Goede Minnaars. Bert Brockx, Lennart Broes, An Claessens, Kristiaan Pipijn, Katrien Van Herck, Ellen Van Stappen. Projectgroep

Goede Minnaars Eindverslag Interdisciplinair Project Opleidings- en Onderwijswetenschappen

Projectgroep

Bert Brockx, Lennart Broes, An Claessens, Kristiaan Pipijn, Katrien Van Herck, Ellen Van Stappen Procesbegeleider

Prof. dr. P. Van Petegem Externe opdrachtgever

Sensoa

Instituut voor Onderwijs- en Informatiewetenschappen Academiejaar 2008-2009 Juni 2009

Universiteit Antwerpen Instituut voor Onderwijs- en Informatiewetenschappen Academiejaar 2008-2009

Zijn goede minnaars nog hip? Sluit de concepttekst ‘Goede Minnaars’ nog aan bij de huidige noden van jongeren volgens de visie van jongeren, ouders en experts?

Eindverslag Interdisciplinair Project Opleidings- en onderwijswetenschappen

Projectgroep: Bert Brockx, Lennart Broes, An Claessens, Kristiaan Pipijn, Katrien Van Herck en Ellen Van Stappen

Procesbegeleider: P. Van Petegem Externe opdrachtgever: Sensoa

Mei – 2009 i

Voorwoord In de Master Opleidings- en Onderwijswetenschappen aan de Universiteit Antwerpen staat het verrichten van onderzoek centraal en dit is dan ook een belangrijke component in onze studies. Een onderzoek kunnen uitvoeren dat bovendien echt zal gebruikt worden door een opdrachtgever, is voor ons dan ook geweldige opportuniteit om ons te ontplooien als onderzoeker. Het interdisciplinair project in het masterjaar van onze opleiding, is dan ook het opleidingsonderdeel waarbinnen we de mogelijkheid krijgen om een onderzoek uit te voeren voor een externe opdrachtgever. Dit onderzoek is gedurende onze studies tot stand gekomen in opdracht van Sensoa en via deze weg willen we hen bedanken ons deze kans te geven. Enkele mensen verdienen speciale aandacht:

Eerst en vooral willen we Telidja Klaï en Katrien Vermeire, medewerkers van Sensoa, bedanken voor de fijne samenwerking. Daar zij onze opdrachtgevers waren, hebben zij ons met raad en daad bijgestaan om ons steeds op het rechte pad te brengen.

Ook Peter Van Petegem onze procesbegeleider, willen op deze manier in de bloemetjes zetten. We konden steeds bij hem ten rade gaan en willen hem dan ook bedanken voor zijn zeer snelle reacties op onze vragen! Zijn kritische bedenkingen leerden ons reflecteren op ons werk, waardoor we kwaliteitsvoller konden werken.

Mieke De Lathouwers van de wetenschapswinkel willen we bedanken voor het aanreiken van dit onderwerp en het opvolgen van ons onderzoek. Bedankt aan alle bereidwillige jeugdbewegingen, ouders en professionelen. Zonder hen was dit allemaal niet realiseerbaar.

Medestudenten, bedankt om er voor elkaar te zijn! We vonden elkaar op momenten dat het eerder moeilijk ging. Een bemoedigend woord, een hart onder de riem en een schouderklop deden soms wonderen.

Bedankt! Anneke, Bert, Ellen, Katrien, Kristiaan en Lennart i

Inhoudstafel Voorwoord ................................................................................................................................... i Inhoudstafel ................................................................................................................................ ii 1

Inleiding........................................................................................................................ 1

2

Theoretisch kader ......................................................................................................... 2

2.1

Het belang van RSV ..................................................................................................... 2

2.2

Doelstellingen RSV ...................................................................................................... 3

2.3

Doelstelling 1 ............................................................................................................... 4

2.3.1

Een genderidentiteit en genderrol ............................................................................ 4

2.3.2

Seksuele oriëntatie ................................................................................................... 4

2.3.3

Lichamelijkheid en seksualiteit ............................................................................... 5

2.3.4

Het vermogen tot intimiteit met anderen. ................................................................ 6

2.4

Doelstelling 2 ............................................................................................................... 6

2.4.1

Waarom preventie? .................................................................................................. 6

2.4.2

Verantwoordelijkheid voor zichzelf en anderen kunnen nemen ............................. 7

2.4.3

Preventie van aids .................................................................................................... 7

2.4.4

Preventie van ongewenste zwangerschap ................................................................ 8

2.4.5

Preventie van soa's ................................................................................................... 9

2.4.6

Het besef dat er genderverschillen zijn.................................................................... 9

2.4.7

De seksuele relatie zien als interactief gebeuren tussen al dan niet egalitaire

partners

............................................................................................................................... 10

2.4.8

Interactiecompetentie verwerven ........................................................................... 10

2.4.9

Over seksuele en relationele scripts en scenario’s beschikken die in risicosituaties

kunnen gebruikt worden. .......................................................................................................... 11 2.5 2.5.1

Doelstelling 3 ............................................................................................................. 13 Het recht seksueel en relationeel geluk na te streven ............................................ 13

ii

3

Probleemstelling ......................................................................................................... 15

3.1

Doel van de studie ...................................................................................................... 15

3.2

Relevantie ................................................................................................................... 15

3.3

Onderzoeksvragen ...................................................................................................... 16

4

Onderzoeksopzet ........................................................................................................ 17

4.1

Theoretisch kader ....................................................................................................... 17

4.2

Focusgroepen.............................................................................................................. 17

4.2.1

Rekrutering ............................................................................................................ 18

4.2.2

Verloop focusgroepen ............................................................................................ 19

4.2.3

Verwerking en analyse .......................................................................................... 19

5

Bespreking resultaten van de focusgroepen ............................................................... 21

5.1

Jongeren...................................................................................................................... 21

5.1.1

Praten over seks ..................................................................................................... 21

5.1.2

Genderstereotypen ................................................................................................. 22

5.1.3

Onveilig vrijen ....................................................................................................... 23

5.1.4

Ongepland zwanger ............................................................................................... 24

5.1.5

Hiv/aids .................................................................................................................. 25

5.1.6

Holebi’s.................................................................................................................. 26

5.1.7

Seksuele activiteit en grenzen ................................................................................ 27

5.1.8

Preventie ................................................................................................................ 27

5.1.9

Noden ..................................................................................................................... 28

5.2

Ouders ........................................................................................................................ 29

5.2.1

Seksuele moraal ..................................................................................................... 29

5.2.2

Preventie ................................................................................................................ 31

5.2.3

Ontwikkeling ......................................................................................................... 34

5.2.4

Noden in seksuele vorming ................................................................................... 35

5.3

Experts ........................................................................................................................ 36

iii

5.3.1

Praten over seks ..................................................................................................... 36

5.3.2

Genderstereotypen ................................................................................................. 38

5.3.3

Ongepland zwanger ............................................................................................... 39

5.3.4

Hiv/aids .................................................................................................................. 39

5.3.5

Hiv en aids zijn onderwerpen ................................................................................ 39

5.3.6

Holebi's .................................................................................................................. 40

5.3.7

Seksuele activiteit en grenzen ................................................................................ 41

5.3.8

Preventie ................................................................................................................ 41

5.3.9

Noden ..................................................................................................................... 43

6

Samenbrengen van de bevindingen van de drie actoren ............................................ 45

6.1

Jongeren...................................................................................................................... 45

6.1.1

Seksuele ontwikkelingsbegeleiding ....................................................................... 45

6.1.2

Ontwikkeling ......................................................................................................... 46

6.1.3

Waarden en normen ............................................................................................... 47

6.1.4

Preventie ................................................................................................................ 47

6.1.5

Noden in seksuele vorming ................................................................................... 48

6.2

Ouders ........................................................................................................................ 49

6.2.1

Seksuele ontwikkelingsbegeleiding ....................................................................... 49

6.2.2

Ontwikkeling ......................................................................................................... 49

6.2.3

Waarden en normen ............................................................................................... 50

6.2.4

Preventie ................................................................................................................ 50

6.2.5

Noden in seksuele vorming ................................................................................... 51

6.3

Experts ........................................................................................................................ 52

6.3.1

Seksuele ontwikkelingsbegeleiding ....................................................................... 52

6.3.2

Ontwikkeling ......................................................................................................... 52

6.3.3

Waarden en normen ............................................................................................... 53

6.3.4

Preventie ................................................................................................................ 53

iv

6.3.5

Noden ..................................................................................................................... 54

6.4

Gelijkenissen en verschillen tussen de actoren .......................................................... 54

7

Conclusie .................................................................................................................... 58

8

Discussie en aanbevelingen ........................................................................................ 60

9

Referenties .................................................................................................................. 61

10

Bijlagen ...................................................................................................................... 66

v

1 Inleiding

“Let’s talk about sex, baby. Let’s talk about you and me. Let’s talk about all the good things and the bad things that may be.” (Salt ‘n’ pepa – Let’s talk about sex)

Vinden jongeren het belangrijk om in een relatie over seks te praten? Dit is één van de vragen die we ons in dit onderzoek, in opdracht van Sensoa, zullen stellen. Sensoa is een door de Vlaamse overheid gefinancierde instantie die zich specialiseert in het verstrekken van informatie rond seksuele gezondheid en hiv. De organisatie richt zich vooral tot verschillende doelgroepen met specifieke eigenschappen en noden omtrent alles (jongeren, holebi's, mensen met hiv, ...) wat met relationele en seksuele vorming te maken heeft.

Tien jaar geleden heeft Sensoa een visie ontwikkeld omtrent de seksuele en relationele vorming van jongeren. Deze visie vinden we terug in de concepttekst die de naam ‘Goede minnaars’ meekreeg. Het concept ‘Goede Minnaars’ is een wetenschappelijk onderbouwd, geïntegreerd concept voor relationele en seksuele vorming dat een groot draagvlak kent bij diverse betrokken actoren uit verschillende sectoren.

Vandaag vraagt Sensoa zich af of dit concept nog actueel is en eventuele aanpassingen moet ondergaan, zodat ze tegemoet kunnen komen aan de huidige noden van jongeren. In volgend hoofdstuk wordt eerst een theoretisch kader geschetst op basis van deze drie doelstellingen. In de twee hoofdstukken die daarop volgen bespreken we het doel en de relevantie van dit onderzoek en wordt kort het verloop van het onderzoek geschetst. In hoofdstuk 5 en 6 geven we u de resultaten van het onderzoek waaraan kort nog enkele bedenkingen en een discussie worden gekoppeld.

Wij wensen u alvast veel leesplezier toe!

1

2 Theoretisch kader Het evaluatieproject dat aangedragen werd door Sensoa handelt over het thema relationele en seksuele vorming. Om een goed beeld te krijgen van dit thema wordt eerst een theoretisch kader geschetst. Het belang van seksuele vorming wordt eerst kort aangeraakt, waarna er dieper wordt ingegaan op de doelstellingen van de relationele en seksuele vorming (RSV). Tenslotte worden de doelstellingen, zoals deze gedefinieerd zijn volgens het concept ‘Goede Minnaars’, gekaderd. In dit concept stelt men dat er drie belangrijke doelstellingen zijn in het aanbieden van RSV die niet los van elkaar kunnen gezien worden (Frans, 2000) •

Kinderen en jongeren begeleiden in hun ontwikkeling tot een volwassen iemand die in staat is seksualiteit en intimiteit met anderen zinvol te integreren in zijn of haar leven

•

Een seksuele en relationele moraal verwerven

•

Risico’s als ongewenste zwangerschap, aids en soa, ongewenste seks en seksueel misbruik kunnen voorkomen

2.1 Het belang van RSV Het belang van relationele en seksuele vorming kan geïllustreerd worden door een citaat van McNab (1981). “The question is not whether children will get sexuality education, but how and what kind they will receive. It is impossible to hide children from sexual influences. Adult role models, television, advertisements and parents bombard young children with them… Silence and evasiveness are just as powerful teachers as a discussion of the facts” (McNab, 1981).

Zoals McNab reeds aanhaalt in 1981 is seksualiteit overal zichtbaar in onze maatschappij en daarom moet erover gepraat worden met kinderen. Delfos (2003) benadrukt nogmaals dat seksualiteit overal in onze maatschappij aanwezig is. “Nanda van dertien zegt tegen haar juf die sinds kort een vriend heeft: ‘Kan hij lekker bekken?’ De juf antwoordt geschrokken: ’ Weet je wat bekken is?’ ‘Nee,’ antwoordt Nanda blozend.”(Delfos, 2003)

“Seksualiteit is een onlosmakelijk onderdeel van het leven” (Delfos, 2003).

2

Het belang van seksuele vorming wordt ook onderstreept door het Europees Parlement dat de resolutie omtrent de seksuele en reproductieve gezondheid en rechten in 2001 goedkeurde. Hierin werden enkele regels omschreven in verband met de seksuele vorming van jongeren. Bijvoorbeeld dat seksuele voorlichting moet worden benaderd op een holistische en positieve wijze waarbij aandacht wordt geschonken aan psycho-sociale en biomedische aspecten, gebaseerd op wederzijds respect en verantwoordelijkheid.

2.2 Doelstellingen RSV De doelstellingen binnen relationele en seksuele vorming zijn sterk aan verandering onderhevig. Volgens Plancke (1998) worden tegen het eind van de jaren tachtig een tweetal doelstellingen als heel belangrijk erkend. Ten eerste wil men kennis en inzicht bijbrengen en ten tweede wil men gedragsveranderingen bereiken, zoals beter condoomgebruik. In de jaren negentig dient relationele en seksuele en vorming allereerst kennis over te dragen (Plancke, 1998). Er mag echter niet enkel sprake zijn van louter biologisch-technische informatieoverdracht. Ook aan de relationele en gevoelsmatige aspecten van de seksualiteit dient voldoende aandacht te worden besteed (Plancke, 1998.)

Het concept ‘Goede Minnaars’, dat in 2000 ontwikkeld is, is van mening dat relationele en seksuele vorming een gedeelde verantwoordelijkheid is van alle belangrijke actoren, zoals ouders, leeftijdgenoten, school, media, arts, jeugdbeweging…, die betrokken zijn bij de begeleiding van kinderen en jongeren (Frans, 2000). Men komt zo tot drie doelstellingen die verder besproken worden. •

Relationele en seksuele vorming moet beogen dat jongeren en kinderen zich ontwikkelen tot volwassenen die seksualiteit en relaties zinvol in hun leven kunnen integreren

•

Risico’s als ongewenste zwangerschap, aids en soa, ongewenste seks en seksueel misbruik kunnen voorkomen

•

Een relationele en seksuele moraal verwerven

3

2.3 Doelstelling 1 Seksuele en relationele vorming moet beogen dat jongeren en kinderen zich ontwikkelen tot volwassenen die seksualiteit en relaties zinvol in hun leven kunnen integreren.

2.3.1

Een genderidentiteit en genderrol ‘Gender’ is het Engelse woord voor ‘geslacht’ of ‘sekse’. Maar het woord heeft nog

een ruimere betekenis. Het verwijst nl. ook naar iemands psychologische, sociale en juridische status. Het gevoel man en/of vrouw te zijn in al deze aspecten heet dan genderidentiteit. Het is met andere woorden de psychische beleving man en/of vrouw te zijn. Genderrol is de uitdrukking van iemands genderidentiteit in het openbaar. (Genderstichting, 2007). In de literatuur kunnen we lezen dat het genderrolgedrag wordt bepaald door een aantal belangrijke factoren. Allereerst worden een aantal verschillen tussen jongens en meisjes biologisch bepaald door de hormonen in het lichaam (Cohen-Kettenis, 2004). Bandura (1977) stelt dat ook het imiteren van rolmodellen een belangrijke bijdrage levert aan onze gendderrolontwikkeling. Hierbij hebben ouders een zeer grote impact, maar ook zussen, broers, leraren, … Ook het belang van leeftijdsgenoten mag men hier niet vergeten (Carter, 1987). Ze beïnvloeden elkaars genderrolgedrag door hun spel- en sociaal gedrag en dit tot hun vroege adolescentie (Maccoby, 1990).

2.3.2

Seksuele oriëntatie Pelleriaux (2003) tonen aan dat slechts weinigen een voorkeur ontwikkelen voor

personen van dezelfde sekse. Ook uit ander onderzoek blijkt dat het percentage jongeren met seksuele aantrekking tot iemand van hetzelfde geslacht eerder gering is (Van Gorp, 2005).

Holebi’s worden wel aanvaard, maar zichzelf ‘outen’ blijft, volgens Pelleriaux (2003), een probleem. De helft meent dat holebiseksualiteit thuis bespreekbaar is, minder dan de helft zegt dat een holebi-lief thuis welkom zou zijn. Meer dan de helft zou ook hun vrienden niet inlichten en denken zelfs dat de reacties van vrienden negatiever zullen zijn dan die van ouders (Pelleriaux, 2003). Dit werd reeds aangetoond in eerder onderzoek (Brugman, Goedhart, Vogels & Van Zessen, 1995).

4

Er zijn een aantal variabelen die invloed hebben op de houding tegenover holebi’s (Pelleriaux, 2003). De sociaal-economische status, het geslacht, de onderwijsvorm en het contact met holebi’s zijn hierbij ondermeer van belang.

2.3.3

Lichamelijkheid en seksualiteit Reeds op zeer jonge leeftijd vertonen kinderen seksueel gedrag. Dit gedrag is niet te

vergelijken met ‘volwassen’ seksueel gedrag (de Graaf & Rademakers, 2006). Gemiddeld starten jongeren hun seksuele carrière rond de leeftijd van 12 jaar (Klaï, 2005). Meisjes zouden hierbij hun seksuele carrière gemiddeld later starten, maar halen jongens snel in.

De seksuele carrière is verschillend van mens tot mens. Toch kunnen we 2 grote verschillen vaststellen in deze ontwikkeling. Zo onderscheidt men de stapsgewijze seksuele carrière, en de niet-stapsgewijze seksuele carrière (Vanwesenbeeck, de Graaf, Meijer & Poelman, 2006). Beginnen

met

zoenen,

overgaan

tot

strelen

en

uiteindelijk

komen

tot

geslachtsgemeenschap noemt men de stapsgewijze seksuele carrière; ze maken stap voor stap kennis met seks (Vanwesenbeeck et al., 2006). Jongeren besteden gemiddeld een 3-4 tal jaar aan de stapsgewijze seksuele carrière (Klaï, 2005). Wanneer er eerst geslachtsgemeenschap plaats vindt alvorens de jongere heeft gekust, noemt men dit de niet-stapsgewijze seksuele carrière (Vanwesenbeeck, et al., 2006). Onderzoek toont aan dat 75% van de jongeren een stapsgewijze seksuele carrière doorloopt (Vanwesenbeeck et al.,2006).

Volgens Maes en Verveecken (2000) is de gemiddelde leeftijd waarop jongeren voor de eerste keer geslachtsgemeenschap hebben 15,5 jaar. Zij zijn tot de vaststelling gekomen dat vooral bij jongens de eerste geslachtsgemeenschap op jongere leeftijd plaatsvindt (Maes & Verveecken, 2000). Hierbij moet wel een kanttekening gemaakt worden en moeten we de resultaten met een korrel zout bekijken. Jongens blijken immers minder waarheidsgetrouwe antwoorden te geven bij dergelijke onderzoeken. Zij zijn immers meer bezorgd om hun status die in sterke mate afhankelijk is van hun prestaties op seksueel gebied (Van Hove, Carpentier en Knops, 1995).

Daarnaast blijkt uit onderzoek dat meisjes het belangrijker vinden dan jongens dat seks plaatsvindt in de context van een relatie waarin het bij elkaar willen zijn, gevoelens voor 5

de ander koesteren en de relatie willen behouden, voorop staat (Van Fulpen et al., 2002; de Graaf et al., 2005).

2.3.4

Het vermogen tot intimiteit met anderen. Verscheidene auteurs (o.a. Goldberg et al., 1995) menen dat een stabiele, veilige en

bevredigende relatie tussen ouder en kind, de basis is voor een positieve emotionele hechting in de volwassenheid (DeLamater & Friedrich, 2002). Willen ze daarentegen een eigen identiteit ontwikkelen dan moeten tieners zich losmaken van hun ouderlijke banden. Jongeren scheuren zich dus stilaan af van hun ouders en gaan op verkenning bij leeftijdsgenoten. Hierdoor wordt de invloed op het leven van de laatste categorie ook groter (Klaï & Vermeire, 2006). Jongeren gaan meer tijd besteden aan leeftijdsgenoten zonder supervisie van de ouders. Een vriendschap ontstaat tussen twee mensen die elkaar graag mogen en die zichzelf als gelijken beschouwen wat betreft gevoelens en oriëntatie. Tussen de verschillende seksen bestaat er wel een verschil qua intimiteit binnen vriendschappen. Intieme vriendschappen komen vaker voor bij meisjes. Op een bepaalde leeftijd treedt men dan als vriendengroep naar buiten en het is ook op deze manier dat men het andere geslacht stilaan gaat benaderen (De Wit, Slot & Van Aken, 2004). Het proces zich te onthechten van de ouders kan wel voor conflicten zorgen tussen adolescenten en ouders (De Wit et al., 2004). Door de toenemende zelfstandigheid gaan jongeren een andere positie aannemen ten opzichte van hun ouders. De rol van het kind wordt ingeruild voor die van een autonoom beslissende jongere. Concreet betekent dit dat jongeren hun eigen opvattingen vormen en beslissingen nemen (Klaï & Vermeire, 2006).

2.4 Doelstelling 2 Risico’s als ongewenste zwangerschap, aids en soa, ongewenste seks en seksueel misbruik kunnen voorkomen.

2.4.1

Waarom preventie? Volgens Lampo (2005) wordt er in Vlaanderen veel aandacht besteedt aan het

voorkomen van kanker, het waarschuwen voor overdadig zonnebankgebruik en ongezonde eetgewoonten maar wordt seksualiteit vaak over het hoofd gezien. Volgens Lampo moet er op dit vlak meer aan preventie gedaan worden (CLB, 2005). Dat de meeste jongeren op seksueel 6

vlak experimenteren, verbaast niemand meer. Dit neemt niet weg dat er een grote bezorgdheid bestaat over de seksualiteit van jongeren (Klaï & Picavet, 2005). Preventie over de risico’s als ongewenste zwangerschap, aids en soa, ongewenste seks en seksueel misbruik nemen hier een belangrijke positie in. Preventie van deze risico’s begint bij het goed informeren van de jongeren. Jongeren informeren zich via verschillende kanalen. Uit onderzoek van 2005 (Klaï, 2005) is gebleken dat jongeren voornamelijk informatie halen bij hun vrienden, gevolgd door klasgenoten. Op de derde plaats informeren zij zich via de media gevolgd door het al doende leren en daarna de les biologie. Op de vijfde plaats komt de film en slechts op de zesde plaats de ouders. Dit wijst erop dat thuis praten over seks nog steeds een taboegehalte heeft. Verder zullen meisjes hun moeder als informatiebron nog iets meer gebruiken dan jongens.

2.4.2

Verantwoordelijkheid voor zichzelf en anderen kunnen nemen Hiermee bedoelt men concreet de intentie hebben om risicosituaties te voorkomen.

Dit niet enkel voor jezelf maar ook voor anderen. In het kader van verantwoordelijkheid voor zichzelf en anderen nemen, is veilig vrijen een belangrijk element. Uit een onderzoek van Sensoa is onder andere gebleken dat veilig vrijen afhankelijk is van verschillende situaties. Bij hevige verliefdheid, relatiebreuken, een nieuwe relatie of een lief wordt vaak geen condoom gebruikt (Sensoa, 2003).

2.4.3

Preventie van aids Aids wordt overgedragen via vaginale en anale geslachtsgemeenschap, orale seks

(beperkt risico) en contact met besmet bloed (Sensoa, n.d.a). Aids kan voornamelijk voorkomen worden door het gebruik van een condoom. Er leven blijkbaar ook nog steeds grote misverstanden omtrent de concrete overdrachtswijzen (Bayingana, K., Demarest, S., Gisle, L., Hesse, E., Miermans, P.J., Tafforeau, J. & Van der Heyden, J., 2006). Volgende seksuele handelingen zijn echter volstrekt veilig: strelen, knuffelen, masseren, (tong)zoenen, wederzijdse masturbatie (Sensoa, n.d.a). Hiv wordt niet overgedragen door dagelijkse handelingen als handen schudden, samen eten, samen spelen, het gebruik van openbare toiletten … of door insectenbeten (Sensoa, n.d.a). De basiskennis bij jongeren over hiv is redelijk. Algemeen gezien weten bijna alle jongeren dat hiv onder andere kan overgedragen worden door onveilige seksuele contacten. Zo weten ook bijna alle jongeren dat een condoom voldoende bescherming biedt tegen hiv-

7

overdracht. Toch kan gezegd worden dat heel wat jongeren verschillende niet-efficiënte beschermingsmiddelen als efficiënt beschouwen (De Voorzorg, 2004). Het aantal jongeren besmet met hiv vormt slechts een kleine groep (Defraye & Sasse, 2005).

2.4.4

Preventie van ongewenste zwangerschap Er zijn in België veel voorbehoedsmiddelen op de markt. Ze verschillen naargelang

de manier waarop ze een zwangerschap voorkomen, de wijze waarop ze gebruikt moeten worden, de werkingsduur en de kostprijs. De pil is het meest gebruikte anticonceptiemiddel in België (Sensoa, n.d.b). Er zijn verschillende anticonceptiemiddelen en –methoden. De meest bekende en meest gebruikte zijn het mannencondoom en de pil; andere zoals vrouwencondoom, anticonceptiepleister, vaginale ring, hormonaal implantaat, koperspiraal en hormonaal spiraal worden minder frequent gebruikt. Naast deze methoden kan men ook nog de natuurlijke methoden toepassen (zoals het voorkomen van geslachtsgemeenschap tijdens de vruchtbare dagen) en een definitieve anticonceptiemethode, sterilisatie van man of vrouw. Het gebruik van het spiraaltje en sterilisatie stijgt met de leeftijd. Anticonceptie wordt vaak incorrect gebruikt, een groot deel van de abortussen kunnen dan ook hierdoor verklaard worden. Wanneer men toch een onbeschermd seksueel contact heeft gehad of wanneer een anticonceptiemiddel heeft gefaald, kan men de kans op een zwangerschap verkleinen door het gebruik

van

noodanticonceptie.

Noodanticonceptie is

niet

hetzelfde als

abortus.

Noodanticonceptie zal de eisprong blokkeren, uitstellen of inwerken tijdens de fase vóór de innesteling van een bevruchte eicel. Voorbeelden van noodanticonceptie zijn het noodspiraaltje en de noodpil (Sensoa, n.d.b). Ook over de werking van de pil en de vruchtbaarheid hebben meisjes nog een gebrekkige kennis. Situaties als de mogelijkheid tot zwangerschap tijdens het eerste seksueel contact, de invloed van braken en buikloop op de pil, het vergeten van de pil, … zijn slechts enkele voorbeelden die door heel wat jongeren incorrect ingeschat worden (Medistrat, 2002; Peremans, 2000). De meerderheid van onze jongeren gebruiken een anticonceptiva (Bayingana, et al., 2006). Welk anticonceptiemiddel men gebruikt is vrij leeftijdsgebonden. Zo ziet men dat dertien- en veertienjarige voornamelijk gebruik maken van het condoom. Jongeren van vijftien of zestien jaar zullen zowel gebruik maken van het condoom als de pil. Wanneer ze dan de leeftijd van zeventien of achttien hebben bereikt, zullen jongeren overwegend de pil gebruiken. Hieruit kan men afleiden dat het condoomgebruik met de leeftijd afneemt terwijl 8

het gebruik van andere anticonceptiva toeneemt. Een mogelijke verklaring hiervoor is het feit dat naarmate de relatie langer duurt, jongeren meer overschakelen naar enkel het gebruik van de pil. Deze is dan ook het meest gebruikte anticonceptiemiddel. Verder kan men afleiden dat veilig vrijen toch nog steeds niet zo evident is voor jongeren. Wanneer men de cijfers van 2000 en 2002 naast elkaar legt, ziet men een stelselmatige afname is van het condoomgebruik. Rekening houdend met de stijging van het aantal seksueel actieve jongeren, is dit zeker verbazingwekkend (Maes & Vereecken, 2000, 2002). Tevens blijkt dat één op zestig tienermeisje in Vlaanderen ongepland zwanger geraakt. Vier op tien van deze tienerzwangerschappen eindigt met een abortus (CZR, 2004).

2.4.5

Preventie van soa's Soa's zijn aandoeningen die worden overgedragen door seksueel contact.

Onbeschermde vaginale seks, onbeschermde anale seks en orale seks vormen dus een risico voor besmetting met een soa. De meest voorkomende soa's zijn chlamydia, genitale wratten, trichomonas en syfilis. Gebruik van een condoom biedt een behoorlijke bescherming tegen de meeste soa's. Maar indien het condoom het symptoom (zweer, blaasje, wrat) niet voldoende afschermt, kan een besmetting alsnog worden overgedragen. Consequent en correct gebruik van condooms verlaagt de kans op besmetting met soa's aanzienlijk (Sensoa, n.d.c). Seksueel overdraagbare aandoeningen komen bij de jongeren meer voor dan men denkt. Meer bepaald chlamydia is een vaak voorkomende soa bij jongeren. Opvallend is wel dat het meer voorkomt bij meisjes dan bij jongens (Defraye&Sasse, 2005).

2.4.6

Het besef dat er genderverschillen zijn Jongeren hebben een voorkeur voor traditionele waarden en normen op het gebied

van relaties en seksualiteit (Klaï, 2005). Ze verkiezen de traditionele monogame relatie (Stevens, 2001). Driekwart van de jongeren kan zich inbeelden dat ze de rest van hun leven bij dezelfde partner blijven. Jongeren streven naar een vaste relatie waarin waarden zoals trouw, wederzijds respect, begrip, verdraagzaamheid en een bevredigende seksuele relatie centraal staan. Toch zijn er nog verschillen tussen jongens en meisjes. Zo vindt een vierde van de jongens dat een slippertje moet kunnen, dit in tegenstelling tot een overgrote meerderheid van meisjes die vindt dat een serieuze relatie gekenmerkt wordt door wederzijdse trouw (Klaï & Vermeire, 2006).

9

2.4.7

De seksuele relatie zien als interactief gebeuren tussen al dan niet egalitaire partners Hier wordt mee bedoeld dat wanneer er in een relatie beslissingen genomen worden,

beide partners moeten betrokken zijn bij het nemen van deze beslissing. Bij ongewenste seks en seksueel misbruik kunnen we niet altijd zeggen dat beide partners betrokken zijn bij de beslissing. In de meeste gevallen is er een dader en een slachtoffer. Het is belangrijk om jongeren aan te leren hoe ze risico’s op ongewenste seks en seksueel misbruik kunnen voorkomen. Jongeren die in de jeugd seksueel mishandeld zijn gaan hun lichaam minachten, haten, ontkennen, verwaarlozen, kortom mishandelen en misbruiken (Van Lichtenburcht & Thooft, 2000). Incest heeft verregaande gevolgen op de seksualiteitsbeleving van het slachtoffer en veelal volgen de slachtoffer een jarenlange therapie. Ook voor partners is het een moeilijk proces om te doorlopen. Van Wageningen (in Manschot, 2000) betrekt partners in de beginfase vaak bij de therapie. Een belangrijke stelling die Van Wageningen meegeeft aan de slachtoffers in therapie is dat vrijen géén plicht is. Vrijen met een ander zou je alleen moeten doen als je dat allebei leuk vindt. Het is belangrijk om onze jongeren over deze thema’s in te lichten en ervoor zorgen dat ze de risico’s op ongewenste seks en seksueel misbruik moeten voorkomen.

2.4.8

Interactiecompetentie verwerven In relaties is het belangrijk dat partners op een constructieve manier kunnen

overleggen over intieme onderwerpen. Seksuele interactiecompetentie is een complex begrip. Dit is de mate waarin jongeren kunnen praten over seks met de partner, de mate van assertiviteit, m.a.w. laten weten wat je wilt en vragen wat de andere wil, het kunnen stellen en respecteren van grenzen en de mate van zelfzekerheid over uiterlijk en prestaties (de Graaf, H., Meijer, S. & Poelman, J., Vanwesenbeeck, I., 2005). Het is belangrijk dat jongeren voor zichzelf leren opkomen. Ze moeten kunnen experimenteren in hun relaties en seksualiteit, maar ze moeten ook leren assertief te zijn en zich weerbaar op te stellen. Belangrijk is dat jongeren voor zichzelf leren nadenken, hun grenzen leren kennen en eigen beslissingen kunnen nemen.

10

Op weg naar assertiviteit en weerbaarheid zijn 3 zaken belangrijk: een positief zelfbeeld, grenzen zelf bepalen en grenzen duidelijk maken. Grenzen kennen komt erop neer dat jongeren weten wat ze willen, maar ook wat ze niet willen (Degraer, 2007). Jongeren hebben bepaalde kennis, vaardigheden en attitudes nodig i.v.m. seksualiteit om seksueel contact veilig, prettig en gelijkwaardig te maken (de Graaf et al, 2005). Kennisbevordering via het geven van informatie is niet voldoende genoeg om jongeren bewust te maken van de mogelijke gevaren die gepaard kunnen gaan met seksuele contacten. Het bespreekbaar maken van waarden en normen, alsook het aanleren van vaardigheden en attitudes om de verworven kennis in de praktijk te brengen, moeten een leerdoel zijn binnen relationele en seksuele vorming (RSV). Uit het onderzoek is ook gebleken dat thema’s als relaties, verliefdheid en voorbehoedsmiddelen veel meer besproken worden met de ouders dan bijvoorbeeld seksueel geweld, perversiteiten, genot, masturberen, orale en anale seks. De vraag stelt zich of deze onderwerpen niet worden besproken om de kinderen te behoeden voor de gevaren ervan of misschien omdat de ouders zelf onvoldoende kennis hebben over deze onderwerpen om ze met hun kinderen te bespreken (Klaï, 2005). Klaï (2005) heeft in haar onderzoek ook opgemerkt dat meer seksuele ervaring van de ouders gepaard gaat met een hoge frequentie van communicatie naar hun kinderen toe. Het komt erop neer dat hoe meer ervaren ouders zijn, hoe meer zij zullen en kunnen communiceren met jongeren. Tevens staan ouders die een seksueel actief leven hebben, meer open om over seksualiteit te praten.

2.4.9

Over seksuele en relationele scripts en scenario’s beschikken die in risicosituaties kunnen gebruikt worden. Seksuele vorming is noodzakelijk. Het is belangrijk dat jongeren weten wat er kan

mislopen en wat ze in die gevallen moeten doen. Niet iedereen is hiervan overtuigd. Voor sommigen geldt dat het geven van voorlichting op jonge leeftijd, jongeren tot seks aanzet en dat deze medeverantwoordelijk is voor een verhoogd aantal tienerzwangerschappen. (Sensoa, 1998). Zowel onderzoek in eigen land als in het buitenland toont echter net het omgekeerde aan. Men kan stellen dat seksuele voorlichting en dialoog eerder tot uitstel van het eerste intieme seksuele contact leidt (Stone & Ingham, 2006). Seksualiteit is een gegeven feit in de leefwereld van jongeren. Het beeld dat men, vooral via de media, over seks krijgt voorgeschoteld, staat vaak haaks op de boodschappen

11

die men van thuis meekrijgt. Zo zijn jongeren niet altijd tevreden over de voorlichting die ze zowel thuis als op school krijgen. Vaak vinden ze dat het enkel om kennisoverdracht en koele feiten gaat. Argumenten die voor seksuele vorming pleiten zijn er in overvloed. Gebrek aan kennis en beschermingsmogelijkheden maken van jongeren een gemakkelijke prooi. Het voorkomen van risicogedrag door onwetendheid is een eerste argument om jongeren zo vroeg mogelijk voor te lichten. De Wereldgezondheidsorganisatie schat het jaarlijks aantal nieuwe soa-infecties wereldwijd op 333 miljoen (Sensoa, 1998). Eén derde doet zich voor bij jongeren. Het risicogedrag wordt hier vooral bepaald door de mate waarin men onbeschermd seksueel contact heeft gehad, het aantal sekspartners en de mate waarin men geïnformeerd is over het seksueel gedrag van de partner (Sensoa, 1998). Dezelfde argumentatie geldt voor de preventie van ongewenste zwangerschappen. Het risicogedrag wordt vooral bepaald door de mate waarin men veilige anticonceptie gebruikt en de mogelijkheden die het individu heeft abortus te laten uitvoeren. Ook wat betreft grensoverschrijdend gedrag vormen jongeren een zeer kwetsbare groep. Zo is één op tien jongeren het slachtoffer van een ernstige vorm van seksueel misbruik (Bruynooghe, Noelanders & Opdebeeck, 1998). Ook bij gedwongen seks kunnen vorming en preventie een belangrijke preventieve rol vervullen. Gebrek aan relationele vaardigheden maar ook verouderde opvattingen over man-vrouwrollen en/of de mate waarin men seks beleeft als een drift, spelen een rol bij grensoverschrijdend gedrag. De Nationale Commissie tegen Seksuele Uitbuiting van Kinderen pleit ook in haar eindrapport voor het geven van kwaliteitsvolle informatie in verband met seksualiteit en intimiteit aan jongeren (Sensoa, 1998). Ook omtrent seksueel misbruik moeten jongeren geïnformeerd worden. Onder seksueel misbruik verstaat men ondermeer ongewenste aanrakingen, spelletjes of het betrekken van kinderen door ze bijvoorbeeld te verplichten toe te kijken, tot en met het plegen van flagrante seksuele daden op het lichaam van het kind, met of zonder verwondingen (Sensoa, n.d.d). Preventieprogramma’s voor kinderen maken soms deel uit van de seksuele vorming of worden in een apart programma aangeboden. De meeste programma’s besteden aandacht aan de volgende componenten: herkennen van seksueel misbruik door kinderen, het verschil tussen passende en niet-passende aanrakingen, het verschil tussen passende en niet-passende

12

geheimen, het recht om neen te zeggen, een volwassen persoon vertellen over het misbruik. De schuld ligt nooit bij het kind en daders zijn meestal bekenden (Sensoa, n.d.d). Seksueel misbruik geeft meestal duidelijke signalen. Signalen kunnen zijn slaapproblemen, schrik voor monsters, eetproblemen, stemmingswisselingen, vrees voor bepaalde mensen of plekken, bedplassen, duimzuigen, … (Sensoa, n.d.d) Wanneer men een vermoeden heeft dat een kind seksueel is misbruikt, is het belangrijk dat men luistert naar wat het kind uit zichzelf wil vertellen. Tevens moet men open vragen stellen op een niet beschuldigende toon of veroordelende manier (Sensoa, n.d.d).

2.5 Doelstelling 3 Een seksuele en relationele moraal verwerven

2.5.1

Het recht seksueel en relationeel geluk na te streven Uit onderzoeken naar de aspecten van seksualiteit kunnen enkele factoren afgeleid

worden die een rol spelen in het vormen van een seksuele en relationele moraal. De volgende factoren dragen voor jongeren sterk bij tot het verwerven van een eigen moraal zonder dat deze zich buiten de huidige maatschappelijke waarden en normen bevindt. Het IPPF charter voor seksuele en reproductieve rechten definieert voor een stuk dit maatschappelijk kader (The international planned parenthood federation [IPPF], 1997).

Dit charter kwam tot stand na enkele VN conferenties, namelijk te Wenen 1993, Caïro 1994 en Peking 1995. Uit de twaalf rechten halen we nu de meest relevante aan (Frans, 2000). •

Het recht zichzelf te zijn en eigen beslissingen te nemen, zichzelf te uiten, te genieten van seks, veilig te zijn, kunnen kiezen te trouwen of niet te trouwen een gezin te plannen.

•

Het recht op informatie over seks, anticonceptie, soa’s en aids en de eigen rechten op dat vlak.

•

Het recht zichzelf te beschermen en beschermd te worden, tegen ongeplande zwangerschap, soa’s en aids en seksueel misbruik.

13

•

Het recht betrokken te worden bij de planning van programma’s voor de jeugd, deel te mogen nemen aan overleg en vergaderingen op alle niveaus en invloed uit te oefenen op het beleid op dit vlak.

Jongeren hebben recht op informatie en dit wordt voor een groot stuk ingevuld door relationele en seksuele vorming die de jongeren op school krijgen. Verder spelen ouders en vrienden daarin een rol. Het internet neemt als nieuw informatiekanaal de laatste jaren ook een steeds grotere plaats in als informatie- én communicatiebron. Zo zijn er actieve initiatieven zoals de in 2008

gelanceerde website

ALLESOVERSEKS.BE van Sensoa waar jongeren terecht kunnen met hun vragen over seks en relaties, maar ook op een passieve wijze heeft het internet een invloed op jongeren omdat zij er, gewild of ongewild in contact komen met alle vormen van seksualiteit en relatie zowel maatschappelijk aanvaarde als niet aanvaarde fenomenen (de Graaf & Vanwesenbeeck, 2006). De verworven informatie leidt tot verschillende zaken. De jongeren krijgen een beeld van de verschillende seksuele aspecten en fenomenen. Langs de ene kant zal een goed geïnformeerde jongeren gemakkelijker, gestructureerder en beter een dialoog kunnen aangaan met leeftijdsgenoten, ouders en deskundigen. Langs de andere kant hebben de seksueel getinte beelden die jongeren op het internet kunnen vinden een negatieve invloed. Wat ze zien is vaak seksistisch en agressief. Veel jongeren gaan positief denken over wat ze zien en zullen er vaker een seksistisch man-vrouwbeeld op nahouden waarbij de vrouw als lustobject ter beschikking staat van de man. Deze jongeren zullen tevens positiever denken over seksueel afwijkend gedrag en promiscuïteit wat kan leiden tot zorgelijk imitatiegedrag (Pardoen, 2006). Relationele en seksuele ervaringen in de jongerenwereld, zowel die van zichzelf, die van de ouders als die van personen in zijn omgeving, dragen bij tot de verdere ontwikkeling van een individuele seksuele moraal. Zowel positieve als negatieve ervaringen hieromtrent zullen een impact hebben op zijn belevingen nu als in de toekomst (Overbeek, 2006).

Uit de bestaande literatuur kan enkel onrechtstreeks iets afgeleid worden over het verwerven van een seksuele moraal. De omgeving van de jongeren kan enkele zaken aanreiken zoals genderidentiteit, seksuele oriëntaties en preventiemethodes. Maar uiteindelijk is het de jongere zelf die zijn eigen moraal ontwikkelt om zo zijn eigen relationele en seksuele geluk na te kunnen streven 14

3 Probleemstelling 3.1 Doel van de studie Tien jaar geleden ontwikkelde Sensoa het concept ‘Goede Minnaars’ en een bijhorende visietekst, welke u in bijlage 1 kan terugvinden (Frans, 1999). Het concept ‘Goede Minnaars’ werd opgezet als tool om relationele en seksuele vorming (RSV), bij jongeren aan te brengen en/of te ondersteunen. De visietekst werd geformuleerd om de bevindingen van toen, in kaart te brengen. Vanuit deze visietekst, werd het concept ‘Goede Minnaars’ gecreëerd. Om tot deze bevindingen te komen heeft Sensoa een onderzoek gedaan bij drie actoren, nl.: jongeren, ouders en experts. Deze groepen werden gevraagd naar de manier waarop toen werd omgegaan met de leeftijdsgebonden seksuele ontwikkeling, waarden en normen omtrent RSV, de preventie van seksuele risico’s en andere relevante topics. Verder werd er ook nagegaan welke noden er volgens de betrokken actoren nog waren om een goede basis te vormen om RSV gefundeerd te kunnen aanbrengen bij de jongeren. In dit onderzoek wordt nagegaan of de bevindingen uit de visietekst van 10 jaar geleden nog steeds gelden. Verder willen we ook nagaan welke nieuwe evoluties hebben plaatsgevonden en of er verder nood is aan een aanpassing van de visietekst.

3.2 Relevantie Om jongeren de mogelijkheid te geven om uit te groeien tot verantwoordelijke jongvolwassenen is het belangrijk dat men bij seksuele en relationele vorming zo dicht mogelijk aansluit bij de leefwereld van jongeren en inspeelt op hun noden en vragen (Frans, 1999).Aangezien de visietekst al van 10 jaar geleden dateert en onze maatschappij voortdurend evolueert, is het geen overbodige luxe om de bevindingen van toen te herevalueren.

15

3.3 Onderzoeksvragen De hoofdvraag in dit onderzoek is: Sluit de concepttekst ‘Goede Minnaars’ nog aan bij de huidige visie van jongeren volgens jongeren zelf, hun ouders en experts? Eerst en vooral willen we hiervoor de huidige visie van de drie actoren kennen. OV1 Wat is de huidige visie van de drie actoren op seksuele moraal, preventie en noden binnen seksuele vorming?

Vervolgens zullen we de visie van de drie actoren apart vergelijken met de visietekst om zo precies mogelijk de gelijkenissen en verschillen met de visietekst te kunnen beschrijven. OV2 Hoe verschilt de huidige visie van elke actor met de visietekst? OV3 Hoe komt de huidige visie van elke actor overeen met de visietekst? OV4 Welke nieuwe thema’s worden opgemerkt in vergelijking met de visietekst?

Tenslotte zullen we deze gelijkenissen, verschillen en nieuwe thema’s die per actor naar voor zijn gekomen vergelijken met elkaar om tot een algemene conclusie te komen die een antwoord moet bieden op onze hoofdvraag.

16

4 Onderzoeksopzet Voor dit onderzoek werd in overleg met de opdrachtgever geopteerd voor een kwalitatief opzet op basis van focusgroepen. Tijdens de volgende paragrafen worden de keuzes voor deze onderzoeksvorm verantwoord en worden nog kort de doelen van het theoretisch kader verantwoord.

4.1 Theoretisch kader Het literatuuronderzoek had twee doelstellingen. Ten eerste was het voor het onderzoeksteam belangrijk om een zicht te krijgen op de reeds aanwezige literatuur. Ten tweede ontstond op basis van dit literatuuronderzoek een algemene kennisbasis. Zo kregen we een beter zicht op het onderwerp. Voor de opbouw van de literatuurstudie hebben we ons gebaseerd op de originele visietekst. Deze is opgedeeld in drie grote thema’s: ondersteuning van ontwikkeling, seksuele moraal en preventie van risico’s.

4.2 Focusgroepen Voor

het

verder

onderzoek

werd

er

geopteerd

voor

een

kwalitatieve

onderzoeksopzet. Kwalitatief onderzoek is aangewezen wanneer er gepeild wordt naar ervaringen van respondenten en men zicht tracht te krijgen op een centraal fenomeen (Creswell, 2002). Een kwalitatieve onderzoeksbenadering kan getypeerd worden als een onderzoeksbenadering waarin een meer inductieve analyse van gegevens tot stand komt (Denzin & Lincoln, 1994; Guba & Lincoln, 1994; Strauss & Corbin, 1998). Binnen het kwalitatief onderzoek zijn er verschillende onderzoekstypen, in dit onderzoek is er gekozen voor focusgroepen. Steyaert en Lisoir (2006) omschrijven een focusgroep als : ‘...een gestructureerde discussie onder een kleine groep van stakeholders, begeleid door een ervaren gespreksleider. De methode is ontworpen om informatie te verkrijgen over de voorkeuren en waarden van (uiteenlopende) mensen met betrekking tot een bepaald onderwerp en om te kunnen verklaren waarom ze die mening hebben. Tijdens een focusgroep wordt een gestructureerde discussie van een interactieve groep in een tolerante, geruststellende omgeving geobserveerd. Een focusgroep kan dus gezien worden als een 17

combinatie van een gericht interview en een discussiegroep.” (Steyaert & Lisoir, 2006, p. 135). Het zijn georganiseerde discussies met een beperkt aantal deelnemers om informatie te verkrijgen over hun mening, opinie, en ervaring over een bepaald topic (Gibbs, 1997; Puchta & Potter, 2004). Een belangrijk kenmerk hierbij is de interactie tussen de groepsleden (Morgan, 1998).

4.2.1

Rekrutering De belangrijkste actoren binnen relationele en seksuele vorming zijn: jongeren,

ouders en experts. Dit zijn dan ook de doelgroepen die beoogd worden tijdens het kwalitatief onderzoek. Bovendien werd voor het opstellen van de huidige visietekst ook deze drie groepen bevraagd. Het doel was om vijf focusgroepen per actor te organiseren en zo te komen tot een 30-tal respondenten per doelgroep. De rekrutering van de drie doelgroepen verliep op verschillende manieren. Bij de jongeren werd er gekozen om via jeugdbewegingen te rekruteren omwille van twee redenen. Ten eerste vanuit praktisch standpunt. Wanneer een jeugdbeweging bereid is om mee te werken en men een bevraging kan organiseren tijdens een spelnamiddag, heeft men makkelijk en groep jongeren bij elkaar. Ten tweede kan men op deze manier ook meer diversiteit in de respondenten brengen dan wanneer men bv. een klasgroep zou bevragen. Bij dit laatste zou men kunnen geconfronteerd worden met enkel ASO, TSO of BSO klassen. In de jeugdbewegingen hopen we een zo divers mogelijk publiek aan te spreken. We houden hierbij echter wel voor ogen dat deze jongeren niet helemaal representatief zijn voor de Vlaamse jongeren. De jeugdbewegingen werden eerst gecontacteerd en gevraagd of zij bereid waren mee te werken aan ons onderzoek. Daarna werd in samenspraak met de leiding van enkele Chiro’s en Scouts tijdens één van hun spelnamiddagen het focusgesprek ingebouwd. Hierdoor werd het probleem van non-respons vermeden. Er werd gekozen om jongens en meisjes apart te bevragen om zo de groepsdruk te verminderen en op die manier eerlijkere antwoorden te bekomen. Bij deze groep werd het doel van vijf focusgroepen per doelgroep dan ook bereikt, in totaal werden er 34 respondenten bevraagd. De rekrutering van de ouders gebeurde ook via jeugdbewegingen. Op deze manier probeert men opnieuw een divers publiek te bevragen. Toch moet men ook hier weer opmerken dat deze steekproefgroepen niet volledige representatief zijn voor de populatie van alle Vlaamse ouders. Hiervoor werden eerst dezelfde jeugdbewegingen aangesproken als bij de jongeren. Als deze wilden meewerken werden brieven meegegeven (bijlage 2). Deze 18

brieven werden uitgedeeld aan de jongeren uit de leeftijdscategorie van twaalf tot achttien jaar. Omdat er uit deze vijf jeugdewegingen te weinig respons was, werden er nog tien andere jeugdbewegingen gecontacteerd. Tevens werd het persoonlijk netwerk geraadpleegd. Op die manier zijn we tot vijf groepen gekomen. Bij de vele jeugdbewegingen was er dus een nonrespons of was de respons van de ouders te klein om een focusgroep te organiseren. Er werden uiteindelijk ongeveer 200 brieven meegegeven met de ouders, waarbij er op 32 een respons kwam. De rekrutering van de experts verliep het moeizaamst. Omdat deelname op vrijwillige basis was, kregen we weinig experts warm om deel te nemen aan een focusgesprek. De respons op de email via het netwerk van Sensoa was bijzonder laag (bijlage 2). Uiteindelijk konden we drie gesprekken met experts organiseren, waarvan één met een groep leerkrachten uit één bepaalde school en twee gesprekken met voornamelijk respondenten die via het persoonlijk netwerk en met de hulp van een Antwerps marketingbureau werden gerekruteerd.

4.2.2

Verloop focusgroepen Er werd een interviewleidraad opgesteld (bijlage 3) die verschillend was per

doelgroep. Deze werd samengesteld in overleg met de opdrachtgever. Bij de jongeren was deze zeer gestructureerd omdat het belangrijk is jongeren op het juiste pad te houden tijdens de bevraging. Bij ouders en experts was openheid belangrijker, waardoor de gestructureerde interviewleidraad minder opgevolgd werd. De focusgroepen werden steeds geleid door een moderator die werd bijgestaan door een tweede persoon die notities maakte tijdens het gesprek. Bij de ouders en experts was het belangrijk dat de moderator verder inging op thema’s die door de respondenten werden aangegeven. Zo kon er dieper ingegaan worden op thema’s die de ouders en experts aanreikten, er werd hierbij dus een meer exploratieve manier gehanteerd. De gesprekken werden steeds digitaal opgenomen, zodat deze na de gesprekken getranscribeerd konden worden (Bijlage 4). Dit maakte het werken met citaten gemakkelijk. De gesprekken hadden, afhankelijk van de focusgroepen, een duur tussen de 45 en 90 minuten.

4.2.3

Verwerking en analyse In een eerste fase werden de gesprekken uitgeschreven. Op basis hiervan werd een

vergelijkende codetabel aangemaakt per actor, alle relevante uitspraken werden aan deze tabel toegevoegd (bijlage 5). 19

De resultaten werden per actor uitgebreid beschreven om een beeld te geven van de huidige visie. Deze visie werd daarna per actor vergeleken met de visietekst, waarbij vooral gelet werd op de belangrijkste gelijkenissen, verschillen en nieuwe aspecten. Na de vergelijking per groep, werden de voor alle groepen geldende bevindingen opgesomd. Er is gekozen om, de actoren eerst individueel te vergelijken met de visietekst en daarna de gemeenschappelijke resultaten samen te vatten. Deze analysestructuur wordt gehanteerd, om zo te kunnen garanderen dat er geen bevindingen verloren gaan.

20

5 Bespreking resultaten van de focusgroepen In dit hoofdstuk worden achtereenvolgens de belangrijkste thema’s besproken die tijdens de focusgroepen naar voor kwamen. Eerst worden de resultaten van de jongeren besproken, daarna de ouders en als laatste de experts.

5.1 Jongeren 5.1.1

Praten over seks Jongeren praten wel degelijk over seks. Algemeen gezien praat men dan over

ervaringen en meerbepaald dan wie wat al gedaan heeft. Vragen stellen aan elkaar gebeurt wel maar komt minder vaak voor. We merken op dat de manier waarop jongens over seksualiteit praten verschilt met de manier waarop meisjes hierover praten. Jongens praten hier onderling niet echt serieus over tenzij met vrienden die men echt kan vertrouwen. Jongens zullen eerder stoere praat verkopen en met dit onderwerp gekken dan het echt serieus te bespreken. J5 [12-14]: “Dat is vooral vroomdoenerij he. Serieuze klap hebben wij daar nie over Alleen met heel goei vrienden klappen we daar serieus over, mensen die ge echt heel goe vertrouwd, maar voor de rest is da maar voor te zwanzen he.”

Jongeren praten vooral onderling met elkaar over seksualiteit. Meerbepaald dan in de jeugdbeweging, met vrienden of vriendinnen die men kent en kan vertrouwen. De meeste jongeren praten met hun ouders nauwelijks over seksualiteit. Ze vinden dit raar en ook niet noodzakelijk. Wanneer jongeren toch de stap zetten om met hun ouders over seksualiteit praten, is dit eerder een manier om informatie te verkrijgen over bijvoorbeeld voorbehoedsmiddelen. Over persoonlijke ervaringen zullen jongeren tegen hun ouders niets vertellen. Ook hier wordt een verschil tussen jongens en meisjes opgemerkt. Zoals uit vorige citaten is gebleken zullen meisjes sneller naar hun ouders gaan om bepaalde dingen te vragen dan jongens. Jongens vinden het algemeen gezien moeilijker dan meisjes om met hun ouders over seksualiteit te praten. Zij zullen eerder het internet raadplegen om zo aan de nodige informatie te komen. Wanneer ze dan toch over seksualiteit praten met hun ouders, zullen jongens

dan

eerder

naar

de

vader

gaan

dan

naar

de

moeder.

J5 [417-424]: “Die zullen der wel iets van weten, maar… Ik peins da ge het beter op internet zou vinden. En alst me iemand is dan eerder mijne pa… mijn ma misschien nog zo’n beetje…

21

. Me een vrouw derover klappen… das zo anders he. Alé ge wilt da toch ni… over seks wilde toch ni me uw moeder klappen… das alé… das vies gewoon!”

De school is voor alle jongeren een plaats waar ze veel informatie krijgen over seksualiteit. Zo richten scholen onder andere relatievormingdagen in waarbij voornamelijk het onderwerp ‘preventie’ centraal staat. Ook tijdens de lessen PAV, biologie of godsdienst praat men over seksualiteit. Leerkrachten vullen dit zelf in naargelang het vak dat ze geven. Hoewel seksualiteit een bespreekbaar onderwerp is op school zullen jongeren niet snel naar een leerkracht gaan om bepaalde dingen te vragen of te vertellen. Ze zullen nog steeds eerder naar hun vrienden gaan.

Sommige jongeren halen ook aan dat ze eventueel naar het Jongeren Advies Centrum (JAC) zouden kunnen gaan om vragen te stellen i.v.m. seksualiteit, maar nog niemand heeft dit ooit al gedaan. Toch kennen niet alle jongeren het JAC. Wat zij doen en waarvoor jongeren bij hen terechtkunnen, is voor velen onbekend. Wanneer jongeren wel op de hoogte zijn van deze organisatie, komt dat meestal doordat de school hier met hen is langs geweest of hen hier informatie over gegeven heeft. Het Centrum Leerlingenbegeleiding (CLB) daarentegen is meer bekend onder de jongeren. De meeste jongeren weten dat ze ook hier met hun vragen in verband met seksualiteit terechtkunnen, maar ook hier halen ze aan dat ze dit waarschijnlijk nooit zullen doen. De drempel dat ze deze mensen nauwelijks of niet kennen is te groot om hen te contacteren met al hun vragen. We besluiten dat jongeren enkel over seksualiteit

praten

met

mensen

die

ze

kennen

en

kunnen

vertrouwen.

J4 [54-62]: “CLB? Nee. Alé ni zo op school. Ik zou da nog eerder aan m’n ouders gaan vragen. Nog eerder de ouders dan het CLB? Ja. Die mensen kent ge totaal ni…da zou toch raar zijn?!”

5.1.2

Genderstereotypen Jongeren zijn het er over eens dat jongens niet altijd bezig zijn met seks. De meeste

vinden dit eerder een persoonsgebonden kwestie. Het is dus afhankelijk van de persoon zelf en in hoeverre hij/zij bezig is met seksualiteit. Verschillende jongeren vinden dat jongens ‘veel’ bezig zijn met seks maar ‘altijd’ vinden ze niet juist uitgedrukt. Bovendien vinden ze dat ook meisjes veel met seks bezig zijn. J2 [78-79]: “Maar ook het karakter speelt wel een grote rol volgens mij. Niet iedereen wil erover praten, zelfs sommige jongens niet.” 22

Over de stelling of jongens meer zin hebben in seks dan meisjes zien we een verschil tussen jongens en meisjes. Jongens denken dat zij hier misschien meer voor uitkomen dan meisjes. Zij dit eerder voor zichzelf zullen houden. Meisjes daarentegen hebben van jongens het idee dat zij meer zin hebben in seks. Jongens en meisjes zijn het er echter wel over eens dat het initiatief nemen i.v.m. seksualiteit van twee kanten moet komen. Zo zijn ze het er verder ook over eens dat beide partijen in een relatie de verantwoordelijkheid moet dragen om ongewenste zwangerschappen te voorkomen. De meeste vinden wel dat de jongen voor het condoom zorgt en het meisje voor de pil, hoewel dit niet altijd zo hoeft te zijn.

5.1.3

Onveilig vrijen Onder veilig vrijen verstaan jongeren vooral zichzelf beschermen tegen ongeplande

zwangerschappen, soa en aids/hiv maar ook syfilis, gonorroe, chlamydia en hepatitis B werden vermeld. Jongeren leggen dan ook meteen de link met het condoom en de pil. Hoewel ze het niet altijd eens zijn over het gebruik van de pil en het condoom. Sommigen zeggen dat condoom én de pil noodzakelijk zijn om veilig te vrijen. Anderen zeggen dan weer dat enkel de pil of het condoom voldoende is om jezelf te beschermen tegen eerder vermelde risico’s van onveilig vrijen. We zien dus dat jongeren wel denken heel veel te weten over veilig vrijen, ‘het is al zo vaak aan bod gekomen op school’, maar dat er toch nog steeds verwarring en onwetendheid bestaat hieromtrent. J2 [113-118]: “Pil en condoom gebruiken is veilig vrijen. Nee nee, pil óf condoom gebruiken is veilig vrijen. Als ge de pil neemt moet de condoom nie perse. Ik denk toch dat het het beste is als ge alle twee gebruikt zanne. Als ge weet da dieje nu geen ziektes heeft.”

Zo zien we ook dat de meeste jongeren het niet meer belangrijk vinden een condoom te gebruiken wanneer ze een lange relatie hebben. In het begin vinden ze de pil alsook het condoom noodzakelijk om zichzelf te beschermen. Wanneer ze elkaar al een geruime tijd kennen, wat echter subjectief is zo zeggen ze zelf, zullen ze het condoom weinig tot niet meer gebruiken. Enkel de pil vinden ze dan voldoende. Jongeren vinden het eventueel laten testen op aids of andere ziektes ook een belangrijk factor voor het stoppen met het condoomgebruik. J1 [151-153]: “Ge kunt u laten testen op ziektes en als da ni is dan vind ik dat da ni moet. Dan is de pil voldoende.”

23

J3 [155-158]: “Ja, als ge zeker weet dat ze niks heeft Ik zou toch om de zoveel maand ne keer checken, want ja als ze vreemd gaat ofzo. Ja, ge moet wel haar vertrouwen he.”

5.1.4

Ongepland zwanger Jongeren zijn op de hoogte van de verschillende voorbehoedsmiddelen die er

bestaan. Hoe deze werken en hoe ze deze moeten gebruiken weten ze niet altijd even goed. De meeste jongeren weten wel hoe ze de pil moeten gebruiken, maar over de andere voorbehoedsmiddelen heerst er onzekerheid. Meisjes vinden dat de jongens goed moeten weten hoe ze een condoom moeten aanbrengen. Het is dan ook opmerkelijk dat we vaststellen dat jongens denken dat ze goed weten hoe dit moet, maar dat meisjes het niet echt weten. Van de andere voorbehoedsmiddelen hebben ze al eens gehoord maar kunnen ze vaak verder geen uitleg geven. Jongeren geven dan ook aan dat ze hier graag wat meer uitleg over zouden willen krijgen. Ook bij de keuze van het voorbehoedsmiddel zullen jongeren voornamelijk voor de meest bekende voorbehoedsmiddelen gaan. Omdat ze bovendien ook denken dat enkel de pil en het condoom makkelijk bij de apotheker te verkrijgen zijn, is de keuze snel gemaakt. J4 [235-240]: “Ja, ik denk dat de condoom en de pil gemakkelijker bereikbaar is. Gemakkelijker bereikbaar dus te verkrijgen bij de apotheker. Misschien is dat ook het meest bekende?De rest is meer voor als we ouder zijn. Spiraal overweegde nie als je nog zo jong bent.” Wanneer

jongeren

zouden

geconfronteerd

worden

met

een

ongeplande

zwangerschap, vinden ze het vooral belangrijk dat er geluisterd wordt en de persoon in kwestie zeker niets wordt verweten. Wanneer ze zelf ongepland zwanger zijn, denken ze dit probleem met de vrienden/vriendinnen, ouders of dokter te bespreken. Ook jongens vinden dat ze hier zelf mee verantwoordelijk voor zouden zijn en ze vinden dan ook dat ze hun (ex)vriendin hierin moeten steunen. J2 [162-168]: “Stel dat jij of je vriendin ongepland zwanger bent/is, wat zou je doen. Praten met die persoon zelf. Samen overwegen wat je met dat kind zou doen. Proberen te helpen, vragen wat ze zelf wil. Misschien naar de dokter gaan en vooral enkel doen wat ze zelf wil. Vooral haar laten praten en luisteren, ge kunt toch niet in haar plaats beslissen. Voor mezelf weet ik niet wat ik zou doen.” J4 [255-262]: “Ik zou iemand die er meer van weet, gaan vragen. Toch CLB of zo, dan peis ik wel … voor vriendin wel, maar voor mijn eigen niet… tenzij dat een vriendin voor mij naar het CLB gaat dan zouk wel meegaan. Ja of naar vertrouwensleerkracht… alé da wel minder. 24

Ja, dokter. Maar kzou ni beginnen van ‘ooh ge zijt dom geweest’ maar kzou ze steun geven want die zal het ook wel moeilijk hebben he… ni zo ineens beginnen zeggen van ‘gij stomme’…”

De meeste jongeren vinden abortus op hun jonge leeftijd nog wel kunnen omdat ze van zichzelf vinden dat ze nog niet in staat zijn om voor een baby te kunnen zorgen. Vanaf het moment dat men deze verantwoordelijkheid wel kunt dragen, vinden ze abortus niet meer kunnen. De leeftijd waarop jongeren dit niet meer aanvaardbaar vinden, is erg subjectief. De meeste vinden dit echter vanaf de leeftijd van twintig jaar. J1 [186-196]: “ Kzou da echt verschrikkelijk vinden maar da gaat ni om da bij te houden voor mijn familie en mijn ouders enzo. Ge zijt ook nog zo jong. Als ge twintiger bent, das dan helemaal anders vind ik. Vind ik da ni meer kunnen, das zo’n bekke ondankbaar…er zijn zoveel mensen die geen kinderen kunnen krijgen. Kvind da ge dan maar uw verantwoordelijkheid moet nemen…. Ge moogt da doen maar ik zou da precies toch ni doen.”

5.1.5

Hiv/aids Jongeren vinden dat ze genoeg geïnformeerd zijn over hiv/aids. Zo krijgen ze in

schoolverband hier informatie over. Zowel in de lagere school, alsook in het secundair o.a. biologieles, seksuele vorming,… krijgen jongeren informatie over hiv en aids. De meeste jongeren weten in grote lijnen wel wat aids is en hoe het aids-virus wordt overgedragen. Toch zien we dat de kennis die ze denken te bezitten niet altijd even correct is of dat ze niet altijd zeker zijn van hoe het al dan niet in elkaar zit. We besluiten dat er nog grote misvattingen leven onder de jongeren wat betreft hiv en aids. J1 [208]: “Van hiv kan je wel genezen maar van aids niet.” J2 [199]: “ Die van godsdienst vertelde ook dat je dat kan krijgen als je op een vieze toilet gaat.” J5 [221-222]: “Kheb wel eens gehoord da ge van aids kon genezen ofzo, maar dat hiv voor altij blijft… dachtek he… kheb daar zoiet eens gehoord.”

Wanneer er echter iemand in hun omgeving het HIV-virus of aids heeft, heeft men onmiddellijk de reactie om met deze persoon voorzichtiger om te gaan. Algemeen gezien zullen ze ook geen seksuele relatie met deze persoon aangaan. J3 [242-245]: “Ik zou dat nog altijd als vriend houden, maar ik zou wel extra voorzichtig zijn met die vriend. Als ge voetbal speelt of op de chiro ofzo en die snijdt zich aan een 25

prikkerplant of bij baseball ofzo en die knuppel die komt verkeerd. Ik zou toch ook wel extra voorzichtig zijn in de verzorging.”

5.1.6

Holebi’s De meeste jongeren hebben nog niet echt stil gestaan bij de vraag of er meer aids is

bij holebi’s dan bij hetero’s. Wanneer ze er even over nadenken zijn ze er echter wel van overtuigd dat deze stelling klopt. Er zijn verschillende redenen waarom ze dit denken. J5 [273-275]: “Die doen toch een beetje meer partnerruil …dan loopte da wel sneller risico voor. En die lopen ook niet het gevaar om zwanger te worden dus gaan ze minder snel het condoom gebruiken.”

We merken op dat er verschillende houden zijn wanneer met over holebi’s praat. Zo onderscheiden we groepen die reeds geconfronteerd zijn met het feit dat een vriend of vriendin holebi is. Zij staan er anders tegenover dan groepen waar ze hiermee nog niet zijn geconfronteerd. De eerste groep vindt het normaal en zegt niet anders om te gaan met holebi’s, maar dat het wel even schrikken is in het begin. De tweede groep denkt toch anders te doen tegen vrienden die holebi blijken te zijn. Zij denken zelfs dat ze er afstand van zouden houden of er helemaal geen contact meer mee zouden zoeken. J5 [287]: “Ik zou er wel afstand van houden, schrik dat dieje op mij verliefd zou worden”

Vrienden zullen nog steeds de eersten zijn waartegen jongeren vertellen dat ze holebi zijn, ook al ligt dit toch nog moeilijk. Tegen de ouders zullen ze dit pas vertellen als ze 100% zeker zijn. De reden hiervoor is dat jongeren denken dat hun ouders het niet zo gemakkelijk zullen opnemen. Ook op school is dit een gevoelig onderwerp. In alle focusgroepen halen jongeren aan dat ze schrik zouden hebben om hiermee gepest te worden. Hieruit kunnen we dus afleiden dat jongeren het nog steeds moeilijk vinden om te zeggen dat men holebi is. Uit al de focusgroepen blijkt dat jongeren nog nooit echt hebben stilgestaan bij de manier waarop men zou vertellen dat men holebi is. Jongeren denken ook dat er verschillen zijn tussen jongens en meisjes alsook leerlingen uit het Beroepssecundair onderwijs (BSO) wat betreft de aanvaarding van je geaardheid. Zo zijn zij van mening dat meisjes het sneller zouden aanvaarden wanneer een vriend of vriendin holebi is. Jongens zouden het eerder moeilijker hebben wanneer een vriend hen vertelt dat hij homo is. Ook maken de jongeren de vergelijking tussen het Beroepssecundair onderwijs en de andere richtingen. Zo haalt men

26

aan dat holebi’s sneller gepest zouden worden in het BSO dan in andere richtingen.

5.1.7

Seksuele activiteit en grenzen Jongeren kunnen ermee leven dat anderen een ‘one night stand’ hebben als geen van

beide een relatie heeft. Toch zouden de meeste jongeren dit zelf nooit doen. Jongeren vinden de eerste keer seks een speciale gebeurtenis. Ze vinden het dan ook niet kunnen dat dit gebeurt met een one-night stand.De meeste jongeren vinden dat seks vanaf 16 jaar kan, maar dat het afhankelijk is van persoon tot persoon. Ze vinden het zelf belangrijk dat de persoon in kwestie er klaar voor moet zijn. J4 [395-397]: “Onze leeftijd, vierde middelbaar. Het hangt ook van persoon tot persoon af, als ge der nog nie klaar voor zij, zijt ge er nie klaar voor he.”

Hoelang je moet wachten in een relatie om seks te hebben hangt volgens de jongeren van verschillende factoren af zoals leeftijd, rijpheid, hoelang je elkaar al kent,… . Er echter een bepaalde periode opkleven vinden ze moeilijk. Eerst knuffelen, dan kussen en dan pas vrijen vinden alle jongeren uit de focusgroepen een normale volgorde. Toch geven ze ook aan dat je moet doen waar je jezelf het beste bij voelt. Als je partner al seks wilt maar jij bent daar nog niet aan toe, moet je dit volgens de jongeren ook gewoon kunnen zeggen. Erover praten is volgens hen erg belangrijk. Praten over seks in een relatie is belangrijk, maar het moet volgens hen dan wel spontaan gebeuren. Ook praten over wat men leuk vindt tijdens de seks ligt moeilijk bij jongeren. Ze denken dat je dit eerder zal laten merken. J2 [308-309]: “Ge moet da zeggen en hij moet er begrip voor hebben anders is het gene goeie. Ge moet op elkaar wachten.” J1 [319-326]: “echt praten ni maar ge laat zo wel merken op een bepaalde manier wat ge leuk vindt en wa nie, want das precies zo’n afspraak. Das ne spelbreker”

5.1.8

Preventie Zoals reeds eerder werd aangehaald is de school nog steeds de eerste plaats waar

jongeren seksuele preventie krijgen. Dit komt reeds aan bod in de laatste graad van het lager onderwijs, maar dit vinden de jongeren nog wat vroeg. J1 [335-338 & 371-375]: “In de eerste graad kregen wij opdrachten, vragen en doeopdrachten . Ja, we krijgen al van het vijfde leerjaar al informatie over seksualiteit enzo, dus

27

zo’n dingen weten we al. Het vijfde is toch wel wa vroeg, maar vanaf het zesde mag da wel gegeven worden.”

Ook in het secundair komt seksuele preventie veelvuldig aan bod. Het vak biologie is het vak bij uitstek waar jongeren hierover informatie krijgen. Bovendien zijn er veel jongeren die op school een dag of tweedaagse rond dit thema voorgeschoteld krijgen. Een tweede plaats waar jongeren hun informatie halen zijn vrienden. Hierbij is het belangrijk op te merken dat ze enkel vrienden die ze goed kennen, zullen vertrouwen. Internet blijkt de belangrijkste bron als de jongeren zelf iets willen opzoeken. Ook bij de dokter of het JAC zouden jongeren naar informatie durven vragen. J3 [461]: “Je moet niet meer informatie krijgen want op internet kan je ook veel vinden.”

Zoals reeds eerder werd vermeld blijkt seksualiteit echter een onderwerp dat weinig tot niet met de ouders wordt besproken. Jongeren vinden dat ze voldoende geïnformeerd worden en dat ze op vele plaatsen informatie kunnen vinden. J5 [425-426]: “Alé ge wilt da toch ni… over seks wilde toch ni me uw moeder klappen… das alé… das vies gewoon!” J2 [380-381]: “Als ge echt iets wilt weten, kunde da wel te weten komen. Maar we weten eigenlijk al genoeg vind ik. [anderen beamen dit]”

5.1.9

Noden Uit de focusgroepen kwamen twee noden naar boven. Zo willen jongeren graag een

zicht krijgen op de verschillende soa die er bestaan en dan vooral over hoe je dit kan herkennen. Ze willen dus meer specifieke informatie zodat ze op tijd een arts of dergelijke te kunnen raadplegen. J4 [510-513]: “Ik vind over die soa’s, ik weet wel wat die noemen maar ik weet niet wat dat precies is. Wat je dan precies hebt! Ik weet zo wel namen, maar weet niet wat het is als je het hebt. Kweet bijvoorbeeld wel hoe je het moet krijgen maar ik weet ni wat het is… wat het echt inhoudt.”

Ook informatie over hoe seks aangenamer gemaakt kan worden, vinden jongeren nuttig en belangrijk. Op school krijgen ze steeds dezelfde uitleg, meerbepaald uitleg over soa en dergelijke. Dit vinden ze na verloop van tijd erg saai worden. 28

5.2 Ouders 5.2.1

Seksuele moraal Op basis van de gevoerde focusgesprekken bleken binnen seksuele moraal vier

belangrijke thema’s aan bod te komen bij de ouders namelijk: hoe wordt de seksuele moraal beïnvloed, wat verstaat men onder ‘seksueel risicogedrag’ vandaag de dag, de bespreekbaarheid van het thema seksualiteit en ideeën omtrent abortus. Deze vier thema’s werden samengesteld op basis van de codering van de verschillende gesprekken en door twee onderzoekers werden deze thema’s binnen het kader van de seksuele moraal geplaatst. Ze worden in de volgende paragraaf besproken.

5.2.1.1 Beïnvloeding De seksuele moraal van jongeren wordt op verschillende manieren beïnvloed. In drie van de vijf focusgesprekken haalt men aan dat jongeren voornamelijk beïnvloed worden door de vriendenkring waarin ze terechtkomen. In twee focusgesprekken vond men dat de ouders zelf invloed uitoefenen op de jongeren. Verder haalde men in één focusgesprek ook nog aan dat jongeren beïnvloed worden door hun studiekeuze. O3 [391]: “De vrienden, daar staat het of valt het mee.”

Mediakanalen (zoals tv en internet) blijken ook een invloed te hebben op de seksuele moraal. In drie focusgesprekken wordt gezien als een invloedsfactor. Respondenten geven aan dat jongeren geconfronteerd worden met vele vormen van seksualiteit in diverse media: internet, pc,… dit heeft zowel voor- als nadelen. Het thema ‘seksualiteit’ is hierdoor alleszins wel meer bespreekbaar geworden, maar het gevaar bestaat dat de media een verkeerd beeld ophangen van seksualiteit. O4 [614-621]: “Ja, ge moet al nie meer naar ne pornofilm kijken. Ja en der is geen een relatie dat daar uit komt en dat kan ook niet. Dat is ook een mes dat aan 2 kanten snijd he. Het is bespreekbaarder geworden door de media maar euh… de media gaat dan weer in extreme zoeken he. Dus dat mes snijdt aan 2 kanten en zulder moeten er maar uit filteren wat dat ja… Das nie gemakkelijk he.”

5.2.1.2 Seksueel risicogedrag. Wanneer het thema seksueel riscogedrag aan bod komt zien we daarin drie duidelijke thema’s aan bod komen. Drie onderwerpen komen namelijk meer dan één keer terug: het

29

ongewenste oplopen van ziektes, ongepland zwanger worden alsook onbeschermd vrijen. De meeste nadruk wordt hierbij gelegd op de ziektes die men kan oplopen. Dit kwam in drie focusgesprekken aan bod. Samenhangend met het onderwerp ‘seksueel risicogedrag’ wordt ook de losbandigheid van jongeren besproken. Onder losbandigheid verstaan de ouders twee dingen. Wat het meeste terugkomt is dat jongeren ‘liefde’ en ‘seksualiteit’ los van elkaar zien of dat ze seksualiteit kunnen loskoppelen van het emotionele. Tijdens de focusgroepen werden ook de verschillen met vroeger besproken, maar hierover bestaan verschillende meningen en is er geen consensus tussen en binnen de verschillende focusgroepen. In twee van de vijf groepen vindt men dat het er losser aan toe gaat dan vroeger, terwijl er in de andere focusgroepen geen verschil wordt vastgesteld. De ouders stellen wel dat deze losbandigheid afhankelijk is van het milieu waarin men terechtkomt en dat ook de gezinssituatie hierin een rol speelt. O1 [81-84]: “Ik vin da daar ne piek in geweest is en da da al terug is gaan liggen. Een paar jare terug ware ze losbandiger denk tegenover nu. Ik vin da ze terug rustiger worre. In het algemeen zowe hé.“

5.2.1.3 Bespreekbaarheid In vier van de vijf focusgroepen geeft men aan dat men zo goed als niet met hun kinderen praat over het thema seksualiteit. In slechts één enkele focusgroep wordt aangegeven dat men als ouders wel over dit thema spreekt met de jongeren. Of men al dan niet over seksualiteit spreekt is sterk afhankelijk van de persoonlijkheid van zowel de ouder als van het kind. Men stelt hierin ook een verschil vast tussen jongens en meisjes. In vier focusgroepen stelt men dat er gemakkelijker over het thema seksualiteit gepraat wordt met meisjes dan met jongens. Tijdens de andere focusgroep komt dit thema niet aan bod. Hierin valt ook op te merken dat meisjes het thema seksualiteit veeleer zullen bespreken met de moeder dan met de vader. Hoewel men stelt dat het niet besproken wordt stelt men wel dat men erover praat als het terloops ter sprake komt, maar de jongeren zullen er nooit zelf over beginnen. Op de vraag met wie men er dan wel over praat, werd het antwoord ‘vrienden’ het meest genoteerd. O5 [25-26]: “Mijn zoon die wil niet dat ik met hem praat over seks. Dus die wil dat niet, elke keer als ik daar over begin zegt die van: ‘seg. Ik weet dat wel, laat me gerust he begint gij der niet over.’”

30

O5 [423-426]: “Mijn dochter doe dat wel, maar mijn zoon helemaal niet. Als ik daar over begin dan zegt die: ‘dat is geen onderwerp waar ik met u over wil praten.’ Ik vind dat eigenlijk ook wel normaal he.”

5.2.1.4 Abortus Abortus blijkt een beladen thema binnen de focusgroepen: het is een onderwerp waarin de meningen van ouders sterk verschillen van elkaar. Het is verder ook een thema waar tijdens de focusgesprekken opvallend meer tijd aan besteed werd ten opzichte van de andere thema’s. Dit blijkt niet enkel uit het gevoel van de onderzoekers, maar kan ook in de lengte van de transcripties teruggevonden worden. Men geeft tijdens twee focusgesprekken aan dat het erg moeilijk is om een oordeel te vellen over dit thema, wanneer men er zelf nog nooit mee geconfronteerd is geweest. Bij de interpretatie dient dan ook rekening worden gehouden met het feit dat geen van de ouders reeds concreet geconfronteerd is geweest met abortus bij hun zoon of dochter. Door de ouders wordt gesteld dat abortus wel kan, maar enkel onder bepaalde omstandigheden. Zo stellen de ouders in twee focusgesprekken dat het kan, wanneer men verkracht werd of wanneer er ziektes of afwijkingen worden vastgesteld. Wanneer men enkel te jong is, stellen de ouders dat men niet zou opteren voor abortus. Naast abortus geeft men ook nog in twee focusgesprekken ook aan dat men het kind zou kunnen afstaan, hoewel zij vermoeden dat dit emotioneel wel erg zwaar zou zijn voor de jongeren. Slechts in één focusgroep komt expliciet naar voor dat de jongeren zelf moeten beslissen. O2 [68-71]: “Ma ik denk ja as ze iet hebben meegemaakt mee verkrachting of of ja zoiet. Da ligt al iet anders maar as ze gewoon te jonk zijn da kunde misschien nog opvangen zoiet hé.”

5.2.2

Preventie In drie van de vijf focusgesprekken zijn de ouders het erover eens dat de jongeren

voldoende geïnformeerd zijn wat betreft preventie. O3 [416-415]: “Voorlichting, preventie voldoet aan alle normen. Ja, zeker preventie”

5.2.2.1 Informatie Jongeren kunnen zich via verschillende kanalen informeren. De meest gebruikte informatiebronnen volgens de ouders zijn internet, school en vrienden. In drie van de vijf

31

focusgesprekken is wel naar boven gekomen dat de jongeren via internet/pc niet altijd goede informatie verkrijgen. In één focusgesprek heeft men dit als volgt omschreven: O5 [457-459]: “Ik zie dat ook, wat ze zien op’t internet dat is niet wat de werkelijke dinge is hé, maar dat zeggen wij ook wel he. Mannen wat dat ge op’t internet gaat vinden dat komt niet overeen met wat de werkelijke wereld is.”

Verder werden volgende informatiekanalen ook nog vernoemd, maar deze kwamen minder aan bod: ouders, jeugdbeweging, JAC, puberboek, … . Het valt wel op dat slechts in twee focusgroepen de ouders zichzelf ook zien als een belangrijke bron van informatie. Dit contrasteert met een uitspraak van één ouder die vindt dat dit bij de opvoeding hoort

5.2.2.2 Informatie op school De informatie die de jongeren in het algemeen via school aangeboden krijgen, wordt niet bij al de focusgroepen als voldoende ervaren. Bij één focusgesprek vindt men zelfs dat er heel weinig rond seksualiteit gewerkt wordt op school. Wel dient hierbij in acht te worden genomen dat de ouders weinig op de hoogte zijn van de informatie die jongeren op school krijgen. Dit kunnen we nogmaals zien als een bevestiging dat jongeren weinig met hun ouders over seksualiteit praten. O1 [289]: “Ge weet absoluut niet hoe da ze daar op’t school mee bezig zijn.”

5.2.2.3 Informatie via campagne/media Wat de informatie betreft die jongeren via campagnes en de media krijgen, vinden ouders (zoals reeds eerder aangehaald) dat deze ervoor gezorgd hebben dat het thema seksualiteit meer bespreekbaar geworden is. In één focusgesprek gaf men aan dat deze campagnes te veel samen hangen met de risico’s. De ouders in twee focusgroepen zijn van mening dat deze methode om aan preventie te doen meer aan bod mag komen. In een andere focusgroep is men wel van een tegengestelde mening en stelt men dat deze campagnes geen invloed hebben. O4 [831-833]: “Het is wel zo dat ze weer met een nieuwe campagne begonnen zijn omdat ze ook weer ondervinden dat hiv ook weer terug aan het stijgen is.”

32

5.2.2.4 Beginleeftijd informatie verstrekken Over de beginleeftijd waarop men moet starten met het verstrekken van informatie is er verdeeldheid. In twee focusgesprekken vindt men het goed, om te starten op 12-jarige leeftijd. In twee andere focusgesprekken vindt men twaalf jaar dan weer te laat, omdat sommige meisjes al vroeger ‘rijp zijn’. Hierdoor zou voor hen de informatie te laat komen. In één focusgesprek wordt door iemand aangegeven dat men hiermee reeds mocht beginnen in de kleuterschool. Doordat jongeren vaak op de computer en het internet informatie opzoeken, komen zij soms ongewild in contact met bepaalde informatie. Dit kwam ook naar voor in één focusgesprek. Dit kan vooral voorvallen bij jonge kinderen die andere zaken willen opzoeken en onbewust ergens op stoten. O3 [349-350]: “Maar ja, een kindje van het eerste leerjaar die gewoon indrukt ‘poes’ die verwacht wel een poeske te zien op het internet he.”

5.2.2.5 Geïnformeerdheid van de ouders In vier van de vijf focusgesprekken vinden de ouders van zichzelf dat ze zelf niet goed genoeg geïnformeerd zijn. Hoewel ze dit in twee van deze vier groepen niet echt als een probleem ervaren. Doordat men zich als ouder niet voldoende geïnformeerd voelt is het voor hen ook moeilijk om informatie te geven aan hun kinderen. O5 [506-507]: “Hoe kunnen ouders immers die informatie geven als ze die zelf nooit gehad hebben.”

5.2.2.6 Het gebruik van voorbehoedsmiddelen Over wie er nu al dan niet verantwoordelijk is voor het voorbehoedsmiddel, valt geen consensus vast te stellen. Bij focusgroep O1 hadden vijf van de zes respondenten het idee dat dit de verantwoordelijkheid was van beide jongeren. Een andere respondent in deze focusgroep stelde dat dit de verantwoordelijkheid was van het meisje. Tijdens focusgroep O2 was er dan weer meer aandacht voor de jongen die verantwoordelijk was voor het meebrengen van het condoom. Er valt dus geen duidelijke lijn te trekken, bij wie de ouders vinden dat de verantwoordelijkheid ligt. Wel werd duidelijk benadrukt dat er als ouder sneller met het meisjes over voorbehoedsmiddelen wordt gepraat. Dit komt doordat het biologisch ook anders ligt. Men gaat al sneller te rade bij een gynaecoloog of een dokter, terwijl dit bij

33

jongens niet nodig is. Ook stelt men dat voor een meisje de gevolgen van een eventuele zwangerschap groter zijn dan voor een jongen. O1 [135–138]: “Een meiske dat heeft een pakske bij hé en die zit ermee, als nen jongen zegt dat is niet van mij dan moet er al een dna test volgen. Ze moeten bewijzen dat het van hem is, dus die maken zichzelf minder zorgen denk ik. Als ze het doen en die jongen rijdt naar huis, en der is niks aan de hand.”

5.2.3

Ontwikkeling

5.2.3.1 Het leeftijdsgegeven Net zoals bij begin leeftijd om informatie aan jongeren te verstrekken is het voor ouders moeilijk om een leeftijd te bepalen vanaf wanneer seks mogelijk is, dit hangt immers af van kind tot kind. Sommigen zijn vroeg ‘rijp’, anderen pas op latere leeftijd. Ouders vinden dus dat seksualiteit samen hangt met de ontwikkeling van het kind. Ouders blijken ook weinig grenzen te stellen op het gebied van leeftijd. Ze vinden dat de jongeren dit zelf kunnen beslissen. Wel zijn de meeste ouders van mening dat jongeren steeds vroeger met seks beginnen. In al de focusgesprekken was er slechts één persoon die dacht dat dit nog steeds hetzelfde was als vroeger. O4 [360-363]: “Die van ons die wordt 16 die heeft nog maar twee keer haar regels gehad. Die is uiteindelijk ook nog niet rijp he. Als ge dan iemand hebt die op haar 12 jaar haar regels heeft, die gaat toch al veel rijper zijn als als… allez ja, dat gaat toch ook wel ne rol spelen he.”

5.2.3.2 Holebi’s Uit de focusgesprekken blijkt dat er gemengde meningen zijn wat betreft holebi’s. In vier van de vijf focusgesprekken zegt men dat de jongeren dit de normaalste zaak vinden en dat ze het aanvaarden. Aan de andere kant zijn er toch ouders in twee focusgesprekken, die zeggen dat de jongeren het niet zomaar aanvaarden. De mening van deze ouders wordt eigenlijk ondersteund door een ander fenomeen, namelijk pesten. In vier focusgroepen is men ervan overtuigd dat holebi’s op bepaalde leeftijden toch worden uitgelachen en/of gepest.

O4 [337-338]: “Ik denk dat dat tegenwoordig de normaalste zaak is. Da ze nie anders zien tegenwoordig. Vroeger was da: ‘oh allez ja dit en dat’ maar nou?”

34

5.2.4

Noden in seksuele vorming

5.2.4.1 Gebrek/nood aan informatie De ouders zijn het er in vier van de vijf focusgesprekken over eens dat er, wat betreft algemene informatie, geen gebreken zijn. Men had in één focusgesprek wel een goede suggestie. Zij pleiten er voor om net voor de grote vakantie de jongeren nog eens extra te sensibiliseren. In één focusgesprek maakt men, wat betreft nood aan informatie, een onderscheid binnen sociale klassen. Men vindt ook dat er bij de lagere sociale klasse nood is aan meer informatie. O4 [851-852]: “Ja, of op het einde van het schooljaar voor de kinderen voort gaan, zo nog eens ne folder meegeven waarin dat dat nog eens allemaal staat naar het verlof toe en zo.”

5.2.4.2 Algemeen Wat de ouders tijdens één focusgesprek wel als gebrek ervaren en waar volgens hen meer aandacht aan mag besteed worden, dat is het leren omgaan met mensen. O1 [294-297]: “Ik vind da ze op’t school veel meer zouden moeten werken aan hoe ze mee ander mensen moete omgaan. Hoe da ge tegenover ander mensen staat. Da ge respect moet kweken tegenover ander mensen. Daar wordt op school heel weinig aandacht aan besteed.”

Het aanleren van meer respect voor andere mensen is ook nog in een tweede gesprek naar boven gekomen. Uiteraard leren de jongeren niet alleen respect hebben voor elkaar op school. In twee focusgesprekken hebben ze ook duidelijk gezegd dat dit een belangrijk onderdeel is van de opvoeding thuis. O4 [640-641]: “Ik peis dat het ook veel met respect te maken heeft, da ge zelf... Opvoeding weeral.”

In een andere focusgroep, geeft men ook aan dat er meer aandacht moet zijn voor het emotionele aspect. In de laatste focusgroep vindt men dat er nood is aan meer contraceptieve informatie: Verder haalde men in dit focusgesprek ook aan dat men, bijvoorbeeld in Engeland al veel verder staat. Daar worden de mensen jaarlijks aangemoedigd om zich op soa’s te laten testen.

35

O5 [481-484]: “Ik heb onlangs een program op den Engelsen tv gezien en dat was een campagne waarbij mensen elk jaar aangemoedigd worden om zich elk jaar te laten testen op alle mogelijke soa’s. Elk jaar moeten ze gaan voor een bloedprik en ja vaginaal en voor de mannen ook een euh euh uitstrijkje.”

In één focusgesprek haalt men ook aan dat er op school meer aandacht mag worden besteed aan holebi’s. Dit wordt namelijk nog altijd niet aanvaard door jongeren.

5.3 Experts 5.3.1

Praten over seks Volgens de experts wordt er vandaag onder de jongeren meer over seks gepraat dan

vroeger, omdat de drempel is verlaagd. E3 [18-21]: “Ik denk dat er onder de jongeren wel een opener klimaat bestaat rond seksualiteit dan vroeger.”

Jongeren beïnvloeden elkaar in sterke mate. Vooral in het eigen sociale milieu gaan ze bij elkaar ten rade. Doordat er een ongedwongen sfeer heerst in hun eigen leefwereld en het thema makkelijk bespreekbaar is, ontdekken ze nieuwe dingen. Door de groepsdruk zullen zowel op positieve als op negatieve manier elkaar beïnvloeden. E2 [160-167]: “Dat gebeurt vaak in hun eigen sociale milieu, via vrienden en vriendinnekes en dat zijn dan vooral de stoere, extreme verhalen die daar verteld worden. Dat is zo en zo en zo en je moet dat en dat en dat doen. Eigenlijk ontdekken ze ook veel op die manier. En dan wordt die stap ook vaak genomen, zo van ok, ik zit hier in een milieu waar er zo vrij wordt over gesproken, laat ik dat ook maar eens proberen. En dat is heel moeilijk. Wij proberen op school wel dingen mee te geven, maar in hun eigen vriendenkring, op school en daarbuiten, gebeurt het heel vaak dat ze mekaar daarin beïnvloeden.”

Onder vrienden zullen jongeren, en dan vooral jongens, vaak opscheppen over hun veroveringen. Meisjes zullen eerder over gevoelens praten. Het zal zelden over problemen gaan, tenzij dan zwangerschap. E3 [227-234]: “De kinderen zelf zullen onderling wel over seks praten, maar niet over de problemen. Als ze problemen op seksueel gebied hebben, zullen ze dit niet met elkaar bespreken. – Waarover praten ze dan wel? – Prestaties. – Meisjes toch ook wel over 36

gevoelens. – Ook dit is heel milieugebonden, de meisjes zullen ook wel eens uitpakken over hun prestaties.”

Het valt op dat het voor jongens moeilijker lijkt om op een ernstige manier over seksualiteit te praten. Ze willen immers stoer overkomen en omdat ze al wat gewend zijn van wat ze op het internet te zien krijgen. E2 [71-74]: “Dat is moeilijk want dan beginnen die mekander te bestoken met verhalen en krijgen ze dan van een paar onnozelaren in de klas die dan daarna naar pornosites gaan zitten zien en zo krijgen dan die meer onwetende jongeren een heel plaatje aangereikt. En dan negatieve info krijgen.”

Seksualiteit blijkt thuis moeilijk bespreekbaar. Het lijkt voor jongeren moeilijk om informatie van hun ouders te aanvaarden. Ook omgekeerd is het voor sommige ouders moeilijk om er met hun kinderen over te spreken. Uiteindelijk beperkt de informatie die jongeren van hun ouders rond seksualiteit meekrijgen zich vooral tot stereotype beelden en hun visie op seksualiteit. Het lijkt erop dat jongeren andere informatie uit andere kanalen gaan halen. Experts zijn van mening dat waarden en normen van thuis uit moeten meegegeven worden. E3 [213-217]: “ Het is als ouder ook heel moeilijk om erover te praten. – Kinderen vinden dat inderdaad iets moeilijk om met de ouders te bespreken, zeker omdat de ouders er zelf vroeger niet veel over praatten, is het heel moeilijk om dat dan ineens wel te doen met hun eigen kinderen. Vooral het bepalen waar ze staan en zijn ze bereid om er met jouw over te praten?”

In de meeste islamitische gezinnen valt het de experts op, dat er niet over seks gepraat wordt. E2 [100-101]: “Het merendeel van de leerlingen zijn van Turkse of Marokkaanse afkomst en de meeste gezinnen wordt daar totaal niet over gesproken.”

Ook op school praten jongeren over seksualiteit. Hier vindt vooral kennisoverdracht van de verschillende aspecten van seksualiteit plaats en in een latere fase overdracht van waarden en normen in verband met relationele vorming. Over dat laatste zijn de experts van mening dat daar veel nood aan is. E2 [210-211]: “Mijn idee is dat in eerste instantie de school kennis moet overdragen. Zodat de kinderen de juiste informatie al hebben gehoord. (…) – En dan denk ik dat het zowiezo de 37

plicht van de school is om bij al die technologische en mediavooruitgang toch nog een klein beetje een moraal en ethisch pakket aan te bieden. Al die aanbiedingen van media en beelden dat staat los van al die waarden en normen. Een school kan er niet onderuit om daar toch een beetje begeleiding bij te geven.”

Als het CLB ter sprake komt bij dit onderwerp, blijkt dat de experts de indruk hebben dat leerlingen weinig vertrouwen hebben in het CLB. De experts merken dat jongeren in de eerste plaats iemand zullen aanspreken die ze vertrouwen. Vanuit dat perspectief moet het vertrouwen ten opzichte van het CLB bekeken worden. Ook met de leerkracht is een vertrouwensband nodig. E2 [294-297]: “Die zijn er, zoals CLB medewerkers. Maar die stralen geen vertrouwen uit naar de leerlingen, die komen er bijna nooit mee in contact. De leerlingen zullen eerder naar een leerkracht komen, dan naar iemand onbekend gaan. Die kiezen gewoon iemand uit die ze vertrouwen.”

Media speelt een zeer belangrijke rol in de relationele en seksuele opvoeding van de kinderen, zowel als informatieverstrekker als voor het vormen van waarden en normen. Het gaat hier over wat jongeren op televisie kunnen zien en op het internet kunnen vinden. E3 [187-188]: “Van het Internet krijgen ze heel veel informatie. De jongeren geven ze aan elkaar door. Zeker veilige sites worden doorgegeven hé, daar kan je naartoe gaan zonder problemen.”

5.3.2

Genderstereotypen Volgens de experts leven er nog steeds sterke genderstereotypen onder de jongeren.

Zo scheppen jongens graag op en willen ze stoer overkomen. Verder blijkt dat vooral jongens de eerste stap moeten zetten, al beginnen meisjes toch ook meer initiatief te tonen. Verder moet de jongen het meisje verleiden en zoals eerder vermeld, macho zijn, … Ook over anticonceptie denken jongeren, volgens de experts, nog zeer stereotiepe. Meisjes zorgen voor de pil en jongens zijn verantwoordelijk voor het condoom. E3 [37-41]: “Wat ik daarom doe, is bij een groep 16-jarigen een rondvraag te doen over wat ze als aantrekkelijk gedrag ervaren of wat ze moeten doen om als aantrekkelijk beschouwd te worden? Dan komen daar de echte stereotiepen uit. Ook de vergelijking is heel interessant, want het is meestal net omgekeerd en dat is toch wel heel confronterend voor de jongeren.”

38

5.3.3

Ongepland zwanger Experts hebben de indruk dat vooral meisjes het initiatief nemen als het aankomt op

anticonceptie, in het bijzonder de pil. Ze zijn daarom niet noodzakelijk al seksueel actief. Toch bestaan er nog veel misvattingen of onwetendheid rond anticonceptiva, bijvoorbeeld dat het condoom enkel tegen overdraagbare aandoeningen zou dienen. E3 [7-9]: “Wat mij vooral opvalt is het feit dat de meisjes toch het initiatief nemen op gebied van anticonceptie en dan vooral de pil. Zelfs als ze nog niet seksueel actief zijn, beginnen ze er al mee, gewoon om voorbereid te zijn.”

Thuis blijken ouders niet snel anticonceptiva te willen voorstellen aan hun kinderen omdat ze de idee hebben dat ze hen zouden stimuleren tot seksuele contacten. E3 [15-16]: “Wat mij vooral opvalt is dat vele ouders schrik hebben dat ze het stimuleren door hun kinderen anticonceptiva aanbieden. Maar als ze iets aanbieden, dit toch vooral de pil is.”

5.3.4

Hiv/aids Jongeren staan zeer afkerig tegenover aids. Ze hebben er misvattingen over en weten

er weinig over. Om die reden zijn hiv en aids onderwerpen die volgens de experts door deskundigen moeten worden overgebracht. Dit zijn geen zaken die ze via internet moeten te weten komen. E1 [336-341]: “ – En dan vragen die dat ook: 'Kan ik dat zo krijgen?' Of met AIDS, daar gaan wij ook redelijk breed over. Eerst ben je seropositief en die weten dat allemaal niet. – En ook nog maar gewoon de waarde daarbij van: 'Mannen, dat iemand AIDS heeft, wil niet zeggen dat je die geen hand mag geven of zelfs niet van dat glas iets kan drinken.' Die hebben zo echt iets van: 'Een ziekte? Afblijven! Weg! Nooit geen contact mee hebben!' Net zoals bij homoseksualiteit. Eigenlijk weten die daar totaal niks van.”

5.3.5

Hiv en aids zijn onderwerpen Condoomgebruik wordt blijkbaar sterk geassocieerd met aids.

E2 [322-325]: “Ook het imago dat via al de campagnes tot stand is gekomen, waardoor ze een condoom automatisch linken aan HIV, Senoa zelf is er ook mee bezig om hier iets aan te

39

doen. Door alle campagnes zijn er ook veel vooroordelen ontstaan. Ik vecht daar elke keer tegen.”

5.3.6

Holebi's Experts geven aan dat verdraagzaamheid tegenover homoseksualiteit vermindert.

Jongeren distantiëren zich van homoseksualiteit. Dit kan gaan van een traditionele aversie tot homofobie. Als achterliggende reden geven de experts aan dat de sociale omgeving van de jongeren een rol speelt alsook genderstereotiepen zoals homoseksuelen met vrouwelijke trekjes. E3 [93-102]: “Ik merk een heel groot verschil tussen scholen. In sommige heerst er een grote tolerantie. Vooral in scholen waar een grote diversiteit aan etnische groepen aanwezig is, blijft het de niet de meest openstaande groepen om over dit thema te praten. – Ik kom in veel klassen en dan ondervind ik toch dat er nog veel homofobie en of verdoken homofobie is. Dit komt meestal pas later in het gesprek naar boven. – Het wordt ook niet enkel door religie beïnvloed, maar ook van thuis uit. Zijn de ouders er tegen, dan zijn de kinderen dit vaak ook.”

De experts geven aan dat aversie ten opzichte van homoseksualiteit voortkomt uit het feit dat ze niet als homoseksuele bekeken willen worden. Ze kijken vooral neer op homoseksuelen die ze niet kennen. Wanneer het gaat om iemand uit hun nabije omgeving dan wordt homoseksualiteit plots meer aanvaardbaar. Langs de andere kant halen de experts aan dat homoseksualiteit wel bespreekbaar is op school. E1 [167-173]: “ – Misschien dat het er ook een beetje van afhangt hoe goed dat die leerling al in de groep lag. Als dat iemand is de al jarenlang goed in de groep ligt, goed bevriend is, als die dan zeggen: 'Ja, ik ben eigenlijk homo of lesbisch.' Dan gaan ze zeggen van: 'Allé ja, beetje vreemd maar we vinden u wel tof.' Maar als dat altijd zo een leerling is geweest die wat buiten de groep staat, ja, gaat dat zo extra hard als argument worden gebruikt om die nog meer uit te sluiten, tuurlijk. Want Kenzo die zal wel goed in de groep liggen. – Ja die heeft een sterke persoonlijkheid. – Maar er zullen er even goed bij zijn die wat in de knoop lagen met zichzelf en nooit echt veel vrienden hebben gehad en als dat dan bekend geraakt, ja dan wordt dat natuurlijk direct gebruikt om die zeker op afstand te houden.”

40

5.3.7

Seksuele activiteit en grenzen

De algemene teneur in verband met seksuele activiteit, is dat heel veel afhangt van de sociale situatie. Meerbepaald van het beeld dat ze hebben van hun eigen thuissituatie en verder ook de rolmodellen waarmee ze in contact komen. Jongeren waarvan de ouders gescheiden zijn en zich weinig aantrekken van hun kind, daar zal de jongere een opvatting hebben over seksualiteit en relaties als jongeren die uit een klassiek twee-ouder gezin komen. E1 [389-392]: “De thuissituatie. Bijvoorbeeld als er een alleenstaande moeder is, heeft die geregeld een andere vriend? Dan gaan daar kinderen waarschijnlijk ook meer die neiging hebben, want die zijn dat gewoon. Ik zeg niet dat al die voorbeelden dat gaan doen, maar dat speelt wel op die leerlingen in.”

Hoe jongeren hun grenzen stellen, is sterk afhankelijk van de waarden en normen die ze hebben. Van hieruit gaan ze experimenteren op verschillende manieren. Vandaag de dag vindt dit experimenteergedrag op latere leeftijd plaats in veel gevallen via moderne media. E3 [156-157, 160-165]: “Ik denk dat de drempel voor jongeren ook hoger ligt om te experimenteren. Nu wordt alles in vraag gesteld, is dit wel normaal? Terwijl vroeger doktertje spelen als de normaalste zaak van de wereld werd beschouwd bij kinderen, kom ik nu in onze praatgroepen een veel grotere terughoudendheid tegen ten opzichte van deze fenomenen. Kinderen speelden vroeger ook vaker buiten het zicht van de ouders, terwijl er nu bij jonge kinderen toch meer de controle is. – Ik denk dat het vooral is dat het veel abrupter begint, in het begin gaat het heel traag en dan ineens boem. Het is beter dat het wat opgebouwd wordt.”

5.3.8

Preventie Wat volgens de experts van de scholen verwacht wordt is voornamelijk

kennisoverdracht. Ze vinden dat een bepaalde basiskennis belangrijk om in de toekomst op verder te bouwen. Er zijn nu nog veel zaken die jongeren nog denken te kennen maar in de praktijk blijkt dat er nog veel misverstanden bestaan. E1 [328-335]:”Gewoon nog maar hoe het menselijk lichaam in elkaar zit. De menstruatiecyclus, eigenlijk weten die totaal niet dat dat er is, (schoolbel weerklinkt) veel meisjes die dat zelfs niet weten. Wanneer je juist zwanger kan worden en zo verder. Anticonceptie, zoals we daarstraks zeiden: ‘Dat condoom dat heb ik dan toch niet nodig, want

41

ik neem de pil dus ik kan niet zwanger worden.’ Ja, maar je kan wel ziektes krijgen en zo. – We gaan ook meer, we gaan ook uitgebreider over die ziektes te werk, want we doen dat in de derde graad ook allemaal, maar nu zien ze daar ook echt foto's van.” E2 [326-328]: ”Ja, kennis doorgeven is heel belangrijk, maar vooral dan juiste kennis. Bij mij zat er ene bij wie de vriendin gestopt was met de pil, maar da was geen erg want hij was ze zelf verder aan 't pakken. (Hilariteit)”

De overdracht van waarden en normen is ook enorm belangrijk. Hier moet dan ook de nodige aandacht aan besteed worden. Deze zijn volgens de experts de fundamenten om een succesvolle RSV te kunnen laten plaatsvinden bij de jongeren. E3 [55-62]: “Zaken als respect hebben en elkaar graag zien, dat zijn toch dingen die je al van kinds af meekrijgt van thuis uit. School zal zich toch meer toespitsen op de kennisoverdracht. Alhoewel er ook hier een belangrijke rol is weggelegd voor de school en dat begint al in de lagere school waar veel wordt gewerkt rond genegenheid en respect… – Dat vind ik niet, buiten in het pakket seksuele vorming, laat dit toch te wensen over. – In het vak Leefsleutels wordt daar toch wel op in gegaan, hier leren ze respect opbrengen en leren ze grenzen stellen.”

De experts zijn het er over eens dat de school een erg belangrijke en centrale plaats is om zowel informatie als waarden en normen i.v.m. seksualiteit mee te geven. Maar er is één groot probleem. Scholen zijn overgevraagd en hebben niet altijd genoeg tijd om alles te behandelen. E2 [230-233]: “Wat ik vaststel, dat is dat op de lange duur: de school, het onderwijs zo überfragt zijn: ze moeten verkeersinitiatie geven en de opvoeding, de pedagogische rol, naast de kennisoverdracht is eigenlijk iets dat, denk ik, inhoudelijk en in leerplannen niet altijd duidelijk omschreven is, maar wel heel zwaar weegt.” E2 [289-292]: “Maar het werkt niet. Je hebt gewoon te weinig tijd om het te doen. Je moet er een heel jaar mee bezig zijn, voordat er resultaten komen. Ik zou sjotten krijgen van mijnen directeur. Terwijl dat da wel iets heel belangrijk is. Ge hebt gewoon te weinig tijd.”

Ook de ouders moeten meer gesensibiliseerd worden over hun rol bij het werken rond RSV. Het probleem situeert zich vooral in de moeilijkheid van het onderwerp. Zoals eerder aangehaald is het als ouder moeilijk om met hun kinderen te praten over seksualiteit. E3 [204-207]: “Ze komen met heel veel vragen naar ons, van hoe moeten wij daar mee 42

omgaan? Hoe brengen we dit naar onze kinderen? De ouders weten soms echt niet hoe ermee om te gaan, want onze maatschappij is veel explicieter dan i n hun tijd en zij zitten echt mee problemen hoe hier mee te werken.”

5.3.9

Noden Alle groepen zijn het erover eens dat er op veel aspecten gedifferentieerd moet

worden op het gebied van RSV. Er moeten basispakket zijn om de leerkracht of opvoeder die met RSV bezig is te ondersteunen en vervolgens moet er waaier aan keuzemogelijkheden zijn om zijn eigen accenten te leggen en in te kunnen spelen op de verschillende individuen in de groep. Een modulaire manier van werken wordt door de experts aangeraden. Zo wordt het mogelijk om verschillende pakketten aan te bieden aan de jongeren gebaseerd op hun sociale achtergrond. E1 [379-386]: “Ik vind dat ook weer afhankelijk van persoon tot persoon, want je hebt echt, vind ik, twee duidelijke groepen. De ene groep die heel goed grenzen kunnen stellen en duidelijk kunnen zeggen: 'Zover wil ik gaan en niet verder.' En eigenlijk redelijk traditioneel. En dan heb je een groep die daar eigenlijk zelfs niet flirt met die lijn, maar gewoon zelfs geen grenzen meer heeft bijna. Ik vind dat heel afhankelijk van persoon tot persoon. – En ik denk ook dat de achtergrond daarmee te maken heeft. Dat dat heel veel invloed heeft op hoe dat de leerlingen zelf hun grenzen trekken.”

Eerder werd aangehaald dat jongeren veel informatie krijgen via televisie en internet. Ze worden hier vaak geconfronteerd met de extreme aspecten van seksualiteit of krijgen een overgeromantiseerd beeld van seksualiteit en relaties voorgeschoteld. Doordat deze media een algemeen gegeven zijn geworden in het dagelijkse leven van de jongeren, is er een noodzaak ontstaan om de jongeren in het gebruik ervan te begeleiden. E3 [176-183]: “Ja, ik vind da ook heel belangrijk, je kan ze er nog zo veel mogelijk van proberen weg te houden, maar de wereld bestaat nu eenmaal uit veel beelden en media. Dus we zullen ze vooral moeten leren om om te gaan met deze beelden en ze te plaatsen en kritisch te benaderen.– Hier moet je mee oppassen, want weer een taak voor het onderwijs en je kan niet blijven extra pakketten aan het onderwijs geven. – Het is heel moeilijk om de al verkregen informatie te kaderen en te weerleggen, soms moet je gewoon waanideeën weerleggen, omdat ze al zo veel weten, maar niets deftig.”

43

Om zowel aan de nood aan differentiatie als het begeleiden van jongeren bij hun mediagebruik tegemoet te komen, zien de experts het als een noodzaak om de media te implementeren als didactisch materiaal te implementeren in RSV. E2 [431-438]: “Zeker en vast meer zaken rond het internet. Dan heb ik het niet over expliciete beelden of een saaie tekst. Maar eerder een interactieve manier waarop de jongeren toch veel zelfontdekkend kunnen tewerk gaan. Zeker over dit onderwerp is het heel belangrijk dat de jongeren het niet aanvoelen als academisch leren. Maar het eerder zien als een leuke vorm van bezig zijn met een interessant onderwerp. – De kracht van het beeld is zeer belangrijk en het is ook in hun belang dat het geen abstracte begrippen zijn. Ook het community-jargon, dus hoe de leerlingen met elkaar praten over dit onderwerp is heel belangrijk.”

Nog enkel andere aspecten waar in de toekomst meer aan gewerkt zou moeten, is het verbeteren van de communicatievaardigheden van de jongeren. Op deze manier zullen ze weerbaarder worden. E2 [452-459]: “Het is ook belangrijk dat op voorhand een duidelijke communicatietraining moet zijn voor de leerlingen. De leerlingen moeten in staat zijn te praten in groep en moeten over hun angst heen om binnen een groep af te gaan door over een onderwerp minder te weten dan hun medeleerlingen. Zonder dit is het fenomeen groepsgesprek een iets overbodig, want het draagt zo niets bij. Wat de jongeren vooral moeten meekrijgen vooraf is ook een vorm van weerbaarheid. Zonder dit zullen ze van deze onderwerpen zeer weinig meekrijgen. Hoe kunnen ze anders omgaan met deze informatie?”

Ondanks de gevoeligheid van het onderwerp, zijn de experts het erover eens dat niet alleen de gevaren of puur biologische aspecten van seksualiteit naar voor moeten komen, maar ook het genotsaspect. E3 [309-318]: “Ik denk dat er veel informatie gegeven wordt over het medische, de gevaren, e.d. Maar er moet ook aandacht gegeven worden aan het genot van seksualiteit. Het plezier, de menselijke ervaring die heel aangenaam kan zijn. – Als er al over gesproken wordt, is het inderdaad alleen over oppassen dit oppassen dat maar is dat altijd wel genoeg. – Dat is ook heel moeilijk, want wat kan je zeggen als opvoeder? Persoonlijk vind ik dit heel leuk en zeker bespreekbaar, maar je misschien dat je erna 5 ouders over de vloer krijgt, die dat schandalig vinden. Het mag ook niet stimulerend werken om z dingen te laten doen waarvoor ze nog niet klaar zijn. – Het moet meer rond de leuke gevoelens daar rond gaan zonder dan de technische uitleg.” 44

6 Samenbrengen van de bevindingen van de drie actoren In een voorgaand deel werden de resultaten van de focusgroepen louter beschreven. In dit deel worden de resultaten vergeleken met de visietekst. Daarbij worden eerst de resultaten van de jongeren naast visietekst gelegd, vervolgens die van de ouders en tenslotte de experts. Hierbij is geopteerd om de oorspronkelijke indeling van de visietekst te hanteren: ontwikkelingsbegeleiding, waarden en normen en preventie. Wel is er gekozen om nog een laatste thema toe te voegen namelijk wat zijn de noden binnen relationele en seksuele vorming. We sluiten het hoofdstuk af met een vergelijking tussen de drie actoren.

6.1 Jongeren 6.1.1

Seksuele ontwikkelingsbegeleiding In de visietekst lezen we dat de seksuele ontwikkelingsbegeleiding in eerste instantie

een taak is van de ouders en de opvoeders. Toch zien we dat de meeste jongeren het moeilijk hebben om met hun ouders over seks te praten. Ze vinden het vies, raar en niet noodzakelijk. Toch zijn er een aantal jongeren die naar de ouders zouden stappen indien ze vragen willen stellen i.v.m. hun geaardheid, tienerzwangerschap,… . In de visietekst lezen we dat de seksuele moraal verschilt van generatie tot generatie. Hierdoor ontstaat er een kloof tussen jongeren en ouders waardoor ze minder makkelijk met elkaar kunnen praten. Ook leeftijdsgenoten spelen volgens de visietekst een grote rol in de seksuele ontwikkeling van jongeren. We zien dan ook dat jongeren met leeftijdsgenoten wel vaak over seks praten en soms ook vragen aan elkaar stellen. Ze vinden praten over seks onder vrienden dan ook normaal. Verder zien we ook dat de meeste jongeren voornamelijk in schoolverband over seksualiteit praten. De school speelt dus een belangrijke rol in de seksuele ontwikkeling van jongeren. Dit kunnen we ook terugvinden in de visietekst. Zo blijkt dat jongeren voornamelijk hun informatie krijgen via de school. We merken op dat veel scholen ook echt moeite doen om hier tijd en ruimte voor vrij te maken. Zo worden er dagen georganiseerd rond relaties en seksualiteit of wordt er minstens tijdens de lessen godsdienst , biologie of PAV aandacht aan besteed. Verder zien we ook dat jongeren instanties zoals het CLB, JAC, enzovoort voornamelijk kennen dankzij de informatie die de school hierover geeft.

45

Desondanks deze openheid van de meeste scholen zullen jongeren niet snel naar een leerkracht stappen wanneer ze vragen hebben i.v.m. seksualiteit. Ze zullen dit onderwerp eerder met hun vrienden bespreken.

6.1.2

Ontwikkeling In de visietekst vinden we terug dat bij de ontwikkeling van ‘genderrol’ en

‘genderidentiteit’ de aanwezigheid van relevante en nabije rolmodellen van groot belang is. Jongeren zien dan ook vaak hun ouders, broers of zussen en vrienden als rolmodel. Naar aanleiding van het onderzoek zien we dit ook terugkomen. Hierbij is het wel opvallend dat jongeren in eerste instantie met hun vrienden over seksualiteit praten. Hoewel ze ervan overtuigd zijn dat hun ouders hen ook kunnen helpen in hun zoektocht i.v.m. seksualiteit, zullen ze minder snel met hen hierover praten. Wanneer jongeren dan toch de stap zetten, ziet men dat jongens vooral naar de vader trekken en meisjes naar de moeder. Verder ziet men dan ook dat het voor jongeren moeilijk blijkt te zijn om zich in te leven in het andere geslacht. Zo blijft het voor jongens steeds een raden naar hoe meisjes met seksualiteit omgaan of hoe ze hierover denken. Ook wanneer meisjes zich in de plaats moeten stellen van de jongen, blijft het voor hen gissen. Dit vinden we ook terug in de visietekst. Nog steeds vinden jongeren het moeilijk om zich te uiten wanneer ze homo, lesbisch of biseksueel (holebi) blijken te zijn. Het gevoel om ‘anders te zijn’ is dan erg groot en men is dan ook bang om er niet meer bij te horen of zelfs gepest te worden. Deze moeilijkheid vinden we ook terug in de visietekst. Vijftien - zestien jaar is voor de meeste jongeren de ideale leeftijd om te beginnen experimenteren met seks. Een vroegere leeftijd vinden ze te jong om zich al met seksualiteit bezig te houden. Zo merken we ook op dat de meeste bevraagde jongeren nog geen coïtuservaring hebben gehad. In de visietekst vindt men ook terug dat jongens vaak in het slechte daglicht worden geplaatst. Zo zouden meisjes vaak onder druk worden gezet door jongens om seks te hebben. Tijdens de focusgesprekken vonden zowel jongens als meisjes dat het onaanvaardbaar is om iemand onder druk te zetten om seks te hebben. Jongeren vinden dat zowel de jongen als het meisje hier klaar voor moet zijn. Praten over seks praten met hun partner vinden ze dan ook zeker geen probleem, het is eerder een noodzakelijkheid.

46

6.1.3

Waarden en normen Eén van de valkuilen van seksuele moraal zijn de vele vooroordelen die we nog

steeds hebben. Door middel van enkele stellingen hebben we gepeild naar de vooroordelen van jongeren omtrent seksualiteit. We merken dat jongens en meisje het vrijwel eens zijn met elkaar. Zo vinden ze dat er geen verschil bestaat tussen de mate waarin jongens of meisjes bezig

zijn

met

seksualiteit.

Jongeren

vinden

dit

eerder

persoonsgebonden

dan

geslachtsgebonden. De visietekst vreest dat aids-preventieprogramma’s jongeren doet geloven dat seks enkel om de coïtus draait. Jongeren beseffen dat er ook andere leuke dingen zijn tijdens de seks, maar benadrukken toch dat dit meer aandacht mag krijgen. Wanneer het echter aankomt op de seksuele lust, denken jongens en meisje een beetje anders over elkaar. Zo zijn jongens ervan overtuigd dat meisje evenveel zin in seks hebben hoewel ze hier dan minder voor uit komen. Meisjes denken eerder stereotiep dat jongens echter wel meer zin in seks hebben. Zoals ook in de visietekst wordt aangehaald, merken we op dat jongeren het belangrijk vinden in een relatie om met elkaar te praten over seksualiteit. Op deze manier zoekt men naar een evenwicht. Ze vinden het dan ook erg belangrijk om een kwaliteitsvolle, intieme relatie op te bouwen. Door met elkaar te praten draagt men volgens de bevraagde jongeren hiertoe bij.

6.1.4

Preventie In de visietekst wordt duidelijk aangehaald dat preventie van risico’s uit twee luiken

bestaat. Enerzijds wil men dat jongeren zichzelf leren beschermen. Anderzijds moeten jongeren ook leren hun verantwoordelijkheid op te nemen. Zoals reeds vermeld

blijkt uit de visietekst alsook uit de gesprekken met

verschillende jongeren dat seksuele vorming voornamelijk op school plaatsvindt. Hierbij komen voornamelijk onderwerpen zoals aids, soa en ongewenste zwangerschappen aan bod. In de visietekst lezen we dat jongens hun verantwoordelijkheid te weinig opnemen. Tijdens de gesprekken met jongeren merkten we echter dat jongens wel degelijk beseffen dat een ongeplande zwangerschap ook voor hen gevolgen heeft. De meeste jongens vinden dan ook dat zij mee de verantwoordelijkheid moeten opnemen. Zo merken we verder ook in tegenstelling tot de visietekst dat zowel jongens als meisjes het gebruik van een condoom serieus nemen. Jongens zullen hier dan ook op aansturen wanneer ze seksuele betrekking hebben. Dus niet enkel meisjes maar ook jongens 47

nemen hun verantwoordelijkheid op en zijn zich bewust van de eventuele gevolgen van onveilig vrijgedrag. Jongeren zijn het erover eens dat beide partijen hun verantwoordelijkheid moeten opnemen om ervoor te zorgen dat een ongewenste zwangerschap uitblijft. Zo vinden ze algemeen ook dat het meisje voor de pil moet zorgen en de jongen voor het condoom. Jongens zijn zich dan ook bewust van het feit dat zij hun verantwoordelijkheid hier zeker niet mogen ontlopen. Jongeren kennen een groot aantal anticonceptiva. De pil en het condoom zijn het meest bekend en worden onder andere om deze redenen dan ook het meest gebruikt. De kennis van overige anticonceptiemiddelen is vrij beperkt. Zo weet men wel van hun bestaan maar kennen ze verder niets over de werking ervan. Zoals in de visietekst staat, associëren jongeren het condoomgebruik met losse seksuele of prille contacten. Wanneer de relatie een serieuze vorm aanneemt en men reeds enige tijd intiem is met elkaar, vinden ze het condoomgebruik niet meer noodzakelijk. De meeste jongeren vinden dat jongens het condoom moeten voorzien. Net zoals in de visietekst staat beschreven, maken jongens er echter geen probleem dat het meisjes voor de condoom zorgt. Zoals reeds hierboven gezegd merken we dat jongeren toch stereotiep blijven denken: meisjes zorgen voor de pil en jongens voor het condoom.

6.1.5

Noden in seksuele vorming In de visietekst wordt er melding gemaakt van de nood van jongeren aan informatie

over lustaspecten zoals: Hoe doe je het? Hoe doen anderen het? Wat vindt het andere geslacht leuk bij het vrijen? We zien deze nood ook terugkomen in de focusgesprekken. Jongeren willen graag weten hoe ze seks aangenaam of aangenamer kunnen maken. Bovendien vinden ze het ook belangrijk dat er tijdens informatiemomenten ook duidelijk wordt gezegd dat je naast de coïtus ook andere fijne dingen kan doen tijdens het vrijen. Zoals eerder vermeld blijkt uit de visietekst dat jongens het moeilijker hebben dan meisjes om met hun ouders over seksueel geladen thema’s te praten. Jongens zijn dan ook meer aangewezen op media. Vooral het internet speelt hier dan een belangrijke rol in. Een nieuwe vraag van jongeren is die naar meer concrete uitleg over het herkennen van soa’s. Over het bestaan van soa’s en aids zijn jongeren op de hoogte, maar bij welke symptomen ze zeker een arts moeten raadplegen weten ze niet.

48

6.2 Ouders 6.2.1

Seksuele ontwikkelingsbegeleiding In de visietekst vinden we terug dat ‘ontwikkelingsbegeleiding’ in eerste instantie

een taak is van ouders en opvoeders, maar ook leeftijdsgenoten en de school leveren een belangrijke bijdrage. Tijdens de focusgesprekken is echter gebleken dat ouders zichzelf niet ervaren als voornaamste verantwoordelijke. Dit komt doordat jongeren weinig met hun ouders spreken over seksualiteit. Slechts een minderheid van ouders spreken erover met hun kinderen. Ze stellen dat dit afhankelijk is van de persoonlijkheid van ouder en/of kind. Over het algemeen zullen ouders dit thema enkel benaderen wanneer het terloops ter sprake wordt gebracht. Er op een serieuze manier over spreken blijkt niet gemakkelijk te zijn en vaak lopen de gesprekken dan ook uit op grappen.

De ouders hebben echter aangegeven dat zij wel verantwoordelijk willen zijn voor seksuele ontwikkeling van jongeren. Ze halen wel aan dat dit zeer moeilijk gaat wanneer hun kinderen zelf niet met hen over dit thema willen praten.

Aangezien het thema seksualiteit weinig tot niet met ouders besproken wordt, halen jongeren hun informatie elders. Ouders denken dat jongeren hun informatie het meest met leeftijdsgenoten of in de jeugdbewegingen bespreken. In de visietekst blijkt ook een grote rol voor de school weggelegd. Ouders blijken niet op de hoogte te zijn over hoe men op school omgaat met het thema relaties en seksualiteit. De school stelt de ouders hier te weinig van op de hoogte. Ouders denken daarnaast ook dat hun kinderen niet snel naar een leerkracht zullen gaan wanneer ze vragen hebben i.v.m. seksualiteit.

De kennis over andere instanties zoals het JAC is beperkt. Wel zal men hier meer informatie over opzoeken als men met problemen wordt geconfronteerd.

6.2.2

Ontwikkeling In de visietekst wordt het belang van het gezin onderstreept in de ontwikkeling van

de intimiteitbeleving. Dit wordt ook tijdens de focusgesprekken bevestigd. In één focusgesprek werd dit heel mooi omschreven als ‘het warme nestgevoel’ dat ze met hun kinderen willen meegeven.

49

6.2.3

Waarden en normen Ook wat betreft de seksuele moraal en vorming staat in de visietekst dat dit vooral

een taak is van de ouders. Hierin worden ze afgelost of aangevuld door leeftijdsgenoten en de school als gemeenschap. Ouders geven in de focusgesprekken dan ook aan dat ze dit in de opvoeding proberen mee te geven, maar dat dit toch zeer sterk beïnvloed wordt door de vriendenkring waarin ze terechtkomen. Ouders, vriendenkring en school worden in de focusgroepen evenals in de visietekst aangehaald als beïnvloedingsfactoren. Nieuw halen ouders ook het belang van de media aan. De grotere aandacht voor seksualiteit in vele tv-programma’s blijkt voor de ouders een belangrijk invloed te hebben op de seksualiteitsbeleving van de jongeren. In de visietekst vinden we ook terug dat de seksuele moraal van generatie tot generatie verschilt. Hoewel men in de meeste gevallen een verschil vaststelde, waren de ouders niet altijd akkoord dat er verschillen waren ten opzichte van vroeger.

6.2.4

Preventie Ouders zijn het niet eens met elkaar over wie verantwoordelijk is voor

anticonceptiva. Sommige ouders stellen dat de jongen verantwoordelijk is voor het condoom, anderen zeggen dat het meisje verantwoordelijk is, terwijl een laatste groep stelt dat ze beide verantwoordelijk zijn. Ouders kunnen makkelijker met hun dochter spreken over voorbehoedsmiddelen dan met hun zoon. Wanneer meisjes seksueel actief worden, komen ze nl. makkelijker de pil vragen dan dat jongens een condoom komen vragen. Ouders vinden het tevens belangrijk om hun dochter goed te informeren over (ongeplande) zwangerschappen. Net zoals uit de visietekst blijkt, merken ouders op dat jongens het inderdaad moeilijker hebben dan meisjes om met hun ouders over seksueel geladen thema’s te praten. Wanneer meisjes over seksualiteit praten, zullen ze dit ook sneller met de moeder doen dan met de vader. Ouders associëren het condoomgebruik nog steeds met losse of prille seksuele contacten. Wanneer de relatie een serieuze vorm aanneemt komt condoomgebruik niet meer ter sprake.

50

6.2.5

Noden in seksuele vorming In de visietekst vinden we terug dat jongeren zelf signaleren dat zij nood hebben aan

informatie het lustaspect. In de focusgesprekken met de ouders is deze nood niet aan het licht gekomen. We denken dat dit te maken kan hebben met het feit dat jongeren, zoals reeds eerder aangehaald, het heel moeilijk hebben om over seks met hun ouders te praten. Daar ouders het niet expliciet hebben geformuleerd als een nood, is het misschien wel een aandachtspunt om meer communicatie te voorzien tussen de scholen en de ouders wat betreft de relationele en seksuele vorming. Er is een gedeelde verantwoordelijk voor relationele en seksuele vorming, maar zonder onderlinge communicatie is het moeilijk om elkaar aan te vullen.

Wat ouders concreet als een nood ervaren in RSV is in eerste instantie meer aandacht voor ‘het leren omgaan met mensen’ en ‘respect voor elkaar’. Ouders zijn er zich wel van bewust dat zij hier medeverantwoordelijk voor zijn via de opvoeding die ze aan hun kinderen geven. Desondanks dit vinden ze het toch belangrijk dat er op school ook wordt over gepraat omdat zij denken dat de jongeren daar in een meer open sfeer erover durven communiceren. Ten tweede vinden zij dat er meer aandacht mag zijn voor de emotionele aspecten. Niet alleen het emotionele dat gepaard gaat met het relationele. Maar ook de emotionele gevoelens die bijvoorbeeld gepaard gaan met abortus. Ten derde willen zij meer aandacht voor contraceptieve informatie. Zij bedoelen hiermee dat de hele waaier van mogelijkheden ter sprake zou moeten worden gebracht. Zij zijn van mening dat er nu enkel te veel gesproken wordt over de pil en het condoom. Tenslotte kwam in één focusgesprek ook naar voor dat er meer aandacht zou moeten besteed worden aan ‘holebi’s’. Hoewel de ouders aangeven dat zij denken dat jongeren holebi’s over het algemeen aanvaarden, staat daar toch wel haaks tegenover dat ouders ook denken dat holebi’s vaak gepest worden. Dit vinden we ook terug in de visietekst, waar we kunnen lezen dat kinderen en jongeren soms bikkelhard kunnen zijn voor homo’s en lesbiennes. In de visietekst staat hierbij vermeld dat het dan ook belangrijk is dat de scholen een beleid voeren waarbij respect voor elkaar centraal staat. Blijkbaar is dit in de praktijk toch niet helemaal het geval. Ouders vinden dat jongeren algemeen meer respect moeten leren hebben voor elkaar. Het feit of ze al dan niet holebi zijn, mag hier volgens de ouders geen rol in spelen.

51

6.3 Experts 6.3.1

Seksuele ontwikkelingsbegeleiding Er zijn sterke gelijkenissen tussen wat de experts melden en wat er in de visietekst

staat. Jongeren worden sterk beïnvloed door hun leeftijdsgenoten. Ze delen ervaringen met elkaar en spelen elkaar informatie door. Er heerst een opener klimaat om er met elkaar over te praten dan vroeger.

Het blijkt daarentegen nog steeds moeilijk om thuis over dit onderwerp te praten. De informatie die ouders aan hun kinderen meegeven, lijkt zich te beperken tot stereotype beelden alsook hun visie op seksualiteit. Dit aspect vinden we ook terug in de visietekst. Ouders vinden het moeilijk om met hun kind over hun intieme seksleven te praten. Anderzijds hebben ze een gevoel van onmacht om invloed op hen uit te oefenen.

De rol van de school spitst zich vooral toe op het overbrengen van basisinformatie rond seksualiteit. Uit het gesprek met de experts komt sterk naar voor dat jongeren over seksualiteit zullen praten met een persoon die ze vertrouwen. De visietekst stelt dat de school hier een rol in kan spelen. Ook experts zien hier een taak weggelegd voor de school. Zij zien dat instanties als het CLB hier moeilijk een rol in kunnen spelen omdat de vertrouwensband met de jongeren vaak ontbreekt.

6.3.2

Ontwikkeling Zowel in de visietekst als in de gesprekken met experts komen genderstereotypen

naar boven. Tegelijkertijd wordt duidelijk dat deze kunnen evolueren. Zo blijkt dat jongens machogedrag vertonen en van hen nog steeds verwacht wordt dat ze initiatief te nemen. Toch lijkt het erop dat ook meisje steeds meer initiatief beginnen te tonen.

Er zijn ook overeenkomsten tussen de visietekst en de gesprekken met de experts wanneer het gaat over holebi's. Blijkbaar is er nog steeds veel onverdraagzaamheid van jongeren tegenover homoseksualiteit. Het gevoel 'er niet bij te horen' en 'anders te zijn' speelt jongeren nog altijd parten en bemoeilijkt uiteindelijk ook de ontwikkeling van een eigen identiteit. Volgens de experts lijkten jongeren enkel van personen in hun directe omgeving homoseksualiteit te aanvaarden. Desondanks dit is homoseksualiteit volgens de experts wel bespreekbaar op school. 52

6.3.3

Waarden en normen Uit de visietekst blijkt dat waardenvorming vooral een taak is van de ouders. Dit is

de mening die experts delen. Verder bleek ook uit de gesprekken met de experts dat in Islamitische gezinnen opvallend weinig tot niet over seks gesproken wordt. In tweede instantie zal er ook op school gesproken worden over waarden en normen. Experts vinden dat vooral aan dat laatste meer nood is in de scholen. Hier moet evenwel een kanttekening gemaakt worden dat experts het erover eens zijn dat scholen nu al overbelast worden en dat dit weer een verzwaring van de al bestaande werkdruk zal betekenen. Men vindt echter wel dat zaken als respect in eerste instantie van thuis uit moet worden meegegeven aan de jongeren.

6.3.4

Preventie Wanneer het enkel over de preventie gaat met betrekking tot soa's en

voorbehoedsmiddelen is zowel volgens de visietekst al de experts een grondige overdracht van kennis genoeg. Dit wil niet zeggen dat jongeren over de nodige basiskennis beschikken. Ze hebben nog steeds veel misverstanden en misvattingen over preventie bij seksualiteit. Jongeren denken dat de pil voldoende is als anticonceptie. Daarbij verliezen ze soa’s uit het oog. Door de nadruk te leggen op de pil, verschuift de verantwoordelijkheid voor een stuk naar het meisje. In de visietekst wordt vooral een pleidooi gevoerd om van anticonceptie een gedeelde verantwoordelijkheid te maken. Toch lijkt dit in de praktijk nog niet het geval te zijn. Deze misvattingen komen vooral verder uit het overaanbod in verschillende media, voornamelijk dan het internet. In de visietekst wordt weinig concreet gesproken over hiv of aids. De tekst komt wel tot de conclusie dat jongeren in staat moeten zijn om risico's als ongewenste zwangerschap of aids en soa te kunnen voorkomen.

Wanneer de focus meer ligt op seksueel ‘gepast’ gedrag, moet er vooral aan de waarden en normen gewerkt worden. Om aan deze maatschappelijk aanvaarde waarden en normen te werken, ligt de verantwoordelijkheid in de eerste plaats bij de ouders en de opvoeders. Zij kunnen vooral sturen, maar nog steeds is de belangrijkste rol weggelegd voor de vrienden, de sociale omgeving en de rolmodellen van de jongeren.

53

Nog steeds vinden experts net zoals in de visietekst wordt aangehaald, dat er niet enkel gesproken moet worden over de negatieve zaken maar ook over het genotsaspect van de seksuele beleving. Dit helpt ook mee om ‘juiste’ waarden en normen te vormen.

6.3.5

Noden De experts zijn het er allemaal over eens dat ondanks de overbevraging van het

onderwijs er meer tijd moet vrijgemaakt worden voor RSV. Deze extra tijd moet dan vooral gespendeerd worden aan het verzorgen van een degelijke basiskennis bij alle jongeren. Vervolgens moet er ook tijd gemaakt worden om meer de focus te leggen op het vormen van ‘gepaste’ waarden en normen.

Om aan deze noodzaak te kunnen voldoen, is er niet enkel meer beschikbare tijd nodig, maar ook een grotere differentiatie. Deze differentiatie moet gebeuren op het niveau van de jongeren, namelijk op basis van voorkennis, sociale achtergrond, enzovoort.

Om aan deze differentiatie tegemoet te komen, denken experts er bijvoorbeeld aan om meer media te gebruiken. Hierbij is het belangrijk dat jongeren leren deze mediakanalen juist te hanteren. Dit vraagt nog een grote inspanning. Vervolgens kunnen media als interactieve werkvorm gebruikt worden tijdens RSV. Door de media meer te integreren, kan er meer individuele aandacht besteed worden aan de jongeren en kunnen ze zelfontdekkend leren.

Om de jongeren beter te kunnen bijstaan, moeten ook de ouders gesensibiliseerd worden. Er zouden bijvoorbeeld kennispakketten verspreid kunnen worden voor de ouders. Deze pakketten zouden enerzijds over zuiver theoretische onderwerpen moeten handelen en anderzijds over hoe ze het onderwerp seksualiteit met hun kinderen kunnen behandelen.

6.4 Gelijkenissen en verschillen tussen de actoren Het onderwerp seksualiteit is voor jongeren geen taboe meer. Toch kiezen zij de personen waarmee ze over dit onderwerp praten zorgvuldig uit.

54

In huishoudelijke kringen wordt er weinig tot niet over seksualiteit gesproken. Jongeren praten vooral met leeftijdsgenoten over seks. Ook ouders en experts halen dit aan, ze zeggen dat jongeren sterk beïnvloed wordt door de vriendenkring waarin zij zich bevinden. Niettegenstaande het feit dat jongeren weinig tot niet met hun ouders over seksualiteit praten, ze vinden het vreemd en niet noodzakelijk, zijn ze ervan overtuigd dat zij hen wel nuttige informatie kunnen meegeven over seksualiteit. Ouders alsook experts vinden dit echter wel belangrijk. Ouders willen wel hun verantwoordelijkheid hierin opnemen, maar weten niet altijd goed hoe ze dit moeten doen. Ze vinden het erg moeilijk dit onderwerp serieus te bespreken, experts bevestigen dit. Wanneer ouders dan toch met hun kind over seksualiteit praten, zien we dat meisjes vooral hun moeder raadplegen en jongens hun vader. Experts halen aan dat de informatie die ouders aan hun kinderen meegeven zich beperkt tot enkele stereotypen. Zij vinden tevens dat de ouders gesensibiliseerd moeten worden om jongeren beter bij te staan in de relationele en seksuele opvoeding. Het aanreiken van kennispakketten voor ouders zou hiertoe een middel kunnen zijn.

Alle actoren zijn het met elkaar eens dat de school nog steeds een belangrijke plaats vormt om over relaties en seksualiteit te praten. Experts vinden het erg belangrijk dat er op school over relationele en seksuele waarden en normen wordt gepraat. Jongeren halen inderdaad aan dat in de school de nodige aandacht wordt besteed aan seksuele vorming. Ouders weten dat er op school aan relationele seksuele vorming wordt gedaan, maar vinden dat zij hier te weinig van op de hoogte zijn. Men kan dus spreken van een gebrek van communicatie tussen zowel de school en de ouders als de jongeren en hun ouders wat betreft relationele en seksuele vorming. Het CLB en het JAC klinken de jongeren bekend in de oren. De meeste jongeren weten wat deze instanties doen en waarvoor ze bij hen terecht kunnen dankzij de informatie die de school hierover geeft. Ouders hebben enkel een beperkte kennis van hun werking. Net zoals de experts aangeven, zeggen jongeren dat zij niet snel naar het CLB of JAC zullen gaan omdat ze geen vertrouwensband met deze mensen hebben. Dit vinden ze echter wel belangrijk wanneer ze intieme zaken willen bespreken. Alle actoren geven aan dat jongeren bij vragen of problemen op zoek gaan naar een vertrouwenspersoon.

55

Over het onderwerp ‘holebi’ zaten de drie actoren op dezelfde lijn. Ze zijn het allen eens over de gevoeligheid van dit onderwerp bij jongeren. Zo blijkt dat jongeren het nog steeds moeilijk vinden om zich te uiten als holebi. Er is namelijk nog steeds veel onverdraagzaamheid bij jongeren ten opzichte van holebi’s. Dit kan volgens jonger en experts een reden zijn waarom jongeren het erg moeilijk hebben om zich te uiten. Jongeren zijn bang gepest te worden omdat ze ‘anders’ zijn. Ouders zien het dan ook als een nood dat jongeren over dit onderwerp op school gesensibiliseerd worden.

De vorming van waarden en normen bij jongeren blijft belangrijk. Experts halen aan dat dit een taak is van de ouders alsook de school. Ouders delen deze mening, ze zijn zich hiervan bewust en proberen dit dan ook mee te geven in de opvoeding van hun kinderen. Verder vullen ze hierbij aan dat, zoals reeds eerder werd gezegd, ook de vriendenkring een rol speelt. Ook media wordt aangehaald als een grote invloedsfactor, bijvoorbeeld de grotere aandacht van seksualiteit in verschillende tv-programma’s. Jongeren bevestigen dit, maar vinden vooral het internet een belangrijk medium.

In een seksuele relatie moeten jongeren enerzijds zichzelf leren beschermen en anderzijds een gedeelde verantwoordelijkheid opnemen. Ook hierover zitten de drie actoren op dezelfde lijn. Experts halen aan dat jongeren zich stereotiep gedragen ten opzichte van anticonceptiva. Ze vinden dat de jongen voor het condoom moet zorgen en het meisje voor de pil. De meeste ouders bevestigen dit beeld dan ook. Jongeren zijn het er wel over eens dat er een gedeelde verantwoordelijkheid moet zijn. Experts denken echter dat dit niet gebeurt. Ouders vinden het vooral belangrijk hun dochters te behoeden voor ongewenste zwangerschappen. Ouders zullen dan ook sneller met hun dochter over voorbehoedsmiddelen zullen praten dan met hun zoon. Jongens kunnen zich gemakkelijk van het vaderschap onthouden, maar zowel ouders evenals tienerjongens vinden het belangrijk hun verantwoordelijkheid op te nemen. Over de kennis van de voorbehoedsmiddelen worden ook enkele dingen door de drie actoren aangegeven. Zo kunnen jongeren vele anticonceptiva opnoemen maar is de verdere kennis hiervan zeer beperkt. De meest gekende zijn het condoom en de pil. Volgens ouders wordt op deze twee anticonceptiva te hard de focus op gelegd. Vandaar dat jongeren meestal hiervoor kiezen. Ouders alsook jongeren geven aan dat er meer aandacht moet zijn voor

56

andere anticonceptiva. Zo zou het hele spectrum voorbehoedsmiddelen grondig ter sprake gebracht moeten worden. Net zoals de experts ook aanhaalden, zien we dat de kennis over hiv, aids en soa’s bij jongeren beperkt is. Er zijn nog veel hiaten. Jongeren weten dat ze bestaan, maar kunnen er verder niet veel over zeggen. De experts merken op dat er door de informatiecampagnes van 10 jaar geleden, nog steeds een sterke link wordt gelegd tussen condoomgebruik en HIV.

57

7 Conclusie Tien jaar geleden schreef Sensoa hun visie omtrent relationele en seksuele vorming uit. Om tot deze visie te komen deed Sensoa een onderzoek bij jongeren, ouders en experts. Men kwam in deze tekst tot de conclusie dat relationele en seksuele vorming een gedeelde verantwoordelijkheid is voor de betrokken actoren, nl. ouders, school, deskundigen, leeftijdsgenoten, het jeugdwerk en de media. Er werden in deze concepttekst drie werkdoelstellingen geformuleerd en onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn: •

Relationele en seksuele vorming moet beogen dat jongeren en kinderen zich ontwikkelen tot volwassenen die seksualiteit en relaties zinvol in hun leven kunnen integreren.

•

Risico’s als ongewenste zwangerschap, aids en soa's, ongewenste seks en seksueel misbruik kunnen voorkomen.

•

Een relationele en seksuele moraal verwerven.

Nu, tien jaar later kwam de vraag van Sensoa om te onderzoeken of deze visietekst nog steeds actueel is. Om op deze vraag een passend antwoord te bieden, werden de drie actoren, experts, jongeren zelf en hun ouders opnieuw bevraagd. De mening omtrent relationele en seksuele vorming van deze drie actoren werd bevraagd aan de hand van focusgesprekken. De bevindingen werden vergeleken met de visietekst.

Eerst en vooral kan geconcludeerd worden dat de huidige visie op relaties en seksualiteit nog sterke gelijkenissen vertoond met de visietekst van tien jaar geleden. Ook merken we geen concrete verschillen op in de huidige visie. Ondanks dat er tien jaar geleden verschillende noden aangekaart werden, merken we vandaag echter wel op dat deze noden nog steeds aanwezig zijn en dat er nog onvoldoende aan wordt gewerkt. We halen de aspecten aan die door de actoren het meest naar voor werden geschoven: -

Alle actoren halen aan dat de kennis die jongeren hebben over anticonceptiva nog niet voldoende is. Enkel de pil en het condoom zijn goed gekend door de jongeren.

-

Experts en ouders vinden het erg belangrijk om met jongeren nog meer te werken rond waarden en normen. Bijvoorbeeld respect hebben voor elkaar moet nog meer aan bod komen.

58

-

Jongeren weten wel dat er soa’s bestaan, maar meer informatie hieromtrent is aangewezen. Zo zou het nuttig zijn jongeren te informeren bij welke symptomen ze een arts moeten raadplegen.

-

Tenslotte is ook het genotsaspect nog een thema dat meer in het licht mag worden gezet. Alle actoren halen dit aan, maar jongeren nog het meest.

Daarnaast stellen we ook vast dat ouders meer informatie willen. Ze hebben nog steeds een gevoel van onmacht. Ze willen hun kinderen wel meer informeren, maar denken hiervoor niet over de nodige kennis en vaardigheden bezitten. Tevens wordt er nog aangehaald dat er soms een te grote aandacht wordt besteed aan holebi’s zodat dit in bepaalde situaties zelfs tot een afkeer kan leiden. Er komen ook een aantal interessante nieuwe zaken aan bod, die niet in de visietekst staan. Ten eerste is dit differentiatie. Experts vinden het immers erg belangrijk om verschillende pakketten aan te bieden gebaseerd op de sociale achtergrond van de jongeren. Ten tweede is het thema media een belangrijke invloedsfactor geworden op de seksuele moraal van jongeren. Deze hebben een veel grotere plaats ingenomen in het dagelijkse leven. Er is ontzettend veel informatie beschikbaar voor de jongeren en het is belangrijk dat deze begeleid worden in het raadplegen van deze informatie. Experts zien de noodzaak dan ook om de media te implementeren in het didactisch materiaal dat gebruikt wordt bij relationele en seksuele vorming.

59

8 Discussie en aanbevelingen Het doel van dit onderzoek is om na te gaan of de huidige concepttekst ‘Goede Minnaars’ nog steeds aanluit bij de huidige noden van jongeren en dit volgens de jongeren zelf, hun ouders en experts. Om op deze vraag een antwoord te bieden, werden er focusgroepen georganiseerd bij de drie actoren. In samenspraak met de opdrachtgever werd besloten om per actor slechts vijf focusgroepen te bevragen met elk 5-10 deelnemers. De doelgroep van de concepttekst zijn jongeren tussen 12 en 25 jaar. In samenspraak met de opdrachtgever werd uit praktisch oogpunt beslist om enkel jongeren van 15 jaar te bevragen. De vijf focusgroepen met jongeren zijn bovendien slechts in drie regio’s in Vlaanderen georganiseerd. Door de drie voorgaande redenen, is de steekproef niet volledig representatief te noemen voor de populatie van jongeren die de concepttekst als doelgroep heeft. Algemeen kunnen we besluiten dat het onderzoek zich op een te kleine schaal heeft afgespeeld. Hierdoor is het niet mogelijk om conclusies te trekken die voor de gehele populatie gelden.

De bevindingen die tijdens dit onderzoek gedaan werden kunnen echter wel leiden tot een vervolgonderzoek op grotere schaal. Men kan opteren om verder onderzoek te doen naar de differentiatie van relationele en seksuele vorming, naar hoe men dit moet aanpakken en naar welke doelgroepen men dit moet differentiëren. De invloed van media en de invloed hiervan op relationele en seksuele moraal is ook een belangrijk nieuw thema, vervolgonderzoek zou de invloed van media op seksuele en relationele moraal verder kunnen onderzoeken, en ook de invoering daarvan binnen relationele seksuele vorming. Naast deze nieuwe thema’s zijn er nog enkele bevindingen die tijdens de visietekst aangegeven waren, maar nog steeds als nood ervaren worden. Daarom is het aangewezen om in vervolgonderzoek naar manieren te zoeken om de informatie over soa en anticonceptiva te bevorderen bij jongeren. Niet enkel de informatie bij jongeren is van belang, maar ook bij ouders. Het is belangrijk dat men bekijkt hoe ouders over voldoende vaardigheden en informatie kunnen beschikken betreffende relationele en seksuele vorming. Ouders ervaren immers nog steeds een gebrek aan informatie aangaande dit thema en geven aan niet over de nodige vaardigheden te beschikken om dit te bespreken met de jongeren.

60

9 Referenties

Bandura, A. (1977). Social Learning Theory. New York: General Learning Press.

Bayingana, K., Demarest, S., Gisle, L., Hesse, E., Miermans, P.J., Tafforeau, J. & Van der Heyden, J. (2006). Gezondheidsenquête door middel van interview, België, 2004. Afdeling Epidemiologie, Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid. Opgehaald 3 maart 2007, van http://www.iph.fgov.be/epidemio/epinl/index4.htm

Brugman, E., Goedhart, H., Vogels, T., & van Zessen, G. (1995). Jeugd en seks. Utrecht: Uitgeverij SWP.

Carter, D.B. (1987). The roles of peers in sex role socialization. In D.B. Carter (Eds.) Current conceptions of sex roles and stereotyping. New York: Praeger.

Centra voor leerlingenbegeleiding en preventie van seksueel misbruik, persbericht, 1 maart 2005. Opgehaald 8 november 2008, van http://www.ond.vlaanderen.be/NIEUWS/archief/2005/2005p/0301-preventie.htm

Creswell, J. W. (2002). Educational research: Planning, conducting, and evaluating quantitative and qualitative research. Upper Saddle Creek, NJ: Pearson Education.

Cohen-Kettenis, P., (2004). Geslachtoffers. Tijdschrift voor seksuologie, 28, 147-154. Vrije Universiteit Amsterdam.

Denzin, N.K., & Lincoln, Y.S. (Eds.) (1994). Handbook of qualitative research. Thousand Oaks, CA: Sage.

de Graaf, H., & Rademakers, J. (2006). Sexual Behavior of prepubertal Children. Journal of Psychology & Human Sexuality, 18(1), 1-21.

61

de Graaf, H., & Vanwesenbeeck, I. (2006). Sex is een game. Gewenst en ongewenst seksueel gedrag van jongeren op internet. Utrecht: Rutger Nisso Stichting.

de Graaf, H., Meijer, S., Poelman, J., & Vanwesenbeeck, I. (2005). Seks onder je 25e. Seksuele gezondheid van jongeren in Nederland anno 2005. Delft: Uitgeverij Eburon.

de Graaf, M., Schouten, R., & Konijn, C. (2005). De Nederlandse jeugdzorg in cijfers 19982002. Utrecht: NIZW Jeugd.

Degraer N. (2007). Experimenteren met grenzen, 72. Hogeschool West-Vlaanderen.

DeLamater, J., Friedrich, W. N. (2002). Human Sexual Development. The Journal of Sex Research, 39.

Delfos, M.F. (2003). Seksuele opvoeding. Je weg vinden in het seksuele oerwoud. Jaarboek jongeren en seksualiteit. Amsterdam: Uitgeverij Narratio.

De Sutter, P., T’Sjoen, G., Rubens, R. (2006) Over mannen, vrouwen en hun hormonen.

De Wit, J., Slot, W., & Van Aken, M. (Eds.) (2004). Psychologie van de adolescentie, basisboek. Baarn: HBUitgevers.

Frans, E. (2000). Concepttekst Goede minnaars. Sensoa.

Fulpen, M., van Bakker, F., Breeman, L., Poelman, J., Schaalma, H., & Vanwesenbeeck, I. (2002). VMBO-scholieren, seksualiteit en seksuele vorming. Een effectonderzoek naar de vernieuwde versie van het lespakket "Lang leve de Liefde". Utrecht: RNG-rapport.

Genderstichting (2007). Genderidentiteit. CAW Artevelde. Opgehaald 22 mei 2009, van http://www.genderstichting.be/nl/content/view/55/77/

Gibbs, A. (1997). Focus groups, Social Research Update Series, 9. Guildford: University of Surrey, Department of Sociology.

62

Goldberg, S. (1995). Introduction. In S. Goldberg, R. Muir & J. Kerr (Eds.), Attachment Theory; Social, Developmental and Clinical Perspectives (p.1-18). Hillsdale: The Analytic Press.

Guba, E.G., & Lincoln, Y.S. (1994). Competing paradigms in qualitative research. In N.K. Denzin & Y.S. Lincoln (Eds.), Handbook of qualitative research (p. 105-117). Thousand Oaks, CA: Sage.

Klaï T. (2005), Ouders slechts op zesde plaats als infobron over seksualiteit, persbericht.

Klaï, T. (2005). Intergenerationeel onderzoek naar de communicatie over seksualiteit: een studie bij ouders en jongeren van 15 tot 21 jaar, Vrije Universiteit Brussel, Brussel.

Klaï, T., & Picavet, C. (2006). Tussen losbandigheid en verantwoordelijkheid: jongeren, relaties, seksualiteit en de relationele en seksuele vorming. Lief en leed: jaarboek, seksuele gezondheid, 102-107.

Klaï T. & Vermeire K. (2006, september). La vie sexuelle des jeunes. Antenne.

Maccoby, E. (1990). Gender and relationships: A developmental account. American Psychologist, 45, 513-520.

Maes, L., & Vereecken, C. (2000). Jongeren en gezondheid: resultaten voor 2000.

Manschot A. (2000). Hoe incestslachtoffers omgaan met hun lichaam en seks. Opzij, 28, 10 & 50.

McNab, W.L. (1981). The Difficulties In Implementing Sex Education – The Nevada Experience. The Journal of School Health, 51(4).

Medistrat (2002). Anticonceptie en de pil. Meisjes van 15 tot 20 jaar: de resultaten.

Morgan, D.L. (1998). The focus group guide book. Thousand Oaks: Sage Publications 63

Overbeek, G. (2006). Romantische relaties van adolescenten en jongvolwassenen. Vakpagina Gedragswetenschappen. Radboud Universiteit Nijmegen.

Pardoen, J. (2006). Kinderen en media - Seks in de media (2). Opgehaald 22 mei 2009, http://www.ouders.nl/mmed2006-kijkennaarseks2.htm

Pelleriaux, K. (2003). Stereotypering van holebi's in het secundair onderwijs. PSW-papers (UA), 8, 25.

Peremans, L. (2002). Contraceptive knowledge and expectations by adolescents: an explanation by focus groups. Patient Education and Counseling, 40, 133-141.

Puchta, C., & Potter, J. (2004). Focus group practice. Thousand Oaks, CA: Sage.

Sensoa (1998). Feiten & cijfers Relationele en Seksuele Vorming. Opgehaald 8 november 2008, van http://www.sensoa.be/pdf/feiten_en_cijfers/Feiten_&_cijfers_RSV.pdf

Sensoa (n.d.a). Basics: Hiv-preventie. Opgehaald 4 november 2008, van http://www.sensoa.be/pdf/praat_over_seks/basics_hiv_preventie.pdf

Sensoa (n.d.b). Basics: Preventie van ongeplande zwangerschap. Opgehaald 4 november 2008, van http://www.sensoa.be/pdf/praat_over_seks/prev_v_ongeplande_zwangerschap.pdf

Sensoa (n.d.c). Basics: Preventie van seksueel overdraagbare aandoeningen. Opgehaald 4 november 2008, van http://www.sensoa.be/pdf/praat_over_seks/soa.pdf

Sensoa (n.d.d). Basics: Seksueel misbruik bij kinderen. Opgehaald 4 november 2008, van http://www.sensoa.be/pdf/praat_over_seks/misbruik_kinderen.pdf

Sensoa Gent (2003). Rapport, Tieners op vrijersvoeten.

64

Steyaert, S., & Lisoir, H. (2006). Participatieve methoden: Een gids voor gebruikers. Brussel: Koning Boudewijnstichting & Vlaams Instituut voor Wetenschappelijk en Technologisch Aspectenonderzoek.

Stone, N., & Ingham, R. (2006). Young people and sex and relationships education. In R. Ingham, & P. Appleton (Eds.), Promoting young people’s sexual heath: International perspectives (p. 192-208), London-New York: Routledge.

Straus, A., & Corbin, J. (1998). Basics of qualitative research: grounded theory procedures and techniques. Thousand Oaks, CA: Sage.

The International Planned Parenthood Federation (1997). IPPF Charter on Sexual and Reproductive

Rights.

London.

Opgehaald

22

mei

2009,

van

http://www.ippf.org/NR/rdonlyres/6C9013D5-5AD7-442A-A4354C219E689F07/0/charter.pdf

Vanwesenbeeck, I., De Graaf, H., Meijer, S. & Poelman, J. (2006). Een update over het seksuele gedrag en de seksuele gezondheid van jongeren in Nederland: De belangrijkste bevindingen uit ‘Seks onder je 25e’. Tijdschrift voor Seksuologie, 30, 57-64.

Van Hove E., Carpentier N., & Knops N. (1995). Jongeren, seks en aids herbekeken. LeuvenApeldoorn: Garant

65

10 Bijlagen

Bijlage 1: Visietekst ‘Goede minnaars’ Bijlage 2: Rekruteringsbrieven ouders en experts Bijlage 3: Interviewleidraden Bijlage 4: Transcripties van de focusgroepen Bijlage 5: Codetabellen

66

Bijlage 2: Rekruteringsbrief ouders

Geachte mevrouw, Geachte heer, Wij zijn 2 studenten ‘Master opleidings- en onderwijswetenschappen’ aan de Universiteit Antwerpen. In het kader van een Interdisciplinair Project doen wij, in samenwerking met Sensoa, een wetenschappelijk onderzoek naar het verwerven van seksuele moraal bij jongeren. Sensoa is een door de Vlaamse overheid gefinancierde instantie die zich specialiseert in het verstrekken van informatie rond seksuele gezondheid en hiv. De organisatie richt zich vooral tot verschillende doelgroepen met specifieke eigenschappen en noden omtrent alles wat met seksuele gezondheid te maken heeft. Sensoa heeft ongeveer 10 jaar geleden een concept ‘Goede minnaars’ ontwikkeld. Dit is een wetenschappelijk onderbouwd, geïntegreerd concept voor relationele en seksuele vorming dat een groot draagvlak kent bij diverse betrokken actoren, namelijk jongeren, ouders en experts. Volgens het concept is relationele en seksuele vorming een gedeelde verantwoordelijkheid van alle belangrijke actoren. Dit concept werd uitgewerkt tot een werkmap met lesactiviteiten voor jongeren van 12 tot 16 jaar. Na tien jaar succesvol gebruik is de behoefte groot om bij verschillende actoren, namelijk jongeren, ouders en experts, na te gaan of de verschillende doelstellingen nog overeenstemmen met de hedendaagse visie. Vanuit Sensoa kwam de vraag om de doelstellingen ervan te evalueren. Namelijk: “Is de gehanteerde visie op seksuele gezondheid bij jongeren voor dit project nog steeds up to date?” In een focusgesprek zouden wij hierover graag uw mening en visie horen. De gegevens die tijdens dit gesprek verzameld worden, zullen uiteraard volledig anoniem verwerkt worden. Dit gesprek zal doorgaan op … van …u tot …u in de chirolokalen. Indien u graag wil meewerken aan ons onderzoek en wil deelnemen aan dit gesprek zouden wij u willen vragen om uw aanwezigheid te bevestiging. Zo hebben wij een idee van de grootte van de groep. U kan ons bereiken via E-mail: [email protected] of [email protected] Alvast bedankt bij voorbaat. Hopende op uw meedewerking, Groeten wij u vriendelijk, Bert Brockx Ellen Van Stappen

Bijlage 3: Interviewleidraad jongeren

Interviewleidraad jongeren

1. Energizer Om wat los te komen zullen we eerst een klein spelletje spelen. Daarna stellen we vragen, zodat de jongeren het toch al een beetje gewoon worden om met ons te praten. SPEL: Haal de nummers uit volgorde uit het vierkant/ op huisnummer gaan staan /… VRAGEN: •

Hoe lukt het praten en overleggen met elkaar?

•

Hoe voelde je je hierbij?

2. Seksuele moraal 2.1. Praten over seks en wat is bespreekbaar met wie. •

Praten jullie over alles met elkaar?

•

Praten jullie ook met elkaar over seks?

•

Met wie praten jullie voornamelijk over seks?

•

Praten jullie met je ouders/CLB/leerkrachten/sensoa… over seks?

•

Waarover praten jullie zoal als jullie over seks praten?

•

Zijn alle onderwerpen bespreekbaar met iedereen?

•

Kiezen jullie afhankelijk van je onderwerp een bepaalde persoon?

2.2. Genderstereotypen We geven de jongeren telkens een stelling, waarop ze een rood of groen kaartje moeten omhoog houden. Daarna bespreken we de verschillende meningen. •

Jongens praten meer over seks dan meisjes.

•

Jongens hebben ook meer seks dan meisjes.

•

Meisjes hebben een ander beeld over seks dan jongens.

•

Veilig vrijen is belangrijk.

•

Meisjes moeten er maar zelf voor zorgen dat ze niet zwanger geraken.

•

Jongen zorgt altijd voor het condoom.

Bijlage 3: Interviewleidraad jongeren

2.3. Onveilig vrijen •

Welke andere voorbehoedsmiddelen behalve het condoom kennen jullie nog?

•

Wat zijn de grootste risico’s als je onveilig vrijt?

•

Stel: je hebt een vaste relatie. Gebruik je dan nog een condoom? Wrm wel/niet?

2.4. Ongeplande zwangerschap •

Stel dat jij of je vriendin ongepland zwanger bent/is, wat zou je doen.

•

Met wie praat je hierover?

•

Hoe sta jij ten opzichte van abortus?

2.5. HIV en AIDS •

Wat weten jullie hierover?

•

Wat zou je doen als een vriend seropositief is?

•

Vind je dat je hier voldoende wordt over geïnformeerd?

•

Zijn er nog andere ziekten die je kan oplopen als je onveilig vrijt?

2.6. HOLEBI’s We denken nog na over een actievere methode. (iets met zinnen in volgorde) •

Denk je dat AIDS vaker voorkomt bij homo’s?

•

Hoe zou je reageren als een vriend je vertelt dat hij homo is?

•

Aan wie zou je vertellen dat je holebi bent?

•

Hoe zou je dat zeggen?

•

Hoelang zou je wachten?

•

Zou je schrik hebben voor de reactie je omgeving?

•

…

2.7. Seksuele activiteit en grenzen •

Wat is een ‘one night stand’?

•

Vind je dat dat moet kunnen?

•

Hoelang moet je wachten als je een relatie hebt om seks te hebben?

•

Wat vind je van knuffelen, kussen en dan pas vrijen?

•

Stel dat je vriend al seks wil en jij nog niet, zou je dat durven zeggen?

Bijlage 3: Interviewleidraad jongeren •

Praat je in je relatie over seks?

•

Praat je tijdens de seks over seks?

•

Praat je met je partner over wat je fijn vindt en wat niet?

•

…

3. Preventie •

Wat verstaan jullie onder preventie?

•

Krijgen jullie seksuele vorming op school?

•

Onder welke vorm?

•

Op welke manier komen jullie nog aan informatie ivm seks?

•

Hebben jullie al eens gehoord van Sensoa?

•

Vinden jullie dat jullie ouders je alle antwoorden kunnen geven indien je vragen hebt ivm seks?

•

Wordt er voldoende informatie aangeboden die jullie vragen beantwoorden?

•

Zijn er nog dingen die jullie weten maar die je nergens kunnen terugvinden?

4. Noden in seksuele vorming •

Welke informatie is noodzakelijk dat jullie en/of jullie ouders meekrijgen?

•

Vinden jullie relevant wat we net hebben besproken of zijn er nog andere dingen die ook aan bod moeten komen?

•

Welke andere thema's vinden jullie nog belangrijk?

Bijlage 3: Interviewleidraad ouders

Interviewleidraad ouders

1. Seksuele moraal •

Wat verstaan jullie onder seksuele moraal? o Dit noteren we op een groot blad. Dit gebruiken we dan verder, ook kunnen we tijdens het gesprek nog aanvullen. Zo kunnen we dan ook beter de laatste vraag poneren over jongens en meisjes.

•

Wat verstaan jullie onder seksueel risicogedrag bij jongeren.

•

Vindt u dat abortus kan en onder welke omstandigheden?

•

Hoe staat u tegenover homoseksualiteit, en wat is het idee van uw kinderen hierover?

•

Vanaf wanneer denkt u dat seks kan (leeftijd)

•

Wat kan, wat kan niet (grensoverschrijdend) kunnen jongeren hun grenzen stellen, zo ja hoe doen ze dat - zijn ze maatschappelijk opgelegd of kiezen ze dit zelf?

•

Praten jongeren over seks met u? Kunnen ze over alles praten? Bij wie gaat men nog te rade?

•

Heeft u de indruk dat er verschillen zijn tussen meisjes en jongens, wanneer we kijken naar al de thema’s die net genoteerd werden?

2. Preventie: •

Wat verstaan jullie onder 'aan preventie doen'. wat is daar belangrijk bij. (dit misschien ook noteren op een apart blad. Ter overzicht

•

Welke vragen hebben jongeren op het gebied van seks en relaties? Waar zijn ze bekommerd om? Wat doen ze hiermee?

•

Wat moet er gecommuniceerd worden en naar wie? (wat moeten jongeren weten, wat moeten ouders weten)

•

Zijn jullie genoeg geïnformeerd?

•

Is informeren voldoende? Begeleiding? Op welke manier?

•

Wordt er genoeg informatie aangeboden?

•

Zijn er momenteel gebreken in de informatieverstrekking?

Bijlage 3: Interviewleidraad ouders 3. Noden in seksuele vorming •

Wat vinden jullie buiten preventie en seksuele moraal nog belangrijk dat jongeren en ouders meekrijgen?

•

Vinden jullie relevant wat we net hebben besproken of zijn er nog andere dingen die ook aan bod moeten komen?

•

Welke andere thema's vinden jullie nog belangrijk?

Bijlage 3: Interviewleidraad experts

Interviewleidraad experts Instap: (brainstorm)


Wat verstaan jullie onder seksuele moraal Op flipchart noteren. Dit dient als kapstok voor de rest van het gesprek.

Punten die wij er zeker willen zien uitkomen:

1. Seksuele moraal •

Welke genderstereotypen leven er nog onder jongeren van de samenleving. (het aanvragen, wie zorgt voor anticonceptie, ...) o Bestaan er verschillen tussen hoe jongens en meisjes daarop kijken.

•

Hoe kijken jongeren heden ten dage aan tegen seksuele geaardheid,

•

Hoe reageren ze op de medemens die homoseksueel is

•

Hoe gaan ze met hun eigen seksualiteit op (in het bijzonder bij homoseksuelen)

•

In hoeverre gaat het omgaan met de eigen seksualiteit verder in het risico/preventiegedrag.

•

Hoe bakenen jongeren hun grenzen af? bepalen ze die grenzen zelf, of worden ze daarin beïnvloed door de maatschappij of elkaar?

•

Hoever gaan ze in het verleggen van die grenzen?

2. Preventie •

Vanuit welke kanalen worden jongeren beïnvloed / geïnformeerd?

•

Naar wie stappen jongeren zelf om informatie?

•

Welke vragen hebben jongeren op het gebied van seks en relaties? Waar zijn ze bekommerd om? Wat doen ze hiermee?

•

Is iedereen goed genoeg geïnformeerd om jongeren daarbij te helpen?

•

Wat moeten jongeren/ouders/begeleiders weten?

3. Noden in seksuele vorming •

Zijn er momenteel gebreken in de informatieverstrekking?

Bijlage 3: Interviewleidraad experts •

Hoe kunnen de lacunes opgevuld worden?

•

Is informatieverstrekking voldoende om aan preventie te doen?

•

Wat moet er nog gebeuren buiten informatieverstrekking?

•

Wat vinden jullie buiten preventie en seksuele moraal nog belangrijk dat jongeren en ouders meekrijgen?

•

Vinden jullie relevant wat we net hebben besproken of zijn er nog andere dingen die ook aan bod moeten komen?

•

Welke andere thema's vinden jullie nog belangrijk?

Bijlage 4: Transcripties

Op de CD-rom vindt u de getranscribeerde focusgesprekken.

Bijlage 5: Codes jongeren

Codes jongeren Praten over seks Wordt dit gedaan?

Focusgesprek J1 ja

Focusgesprek J2 Is normaal

Focusgesprek J3 ja

Focusgesprek J4 ja

Focusgesprek J5 Ja, maar meer om te lachen Das een hete, daar wil ik eens op rijden Meer vroomdoenerij, echt serieus is dat niet.

Over wat?

Verhalen: wie wat heeft meegemaakt,… Vragen worden minder aan elkaar gesteld

Vragen hoe iets te doen. Wie heeft wat al gedaan.

Dat is een knappe Uw lief Ik zou op de die wel eens willen zitten

Over uw vriendje praten Wie wat al gedaan heeft

Met wie?

Chiro Vrienden

Scouts Vrienden Alleen personen die je kent

Vooral op de chiro Ook op de voetbal Op school niet echt Thuis ook niet echt

Met vriendinnen op de chiro, op school

Ouders?

Er wordt wel over jongens en kussen gepraat maar niet over seks.

Sommigen wel, anderen niet Vooral over de pil, geen details.

Eentje zou dat durven De anderen doen dit niet.

School?

Tijdens godsdienst , PAV of biologie.

Tijdens godsdienst of biologie. Leerkrachten mijden dit onderwerp.

Zeker niet met leerkrachten

Bij eentje zeker wel, over seks praten wordt dan in het belachelijke getrokken Vinden ze toch raar, hoewel hun ouders dit wel zouden willen Niet met leerkrachten Ja, tijdens godsdienst Pikasol dagen

Alleen met hele goede vrienden wordt er serieus over gesproken Leiding van de chiro Zeker en vast niet

Bijlage 5: Codes jongeren CLB, Sensoa, andere

JAC

CLB zeker niet Met (oudere) zussen

Internet Vriendin Misschien dan toch de ouders? CLB en JAC zijn maar door 1 jongere gekend.

Nee Vooral internet dan Nog eerder met ouders dan met het CLB want die mensen ken je niet

Genderstereotypen Jongens zijn altijd bezig met seks

Focusgesprek J1 Neen Hangt af van jongen tot jongen.

Focusgesprek J2 Neen Hangt af van richting Hangt af van persoon

Focusgesprek J4 Nee Misschien wel veel, maar niet altijd

Focusgesprek J5 Neen Ze zijn gewoon over ander dingen bezig.

Jongens hebben meer zin

Twijfel Jongens denken wel meer aan seks dan meisjes.

Neen Verschilt

Neen Meisjes moeten evenzeer initiatief nemen.

Neen Het moet van twee kanten komen

Twijfel Het is zowat 50/50 verdeeld Sommigen hebben er geen mening over omdat ze het niet weten Neen Voor kussen wel Voor andere dingen niet

Neen Vooral een verschil tussen ASO en BSO

Jongens moeten altijd het initiatief nemen

Focusgesprek J3 Ja Ze zijn er veel mee bezig, maar altijd, dat kan niet. Ja maar Meisjes zijn er ook wel veel mee bezig maar komen er minder voor uit. Meisjes lezen ook boekskes Neen Meestal nemen ze wel het initiatief, maar het zou ook wel eens van de meisjes mogen komen Jongens meer seksgericht initiatief Meisjes meer relatiegericht initiatief

/

Bijlage 5: Codes jongeren Meisjes moeten zorgen dat ze niet zwanger worden

Neen Jongens moeten hier mee aan denken.

Neen Ook jongens zijn verantwoordelijk

Jongen zorgt voor condoom

Ja Ze mogen ook voor iets zorgen. Het meisje zorgt voor de pil en de jongen voor het condoom.

Neen Moet je samen doen

Onveilig vrijen Wat is veilig vrijen?

Focusgesprek J1 Voorbehoedsmiddelen gebruiken, vooral dan de pil en/of het condoom. Geen condoom is geen seks!

Focusgesprek J2 Pil en/of condoom (onenigheid) Laten testen Indien nog maagd, geen condoom

Wat maakt het moeilijk een condoom te gebruiken?

Niets

Niets

neen Als je in een relatie zit is het anders Jongen moet er ook voor zorgen Jongen kan zorgen voor een condoom Neen Je kan er beter een bijhebben Valt te zien wie het ‘uitlokt’

Focusgesprek J3 Seks met bescherming tegen SOA’s, AIDS en zwangerschap Seks zonder dat uw ouders u kunnen betrappen Condoom gebruiken tegen alles Pil alleen tegen zwangerschappen Best beide gebruiken Weten dat er plastiek tussen zit denk ik Ze zeggen toch dat het plezanter is zonder

Neen Neen Het meisje en de Je bent beide jongen zijn beide verantwoordelijk verantwoordelijk Jongen zorgt wel voor het condoom Twijfel Hangt van de situatie af Ook het meisje kan hiervoor zorgen

Ja De meisjes zorgen al voor de pil, jongens mogen dan wel voor het condoom zorgen.

Focusgesprek J4 Ervoor zorgen dat je niet zwanger geraakt, geen soa’s Seks hebben met regelmatig wisselende partners t.o.v. een vaste relatie (onveilig
 veilig vrijen)

Focusgesprek J5 Voor het plezier Beschermd tegen zwangerschappen en ziektes

Weten hoe het moet maar de jongen moet het condoom maar aanbrengen

Dat durven zeggen Weten hoe het moet

Bijlage 5: Codes jongeren Welke risico’s?

Condoom en vaste relatie

aids, syfilis, HIV, gonorroe, hepatitis B, soa Indien jij je hebt laten testen is het condoom niet meer noodzakelijk.

Aids, soa, geslachtsziektes

SOA, AIDS, zwangerschap

SOA’s zwangerschap

Zwangerschap en ziektes

Niet nodig Vertrouwen Laten testen

Alleen als je weet dat ze geen ziektes heeft Om de zoveel maand laten controleren

Afhankelijk van hoe goed je die persoon kent Als je de pil neemt en je hebt een vaste relatie dan is het condoom niet meer noodzakelijk

Niet nodig, maar toch wel opvolgen als jongen dat ze de pil neemt.

Ongepland zwanger

Focusgesprek J1

Focusgesprek J2

Focusgesprek J3

Focusgesprek J4

Focusgesprek J5

Kijk op anticonceptie

condoom, pil, spiraaltje, vrouwencondoom, vaginale ring, kleefpil

Pil, condoom, vaginale ring, spiraaltje, prikpil, plakpil

Pil is super, elk meisje zou dat kunnen gebruiken.

Pil, condoom, vrouwencondoom, vaginale ring, spiraaltje, spuit, plakker, sterilisatie

Hoe beslissen wat je neemt?

Pil en condoom: goedkoopste

Wat makkelijkste te verkrijgen is

Vrouwencondoom, spiraaltje, pil, inwendig condoom, zaaddodende zalf, spuit, op tijd terugtrekken Altijd voor het condoom, dat is het veiligste

Moeilijkheden anticonceptie?

/

Gynaecoloog Niet echt moeilijk

Pil en condoom: Gemakkelijkste te verkrijgen, het bekendste /

Men mag meer informatie geven over de minder bekende anticonceptiemiddelen

/

Bijlage 5: Codes jongeren Vriendin is zwanger

Schrikken Kan het moeilijk inbeelden dat dat op zo’n jonge leeftijd zou gebeuren. Zou moeilijk raad kunnen geven Dokter Vriendinnen Niet meteen tegen ouders

Luisteren en praten

Direct samen naar de dokter Niet direct tegen ouders zeggen Valt ook te zien hoe oud je bent

Steunen, zeker niet verwijten

Panikeren Dokter Noodpil of abortus

Ouders en vriendinnen

Naar vriendinnen, CLB, vertrouwensleerkracht of dokter gaan

Ouders, vrienden

Abortus

Moet kunnen als je nog jong bent. Als je ouder bent kan dit niet meer dan moet jij je verantwoordelijkheid opnemen.

Kan als je jong bent en ongelukje hebt Als je ouder bent kan dit niet meer

Ouders Vrienden dan toch niet te vertrouwen misschien Beste vriend eventueel Iedereen zou op deze leeftijd opteren voor abortus Als je ouder bent (26) kan dat niet meer.

Op jonge leeftijd moet dit nog kunnen als je een ongelukje hebt gehad. Vanaf de leeftijd van 20 jaar kan dit niet meer. Dan ben je volwassen genoeg om je verantwoordelijkheden te kunnen opnemen.

Geen voorstanders, soort moord Toch, op deze leeftijd zou men het overwegen. Meisjes laten beslissen.

HIV/AIDS Wat weten jullie hierover?

Focusgesprek J1 Bloedziekte, eerst HIV en dan aids, word je sneller ziek en ga je sneller dood, kan je niet van genezen

Focusgesprek J2 Ziekte, immuunsysteem, virus, dood, sperma, bloed speeksel (onenigheid), leerkracht zegt vieze WC.

Focusgesprek J3 Een uitbreiding op AIDS Nee, daar komt AIDS uit voort Je bent dan besmet maar nog niet ziek

Focusgesprek J4 HIV is de voorloper van aids Je kan dit oplopen via wondjes, bloed, seksueel contact en lichaamscontact

Focusgesprek J5 HIV is de voorloper van aids Van aids kan je genezen maar van HIV niet Overdraagbaar: onveilig vrijen, slecht

Met wie praat je hierover?

Bijlage 5: Codes jongeren

Moet dat op voorhand zeggen Een relatie zou moeilijk zijn Steunen Ja, vooral in de 1ste graad en de lagere school Jac Internet

Moet dat zeggen Geen relatie mee aangaan Geen seks mee hebben Vooral in lagere school CLB Internet is niet goed

Andere ziektes?

/

Niet belangrijk dat je weet wat allemaal, wel belangrijk dat het bestaat!

Holebi’s Aids en homo

Focusgesprek J1 Ja, zij die geen condoom gebruiken

Focusgesprek J2 Niet bij stilgestaan

Vriend(in) is seropositief.

Voldoende geïnformeerd?

Blijft een vriend, maar extra voorzichtig Een relatie zou moeilijk zijn. Ja, op school wordt er regelmatig een sociale dag of tweedaagse georganiseerd. Ook in biologie komt dit aan bod en moeten ze taken maken over AIDS en SOA’s /

Focusgesprek J3 Het percentage ligt hoger dan bij hetero’s Dat is omdat die denken dat ze toch niet kunnen zwanger geraken.

Meer op je hoede zijn wanneer je in contact komt met hem/haar

gesteriliseerde spuiten, lichaamssappen, speeksel, blaasjes Over de vuile wc-bril zijn ze niet zeker steunen

/

Ja, genoeg informatie om te weten dat je het niet wilt krijgen

Gonorroe Herpes Chlamydia

Syfilis, Schurft, Hepatitis B, een valling

Focusgesprek J4 Ja, ze zeggen dat wel

Focusgesprek J5 Hebben meer kans om aids op te lopen want doen meer aan partnerruil en gebruiken minder het condoom omdat ze

Bijlage 5: Codes jongeren

Vriend is homo

Normaal Leuk Al gebeurd

Niet vies bezien Wel anders tegen doen Zou er geen contact mee zoeken Heel raar

Aan wie zou jij het vertellen

Vrienden Chiro

Mama Vriendin

Hoe zeggen?

Nog niet echt over nagedacht: gewoon zeggen dat je lesbisch bent

Moeilijk Ouders gaan er niet goed van zijn

Seksuele activiteit en Focusgesprek J1 grenzen One night stand Als geen van beide

niet zwanger kunnen geraken Nog wel met omgaan maar toch wat afstand houden, schrik hebben dat hij op jou verliefd wordt.

Eerst eens mee lachen en vragen of die dat meent, dan serieus zijn. Bij ons hier op de chiro is dat effectief zo. Ja, hier op de chiro is dat nu wel makkelijker geworden Tegen ouders is afhankelijk van hoe ze er zelf tegenover staan Moeilijk want je bent toch anders Ook als je voetbalt is dat moeilijk (douchen)

Niet erg, al gebeurd Schrikken

Focusgesprek J2

Focusgesprek J3

Focusgesprek J4

Als je geen relatie

Ene keer seks en dan

Stom, vinden dit maar Niet als je de eerste

Eerst tegen beste vriendin zeggen dan pas de ouders. Pas wanneer je echt zeker bent.

Bij jongens is dit anders: zij zouden hier toch wel ‘harder’ op reageren uit schrik dat die jongen op hen verliefd wordt. Tegen ouders: ze zouden wel schrikken maar zouden het dan toch aanvaarden.

Eerst tegen een vriendin, dan misschien de ouders Tegen de vrienden zeggen ligt moeilijker Op school zou ik schrik hebben om gepest te worden In het BSO is dit toch anders, zij zullen hier harder op reageren Pas vertellen wanneer je naar de hogeschool gaat en daar een vriendenkring hebt opgebouwd. De reactie zal dan meer volwassen zijn. Focusgesprek J5

Bijlage 5: Codes jongeren een relatie hebt: ok

hebt is het ok Vanaf 18 kan het

Vanaf welke leeftijd seks?

16 Afhankelijk van persoon tot persoon

16 Als je er klaar voor bent

Hoelang wachten in een relatie?

Een paar weken Afhankelijk

Knuffelen, kussen, vrijen

Normale gang van zaken Eigen keuze

Een maand Afhankelijk Je moet er klaar voor zijn. Doen waar je jezelf goed bij voelt

Wat als je vriend(in) seks wil en jij niet?

Gewoon zeggen Niet forceren

Moet er over praten Moet het begrijpen

nooit meer Twijfel of je er seks mee moet hebben, kussen is ook genoeg Niets mis mee, maar ik zou het niet doen Twijfel of je ook meer dan een keer seks mee mag hebben 14 Hangt ervan af. Je moet er allebei klaar voor zijn. Je kan daar geen periode opplakken Dat gebeurt gewoon Dat komt vanzelf Eerst elkaar wat aftasten Misschien wil ze nog niet dat je penetreert. Valt te zien hoe zelfzeker je bent Als je gene goesting hebt moet je dat zeker niet doen.

niets

keer seks hebt, dan moet het in een serieuze relatie gebeuren.

16 Hangt ervan af wanneer je er zelf klaar voor bent. Afhankelijk van je relatie en hoe lang/goed je die jongen kent Goede volgorde

16 (minimum)-18

Erover praten Niets tegen je zin doen

Erover praten is belangrijk, je moet dat zeggen

Afhankelijk van jezelf, wanneer je er zelf volledig klaar voor bent. Normale volgorde, eerst elkaar leren kennen

Bijlage 5: Codes jongeren Praten over seks in relatie

Nog niet gedaan Raar Moet spontaan gebeuren

Heel belangrijk Zeggen wat je leuk vindt Moet spontaan Zolang er geen problemen zijn moet het niet.

Denk wel dat we het zouden doen, maar weten het nog niet

Ja, is toch wel belangrijk om aan elkaar duidelijk te maken wat je wilt of niet wilt.

Preventie Wat?

Focusgesprek J1 Ervoor zorgen dat iets niet gebeurd Uitleg over voorbehoedsmiddelen

Focusgesprek J2 Zorgen dat je niet zwanger wordt

Focusgesprek J3 Voorzorgsmiddelen Uileg hoe veilig seks hebben

Focusgesprek J4 Over veilig vrijen: Voorbehoedsmiddelen, zwangerschap,…

Hoe?

Seksuele voorlichting op school (enkel 1ste graad) Vriendinnen Tijdschriften Internet (allesoverseks.be)

Lagere school Godsdienst Biologie Dokter Ouders

Tijdens sociale dagen Een dag seksuele op school voorlichting op school Tijdens de les Tijdens de les biologie biologie

Ouders

Over seks wordt niet echt met de ouders gepraat

Weten ook niet alles (pil) Vooral uit ondervinding

Ze zijn van een andere generatie Ze weten ook niet alles, maar wel meer dan ons

Zij zullen ook wel informatie kunnen geven maar toch wordt er met hen weinig tot niet over gesproken.

In een relatie moet je over alles kunnen praten, zeker ook over seks

Focusgesprek J5 Uitleg over relaties, seksualiteit, condoom, zwangerschap In het 3de middelbaar: een dag seksuele voorlichting op school (video, powerpoint, boekjes,…) In het 4de middelbaar: maandelijks een folder met informatie (drugs, seksualiteit,…) Zij zullen er wel genoen vanaf weten maar met hen wordt er niet over seksualiteit gepraat.

Bijlage 5: Codes jongeren Ze hebben meer ervaring Ze weten wel voldoende Voldoende info?

Ja Internet is de gemakkelijkste weg JAC

Ja

Ja Ook op het internet vinden we veel Op school elk jaar hetzelfde en op de duur wordt dat dan saai

Ja, Via de school worden er regelmatig boekjes meegegeven. Het moet wel worden meegegeven. Zelf boekjes of dergelijke gaan afhalen doet men niet. Via internet: snelste en gemakkelijkste weg

Ja Op school is de enige plaats waar ze ons informatie geven zonder zelf op zoek te gaan Internet is de gemakkelijkste weg. Wel enkel betrouwbare websites: het JAC of sensoa?

Noden

Focusgesprek J1 Noodzakelijk dat er over de verschillende voorbehoedsmiddelen wordt geïnformeerd alsook over de verschillende ziektes Sommige dingen bvb. hoe condoom gebruiken, moeten niet constant herhaald worden.

Focusgesprek J2 Profs moeten ook vertellen over vingeren en pijpen. Profs moeten ook weten dat de leeftijd waarop jongeren aan seks beginnen, lager ligt.

Focusgesprek J3 Ook eens uitleggen hoe je seks aangenamer kan maken Ook eens zeggen dat wat je in porno filmpjes ziet, je zelf niet allemaal kan en dat je dat zo lang niet kan volhouden.

Focusgesprek J4 Meer specifieke inhoudelijke informatie over SOA’s. Wat heb je precies als…?

Focusgesprek J5 Niets specifiek

Bijlage 5: Codes jongeren

Algemeen Geslacht en aantal Leeftijd Schoolniveau Seksuele activiteit

Focusgesprek J1 7 meisjes 14 - 16 ASO – TSO – BSO 1 heeft al seks gehad

Provincie

Antwerpen

Focusgesprek J2 9 meisjes 14 -16 ASO - TSO Nog niemand seks gehad Antwerpen

Focusgesprek J3 6 jongens 14 – 16 ASO – TSO – BSO Nog niemand seks gehad Oost- Vlaanderen

Focusgesprek J4 Meisjes 14-16 ASO- TSO-BSO Nog niemand heeft seks gehad Oost- Vlaanderen

Focusgesprek J5 Jongens 15-17 ASO –TSO-BSO Nog niemand heeft seks gehad Vlaams - Brabant

Bijlage 5: Codes ouders

Codes ouders Focusgesprek O1 Seksuele moraal

Focusgesprek O2

Focusgesprek O3

Focusgesprek O4

Focusgesprek O5

- bekrompenheid (R7) - preuts (R12) - later seks dan vroeger (R42-43) - vroeger seks dan vroeger (R117)

- vroeger seks dan vroeger (R285-288)

- waarden kunnen niet aangeleerd worden maar zijn wel belangrijk (R202-210) - minder seks in het geheim tov vroeger (R137-142) - veranderd via media (R327-330)

- media beïnvloed (R614)

- media beïnvloed (R322-338)

- fantasie is weg (R605) - mysterie weg (R340 345)

Bijlage 5: Codes ouders - gewoon vrijen is niet goed genoeg meer (R604) Waarden en normen

- zit verwerkt in de les godsdienst/zedenleer (R763, R768)

- gezin (R193-197)

- vriendengroep en gezin (R297-299)

- afhankelijk van school tot school (R764) Seksueel risicogedrag

- ongeplande zwangerschap (R8)

- ongepland zwanger (R6)

- ziektes oplopen (R11) - niet de zwaarte van de - niet denkend aan de ziektes inschatten (177) ziektes (R5) - geen voorzorgen nemen (R21) - wisselende partners (R 18) - homoseksueel (R2426) - in een zatte bui (R181) Grenzen stellen

- afhankelijk van het karakter (R155-157) - afhankelijk van de situatie (R164)

- onbeschermd (R4)

Bijlage 5: Codes ouders - als ze zich niet klaar voelen, zullen grenzen stellen (R485)

- ze kunnen hun grenzen stellen (R358, r360)

- ik weet het niet (R453)

- geen idee (R349-352, R363) - geen verschil tussen jongens en meisjes (R366-378)

- langs geen kanten (R439) - afhankelijk van de leeftijd (R454) - onvoorspelbaar als ze echt verliefd zijn (R454-455, R493, R495-496) - meer schrik voor meisje dan voor jongen (R486) - een jongen die niet wil, die doet het niet (R512, R531) - meisje kwetsbaarder (R523, R527) Bespreekbaarheid

- algemeen open (R17)

Bijlage 5: Codes ouders - weinig over praten met ouders (R30-35, 50-53)

- ouders gesloten (R20)

- onder elkaar (R20)

- niet bespreekbaar met - niet over praten met ouders (R25-26, R45, ouders (R119) R407-413) - vrienden (R124, R734)

- vrienden (R29)

- afhankelijk van kind/karakter (R24, R31)

- ouders willen wel - afhankelijk kind praten, maar kind moet (R46-53, R63-64, ook willen (R724-725, R423-426) R752-754)

- niet serieus (R27)

- grappen (R427)

- afhankelijk ouders (R34)

- afhankelijk ouders (R418-425)

- wel praten, geen vragen stellen (R275) - afhankelijk leerkracht (R270)

- op school vragen durven stellen (R261) - niet met leerkrachten (R33) - open tegen ouders (R7, R44) - als ouders het ter sprake brengen (R11)

- vragen stellen aan ouders (R126) - als ouders het ter sprake brengen (R270275)

- als het ter sprake komt - als het ter sprake komt (R172) (R58)

Bijlage 5: Codes ouders - ze kruipen onder tafel van schaamte als er thuis over gesproken wordt (R114) - geen vragen stellen aan ouders (R171) - ouders willen praten, maar soms moeilijk om aanknopingspunt te vinden (R478, R726, R740-741) Bespreekbaarheid verschillen tussen jongens en meisjes

- meisjes losser (R31)

- meisjes gemakkelijker - meisjes gemakkelijker - meisje vertelt rapper iets dan zoon (R146(R19) (R170, R197-209) 147) - meisjes naar de moeder (R20)

- meisjes naar de moeder (R169)

- sekse bij sekse (R164) - meisjes naar moeder , sterkere band (R54 -55)

- karakter (R26) - zoon niet naar vader (R154) - zoon naar vader (R159, R164) - geen verschil tussen zoon en dochter (R156) Seks vanaf welke leeftijd

- afhankelijk van de rijpheid (R92)

- rijpheid van het kind (R260, 680-683)

- afhankelijk van de rijpheid (R269 - 273)

Bijlage 5: Codes ouders - als ze zelf vinden dat ze er klaar voor zijn (R94-96)

- weinig grenzen (R246-248)

- vroeger dan vroeger (R100-101)

- vroeger dan vroeger (R285-288)

- niet vroeger dan vroeger (R102, R127) - zeggen van andere 'toch niet op die leeftijd' (R225) - afhankelijk van opvoeding (R254, R267, R278) - anders bij gescheiden ouders (R286-287) Voorkomen/uiterlijk

- meisjes uitdagend gekleed (R44-47)

- meisjes tegenwoordig niet te onderschatten (R542) - afhankelijk van al dan niet gescheiden ouders (R651-659) - afhankelijk van rijpheid van het kind (R661, R689-692)

Bijlage 5: Codes ouders - verschil tussen uitdagend gekleed en uitdagend gekleed en geschminkt (R675-677) Abortus

- veel over praten (R56) - meer bespreekbaar dan vroeger (R48-56) - moeilijk oordeel zonder ervaring (R5657)

- moeilijk oordeel zonder ervaring (R6567)

- bij verkrachting wel (R58-59)

- bij verkrachting wel (R68)

- bij verkrachting op jonge leeftijd wel (R60) - bij ongelukje niet (R63-64)

- bij ongelukje niet (R70)

- afstaan (R67)

- afstaan (R79) - gemakkelijke oplossing (R73) - bij handicap of afwijking wel (R81-83)

-bij ziektes (R89 -93) - natuur beslist (R99120)

Bijlage 5: Codes ouders - beslissing bij de jongere (R152-160, R193-195) - als ouders duiding brengen (R200 -210) Losbandigheid

- losbandiger dan vroeger (R79-80)

- losbandiger dan vroeger (R556-557) - nog steeds hetzelfde (R89)

- vroeger kwam het ook voor (R572)

- rustiger (R83) - karakter (R85, R95) - sociaal milieu (R87)

- gezinssituatie speelt een rol (R94-97)

- minder respect (R94, 96) - liefde en seks los van elkaar (R96-100)

- liefde en seks los (R288-290)

- bevorderd door aanbod voorbehoedsmiddelen (R102-103) - wisselende partners (R104)

- wisselende contacten (R24, R110) - vroeger afhankelijk van studieniveau

Bijlage 5: Codes ouders (R576-578) Voorbehoedsmiddelen - meer mogelijkheden (R105) - verantwoordelijkheid voor beide (R121) - verantwoordelijkheid meisje (R119-120) - niet de verantwoordelijkheid van het meisje (R147) - gebruik door kennis van gevolgen (R136137) - bespreken is belangrijk (R138139,150) - ouders voorzien voorbehoedsmiddelen voor jongens (R221) Voorbehoedsmiddelen - gynaecoloog (R116) meisjes - gevaar zwangerschap (R135-138)

- dokter (R175-178) - gevaar zwangerschap (R186)

Bijlage 5: Codes ouders - belangrijk omdat gevolgen groter zijn (R140-141) Preventie

Informatie

- pc (R148,R152, R158)

- goed geïnformeerd (R189)

- goed geïnformeerd via school (R229-231, R415)

- internet (R157-158)

- internet (R281-288)

- wereld is 1 muisklik weg (R64, R191)

- internet (R22-23)

- media (niet realistisch) (R624)

- tv (R148) - school (R154, R162)

- goed geïnformeerd (R384-385)

- catechese (R174)

- school (R235)

- school (R62, R722)

- kameraden (R157, R163)

- vrienden (R161)

- leeftijdsgenoten (R43, - maten (R63, R191) R262)

- slechte informatie via pc (R158)

- al dan niet goede informatie via pc (R160, 166-168)

- school (R21)

- jeugdbeweging (R156)

- JAC (R201) - leerkracht (R270) - Sensoa onbekend (R278-280)

- Internet niet in overeenstemming werkelijke wereld (R457-460)

Bijlage 5: Codes ouders - opzoeken bij problemen (R282-284) - RSV-dag (R34) - hoort bij opvoeding (R721)

- ouders (R162) - informatie verstaanbaar (R245255) - voldoende herhalen (R439)

- emoties ouders, praktische dingen opzoeken (R399-343) - teveel informatie (R451-455) - ze weten genoeg (R188, R811-812, R887) - ze leren het zichzelf aan (R190) - puberboek (R197) - jongeren weten nu veel meer dan vroeger (R600-602)

Bijlage 5: Codes ouders Informatie op school

- weinig (R166) - meer als vroeger (R168)

- komt goed aan bod (R30, R51, R62, R730)

- nu meer preventie (R169) - afhankelijk onderwijsnet (R171174) - ouders niet op de hoogte (R176, R289)

- ouders niet op de hoogte (R180-183)

- kinderen zeggen er thuis weinig over (R36, R54-55, R80)

- RSV-dag (R34) - in de les biologie (R32)

- catechese (R174)

- in de les godsdienst (R33) - op bezinning (R85) - voldoende herhalen (R439) - komt vooral het technische aan bod (R62)

Bijlage 5: Codes ouders - moet regelmatig aan - moeten meer herhaald bod komen (R444-446) worden (R848-849, R863, R884)

Informatie via campagnes/media

- hebben veel effect (R431-436) - belangrijk (R449) - geen invloed (R447) - maakt meer bespreekbaar (R825)

- meer bespreekbaar gemaakt (R448-449)

- media zorgt ervoor dat alles 'normaal' gevonden wordt (R584) - te toegankelijk (R600) - campagnes hangen samen met risico's (R832, R847) - wijzen op gevaren voor bepaalde programma's en op bepaalde uren (R867871) Gebrek/nood aan informatie

- geen gebrek aan informatie (198)

- geen gebrek aan informatie (R14-21, R81-85, R279-280)

- geen gebrek aan informatie (R188, R811-812, R887)

- geen gebrek aan informatie (R9-12)

Bijlage 5: Codes ouders - lagere sociale klasse nood aan informatie (R15 -18, R30 - 35) - info meegeven op het einde van het schooljaar (R851) Gebrek/nood

- meer respect (R205, R258)

- meer respect bijbrengen op school (R365, R372)

- emotionele aspect (R436-440)

- omgaan met mensen (R294) - meer naar andere contraceptie spiraal, … (R474-480) - soa's (R480-499) - holebi's (R219-220) Respect

- opvoedingsproject thuis (R369)

- opvoeding (R641)

- familie (R377-378) - vriendenkring (R379, R384) Jongeren worden beïnvloed door

- vriendengroep (R389- - vriendengroep (R306) - vriendengroep (R298) 409)

Bijlage 5: Codes ouders - ouders (R309)

- ouders (R298)

- studiekeuze (R311) - media (R614) Beginleeftijd informatie verstrekken

- 12 jaar (R180)

- in het 6de (R704)

- kleuter (R181) - afhankelijk rijpheid (R183) - vroeger mee beginnen (R293)

- kan vroeger (R703) - ongewilde informatie via internet op jonge leeftijd (R336-343, R349-359) - in het 6de is te laat voor meisjes die vroeg rijp zijn (R706-708)

Geïnformeerdheid ouders

- nu goed geïnformeerd - goed geïnformeerd (R187) (R219) - niet goed geïnformeerd (R248249)

- niet genoeg geïnformeerd maar is geen probleem (R220227)

- ik weet ook niet - niet geïnformeerd allemaal wat die ziektes over soa's maar geen precies zijn (R102) probleem (R499-507) - vroeger te moeilijk omschreven (R238-

Bijlage 5: Codes ouders 243) Wat is seks?

- naar bed gaan (R213)

- poepen (R238-239)

- de daad (R244)

- intimiteit (R215) - tongzoen brengt wel reacties los (R248) Holebi’s

- niet aanvaard (R220224)

- niet zomaar aanvaard (R421) - jongeren vinden het vies (R382)

- worden uitgelachen (R227) - wel aanvaard (R233)

- worden gepest (R305- - worden gepest op bepaalde leeftijd 308) (R420) - wel aanvaard (R120124)

- normaalste zaak (R337)

- weinig aandacht op school (R234) - afhankelijk van de leeftijd (R293) - groepsdruk (R301304, R310-323)

- lachen er wel nog mee (R219-229) - open houding, aanvaard (R213-R214, 233-238)

Bijlage 5: Codes ouders - ze vinden het goed op een ander (R359, R394395, R414-415) - niet mogen vertellen aan grootouders (R365) - ouders toleranter dan jongeren (R370) - geen holebi's in vriendenkring (R403) - jongeren hebben het er moeilijk mee (R377378) - wordt aanvaard van ouderen maar niet binnen vriendenkring (R424-425)

Bijlage 5: Codes experts

Codes experts Praten over seks Wordt dit gedaan?

Focusgesprek E1 ja

Focusgesprek E2 moeilijk voor jongeren om serieus over de nuttige dingen te praten door stoerdoenerij en gewenning door wat ze op het internet te zien krijgen (r140-142, r149-151)

Over wat?

concrete vragen vanuit de jongeren,

Met wie?

vertrouwenspersoon ( r189-191, r196200, r786-789) sterke beïnvloeding van elkaar (r7273, r109-111) opscheppen over veroveringen (r217218)

kinderen worden bang gemaakt, oppassen voor ziektes en zo, vaak waarschuwen en met berispende vinger (r179-180) vertrouwenspersoon (r294-297, r299-303) Sterke beïnvloeding van elkaar (r160-167) informatie aan elkaar doorspelen, ook van op internet (r71-74, r79)

Vrienden

Ouders?

stereotypen en visie op seksualiteit (r488-489) er wordt niet over seks gepraat bij allochtone gezinnen (r406-408, 480482)

seksualiteit is thuis moeilijk bespreekbaar (r264-265) hoeven niet meer met ouders te praten, informatie van andere kanalen (r77-78) in allochtone gezinnen wordt niet gesproken over seks, nood aan

Focusgesprek E3 er wordt meer over gepraat dan vroeger (r133-135) opener klimaat rond seksualiteit (r153-154)

vertrouwenspersoon voor ernstige problemen (r239-245) praten over seksualiteit maar niet over de problemen (r227-228) spelen websites door aan elkaar (r187-188) over prestaties en meisjes ook over gevoelens (r231) over zwangerschap zouden ze toch met elkaar praten (r238-239) moeilijk om van ouders info rond seksualiteit te aanvaarden (r52-53) moeilijk om met ouders over seksualiteit te praten (r214-217) Waarden en normen moet een kind van thuis mee krijgen (r55-56) visie op seksualiteit (r101-102)

Bijlage 5: Codes experts basiskennis (r100-102) eerste aanspreekpunt, hoewel in de praktijk vaak niet het geval (r133)

moeilijk voor ouders zelf om erover te praten (r213)

school moet vooral instaan voor

School?

informatieoverdracht en waarden en normen gericht, veel klas gesprekken (r712-713)

vooral kennisoverdracht, nood aan ethiek en levensbeschouwelijk (r8384...89-92, r210-211, r216-220) op de tweede plaats na ouders aanspreekpunt voor nuttige informatie (r133-134) als leerkracht is vertrouwensband nodig (r136-138)

CLB, Sensoa, andere

weinig vertrouwen in clb (r670-676)

CLB en vertrouwenspersonen zijn nodig (r209-210) CLB straalt weinig vertrouwen uit (r294-295)

Genderstereotyp en jongens scheppen op

Focusgesprek E1

Focusgesprek E2

Jongens moeten altijd het initiatief nemen

ja (r217-218)

ja Jongen moeten het aanvragen (r28) al is er een verschuiving, meisjes zijn beginnen ook meer initiatief te nemen (r59-62)

Focusgesprek E3 ja jongens die condooms uitdelen en dan erover zwanzen (r24-25) ja man moet meisje verleiden en macho zijn (r33-34) jongens zijn seksueel agressiever, maken sneller obscene gebaren (r35-36) jongens denk vanuit hun positie heel stereotype maar realiseren zich niet dat de

Bijlage 5: Codes experts andere partij dit blijkbaar niet verwacht (r37-41) ja meisje nemen het initiatief op anticonceptie, vooral de pil. Zelfs wanneer niet seksueel actief zijn, om voorbereid te zijn (r7-8)

Meisjes moeten zorgen dat ze niet zwanger worden

ja want pil tegen zwangerschap en condoom tegen SOA's (r40-42)

Jongen zorgt voor condoom

ja (r28-29)

ja (r319-321)

Ongepland zwanger Kijk op anticonceptie

Focusgesprek E1

Focusgesprek E2

misvattingen: enkel pil is voor zwangerschap (r40-41)

verkilling maatschappij, jongeren zoeken genegenheid, bekijken in breder maatschappelijk kader (r185191) Abortus

komt weinig aan bod in school (r687689)

HIV/AIDS Wat is geweten?

Focusgesprek E1 Zeer afkerig tegenover Aids (r340) veel onwetendheid (r337, 338-339)

Vriend is seropositief. Voldoende

Focusgesprek E2 misvattingen (r102-103) moeilijk voor seropositieve meisjes: truken om toch gebruik van condoom te bekomen (r316-319) moet door deskundigen worden

Focusgesprek E3 meisje nemen het initiatief op anticonceptie, vooral de pil. Zelfs wanneer niet seksueel actief zijn, om voorbereid te zijn (r7-8) los van de leeftijd weten jongeren weinig over de anticonceptiva af. (r21-22) ouders willen kinderen stimuleren door anticonceptiva aan te bieden (r15-16)

Focusgesprek E3 te weinig kennis van de risico's en SOA's (r28-29)

Bijlage 5: Codes experts geïnformeerd?

Holebi’s Aids houding tov homoseksualiteit

bespreekbaarheid homoseksualiteit Homoseksualiteit in directe omgeving

aanvaardbaarheid

overgebracht en niet op vrij op internet laten opzoeken (r182-184) condoomgebruik te sterk geassocieerd met HIV (r322-325) Focusgesprek E1 zeer afkerig tegen over homoseksualiteit binnen zelfde geslacht (r85) homoseksualiteit aanvaardbaarder bij andere geslacht (r85-95) verergert (r82, r109-112) op school wel bespreekbaar (r102-106)

Focusgesprek E2

Focusgesprek E3 afhankelijk van achtergrond (r75-77, r8588, r93-95) traditionele aversie tot homofobie(r71-72, r99-100, r114-121) vaak van thuis uit (r101-102) met genderstereotypen temaken, vrouwelijk homo's (r122-124)

op school enkele homoseksuele lln (r141-143) kennen weinig homoseksuelen, mogelijk afkerig uit onwetendheid (r115-118) afkerig tegen elke mogelijke associatie met homoseksualiteit (r125, r131-136) enkel van heel goede vrienden en sterke persoonlijkheden, anders wordt dat tegen je gebruikt. (r119-121, r167177) onder de holebi's ook veel onwetendheid (r45-47)

Bijlage 5: Codes experts Seksuele activiteit en grenzen

Focusgesprek E1

grenzen stellen

sterk afhankelijk van persoon tot persoon en de achtergrond (r379-384, r389, r393-394)

Allochtonen visie op relaties

zeer traditioneel traditioneel vanuit eigen context (r427430, r442-447, r450-455)

Preventie school

Focusgesprek E1 staan in voor de informatieverstrekking verwacht door lln (r546-547 verwacht door ouders (r507-510, r547549, r 557)

Focusgesprek E2

Focusgesprek E3

afwisselende meningen over al dan niet meer experimenteren (r133, 147-149) hogere drempel om te experimenteren door strengere norm, vb doktertje spelen (r 160-163) jongeren komen meer op voor zichzelf (r158-159) experimenteer gedrag verschuift naar online (r190-194)

Focusgesprek E2 vooral kennisoverdracht, nood aan ethiek en levensbeschouwelijk (r8384...89-92, r210-21) Scholen zijn uberfragt, zijn verantwoordelijk voor alles (r230233) Te weinig tijd om een pakket als goede minnaars volledig en dus zinvol te kunnen behandelen (r289292) leerkracht als rolmodel is belangrijk

Focusgesprek E3 in de eerste plaats kennisoverdracht maar ook een rol in het overbrengen van waarden en normen (r57-59) Veel nood aan de waarden en normen vanuit school (r60)

Bijlage 5: Codes experts

Wat?

seksualiteit

waarden en normen

eerst over relaties en seksualiteit en daarna waarden en normen (r241-243, r244-246) het menselijk lichaam (r274-279) verschillende vormen anticonceptie en soa's heel concreet tonen (r296-298, r333-334) praktische informatie (r302-308) aan de hand van stellingen (r247-249)

Hoe?

seksdagen en klas gesprekken (r712)

Ouders

sterke invloed in opvattingen maar weinig openlijke gesprekken (r459-460, r467-470, r488-489) verwachten dat de school de lln informeert, maar de jongeren ontmoedigd (r507-510, r525, r547-549, r551-552) ontwijken gesprekken om kinderen niet aan te moedigen (r557-560) soms zelf onvoldoende geïnformeerd (r621-623)

(r359-365) bij allochtonen: eerst inlichten daarna gevoelens en ethiek (r104105)

niet los te koppelen (r64-66, r216220, r221-224, hier moet meer gefocust op worden (r101-104, r269-271)

gedifferentieerd (r339-343, r375377) vinden dat school jongeren moet informeren (r392-394) moeten weten waar info beschikbaar is om jongeren te sturen (r389-391) moeilijk bereikbaar (r407-410) ouders moeten gesensibiliseerd worden (r329-394, r425-426)

Waarden en normen moet een kind van thuis mee krijgen (r55-56) seksuele en emotionele problemen lijken van elkaar gescheiden te worden gehouden (r262-r264) Moet voor een groot stuk van thuis uit komen (r298-299, r303-305)

voorlichting voor ouders is nodig, ouders missen de vaardigheden om met de openheid in deze nieuwe tijden om te gaan (r202-207) rol van ouders om kinderen te ondersteunen en eigen weg te laten vinden (r211-212) voldoende informatie voor ouders beschikbaar maar lijkt niet tot bij de ouders te komen (r279-281, r286-287)

Bijlage 5: Codes experts

Voldoende info?

veel ontwetendheid bij jongeren (r4853) en misvattingen (r39-43, r569-571)

misverstanden (r102-103, r326-328)

Noden differentiatie volgens achtergrond

Focusgesprek E1 seksualiteit wordt sterk beleefd vanuit de eigen achtergrond (r379-384, r389391, r434-435, r445-447)

Media (TV internet)

grote invloed, verkeerde opvattingen (r569-571, r574-576, r577, r589) lln krijgen goede websites mee (r611612, r614-615)

Focusgesprek E2 grote verschillen tussen jongeren (r70-71, r274-277, r329-338) in allochtone gezinnen wordt niet gesproken over seks, nood aan basiskennis (r100-102) Allochtonen die ook op school daar niet over willen praten (r108-110) differentiatie nodig! (r339-343, r375-377, r) hiervoor zijn kleinere groepen nodig (r345-349) jongeren halen veel uit verschillende kanalen, verschil met vroeger (r39, 40, r44-45) Kwestie van jongeren met informatie leren omgaan (r47-49,

zinvol om workshops door derden te laten geven, omdat jongeren zich tegenover lkr minder open zouden zijn (r249-254, r258261) vaak te weinig notie van soa's en risico's (r28-29) veel werk aan de winkel aan het relationele aspect (r43-44) onder de holebi's ook veel onwetendheid (r45-47) misvattingen door losse informatie van internet en zo (r182-183) Focusgesprek E3 achtergrond thuis speelt rol bij anticonceptiva (r23) grote verschillen in opvattingen rond homoseksualiteit (r75-77, r85-89, r93-95)

misvattingen door losse informatie van internet en zo (r182-183) veel informatie vanaf het internet (r187) jongeren hebben geromantiseerd beeld

Bijlage 5: Codes experts

belangrijk

r60)) als taak van ouders (r80-82) de informatie die jongeren op internet vinden is vooral negatief, vooral wanneer het te laat is (r117118) beelden, vieze dingen veel populairder dan nuttige informatie, respectievelijk makkelijker en moeilijker te vinden (r121-124) jongeren hebben nood interactieve zelfontdekkende werkvormen (r431435)

vanuit media en gaan er van uit dat dit de werkelijkheid is (r26-28) jongeren leren omgaan met de vele beelden en media (r177-178)

weerbaarheid jongeren (r457-459) communicatievaardigheden jongeren (r452-456) internet afbakenen (r460-462) beelden (r436) internet als medium (r445-447)

veel werk aan de winkel aan het relationele aspect (r43-44) ook aandacht nodig voor het genotsaspect (r309-311, r318), dit is echter moeilijk te bespreken (r314-317)