Groeien en bloeien in Littenseradiel

Groeien en bloeien in Littenseradiel Gids voor startende ondernemers Inleiding Bij het vaststellen van de beleidsnota “Ekonomy yn Littenseradiel 2007 - 2010” is een aantal speerpunten benoemd dat als rode draad dient bij de uitvoering van beleidvoornemens. Het gaat concreet om het versterken van het bestaande bedrijfsleven versterken, het stimuleren van nieuw ondernemerschap, het ontwikkelen van het vakmanschap en het benutten van kansen voor recreatie en toerisme. Uit ervaring weten we intussen dat startende ondernemers in een plattelandsomgeving prima gedijen. Om deze ondernemers zo goed mogelijk van dienst te kunnen zijn, heeft de gemeente een bedrijfscontactfunctionaris aangesteld. Deze fungeert als in- en externe vraagbaak en verwijst de ondernemers onder meer naar de Kamer van Koophandel en/of helpt bij het vinden van passende huisvesting. In het ontwerp van de nieuwe strategische visie voor Littenseradiel, 2010 – 2015 “Fier Fierder” worden bewuste keuzes gemaakt als het gaat om bedrijvigheid in relatie tot het behoud van het open landschap. Aan uitbreiding wordt meegewerkt voor zover een bedrijf naar aard en schaal passend bij de omgeving wordt geacht. Deze visie moet nog de inspraak in. In deze gids staat beschreven waarmee de gemeente Littenseradiel startende ondernemers kan helpen.

Vast aanspreekpunt Voor het onderhouden van de contacten met bestaande en startende ondernemers is er een vast aanspreekpunt in de gemeente. De bedrijvencontactfunctionaris. De functionaris heeft meerdere rollen. Hij adviseert het bestuur over het te voeren economische beleid, hij is gids om klanten door het gemeentelijk apparaat te loodsen, hij is probleemoplosser, hij is het centrale aanspreekpunt voor vragen, hij is relatiebeheerder voor het onderhouden van de contacten en als laatste, verkenner voor het vergaren van informatie over het lokale bedrijfsleven. Bij specifieke vragen over procedures rond bestemmingsplannen en/of vergunningen verwijst hij u door naar eigen specialisten of andere instanties als Kamer van Koophandel. In Littenseradiel is dit de heer Cor Valkema, telefoon 0515-334430 of [email protected]

Informatieverstrekking De gemeente stuurt een kennismakingsbrief. In die brief stelt bedrijvencontactfunctionaris Cor Valkema zich voor, wordt in het kort geschetst wat de startende ondernemer van hem kan verwachten en staat zijn contactinformatie. De adressen voor deze kennismakingsbrief komen van de inschrijving in het Handelsregister van de Kamer van Koophandel. De inschrijvingen worden eens per drie maanden nagelopen. Ieder jaar starten ongeveer 60 ondernemers in de gemeente. Ook het bestuur van de gemeente wil graag persoonlijk kennismaken met deze belangrijke groep ondernemers. Daarom wordt om de twee jaar een zogenaamd ûndernimmerswolkom of starterswelkom georganiseerd. Als er daar buiten behoefte is aan direct contact met het bestuur, kan dat worden gemeld aan de bedrijvencontactfunctionaris. Er kan ook een afspraak worden gemaakt met het secretariaat: 0515334408.

Samenwerking De gemeente kan het niet alleen. Hier volgen de belangrijkste organisaties, waar op een beroep kan worden gedaan.

De Kamer van Koophandel Noord Nederland (KvK) 1

De Kamer van Koophandel is een onafhankelijke vraagbaak en wegwijzer voor startende en gevestigde ondernemers. Speciaal voor het Midden en Klein Bedrijf beschikt de Kamer van Koophandel over deskundigheid. De Kamer van Koophandel fungeert als bindmiddel tussen ondernemers en overheden en adviseert over het oplossen van knelpunten. De Kamer van Koophandel heeft drie belangrijke taken, namelijk voorlichting geven aan (startende) ondernemers, registratie in het Handelsregister en het stimuleren van de regionale economie. Voorlichting De dienstverlening richt zich op vier specialisatiegebieden, te weten startende ondernemers, internationale handel, bedrijfsoverdracht en -overname en wet-en regelgeving. Voor een eerste gesprek kan een startende ondernemer kosteloos langsgaan bij de KvK of rondkijken op de website. Wie meer wil weten, kan putten uit een scala aan brochures of een seminar volgen. Ook zijn er mogelijkheden voor een persoonlijk gesprek met een specialist van de KvK. Bezoekadres Kamer van Koophandel, Heliconweg 62, 8914 AT Leeuwarden. Telefoon:088- 58 51 000. E-mail [email protected]. De KvK heeft een starterpakket beschikbaar met allerlei informatie ter voorbereiding op het ondernemerschap. Op internet www.startbedrijf.nl staat een stappenplan. Op de website van de KvK (www.kvk.nl/starters) een ondernemingsplan. Er is spreekuur waar deskundigen op het terrein van financiën en subsidies gratis adviezen verstrekken. De Kamer van Koophandel beschikt over een uitgebreid kennisnetwerk. Handelsregister De belangrijkste gegevens over het bedrijfsleven worden vast gelegd in het Handelsregister. Deze gegevens zijn tegen betaling toegankelijk via de website van de KvK. Dat kan nuttig zijn als u een bedrijf wilt benaderen of duidelijkheid wilt hebben over wie bevoegd is om overeenkomsten te ondertekenen. Startende ondernemers zijn verplicht zich in te laten schrijven in het Handelsregister. Dat geldt voor eenmanszaken en maatschappijen, inclusief de vrije beroepen, vennootschap onder firma, beslotenen naamloze vennootschappen, coöperaties, verenigingen met rechtsbevoegdheid, kerken, verenigingen van eigenaren etc. Regel is dat uitgangspunten voor de omzetbelasting (BTW) richtinggevend zijn voor het begrip onderneming. Wie geregeld, zelfstandig en naar eigen inzichten diensten levert, een vergoeding vraagt of deelneemt aan het economische verkeer onderneemt wordt als ondernemer beschouwd. Voor inschrijving in het Handelsregister dient u een geldig legitimatiebewijs mee te nemen. Na inschrijving krijgt u een uittreksel waarop het handelsregisternummer is vermeld. Dit nummer hoort u op alle uitgaande brieven, orders, facturen en offertes van uw onderneming te vermelden. Na de inschrijving bij de Kamer van Koophandel moet u bij de Belastingdienst een BTW-nummer aanvragen. Met het nummer van de KvK kunt u ook een bankrekening, telefoonaansluiting en dat soort zaken regelen die op naam van het bedrijf moeten komen te staan.

Belastingdienst Als ondernemer bent u zelf verantwoordelijk voor alle belastingzaken. Op de website www.belastingdienst.nl/ondernemers is onder de titel “startende ondernemers” alle informatie hierover te vinden. Ook hier is een starterpakket te downloaden. Voordat u met uw bedrijf start moet u zich hebben aangemeld bij de Belastingdienst. Aanmelding kan telefonisch of schriftelijk. Als u dat wilt, kunt u naar de Belastingdienst toe gaan. Vraag in alle gevallen om het formulier “opgaaf gegevens startende onderneming”. Korte tijd nadat u het formulier hebt ingevuld en verzonden, krijgt u een bevestiging van uw aanmelding en BTW-nummer. Bezoekadres Belastingdienst: Tesselschadestraat 4 8913 HB Leeuwarden. Telefoon 0800 – 0543.

Netwerken De slagingskans van een startende ondernemer is groter als hij/zij samenwerkt met andere ondernemers.

2

Een netwerk draagt direct bij aan de continuïteit van een bedrijf en is dus waardevol. Netwerken is het leggen en onderhouden van contacten die nuttig kunnen zijn voor een ondernemer. Dat geldt ook voor de andere partners in dat netwerk. Het doel is het delen van kennis, informatie en contacten. Een netwerk bouw je op. Een starter begint bij die netwerkorganisaties die bij de onderneming passen. Zo zijn er verenigingen voor specifieke branches, jonge ondernemers en/of plaatselijke ondernemersverenigingen. Ook internet biedt mogelijkheden om te netwerken. Bekende netwerken zijn: • Bouwend Nederland Regio Noord, de vereniging van bouw- en infrabedrijven te Groningen. www.bouwendnederland.nl • MKB Noord te Groningen. www.mkbnoord.nl • VNO NCW Noord te Groningen. www.vno-ncwnoord.nl • LTO Noord, landbouworganisatie p/a H.Kuiper te Easterein, e-mail [email protected] • Horeca Nederland, afdeling Fryslân. Zie: www.horeca.org • VVV Terpelân, recreatie en toerisme in Littenseradiel. www.vvv-terpelan.nl • Undernimmersferiening Easterein p/a T. Couperus te Easterein, telefoon 0515-331215 • Ondernemersvereniging OVO Easterlittens p/a Mw. I.M.Rensen te Easterlittens, e-mail [email protected] • Ondernemersvereniging Mantgum p/a W. Fopma te Mantgum, e-mail [email protected] • Algemene Ondernemers Vereniging Winsum p/a P. Frankena te Winsum, e-mail [email protected] • Ondernemers Vereniging Wommels p/a W. Ligthart te Wommels, e-mail [email protected] • Vrouwen Ondernemen yn’e Greidhoeke p/a M. Visser, Telefoon: 06 – 25582888, e-mail [email protected] • Jong Bedrijven Netwerk Fryslân (JBN Fryslân), Postbus 1013, 8900 CA Leeuwarden of e – mail [email protected] Bedrijven Contactdagen De Bedrijven Contactdagen in het WTC Expo te Leeuwarden zijn uitermate geschikt om te netwerken. Dat kan als bezoeker, maar ook als standhouder. Ondernemers uit de gemeente Littenseradiel presenteren zich tijdens deze dagen samen in een cluster. De bedrijvencontactfunctionaris voert de coördinerende activiteiten hiervoor uit. Wilt u deelnemen aan de BC dagen of wilt u meer informatie neem dan contact op met Cor Valkema.

Begeleiding Sommige starters zouden best wat extra steun in de rug willen hebben in de vorm van een begeleidingstraject. Om het ondernemerschap te stimuleren biedt de Kamer van Koophandel een Mentortraject aan. Ondernemers worden hierbij een jaar lang gecoacht door een ervaren mentor uit het bedrijfsleven. Wie vanuit een uitkeringspositie het ondernemerschap oppakt, kan gebruik maken van de diensten van het Instituut voor het Midden- en Kleinbedrijf, een instantie voor advies, onderzoek, begeleiding en detachering, telefoon 088 – 999 0000. Zie en klik ook op www.imk.nl of www.ondernemersregelingen.nl. De gemeente Littenseradiel valt onder de vestiging in Zwolle. E-mail [email protected] Zie ook www.ondernemersklankbord.nl kennisondersteuning. Flinc helpt starters om hun onderneming sneller van de grond te krijgen. Dat doen zegebeurt door te zoeken naar het benodigde startkapitaal, de zogenaamde risicofinanciering, maar ook met goede raad. Zo houden ze het ondernemingsplan tegen het licht om als het nodig is het plan te verbeteren. Flinc begeleidt en adviseert. Flinc is ingesteld om ondernemerstalent te ontwikkelen. Wie innovatieve ideeën heeft met een regio overschrijdend karakter, kan hier terecht. Zie: www.f-linc.nl of mail naar [email protected]

3

Scholing Startende ondernemers beschikken vaak over vakkennis, marktinzicht, enthousiasme en doorzettingsvermogen. Prima eigenschappen, maar voor een florerend eigen bedrijf is nog meer nodig. De Kamer van Koophandel organiseert daarom regelmatig eendaagse seminars, zoals start een eigen bedrijf, waar beginnende ondernemers bijgespijkerd worden over praktische zaken als investeringen, belastingen, concurrentie, wetten en regels etc. Omdat bij veel zaken tegenwoordig e-mail wordt gebruikt, wil een goede afwikkeling van die informatie er nog wel eens bij inschieten. Een ondernemer moet de digitale informatie op orde houden. Weten hoe dat kan, betaalt zichzelf terug, want het bespaart tijd en geld. Ook voor een cursus “uw e-mail de baas” kunt u bij de Kamer van Koophandel terecht. Wilt u meer weten? [email protected] Zie ook: www.microsoft.com/ondernemers. Via deze site kunt u veel praktische informatie in huis halen.

Financiering De gemeente beschikt niet over eigen subsidiebudgetten voor ondersteuning van startende ondernemers. Het onrechtmatig verlenen van staatsteun is niet toegestaan; dat zou een vorm van oneerlijke concurrentie zijn en daar kijkt de Europese Unie streng op toe. Bij andere overheden en/of instanties zijn soms wel mogelijkheden om onder strikte voorwaarden voor specifieke situaties subsidies te verkrijgen. Denk in dat geval aan investeringen in bepaalde productiemethoden, werkgelegenheidsaspecten en/of bedrijfsverplaatsingen etc. In het ondernemingsplan is vermeld hoe u uw plannen denkt te kunnen financieren. Daarvoor zijn verschillende mogelijkheden, bijvoorbeeld subsidies, geld lenen bij familie, bij de bank, borgstellingkrediet, microkrediet, geldlenen of borgstelling van een uitkeringsinstantie of risicokapitaal. Besluit Bijstandsverlening Zelfstandigen Dit is een regeling om mensen vanuit een uitkering- en werkloosheidssituatie of een dreiging daarin terecht te komen als zelfstandig ondernemer te kunnen laten starten. Wie aan de voorwaarden voldoet, krijgt een bijstandsuitkering die kan bestaan uit een periodieke uitkering voor levensonderhoud en/of een startkapitaal. Ook zijn er mogelijkheden voor gevestigde zelfstandigen met tijdelijke financiële problemen of ondernemers die hun bedrijf willen beëindigen. Er moet sprake zijn van onvoldoende winst om zelf de kosten van het bedrijf en de kosten van levensonderhoud te kunnen betalen. Gaat het om een lening voor levensonderhoud dan is de duur beperkt tot maximaal 36 maanden. Bij kredietverlening als startkapitaal gaat het om ten hoogste € 31.500,--. Dat krediet kent een looptijd van maximaal 10 jaar en is rentedragend. Meer informatie over deze mogelijkheden worden verstrekt dor de Intergemeentelijke Sociale Dienst Zuidwest-Fryslân, Postbus 30, 8700 AA Bolsward, telefoon 0515- 534 900 of e-mail: [email protected] of op de website: www.isdzwf.nl Borgstelling/Microkrediet Er bestaan twee regelingen voor microfinanciering: microkrediet (verstrekt door Qredits) en de borgstellingregeling. Elke regeling wordt in een deel van Nederland aangeboden. Voor Littenseradiel is dat de borgstellingregeling. Bij de borgstellingregeling staat de overheid garant voor een lening tot € 35.000,--. Met deze borgstelling kunt u een lening aanvragen bijeen reguliere bank. Het risico voor een bank is met borgstelling erg laag en daarom zal een bank eerder bereid zijn een lening te verstrekken. Een aanvraag kan worden ingediend bij Bureau Zelfstandigen Fryslân, Tesselschadestraat 33-35, 8913 HA Leeuwarden. Ondernemers kunnen een beroep doen op borgstelling als ze een realistisch ondernemersplan kunnen overleggen en beschikken over voldoende ondernemerskwaliteiten. Meer informatie via telefoon 058 – 233 8135 of op de website www.bureauzelfstandigenfryslan.nl 4

Lening van een bank Om als startende ondernemer geld te kunnen lenen bij een bank moet u aan bepaalde voorwaarden voldoen. Regel is dat u een helder ondernemingsplan kunt overleggen waaruit blijkt dat uw plannen levensvatbaar zijn. Naast eigen geld is vaak ook een onderpand nodig voor het geval een starter niet meer aan de verplichtingen kan voldoen. Subsidies Voor heel veel onderwerpen zijn er subsidieregelingen, zoals energie, milieu, techniek, export, advies en scholing. Soms behoort een achtergestelde lening tot de mogelijkheden. Specifieke starters subsidies bestaan eigenlijk niet. Iedere regeling kent ook eigen voorwaarden en procedures Om u inzicht te geven in de mogelijkheden is speuren op het internet een eerste vereiste. Dat kost alleen tijd en kan u in sommige gevallen flink geld opleveren. Wellicht kan uw administrateur of accountant u van advies dienen. Enkele mogelijkheden:

Samenwerkingsverband Noord Nederland Het is SNN is verantwoordelijk voor de uitvoering van subsidies die alleen voor het Noorden van toepassing zijn. Subsidies zijn mogelijk voor advieskosten (NIOF) en investeringen in de toeristische sector (KITS). www.snnonline.nl Het SNN heeft een speciale subsidiesite ontwikkeld die een overzicht biedt van beschikbare specifieke subsidies en gelijk verwijst naar de instantie die voor de uitvoering zorgt. www. 123subsidie.nl

SenterNovem

SenterNovem is het subsidieloket van het Ministerie van Economische Zaken. Hier worden specifieke subsidie- , krediet- en fiscale regelingen op het gebied van techniek, energie, milieu, export etc. uitgevoerd. Voorbeelden: innovatievouchers. Een regeling waarbij ondernemers in kennis worden gebracht met kennisinstellingen, om de bestaande kennis van een product, proces of dienst te verbeteren. Ook mag een dergelijk voucher worden gebruikt voor het aanvragen van een octrooi. www.senternovem.nl

Fryslân Development Fund Een fonds dat door de provincie is opgericht om startende ondernemingen mee te financieren in de vorm van risicodragend kapitaal. Het gaat speciaal om jonge innovatieve ondernemers. Deze categorie bedrijven heeft kapitaal en kennis nodig voor het productie – of ontwikkelproces. Vooral nu banken zware eisen stellen aan het verstrekken van krediet kan dit fonds de helpende hand reiken. www.fryslanfonds.nl

Ministerie van Economische Zaken Het ministerie geeft adviezen over subsidies en heeft een subsidiezoeker. Zie: www.ez.nl

Subsidiezoekers U kunt ook zelf uitvinden of u voor een bepaald subsidie in aanmerking komt. Diverse databanken op internet bieden kansen. Zie bijvoorbeeld op: • www.subsidietotaal.nl • www.subsidies.nl • www.subsidieshop.nl • www.nuonsudsidiedesk.nl

5

Huisvesting Waar een bedrijf kan worden gevestigd hangt van veel factoren af. De aard van de onderneming speelt daarin een gewichtige rol. Wie zijn uw klanten? Moet u het hebben van passanten?. Zijn er concurrenten in de omgeving? In sommige gevallen versterkt de aanwezigheid van concurrentie uw aanbod. Een klant wil nu eenmaal kunnen kiezen en een winkel in een centrum trekt meer mensen dan een solitaire vestiging. Hoe zit het met de bereikbaarheid? Zijn er goede aan- en afvoerwegen? Hoe zit het met de parkeergelegenheid en het openbaar vervoer. Staat de omgeving bekend als veilig of is er juiste sprake van veel vandalisme. Zijn er in de omgeving genoeg vakmensen of arbeidskrachten voorhanden? Een punt van aandacht moet ook zeker zijn het bestemmingsplan. Is de vestiging op de gewenste locatie planologisch toegestaan? Is het verlenen van een vrijstelling mogelijk? Is de mogelijkheid om uit te kunnen breiden belangrijk en/of aanwezig? Infomeer ook altijd naar benodigde vergunningen. Wordt voldaan aan de milieueisen? Hebt u een bouwvergunning nodig? Door eerst stil te staan bij die vragen kan een goede afweging worden gemaakt bij het kiezen van een goede locatie van een bedrijf. De bedrijvencontactfunctionaris heeft binnen het gemeentehuis een coördinerende rol bij deze vragen, leg ze tijdig aan hem voor! Als de beoogde locatie min of meer vast staat komt de vraag huren of kopen aan de orde. Ook dat antwoord hangt weer van veel factoren af. Zaken als flexibiliteit, financiering en onderhoud spelen een cruciale rol. Voor starters is flexibiliteit belangrijk. Kopen brengt mee dat u zich voor langere tijd vast legt. Een eenmaal gekocht pand verkoopt niet weer zo snel. Groeit het bedrijf of valt de omzet wat tegen, dan is een huurpand wellicht verstandiger. Een huurovereenkomst sluit men normaliter niet voor een lange periode af. Aan alles hangt een prijskaartje. Voor de huisvesting moet een prijs worden betaald. De financiering is dus belangrijk. Een goede reden om te huren kan zijn dat u werkt met beperkte geldmiddelen, dat u het te lopen risico te groot vindt of dat u liever uw centen in bedrijfsactiviteiten steekt in plaats van in onroerend goed. Kopen kan voordelen meebrengen. • De waarde van het onroerend goed stijgt. • U kunt doen wat u met het pand wilt. • Bij een aflossing wordt uw schuld kleiner en uw eigendom dus groter. U moet er rekening mee houden dat de kosten van groot onderhoud altijd voor rekening van de eigenaar komen. Een huurder is alleen verantwoordelijk voor klein onderhoud. Laat dit bij uw beslissing meewegen als een pand gebreken vertoont of als er sprake is van achterstallig onderhoud. Vraag om een schone grond verklaring. De hiermee gemoeide kosten kunnen voor uw rekening komen. Als u een pand koopt, bent u wel zelf baas en kunt u naar eigen inzicht handelen. Maak eventueel gebruik van de diensten van een taxateur en zorg er voor dat in een koopcontract altijd een passage staat dat u het contract kunt ontbinden als de financiering niet rond komt. Een goedkope manier van huisvesten is vaak het bedrijf aan huis. In een bestaande woning of een aanbouw kan soms gemakkelijk een kantoortje, praktijk of ander soort bedrijf worden gerealiseerd. De bedrijfsactiviteit is dan altijd ondergeschikt aan de woonfunctie. Meestal gaat het om de zogenaamde vrije beroepen als arts, advocaat, notaris, accountant etc. Andere bedrijfsmatige activiteiten zijn in de regel strijdig met de woonbestemming. Soms kan ontheffing worden verleend. Daarvoor wordt een initiatief getoetst aan criteria. Die criteria zijn om te voorkomen dat de bedrijfsactiviteiten hinder veroorzaken voor omwonenden. Enkele toetsingscriteria zijn: • De woonfunctie wordt niet aangetast. • Het gaat om een klein deel van het pand. • De activiteit brengt geen overlast mee door o.a. geluid, milieu en verkeer. Houdt ook rekening met de fiscus. Kosten van een bedrijf aan huis zijn pas aftrekbaar als de werkruimte een zelfstandig deel van de woning is en als de ondernemer er een belangrijk deel van het inkomen verdient. Een evenredig deel van de hypotheekaftrek komt dan wel te vervallen. Ook verzekeraars maken onderscheid tussen privé en zakelijk. Vastgoedeigenaren zijn actief in verhuur of verkoop van bedrijfsunits samengebracht onder één dak, een bedrijfsverzamelgebouw. Meerdere veelal startende bedrijven met diverse activiteiten kunnen zich in die ruimte(s) ontwikkelen. 6

Dit soort units is vaak flexibel als het gaat om oppervlakte, inrichting en contractduur. Een verzamelgebouw heeft een netwerkfunctie, dat kan een voordeel zijn. Meerdere ondernemers opereren vlak bij elkaar. Ze kunnen elkaar steunen omdat ze meestal tegen dezelfde problemen aanlopen of omdat ze aan elkaar kunnen leveren. Informatie • • • • •

over een bedrijfsverzamelgebouw is verkrijgbaar bij: Bedrijfsunits Wiuwert, Slinke, telefoon 058 – 250 1819 Gerbrandy Vastgoed BV, Wommels, Binnenbaan en/of Iisbaan, telefoon 06 – 532 34 548 F. Nijdam, Iisbaan 15, Wommels, telefoon 0515 – 33 30 25 S. Sandstra, Walperterwei 47, Wommels, telefoon 0515 – 33 13 33 Verzamelgebouw Bruinsma, Walperterwei 41, Wommels, telefoon 06 – 547 94 015

Kansen en bedreigingen Kansen en bedreigingen, succesfactoren en valkuilen. Ze liggen dicht bij elkaar. U slaagt in uw missie als u de zaken goed voor bereidt. Er komt heel wat om de hoek kijken bij het van de grond krijgen van een succesvolle onderneming. Raadpleeg de website van de Kamer van Koophandel www.kvk.nl/noordnederland/bedrijfstarten en bewandel stap voor stap het stappenplan naar een eigen bedrijf. Dan weet u zeker dat u niets over het hoofd ziet. • Verwaarloos uw administratie niet. Houd zicht op uw uitgaven en inkomsten. • Vergeet de fiscus niet, die rekent altijd achteraf met u af. • Een eigen bedrijf heeft een grote invloed op uw sociale leven. Probeer balans te vinden tussen werk en privé. • Wanbetalers zijn er altijd. Let er op dat uw rekeningen worden betaald en neem de normale termijnen in acht. • Uw debiteurenadministratie hoort ook in orde te zijn. • Veel starters beginnen met het maken van mondelinge afspraken. Soms gaat dat goed, soms dat het fout. Bevestig uw opdrachten. • Zorg er voor dat de leveringsvoorwaarden op orde zijn en maak duidelijke afspraken met uw leveranciers. Ten slotte willen we u er op wijzen dat er ook allerlei adviesbureaus actief zijn die ondersteuning kunnen bieden bij (aan)vragen. Mocht u onverhoopt verzeild raken in juridische procedures, weet dan dat er genoeg gespecialiseerde advocaten zijn die u graag met raad en daad bij willen staan. Handige links

• • • • • • • • • • • • • • • • • • •

www.kvk.nl www.startbedrijf.nl www.antwoordvoorbdrijven.nl www.belastingdienst.nl www.imk.nl www.ondernemersklankbord.nl www.flinc.nl www.microsoft.com/ondernemers www.isdzwf.nl www.bureauzelfstandigenfryslan.nl www.senternovem.nl www.fryslanfonds.nl www.zibb.nl (zakelijk internet voor branche en bedrijf) www.hbd.nl (hoofdbedrijfschap detailhandel) www.vvv-terpenlan.nl www.horeca.org www.mkbnoord.nl www.vno-ncwnoord.nl www.bouwendnederland.nl 7