave: hoe de technologische ontwikkelingen te combineren met de tweede dip? Sinds 2008 hebben veel bedrijven de activiteiten moeten staken. Alleen maar cv’s schuiven: dat verdienmodel lijkt niet erg toekomstbestendig. Welke rol spelen social media? Is de toekomst aan het impresariomodel? Welke bedrijven kennen de cultuur van een bedrijf én de persoonlijkheid van de kandidaat, zodat ze goede matches kunnen maken? Kan de rest van de wervingsactiviteiten geautomatiseerd worden? Werving en selectie, anno 2012: waar gaat het heen? Rob Bruins, Han Mesters en Rob de Laat geven hun visie op de ontwikkelingen. Bruins is directeur van Bruins Recruitment en voorzitter van het kwaliteitskeurmerk Summum.nu. Mesters is sector banker Zakelijke Dienstverlening ABN AMRO. De Laat is directeur van Staffing Management Services.

Interview

Rob Bruins: ‘Toen ik 27 jaar geleden begon, was mijn sector in

lopen en te praten. Dat blijft mensenwerk, je kunt er geen soft-

hoge mate een hocus pocus business. Ik wist welke opdrachten

ware voor ontwikkelen.’

ik had, en mijn kandidaten niet. Kennis is macht. Dat was een geweldige tijd, met een heel mooi rendement, dat is in 2012 nauwe-

Bruins: ‘Bedrijven kunnen, als ze het slim organiseren, zeker met inzet van internet, rechtstreeks mensen uit de markt trekken.

‘Sector was vroeger hocus pocus business’

Maar niet voor de volle 100%. De 20/80 regel geldt. Met 20% van je energie kun je 80% van de mensen vinden die je zoekt. Dié matches zijn redelijk eenvoudig te maken. Maar de overige 20% van de vacatures zijn ingewikkelder, en daar gaat 80% van je energie in zitten. Je moet de bedrijfscultuur kennen en weten of

lijks meer voor te stellen. Denk je eens in: in mijn begintijd was

iemand ‘bij dat behang’ past. Een goede leverancier zal altijd zijn

talent soms zó zeldzaam, dat we al eenderde van ons geld

meerwaarde, onderscheidend vermogen, te gelde kunnen maken,

kregen, als we de opdracht alleen hadden aangenomen, eenderde

ook in 2020. Daar ben ik van overtuigd.’

kregen we als we twee kandidaten hadden geleverd die aan het profiel voldeden, en de laatste portie bij afronding. Ik heb zelfs vijfduizend gulden kunnen rekenen voor alleen het analyseren van

Schakels uit de keten gesneden

een vacature, wat verder los stond van de opdracht. Toen internet

Bruins: ‘Wij werken met het impresario-model. Van 1.200 verko-

kwam, eind jaren negentig, heb ik het bedrijfsmodel 180 graden

pers, werkzaam in de sierteelt import- en export, hebben we er

omgedraaid. Van hocus pocus naar volledig transparant. Alle vaca-

1.000 in beeld. Voor de groente- en fruitsector gelden dezelfde ge-

tures op het net. Iedere kandidaat die een interview heeft gedaan,

tallen. Van in totaal 2.000 verkopers weten we hun opleiding,

vult online een tevredenheidonderzoek in.’

talen, productgroepen, het type klanten waarmee ze werken, de landen waar ze komen. Als we iemand interviewen, doet de kan-

Sinds de start van de crisis in 2008, is het aantal bureaus in de re-

didaat vooraf een online assessment, waar 63 competenties ge-

cruitment branche terug gelopen van 2.800 naar 1.200 en het gros

meten worden en twee persoonlijkheidsstijlen. Van die 2.000 zijn

van de overlevers zag de omzet tot de helft dalen, weet Bruins.

er 400 extreem goed in hun vak; daar hebben we aparte talent-

‘De totale omzet is met 65% gedaald. Alleen wie in de sector nog

pools voor gemaakt.’

waarde weet toe te voegen, heeft kans op een toekomst. Er is een fenomeen dat het imago van de branche schade doet: het

Bruins: ‘We stappen naar de sierteelt- en groente- en fruitbedrij-

platte cv-schuiven, vaak met behulp van internet. Een bedrijf met

ven, waarvan we vinden dat ze een winnend concept hebben, en

een vacature een stapeltje cv’s leveren dat aan de criteria voldoet.

zeggen hen: we kunnen jullie helpen met het boeien en binden

De opdrachtgever zoekt het verder zelf uit. Ik heb geen harde cij-

van je personeel. Overigens, misschien verbazingwekkend, we

fers, maar ik schat dat 25% van de sector nog zó werkt.’

zijn niet naar The Greenery gestapt, een van de allergrootste spelers in de groente- en fruitsector, omdat zij volgens ons geen win-

Bedrijfscultuur snuiven

nend concept hebben. Met individuele kandidaten hebben we loopbaangesprekken, waarin we met hen de ontwikkelingen in

Han Mesters: ‘Je bent ondernemer met veel ervaring, en voorzit-

hun sector bespreken. Bijvoorbeeld het fenomeen dat er steeds

ter van Summum.nu, een koepelorganisatie van dertig werving,

meer schakels uit de keten gesneden worden. Een Nederlandse

search & selectiebureaus. Wat is jullie missie?’

sierteeltexporteur leverde aan een Europese supermarktketen maar liefst EUR 60 miljoen bloemen, en dat houdt binnenkort op,

Bruins: ‘We hopen met Summum.nu het niveau van onze sector

want de supermarkt gaat ze direct inkopen bij telers. De tussen-

op te krikken, te bevrijden van het cowboy-achtige imago dat aan

handel heeft voor deze retailer geen functie meer. Retailers willen

de cv-schuivers kleeft. Mijn belangrijkste boodschap aan vakgeno-

daarvoor onze expertise inhuren, en voor kandidaten die wij in

ten? Zorg dat iedereen op internet kan nagaan welke kwaliteit je

beeld hebben, kan een stap naar retail erg interessant zijn.‘

bureau biedt. Heeft een kandidaat een interview gehad bij een Summum.nu-gecertificeerd bedrijf, dan vult hij of zij online een tevredenheidonderzoek in, dat iedere surfer kan zien. Summum.nu-

Cv-schuivers krijgen het moeilijk

certificering verplicht tot zes maanden garantie: bevalt een kandi-

Mesters: ‘Jij werkt voor een hele specifieke markt, hebt geen

daat niet, dan moet een bedrijf de klus gratis invullen. Zo borgen

schulden, weet waarmee je bezig bent. Dat is toekomstbesten-

we een investering in human capital. En om dát te kunnen doen,

dig. Veel andere recruitment bureaus gaan het zwaar krijgen als

moet je het bedrijf van je opdrachtgever heel goed kennen. Je

de crisis doorgaat. Vooral de cv-schuivers, die niet zo veel toege-

moet de bedrijfscultuur onderzoeken, opsnuiven, door er rond te

voegde waarde hebben. En dat terwijl er al 1.600 bureaus ter ziele

7

8

zijn gegaan. Wat het moeilijk maakt, is dat de sector werving en

weldig medium is om een vraag naar personeel mee in de markt

selectie vroeg-cyclisch reageert op het begin van een dip, en laat-

te zetten. We denken vaak aan hoog geschoolde zzp’ers, maar

cyclisch reageert op het weer aantrekken van de economie. Als je

ook in de thuiszorg en in de bouw zijn er veel zelfstandige profes-

dan twee dips snel achter elkaar krijgt, veroorzaakt dat een extra

sionals werkzaam. Met Evita Zorg, een thuiszorgbureau waarin ik

moeilijke periode.’

Een beetje zzp’er twittert

‘Totale omzet sector in vier jaar met 65% gedaald’

Rob de Laat: ‘Staffing Management Services is geen recruitment bureau maar wij helpen bedrijven, organisaties maar ook overheidsinstellingen bij het efficiënt inzetten van flexibel personeel.

participeer, werken we voor 60% met zzp’ers. En allemaal zijn ze

Wij beheren het inhuurproces van de opdrachtgever. Verder zit ik

online actief. Ik schat dat van alle zzp’ers zo’n 80% online actief is.

in de Raad van Advies van Studentalent, een uitzendbureau voor

En die 20% die ik mis: die nemen hun vak waarschijnlijk niet zo

hbo- en wo-studenten. De wereld verandert door ongekende digi-

serieus.’

tale mogelijkheden zó snel, en wordt zo transparant dat het een omslachtige werkmethode is om veel geld en energie te steken in grote databestanden met cv’s en interviews. Op internet en

Tegen stroom in roeien

Twitter kunnen voor vacatures geschikte kandidaten gevonden

Mesters: ‘Grote bedrijven overschatten anno 2012 enorm de be-

worden.’

reidheid van jonge mensen, van de screen generation, om ergens vast in dienst te gaan. Jonge mensen hebben één loyaliteit: moi.

De Laat: ‘Waar ik in geloof: anno 2012 is elke zichzelf respecteren-

En voor hen zijn intrinsieke waarden als een goede balans tussen

de professional online actief. En die gebruiken dat kanaal héél

privé en werk, en mogelijkheden om tussentijds op reis te gaan,

bewust. Zzp’ers zijn actief, niet alleen op LinkedIn, maar ook op

veel belangrijker dan een vaste baan. Je kunt als bedrijf wel

Twitter. Twee jaar geleden wist ik niet wat ik ermee moest. Wat

denken dat mensen blij mogen zijn om binnen je bedrijf te mogen

voor platform is het nou? Ik zie dat het vandaag de dag een ge-

werken. Of dat je de baas bent, dat mensen naar je moeten luis-

Links: Rob de Laat, directeur Staffing Management Services. Rechts: Han Mesters, sector banker Zakelijke Dienstverlening ABN AMRO.

Interview

‘Screen generation niet onder de indruk van geld, macht en prestige’

teren en dat kernfuncties alleen met een vast dienstverband ingevuld moeten worden. Maar dat is tegen de stroom in roeien. Mensen met een kernfunctie willen niet altijd meer een vaste baan, ook al wil het bedrijf dat nóg zo graag, omdat het om heel belangrijk specialistisch werk gaat. De masculiene, verticale organisatie, met sterk hiërarchische verhoudingen heeft niet de toe-

De Laat: ‘De flexibele schil is heel goed door een bedrijf zelf te

komst. Overigens is het goede nieuws dat Nederlanders, door

managen. Een bedrijf kan door de transparantie die internet ople-

onze unieke cultuurkenmerken, goed gedijen in een horizontale

vert, net zo veel weten over de mensen die zich in de markt aan-

organisatie.’

dienen, als een leverancier. Met dat gegeven kunnen ze iets doen. Mijn eerste advies zou zijn: definieer een proces voor de flexibele

De Laat: ‘Grote bedrijven werken steeds meer met een flexibele

schil, en kies een regisseur: zodat de verantwoordelijkheid niet

schil, maar eigenlijk voelt niemand zich eindverantwoordelijk voor

meer tussen HR, inkoop en business in zweeft. Daarna: zorg dat

flex. Human Resource Management, HR, wil vaak die verantwoor-

je zichtbaar bent als bedrijf. Nu doen bedrijven daar nogal huiverig

delijkheid niet nemen, is daarvoor vaak ook niet geëquipeerd. HR

over, uit angst te veel vragen en mensen op zich af te krijgen.

wordt in veel gevallen niet serieus genoeg genomen door de be-

Maar het is mogelijk om een geautomatiseerd proces te definië-

drijfsvoering. Inkoop kijkt naar prijs en contracten, maar niet naar

ren dat via platforms afgehandeld kan worden. Dan kom je vrij ge-

de langetermijnbehoefte van een organisatie. Die worden afgere-

makkelijk van honderd aanmeldingen tot een top tien. Het is wel

kend op de besparing die ze realiseren, niet op de bijdrage die de

belangrijk dat je als bedrijf het initiatief neemt en de regie op het

flexibele schil levert.’

inhuurproces zelf in handen houdt. Laat nooit je oren hangen naar externe leveranciers. Bedrijven laten zich te snel bang maken dat

De Laat: ‘HR zou die verantwoordelijkheid moeten nemen voor

ze die ene fantastische kandidaat niet krijgen. Maar er is niet één

het proces om flex goed te organiseren. Zij kunnen dat afstem-

fantastische kandidaat. Er zijn er altijd meerdere.’

men met het beleid voor vast personeel. Nu wordt de oplossing voor een vacature te snel buiten de deur gezocht, meestal bij een bureau waarvan men denkt dat die wel met een goede kandidaat

Dinosaurus in een museum

zal komen. Dat kost veel extra en feitelijk onnodig geld. HR zou

Mesters: ‘Het is lastig te voorspellen hoe de sector zich zal

eerst binnen de eigen organisatie op zoek moeten gaan. Levert

hebben ontwikkeld in 2020, 2030. Daarvoor zijn er te veel rappe

dat niets op, dan kun je zoeken onder flexwerkers waar al eerdere

technologische ontwikkelingen aan de gang. En zijn de economi-

goede ervaringen mee zijn opgedaan. En als dat niets oplevert,

sche ontwikkelingen te onvoorspelbaar. Het valt bijvoorbeeld niet

stap je naar een extern bureau. En bij deze laatste twee stappen

te voorspellen in welke mate onze beroepsbevolking gaat krim-

zou je internet en social media actief kunnen inzetten om je doel-

pen. We zijn wel van mening dat de zogeheten voorspelde ‘War

groep te bereiken. Maar eerlijk gezegd zie ik nog geen enkel groot

for Talent’ op dit moment veel minder een probleem is voor bedrij-

bedrijf, dat zelf zijn flexibele schil runt, met handige inzet van inter-

ven. In het ABN AMRO-rapport Social Media en arbeidsbemidde-

net en Twitter.’

ling schrijf ik dat een doorkijkje naar een verdere toekomst een aantrekkelijk gedachte-experiment is, maar in hoge mate specula-

Stoere dingen doen Mesters: ‘Terwijl die flexibele schil alleen maar belangrijker zal

tief. Je kunt daarbij maar beter het punt in de toekomst niet te ver kiezen en de penseelstreken zo breed en vaag mogelijk op het canvas te zetten.’

worden. Je kunt al spreken van een flexibele kern en een vaste schil. De screen generation is niet onder de indruk van geld,

Mesters: ‘Wie weet, zijn de screenagers veel honkvaster dan ik

macht, prestige en de peer-group pressure die daarvan uit gaat.

ooit had gedacht. Maar ik denk dat bedrijven mensen niet lang aan

Die heeft geen zin in hiërarchische toestanden in bedrijven. Ik heb

zich kunnen binden. Het zal straks vooral gaan over: talentvolle

wel eens bij een sollicitatiegesprek gezeten met een screenager

professionals vinden, volgen en verbinden. Met social media.

die na tien minuten opstond en zei: ik heb er geen goed gevoel

Hoewel die straks geen aparte naam meer hebben, zo gewoon

bij, ik ga. Jongeren denken veel meer in termen van projecten. Via

zullen ze zijn. De onderneming die niet mee gaat met deze ont-

LinkedIn verdelen ze grote projecten die ze hebben aangenomen,

wikkelingen, is over tien jaar een dinosaurus in een museum. Het

onder studie- en vakgenoten.’

instituut als manier van organiseren van arbeid en kennis, is passé.’

9

10

accountantskantoren Opdrachtgevers kostenbewuster: kritischer op prijs en geleverde dienst Voor MKB-kantoren is consolidatie de manier voor groei in marktaandeel Wetgeving en toezicht verder aangescherpt

Branchebeschrijving Openbare accountants voeren controles uit en stellen jaarrekeningen

onder andere administratief gebied en adviseren zij bij overname en

op. Een openbare accountant stelt vast of de jaarrekening een getrouw

opvolging. Er zijn twee typen accountants: de Registeraccountant

beeld geeft van de werkelijkheid en geeft zijn oordeel daarover weer in

(veelal gericht op grote ondernemingen) en de Accountant-

een accountantsverklaring. Daarnaast geven accountants advies op

administratieconsulent (met het MKB als hoofdactiviteit).

Trends en ontwikkelingen Na de financiële crisis van 2008 is het bergafwaarts gegaan met de

greep en als gevolg hiervan wordt in dit segment een consolidatieslag

branche en liggen kantoren vrijwel continu onder vuur. De branche werd

gemaakt. Kantoren doen dit niet alleen uit noodzaak voor continuïteit,

verweten dat zij met te weinig daadkracht heeft opgetreden, wat ten

ook schaalgrootte en de wens om het gat met de top te verkleinen

koste is gegaan van de reputatie. De omzet en winst daalden sindsdien

spelen mee. Voor MKB-kantoren zijn samenwerking en overnames op

structureel. Opdrachtgevers werden kostenbewuster en stelden zich

dit moment vrijwel de enige middelen om in marktaandeel te groeien

daarom kritisch op tegenover de prijs en de geleverde dienst. Dit voerde

en daarmee de concurrentie aan te gaan met de grotere kantoren. Auto-

de druk op tarieven verder op en verhevigde de onderlinge concurrentie.

nome groei is moeilijker te realiseren dan voorheen en strategische sa-

Om het kwaliteitsniveau op peil te houden, moesten daarnaast de in-

menwerking is dan een logische volgende stap. Het aandeel zzp’ers is

vesteringen (in IT-systemen en vakinhoudelijke opleidingen) op minimaal

in deze branche hoog en groeit jaarlijks. Ook dit is een ontwikkeling die

hetzelfde niveau blijven, waardoor de druk op de marges werd opge-

sterk bijdraagt aan de druk op prijzen en winstmarges, en die de concur-

voerd. De financiële druk houdt vooral de middelgrote kantoren in zijn

rentie intensiveert.

Onze visie Wijzigingen in wetgeving zullen het bestaande verdienmodel wijzigen

gen door opdrachtgevers verplicht worden gemeld bij de AFM. Daarmee

van kantoren die boekencontroles uitvoeren bij organisaties van open-

valt de commerciële prikkel weg en kan de onafhankelijkheid worden

baar belang (beursgenoteerde bedrijven, verzekeraars en banken). De

gewaarborgd. Veel kantoren hebben een verdienmodel, gebaseerd op

wetgeving is op dit terrein aangescherpt vanwege de grote maatschap-

een breed dienstenpakket met daarin controlewerkzaamheden, belas-

pelijke invloed van deze bedrijven op de samenleving en de noodzaak

tingadvies en adviesdiensten. Met de wetswijziging zullen kantoren

van betrouwbare analyses over deze bedrijven. Drie nieuwe wijzigingen

gaan nadenken over hun huidige verdienmodel. De splitsing van contro-

in de Wet op het accountantsberoep zullen beperkingen opleggen voor

le en advies vraagt om specialisatie. Alleen op die manier kunnen kanto-

accountantskantoren die organisaties van openbaar belang controleren.

ren hun toegevoegde waarde aantonen richting opdrachtgevers. De ver-

Zo mag er naast uitgevoerde controlediensten tegelijkertijd geen advies-

wachting is echter dat de mogelijkheden met automatisering in

diensten meer worden verleend, moet er verplicht om de 8 jaar worden

boekencontrole verder een vlucht zal nemen en dat kantoren zich beter

gewisseld van accountantskantoor en moeten accountantsbenoemin-

kunnen onderscheiden op adviesopdrachten.

Kerngegevens

Websites

Omzetgroei 2011: -0,9%

waarvan belastingadviesbureaus: 11%

Bedrijven met 1 werkzame persoon: 78%

waarvan accountantskantoren: 8%

waarvan boekhoudkantoren: 48%

ABN AMRO omzetverwachting 2012: -1,5%

waarvan overige admin. kantoren: 11%

www.nba.nl www.accountantsonline.nl www.accountancynieuws.nl www.accountant.nl

accountantskantoren

Omzet accountancy daalde in 2011 met 0,9%

Bron: CBS 8%

tantskantoren halverwege 2011 weer een omzetgroei van 1,1%.

6%

De euforie was echter van korte duur want in het laatste halfjaar

4%

daalde de omzet weer. Per saldo is de omzet voor accountants-

2% %-groei (j.o.j.)

Na zes kwartalen van krimp sinds eind 2009, realiseerden accoun-

kantoren in 2011 gedaald met 0,9%. De daling van het volume (vraag naar accountancydiensten) is mede ingegeven door een toename van het aantal faillissementen

0% -2% -4%

(minder opdrachten) en een afname van het aantal uren per op-

Omzetgroei

Bron: CBS 8

accountants hoog zijn. Dit heeft geleid tot een structurele daling

6

van prijzen voor de standaard werkzaamheden, zoals accountants-

4

controle. Voor maatwerkdiensten van accountants, zoals financiële

2 %-groei j-o-j

De laatste jaren hebben klanten de indruk dat de tarieven van

belang.

0 -2

Klanten eisen transparantie in de uurtarieven en de bestede tijd.

-4

Hiermee is de prijs-kwaliteitverhouding een belangrijk criterium

-6 2009

geworden.

2010

2011

Financiële administratie

Advisering (ex. belastingadvies)

Accountantscontrole

Belastingadvies

Groot verschil tussen ‘Big Four’ en overige kantoren De branche is erg gefragmenteerd. De ‘Big Four’ hebben samen

180.000

circa 25% van de totale omzet. De top-10 is verantwoordelijk voor

160.000 140.000

volgen op afstand BDO en GIBO Groep. Grant Thornton heeft een

zelfs hoger niveau dan grotere spelers.

Omzet per fte

100.000 80.000

Deloitte 4

Mazars 8 Grant Thornton 10

BDO 5

De Jong & Laan 11 Accon AVM 6

GBO Groep (incl. Flynth) 7

60.000 1.000

2.000

3.000

4.000

5.000

6.000

Werknemers (fte) = omzet/fte > EUR 140.000

= omzet/fte EUR 100.000-140.000

Meer dan 40% van vestigingen in Noord- en Zuid-Holland 3%

waarvan Noord- en Zuid-Holland veruit de meeste vestigingen

3%

herbergen.

2%

De middelgrote en grote kantoren hebben een brede klantenkring

19%

en daarmee veelal vestigingen verspreidt over heel Nederland. De 23%

kleine kantoren profileren zich vooral regionaal. Het aantal vestigingen groeide jaarlijks met gemiddeld 5%, maar 2%

5%

2% 9%

= omzet/fte EUR < 100.000

Bron: CBS

Het merendeel van de vestigingen bevindt zich in de randstad,

verwacht wordt dat het tempo van de groei zal afnemen.

PWC 1

Baker Tily Berk 9

120.000

verschillen tussen de ‘Big Four’ zijn echter klein. Na de ‘Big Four’

Kleine spelers zijn hier qua omzetniveau per fte op eenzelfde of

KPMG 3 Ernst & Young 2

In omzet is PwC de grootste, gevolgd door Ernst & Young. De

grote slag geslagen met de overname van ESJ.

Bron: Accountancynieuws

(grootte bol = omzet 2010)

circa 35%. Het MKB heeft hiermee een grote rol.

2011-4

BBP-groei

Prijzen accountantscontrole staan onder druk

administratie en (belasting)advies, is de prijsdruk minder van

2011-3

2011-2

2011-1

2010-4

2010-3

2010-2

2010-1

2009-4

2009-3

2009-2

2009-1

2008-4

2008-3

2008-2

2008-1

2007-4

2007-3

2007-1

2007-2

-6%

dracht.

11%

15% 6%

11

12

advocatenkantoren Groei door meer claims, faillissementen en arbeidszaken Concurrentie verhevigt en druk op tarieven neemt in bepaalde segmenten toe Omzetgroei 2012 vooral gedreven door toenemende vraag

Branchebeschrijving Een advocaat geeft juridisch advies en verleent juridische bijstand in

de publiekrechtelijke beroepsorganisatie van alle advocaten in

rechtsgedingen. De advocaat dient ingeschreven te zijn bij de recht-

Nederland. Advocaten zijn werkzaam voor instellingen, organisaties en

bank van het arrondissement waar de activiteiten worden ontplooid en

particulieren. Specialismen zijn onder meer arbeidsrecht, erfrecht,

zo ook bij De Nederlandse Orde van Advocaten (NOvA). De NOvA is

strafrecht, mediarecht en auteursrecht.

Trends en ontwikkelingen De competentiegrens is opgetrokken, waarmee de verplichte inzet van

insolventiepraktijk) en ongevoelige segmenten (zoals fiscaal advies).

een advocaat (of andere procesvertegenwoordigers) in minder rechts-

Dit maakt de branche per saldo minder gevoelig voor conjuncturele

zaken noodzakelijk is. Dit is gunstig voor consumenten en particu-

schommelingen. Kantoren hebben in 2011 hun omzet licht zien

lieren, omdat zij beperkte kosten hoeven te maken voor het inwinnen

groeien. De advocatuur heeft geprofiteerd van een toenemend aantal

van juridisch advies of juist juridische bijstand kunnen inhuren tegen

claims, faillissementen en arbeidsrechtszaken. Maar het meest

een veel lager tarief. Dit maakt de procesgang voor burgers laag-

lucratieve segment voor de advocatuur blijft de fusie- en overname-

drempeliger. Aan de andere kant gaat het kabinet de griffierechten

markt en die heeft in 2011 minder omzet opgeleverd. Ondanks dat het

verhogen per 1 juli 2012 om zodoende de rechtsgang kostendekkend

aantal deals nog kon stijgen met bijna 16%, daalde de waarde van

te maken. En dat maakt de rechtspraak voor burgers juist weer

deze deals aanzienlijk met 36,5%. De lage waardering van onder-

duurder. Binnen het brede werkterrein van de advocatuur bestaan er

nemingen bij overnametrajecten, juist door de ongunstige

conjunctuurgevoelige (zoals de fusie- en overnamemarkt en de

economische omstandigheden, zijn daar mede debet aan.

Onze visie Ondanks dat de onderlinge concurrentie verhevigt en de druk op de ta-

Dit wordt vooral gedreven door structurele ontwikkelingen als de

rieven in bepaalde segmenten toeneemt, gaat ABN AMRO ervan uit

voortschrijdende juridisering, de claimcultuur en de verzakelijking van

dat de omzet in 2012 verder zal groeien. De omzetgroei zal vooral

het ondernemen. Door de toename in volume zal het aantal dienstver-

worden gedreven door een toenemende vraag naar juridische diensten

leners aan de onderkant van de markt groeien met innovatieve ver-

in 2012. Uitzondering vormt de fusie- en overnamemarkt. De winsten

dienmodellen, zoals prepaid rechtshulp of abonnementen. Ook

van bedrijven zijn relatief laag en daarmee blijven de waarderingen van

worden in relatief meer gevallen de diensten van kleine kantoren (of

bedrijven ook op een laag niveau. Wij verwachten in dit segment een

zzp’ers) ingehuurd. Dit heeft te maken met de specialisatie van kleine

vergelijkbare ontwikkeling als in 2011, waarbij de prijs van overname-

kantoren. Bij specifieke zaken is meer behoefte aan specialisten dan

kandidaten aantrekkelijk laag blijft en het volume daardoor verder kan

aan generalisten. Bovendien zijn kleine kantoren bij uitstek in staat om

groeien. In de overige segmenten (zoals ondernemings-, arbeids-, per-

scherpe tarieven in rekening te brengen.

sonen- en familierecht) zal de vraag stabiel blijven of verder groeien.

Kerngegevens Aantal advocatenkantoren: 7.440 groei (t.o.v. 2011): +6,9%

Websites Aantal kantoren met 1 advocaat (2002): 36,7% Aantal kantoren met 1 advocaat (2012): 50,5%

Aantal advocaten: 16.710 groei (t.o.v. 2010): +2,6%

ABN AMRO omzetverwachting 2012: 4,5%

www.advocatenorde.nl www.juridisch.com www.bureauft.nl www.rechtensite.nl

advocatenkantoren

Diensten advocatuur conjunctuurongevoelig De conjunctuur heeft normaliter weinig invloed op de omzetgroei

12%

van rechtskundige dienstverleners. De omzet is met 2,0% toe-

10% 8%

genomen in 2011, maar in het laatste kwartaal van 2011 was toch

6%

nog een lichte daling te zien.

eenmansbedrijven en goedkopere alternatieven), maar ook door

2% 0% -2% -4%

klachten van klanten over de hoogte van de tarieven.

2005-2 2005-3 2005-4 2006-1 2006-2 2006-3 2006-4 2007-1 2007-2 2007-3 2007-4 2008-1 2008-2 2008-3 2008-4 2009-1 2009-2 2009-3 2009-4 2010-1 2010-2 2010-3 2010-4

-6% 2011-1 2011-2 2011-3 2011-4

alleen door de toegenomen concurrentie (sterke toename van

4% %-groei (j.o.j.)

De druk op de uurtarieven van advocaten is toegenomen. Niet

Bron: CBS

Omzetontwikkeling rechtskundige dienstverlening (l.as) BBP-groei (l.as) Prijsindex ontwikkeling advocatuur (r.as)

Tempo van de omzetgroei neemt af

Bron: Stand Advocatuur 2012/Sdu Uitgevers

In 2010 zijn de Brauw Blackstone Westbroek en Houthoff Buruma

15%

in omzet gegroeid en hebben zij tegelijktijd het aantal fte’s terugge-

10%

in 2010. Ondanks dat kantoren relatief weinig last hebben van conjuncturele ontwikkelingen, zijn veel kantoren toch overgegaan op kostenbe-

Groei FTE 2010 (j-o-j)

bracht. De omzetgroei bij de meeste kantoren is echter afgenomen

grootte bol = omzet 2010

Van Doorne

5%

Baker & McKenzie

Stibbe

NautaDutilh

De Brauw Blackstone Westbroek

CMS Derks Star Busmann

-15% -15%

met een daling in de omzet, terwijl het aantal fte’s toenam.

Houthoff Buruma

AKD

-5% -10%

sparingen (zoals reductie in fte). Van Doorne is het enige kantoor

Loyens & Loeff

Pels Rijcken & Droogleever Fontijn

0%

-10%

-5%

0%

5%

10%

15%

Omzetgroei 2010 (j-o-j)

Aantal eenmansadvocatenkantoren groeit het sterkst De aanwas van nieuwe kantoren is groot, waarbij vooral de

5.000

eenmansbedrijven sterk in aantal groeien. Steeds vaker kiezen partners voor het zelfstandige ondernemerschap.

4.500

24

4.000

587

3.500

Dit is geen slechte keuze. Kantoren moeten zich steeds meer on-

3.000

563

2.000

kantoren zijn flexibeler en hebben veelal een betere propositie.

929

1.500

Omdat zij weinig vaste kosten hebben, zijn zij beter in staat een

1.560

23

2.500

derscheiden door specialisatie en unieke dienstverlening. Kleine

2.136

1.000 Aantal

scherpe prijs te bieden.

Bron: Sdu Uitgevers (OverFusies)

1.048

500 0

2003

2004 1 advocaat

2005

6-60 advocaten

2006 2007 2-5 advocaten

300

maar de overnameprijzen bleven nog relatief laag. Daarmee is de

250

gemiddelde waarde per deal in de afgelopen negen jaar nog nooit

200

niveau bereikt van 2011. De onzekerheid over de economie is hier de oorzaak van.

Waarde (EUR mrd)

drag heeft in het begin van 2012 (t/m februari) nog lang niet het

150 100

2010

2011

Bron: Sdu Uitgevers (OverFusies)

(grootte bol = gem. waarde deal)

zo laag geweest: 532 deals tegen circa EUR 41 mrd. Wereldwijd is de overnamemarkt nog in mineur. Het transactiebe-

2009

> 60 advocaten

Totale waarde overnames 2011 nog onder de EUR 50 mrd In 2011 is de markt voor fusies en overnames hersteld in volume,

2008

2007

Jaren met sterke economische vertraging

2006

2008 2010

2004

2005

50 2003

2009

300

400

0 100 Aantal deals

200

2011 500

600

700

800

900

1.000

13

14

beveiliging en opsporing Beveiligingsbudgetten krimpen, zowel bij het bedrijfsleven als bij de overheid Facilitaire totaalconcepten winnen terrein Consolidatie staat ook in 2012 hoog op de agenda

Branchebeschrijving De branche bestaat uit twee onderdelen. Ten eerste de technische

beveiligingsdienst levert medewerkers en diensten voor bijvoorbeeld

beveiliging (installaties/techniek) en ten tweede de manbeveiliging.

evenementen-, informatie-, persoons- en objectbeveiliging, maar ook

Manbeveiliging bestaat uit bedrijfsbeveiliging (bedrijven met eigen

voor beveiliging van waardetransport. De Vereniging van Particuliere

beveiligingsorganisatie) en particuliere beveiliging. Een particuliere

Beveiligingsorganisaties (VPB) is de brancheorganisatie.

Trends en ontwikkelingen De marktomstandigheden voor de beveiligingsbedrijven zijn, ondanks

of verregaande samenwerking. Hierbij worden ook branchevreemde

een omzetgroei van 2,5%, toch nog uitdagend gebleken in 2011. De

partijen opgezocht, omdat het aanbieden van facilitaire totaal-

beveiligingsbranche is verzadigd en daarmee is autonome groei maar

concepten aan terrein wint. Het aantal fusies, overnames en samen-

moeilijk realiseerbaar. Daarbij komt dat vanwege de recessie de

werkingsverbanden is aanzienlijk geweest in 2011, met meer dan 25

beveiligingsbudgetten in het bedrijfsleven krimpen. Door de bezuini-

deals. Niet alleen de drie grootste spelers waren hier actief, ook het

gingen bij de overheid worden publieke beveiligingstaken vaker

MKB heeft nadrukkelijk gekozen voor consolidatie. Daarnaast is het

uitbesteed. Professionele beveiligingsbedrijven kunnen in veel

aantal overnames door buitenlandse beveiligingsbedrijven op de

gevallen efficiënt worden ingezet. Verder zien we dat de fusie- en

Nederlandse markt er niet minder om geworden. De kwaliteit van

overnamemarkt aantrekt, mede als gevolg van bezuinigingen bij

beveiligers is een belangrijk verkooppunt voor bedrijven en dit vraagt

afnemers en de zoektocht naar schaalgrootte. Naast schaalgrootte is

om continue opleiding en training. De branche investeert daarom veel

ook kostenefficiency een belangrijk argument voor fusies, overnames

in professionalisering en kwaliteitsbewaking.

Onze visie Publiek-private samenwerking krijgt steeds meer vorm. Hoewel de

ervan uit dat consolidatie ook in 2012 hoog op de agenda blijft staan,

weerstand bij sommige overheidsinstanties nog groot is, zal door de

waarbij grote en middelgrote bedrijven op zoek gaan naar branche-

goede ervaringen tot dusver, de publiek-private samenwerking de

genoten. Gewilde overnamekandidaten zullen vooral de kleine

komende jaren veel verder worden uitgebreid. Naast de bestaande

hightechbedrijven zijn. Digitale criminaliteit neemt een vlucht en de

samenwerkingsverbanden, komen er steeds weer nieuwe vormen bij.

vraag naar beveiliging van kwetsbare IT-systemen neemt sterk toe. Op

De overheid heeft het voornemen om bepaalde ‘relevante taken’ van

dit terrein doen zich steeds meer veiligheidsrisico’s voor, zoals inbraak

het gevangeniswezen voor te bereiden op privatisering, om zodoende

in computersystemen, skimmen, (identiteits)diefstal, fraude en

kosten te besparen. In hoeverre dit op korte termijn haalbaar is, moet

bedreiging. Daarnaast zal ook het ‘multiservice concept’ de aandacht

echter nog blijken. Ook zijn er initiatieven om particuliere beveiligers in

blijven houden, vooral bij overnames. Voor de klant is dit potentieel

sommige gemeentes de bevoegdheid te geven om bekeuringen op te

een goede efficiencyslag om ondersteunende diensten vanuit één

leggen op piekmomenten (zoals evenementen). ABN AMRO gaat

facilitaire dienstverlener te ontvangen.

Kerngegevens

Websites

Omzetgroei 2011: +2,5%

Marktaandeel top-10 bedrijven: circa 70%

Omzet per werknemer: circa EUR 47.000

Aantal bedrijven met 1-5 werkzame personen:

Aantal arbeidsplaatsen: circa 32.000

85,3%

Marktaandeel top-3 bedrijven: circa 60%


www.beveiliging.nl www.vpb.nl www.securitymanagement.nl www.veb.nl

beveiliging en opsporing

Omzet beveiligingsbranche groeit met 2,5% in 2011 Na een teleurstellend 2010 (met een krimp in de omzet van 1,9%),

14% 12%

is de omzet in 2011 weer goed hersteld met 2,5% groei, vooral

10%

door volumegroei. De omzet zit echter nog steeds ver onder het

8%

niveau van voor de crisis (2006 t/m 2008). prijsverhoging over 2011 was minimaal (+0,9%), bijna anderhalf procentpunt onder de algemene inflatie van 2,3%.

6% 4% %-groei (j.o.j.)

De toegenomen concurrentie heeft tot enige prijsdruk geleid. De

Bron: CBS

2% 0% -2% -4%

BBP-groei

60.000

explosief gestegen met circa 50%.

59.000

Trigion, G4S en Securitas zijn de grootste beveiligingsbedrijven in

58.000

Sommatie: - ISS Sec. Services - NVD Beveiliging - Intergarde - MPL Bev. diensten - Randst Bewaking - ANVD - Fair Groep

56.000 Omzet per fte

betekent dat de overige 1.760 bedrijven een aandeel hebben van

55.000

Arbeid blijft de belangrijkste productiefactor in deze branche. Ondanks de toename van het gebruik van technologie, blijft

2.000

3.000

4.000

5.000

Door de scherpe daling in omzet in 2010 en een toename van het

4%

aantal arbeidsplaatsen, is de omzet per fte in 2010 sterk afgeno-

2%

2011-3

2011-4

2011-2

2010-3

0%

men. De gemiddelde omzet per werknemer ligt in 2011 op circa

-2% -4% 2003

2004

Groei omzet

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

Groei arbeidsplaatsen

Beveiligingswetgeving in Nederland streng

Bron: CoESS, ABN AMRO Sector Research 5

bedrijven en beveiligers. Land- en cultuurspecifieke eigenschappen

4 Omzet per bedrijf (x 1 mln EUR)

Een land met veel inwoners kent doorgaans veel beveiligings-

De strictheid van wetgeving is in Europa streng tot zeer streng.

2011-1

10%

6%

Polen, Ierland en Portugal een relatief grote dichtheid hebben.

8.000

12%

8%

Italië heeft juist een relatief kleine beveiligingsbranche, terwijl

7.000

Bron: CBS, Heliview/VPB

meer dan 70% van de omzet.

EUR 47.000.

6.000

Aantal fte

beveiliging grotendeels mensenwerk. Personele kosten bedragen

dit land.

2010-4

G4S 1.000

Omzet per fte groeit in 2011

gers, wat een direct gevolg is van de verhoogde kans op terreur in

2010-1

Securitas

54.000

30%.

zorgen voor de uitzonderingen. Zo heeft het VK relatief veel beveili-

2010-2

2009-3

Grootte bol = omzet (gestippelde circel = omzet 2009)

57.000

het bedrijf MPL Beveiligingsdiensten over. de zeven beveiligingsbedrijven die daarna volgen is circa 10%. Dit

Bron: Security Management

Trigion

Nederland en blijven groeien. Zo nam op 1 januari 2012 Securitas De top-3 heeft een marktaandeel van circa 60%. Het aandeel van

2009-4

2009-1

Mutatie prijs beveiliging en opsporing

Marktmacht van de ‘Big Three’ blijft onaangetast In de afgelopen vijf jaar is het aantal bedrijven in deze branche

2009-2

2008-4

2008-1

2008-3

2008-2

2007-4

2007-1

Omzetgroei

2007-3

2007-2

2006-4

2006-1

2006-3

2006-2

-6%

Ierland

Portugal

Noorwegen

Italie

Oostenrijk Finland Zwitserland Denemarken

= medium = zeer streng

Belgie

1

= niet streng = streng

Zweden

3 2

Strictheid van particuliere beveiligingswetgeving:

Spanje Verenigd Koninkrijk

Nederland

Duitsland Frankrijk

Polen

0 1.000

2.000

Totale omzet 2010 (x 1 mln EUR)

3.000

4.000

5.000

6.000

Grootte bol is ratio beveiligers/inwoners

15

16

deurwaarders en incassobureaus Door ongunstige economische situatie neemt risico op wanbetaling toe Slecht betalingsmoraal maakt verscherpt debiteurenbeheer onmisbaar Marktomstandigheden zijn gunstig in 2012

Branchebeschrijving Gerechtsdeurwaarders hebben een wettelijke status om bij juridische

drachten uit en zijn aan minder strenge regelgeving gebonden. Zowel

conflicten de gerechtelijke stukken (dagvaarding of vonnis) uit te reiken

de Koninklijke Beroepsorganisatie van Gerechtsdeurwaarders (KBvG)

en vonnissen (ontruiming of beslaglegging) uit te voeren. Incassobu-

als de Nederlandse Vereniging van Incasso-ondernemingen (NVI)

reaus hebben deze status niet. Zij voeren alleen niet-ambtelijke op-

werkt met een gedragscode om debiteuren te beschermen.

Trends en ontwikkelingen Sinds de crisis van 2008-2009 is de bedrijvigheid bij deurwaarders- en

nemers jaarlijks toe. Het ontstaan van problematische schuldsituaties

incassobureaus alleen maar gegroeid. Het risico op wanbetaling is toe-

komt het meeste voor bij de meest kwetsbare groepen in de samenle-

genomen. Veel bedrijven konden niet aan hun betalingsverplichtingen

ving, zoals alleenstaanden met kinderen, werklozen, studenten en

voldoen en gingen failliet. Ook het aantal onbetaalde facturen is explo-

mensen met een laag inkomen. Door het verslechteren van de beta-

sief gestegen, met een toename van ruim 12% in Europa. Daarnaast

lingsmoraal gaan bedrijven over op een verscherpt debiteurenbeheer,

neemt de schuldpositie bij particulieren toe en jaarlijks melden meer

waarbij veel bedrijven al in een vroeg stadium een incassobureau of

mensen zich aan bij gemeentelijke schuldsanering en kredietbanken.

deurwaarder inschakelen. Het komt voor dat deurwaarders- of incas-

In 2011 had 27,8% van de huishoudens een betalingsachterstand, een

sobureaus aan voorfinanciering doen, waarmee het risico voor deze

toename met 1,1 procentpunt ten opzichte van 2010. Bij particulieren

bureaus toeneemt. Belangenorganisaties werken in dit verband aan

hebben de achterstallige betalingen meestal betrekking op de verzeke-

zelfregulering en stellen regels aan de liquiditeit van hun leden.

ringspremie, huur en telefonie. De achterstand neemt ook bij krediet-

Onze visie Gerechtsdeurwaarders staan onder financieel toezicht van het BFT. Het

toenemen. De ongunstige economische omstandigheden, daling van de

BFT controleert of de geïnde gelden door gerechtsdeurwaarders (ook

koopkracht en toename van de werkloosheid werken dit verder in de

wel ‘derdengelden’) verantwoord kunnen worden. Het aantal kantoren

hand. ABN AMRO gaat ervan uit dat de totale schuldenmarkt verder zal

dat onder verscherpt toezicht stond in 2011, is gedaald naar 2,5% van

groeien in 2012. De verkoop op krediet door bedrijven stijgt verder,

het totale aantal kantoren (van 3,6% in 2010). De financiële risico’s

waarbij leverancierskrediet, online aankopen en koop-op-afbetaling een

kunnen voor sommige kantoren in 2012 verder toenemen als gevolg van

groot aandeel hebben. In de tweede helft van 2012 zal de economie

een stijging van de griffiekosten en de mate waarin kantoren doen aan

verbeteren en daarmee verbetert doorgaans ook de betalingsmoraal. In

voorfinanciering. Vooralsnog zien de marktomstandigheden voor deur-

het Wetsvoorstel Incassokosten is een wettelijke regeling vastgelegd

waarders en incassobureaus er gunstig uit voor 2012. De verwachting is

ten aanzien van tarieven voor incassotrajecten. De wet zal vooral

dat de vraag naar schuldhulpverlening in 2012 hoog blijft. De betalings-

consumenten en éénmanszaken beschermen tegen onevenredige

achterstanden van huishoudens en kredietnemers zullen in 2012 verder

doorbelasting van incassokosten.

Kerngegevens Totaal aantal bedrijven: 835

Websites Uitgesproken faillissementen: 9.531

waarvan deurwaarderskantoren: 250 Aantal banen van werknemers: circa 40.000


waarvan rechtspersonen: 74,9% waarvan natuurlijke personen: 25,1%

www.kbvg.nl www.nvio.nl www.vvcm.nl www.nvvk.eu

deurwaarders en incassobureaus

Aantal faillissementen zal ook in 2012 groeien 80%

8%

blijft het aantal op een relatief hoog niveau. Het totale aantal uitge-

60%

6%

sproken faillissementen kwam in 2011 uit op 9.531. Dit is weliswaar

40%

4%

bijna 10% minder dan het crisisjaar 2009, maar nog steeds bijna

20%

2%

0%

0%

In 2012 zal het aantal faillissementen op hoog niveau blijven. In het eerste kwartaal ligt het aantal faillissementen circa 25% hoger dan een jaar geleden.

-20%

-2%

-40%

-4%

-60% 1995

-6% 1997

1999

2001

BBP-groei (r.as)

2003

2005

2007

2009

Groei totaal uitgesproken faillissementen (l.as)

Meer particulieren met betalingsproblemen Sinds het uitbreken van de crisis (bij de val van Lehman Brothers)

De toename van de werkloosheid zal tot meer betalingsachterIndex (2003-1=100)

standen leiden. Particulieren krijgen meer moeite om aan hun

name in betalingsachterstanden verwacht.

7,6% val Lehman Brothers

van 6,2% naar 7,4% van alle kredietnemers.

De schuldpositie van bedrijven is gegroeid. Ook hier wordt een toe-

Bron: BKR, DNB, CBS

200

is het aantal particulieren met betalingsproblemen toegenomen:

financiële verplichtingen te voldoen.

2011

180

7,2%

160

6,8%

140

6,4%

120

6,0%

100

5,6%

80

5,2%

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

%-groei (j.o.j.)

40% boven het niveau van voor de crisis.

%-groei (j.o.j.)

Ondanks de lichte daling van het aantal faillissementen in 2011,

%-groei (j.o.j.)

Bron: CBS

2012

Totaal spaargeld huishoudens Uitstaand debiteurensaldo particulieren Zakelijk kredietverlening Aantal particuliere kredietnemers met betalingsproblemen (r.as)

Zeer gefragmenteerde markt met veel kleine spelers In de periode 2006 tot 2010 is het aantal deurwaarderskantoren

Bron: CBS

Deurwaarderskantoren

gedaald met 2%, terwijl het aantal incassobureaus groeide met

Incassobureaus 2%

10,6%. Alleen deurwaarderskantoren hebben een wettelijke status

6%

4%

4%

15%

en daarmee zijn de toetredingsdrempels voor het opstarten van een incassobureau een stuk lager.

38%

De branche is sterk gefragmenteerd. Er zijn veel kleine bedrijven

50%

79%

actief met een tot twee werkzame personen. Bij incassobureaus ligt dit aandeel aanzienlijk hoger dan bij deurwaarderskantoren.

1-2 werkzame personen 3-20 werkzame personen 20-50 werkzame personen >50 werkzame personen

Aantal kleine incassobureaus groeit hard

Bron: CBS

Het aantal kleine incassobureaus is in de periode 2007-2012 sterk

600

gegroeid met 52%. Vanwege het ontbreken van een wettelijke

500

status, zijn de drempels voor het starten van een incassobureaus

400

aanzienlijk lager dan het starten van een deurwaarderskantoor.

300

nomen met 9%. Het aantal eenmansbedrijven nam in deze periode nog licht toe met 25 bedrijven, maar in de overige segmenten zien we een daling.

Aantal bedrijven

In de periode 2007-2012 is het aantal deurwaarderskantoren afge-

200 100 0 2007

2008

2009

2010

Deurwaarderskantoren met 1-5 werkzame personen Deurwaarderskantoren met 5-50 werkzame persoon Incassobureaus met 1-5 werkzame personen Incassobureaus met 5-50 werkzame persoon

2011

2012

17

18

economische adviesbureaus Sterke groei aantal bedrijven, tegelijkertijd daling van de vraag Adviesbureaus geven gehoor aan eis meer transparantie in tarieven Vooral vraag vanuit overheid in 2012 nog mager

Branchebeschrijving De hoofdactiviteiten van adviesbureaus liggen op het terrein van on-

zeer kleinschalig. De branche kent een grote bedrijfsdynamiek, met

dernemingsstrategie, organisatieontwikkeling en projectmanagement.

jaarlijks vele starters. Vaak betreft het een professional die kiest voor

Vaak verstrekken zij ook adviezen op andere gebieden, zoals financieel

een eigen bureau. De branche is conjunctuurgevoelig: minder gunstige

beleid. Met bijna 75% aan bedrijven zonder personeel is de branche

economische tijden gaan gepaard met vraaguitval.

Trends en ontwikkelingen De afgelopen drie jaar is het de adviesbranche niet voor de wind

blijkt dat opdrachtgevers kritischer zijn geworden. Adviesbureaus

gegaan, met in de laatste elf kwartalen slechts éénmaal omzetgroei.

geven gehoor aan de eis tot meer transparantie in tarieven en gewerk-

En dat is op zich geen vreemde ontwikkeling, gezien de conjuncturele

te uren. De druk op tarieven wordt ook veroorzaakt door de bedrijven-

situatie. De branche heeft te maken gehad met een sterke groei van

dynamiek. De branche versnipperde in rap tempo door de groei van

het aantal bedrijven en tegelijkertijd een daling van het volume. In

het aantal zzp’ers. Dit komt mede doordat de barrières tot kennis, ad-

deze omstandigheden is het vrijwel onmogelijk voor alle spelers in de

viesmethoden en -technieken laag zijn en het relatief eenvoudig is om

branche om de uurtarieven en het aantal opdrachten op peil te

als onafhankelijk adviseur ofwel zzp’er te starten. En juist de zzp’ers

houden. Een goed voorbeeld hiervan zijn de ontwikkelingen bij over-

waren bij machte om relatief lage tarieven in rekening te brengen. De

heidsopdrachten. Adviesbureaus kregen vanuit de overheid het signaal

positie van kleine bedrijven is echter zwak ten opzichte van grote be-

dat het minder en goedkoper moest, wat uiteindelijk heeft geleid tot

drijven op het moment dat klanten raamcontracten willen afsluiten

de invoering van een maximumtarief bij overheidsopdrachten. Hieruit

(ten behoeve van kostenefficiency).

Onze visie De start van 2012 is allerminst gunstig te noemen voor de adviesbran-

ling zal echter ditmaal meer gedreven worden door het verlies aan

che. ABN AMRO verwacht dat deze situatie in het eerste halfjaar zal

volume dan door een prijsdaling. Vooral de vraag naar adviesdiensten

aanhouden en gaat uit van een daling van de economische groei in het

vanuit de overheid zal in 2012 nog mager zijn. Een groot deel van het

eerste half jaar, gevolgd door een verbetering in de tweede helft. Dit

volumeverlies komt voor rekening van de publieke sector. Overheden

zal leiden tot een economische krimp van 0,6%. Parallel hieraan gaan

(zowel rijk als gemeenten) moeten stevig saneren en bezuinigen als

wij uit van een omzetdaling van 3% bij de adviesbureaus. Het vertrou-

gevolg daarvan fors op externe inhuur. In andere segmenten zal het

wen van het bedrijfsleven in de economie blijft nog relatief broos en

volumeverlies beperkt zijn, zoals in de fusie- en overnamemarkt. Om

dit heeft zijn effect op het niveau van de investeringen en de inkoop

de klant te behouden staan thema’s als prijs-kwaliteitverhouding,

van adviesdiensten. De adviesopdrachten die uitgezet worden, hebben

focus op de klant en klantentevredenheid hoog op de agenda. Dit zijn

vooral betrekking op thema’s als liquiditeitenbeheer, kostenreductie,

de onderdelen waarop bureaus zich kunnen onderscheiden.

herstructurering en vooral risicomanagement. De verwachte omzetda-

Kerngegevens

Websites


groei aantal bureaus (t.o.v. 2011): 11,5%

Omzet 2011: circa EUR 9 mrd

aandeel aantal eenmansbedrijven: 88,4%

Aantal organisatieadviesbureaus: 66.950

Aantal werknemers: circa 65.000


www.roa-advies.nl www.ooa.nl www.consultancy.nl www.theconsultancygroup.nl

economische adviesbureaus

Omzet managementadviesbureaus daalde in 2011 25%

geven. Voor het derde achtereenvolgende jaar is de omzet gedaald.

20%

In 2011 was de omzetdaling 2,1% ten opzichte van 2010. Stevige

15%

5%

2%

0%

0%

-5%

-2%

-10% -4%

-15%

2006-3

-6% 2006-4 2007-1 2007-2 2007-3 2007-4 2008-1 2008-2 2008-3 2008-4 2009-1 2009-2 2009-3 2009-4 2010-1 2010-2 2010-3 2010-4 2011-1 2011-2 2011-3 2011-4

-20% 2006-1

bezuinigingen van de overheid zorgen voor veel vraaguitval.

4%

2006-2

drachten uit de private sector zal zich hooguit stabiliseren en de

%-groei (j.o.j.)

De situatie ziet er voor 2012 nog niet gunstig uit. Het aantal op-

6%

10%

bezuinigingen bij zowel bedrijfsleven als overheid waren hier de oorzaak van.

8%

BBP-groei (j.o.j.)

De branche heeft sinds de crisis van 2008 terrein moeten prijs-

Bron: CBS

Omzetontwikkeling (l.as)

BBP-groei (r.as)

Prijs neemt na 2 jaar daling eindelijk weer toe

Bron: CBS

Vanaf begin 2009 daalden de tarieven voor managementadvies. De daling heeft zich vervolgens twee jaar lang doorgezet. Het diepte-

110

6

punt lag in 2010 met een daling van 4,5%. In de afgelopen twee

108

4

jaar is ook de vraag naar managementadvies scherp gedaald, en

106

gaan stijgen. Of deze stijging zich zal voortzetten is nog de vraag.

-2

100

-4

98

De economische situatie is hiervoor nog zwak.

-6

96 94

-8 2007

2008

2009

Prijsindexcijfers

In de periode 2006-2011 is de groei van het aantal bedrijven bijna

90.000

60%.

80.000

2011 Jaarmutaties (r.as)

Bron: CBS, ABN AMRO Sector Research

Groei aantal vestigingen 20072012: +67%

70.000 60.000

ongeveer 3% j-o-j. Het tempo van de groei in aantallen bedrijven is

50.000

daarmee wel afgenomen in vergelijking met voorgaande jaren.

40.000

ABN AMRO verwacht dat het aantal bedrijven in 2012 verder zal

30.000 20.000 Aantal

groeien. De branche blijft een kweekvijver van startende ondernemers, ook in tijden van economische neergang.

2010

Kwartaalmutaties (r.as)

Ondanks malaise blijft aantal vestigingen groeien De branche telt circa 53.000 bedrijven in 2011. Dit is een groei van

% groei

0

102 Index

Sinds het tweede kwartaal van 2011 zijn de tarieven weer licht

2

104

daarmee de omzet.

10.000 0 2007

2008

2009

2010

2011

2012

Overige managementadviesbureaus Organisatieadviesbureaus Public relationsbureaus

Sterk versnipperde branche met veel eenmansbedrijven

Bron: CBS

De branche is zeer gefragmenteerd en bestaat voor driekwart uit eenmansbedrijven. Het aantal eenmansbedrijven blijft jaarlijks groeien. De adviesbranche kent jaarlijks vele starters, vooral het aandeel zzp’ers is groot. Tegelijkertijd heeft de crisis tot vraaguitval en prijsdruk geleid en daarmee de positie van zzp’ers verzwakt. Bij bezuinigings- en saneringsrondes wordt de flexibele schil van bedrijven als eerste gesaneerd.

50-100 werkzame personen 0,1% 20-50 werkzame personen 0,1% 10-20 werkzame personen 0,4% 5-10 werkzame personen 0,8% 3-5werkzame personen 2 werkzame personen

2,3%

7,0%

87,7%

1 werkzaam persoon

19

20

marktonderzoekbureaus Branche zeer innovatief en technologie speelt prominente rol Marktonderzoek is verdringingsmarkt geworden Aantal fusies en overnames in 2012 op relatief hoog niveau

Branchebeschrijving De hoofdactiviteit van marktonderzoekbureaus betreft kwalitatief en/of

bedrijven. De branche is kleinschalig van aard, aangezien er relatief

kwantitatief onderzoek. Bedrijven houden zich bezig met het syste-

veel bedrijven zonder personeel actief zijn. De MOA is de belangen-

matisch en objectief zoeken naar (en analyseren van) gegevens die van

behartiger en heeft als voornaamste doel om de kwaliteit van markt-,

belang zijn voor het vaststellen en oplossen van problemen voor

opinie- en beleidsonderzoek te bevorderen.

Trends en ontwikkelingen De economische tegenwind van de afgelopen jaren heeft de branche

vormt technologie tevens een bedreiging, want de toetredingsdrem-

eigenlijk nooit echt in problemen gebracht. Elk jaar was de omzet in

pels tot de branche worden hiermee verlaagd. Voor nieuwe toetreders

staat om te groeien. Ook in 2011 groeide de omzet en wel met 3,3%

is het relatief eenvoudig om als onafhankelijk marktonderzoeker ofwel

ten opzichte van 2010. Dit is vergeleken met andere branches binnen

zzp’er te beginnen. En dit verklaart meteen de sterke groei van het

de dienstensector geen slechte prestatie, maar ten opzichte van het

aantal bedrijven in een relatief kort tijdsbestek (een groei van circa

niveau van de omzetgroei voor de crisis van 2008-2009 nog steeds

65% in de periode 2006-2011). De innovatie in onderzoeksmethoden

onder de maat. Daarmee heeft de recessie toch grote invloed gehad

is hoog in deze branche. De verwachting is dat traditionele onder-

op deze branche. De technologie speelt een belangrijke rol. Door de

zoeksmethoden altijd zullen blijven bestaan, maar de populariteit van

technologie is de manier van het verzamelen van gegevens relatief

onderzoek via social media is niet te stoppen. Dit maakt de branche

eenvoudiger (ondermeer door social media) geworden en ook goedko-

zeer dynamisch. Bureaus die niet in staat zijn de ontwikkelingen te

per (door relatief lagere ontwikkelen softwarekosten). Maar daarmee

volgen, krijgen het moeilijk.

Onze visie De echt turbulente tijden na de economische neergang van 2008-2009

krijgen met de privacywetgeving, waardoor sommige onderzoeks-

zijn goeddeels voorbij, maar daarmee zijn nog niet alle problemen voor

methoden lastiger worden om uit te voeren. ABN AMRO gaat uit van

de marktonderzoekbranche opgelost. De branche is een verdringings-

een omzetgroei voor de gehele branche van 3,0% in 2012. Nieuwe

markt geworden en de concurrentie is momenteel erg hoog. Het

technologieën en de aanwas van nieuwe bedrijven zal de branche parten

probleem zit hem vooral aan de vraagzijde, waar het tempo van de groei

spelen in 2012 en daarmee zal de druk op prijzen worden opgevoerd.

afnam. Maar ondanks de bezuinigingen van bedrijfsleven en overheden

Autonome groei wordt moeilijker realiseerbaar en de enige manier om

in 2012 blijft de vraag naar harde gegevens over marktontwikkelingen

in marktaandeel te groeien is door consolidatie of samenwerking. Het

solide genoeg. Hierin valt echter wel een verschil in segmenten waar te

aantal fusies en overnames zal daarom in 2012 op een relatief hoog

nemen, waarbij de vraag naar de diensten van online panelbedrijven

niveau liggen. Vooral de grote en middelgrote spelers zullen actief

relatief gunstig is. Opdrachtgevers hechten nog steeds veel waarde aan

worden op de overnamemarkt, terwijl de kleinere spelers zich meer

‘realtime-informatie’. Op dit terrein kan de branche echter wel te maken

zullen gaan toeleggen op allianties.

Kerngegevens

Websites

Omzetgroei 2011: +3,3%

waarvan met 1 werkzame persoon: 80,9%

Totale omzet 2011: circa EUR 2,0 mrd

Groei aantal bedrijven sinds 2007: 34,5%

Aantal bedrijven: 5.890

Groei aantal bedrijven sinds 2011: -0,1%


http://moaweb.nl www.esomar.org www.onderzoekpaleis.nl www.adformatie.nl

marktonderzoekbureaus

Omzet van marktonderzoekbureaus groeide in 2011

0%

5%

-2%

0%

-4%

-5%

-6%

zoek nam af onder invloed van de toegenomen onzekerheid in het

2006-1

bedrijfsleven.

2008-3

de omzet weer met 1,1% is gedaald. De vraag naar marktonder-

Omzetontwikkeling (l.as)

2010-3 2010-4 2011-1 2011-2 2011-3 2011-4

10%

2009-1 2009-2 2009-3 2009-4 2010-1 2010-2

2%

2008-4

15%

2008-1 2008-2

4%

2007-2 2007-3

De voorlopige cijfers geven aan dat in het vierde kwartaal van 2011

20%

2007-4

lager dan in de jaren 2006-2009.

6%

2006-3

in 2010, is het niveau van de omzetgroei nog steeds aanzienlijk

25%

2006-4 2007-1

gegroeid. Ondanks de lichte verbetering ten opzichte van de groei

2006-2

De omzet van marktonderzoekbureaus is in 2011 met 3,3%

Bron: CBS

BBP-groei (r.as)

Prijzen van markt- en opinieonderzoek blijven stijgen Ondanks dat de prijzen jaarlijks stijgen, ligt de toename elk jaar

Bron: CBS

110

3,0

108

2,5

106

2,0

Prijzen per type onderzoeksproject en per bureau variëren, doordat

104

1,5

verschillende prijscalculatiemethoden worden gehanteerd. Een

102

1,0

100

0,5

onder het niveau van de inflatie. De toename in prijs in het vierde

bureau met een goede reputatie heeft relatief hogere tarieven.

Index

daalde.

Kleine bureaus zijn weer flexibeler in hun prijsstelling, omdat hun

98

0,0

vaste kosten lager zijn.

2007

2008

2009

2010

% groei

kwartaal heeft niet kunnen voorkomen dat de omzet in dat kwartaal

2011

Prijsindex markt -en opinieonderzoek Jaarmutaties

TNS-Nipo blijft grootste speler

Bron: Marketing Tribune, MOA, ABN AMRO Sector Research

Het aantal fte’s in de weergegeven top-10 is gestegen met 5,2%.

TNS-Nipo

De sterkste stijging vond plaats bij Blauw Research en GfK Retail &

GfK Panel Services Benelux Intomart GFK

Technology.

Synovate

Naar fte gerekend is TNS Nipo het grootste marktonderzoekbureau

GfK Retail and Technology Benelux

in Nederland. Het verschil in fte met nummer twee (GfK Panel

Blauw Research Motivaction International

Services) is ten opzichte van 2010 bijna 100 fte.

MarketResponse Nederland

Binnen deze branche gaat het vooral om mensen en daarmee

Millward Brown Skim

vormen de loonkosten de belangrijkste kostenpost, met een

0

belang van meer dan 30% van de omzet.

50

100

150

200

De top-5 marktonderzoeksbureaus behouden marktmacht Vergelijkbaar met andere branches in de dienstensector, heeft ook spelers. De top-5 in deze branche heeft relatief veel marktmacht en

350

Bron: Marketing Tribune, MOA

Bestaande uit: TNS NIPO GfK Panel Services Benelux Intomart GFK Synovate GfK Retail and Technology Benelux

150

de kloof met de overige bedrijven is groot.

Bedrijven 1-5

100 Omzet 2011 in mln eur

De branche is sterk gefragmenteerd. Uit de bedrijvendemografie soon heeft. Bijna 95% heeft niet meer dan 50 personen in dienst.

300

200

deze branche enkele zeer grote bedrijven en een bulk aan kleine

blijkt dat bijna 70% van het aantal bedrijven één werkzame per-

250

Aantal fte 2009 Aantal fte 2010 Aantal fte 2011

50

Bedrijven 11-15

Bedrijven 6-10

Groottte bol = aandeel fte in top 40 bedrijven

Bedrijven 15-20

0

200 Aantal fte

400

600

800

1.000

1.200

21

22

notariskantoren Ongunstige economische omstandigheden spelen notariaat parten Groei aantal prijsvechters zal situatie verder verharden Woningmarkt zal in 2012 niet verbeteren

Branchebeschrijving De notaris wordt benoemd bij koninklijk besluit. Hij of zij is een open-

de ondernemingspraktijk. Voor alle drie segmenten geldt een

bare ambtenaar met een onafhankelijke vertrouwensfunctie en is

fullserviceconcept. Op deze segmenten heeft de notaris een

bevoegd om authentieke akten te verlijden. De notaris legt rechts-

domeinmonopolie. Notarissen zijn verplicht aangesloten bij de

verhoudingen vast in akten. De notarispraktijk wordt in drie

Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (KNB).

segmenten verdeeld: de familiepraktijk, de onroerendgoedpraktijk en

Trends en ontwikkelingen Door veranderingen in de samenleving, demografische ontwikkelingen

een kortstondig herstel waar te nemen in de prijsontwikkelingen van

en wijzigingen in regelgeving, maar ook door de ongunstige econo-

de onroerendgoedpraktijk. Zoals in vele branches van de zakelijke

mische omstandigheden, hebben veel notariskantoren het ronduit

dienstverlening, ontstaan er ook in deze branche initiatieven onderin

moeilijk gehad. De woningmarkt zit in het nauw en de conjuncturele

de markt, waarbij notarisdiensten tegen beperkte kosten worden

ontwikkelingen hebben de problemen hier alleen maar versterkt. En

aangeboden. Zo kan online via sjablonen een concept oprichtingsakte

omdat de omzet van een gemiddeld kantoor voor een groot deel

voor een stichting, een koopakte woning of een samenlevingscontract

afhankelijk is van transacties in de woningmarkt, zijn de financiële

worden opgesteld. En omdat de tarieven hier relatief laag zijn, groeit

gevolgen voor notariskantoren in 2011 merkbaar geweest. De

dit segment sterk. Verwacht wordt dat met de groei van het aantal

productie van akten in dit segment is de laatste jaren sterk terug-

prijsvechters de situatie verder zal verharden. Innovatie en vernieuwing

gelopen en veel kantoren hebben vanwege de felle concurrentie de

in bedrijfsprocessen ten behoeve van efficiency krijgen hierdoor

tarieven in de onroerendgoedpraktijk verlaagd. Begin 2011 was er wel

steeds vaker een prominente plaats op de notarisagenda.

Onze visie Veranderingen in regelgeving kunnen voor notariskantoren zowel

relatief laag zullen blijven. De woningmarkt zal in 2012 niet verbeteren,

negatief als positief uitwerken. Zo heeft de wijziging van de Successie-

met een verdere daling in zowel woningprijzen als het aantal transacties.

wet in 2010 de branche destijds een goede impuls gegeven, met een

Om zich te wapenen tegen de omzetdaling en de prijsconcurrentie, zal

aanzienlijke toename van het aantal akten. Nieuwe regelgeving kan

het notariskantoor daar waar mogelijk een efficiencyslag moeten maken

echter ook minder gunstig uitpakken. De betrokkenheid van de notaris

in de dagelijkse bedrijfsvoering. De inzet van IT kan hierbij oplossingen

bij het oprichten van een BV staat ter discussie en dit kan het volume in

bieden. Ondanks enkele goede initiatieven en ‘best practices’ worden

de ondernemingspraktijk aantasten. In dit verband is het ook onrustig in

tot op heden de mogelijkheden van IT nog onvoldoende benut. Tevens

de familie- en onroerendgoedpraktijk, waar een vergelijkbare discussie

zijn de budgetten van kantoren ten behoeve van IT-investeringen nog

gaande is over de verplichte betrokkenheid van de notaris. Op welke

beperkt. Nieuwe technieken en verdere digitalisering vinden echter

termijn dit gaat spelen, is echter nog onbekend. ABN AMRO gaat ervan

steeds meer hun weg en zullen op den duur ook meer gemeengoed

uit dat de omzet in 2012 onder druk blijft staan en de winstmarges

gaan worden.

Kerngegevens Aantal notarissen KNB (februari 2012): 1.410 groei t.o.v. 2011: -1,5%

Websites Aantal kantoren KNB (februari 2012): 817 Aantal vestigingen KNB (februari 2012): 981

Aantal kandidaat-notarissen (feb. 2012): 1.822


groei t.o.v. 2011: -0,2%

www.notaris.nl www.knb.nl www.notarielestichting.nl www.njb.nl

notariskantoren

Een daling van het volume in 2011 in de familiepraktijk 7

120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 -10 -20 -30 -40 -50

6

rondom erfenissen zijn vereenvoudigd. Door de wetswijziging is

5

het aantal akten explosief gestegen.

4

De tarieven daalden als gevolg van de toegenomen concurrentie in Tarieven (j-o-j, % groei)

3

dit segment. Veel kantoren wilden volop profiteren van de toenemende vraag. De impuls was echter eenmalig en het aantal akten is gekrompen van 138.000 in het tweede kwartaal van 2010 tot bijna 79.000

2 1 0 -1 -2 -3 2008

akten aan het eind van 2011.

2009

2010

2011

2012

Akten (testamenten) Tarieven familiepraktijk (l.as)

Aantal bedrijfsoprichtingen gegroeid in 2011

20

tarieven hebben onder druk gestaan. De productie van akten en de

1

10

0

0 -10

-1

-20 -2

omzet in dit segment zullen het komende jaar stabiel blijven.

-30

-3

-40 2008

2009

2010

Oprichtingen bedrijven

2011v

2012

Tarieven ondernemingspraktijk (l.as)

Marktomstandigheden in onroerendgoed nog steeds uitdagend een aandeel van 65 tot 75% van de omzet.

2

10

1

5

0

0

-1

-5

-2

-10

-3

-15

-4

-20

-5

-25

2012, zal de onrust op de woningmarkt leiden tot een verdere

-6

-30

daling van het aantal transacties, waardoor het aantal akten ook

-7

-35

De tarieven in de onroerendgoedpraktijk volgen vertraagd de ontwikkeling in het aantal woningtransacties. Begin 2011 konden de tarieven zich weer kort herstellen. Ondanks de lichte opleving van het aantal transacties voor 1 juli

-8

laag blijft.

-40 2008

2009

2010

Aantal verkochte woningen

2011

2012

Tarieven onroerendgoedpraktijk (l.as)

Huizenmarkt blijft in mineur

Bron: CBS, DNB

De belangrijkste oorzaak van de zwakke huizenmarkt is de heer-

14

250.000

12

sende onzekerheid door de staatsschuldencrisis in Europa, de be-

wanneer de onzekerheid over de economie en de inrichting van de huizenmarkt wegebt. Het aantal transacties zal naar verwachting in 2012 dalen tot 110.000 transacties.

8 Aantal transacties (12-maands total)

Een opleving van de woningmarkt krijgt waarschijnlijk pas gestalte

10

200.000

zuinigingen van de overheid, maar vooral ook door de discussie over de hypotheekrenteaftrek.

Aantal transactie (j-o-j, % groei)

Tarieven (j-o-j, % groei)

De onroerendgoedpraktijk heeft voor een gemiddeld notariskantoor

Bron: CBS

6

150.000

4 2

100.000

0

Eerste daling: februari 2009

-2 50.000

-4 -6

0 2004

-8 2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

Aantal woningtransacties (l.as)

Stijgende huizenprijs (r.as)

Dalende huizenprijs (r.as)

Aanwas hypotheken (r.as)

2012

J-o-j % groei

Het aantal oprichtingen is eind 2009 tm begin 2010 gedaald en de

30

2 Tarieven (j-o-j, % groei)

mingspraktijk.

40

Aantal oprichtingen (j-o-j, % groei)

ten geformuleerd en daar is juridisch advies voor nodig. Dit wordt Ook aandelen- of bedrijfsoverdrachten vallen onder de onderne-

Bron: CBS

3

Bij de oprichting van een BV, stichting of vereniging worden statuin een notariële akte vastgelegd en is volgens de wet een vereiste.

Aantal testamenten (j-o-j, % groei)

Begin 2010 is de Successiewet aangepast, waarbij de regels

Bron: CBS, KNB, CTR

23

24

schoonmaakbedrijven Markt voor schoonmaakbedrijven blijft krimpen Multiserviceconcept wint aan populariteit, maar is niet altijd de oplossing Meer bezuinigingen van overheid en bedrijven drukken de vraag

Branchebeschrijving De schoonmaakbranche kan worden opgesplitst in twee verschillende

transportmiddelen en industriële installaties). Overkoepelende

segmenten: reiniging van gebouwen (zoals kantoorpanden en onder-

organisaties zijn de OSB (werkgevers) en de RAS (arbeids-

wijsgebouwen, inclusief glazenwassen, gevelreiniging en schoorsteen-

verhoudingen), de Vereniging Schoonmaak Research (VSR) en het

vegen) en overige reiniging (waaronder schoonmaak van

opleidingsinstituut SVS.

Trends en ontwikkelingen De schoonmaakbranche staat al enige tijd onder druk. Schoonmaak-

partijen) de markt te bedienen. Multiserviceconcepten zijn hierbij een

bedrijven worden blootgesteld aan ontwikkelingen die de markt-

vaker voorkomend verschijnsel en liggen in lijn met de klantwens om

omstandigheden sterk beïnvloeden, zoals het toenemende aantal

facilitaire dienstverlening centraal bij één uitvoerder onder te brengen.

aanbestedingen, de aanhoudende prijsdruk, de toenemende werkdruk

Dit neemt echter niet weg dat de markt is verzadigd en het volume

en slechts beperkte mogelijkheden om autonome groei te realiseren.

structureel afneemt. Ondanks dat de uitbestedingsgraad van bedrijven

Deze negatieve spiraal mondt uit in een zware concurrentieslag en

rond de 65% ligt en jaarlijks toeneemt, krimpt de markt voor schoon-

krimpende marges. In 2011 zijn vooral de kleine schoonmaakbedrijven

maakbedrijven. De beperkte mogelijkheden tot autonome groei hebben

hiervan slachtoffer geworden; de financiële weerbaarheid van middel-

niet alleen te maken met de toenemende leegstand en krimpende

grote en grote bedrijven is in dit verband groter gebleken. Overigens

productie van kantoren, ook Het Nieuwe Werken draagt hieraan bij met

hebben veel kleine bedrijven een oplossing voor de malaise gevonden,

een structurele afname van het aantal vaste werkplekken. Daarnaast zal

door via verregaande samenwerking (al dan niet met branchevreemde

de afname van de beroepsbevolking dit proces verder versterken.

Onze visie Het aantal faillissementen lag in 2011 op 123. Dit is weliswaar nog onder

tot bezuinigingen. Overheidsinstanties moeten keuzes maken en beste-

het niveau van 136 in 2005, maar is ten opzichte van de overige jaren

den liever hun (schaarser wordende) middelen aan hun kernactiviteiten

hoog. In januari 2012 lag het aantal faillissementen 25% hoger dan een

dan aan ondersteunende diensten. En in de private sector wordt ge-

jaar eerder. Daarmee zijn de vooruitzichten voor deze branche in 2012 al-

zocht naar kostenefficiency en worden bestaande contracten met facili-

lerminst gunstig te noemen. Schoonmaak blijft mensenwerk en is een

taire dienstverleners opengebroken en herzien. Uit synergie oogpunt is

onmisbare dienst voor veel bedrijven en instellingen. Maar er is grote

het niet zo vreemd dat de vraag naar multiserviceconcepten populair is

onrust aan zowel de vraag- als de aanbodkant en op korte termijn is

momenteel, maar het is de vraag of dit het antwoord is voor de proble-

deze onrust niet weg te nemen. De economische tegenwind versterkt

men in de branche. De behoefte naar echte specialisten zal blijven en

de problemen binnen de branche alleen maar. Grote schoonmaakbedrij-

het samenvoegen van twee totaal verschillende diensten is niet vanzelf-

ven zijn in dit geval weerbaarder dan de middelgrote en kleinere spelers.

sprekend. Een goed voorbeeld hiervan is het niet doorgaan van de voor-

Ook opdrachtgevers ervaren de economische teruggang en gaan over

genomen overname van schoonmaker ISS door beveiliger G4S.

Kerngegevens

Websites


Aandeel bedrijven tot 5 werknemers: 84,7%

Aantal schoonmaakbedrijven: 11.040

Aantal werknemers: circa 144.000

waarvan reiniging van gebouwen: 61,2%


waarvan circa 66% vrouw

www.osb.nl www.servicemanagement.nl www.vsr-org.nl www.facility-network.nl

schoonmaakbedrijven

Omzet onder druk in schoonmaakbranche

Bron: CBS

De omzet van schoonmaakbedrijven staat onder druk. In de

10%

tweede helft van 2011 heeft de branche te maken gehad met een

8%

terugval in omzet. Over heel 2011 daalde de omzet met 1,1%.

6%

De daling van de omzet werd vooral veroorzaakt door een daling

4%

ring van contracten van facilitaire diensten.

2%

%-groei (j.o.j.)

van de vraag. De vraag is gedaald, onder invloed van een versobe-

0% -2%

Ook in 2012 zal de vraag onder druk blijven staan en ABN AMRO

-4%

gaat uit van een omzetdaling van 1,5%.

-6% 2006

2007

2008

2009

2010

2011

Omzet schoonmaakbedrijven BBP-groei (r.as) Prijsontwikkeling schoonmaakdiensten

Productie kantoren neemt af en leegstand neemt toe De daling van de vraag heeft niet alleen te maken met de versobe-

20%

percentage verder zal oplopen. De productie van kantoren is al sinds februari 2010 aan het dalen. Ook hier verwachten wij geen verbetering in 2012.

10%

12%

5% 10%

0% -5%

8%

-10% -15%

6%

Leegstand in % van voorraad

neemt structureel toe. De verwachting is dat gedurende 2012 dit

14%

15% Productie kantoren (j-o-j % groei)

De leegstand bevond zich begin 2012 op 15% van de voorraad en

16%

25%

ring van bestaande contracten. Ook de toenemende leegstand van kantoren en de productiedaling draagt bij aan een dalende vraag.

Bron: CBS, DTZ Zadelhoff

-20% -25%

4% 2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Productie kantoren (l.as) Leegstand kantoren (in % van de voorraad)

Het aantal eenmansbedrijven blijft toenemen

Bron: CBS

In de laatste vijf jaar is het aantal bedrijven met 25% gestegen. Vooral het aantal kleine bedrijven neemt jaarlijks sterk toe. De bran-

2012

che is daarmee erg versnipperd: meer dan 75% van het aantal be-

2011

drijven heeft maximaal 5 werknemers.

2010

De marktomstandigheden zijn daarmee verslechterd. De sterke

64%

21%

62%

22%

63%

21%

11%

4% 1%

11%

4% 1%

11%

4% 1%

2009

61%

21%

13%

5%

2008

60%

21%

13%

5%

groei van het aantal bedrijven in combinatie met een dalende de vraag naar schoonmaakdiensten, zorgt voor verdere druk op de omzet per bedrijf. Voor 2012 verwachten wij hierin geen verdere

56%

2007

23%

15%

1% 1%

5% 1%

0%

verbetering.

20%

40%

60%

80%

100%

1 werkzame persoon

2-5 werkzame personen

5 tot 20 werkzame personen

20 tot 100 werkzame personen

100 werkzame personen of meer

Autonome groei van schoonmaakbedrijven blijft moeilijk

Bron: Service Management

De tien grootste schoonmaakbedrijven hebben een gezamenlijke

= positie 2010 400

omzet van circa EUR 1,5 mrd, wat neerkomt op een marktaandeel

350

van circa 30%. omzet gekrompen in 2011. Toch blijft ISS de grootste.

200

ste bedrijven van de branche hebben het meeste aan omzet moeten inleveren.

Omzet (x 1 mln EUR)

250

ISS Cleaning Services CSU Cleaning Services

300

Volgens de meest actuele cijfers is alleen ISS Cleaning Services in De bedrijven 5 t/m 10 zijn slechts licht gegroeid in omzet. De klein-

grootte van bol = omzet per werknemer

Hago Nederland Asito (geen 2011 cijfers) Gom Schoonhouden

150 100

Dolmans Groep Hectas EW Succes VLS Groep

50 0

0

2.000

Werknemers

4.000

6.000

8.000

10.000

12.000

14.000

16.000

18.000

25

26

uitvaartbedrijven Marktomstandigheden uitdagender en concurrentie neemt sterk toe Druk op prijzen en marges houdt aan: opkomst lowbudget uitvaarten Voorfinanciering neemt toe, goed werkkapitaalbeheer nodig

Branchebeschrijving Tot de uitvaartbranche behoren bedrijven die zich bezighouden met het

verzorgen de collectieve reclame-uitingen en de CAO. Sinds december

verzorgen van begrafenissen en/of crematies. De branche kent een

2006 heeft de branche een Keurmerk Uitvaartzorg ten behoeve van

aantal belangenbehartigers. Deze brancheorganisaties zijn het aan-

kwaliteitsborging. Demografische ontwikkelingen vormen een belang-

spreekpunt voor stakeholders, zorgen voor de informatievoorziening,

rijke basis voor de omzetprognoses in de uitvaartbranche.

Trends en ontwikkelingen De onverwachte daling van het aantal sterfgevallen sinds 2003, is vanaf

concurrentie toe. Dit zorgde niet alleen voor een druk op prijzen voor de

2009 omgeslagen naar een stijgende trend. Sinds 2009 is het aantal

gangbare basisdiensten, ook ontpopten zich aan de onderkant van de

sterfgevallen gegroeid met 3,7%. Dit is weliswaar een gunstige

markt allerlei uitvaartalternatieven met goedkope crematie- en

ontwikkeling voor de uitvaartbranche, maar nog steeds ligt het aantal

begrafenispakketten. Dit komt vooral doordat de branche laagdrempelig

sterfgevallen 2,2% onder de piek van 2002. Met de daling van het

van aard is. Er is niet veel voor nodig om een bedrijf te starten. Vooral de

aantal sterfgevallen zijn ondernemers in deze branche op zoek gegaan

groei van het aantal zelfstandigen is opvallend. Met de komst van deze

naar alternatieve inkomstenbronnen, zoals uitvaartpolissen. De verkoop

nieuwe spelers kreeg de branche meer elan, mede dankzij de nieuwe

van uitvaartpolissen staat echter de laatste jaren onder druk, omdat

en soms ook innovatieve methoden en technieken die werden

deze markt grotendeels verzadigd is. Tegelijk met de daling van het

geïntroduceerd. Ook door het aangaan van nieuwe (soms branche-

aantal sterfgevallen, groeide ook het aantal bedrijven en vestigingen.

vreemde) samenwerkingsverbanden (bijvoorbeeld met de zorgsector),

Daarmee werden de marktomstandigheden uitdagender en nam de

kunnen bedrijven groei realiseren.

Onze visie De gezondere levensstijl van Nederlanders en betere medische tech-

houden. Hierbij moet wel aandacht blijven voor klantgerichtheid, be-

nieken zullen de branche parten blijven spelen. Ook de komende jaren

trokkenheid en persoonlijk contact, want voor deze branche blijven dit

zal dit de groei van het aantal sterfgevallen sterk beïnvloeden. Be-

belangrijke aspecten van het ondernemen. Het is bovendien voor on-

staande prognoses van het aantal sterfgevallen bieden weinig houvast.

dernemers van belang om de transparantie richting de klant te verho-

De druk op prijzen en marges zal aanhouden in 2012 dankzij de sterke

gen. In deze branche wordt veelal door ondernemers aan voorfinancie-

concurrentie en de groei van het aantal aanbieders van lowbudget uit-

ring gedaan. Bedragen van volledige uitvaarten worden in sommige

vaartdiensten. De aanhoudende margedruk vraagt van ondernemers

gevallen voorgeschoten, terwijl de betaling van de factuur door nabe-

om hun bedrijfsprocessen zo efficiënt mogelijk in te richten en een

staanden soms enkele maanden op zich laat wachten. Voor minder

sterke focus op kosten zal hierbij onontbeerlijk zijn. Ook zullen onder-

liquide ondernemers kan dit een risico voor de continuïteit van het

nemers blijven zoeken naar nieuwe manieren voor aanvullende dienst-

bedrijf vormen. Hier geldt dat goed werkkapitaalbeheer deze risico’s

verlening richting klanten, om zo de omzet en marges op peil te

aanzienlijk kan verminderen en de geldstromen in kaart kan brengen.

Kerngegevens

Websites

Aantal vestigingen: 1.545 waarvan in Zuid-Holland:16,9%

waarvan in Noord-Brabant: 13,1% Sterftecijfer 2011: 139.204

waarvan in Gelderland: 13,9%


groei t.o.v. 2010: +2,3%

www.uitvaart.org www.keurmerkuitvaartzorg.nl www.bgnu.nl www.lvc-online.nl

uitvaartbedrijven

Aantal sterfgevallen neemt per jaar weer toe 150

17

zonder gevolgen voor ondernemers. De omzet nam af en kostenef-

140

16

ficiency kwam hoog op de agenda. Sinds 2009 groeit het aantal

130

15

sterfgevallen per jaar echter weer.

120

14

110

13

100

12

90

11

Onder druk van een lager aantal sterfgevallen per bedrijf en daarmee een toenemende druk op de omzet uit de kernactiviteiten, gaan bedrijven op zoek naar alternatieve omzetbronnen, zoals op het gebied van uitvaartverzekeringen.

Aantal sterftgevallen (x1.000)

Het aantal sterfgevallen liep in 2004 scherp terug en dit bleef niet

80

10

Bevolking NL (x 1.000.000)

Bron: CBS

1960 1964 1968 1972 1976 1980 1984 1988 1992 1996 2000 2004 2008 2012 Aantal sterfgevallen per jaar

Bevolking (r.as)

Brutopremie van de top-20 uitvaartverzekeraars groeit in 2010 Nederland kent drie grote uitvaartverzekeraars (DELA, Monuta en

2% -9%

Yarden

woordigen ruim 60% van de markt.

Axent

Fiscale en beloningsmaatregelen hebben ertoe geleid dat de omgedaald mede dankzij de introductie van provisietransparantie.

2%

Monuta

vaartverzekeringen. De vijf grootste uitvaartverzekeraars vertegen-

zetgroei onder druk is komen te staan. De omzet is in 2010 scherp

-3%

Dela

Yarden) en daarnaast een groot aantal kleine aanbieders van uit-

Bron: AM Jaarboek

2% 3,3%

-10%

3% 6%

Nivo Uitvaart -24%

Verzekeraars 6-10 Verzekeraars 11-15

6%

10%

-53%

21% -4%

Verzekeraars 16-20 -60%

-50%

-40%

Groei 2009-2010

-30%

-20%

-10%

7% 0%

10%

20%

30%

Groei 2008-2009

Aantal sterfgevallen per vestiging in Noord-Holland het grootst Wat betreft het gemiddelde aantal sterfgevallen per vestiging ontlopen Noord- en Zuid-Holland elkaar niet veel. Limburg volgt op

Limburg

100

Noord-Brabant

96

Zeeland

de voet met gemiddeld 100 sterfgevallen per vestiging. Het gemiddelde voor Nederland ligt op 86 sterfgevallen per

Bron: CBS

94

Zuid-Holland

108 109

Noord-Holland Utrecht

vestiging.

92

Gelderland

Hekkensluiter is Friesland. Deze provincie heeft een overschot in

Flevoland

uitvaartverzorging, gezien het relatief lage aantal sterfgevallen per

Overijssel

77 87 84

Drenthe

jaar. Het starten van een bedrijf is hier minder kansrijk.

76

Friesland

35 75

Groningen 0

20

40

60

80

100

120

Gemiddeld aantal sterfgeval per vestiging uitvaartverzorging

Dichtheid vestigingen/sterfgevallen in Zuid-Holland grootst De meeste sterfgevallen vinden plaats in Zuid-Holland, terwijl er in

Bron: CBS

30.000

Zuid-Holland

Flevoland het minste aantal sterfgevallen zijn te vinden. Gerela25.000

teerd aan de bevolking per provincie zien we een hoog aantal overUitvaartbedrijven in de provincies die onder de gemiddelde-lijn

15.000

liggen hebben minder sterfgevallen per jaar te verwerken dan bedrijven die boven de lijn liggen. Zuid-Holland en Friesland zijn duidelijke uitschieters.

Aantal sterfgevallen

ledenen in Limburg en Zeeland.

20.000

gemiddelde

Noord-Holland Noord-Brabant

Gelderland Limburg

10.000 5.000 0

Utrecht

Overijssel

Groningen

Friesland

Zeeland

Drenthe Flevoland

0 50 Aantal vestigingen

100

150

200

250

300

27

28

uitzendbureaus Payrollingactiviteiten sterk gegroeid, uitzendbureaus liften mee 2012 een uitdagend jaar voor de uitzendbranche Profileren op specialistisch uitzenden heeft betere groeipotenties

Branchebeschrijving Uitzendbureaus zijn dienstverleners die op commerciële basis arbeids-

meer algemeen georiënteerd is. In de uitzendmarkt opereren naast

krachten verhuren en detacheren aan bedrijven en instellingen, maar

veel kleine organisaties met één of enkele vestigingen, ook grote par-

die ook aan arbeidsbemiddeling doen. Er zijn twee koepelorganisaties

tijen zoals Randstad en USG People, die internationaal actief zijn.

in de uitzendbranche: de NBBU, gericht op het MKB en de ABU, die

Trends en ontwikkelingen De crisis van 2008-2009 heeft de branche veel schade toegebracht en

Bij opdrachtgevers heeft de crisis echter bijgedragen aan het besef dat

het aantal faillissementen onder vooral kleine uitzendbedrijven lag hoog.

een flexibele schil grote voordelen kan hebben. Het is dan ook niet

Het merendeel van de middelgrote en grote uitzendbureaus had nog re-

vreemd dat in de periode 2010-2011 als eerste juist met flexwerkers in

latief voldoende financiële buffer om de conjuncturele neergang te door-

zee werd gegaan. Het bleek een goed instrument om de vaste kosten

staan. In het Nederlandse bedrijfsleven was de financiële weerbaarheid

te reduceren en bovendien flexibel te blijven, zodat in de toekomst snel

destijds eveneens groot en dit stelde hen in staat om niet meteen al het

op veranderende marktomstandigheden kan worden gereageerd. Maar

boventallig vast personeel te ontslaan. En omdat vlak voor de crisis de

ten behoeve van de flexibele schil werd niet alleen een beroep gedaan

arbeidsmarkt nog krap was, namen veel bedrijven niet het risico om

op uitzendbureaus, ook payrolling en zzp’ers werden ingezet. De payrol-

vakbekwaam personeel te ontslaan dat in een later stadium weer hard

lingactiviteiten zijn daarmee sterk gegroeid. Inmiddels hebben ook veel

nodig zou zijn. De flexibele schil werd direct afgebouwd en daarmee

uitzendbureaus hun eigen payrollinglabel en raakt dit segment nu lang-

ging de uitzendbranche een lange periode met omzetkrimp tegemoet.

zaam verzadigd.

Onze visie De economische omstandigheden bieden voor de uitzendbranche geen

vermogen. Maar zodra de economie weer aantrekt, verwachten wij dat

gunstige vooruitzichten voor 2012. De overheidsinvesteringen zullen in

opdrachtgevers weer als eerste een beroep op uitzendbureaus zullen

2012 een forse min laten optekenen. Verder zullen het consumenten-

doen. De voorlopende economische indicatoren lijken erop te wijzen dat

vertrouwen en de bestedingsbereidheid verder dalen door het slechte

we het ergste hebben gehad en ABN AMRO verwacht dat de economie

economische sentiment en het vermogensverlies op aandelen en in de

weer zal groeien in de tweede helft van 2012, maar hard zal dit nog niet

huizenmarkt. ABN AMRO verwacht dat de werkloosheid verder zal

gaan. Het lijkt er overigens op dat de propositie van generalisten in dit

oplopen. Dit maakt 2012 voor de uitzendbranche een uitdagend jaar.

stadium verder zal verzwakken. Profileren op specialistisch uitzenden

Bovendien werken allerlei andere krachten op de markt voor flexwerkers

heeft betere groeipotenties, met name in de segmenten techniek en

in, zoals de vergrijzing, de sterke groei van het aantal uitzendbureaus en

zorg. Autonome groei blijft moeilijk realiseerbaar en de middelgrote en

zzp’ers, de toenemende samenwerking in zowel binnen- als buitenland,

grote bedrijven zullen zich nadrukkelijker toeleggen op fusies en

de druk op de bruto marge en de noodzaak tot meer onderscheidend

overnames.

Kerngegevens

Websites

Omzetgroei 2011: +8,2% Aantal uitzendkrachten: 734.000

groei sinds 2007: 31,2% Bedrijven tot 10 werknemers: 2.235

Aantal bedrijven 2012: 3.745


aandeel: 59,7%

www.abu.nl www.nbbu.nl www.flexmarkt.nl www.rwi.nl

uitzendbureaus

Omzetgroei uitzendbranche staat onder druk 30

6

zetgroei in andere branches in de dienstensector is dit een goed

20

4

resultaat. De neerwaartse groeitrend, parallel aan de economische

10

2

0

0

%-groei (j.o.j.)

De omzet is in 2011 gestegen met 8,2%. Ten opzichte van de om-

ontwikkelingen, is echter een punt van zorg. De onzekerheid bij bedrijven in 2012 speelt de branche parten. Bedrijven geven de voorkeur aan kostenefficiency boven nieuwe investeringen. Bezuinigingen zullen plaatsvinden in de flexibele schil,

-10

-2

-20

-4

-30

ten koste dus van het aantal uitzendkrachten.

BBP-groei (j.o.j.)

Bron: ABU, CBS

-6 2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

CBS omzetontwikkeling ABU omzetontwikkeling Gemiddelde omzetontwikkeling uitzendbranche (ABU/CBS) BBP-groei (r.as)

Vertraging in omzetgroei in alle sectoren

Bron: ABU 40

2008-2009. Door reorganisaties en automatisering zijn veel func-

30

ties komen te vervallen. In de medische sector hebben de bezuini-

20

gingen grote impact. De vraag naar zorg zal echter op lange termijn

10

De vergrijzing onder technisch personeel is groot en daarmee

0 -10 -20

worden op de langere termijn tekorten verwacht. De industrie

-30

heeft te kampen met ongunstige omstandigheden in eindmarkten,

-40

vooral in Europa.

2008

2009

2010

2011 Groei omzet medische sector

Groei omzet industriele sector

Groei omzet technische sector

Vertraging in industrie leidt tot vertraging in uitzendomzet 40

Personeelskrapte doet zich in de industrie vooral voor in een

30

aantrekkende economie.

20

Op het moment dat de conjunctuur aantrekt, neemt de vraag naar industrieel personeel toe en daarmee de vraag naar uitzendkrachten.

%-groei (j.o.j.)

Circa 20% van alle uitzendkrachten is werkzaam in de industrie.

65 60 55 50

0 -10

45

-20 -30

bepaald door de recessie in de eurozone. Bedrijven die afhankelijk

-40

40 35 2007

zijn van deze regio, hebben daar het meest last van.

2008

2009

0,9

6,5% van de beroepsbevolking. De banengroei zal beperkt blijven en hiermee blijft de arbeidsmarkt ook gedurende 2012 ruim.

Aantal vacatures op aantal werkzoekende

1,0

neemt harder toe dan het aantal banen.

Vanwege de recessie zal de werkloosheid in 2012 oplopen tot

2011

2012

Bron: CBS, ABN AMRO Sector Research

Sinds 2009 is de arbeidsmarkt ruim. Het aantal werkzoekenden

hoger dan het aantal vacatures bij de overheid.

2010

Omzetontwikkeling industrie (l.as) Groei uitzendomzet industrie (l.as) PMI (index >50 = meer activiteit), r.as

Arbeidsmarkt blijft voorlopig nog ruim

en publieke bezuinigingen. Het aantal vacatures bij bedrijven ligt

Bron: ABU, NEVI, CBS

10

De omzet in de industrie stagneert fors in 2012. Dit wordt sterk

De arbeidsmarkt biedt geen gunstig perspectief vanwege private

2012

Groei omzet administratieve sector

Index

gunstig blijven.

%-groei (j.o.j.)

De administratieve sector heeft te verduren gehad van de recessie

Arbeidsmarkt zeer krap

0,8 Krap

0,7 0,6

Gemiddeld

0,5 0,4

Ruim

0,3 0,2

Arbeidsmarkt zeer ruim

0,1 0,0

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

29

30

leeswijzer

Deze leeswijzer geeft u inzicht in de opbouw van de brancheanalyses en geeft bovendien een verklaring van enkele veel gebruikte termen.

De tweede pagina van de brancheanalyse

De brancheanalyses bestaan uit twee volledige pagina’s. Op de

Op de tweede pagina van de brancheanalyse staan vier

eerste pagina staan achtereenvolgens de volgende onderdelen:

verschillende figuren. In de balk boven de figuren staat de titel van de figuur in het betreffende blok, inclusief een bronvermelding. In

De eerste pagina van de brancheanalyse Drie bullets

veel gevallen heeft ABN AMRO Sector Research eigen bewerkingen en ramingen gemaakt met behulp van de gegevens van de genoemde dataleverancier. Indien een dergelijke bewerking heeft plaatsgevonden, dan staat dit vermeld in de balk. De figuren op pagina 2 hebben betrekking op economische

De drie bullets bovenaan de pagina geven de kern van de analyse

ontwikkelingen. Onderwerpen die hier onder andere kunnen

weer. In drie korte zinnen wordt een kernachtige samenvatting

worden behandeld zijn: omzetontwikkeling, kostenontwikkeling,

van de brancheanalyse weergegeven.

exploitatiebeeld, exportontwikkeling, aantal bedrijven, werkgelegenheid, marktaandelen, en dergelijke.

Het blok ‘Branchebeschrijving’ Het blok ‘Branchebeschrijving’ geeft een beknopte omschrijving en definitie van de branche. De belangrijkste karakteristieken van de branche worden hierin beschreven. Het blok ‘Trends en ontwikkelingen’

Waar staan de letters ‘r’ en ‘v’ voor in de figuren? In de figuren treft u regelmatig een letter ‘r’ of ‘v’ achter het

Het blok ‘Trends en ontwikkelingen’ gaat in op de huidige

jaartal aan. In deze gevallen staat de ‘r’ voor een raming (op basis

ontwikkelingen in de branche. De tijdspanne van dit blok ligt in

van beschikbare gegevens t/m bijvoorbeeld november 2011 is een

veel gevallen tussen maart 2011 en maart 2012. In dit blok wordt

inschatting gemaakt voor de rest van het jaar). De ‘v’ staat voor

in sommige gevallen ook enkele jaren teruggekeken om de

voorspelling en betreft de verwachting van de betreffende sector

huidige ontwikkelingen en trends beter te kunnen begrijpen.

econoom van ABN AMRO Sector Research.

Het blok ‘Onze visie’ Het blok ‘Onze visie’ geeft de visie over de branche weer van de sector economen van ABN AMRO Sector Research. De analyse heeft betrekking op het huidige jaar (2012) en in sommige gevallen het komende jaar (2013). Het blok ‘Kerngegevens’ Het blok ‘Kerngegevens’ geeft een overzicht van de meest relevante (economische) indicatoren die kenmerkend zijn voor de branche. De gegevens hebben betrekking op 2011, tenzij anders vermeld. Bij het zoeken naar de gegevens voor dit blok is gebruik gemaakt van een veelheid van bronnen. Er is vooral gebruik gemaakt van de gegevens van het CBS, maar tevens zijn andere bronnen geraadpleegd, zoals brancheorganisaties, onderzoeken adviesbureaus, kranten, tijdschriften, internet en overheidsinstanties (waaronder product- en bedrijfschappen, ministeries).

leeswijzer

Veel gebruikte termen, inclusief definities Tot slot van deze leeswijzer een opsomming van enkele veel gebruikte termen in deze publicatie, inclusief de definitie volgens ABN AMRO. Definitie ZZP ZZP staat voor ‘Zelfstandigen Zonder Personeel’. Ondernemers die geen personeel in dienst hebben. Het begrip verwijst ook naar de term ‘freelancer’. Definitie MKB MKB staat voor Midden- en KleinBedrijf. In deze publicatie hanteren we als definitie voor MKB de volgende veel gebruikte tabel: Categorie onderneming

Werknemers

Jaaromzet

of jaarlijks

middelgroot

< 250

€ 50 mln.

€ 43 mln.

klein

<

50

€ 10 mln.

€ 10 mln.

micro

<

10

€ 2 mln.

€ 2 mln.

balanstotaal

Definitie FTE FTE staat voor ‘full-time-equivalent’. Eén fte staat voor een volledige werkweek van 38 uur. Definitie BBP Bruto Binnenlands Product is de totale waarde van alle in een land geproduceerde goederen en diensten in een bepaalde periode.

31

32

colofon

De Visie Op Zakelijke Dienstverlening is een uitgave van ABN AMRO. Het rapport is geschreven door ABN AMRO Sector Research op verzoek van ABN AMRO Sector Advisory.

Disclaimer De in deze publicatie neergelegde opvattingen zijn gebaseerd op door ABN AMRO betrouwbaar geachte gegevens en informatie, die op zorgvuldige wijze in onze analyses en prognoses zijn verwerkt. Noch ABN AMRO, noch functionarissen van de bank kunnen aansprakelijk

Sectoranalyse Casper Burgering ([email protected]) Senior Sector Econoom ABN AMRO Sector Research

worden gesteld voor in deze publicatie eventueel aanwezige onjuistheden. De weergegeven opvattingen en prognoses houden niet meer in dan onze eigen visie en kunnen zonder nadere aankondiging worden gewijzigd. © ABN AMRO, mei 2012

Macro economische analyse Nico Klene ([email protected]) Senior Econoom ABN AMRO Economisch Bureau

Interview Joep Auwerda Journalist/tekstschrijver

Fotografie interview Ron Offermans

Commercieel contact Han Mesters (020-3433219) Sector Banker Zakelijke Dienstverlening ABN AMRO Sector Advisory

Distributie Website: www.abnamro.nl/zakelijkedienstverlening Telefoon: 0900-0024 (€ 0,10 per minuut)

Deze publicatie is alleen bedoeld voor eigen gebruik. Het gebruik van tekstdelen en/of cijfers is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Verveelvoudiging en/of openbaarmaking van deze publicatie is niet toegestaan, behalve indien hiervoor schriftelijk toestemming is gekregen van ABN AMRO. Teksten zijn afgesloten op 27 april 2012.

AA 6587 G © 05-12

0900 - 0024 (€ 0,10 per minuut) abnamro.nl/sectoren

visie op zakelijke dienstverlening

Recommend Documents