Goed Onderwijs in Taal en Rekenen
Interview Keynotesprekers
Interview Keynotesprekers zitten, weet wat er gebeurt en wat je teamleden lastig vinden.” Vernooy: “Bij het uitvoeren van leesverbeteringstrajecten zie je dikwijls belemmerende factoren. Het is van belang om die als eerste aan te pakken. Niet effectief omgaan met de verschillen tussen kinderen is een belangrijke, maar ook onvoldoende gebruik maken van wetenschappelijke leeskennis, leesvaardigheid niet zien als basale basisvaardigheid, te weinig tijd besteden aan lezen waardoor er meer kinderen uitvallen.” Gelderblom: “Als leerkracht heb je maar één kans om het goed te doen. Daarom moet je blijven nadenken: wat kan er beter.”
Keynote lezing
Focus Een andere belangrijke factor is het bepalen van een focus en daaraan vasthouden. Gelderblom: “Verbetertrajecten mislukken als er steeds nieuwe speerpunten zijn. Sommige scholen werken aan zeven of acht thema’s tegelijk. En de
Gert Gelderblom en Kees Vernooy
resultaten blijven tegenvallen. Focussen betekent kiezen: nagaan waar de kansen liggen en je dan alleen daarop richten. Een doel stellen, een plan schrijven en het uitvoeren. Niet na een jaar weer wat anders gaan doen, maar op hetzelfde thema blijven sturen. Daarbij zijn de schoolleider en de intern begeleider heel belangrijk, die moeten de focus bewaken.” Vernooy: “Leerkrachten moeten zich realiseren dat ze ertoe doen, zeker voor risicokinderen. En elke school heeft een goede schoolleiding nodig die leerkrachten op een stimulerende manier op het juiste spoor zet.”
Leerkrachtvaardigheden en focus
Wat is effectief in een verbetertraject Bij het verbeteren van onderwijs in de basisvaardigheden taal, lezen en rekenen zijn twee elementen cruciaal: de analyse van data en de instructievaardigheden van leerkrachten. Daarnaast is een meerjarige focus op hetzelfde thema nodig om de verbeteringen te laten beklijven. “In het algemeen lijken verbetertrajecten op elkaar. Het gaat er altijd om dat de leerlingresultaten beter zouden kunnen en dus omhoog moeten. Er zijn wel verschillen tussen taal en rekenen, maar er zijn veel meer overeenkomsten”, zegt rekenspecialist Gert Gelderblom. Dat is taalleesspecialist Kees Vernooy met hem eens. “De stappen zijn voor alle trajecten: doelen stellen, resultaten analyseren en verklaringen zoeken voor achterblijvende resultaten, kritisch kijken naar de methodelijn, consensus creëren in het schoolteam en het lesgeven en leren centraal stellen bij de aanpak.” Gelderblom vult aan: “Overkoepelend zijn de leerkrachtvaardigheden en de analyse van data. Als leerlingen onvoldoende leren, hebben we ze ondervoldoende onderwezen. Als je een taalzwakke of rekenzwakke school bent en je wilt je resultaten verbeteren, kom je altijd uit bij de leraar. Het is niet de schuld van de leraar dat de resultaten slecht zijn, maar bij hem of haar zit wel het aangrijpingspunt tot verbetering. Wat ertoe doet, zijn de instructievaardigheden van de leerkracht.”
Omgaan met verschillen Vooral omgaan met verschillen tussen leerlingen vinden leerkrachten moeilijk, is de ervaring van Gelderblom en Vernooy. Gelderblom: “Dan gaat het over zorgleerlingen maar ook over leerlingen die gemiddeld scoren maar beter kunnen presteren. In het omgaan met verschillen moeten leerkrachten versterkt worden. De schoolleider komt dan in beeld: hij of zij moet de leerkracht helpen zich daarin te ontwikkelen. Dus: kom in de klas, ga bij de lessen
2
C
O
N
F
E
R
E
N
T
I
E
T A
A
L
E
N
R
E
K
E
N
E
N
2
0
1
4
3
Waarom ben je hier vandaag? “Vandaag ga ik kijken waar we met de school staan en waar we kunnen verbeteren. Onze school heeft veel leerlingen met een taalachterstand en werken in een combi-groep maakt het extra lastig om goed onderwijs te geven. Ik ga er open in.”
Inge Verbeek, leerkracht groep 5-6, Oranje Nassauschool, Rotterdam:
“Ik zoek verdieping op het gebied van leesplezier. Er ligt veel nadruk op Technisch Lezen. Als leerlingen uit de middenbouw Stephan de Groot, leraar bovenbouw Montessorischool De KEIzer, Deventer:
komen, hebben sommigen een bloedhekel aan lezen. Ik wil met het hele team ervoor zorgen dat leerlingen er weer plezier in krijgen.”
“Wij zijn bezig de instructiekwaliteit te verbeteren. We zijn hier met het hele team en we zullen morgen en overmorgen in studiedagen de kennis uitwisselen die we hier vandaag opdoen. Vooral het belang van Begrijpend Lezen staat vandaag centraal voor ons.”
‘Vandaag gaat het over de toekomst van kinderen, over goed onderwijs.’
Najiba Belah, intern begeleider, IBS Al-Ghazali, Rotterdam-West:
4
C
O
N
F
E
R
E
N
T
I
E
T A
A
L
E
N
R
E
K
E
N
E
N
2
0
1
4
Gert Gelderblom
5
Interview Workshopleider
Wat neem je uit deze workshop mee naar school? “Wat ik hier hoorde over het fasemodel was wel bekend, maar we werken er niet mee, niet zo strak in ieder geval. Dat wil ik wel gaan doen. Verder doen we al veel van wat in de workshop ter sprake kwam, een opsteker voor ons team dus!”
Marianne Breederland,
Bronja Versteeg
rekencoördinator en leerkracht eindgroep (11, 12 en 13 jaar), SBO De Wegwijzer, Middelharnis:
Alleen weloverwogen afwijken van 1S
Rekenvaardigheden in de bovenbouw
“Je kunt beter schrappen dan vertragen. We zijn bezig met ontwikkelperspectieven, dus ik
“De nieuwe generatie rekenmethoden stelt doelen die zijn gebaseerd op de Referentieniveaus”, zegt Bronja
ga met het team bespreken wat we kunnen
Versteeg, rekenexpert bij School aan Zet en zelfstandig adviseur bij Rekenkracht. “De methode biedt 1S-niveau,
schrappen. En we gaan met het protocol
streefniveau, voor alle leerlingen, maar ook instructie en verwerkingsstof op 1F-niveau, fundamenteel niveau.
Ernstige Reken- en Wiskundeproblemen en
De 1S en 1F-lijn richten zich op andere doelen. Alle kinderen leren breuken en procenten, maar op 1F-niveau
Dyscalculie aan de slag.”
Marit Sierkstra, leerkracht groep 6, 7 en 8, Montessorischool Aan de Basis, Veenendaal:
niet datgene wat nodig is voor een doorgaande lijn naar vmbo-t, havo en vwo.” Soms is het voor een kind een grote opluchting als het mag overstappen op 1F. “Maar als leerkracht moet je zeker weten dat je er alles aan hebt gedaan om te voorkomen dat leerlingen onterecht afstromen naar 1F-niveau. Je kunt differentiëren door andere doelen te stellen, maar ook door meer instructietijd te nemen of een ander handelingsniveau aan te houden. Bij de voorbereiding van de les moet je daar goed over nadenken. Wat is de voorkennis van de verschillende kinderen, welke materialen en modellen sluiten aan, welke kinderen gaan het niet redden met één instructie en
“Het nog meer concretiseren van doelen neem
wat betekent dat voor deze les?” Versteeg roept leerkrachten en schoolleiders op om op een verantwoorde manier
ik mee, met name voor de kinderen met een
om te gaan met rekenen in de bovenbouw. “Heb je de rekenvaardigheid van kinderen voldoende in kaart? Weet
ontwikkelingsperspectief. Ook het drieslag-
je welk niveau ze aankunnen en wat ze nodig hebben in het VO? Heeft de leerkracht voldoende kennis van de
model, waarbij je zorgt dat de leerling begrijpt
leerlijnen en voldoende didactische vaardigheden in huis om af te stemmen op de verschillende leerlingen? Daar
wat hij of zij aan het doen is bij contextsommen,
gaat het om.”
gaan we inzetten.” Anja ter Braak, intern begeleider, Montessorischool Aan de Basis,Veenendaal:
6
C
O
N
F
E
R
E
N
T
I
E
T A
A
L
E
N
R
E
K
E
N
E
N
2
0
1
4
7
Interview Workshopleider
Wat neem je uit deze workshop mee naar school? “De didactiek van lezen-oefenen-lezen kende ik nog niet. Daarbij vertelt de leerkracht eerst waarover het verhaal gaat, en daarna gaat ze pas voorlezen. Ook neem ik mee dat het belangrijk is dat alle lezers uitgedaagd worden, ook de goede. Lezen met een zandloper vinden leerlingen leuk.”
Willem van Till, directeur
Ebelien Nieman
en leerkracht, Bs Rannink, Delden:
Technisch lezen staat niet op zichzelf
Aanvankelijk en voortgezet technisch lezen
“Het ouder-tutor-lezen is interessant, daar wil ik meer over weten. Op onze school
“De laatste tien, twintig jaar is er veel aandacht gegaan naar technisch leesonderwijs en dat heeft zijn vruchten
worden ouders belangrijker. Dat moet je goed
afgeworpen”, zegt Ebelien Nieman, taalleesexpert bij School aan Zet. “Ook in de kleuterbouw, waar we vroeger
organiseren, anders komen kinderen tekort.”
scepsis tegenkwamen, is het nu heel gewoon dat kleuters letters leren.”
Hanneke Canrinus, onderwijsassistent, Montessorischool De KEIzer, Deventer:
Technisch lezen is, in tegenstelling tot begrijpend lezen, binnen een jaar te verbeteren. “Een goede leesmethode kan helpen. Wel is het belangrijk dat leerkrachten op de werkvloer worden gecoacht. Talentvolle leerkrachten kunnen het als vanzelf, maar als er in groep 4 of 5 een minder goed functionerende leerkracht voor de groep staat, gaan de leesresultaten snel achteruit.” Ook in de bovenbouw is blijvende aandacht nodig voor technisch lezen. “Anders zakt het leesniveau van het kind weer af. Het is net als met schaatsen of autorijden, als je dat een paar jaar niet doet, kun je het niet meer. Je moet het onderhouden.”
“We hebben een heel lijstje
Nieman pleit voor een integrale aanpak. “Je bent er niet met aandacht voor technisch lezen alleen. Technisch lezen
met tips. Morgen gaan we
moet onderdeel zijn van het hele taalleesbeleid, dus inclusief woordenschatonderwijs, mondeling taalgebruik en
direct alle letters ophangen
begrijpend lezen. Alleen in relatie met andere domeinen kun je blijvend succes boeken.” Schoolteams moeten
in onze groep, ook de letters
daarnaast goed kijken naar het instructiegedrag en de reflectie daarop van de leerkrachten. “Leerkrachten moeten
die we nog niet behandeld
open staan voor feedback op hun leerkrachtvaardigheden. Daarnaast is vooral leesbevordering belangrijk om
hebben. De kinderen vragen naar letters die ze niet kennen,
kinderen te motiveren te blijven lezen, ook thuis. Alleen dan kun je werkelijk je taalleesonderwijs verbeteren.”
vanaf morgen kunnen we ze Hanneke Borg en Anja Dekkers,
aanwijzen.”
duoleerkrachten groep 2-3, Rietgoor, Roosendaal:
8
C
O
N
F
E
R
E
N
T
I
E
T A
A
L
E
N
R
E
K
E
N
E
N
2
0
1
4
9
Interview Workshopleider
Wat neem je uit deze workshop mee naar school?
“De focus moet op verder professionaliseren van leerkrachten. Het onderwijskundig leiderschap kun je verdelen over meer mensen. De teamleden worden dan eigenaar van de onderwijskundige Anna Schipper
ontwikkeling, het wordt minder afhankelijk van één persoon en het team als geheel wordt sterker.” René Derksen, directeur Montessorischool Aan de Basis, Veenendaal:
‘Toon lef en professioneel verstand’
De rol van de schoolleider bij verbetertrajecten “We zijn te lief voor elkaar in het onderwijs. We spreken elkaar te weinig aan op de kwaliteit van ons werk. Er moet een cultuurverandering komen waarin we zakelijker omgaan met elkaar. Zacht op de relatie, maar hard op de inhoud”, zegt Anna Schipper, adjunct-directeur van de Vereniging van openbare en algemeen toegankelijke scholen VOS/ABB en expert van School aan Zet. “De constatering dat een school zwak is op taal of rekenen komt meestal van buiten, van de Inspectie van het Onderwijs. Maar de schoolleider weet dan vaak al wel hoe het ervoor staat op een school.” Als de school een verbetertraject ingaat, dan heeft de schoolleider een duidelijke rol in het verbeterplan. Schipper: “De vraag is dan: hoe pak je die rol op? Hoe zorg je dat het team de goede dingen doet en deze ook goed doet? Hoe ondersteun je het verbetertraject, hoe bewaak je het proces? Weet je hoe je school
“Deze conferentie maakt deel uit van een serie scholingsdagen over ‘Opbrengstbewust
het doet in vergelijking met collega-scholen? Hoe ga je om met de druk vanuit het team, de ouders, het bestuur,
leren’. Het hele team is hier. Zij kunnen hun
de Inspectie? Hoe wordt de school gefaciliteerd door het bestuur? Wat is er nodig, bijvoorbeeld in het HRM-beleid?
vragen rond professionalisering met andere
Het is belangrijk dat je als schoolleider ervoor zorgt dat leraren hun werk goed kunnen doen. De kwaliteitskaart
scholen bespreken. Dat is de winst van
Opbrengstgericht Leiderschap is een van de instrumenten die we daarbij inzetten.”
deze bijeenkomst, want leerkrachten praten
Ab Kools,
onderling in het algemeen weinig over de
interim directeur Lucas Galecop,
inhoud van het werk.”
10
C
O
N
F
E
R
E
N
T
I
E
T A
A
L
E
N
R
E
K
E
N
E
N
2
0
1
4
Nieuwegein
11
Wat neem je van vandaag mee naar school? “De nieuwe taalmethode is nu in alle groepen ingevoerd en met Begrijpend Lezen zijn we op de goede weg. Maar ik heb nog te weinig oog voor de doorgaande lijn vanaf Begrijpend Luisteren. Daar ga ik een nieuw verbeterplan over schrijven.”
Mieke van de Mortel, taalcoördinator en leerkracht groep 4, St. Jozefbasisschool, ’t Zand:
“We moeten meer tijd besteden aan mondelinge taalvaardigheid. Ook wil ik aan de hand van de kwaliteitskaart Tijd voor Lezen nagaan of iedereen het zo inderdaad doet. Die vijftien minuten
José Peelen, leerkracht groep 2-3, bs De Bottel, Lottum:
stillezen zijn ook belangrijk.”
“Begrijpend Lezen moet bij ons echt een speerpunt worden. De school staat in een moeilijke wijk, kinderen die we binnen krijgen
‘We zijn te lief voor elkaar in het onderwijs’
zijn nog niet eens gewend om in een kring te zitten, maar dat is geen excuus. Wij moeten het anders gaan doen. Gelukkig krijg ik steeds meer teamleden mee.”
Anna Schipper
Kees Groenendijk, directeur CBS De Bron en CBS Het Baken, Spijkenisse:
12
C
O
N
F
E
R
E
N
T
I
E
T A
A
L
E
N
R
E
K
E
N
E
N
2
0
1
4
13
René Derksen @ReneDerksen • 17 u Een geslaagde inspirerende dag @SchoolaanZet werkconferentie #taalrekenen2014 #Utrecht Openen
Beantwoorden
Retweeten
Favoriet
meer
Jos Houtveen @JosHoutveen • 24 sep. #taalrekenen2014 Er is voldoende stof tot nadenken. Openen
Beantwoorden
Retweeten
Favoriet
meer
Arlette Buter @ArletteButer • 6 u Gisteren een mooie dag @SchoolaanZet conferentie #taalrekenen2014, 220 deelnemers waaronder 11 schoolteams. Openen
Beantwoorden
Retweeten
Favoriet
meer
Ferdau Terpstra @FerdauT • 24 sep. Geen voetbalanalyses, maar effectief onderwijs is het gespreksonderwerp @SchoolaanZet #taalrekenen2014 pic.twitter.com/70Cp9IBJA5 Openen
Beantwoorden
Retweeten
Favoriet
meer
Colofon Deze brochure is een uitgave van School aan Zet. Voor vragen over de brochure kunt u contact opnemen met School aan Zet:
[email protected] / 070 - 311 97 19. © Buiten het downloaden zijn alle rechten op dit product voorbehouden aan: School aan Zet Postbus 556, 2501 CN Den Haag e-mail:
[email protected] Fotografie: Mark Verlijsdonk (ONS creatief buro) Tekst: Susan de Boer Vormgeving: Bert van Zutphen, PlanB Amsterdam School aan Zet wordt uitgevoerd in opdracht van het Ministerie van OCW en de PO-raad.
14
C
O
N
F
E
R
E
N
T
I
E
T A
A
L
E
N
R
E
K
E
N
E
N
2
0
1
4
