Ook is de kans op pre-eclampsie lager als vrouwen
Brandnetelextract). Vrouwen van middelbare leeftijd
tijdig starten met het gebruik van een multi.68 Ook is
zijn geïnteresseerd in ingrediënten die hen helpen
het gebruik van multivitamines door de moeder tij-
goed door de overgang te komen (Dong quai-,
dens de zwangerschap geassocieerd met een lager
Ginseng-, Zilverkaars- en Monnikspeperextract, so-
risico op kanker (hersentumoren, neuroblastoom,
jaisoflavonen). Ouderen profiteren van ingrediënten
leukemie) bij kinderen.
die de vitaliteit van organen en weefsels (hart- en
69
bloedvaten, hersenen, bewegingsapparaat) onder-
Multisupplement waardevolle aanvulling
steunen (Ginkgo biloba-extract, Ginsengextract, druivenpitextract, groene thee-extract, luteïne).
De acceptatie van multisupplementen is toegenomen. In de recente kabinetsnota ‘Gezonde voeding,
Daarnaast bestaat de mogelijkheid bepaalde nutri-
van begin tot eind’ is te lezen dat voedingssup-
ënten uit de formule weg te laten of in dosering aan
plementen een waardevolle aanvulling kunnen zijn
te passen. Veel multisupplementen bevatten ijzer in
voor bepaalde groepen personen die moeite hebben
een dosis die te hoog is voor mannen en niet-men-
om voldoende vitamines en mineralen te consume-
struerende vrouwen, gezien de hoge prevalentie van
ren.4 Hierbij valt te denken aan kinderen, ouderen,
het gen voor hemochromatose (ijzerstapeling).9,29
Multi supplementen Micronutriënten voor de gezondheid
De dagelijkse voeding dient voldoende macronutriënten (koolhydraten, eiwitten, vetten) en essentiële micronutriënten (vitamines, mineralen, spoorelementen) te bevatten om ons lichaam goed te laten functioneren. Deze voedingsstoffen zijn belangrijk voor de opbouw en reparatie van het lichaam, de energievoorziening en regulatie van fysiologische processen. Daarnaast bevat voeding talloze andere (bio-actieve) stoffen die een rol spelen bij de gezondheid.
zieken, vrouwen die zwanger willen worden of zwanger zijn en vrouwen die borstvoeding geven.4
Multisupplementen zijn niet primair bedoeld om
Ouderen hebben een lagere energiebehoefte terwijl
ernstige tekorten op te heffen of een medische
de micronutriëntenbehoefte gelijk blijft of iets toe-
conditie te behandelen. Ze zijn ontwikkeld als
neemt; doordat ouderen minder gaan eten, neemt
algemene aanvulling op de voeding om tekorten
de kans op (sub)klinische tekorten van vitamines
te voorkomen, de voedingsstatus te verbeteren en
en mineralen toe.
Ziekte en langdurig medicijn-
zo lang mogelijk gezond te blijven.5,9 Multi’s die
gebruik kan de status van micronutriënten negatief
vitamines en mineralen in hoeveelheden rond de
beïnvloeden en de behoefte aan bepaalde vitamines
ADH bevatten, zijn vooral bedoeld om tekorten te
en mineralen verhogen. Andere risicogroepen voor
voorkomen; multi’s met hogere hoeveelheden dan
tekorten zijn veganisten, macrobioten en andere
de ADH (uiteraard binnen de veiligheidsmarges)
personen die weinig producten van dierlijke oor-
dragen in grotere mate bij aan een optimale status
sprong eten, mensen die een caloriebeperkt dieet
van micronutriënten en de preventie van chronische
volgen, alcoholisten, mensen met overgewicht of
ziekten.
2,36
obesitas, sporters, mensen met een voedselallergie (door het mijden van voedingsmiddelen) en al die
Gezonde en gevarieerde voeding
mensen die de aanbevelingen gezonde voeding aan
Bij een lage of suboptimale inname van vitamines en
hun laars lappen.
mineralen is het natuurlijk belangrijk om te kijken
2,5,29
op welke manier de voedingsgewoonten verbeterd
De inname van macronutriënten is meestal (ruim)
De inname van micronutriënten is vaak aan de
kunnen worden. Voeding bevat honderden, zo niet
voldoende. In het Westen is overconsumptie van
magere kant.2-4 Oorzaken zijn onder meer een
Bij het samenstellen van een multisupplement
duizenden componenten die biologisch actief zijn,
macronutriënten (in de verkeerde verhouding)
niet-optimale opslag, bewerking of bereiding van
wordt rekening gehouden met de specifieke nu-
waaronder carotenoïden, glucosinolaten, planten-
juist een toenemend probleem. Het blijft opletten:
voedingsmiddelen en het gebruik van eenzijdige
triëntenbehoefte van de doelgroep zoals mannen,
sterolen en flavonoïden.
Een multisupplement
(eiwit-energie)ondervoeding bij chronisch zieken
voeding, fastfood en kant-en-klaar producten met
vrouwen in de (peri)menopauze, zwangere vrouwen
kan daarom nooit een gezonde, gevarieerde voeding
en ouderen wordt nog te vaak niet onderkend.
een lage voedingswaarde. Zeker als de behoefte
en ouderen. Naast vitamines en mineralen kunnen
vervangen.
In Nederlandse ziekenhuizen is 24%, bij verpleging
aan microvoedingsstoffen is toegenomen - zoals
kruiden en bioactieve stoffen aan de formule wor-
thuis 22% en in verpleeghuizen is 19% van de pa-
bij zwangerschap of ziekte - is het lastig voldoende
den toegevoegd om de gezondheid van de doelgroep
tiënten ondervoed. Veel Nederlanders hebben een
vitamines en mineralen uit voeding te halen. Steeds
gericht te ondersteunen.
Multisupplement op maat
9,29
1
Mannen van middelbare
te lage inname van voedingsvezels en essentiële
meer mensen gebruiken daarom een multisupple-
leeftijd hebben baat bij ingrediënten die helpen de
(omega-3) vetzuren; ook gebruikt slechts 5% van
ment als aanvulling op de voeding.
prostaat gezond te houden (lycopeen, fytosterolen,
de mensen in Nederland een vetzuurpatroon zoals
Pygeum africanumextract, Zaagpalmbladextract,
aanbevolen.2
9,29
5
33. Bischoff-Ferrari HA, Willett WC, Wong JB et al. Fracture prevention with vitamin D supplementation: a meta-analysis of randomized controlled trials. JAMA. 2005;293(18):2257-2264. 34. Larsson SC, Wolk A. Magnesium intake and risk of type 2 diabetes: a metaanalysis. J Intern Med. 2007;262(2):208-14. 35. Akbaraly NT, Arnaud J, Hininger-Favier I et al. Selenium and mortality in the elderly: results from the EVA study. Clin Chem. 2005;51(11):2117-23. 36. Ames BN. A role for supplements in optimizing health: the metabolic tuneup. Arch Biochem Biophys. 2004;423(1):227-34. 37. Dangour AD, Breeze E, Clarke R et al. Plasma homocysteine, but not folate or vitamin B-12, predicts mortality in older people in the United Kingdom. J Nutr. 2008;138(6):1121-8. 38. Durga J, van Boxtel MP, Schouten EG et al. Effect of 3-year folic acid supplementation on cognitive function in older adults in the FACIT trial: a randomised, double blind, controlled trial. Lancet. 2007;369(9557):208-16. 39. Norman AW, Bouillon R, Whiting SJ et al. 13th Workshop Consensus for Vitamin D Nutritional Guidelines. J Steroid Biochem Mol Biol. 2007; 103(35):204-205. 40. Dawson-Hughes B et al. Estimates of optimal vitamin D status. Osteoporos Int. 2005;16(7):713-6. 41. Hart W. Aanbevelingen voor calcium en vitamine D in het rapport ‘Voedingsnormen’ van de Gezondheidsraad. Ned Tijdschr Geneeskd 2000;144(42):19911994. 42. Ames BN, Atamna H, Killilea DW. Mineral and vitamin deficiencies can accelerate the mitochondrial decay of aging. Mol Aspects Med. 2005;26(4-5):36378. 43. Beard JL. Iron deficiency and neural development: an update. Arch. Latinoam. Nutr. 1999;49(3S2):34S-39S. 44. Church TS, Earnest CP, Wood KA et al. Reduction of C-reactive protein levels through use of a multivitamin. Am J Med. 2003;115(9):702-7. 45. Gann PH, Ma J, Giovannucci E, et al. Lower prostate cancer risk in men with elevated plasma lycopene levels: results of a prospective analysis. Cancer Res. 1999;59:1225-1230. 46. Hsing AW, Comstock GW, Abbey H et al. Serologic precursors of cancer: retinol, carotenoids, and tocopherol and risk of prostate cancer. J Natl Cancer Inst. 1990;82:941-946. 47. http://www.qlif.org/qlifnews/april05/con2.html#Anchor-Historica-36095 48. http://www.qlif.org/qlifnews/april05/con2.html#Anchor-Healthie-50241. Worthington V. Nutritional quality of organic versus conventional fruits, vegetables, and grains. J Altern Complement Med. 2001;7(2):161-73. 50. http://www.qlif.org/qlifnews/april05/con2.html#Anchor-Healthie-20002 51. Williams PG. Vitamin retention in cook/chill and cook/hot-hold hospital food-services. J Am Diet Assoc. 1996;96:490-498. 52. Zo eet Nederland: resultaten van de voedselconsumptiepeiling 1997-1998. Den Haag: Voedingscentrum, 1998. 53. Brussaard JH, Löwik MR, van den Berg H et al. Folate intake and status among adults in the Netherlands. Eur J Clin Nutr. 1997;51(S3):S46-50. 54. Hulshof KF, Ocké MC, van Rossum CTM et al. Resultaten van de Voedselconsumptiepeiling 2003. RIVM-rapport nr. 350030002; TNO-rapport nr. V6000. RIVM, Bilthoven, 2004. 55. Brussaard JH, Brants HA, Hulshof KF et al. Iodine intake and urinary excretion among adults in the Netherlands. Eur J Clin Nutr. 1997;51(S3):S59-62. 56. Brants HA, Brussaard JH, Bouman M et al. Dietary intake among adults with special reference to vitamin B6. Eur J Clin Nutr. 1997;51(S3):S25-31. 57. Rylander R. Environmental magnesium deficiency as a cardiovascular risk factor. J Cardiovasc Risk. 1996;3(1):4-10. 58. Vormann J. Magnesium: nutrition and metabolism. Molecular Aspects of Medicine 2003:24:27-37. 59. Feillet-Coudray C, Coudray C, Tressol JC et al. Exchangeable magnesium pool masses in healthy women: effects of magnesium supplementation. Am J Clin Nutr 2002;75:72-8. 60. Fabian E, Elmadfa I. Nutritional situation of the elderly in the European Union: data of the European Nutrition and Health Report (2004). Ann Nutr Metab. 2008;52(S1):5761. http://www.rivm.nl/vtv/object_document/o1451n19088.html 62. Wald NJ, Law MR, Morris JK et al. Quantifying the effect of folic acid. Lancet. 2001;358:2069-2073. 63. Czeizel AE. The primary prevention of birth defects: Multivitamins or folic acid? Int J Med Sci. 2004;1(1):50-61. 64. Goh YI, Bollano E, Einarson TR et al. Prenatal multivitamin supplementation and rates of congenital anomalies: a meta-analysis. J Obstet Gynaecol Can. 2006;28(8):680-9. 65. Czeizel AE. Birth defects are preventable. Int J Med Sci. 2005;2(3):91-2. 66. Correa A, Botto L, Liu Y et al. Do multivitamin supplements attenuate the risk for diabetes-associated birth defects? Pediatrics. 2003;111(5 Part 2):1146-51. 67. Catov JM, Bodnar LM, Ness RB et al. Association of periconceptional multivitamin use and risk of preterm or small-for-gestational-age births. Am J Epidemiol. 2007;166(3):296-303. 68. Bodnar L, Tang G, Ness R, et al. Periconceptional multivitamin use reduces the risk of preeclampsia. Am J Epidemiol 2006;164:470–7. 69. Goh YI, Bollano E, Einarson TR et al. Prenatal multivitamin supplementation and rates of pediatric cancers: a meta-analysis. Clin Pharmacol Ther. 2007;81(5):685-91.
REFERENTIES 1. Meijers JM, Schols JM, van Bokhorst-de van der Schueren MA et al. Malnutrition prevalence in The Netherlands: results of the Annual Dutch National Prevalence Measurement of Care Problems. Br J Nutr. 2008 Jun 5:1-7. doi:10.1017/S0007114508998317 2. Kreijl CF, Knaap AGAC, Busch MCM et al. Ons eten gemeten – Gezonde voeding en veilig voedsel in Nederland. RIVM Rapport 270555007; http://www. rivm.nl/bibliotheek/rapporten/270555007.html 3. voedingscentrum.nl/EtenEnGezondheid/Voedingstoffen/vitamines+en+ mineralen/ 4. Kabinetsnota ‘Gezonde voeding, van begin tot eind’. Kamerstuk 4 juli 2008. http://www.minvws.nl/kamerstukken/vgp/2008/voedingsnota.asp 5. Fairfield KM, Fletcher RH. Vitamins for chronic disease prevention in adults: scientific review. JAMA. 2002;287(23):3116-26. 6. Prasad AS, Beck FW, Bao B et al. Zinc supplementation decreases incidence of infections in the elderly: effect of zinc on generation of cytokines and oxidative stress. Am J Clin Nutr. 2007;85(3):837-44. 7. Des Roches A, Paradis L, Paradis J et al. Food allergy as a new risk factor for scurvy. Allergy. 2006;61(12):1487-8. 8. Wielders JP, van Dormaël PD, Eskes PF et al. Ernstige vitamine D-deficiëntie bij ruim de helft van de niet-westerse allochtone zwangeren en hun pasgeborenen. Ned Tijdschr Geneeskd. 2006;150:495-9. 9. Fletcher RH, Fairfield KM. Vitamins for chronic disease prevention in adults: clinical applications. JAMA. 2002;287(23):3127-9. 10. Naurath HJ, Joosten E, Riezler R et al. Effects of vitamin B12, folate, and vitamin B6 supplements in elderly people with normal serum vitamin concentrations. Lancet. 1995;346:85-89. 11. High KP. Micronutrient supplementation and immune function in the elderly. Clin Infect Dis. 1999;28:717-22. 12. Nurk E, Refsum H, Tell GS et al. Plasma total homocysteine and memory in the elderly: the Hordaland Homocysteine Study. Ann Neurol. 2005;58(6):84757. 13. de Lau LM, Refsum H, Smith AD et al. Plasma folate concentration and cognitive performance: Rotterdam Scan Study. Am J Clin Nutr. 2007;86(3):72834. 14. Benton D, Donohoe RT. The effects of nutrients on mood. Public Health Nutr. 1999;2(3A):403-9. 15. Major GC, Doucet E, Jacqmain M et al. Multivitamin and dietary supplements, body weight and appetite: results from a cross-sectional and a randomised double-blind placebo-controlled study. Br J Nutr. 2008;99(5):115767. 16. Lotfi A, Abdel-Nasser AM, Hamdy A et al. Hypovitaminosis D in female patients with chronic low back pain. Clin Rheumatol. 2007;26(11):1895-901. 17. Mazur A, Maier JA, Rock E et al. Magnesium and the inflammatory response: potential physiopathological implications. Arch Biochem Biophys. 2007;458(1):48-56. 18. Maret W, Sandstead HH. Zinc requirements and the risks and benefits of zinc supplementation. J Trace Elem Med Biol. 2006;20(1):3-18. 19. Hawkes WC en Hornbostel L. Effects of dietary selenium on mood in healthy men living in a metabolic research unit. Biological-Psychiatry. 1996;39(2):121-128. 20. Benton D, Haller J, Fordy J. Vitamin supplementation for 1 year improves mood. Neuropsychobiology. 1995;32(2):98-105. 21. Eikelboom JW, Lonn E, Genest J Jr et al. Homocyst(e)ine and cardiovascular disease: a critical review of the epidemiologic evidence. Ann Intern Med. 1999;131:363-375. 22. Kim YI. Folate and cancer prevention: a new medical application of folate beyond hyperhomocysteinemia and neural tube defects. Nutr Rev. 1999;57:314-321. 23. Giovannucci E, Rimm EB, Ascherio A et al. Alcohol, low-methionine–low-folate diets, and risk of colon cancer in men. J Natl Cancer Inst. 1995;87:265273. 24. Giovannucci E, Stampfer MJ, Colditz GA et al. Multivitamin use, folate, and colon cancer in women in the Nurses’ Health Study. Ann Intern Med. 1998;129:517-524. 25. Sellers TA, Kushi LH, Cerhan JR et al. Dietary folate intake, alcohol, and risk of breast cancer in a prospective study of postmenopausal women. Epidemiology. 2001;12:420-428. 26. Stampfer MJ, Hennekens CH, Manson JE, Colditz GA, Rosner B, Willett WC. Vitamin E consumption and the risk of coronary disease in women. N Engl J Med. 1993;328:1444-1449. 27. The effect of vitamin E and beta carotene on the incidence of lung cancer and other cancers in male smokers: the Alpha-Tocopherol Beta Carotene Cancer Prevention Study Group. N Engl J Med. 1994;330:1029-1035. 28. Giovannucci E, Ascherio A, Rimm EB et al. Intake of carotenoids and retinol in relation to risk of prostate cancer. J Natl Cancer Inst. 1995;87:17671776. 29. Ames BN. Supplements and tuning up metabolism. J Nutr. 2004;134(11): 3164S-3168S. 30. Duthie SJ, Whalley LJ, Collins AR et al. Homocysteine, B vitamin status, and cognitive function in the elderly. Am J Clin Nutr. 2002;75:908–913. 31. Kessler H, Bleich S, Falkai P et al. Homocysteine and dementia. Fortschr Neurol Psychiatr. 2003;71:150-156 32. Dobnig H, Pilz S, Scharnagl H et al. Independent association of low serum 25-hydroxyvitamin d and 1,25-dihydroxyvitamin d levels with all-cause and cardiovascular mortality. Arch Intern Med. 2008;168(12):1340-9.
6
Goede status micronutriënten belangrijk
is geassocieerd met een lager lichaamsgewicht, een
Preventie klassieke deficiëntieziekten
Mensen die afvallen hebben minder eetlust als ze
Voldoende inname van essentiële micronutriënten
een multi gebruiken.
• Voedselbewerking en –bereiding kan de voe-
deld eet de Nederlander onvoldoende groenten
C-reactief
dingswaarde verlagen: het warm houden van
(120 gram per dag i.p.v. 200 gram) en fruit (100
Voor de preventie van (subtiele) metabole afwijkin-
proteïne (CRP), die is geassocieerd met het risico
voedsel leidt tot significant verlies van vitamine
i.p.v. 200 gram per dag).2,4 Minder dan 25% van
gen die op termijn kunnen leiden tot vroegtijdige
op hart- en vaatziekten, metabool syndroom en di-
C, foliumzuur en vitamine B6; koelen, bewaren en
de bevolking voldoet aan de aanbevelingen ten
veroudering, chronische degeneratieve ziekten en
abetes type 2. Daling van CRP was het grootst bij
opnieuw opwarmen van voedsel leidt eveneens
aanzien van groenten, fruit en voedingsvezel.2
lycopeen, selenium, vitamine C, D, E).5,9,21-35
van een multi gedurende 6 maanden verlaagde in
lagere vetmassa en een hogere ruststofwisseling.
onderzoek significant de spiegel van
15
15
is nodig om klassieke deficiëntieziekten te voor-
44
komen, zoals scheurbuik door vitamine C-tekort,
Vermoeidheid kan te maken hebben met suboptimale
vroegtijdige sterfte is de huidige ADH van micronu-
mensen die bij aanvang van de studie de hoogste
tot aanzienlijk verlies van vitamines waaronder
beriberi door thiaminetekort en pellagra door
inname van onder meer jodium, ijzer, vitamine B12,
triënten in veel gevallen te laag.
Een verhoogde
CRP-spiegels hadden. In de Health Professionals
vitamine C en foliumzuur.51
vitamine B3-tekort. De ADH (Aanbevolen Dagelijkse
vitamine B1, vitamine D, kalium, selenium en zink.
homocysteïnespiegel vergroot de kans op hart- en
Follow-up Study hadden mannen die langer dan 10
• De Gezondheidsraad heeft geconstateerd dat de
De voeding van zwangere vrouwen is vrijwel ver-
Hoeveelheid) die de Gezondheidsraad voor vitami-
Een magnesiumtekort verergert ontstekingsproces-
vaatziekten, osteoporose, dementie en cognitieve
jaar extra foliumzuur innamen met een multi, 25%
micronutriënten voorziening van de Nederlandse
gelijkbaar met die van niet-zwangere vrouwen van
nes en mineralen heeft vastgesteld, zijn hoeveel-
sen en een vitamine A-, vitamine C- of zinktekort is
achteruitgang en is geassocieerd met een toegeno-
minder kans op colonkanker. in de Nurses’ Health
bevolking tussen 1987 en 1997 is gedaald; dit
dezelfde leeftijd, terwijl zij juist een hogere behoefte
heden die gezonde mensen dagelijks nodig hebben
geassocieerd met een slechte wondheling.
men sterftekans. Om de homocysteïnespiegel laag
Study hadden vrouwen die minimaal 15 jaar een
geldt met name voor vitamine A, D, E, bètacaro-
aan voedingsstoffen hebben.61 Bij zwangeren ligt
te houden is 800 tot 1000 microgram foliumzuur per
multi met foliumzuur gebruikten, een 75% lagere
teen en foliumzuur.4,52 Zestig tot tachtig procent
naast foliumzuur ook de gemiddelde dagelijkse
van de volwassen bevolking heeft een inadequate
inname voor meerdere mineralen (ijzer, selenium,
foliumzuurstatus.
koper, jodium) en vitamines (A, B1, B6, D) onder de
36
23
37
17,18
om geen deficiëntieverschijnselen te ontwikkelen. Klassieke deficiëntieziekten komen nog steeds voor
Een lage inname van verschillende micronutriënten
dag nodig; een veel hogere dosis dan de huidige
kans op colorectaalkanker.
in het westen, zij het in mindere mate dan vroeger;
(foliumzuur, ijzer, thiamine, riboflavine, vitamine B12,
ADH van 200 microgram en bovendien onmogelijk
van foliumzuur verlaagt vermoedelijk de toegeno-
risicogroepen zijn met name alcoholisten (B-vita-
vitamine C, selenium) kan leiden tot stemmingspro-
uit voeding te halen.
men kans op borstkanker door alcoholgebruik.
minen), ouderen (vitamine D, vitamine B12, zink)
blemen (depressie, angst, vijandigheid, hypochon-
en chronisch zieken.
drie).
5,6
Mensen met voedselallergie
14,19
In vier dubbelblinde placebogecontroleerde
24
Verlaging van de vitamine
Een hogere inname
Zwangerschap
53
25
• Uit de Voedselconsumptiepeiling onder jong-
aanbeveling.61 Verschillende studies laten zien dat
D-status (calcidiol, calcitriol) is geassocieerd met
Een hogere inname van lycopeen en vitamine E is
volwassenen tussen 19 en 30 jaar (VCP-2003)
het gebruik van een multi voor zwangere vrouwen
een toegenomen kans op sterfte door cardiovas-
geassocieerd met een lagere kans op prostaatkan-
komt naar voren dat mannen gemiddeld een te
leidt tot significante gezondheidswinst voor moeder
ker.
lage foliumzuur- en vitamine E-inname hebben,
en kind. Voor de primaire preventie van aangeboren
vrouwen een te lage inname van ijzer, calcium,
afwijkingen
selenium, zink, vitamine B1, foliumzuur en vita-
aangeraden minimaal 4 weken voorafgaande aan
mine E.54
de conceptie extra foliumzuur (400-800 mcg per
5,10,38
kunnen scheurbuik ontwikkelen door een eenzijdig
studies is aangetoond dat thiaminesuppletie de
culaire en overige oorzaken.
voedingspatroon.
32,39
De benodigde hoe-
5,28,45,46
Ernstige vitamine D-deficiëntie
stemming verbetert. Inname van een multi-vitami-
veelheid vitamine D3 die nodig is voor een optimale
wordt gezien bij ruim de helft van de niet-westerse
nenpreparaat (tien keer de ADH) gedurende een jaar
vitamine D-status met betrekking tot de gezondheid
Inname micronutriënten uit voeding
allochtone zwangeren en hun pasgeborenen.8
verbeterde de stemming significant vergeleken met
van de botten (serumspiegel 25-hydroxyvitamine D
Veel mensen hebben lage of suboptimale spiegels
placebo bij een groep jongvolwassen vrouwen.
minimaal 70 nmol/l) is circa 20 mcg per dag, een
van vitamines en mineralen.
Het is de vraag of
• Vrouwen hebben gemiddeld een te lage jodium-
dag) te slikken.62 Nog beter is het om in de periode
veel hogere dosis dan de huidige ADH van 5 mcg per
de voeding die we dagelijks consumeren voldoende
inname (aanbevolen hoeveelheid 150-300 mcg
rondom de conceptie een multi met 400 tot 800
dag.40,41
hoeveelheden vitamines en mineralen bevat:
per dag); 4-14% van de volwassen vrouwen en
mcg foliumzuur te gebruiken; een multi is namelijk
5 tot 17% van de volwassen mannen heeft een
nog effectiever in de preventie van neuraalbuis-
jodiuminname lager dan 100 mcg/d.
defecten.63 Bovendien hebben Hongaarse studies
5,7
14
20
Preventie (vage) gezondheidsklachten
Preventie chronische ziekten
9,29
(zoals
neuraalbuisdefecten)
wordt
Vitamines en mineralen spelen een centrale rol in
Inname van een vitamine of mineraal binnen de
de stofwisseling en weefselfunctie en zijn belang-
(ADH)norm is voldoende om een (ernstige) defi-
Selenium is een belangrijk spoorelement voor de
• Het voedingscentrum meldt dat de hoeveelheid
rijk voor weerstand, vitaliteit, uithoudingsvermogen
ciëntieziekte te voorkomen, maar kan onvoldoende
antioxidantverdediging, het immuunsysteem, de
vitamine A en D, foliumzuur, ijzer, zink en sele-
en psychisch welzijn. Een niet-optimale inname van
zijn om het lichaam optimaal te laten functioneren.
schildklier en heeft mogelijk ook een anticarcino-
nium in de Nederlandse voeding ‘vaak krap’ is.3
vitamines en mineralen kan (vage) gezondheids-
Een suboptimale spiegel van een micronutriënt
gene werking. Bij ouderen is een lagere selenium-
• Uit Engels en Amerikaans onderzoek is gebleken
klachten veroorzaken en de kwaliteit van leven
kan worden gedefinieerd als een spiegel waarbij
spiegel mogelijk geassocieerd met een toegenomen
dat het gehalte aan mineralen in groenten en
• Onderzoekers zijn van mening dat westerse
van de urinewegen, afwijkingen van de ledematen
aantasten.
Een verminderde weerstand bij ge-
afwijkingen van de stofwisseling optreden die kun-
sterftekans, vooral als gevolg van kanker.
fruit de laatste vijftig jaar is gedaald. Groenten
voeding onvoldoende magnesium bevat voor een
en congenitale pylorusstenose.63-64 Volgens de Hon-
zonde ouderen kan het gevolg zijn van subklinische
nen worden gecorrigeerd door suppletie met die
bevatten significant minder calcium, magne-
optimale magnesiumstatus die beschermt tegen
gaarse onderzoekers kan 27% van de aangeboren
tekorten aan micronutriënten, waaronder zink.
6,11
voedingsstof. Zo stijgt de malondialdehydespiegel
Een suboptimale inname van micronutriënten kan
sium, koper en natrium; fruit significant minder
onder meer cardiovasculaire aandoeningen en
afwijkingen worden voorkomen als tijdig wordt
Een lage foliumzuurstatus met een verhoogde
bij een suboptimale vitamine B12-status, laat
leiden tot toename van DNA-beschadigingen (en een
magnesium, ijzer, koper en kalium.
verminderde weerstand.
gestart met het gebruik van een foliumzuur of een
homocysteïnespiegel bij ouderen is geassocieerd
een verhoogde paraafhormoonspiegel zien dat
grotere kans op kanker), neuronale degeneratie (en
• De eerste resultaten van een groot opgezet Eu-
met achteruitgang van het geheugen.12 Een hogere
de vitamine D-status suboptimaal is en wijst een
cognitieve disfunctie) en degeneratie van mitochon-
ropees onderzoek (Quality Low Input Food) laten
foliumzuurspiegel gaat gepaard met een betere
verhoogde homocysteïnespiegel op een subopti-
driën (wat leidt tot snellere veroudering en kans op
zien dat biologische voeding meer essentiële
cognitieve functie.
male status van de foliumzuur-, vitamine B6 en/of
degeneratieve ziekten).
micronutriënten bevat dan niet-biologische.
vitamine B12-status.
van vitamine B12, foliumzuur, vitamine B6, niacine,
Zo bevatten biologische groenten en fruit 40%
9,10
13
9
Bij ouderen is een positieve
correlatie gevonden tussen de bloedspiegels van
10
riboflavine en foliumzuur en het vermogen tot
35
35
29,36,42
47
47
Een te lage inname
55
• Nederlandse vrouwen hebben gemiddeld een te
aangetoond dat een multi ook andere congenitale
lage vitamine B6-inname (adequate inname 20
afwijkingen kan voorkomen zoals congenitale car-
mcg/d vitamine B6 per gram eiwit).
diovasculaire afwijkingen, obstructieve defecten
56
57-59
47-49
• Vitamine B12-tekort komt regelmatig voor bij
multi.65 Kinderen van diabetische moeders hebben
vegetariërs, veganisten en ouderen.5,52
meer kans op aangeboren afwijkingen, met name
• Europese ouderen hebben vaak een te lage in-
van het hart en centrale zenuwstelsel. Als vrouwen
name van vitamine D, calcium, foliumzuur en,
met diabetes in de periconceptie (1 maand voor tot
jodium en kalium.
3 maanden na conceptie) een multi gebruiken, is
60
vitamine C, vitamine E, ijzer en zink kan soortgelijke
meer antioxidanten dan gangbare producten.
• Vitamine D-tekort komt veel vaker voor dan voor-
abstract denken.14 Mensen met een lage ijzerstatus
Een langdurige inadequate opname van vitamines
DNA-beschadigingen induceren als straling.29,36 Voor
Het gehalte aan antioxidanten (vitamine E, ca-
heen werd aangenomen, vooral onder ouderen,
hebben meer moeite om zich te concentreren.14
en mineralen staat in relatie met chronische ziekten
het goed functioneren van mitochondriën is onder
rotenoïden) in Deense biologische melk is 60%
mensen met een donkere huidskleur en mensen
waaronder hart- en vaatziekten (foliumzuur, seleni-
meer voldoende ijzer, zink, biotine, pantotheenzuur,
hoger dan in niet-biologische melk.
die veel tijd binnenshuis doorbrengen.5
Micronutriënten reguleren de energiebalans en zijn
um, vitamine B6, B12, C, D, E, C), osteoporose (cal-
magnesium en mangaan nodig.
sche gewassen bevatten meer ijzer, magnesium,
• Groenten en fruit zijn belangrijke bronnen van
significant de kans op ernstige prematuriteit (vroeg-
vermoedelijk belangrijk voor het onder controle
cium, vitamine D, K), diabetes type 2 (magnesium,
fosfor en zink en in het algemeen meer vitamine
vitaminen, mineralen en voedingsvezels. De
geboorte voor 34 weken zwangerschapsduur) of een
houden van de eetlust. Een betere inname van vita-
vitamine D), dementie (foliumzuur, vitamine B6, B12,
Voedingssupplementen kunnen bijdragen aan de
C, B-vitamines en polyfenolen.
consumptie van groente en fruit ligt al jaren
erg laag geboortegewicht van het kind.67
mines en mineralen door het gebruik van een multi
C, E) en bepaalde vormen van kanker (foliumzuur,
preventie van chronische aandoeningen. Het gebruik
mensen eten gangbare producten.
15
2
50
29,42,43
47,48
3
Biologi-
De meeste
de kans op deze aangeboren afwijkingen niet hoger dan bij niet-diabetische moeders.66 Gebruik van een multi in de periconceptie verlaagt
ver onder de aanbevolen hoeveelheden: gemid-
4
Goede status micronutriënten belangrijk
is geassocieerd met een lager lichaamsgewicht, een
Preventie klassieke deficiëntieziekten
Mensen die afvallen hebben minder eetlust als ze
Voldoende inname van essentiële micronutriënten
een multi gebruiken.
• Voedselbewerking en –bereiding kan de voe-
deld eet de Nederlander onvoldoende groenten
C-reactief
dingswaarde verlagen: het warm houden van
(120 gram per dag i.p.v. 200 gram) en fruit (100
Voor de preventie van (subtiele) metabole afwijkin-
proteïne (CRP), die is geassocieerd met het risico
voedsel leidt tot significant verlies van vitamine
i.p.v. 200 gram per dag).2,4 Minder dan 25% van
gen die op termijn kunnen leiden tot vroegtijdige
op hart- en vaatziekten, metabool syndroom en di-
C, foliumzuur en vitamine B6; koelen, bewaren en
de bevolking voldoet aan de aanbevelingen ten
veroudering, chronische degeneratieve ziekten en
abetes type 2. Daling van CRP was het grootst bij
opnieuw opwarmen van voedsel leidt eveneens
aanzien van groenten, fruit en voedingsvezel.2
lycopeen, selenium, vitamine C, D, E).5,9,21-35
van een multi gedurende 6 maanden verlaagde in
lagere vetmassa en een hogere ruststofwisseling.
onderzoek significant de spiegel van
15
15
is nodig om klassieke deficiëntieziekten te voor-
44
komen, zoals scheurbuik door vitamine C-tekort,
Vermoeidheid kan te maken hebben met suboptimale
vroegtijdige sterfte is de huidige ADH van micronu-
mensen die bij aanvang van de studie de hoogste
tot aanzienlijk verlies van vitamines waaronder
beriberi door thiaminetekort en pellagra door
inname van onder meer jodium, ijzer, vitamine B12,
triënten in veel gevallen te laag.
Een verhoogde
CRP-spiegels hadden. In de Health Professionals
vitamine C en foliumzuur.51
vitamine B3-tekort. De ADH (Aanbevolen Dagelijkse
vitamine B1, vitamine D, kalium, selenium en zink.
homocysteïnespiegel vergroot de kans op hart- en
Follow-up Study hadden mannen die langer dan 10
• De Gezondheidsraad heeft geconstateerd dat de
De voeding van zwangere vrouwen is vrijwel ver-
Hoeveelheid) die de Gezondheidsraad voor vitami-
Een magnesiumtekort verergert ontstekingsproces-
vaatziekten, osteoporose, dementie en cognitieve
jaar extra foliumzuur innamen met een multi, 25%
micronutriënten voorziening van de Nederlandse
gelijkbaar met die van niet-zwangere vrouwen van
nes en mineralen heeft vastgesteld, zijn hoeveel-
sen en een vitamine A-, vitamine C- of zinktekort is
achteruitgang en is geassocieerd met een toegeno-
minder kans op colonkanker. in de Nurses’ Health
bevolking tussen 1987 en 1997 is gedaald; dit
dezelfde leeftijd, terwijl zij juist een hogere behoefte
heden die gezonde mensen dagelijks nodig hebben
geassocieerd met een slechte wondheling.
men sterftekans. Om de homocysteïnespiegel laag
Study hadden vrouwen die minimaal 15 jaar een
geldt met name voor vitamine A, D, E, bètacaro-
aan voedingsstoffen hebben.61 Bij zwangeren ligt
te houden is 800 tot 1000 microgram foliumzuur per
multi met foliumzuur gebruikten, een 75% lagere
teen en foliumzuur.4,52 Zestig tot tachtig procent
naast foliumzuur ook de gemiddelde dagelijkse
van de volwassen bevolking heeft een inadequate
inname voor meerdere mineralen (ijzer, selenium,
foliumzuurstatus.
koper, jodium) en vitamines (A, B1, B6, D) onder de
36
23
37
17,18
om geen deficiëntieverschijnselen te ontwikkelen. Klassieke deficiëntieziekten komen nog steeds voor
Een lage inname van verschillende micronutriënten
dag nodig; een veel hogere dosis dan de huidige
kans op colorectaalkanker.
in het westen, zij het in mindere mate dan vroeger;
(foliumzuur, ijzer, thiamine, riboflavine, vitamine B12,
ADH van 200 microgram en bovendien onmogelijk
van foliumzuur verlaagt vermoedelijk de toegeno-
risicogroepen zijn met name alcoholisten (B-vita-
vitamine C, selenium) kan leiden tot stemmingspro-
uit voeding te halen.
men kans op borstkanker door alcoholgebruik.
minen), ouderen (vitamine D, vitamine B12, zink)
blemen (depressie, angst, vijandigheid, hypochon-
en chronisch zieken.
drie).
5,6
Mensen met voedselallergie
14,19
In vier dubbelblinde placebogecontroleerde
24
Verlaging van de vitamine
Een hogere inname
Zwangerschap
53
25
• Uit de Voedselconsumptiepeiling onder jong-
aanbeveling.61 Verschillende studies laten zien dat
D-status (calcidiol, calcitriol) is geassocieerd met
Een hogere inname van lycopeen en vitamine E is
volwassenen tussen 19 en 30 jaar (VCP-2003)
het gebruik van een multi voor zwangere vrouwen
een toegenomen kans op sterfte door cardiovas-
geassocieerd met een lagere kans op prostaatkan-
komt naar voren dat mannen gemiddeld een te
leidt tot significante gezondheidswinst voor moeder
ker.
lage foliumzuur- en vitamine E-inname hebben,
en kind. Voor de primaire preventie van aangeboren
vrouwen een te lage inname van ijzer, calcium,
afwijkingen
selenium, zink, vitamine B1, foliumzuur en vita-
aangeraden minimaal 4 weken voorafgaande aan
mine E.54
de conceptie extra foliumzuur (400-800 mcg per
5,10,38
kunnen scheurbuik ontwikkelen door een eenzijdig
studies is aangetoond dat thiaminesuppletie de
culaire en overige oorzaken.
voedingspatroon.
32,39
De benodigde hoe-
5,28,45,46
Ernstige vitamine D-deficiëntie
stemming verbetert. Inname van een multi-vitami-
veelheid vitamine D3 die nodig is voor een optimale
wordt gezien bij ruim de helft van de niet-westerse
nenpreparaat (tien keer de ADH) gedurende een jaar
vitamine D-status met betrekking tot de gezondheid
Inname micronutriënten uit voeding
allochtone zwangeren en hun pasgeborenen.8
verbeterde de stemming significant vergeleken met
van de botten (serumspiegel 25-hydroxyvitamine D
Veel mensen hebben lage of suboptimale spiegels
placebo bij een groep jongvolwassen vrouwen.
minimaal 70 nmol/l) is circa 20 mcg per dag, een
van vitamines en mineralen.
Het is de vraag of
• Vrouwen hebben gemiddeld een te lage jodium-
dag) te slikken.62 Nog beter is het om in de periode
veel hogere dosis dan de huidige ADH van 5 mcg per
de voeding die we dagelijks consumeren voldoende
inname (aanbevolen hoeveelheid 150-300 mcg
rondom de conceptie een multi met 400 tot 800
dag.40,41
hoeveelheden vitamines en mineralen bevat:
per dag); 4-14% van de volwassen vrouwen en
mcg foliumzuur te gebruiken; een multi is namelijk
5 tot 17% van de volwassen mannen heeft een
nog effectiever in de preventie van neuraalbuis-
jodiuminname lager dan 100 mcg/d.
defecten.63 Bovendien hebben Hongaarse studies
5,7
14
20
Preventie (vage) gezondheidsklachten
Preventie chronische ziekten
9,29
(zoals
neuraalbuisdefecten)
wordt
Vitamines en mineralen spelen een centrale rol in
Inname van een vitamine of mineraal binnen de
de stofwisseling en weefselfunctie en zijn belang-
(ADH)norm is voldoende om een (ernstige) defi-
Selenium is een belangrijk spoorelement voor de
• Het voedingscentrum meldt dat de hoeveelheid
rijk voor weerstand, vitaliteit, uithoudingsvermogen
ciëntieziekte te voorkomen, maar kan onvoldoende
antioxidantverdediging, het immuunsysteem, de
vitamine A en D, foliumzuur, ijzer, zink en sele-
en psychisch welzijn. Een niet-optimale inname van
zijn om het lichaam optimaal te laten functioneren.
schildklier en heeft mogelijk ook een anticarcino-
nium in de Nederlandse voeding ‘vaak krap’ is.3
vitamines en mineralen kan (vage) gezondheids-
Een suboptimale spiegel van een micronutriënt
gene werking. Bij ouderen is een lagere selenium-
• Uit Engels en Amerikaans onderzoek is gebleken
klachten veroorzaken en de kwaliteit van leven
kan worden gedefinieerd als een spiegel waarbij
spiegel mogelijk geassocieerd met een toegenomen
dat het gehalte aan mineralen in groenten en
• Onderzoekers zijn van mening dat westerse
van de urinewegen, afwijkingen van de ledematen
aantasten.
Een verminderde weerstand bij ge-
afwijkingen van de stofwisseling optreden die kun-
sterftekans, vooral als gevolg van kanker.
fruit de laatste vijftig jaar is gedaald. Groenten
voeding onvoldoende magnesium bevat voor een
en congenitale pylorusstenose.63-64 Volgens de Hon-
zonde ouderen kan het gevolg zijn van subklinische
nen worden gecorrigeerd door suppletie met die
bevatten significant minder calcium, magne-
optimale magnesiumstatus die beschermt tegen
gaarse onderzoekers kan 27% van de aangeboren
tekorten aan micronutriënten, waaronder zink.
6,11
voedingsstof. Zo stijgt de malondialdehydespiegel
Een suboptimale inname van micronutriënten kan
sium, koper en natrium; fruit significant minder
onder meer cardiovasculaire aandoeningen en
afwijkingen worden voorkomen als tijdig wordt
Een lage foliumzuurstatus met een verhoogde
bij een suboptimale vitamine B12-status, laat
leiden tot toename van DNA-beschadigingen (en een
magnesium, ijzer, koper en kalium.
verminderde weerstand.
gestart met het gebruik van een foliumzuur of een
homocysteïnespiegel bij ouderen is geassocieerd
een verhoogde paraafhormoonspiegel zien dat
grotere kans op kanker), neuronale degeneratie (en
• De eerste resultaten van een groot opgezet Eu-
met achteruitgang van het geheugen.12 Een hogere
de vitamine D-status suboptimaal is en wijst een
cognitieve disfunctie) en degeneratie van mitochon-
ropees onderzoek (Quality Low Input Food) laten
foliumzuurspiegel gaat gepaard met een betere
verhoogde homocysteïnespiegel op een subopti-
driën (wat leidt tot snellere veroudering en kans op
zien dat biologische voeding meer essentiële
cognitieve functie.
male status van de foliumzuur-, vitamine B6 en/of
degeneratieve ziekten).
micronutriënten bevat dan niet-biologische.
vitamine B12-status.
van vitamine B12, foliumzuur, vitamine B6, niacine,
Zo bevatten biologische groenten en fruit 40%
9,10
13
9
Bij ouderen is een positieve
correlatie gevonden tussen de bloedspiegels van
10
riboflavine en foliumzuur en het vermogen tot
35
35
29,36,42
47
47
Een te lage inname
55
• Nederlandse vrouwen hebben gemiddeld een te
aangetoond dat een multi ook andere congenitale
lage vitamine B6-inname (adequate inname 20
afwijkingen kan voorkomen zoals congenitale car-
mcg/d vitamine B6 per gram eiwit).
diovasculaire afwijkingen, obstructieve defecten
56
57-59
47-49
• Vitamine B12-tekort komt regelmatig voor bij
multi.65 Kinderen van diabetische moeders hebben
vegetariërs, veganisten en ouderen.5,52
meer kans op aangeboren afwijkingen, met name
• Europese ouderen hebben vaak een te lage in-
van het hart en centrale zenuwstelsel. Als vrouwen
name van vitamine D, calcium, foliumzuur en,
met diabetes in de periconceptie (1 maand voor tot
jodium en kalium.
3 maanden na conceptie) een multi gebruiken, is
60
vitamine C, vitamine E, ijzer en zink kan soortgelijke
meer antioxidanten dan gangbare producten.
• Vitamine D-tekort komt veel vaker voor dan voor-
abstract denken.14 Mensen met een lage ijzerstatus
Een langdurige inadequate opname van vitamines
DNA-beschadigingen induceren als straling.29,36 Voor
Het gehalte aan antioxidanten (vitamine E, ca-
heen werd aangenomen, vooral onder ouderen,
hebben meer moeite om zich te concentreren.14
en mineralen staat in relatie met chronische ziekten
het goed functioneren van mitochondriën is onder
rotenoïden) in Deense biologische melk is 60%
mensen met een donkere huidskleur en mensen
waaronder hart- en vaatziekten (foliumzuur, seleni-
meer voldoende ijzer, zink, biotine, pantotheenzuur,
hoger dan in niet-biologische melk.
die veel tijd binnenshuis doorbrengen.5
Micronutriënten reguleren de energiebalans en zijn
um, vitamine B6, B12, C, D, E, C), osteoporose (cal-
magnesium en mangaan nodig.
sche gewassen bevatten meer ijzer, magnesium,
• Groenten en fruit zijn belangrijke bronnen van
significant de kans op ernstige prematuriteit (vroeg-
vermoedelijk belangrijk voor het onder controle
cium, vitamine D, K), diabetes type 2 (magnesium,
fosfor en zink en in het algemeen meer vitamine
vitaminen, mineralen en voedingsvezels. De
geboorte voor 34 weken zwangerschapsduur) of een
houden van de eetlust. Een betere inname van vita-
vitamine D), dementie (foliumzuur, vitamine B6, B12,
Voedingssupplementen kunnen bijdragen aan de
C, B-vitamines en polyfenolen.
consumptie van groente en fruit ligt al jaren
erg laag geboortegewicht van het kind.67
mines en mineralen door het gebruik van een multi
C, E) en bepaalde vormen van kanker (foliumzuur,
preventie van chronische aandoeningen. Het gebruik
mensen eten gangbare producten.
15
2
50
29,42,43
47,48
3
Biologi-
De meeste
de kans op deze aangeboren afwijkingen niet hoger dan bij niet-diabetische moeders.66 Gebruik van een multi in de periconceptie verlaagt
ver onder de aanbevolen hoeveelheden: gemid-
4
Goede status micronutriënten belangrijk
is geassocieerd met een lager lichaamsgewicht, een
Preventie klassieke deficiëntieziekten
Mensen die afvallen hebben minder eetlust als ze
Voldoende inname van essentiële micronutriënten
een multi gebruiken.
• Voedselbewerking en –bereiding kan de voe-
deld eet de Nederlander onvoldoende groenten
C-reactief
dingswaarde verlagen: het warm houden van
(120 gram per dag i.p.v. 200 gram) en fruit (100
Voor de preventie van (subtiele) metabole afwijkin-
proteïne (CRP), die is geassocieerd met het risico
voedsel leidt tot significant verlies van vitamine
i.p.v. 200 gram per dag).2,4 Minder dan 25% van
gen die op termijn kunnen leiden tot vroegtijdige
op hart- en vaatziekten, metabool syndroom en di-
C, foliumzuur en vitamine B6; koelen, bewaren en
de bevolking voldoet aan de aanbevelingen ten
veroudering, chronische degeneratieve ziekten en
abetes type 2. Daling van CRP was het grootst bij
opnieuw opwarmen van voedsel leidt eveneens
aanzien van groenten, fruit en voedingsvezel.2
lycopeen, selenium, vitamine C, D, E).5,9,21-35
van een multi gedurende 6 maanden verlaagde in
lagere vetmassa en een hogere ruststofwisseling.
onderzoek significant de spiegel van
15
15
is nodig om klassieke deficiëntieziekten te voor-
44
komen, zoals scheurbuik door vitamine C-tekort,
Vermoeidheid kan te maken hebben met suboptimale
vroegtijdige sterfte is de huidige ADH van micronu-
mensen die bij aanvang van de studie de hoogste
tot aanzienlijk verlies van vitamines waaronder
beriberi door thiaminetekort en pellagra door
inname van onder meer jodium, ijzer, vitamine B12,
triënten in veel gevallen te laag.
Een verhoogde
CRP-spiegels hadden. In de Health Professionals
vitamine C en foliumzuur.51
vitamine B3-tekort. De ADH (Aanbevolen Dagelijkse
vitamine B1, vitamine D, kalium, selenium en zink.
homocysteïnespiegel vergroot de kans op hart- en
Follow-up Study hadden mannen die langer dan 10
• De Gezondheidsraad heeft geconstateerd dat de
De voeding van zwangere vrouwen is vrijwel ver-
Hoeveelheid) die de Gezondheidsraad voor vitami-
Een magnesiumtekort verergert ontstekingsproces-
vaatziekten, osteoporose, dementie en cognitieve
jaar extra foliumzuur innamen met een multi, 25%
micronutriënten voorziening van de Nederlandse
gelijkbaar met die van niet-zwangere vrouwen van
nes en mineralen heeft vastgesteld, zijn hoeveel-
sen en een vitamine A-, vitamine C- of zinktekort is
achteruitgang en is geassocieerd met een toegeno-
minder kans op colonkanker. in de Nurses’ Health
bevolking tussen 1987 en 1997 is gedaald; dit
dezelfde leeftijd, terwijl zij juist een hogere behoefte
heden die gezonde mensen dagelijks nodig hebben
geassocieerd met een slechte wondheling.
men sterftekans. Om de homocysteïnespiegel laag
Study hadden vrouwen die minimaal 15 jaar een
geldt met name voor vitamine A, D, E, bètacaro-
aan voedingsstoffen hebben.61 Bij zwangeren ligt
te houden is 800 tot 1000 microgram foliumzuur per
multi met foliumzuur gebruikten, een 75% lagere
teen en foliumzuur.4,52 Zestig tot tachtig procent
naast foliumzuur ook de gemiddelde dagelijkse
van de volwassen bevolking heeft een inadequate
inname voor meerdere mineralen (ijzer, selenium,
foliumzuurstatus.
koper, jodium) en vitamines (A, B1, B6, D) onder de
36
23
37
17,18
om geen deficiëntieverschijnselen te ontwikkelen. Klassieke deficiëntieziekten komen nog steeds voor
Een lage inname van verschillende micronutriënten
dag nodig; een veel hogere dosis dan de huidige
kans op colorectaalkanker.
in het westen, zij het in mindere mate dan vroeger;
(foliumzuur, ijzer, thiamine, riboflavine, vitamine B12,
ADH van 200 microgram en bovendien onmogelijk
van foliumzuur verlaagt vermoedelijk de toegeno-
risicogroepen zijn met name alcoholisten (B-vita-
vitamine C, selenium) kan leiden tot stemmingspro-
uit voeding te halen.
men kans op borstkanker door alcoholgebruik.
minen), ouderen (vitamine D, vitamine B12, zink)
blemen (depressie, angst, vijandigheid, hypochon-
en chronisch zieken.
drie).
5,6
Mensen met voedselallergie
14,19
In vier dubbelblinde placebogecontroleerde
24
Verlaging van de vitamine
Een hogere inname
Zwangerschap
53
25
• Uit de Voedselconsumptiepeiling onder jong-
aanbeveling.61 Verschillende studies laten zien dat
D-status (calcidiol, calcitriol) is geassocieerd met
Een hogere inname van lycopeen en vitamine E is
volwassenen tussen 19 en 30 jaar (VCP-2003)
het gebruik van een multi voor zwangere vrouwen
een toegenomen kans op sterfte door cardiovas-
geassocieerd met een lagere kans op prostaatkan-
komt naar voren dat mannen gemiddeld een te
leidt tot significante gezondheidswinst voor moeder
ker.
lage foliumzuur- en vitamine E-inname hebben,
en kind. Voor de primaire preventie van aangeboren
vrouwen een te lage inname van ijzer, calcium,
afwijkingen
selenium, zink, vitamine B1, foliumzuur en vita-
aangeraden minimaal 4 weken voorafgaande aan
mine E.54
de conceptie extra foliumzuur (400-800 mcg per
5,10,38
kunnen scheurbuik ontwikkelen door een eenzijdig
studies is aangetoond dat thiaminesuppletie de
culaire en overige oorzaken.
voedingspatroon.
32,39
De benodigde hoe-
5,28,45,46
Ernstige vitamine D-deficiëntie
stemming verbetert. Inname van een multi-vitami-
veelheid vitamine D3 die nodig is voor een optimale
wordt gezien bij ruim de helft van de niet-westerse
nenpreparaat (tien keer de ADH) gedurende een jaar
vitamine D-status met betrekking tot de gezondheid
Inname micronutriënten uit voeding
allochtone zwangeren en hun pasgeborenen.8
verbeterde de stemming significant vergeleken met
van de botten (serumspiegel 25-hydroxyvitamine D
Veel mensen hebben lage of suboptimale spiegels
placebo bij een groep jongvolwassen vrouwen.
minimaal 70 nmol/l) is circa 20 mcg per dag, een
van vitamines en mineralen.
Het is de vraag of
• Vrouwen hebben gemiddeld een te lage jodium-
dag) te slikken.62 Nog beter is het om in de periode
veel hogere dosis dan de huidige ADH van 5 mcg per
de voeding die we dagelijks consumeren voldoende
inname (aanbevolen hoeveelheid 150-300 mcg
rondom de conceptie een multi met 400 tot 800
dag.40,41
hoeveelheden vitamines en mineralen bevat:
per dag); 4-14% van de volwassen vrouwen en
mcg foliumzuur te gebruiken; een multi is namelijk
5 tot 17% van de volwassen mannen heeft een
nog effectiever in de preventie van neuraalbuis-
jodiuminname lager dan 100 mcg/d.
defecten.63 Bovendien hebben Hongaarse studies
5,7
14
20
Preventie (vage) gezondheidsklachten
Preventie chronische ziekten
9,29
(zoals
neuraalbuisdefecten)
wordt
Vitamines en mineralen spelen een centrale rol in
Inname van een vitamine of mineraal binnen de
de stofwisseling en weefselfunctie en zijn belang-
(ADH)norm is voldoende om een (ernstige) defi-
Selenium is een belangrijk spoorelement voor de
• Het voedingscentrum meldt dat de hoeveelheid
rijk voor weerstand, vitaliteit, uithoudingsvermogen
ciëntieziekte te voorkomen, maar kan onvoldoende
antioxidantverdediging, het immuunsysteem, de
vitamine A en D, foliumzuur, ijzer, zink en sele-
en psychisch welzijn. Een niet-optimale inname van
zijn om het lichaam optimaal te laten functioneren.
schildklier en heeft mogelijk ook een anticarcino-
nium in de Nederlandse voeding ‘vaak krap’ is.3
vitamines en mineralen kan (vage) gezondheids-
Een suboptimale spiegel van een micronutriënt
gene werking. Bij ouderen is een lagere selenium-
• Uit Engels en Amerikaans onderzoek is gebleken
klachten veroorzaken en de kwaliteit van leven
kan worden gedefinieerd als een spiegel waarbij
spiegel mogelijk geassocieerd met een toegenomen
dat het gehalte aan mineralen in groenten en
• Onderzoekers zijn van mening dat westerse
van de urinewegen, afwijkingen van de ledematen
aantasten.
Een verminderde weerstand bij ge-
afwijkingen van de stofwisseling optreden die kun-
sterftekans, vooral als gevolg van kanker.
fruit de laatste vijftig jaar is gedaald. Groenten
voeding onvoldoende magnesium bevat voor een
en congenitale pylorusstenose.63-64 Volgens de Hon-
zonde ouderen kan het gevolg zijn van subklinische
nen worden gecorrigeerd door suppletie met die
bevatten significant minder calcium, magne-
optimale magnesiumstatus die beschermt tegen
gaarse onderzoekers kan 27% van de aangeboren
tekorten aan micronutriënten, waaronder zink.
6,11
voedingsstof. Zo stijgt de malondialdehydespiegel
Een suboptimale inname van micronutriënten kan
sium, koper en natrium; fruit significant minder
onder meer cardiovasculaire aandoeningen en
afwijkingen worden voorkomen als tijdig wordt
Een lage foliumzuurstatus met een verhoogde
bij een suboptimale vitamine B12-status, laat
leiden tot toename van DNA-beschadigingen (en een
magnesium, ijzer, koper en kalium.
verminderde weerstand.
gestart met het gebruik van een foliumzuur of een
homocysteïnespiegel bij ouderen is geassocieerd
een verhoogde paraafhormoonspiegel zien dat
grotere kans op kanker), neuronale degeneratie (en
• De eerste resultaten van een groot opgezet Eu-
met achteruitgang van het geheugen.12 Een hogere
de vitamine D-status suboptimaal is en wijst een
cognitieve disfunctie) en degeneratie van mitochon-
ropees onderzoek (Quality Low Input Food) laten
foliumzuurspiegel gaat gepaard met een betere
verhoogde homocysteïnespiegel op een subopti-
driën (wat leidt tot snellere veroudering en kans op
zien dat biologische voeding meer essentiële
cognitieve functie.
male status van de foliumzuur-, vitamine B6 en/of
degeneratieve ziekten).
micronutriënten bevat dan niet-biologische.
vitamine B12-status.
van vitamine B12, foliumzuur, vitamine B6, niacine,
Zo bevatten biologische groenten en fruit 40%
9,10
13
9
Bij ouderen is een positieve
correlatie gevonden tussen de bloedspiegels van
10
riboflavine en foliumzuur en het vermogen tot
35
35
29,36,42
47
47
Een te lage inname
55
• Nederlandse vrouwen hebben gemiddeld een te
aangetoond dat een multi ook andere congenitale
lage vitamine B6-inname (adequate inname 20
afwijkingen kan voorkomen zoals congenitale car-
mcg/d vitamine B6 per gram eiwit).
diovasculaire afwijkingen, obstructieve defecten
56
57-59
47-49
• Vitamine B12-tekort komt regelmatig voor bij
multi.65 Kinderen van diabetische moeders hebben
vegetariërs, veganisten en ouderen.5,52
meer kans op aangeboren afwijkingen, met name
• Europese ouderen hebben vaak een te lage in-
van het hart en centrale zenuwstelsel. Als vrouwen
name van vitamine D, calcium, foliumzuur en,
met diabetes in de periconceptie (1 maand voor tot
jodium en kalium.
3 maanden na conceptie) een multi gebruiken, is
60
vitamine C, vitamine E, ijzer en zink kan soortgelijke
meer antioxidanten dan gangbare producten.
• Vitamine D-tekort komt veel vaker voor dan voor-
abstract denken.14 Mensen met een lage ijzerstatus
Een langdurige inadequate opname van vitamines
DNA-beschadigingen induceren als straling.29,36 Voor
Het gehalte aan antioxidanten (vitamine E, ca-
heen werd aangenomen, vooral onder ouderen,
hebben meer moeite om zich te concentreren.14
en mineralen staat in relatie met chronische ziekten
het goed functioneren van mitochondriën is onder
rotenoïden) in Deense biologische melk is 60%
mensen met een donkere huidskleur en mensen
waaronder hart- en vaatziekten (foliumzuur, seleni-
meer voldoende ijzer, zink, biotine, pantotheenzuur,
hoger dan in niet-biologische melk.
die veel tijd binnenshuis doorbrengen.5
Micronutriënten reguleren de energiebalans en zijn
um, vitamine B6, B12, C, D, E, C), osteoporose (cal-
magnesium en mangaan nodig.
sche gewassen bevatten meer ijzer, magnesium,
• Groenten en fruit zijn belangrijke bronnen van
significant de kans op ernstige prematuriteit (vroeg-
vermoedelijk belangrijk voor het onder controle
cium, vitamine D, K), diabetes type 2 (magnesium,
fosfor en zink en in het algemeen meer vitamine
vitaminen, mineralen en voedingsvezels. De
geboorte voor 34 weken zwangerschapsduur) of een
houden van de eetlust. Een betere inname van vita-
vitamine D), dementie (foliumzuur, vitamine B6, B12,
Voedingssupplementen kunnen bijdragen aan de
C, B-vitamines en polyfenolen.
consumptie van groente en fruit ligt al jaren
erg laag geboortegewicht van het kind.67
mines en mineralen door het gebruik van een multi
C, E) en bepaalde vormen van kanker (foliumzuur,
preventie van chronische aandoeningen. Het gebruik
mensen eten gangbare producten.
15
2
50
29,42,43
47,48
3
Biologi-
De meeste
de kans op deze aangeboren afwijkingen niet hoger dan bij niet-diabetische moeders.66 Gebruik van een multi in de periconceptie verlaagt
ver onder de aanbevolen hoeveelheden: gemid-
4
Ook is de kans op pre-eclampsie lager als vrouwen
Brandnetelextract). Vrouwen van middelbare leeftijd
tijdig starten met het gebruik van een multi.68 Ook is
zijn geïnteresseerd in ingrediënten die hen helpen
het gebruik van multivitamines door de moeder tij-
goed door de overgang te komen (Dong quai-,
dens de zwangerschap geassocieerd met een lager
Ginseng-, Zilverkaars- en Monnikspeperextract, so-
risico op kanker (hersentumoren, neuroblastoom,
jaisoflavonen). Ouderen profiteren van ingrediënten
leukemie) bij kinderen.
die de vitaliteit van organen en weefsels (hart- en
69
bloedvaten, hersenen, bewegingsapparaat) onder-
Multisupplement waardevolle aanvulling
steunen (Ginkgo biloba-extract, Ginsengextract, druivenpitextract, groene thee-extract, luteïne).
De acceptatie van multisupplementen is toegenomen. In de recente kabinetsnota ‘Gezonde voeding,
Daarnaast bestaat de mogelijkheid bepaalde nutri-
van begin tot eind’ is te lezen dat voedingssup-
ënten uit de formule weg te laten of in dosering aan
plementen een waardevolle aanvulling kunnen zijn
te passen. Veel multisupplementen bevatten ijzer in
voor bepaalde groepen personen die moeite hebben
een dosis die te hoog is voor mannen en niet-men-
om voldoende vitamines en mineralen te consume-
struerende vrouwen, gezien de hoge prevalentie van
ren.4 Hierbij valt te denken aan kinderen, ouderen,
het gen voor hemochromatose (ijzerstapeling).9,29
Multi supplementen Micronutriënten voor de gezondheid
De dagelijkse voeding dient voldoende macronutriënten (koolhydraten, eiwitten, vetten) en essentiële micronutriënten (vitamines, mineralen, spoorelementen) te bevatten om ons lichaam goed te laten functioneren. Deze voedingsstoffen zijn belangrijk voor de opbouw en reparatie van het lichaam, de energievoorziening en regulatie van fysiologische processen. Daarnaast bevat voeding talloze andere (bio-actieve) stoffen die een rol spelen bij de gezondheid.
zieken, vrouwen die zwanger willen worden of zwanger zijn en vrouwen die borstvoeding geven.4
Multisupplementen zijn niet primair bedoeld om
Ouderen hebben een lagere energiebehoefte terwijl
ernstige tekorten op te heffen of een medische
de micronutriëntenbehoefte gelijk blijft of iets toe-
conditie te behandelen. Ze zijn ontwikkeld als
neemt; doordat ouderen minder gaan eten, neemt
algemene aanvulling op de voeding om tekorten
de kans op (sub)klinische tekorten van vitamines
te voorkomen, de voedingsstatus te verbeteren en
en mineralen toe.
Ziekte en langdurig medicijn-
zo lang mogelijk gezond te blijven.5,9 Multi’s die
gebruik kan de status van micronutriënten negatief
vitamines en mineralen in hoeveelheden rond de
beïnvloeden en de behoefte aan bepaalde vitamines
ADH bevatten, zijn vooral bedoeld om tekorten te
en mineralen verhogen. Andere risicogroepen voor
voorkomen; multi’s met hogere hoeveelheden dan
tekorten zijn veganisten, macrobioten en andere
de ADH (uiteraard binnen de veiligheidsmarges)
personen die weinig producten van dierlijke oor-
dragen in grotere mate bij aan een optimale status
sprong eten, mensen die een caloriebeperkt dieet
van micronutriënten en de preventie van chronische
volgen, alcoholisten, mensen met overgewicht of
ziekten.
2,36
obesitas, sporters, mensen met een voedselallergie (door het mijden van voedingsmiddelen) en al die
Gezonde en gevarieerde voeding
mensen die de aanbevelingen gezonde voeding aan
Bij een lage of suboptimale inname van vitamines en
hun laars lappen.
mineralen is het natuurlijk belangrijk om te kijken
2,5,29
op welke manier de voedingsgewoonten verbeterd
De inname van macronutriënten is meestal (ruim)
De inname van micronutriënten is vaak aan de
kunnen worden. Voeding bevat honderden, zo niet
voldoende. In het Westen is overconsumptie van
magere kant.2-4 Oorzaken zijn onder meer een
Bij het samenstellen van een multisupplement
duizenden componenten die biologisch actief zijn,
macronutriënten (in de verkeerde verhouding)
niet-optimale opslag, bewerking of bereiding van
wordt rekening gehouden met de specifieke nu-
waaronder carotenoïden, glucosinolaten, planten-
juist een toenemend probleem. Het blijft opletten:
voedingsmiddelen en het gebruik van eenzijdige
triëntenbehoefte van de doelgroep zoals mannen,
sterolen en flavonoïden.
Een multisupplement
(eiwit-energie)ondervoeding bij chronisch zieken
voeding, fastfood en kant-en-klaar producten met
vrouwen in de (peri)menopauze, zwangere vrouwen
kan daarom nooit een gezonde, gevarieerde voeding
en ouderen wordt nog te vaak niet onderkend.
een lage voedingswaarde. Zeker als de behoefte
en ouderen. Naast vitamines en mineralen kunnen
vervangen.
In Nederlandse ziekenhuizen is 24%, bij verpleging
aan microvoedingsstoffen is toegenomen - zoals
kruiden en bioactieve stoffen aan de formule wor-
thuis 22% en in verpleeghuizen is 19% van de pa-
bij zwangerschap of ziekte - is het lastig voldoende
den toegevoegd om de gezondheid van de doelgroep
tiënten ondervoed. Veel Nederlanders hebben een
vitamines en mineralen uit voeding te halen. Steeds
gericht te ondersteunen.
Multisupplement op maat
9,29
1
Mannen van middelbare
te lage inname van voedingsvezels en essentiële
meer mensen gebruiken daarom een multisupple-
leeftijd hebben baat bij ingrediënten die helpen de
(omega-3) vetzuren; ook gebruikt slechts 5% van
ment als aanvulling op de voeding.
prostaat gezond te houden (lycopeen, fytosterolen,
de mensen in Nederland een vetzuurpatroon zoals
Pygeum africanumextract, Zaagpalmbladextract,
aanbevolen.2
9,29
5
33. Bischoff-Ferrari HA, Willett WC, Wong JB et al. Fracture prevention with vitamin D supplementation: a meta-analysis of randomized controlled trials. JAMA. 2005;293(18):2257-2264. 34. Larsson SC, Wolk A. Magnesium intake and risk of type 2 diabetes: a metaanalysis. J Intern Med. 2007;262(2):208-14. 35. Akbaraly NT, Arnaud J, Hininger-Favier I et al. Selenium and mortality in the elderly: results from the EVA study. Clin Chem. 2005;51(11):2117-23. 36. Ames BN. A role for supplements in optimizing health: the metabolic tuneup. Arch Biochem Biophys. 2004;423(1):227-34. 37. Dangour AD, Breeze E, Clarke R et al. Plasma homocysteine, but not folate or vitamin B-12, predicts mortality in older people in the United Kingdom. J Nutr. 2008;138(6):1121-8. 38. Durga J, van Boxtel MP, Schouten EG et al. Effect of 3-year folic acid supplementation on cognitive function in older adults in the FACIT trial: a randomised, double blind, controlled trial. Lancet. 2007;369(9557):208-16. 39. Norman AW, Bouillon R, Whiting SJ et al. 13th Workshop Consensus for Vitamin D Nutritional Guidelines. J Steroid Biochem Mol Biol. 2007; 103(35):204-205. 40. Dawson-Hughes B et al. Estimates of optimal vitamin D status. Osteoporos Int. 2005;16(7):713-6. 41. Hart W. Aanbevelingen voor calcium en vitamine D in het rapport ‘Voedingsnormen’ van de Gezondheidsraad. Ned Tijdschr Geneeskd 2000;144(42):19911994. 42. Ames BN, Atamna H, Killilea DW. Mineral and vitamin deficiencies can accelerate the mitochondrial decay of aging. Mol Aspects Med. 2005;26(4-5):36378. 43. Beard JL. Iron deficiency and neural development: an update. Arch. Latinoam. Nutr. 1999;49(3S2):34S-39S. 44. Church TS, Earnest CP, Wood KA et al. Reduction of C-reactive protein levels through use of a multivitamin. Am J Med. 2003;115(9):702-7. 45. Gann PH, Ma J, Giovannucci E, et al. Lower prostate cancer risk in men with elevated plasma lycopene levels: results of a prospective analysis. Cancer Res. 1999;59:1225-1230. 46. Hsing AW, Comstock GW, Abbey H et al. Serologic precursors of cancer: retinol, carotenoids, and tocopherol and risk of prostate cancer. J Natl Cancer Inst. 1990;82:941-946. 47. http://www.qlif.org/qlifnews/april05/con2.html#Anchor-Historica-36095 48. http://www.qlif.org/qlifnews/april05/con2.html#Anchor-Healthie-50241. Worthington V. Nutritional quality of organic versus conventional fruits, vegetables, and grains. J Altern Complement Med. 2001;7(2):161-73. 50. http://www.qlif.org/qlifnews/april05/con2.html#Anchor-Healthie-20002 51. Williams PG. Vitamin retention in cook/chill and cook/hot-hold hospital food-services. J Am Diet Assoc. 1996;96:490-498. 52. Zo eet Nederland: resultaten van de voedselconsumptiepeiling 1997-1998. Den Haag: Voedingscentrum, 1998. 53. Brussaard JH, Löwik MR, van den Berg H et al. Folate intake and status among adults in the Netherlands. Eur J Clin Nutr. 1997;51(S3):S46-50. 54. Hulshof KF, Ocké MC, van Rossum CTM et al. Resultaten van de Voedselconsumptiepeiling 2003. RIVM-rapport nr. 350030002; TNO-rapport nr. V6000. RIVM, Bilthoven, 2004. 55. Brussaard JH, Brants HA, Hulshof KF et al. Iodine intake and urinary excretion among adults in the Netherlands. Eur J Clin Nutr. 1997;51(S3):S59-62. 56. Brants HA, Brussaard JH, Bouman M et al. Dietary intake among adults with special reference to vitamin B6. Eur J Clin Nutr. 1997;51(S3):S25-31. 57. Rylander R. Environmental magnesium deficiency as a cardiovascular risk factor. J Cardiovasc Risk. 1996;3(1):4-10. 58. Vormann J. Magnesium: nutrition and metabolism. Molecular Aspects of Medicine 2003:24:27-37. 59. Feillet-Coudray C, Coudray C, Tressol JC et al. Exchangeable magnesium pool masses in healthy women: effects of magnesium supplementation. Am J Clin Nutr 2002;75:72-8. 60. Fabian E, Elmadfa I. Nutritional situation of the elderly in the European Union: data of the European Nutrition and Health Report (2004). Ann Nutr Metab. 2008;52(S1):5761. http://www.rivm.nl/vtv/object_document/o1451n19088.html 62. Wald NJ, Law MR, Morris JK et al. Quantifying the effect of folic acid. Lancet. 2001;358:2069-2073. 63. Czeizel AE. The primary prevention of birth defects: Multivitamins or folic acid? Int J Med Sci. 2004;1(1):50-61. 64. Goh YI, Bollano E, Einarson TR et al. Prenatal multivitamin supplementation and rates of congenital anomalies: a meta-analysis. J Obstet Gynaecol Can. 2006;28(8):680-9. 65. Czeizel AE. Birth defects are preventable. Int J Med Sci. 2005;2(3):91-2. 66. Correa A, Botto L, Liu Y et al. Do multivitamin supplements attenuate the risk for diabetes-associated birth defects? Pediatrics. 2003;111(5 Part 2):1146-51. 67. Catov JM, Bodnar LM, Ness RB et al. Association of periconceptional multivitamin use and risk of preterm or small-for-gestational-age births. Am J Epidemiol. 2007;166(3):296-303. 68. Bodnar L, Tang G, Ness R, et al. Periconceptional multivitamin use reduces the risk of preeclampsia. Am J Epidemiol 2006;164:470–7. 69. Goh YI, Bollano E, Einarson TR et al. Prenatal multivitamin supplementation and rates of pediatric cancers: a meta-analysis. Clin Pharmacol Ther. 2007;81(5):685-91.
REFERENTIES 1. Meijers JM, Schols JM, van Bokhorst-de van der Schueren MA et al. Malnutrition prevalence in The Netherlands: results of the Annual Dutch National Prevalence Measurement of Care Problems. Br J Nutr. 2008 Jun 5:1-7. doi:10.1017/S0007114508998317 2. Kreijl CF, Knaap AGAC, Busch MCM et al. Ons eten gemeten – Gezonde voeding en veilig voedsel in Nederland. RIVM Rapport 270555007; http://www. rivm.nl/bibliotheek/rapporten/270555007.html 3. voedingscentrum.nl/EtenEnGezondheid/Voedingstoffen/vitamines+en+ mineralen/ 4. Kabinetsnota ‘Gezonde voeding, van begin tot eind’. Kamerstuk 4 juli 2008. http://www.minvws.nl/kamerstukken/vgp/2008/voedingsnota.asp 5. Fairfield KM, Fletcher RH. Vitamins for chronic disease prevention in adults: scientific review. JAMA. 2002;287(23):3116-26. 6. Prasad AS, Beck FW, Bao B et al. Zinc supplementation decreases incidence of infections in the elderly: effect of zinc on generation of cytokines and oxidative stress. Am J Clin Nutr. 2007;85(3):837-44. 7. Des Roches A, Paradis L, Paradis J et al. Food allergy as a new risk factor for scurvy. Allergy. 2006;61(12):1487-8. 8. Wielders JP, van Dormaël PD, Eskes PF et al. Ernstige vitamine D-deficiëntie bij ruim de helft van de niet-westerse allochtone zwangeren en hun pasgeborenen. Ned Tijdschr Geneeskd. 2006;150:495-9. 9. Fletcher RH, Fairfield KM. Vitamins for chronic disease prevention in adults: clinical applications. JAMA. 2002;287(23):3127-9. 10. Naurath HJ, Joosten E, Riezler R et al. Effects of vitamin B12, folate, and vitamin B6 supplements in elderly people with normal serum vitamin concentrations. Lancet. 1995;346:85-89. 11. High KP. Micronutrient supplementation and immune function in the elderly. Clin Infect Dis. 1999;28:717-22. 12. Nurk E, Refsum H, Tell GS et al. Plasma total homocysteine and memory in the elderly: the Hordaland Homocysteine Study. Ann Neurol. 2005;58(6):84757. 13. de Lau LM, Refsum H, Smith AD et al. Plasma folate concentration and cognitive performance: Rotterdam Scan Study. Am J Clin Nutr. 2007;86(3):72834. 14. Benton D, Donohoe RT. The effects of nutrients on mood. Public Health Nutr. 1999;2(3A):403-9. 15. Major GC, Doucet E, Jacqmain M et al. Multivitamin and dietary supplements, body weight and appetite: results from a cross-sectional and a randomised double-blind placebo-controlled study. Br J Nutr. 2008;99(5):115767. 16. Lotfi A, Abdel-Nasser AM, Hamdy A et al. Hypovitaminosis D in female patients with chronic low back pain. Clin Rheumatol. 2007;26(11):1895-901. 17. Mazur A, Maier JA, Rock E et al. Magnesium and the inflammatory response: potential physiopathological implications. Arch Biochem Biophys. 2007;458(1):48-56. 18. Maret W, Sandstead HH. Zinc requirements and the risks and benefits of zinc supplementation. J Trace Elem Med Biol. 2006;20(1):3-18. 19. Hawkes WC en Hornbostel L. Effects of dietary selenium on mood in healthy men living in a metabolic research unit. Biological-Psychiatry. 1996;39(2):121-128. 20. Benton D, Haller J, Fordy J. Vitamin supplementation for 1 year improves mood. Neuropsychobiology. 1995;32(2):98-105. 21. Eikelboom JW, Lonn E, Genest J Jr et al. Homocyst(e)ine and cardiovascular disease: a critical review of the epidemiologic evidence. Ann Intern Med. 1999;131:363-375. 22. Kim YI. Folate and cancer prevention: a new medical application of folate beyond hyperhomocysteinemia and neural tube defects. Nutr Rev. 1999;57:314-321. 23. Giovannucci E, Rimm EB, Ascherio A et al. Alcohol, low-methionine–low-folate diets, and risk of colon cancer in men. J Natl Cancer Inst. 1995;87:265273. 24. Giovannucci E, Stampfer MJ, Colditz GA et al. Multivitamin use, folate, and colon cancer in women in the Nurses’ Health Study. Ann Intern Med. 1998;129:517-524. 25. Sellers TA, Kushi LH, Cerhan JR et al. Dietary folate intake, alcohol, and risk of breast cancer in a prospective study of postmenopausal women. Epidemiology. 2001;12:420-428. 26. Stampfer MJ, Hennekens CH, Manson JE, Colditz GA, Rosner B, Willett WC. Vitamin E consumption and the risk of coronary disease in women. N Engl J Med. 1993;328:1444-1449. 27. The effect of vitamin E and beta carotene on the incidence of lung cancer and other cancers in male smokers: the Alpha-Tocopherol Beta Carotene Cancer Prevention Study Group. N Engl J Med. 1994;330:1029-1035. 28. Giovannucci E, Ascherio A, Rimm EB et al. Intake of carotenoids and retinol in relation to risk of prostate cancer. J Natl Cancer Inst. 1995;87:17671776. 29. Ames BN. Supplements and tuning up metabolism. J Nutr. 2004;134(11): 3164S-3168S. 30. Duthie SJ, Whalley LJ, Collins AR et al. Homocysteine, B vitamin status, and cognitive function in the elderly. Am J Clin Nutr. 2002;75:908–913. 31. Kessler H, Bleich S, Falkai P et al. Homocysteine and dementia. Fortschr Neurol Psychiatr. 2003;71:150-156 32. Dobnig H, Pilz S, Scharnagl H et al. Independent association of low serum 25-hydroxyvitamin d and 1,25-dihydroxyvitamin d levels with all-cause and cardiovascular mortality. Arch Intern Med. 2008;168(12):1340-9.
6
Ook is de kans op pre-eclampsie lager als vrouwen
Brandnetelextract). Vrouwen van middelbare leeftijd
tijdig starten met het gebruik van een multi.68 Ook is
zijn geïnteresseerd in ingrediënten die hen helpen
het gebruik van multivitamines door de moeder tij-
goed door de overgang te komen (Dong quai-,
dens de zwangerschap geassocieerd met een lager
Ginseng-, Zilverkaars- en Monnikspeperextract, so-
risico op kanker (hersentumoren, neuroblastoom,
jaisoflavonen). Ouderen profiteren van ingrediënten
leukemie) bij kinderen.
die de vitaliteit van organen en weefsels (hart- en
69
bloedvaten, hersenen, bewegingsapparaat) onder-
Multisupplement waardevolle aanvulling
steunen (Ginkgo biloba-extract, Ginsengextract, druivenpitextract, groene thee-extract, luteïne).
De acceptatie van multisupplementen is toegenomen. In de recente kabinetsnota ‘Gezonde voeding,
Daarnaast bestaat de mogelijkheid bepaalde nutri-
van begin tot eind’ is te lezen dat voedingssup-
ënten uit de formule weg te laten of in dosering aan
plementen een waardevolle aanvulling kunnen zijn
te passen. Veel multisupplementen bevatten ijzer in
voor bepaalde groepen personen die moeite hebben
een dosis die te hoog is voor mannen en niet-men-
om voldoende vitamines en mineralen te consume-
struerende vrouwen, gezien de hoge prevalentie van
ren.4 Hierbij valt te denken aan kinderen, ouderen,
het gen voor hemochromatose (ijzerstapeling).9,29
Multi supplementen Micronutriënten voor de gezondheid
De dagelijkse voeding dient voldoende macronutriënten (koolhydraten, eiwitten, vetten) en essentiële micronutriënten (vitamines, mineralen, spoorelementen) te bevatten om ons lichaam goed te laten functioneren. Deze voedingsstoffen zijn belangrijk voor de opbouw en reparatie van het lichaam, de energievoorziening en regulatie van fysiologische processen. Daarnaast bevat voeding talloze andere (bio-actieve) stoffen die een rol spelen bij de gezondheid.
zieken, vrouwen die zwanger willen worden of zwanger zijn en vrouwen die borstvoeding geven.4
Multisupplementen zijn niet primair bedoeld om
Ouderen hebben een lagere energiebehoefte terwijl
ernstige tekorten op te heffen of een medische
de micronutriëntenbehoefte gelijk blijft of iets toe-
conditie te behandelen. Ze zijn ontwikkeld als
neemt; doordat ouderen minder gaan eten, neemt
algemene aanvulling op de voeding om tekorten
de kans op (sub)klinische tekorten van vitamines
te voorkomen, de voedingsstatus te verbeteren en
en mineralen toe.
Ziekte en langdurig medicijn-
zo lang mogelijk gezond te blijven.5,9 Multi’s die
gebruik kan de status van micronutriënten negatief
vitamines en mineralen in hoeveelheden rond de
beïnvloeden en de behoefte aan bepaalde vitamines
ADH bevatten, zijn vooral bedoeld om tekorten te
en mineralen verhogen. Andere risicogroepen voor
voorkomen; multi’s met hogere hoeveelheden dan
tekorten zijn veganisten, macrobioten en andere
de ADH (uiteraard binnen de veiligheidsmarges)
personen die weinig producten van dierlijke oor-
dragen in grotere mate bij aan een optimale status
sprong eten, mensen die een caloriebeperkt dieet
van micronutriënten en de preventie van chronische
volgen, alcoholisten, mensen met overgewicht of
ziekten.
2,36
obesitas, sporters, mensen met een voedselallergie (door het mijden van voedingsmiddelen) en al die
Gezonde en gevarieerde voeding
mensen die de aanbevelingen gezonde voeding aan
Bij een lage of suboptimale inname van vitamines en
hun laars lappen.
mineralen is het natuurlijk belangrijk om te kijken
2,5,29
op welke manier de voedingsgewoonten verbeterd
De inname van macronutriënten is meestal (ruim)
De inname van micronutriënten is vaak aan de
kunnen worden. Voeding bevat honderden, zo niet
voldoende. In het Westen is overconsumptie van
magere kant.2-4 Oorzaken zijn onder meer een
Bij het samenstellen van een multisupplement
duizenden componenten die biologisch actief zijn,
macronutriënten (in de verkeerde verhouding)
niet-optimale opslag, bewerking of bereiding van
wordt rekening gehouden met de specifieke nu-
waaronder carotenoïden, glucosinolaten, planten-
juist een toenemend probleem. Het blijft opletten:
voedingsmiddelen en het gebruik van eenzijdige
triëntenbehoefte van de doelgroep zoals mannen,
sterolen en flavonoïden.
Een multisupplement
(eiwit-energie)ondervoeding bij chronisch zieken
voeding, fastfood en kant-en-klaar producten met
vrouwen in de (peri)menopauze, zwangere vrouwen
kan daarom nooit een gezonde, gevarieerde voeding
en ouderen wordt nog te vaak niet onderkend.
een lage voedingswaarde. Zeker als de behoefte
en ouderen. Naast vitamines en mineralen kunnen
vervangen.
In Nederlandse ziekenhuizen is 24%, bij verpleging
aan microvoedingsstoffen is toegenomen - zoals
kruiden en bioactieve stoffen aan de formule wor-
thuis 22% en in verpleeghuizen is 19% van de pa-
bij zwangerschap of ziekte - is het lastig voldoende
den toegevoegd om de gezondheid van de doelgroep
tiënten ondervoed. Veel Nederlanders hebben een
vitamines en mineralen uit voeding te halen. Steeds
gericht te ondersteunen.
Multisupplement op maat
9,29
1
Mannen van middelbare
te lage inname van voedingsvezels en essentiële
meer mensen gebruiken daarom een multisupple-
leeftijd hebben baat bij ingrediënten die helpen de
(omega-3) vetzuren; ook gebruikt slechts 5% van
ment als aanvulling op de voeding.
prostaat gezond te houden (lycopeen, fytosterolen,
de mensen in Nederland een vetzuurpatroon zoals
Pygeum africanumextract, Zaagpalmbladextract,
aanbevolen.2
9,29
5
33. Bischoff-Ferrari HA, Willett WC, Wong JB et al. Fracture prevention with vitamin D supplementation: a meta-analysis of randomized controlled trials. JAMA. 2005;293(18):2257-2264. 34. Larsson SC, Wolk A. Magnesium intake and risk of type 2 diabetes: a metaanalysis. J Intern Med. 2007;262(2):208-14. 35. Akbaraly NT, Arnaud J, Hininger-Favier I et al. Selenium and mortality in the elderly: results from the EVA study. Clin Chem. 2005;51(11):2117-23. 36. Ames BN. A role for supplements in optimizing health: the metabolic tuneup. Arch Biochem Biophys. 2004;423(1):227-34. 37. Dangour AD, Breeze E, Clarke R et al. Plasma homocysteine, but not folate or vitamin B-12, predicts mortality in older people in the United Kingdom. J Nutr. 2008;138(6):1121-8. 38. Durga J, van Boxtel MP, Schouten EG et al. Effect of 3-year folic acid supplementation on cognitive function in older adults in the FACIT trial: a randomised, double blind, controlled trial. Lancet. 2007;369(9557):208-16. 39. Norman AW, Bouillon R, Whiting SJ et al. 13th Workshop Consensus for Vitamin D Nutritional Guidelines. J Steroid Biochem Mol Biol. 2007; 103(35):204-205. 40. Dawson-Hughes B et al. Estimates of optimal vitamin D status. Osteoporos Int. 2005;16(7):713-6. 41. Hart W. Aanbevelingen voor calcium en vitamine D in het rapport ‘Voedingsnormen’ van de Gezondheidsraad. Ned Tijdschr Geneeskd 2000;144(42):19911994. 42. Ames BN, Atamna H, Killilea DW. Mineral and vitamin deficiencies can accelerate the mitochondrial decay of aging. Mol Aspects Med. 2005;26(4-5):36378. 43. Beard JL. Iron deficiency and neural development: an update. Arch. Latinoam. Nutr. 1999;49(3S2):34S-39S. 44. Church TS, Earnest CP, Wood KA et al. Reduction of C-reactive protein levels through use of a multivitamin. Am J Med. 2003;115(9):702-7. 45. Gann PH, Ma J, Giovannucci E, et al. Lower prostate cancer risk in men with elevated plasma lycopene levels: results of a prospective analysis. Cancer Res. 1999;59:1225-1230. 46. Hsing AW, Comstock GW, Abbey H et al. Serologic precursors of cancer: retinol, carotenoids, and tocopherol and risk of prostate cancer. J Natl Cancer Inst. 1990;82:941-946. 47. http://www.qlif.org/qlifnews/april05/con2.html#Anchor-Historica-36095 48. http://www.qlif.org/qlifnews/april05/con2.html#Anchor-Healthie-50241. Worthington V. Nutritional quality of organic versus conventional fruits, vegetables, and grains. J Altern Complement Med. 2001;7(2):161-73. 50. http://www.qlif.org/qlifnews/april05/con2.html#Anchor-Healthie-20002 51. Williams PG. Vitamin retention in cook/chill and cook/hot-hold hospital food-services. J Am Diet Assoc. 1996;96:490-498. 52. Zo eet Nederland: resultaten van de voedselconsumptiepeiling 1997-1998. Den Haag: Voedingscentrum, 1998. 53. Brussaard JH, Löwik MR, van den Berg H et al. Folate intake and status among adults in the Netherlands. Eur J Clin Nutr. 1997;51(S3):S46-50. 54. Hulshof KF, Ocké MC, van Rossum CTM et al. Resultaten van de Voedselconsumptiepeiling 2003. RIVM-rapport nr. 350030002; TNO-rapport nr. V6000. RIVM, Bilthoven, 2004. 55. Brussaard JH, Brants HA, Hulshof KF et al. Iodine intake and urinary excretion among adults in the Netherlands. Eur J Clin Nutr. 1997;51(S3):S59-62. 56. Brants HA, Brussaard JH, Bouman M et al. Dietary intake among adults with special reference to vitamin B6. Eur J Clin Nutr. 1997;51(S3):S25-31. 57. Rylander R. Environmental magnesium deficiency as a cardiovascular risk factor. J Cardiovasc Risk. 1996;3(1):4-10. 58. Vormann J. Magnesium: nutrition and metabolism. Molecular Aspects of Medicine 2003:24:27-37. 59. Feillet-Coudray C, Coudray C, Tressol JC et al. Exchangeable magnesium pool masses in healthy women: effects of magnesium supplementation. Am J Clin Nutr 2002;75:72-8. 60. Fabian E, Elmadfa I. Nutritional situation of the elderly in the European Union: data of the European Nutrition and Health Report (2004). Ann Nutr Metab. 2008;52(S1):5761. http://www.rivm.nl/vtv/object_document/o1451n19088.html 62. Wald NJ, Law MR, Morris JK et al. Quantifying the effect of folic acid. Lancet. 2001;358:2069-2073. 63. Czeizel AE. The primary prevention of birth defects: Multivitamins or folic acid? Int J Med Sci. 2004;1(1):50-61. 64. Goh YI, Bollano E, Einarson TR et al. Prenatal multivitamin supplementation and rates of congenital anomalies: a meta-analysis. J Obstet Gynaecol Can. 2006;28(8):680-9. 65. Czeizel AE. Birth defects are preventable. Int J Med Sci. 2005;2(3):91-2. 66. Correa A, Botto L, Liu Y et al. Do multivitamin supplements attenuate the risk for diabetes-associated birth defects? Pediatrics. 2003;111(5 Part 2):1146-51. 67. Catov JM, Bodnar LM, Ness RB et al. Association of periconceptional multivitamin use and risk of preterm or small-for-gestational-age births. Am J Epidemiol. 2007;166(3):296-303. 68. Bodnar L, Tang G, Ness R, et al. Periconceptional multivitamin use reduces the risk of preeclampsia. Am J Epidemiol 2006;164:470–7. 69. Goh YI, Bollano E, Einarson TR et al. Prenatal multivitamin supplementation and rates of pediatric cancers: a meta-analysis. Clin Pharmacol Ther. 2007;81(5):685-91.
REFERENTIES 1. Meijers JM, Schols JM, van Bokhorst-de van der Schueren MA et al. Malnutrition prevalence in The Netherlands: results of the Annual Dutch National Prevalence Measurement of Care Problems. Br J Nutr. 2008 Jun 5:1-7. doi:10.1017/S0007114508998317 2. Kreijl CF, Knaap AGAC, Busch MCM et al. Ons eten gemeten – Gezonde voeding en veilig voedsel in Nederland. RIVM Rapport 270555007; http://www. rivm.nl/bibliotheek/rapporten/270555007.html 3. voedingscentrum.nl/EtenEnGezondheid/Voedingstoffen/vitamines+en+ mineralen/ 4. Kabinetsnota ‘Gezonde voeding, van begin tot eind’. Kamerstuk 4 juli 2008. http://www.minvws.nl/kamerstukken/vgp/2008/voedingsnota.asp 5. Fairfield KM, Fletcher RH. Vitamins for chronic disease prevention in adults: scientific review. JAMA. 2002;287(23):3116-26. 6. Prasad AS, Beck FW, Bao B et al. Zinc supplementation decreases incidence of infections in the elderly: effect of zinc on generation of cytokines and oxidative stress. Am J Clin Nutr. 2007;85(3):837-44. 7. Des Roches A, Paradis L, Paradis J et al. Food allergy as a new risk factor for scurvy. Allergy. 2006;61(12):1487-8. 8. Wielders JP, van Dormaël PD, Eskes PF et al. Ernstige vitamine D-deficiëntie bij ruim de helft van de niet-westerse allochtone zwangeren en hun pasgeborenen. Ned Tijdschr Geneeskd. 2006;150:495-9. 9. Fletcher RH, Fairfield KM. Vitamins for chronic disease prevention in adults: clinical applications. JAMA. 2002;287(23):3127-9. 10. Naurath HJ, Joosten E, Riezler R et al. Effects of vitamin B12, folate, and vitamin B6 supplements in elderly people with normal serum vitamin concentrations. Lancet. 1995;346:85-89. 11. High KP. Micronutrient supplementation and immune function in the elderly. Clin Infect Dis. 1999;28:717-22. 12. Nurk E, Refsum H, Tell GS et al. Plasma total homocysteine and memory in the elderly: the Hordaland Homocysteine Study. Ann Neurol. 2005;58(6):84757. 13. de Lau LM, Refsum H, Smith AD et al. Plasma folate concentration and cognitive performance: Rotterdam Scan Study. Am J Clin Nutr. 2007;86(3):72834. 14. Benton D, Donohoe RT. The effects of nutrients on mood. Public Health Nutr. 1999;2(3A):403-9. 15. Major GC, Doucet E, Jacqmain M et al. Multivitamin and dietary supplements, body weight and appetite: results from a cross-sectional and a randomised double-blind placebo-controlled study. Br J Nutr. 2008;99(5):115767. 16. Lotfi A, Abdel-Nasser AM, Hamdy A et al. Hypovitaminosis D in female patients with chronic low back pain. Clin Rheumatol. 2007;26(11):1895-901. 17. Mazur A, Maier JA, Rock E et al. Magnesium and the inflammatory response: potential physiopathological implications. Arch Biochem Biophys. 2007;458(1):48-56. 18. Maret W, Sandstead HH. Zinc requirements and the risks and benefits of zinc supplementation. J Trace Elem Med Biol. 2006;20(1):3-18. 19. Hawkes WC en Hornbostel L. Effects of dietary selenium on mood in healthy men living in a metabolic research unit. Biological-Psychiatry. 1996;39(2):121-128. 20. Benton D, Haller J, Fordy J. Vitamin supplementation for 1 year improves mood. Neuropsychobiology. 1995;32(2):98-105. 21. Eikelboom JW, Lonn E, Genest J Jr et al. Homocyst(e)ine and cardiovascular disease: a critical review of the epidemiologic evidence. Ann Intern Med. 1999;131:363-375. 22. Kim YI. Folate and cancer prevention: a new medical application of folate beyond hyperhomocysteinemia and neural tube defects. Nutr Rev. 1999;57:314-321. 23. Giovannucci E, Rimm EB, Ascherio A et al. Alcohol, low-methionine–low-folate diets, and risk of colon cancer in men. J Natl Cancer Inst. 1995;87:265273. 24. Giovannucci E, Stampfer MJ, Colditz GA et al. Multivitamin use, folate, and colon cancer in women in the Nurses’ Health Study. Ann Intern Med. 1998;129:517-524. 25. Sellers TA, Kushi LH, Cerhan JR et al. Dietary folate intake, alcohol, and risk of breast cancer in a prospective study of postmenopausal women. Epidemiology. 2001;12:420-428. 26. Stampfer MJ, Hennekens CH, Manson JE, Colditz GA, Rosner B, Willett WC. Vitamin E consumption and the risk of coronary disease in women. N Engl J Med. 1993;328:1444-1449. 27. The effect of vitamin E and beta carotene on the incidence of lung cancer and other cancers in male smokers: the Alpha-Tocopherol Beta Carotene Cancer Prevention Study Group. N Engl J Med. 1994;330:1029-1035. 28. Giovannucci E, Ascherio A, Rimm EB et al. Intake of carotenoids and retinol in relation to risk of prostate cancer. J Natl Cancer Inst. 1995;87:17671776. 29. Ames BN. Supplements and tuning up metabolism. J Nutr. 2004;134(11): 3164S-3168S. 30. Duthie SJ, Whalley LJ, Collins AR et al. Homocysteine, B vitamin status, and cognitive function in the elderly. Am J Clin Nutr. 2002;75:908–913. 31. Kessler H, Bleich S, Falkai P et al. Homocysteine and dementia. Fortschr Neurol Psychiatr. 2003;71:150-156 32. Dobnig H, Pilz S, Scharnagl H et al. Independent association of low serum 25-hydroxyvitamin d and 1,25-dihydroxyvitamin d levels with all-cause and cardiovascular mortality. Arch Intern Med. 2008;168(12):1340-9.
6
