BIJLAGE VOOR ALLE ROTARYTIJDSCHRIFTEN
Water en hygiëne Schoon water: een uitdaging
global outlook
Vrouwen en water Schoon watertechnologie Panel van experts over een toekomst met schoon water
Schoon water: een uitdaging Integrale aanpak lost een drieledig probleem op waar miljarden onder lijden Onze dagelijkse routine draait om water, van handen wassen tot voedselbereiding. Op andere plaatsen in de wereld is dit allemaal niet vanzelfsprekend vanwege het gebrek aan schoon (drink)water, zeep en goede sanitaire voorzieningen. Dit drieledige probleem vormt een uitdaging waarvoor miljoenen zich dagelijks gesteld zien. 884 miljoen mensen moeten hun water halen bij open bronnen die of rechtstreeks uit de rivier, dammen, meren, kanalen en stilstaande watertjes. De statistiek voor hygiëne toont een nog grimmiger beeld: 2,5 miljard mensen ontberen ook maar enige vorm van sanitaire voorziening. De gezondheidsrisico’s zijn enorm (zie kader over ziekten). Van de 1,8 miljoen doden door diarree per jaar is 88 procent water en hygiene gerelateerd. 1,4 miljoen daarvan zijn kinderen jonger dan vijf jaar (gegevens: WHO). Per jaar sterven 860.000 kinderen onder de vijf jaar aan ziekten die samenhangen met ondervoeding. Van het contact met vervuilde grond krijgen de kinderen wormpjes en andere levensbedreigende infecties. Water en hygiëne heeft ook invloed op de sociaal-economische omstandigheden. Vrouwen die water gaan halen, kunnen niet naar school of geld verdienen. Door de slechte hygiëne in de toiletten op scholen gaan de meisjes niet meer naar school; zeker als zij in de puberteit komen. Leraren en boeren kunnen niet werken als zij ziek zijn. Vervuild water heeft invloed op de flora en fauna in en om het water. Wat kan er aan gedaan worden? Er is hoop. Het probleem lijkt onmetelijk groot –evenals polio jaren geleden– maar er kan veel gedaan worden. Experts als John
Oldfield (Water Advocates) zijn positief gestemd. Samen met publieke en private organisaties wereldwijd is deze organisatie betrokken bij het oplossen van dit mondiale probleem. 83 procent van de wereldbevolking heeft toegang tot schoon water en meer dan 60 procent heeft toegang tot sanitaire voorzieningen,’ maakt Oldfield duidelijk. ‘In de ontwikkelde westerse wereld hebben we die problemen opgelost. We hebben geld nodig, maar ook medewerking van de politiek en de burgers’. De millenniumdoelen van de Verenigde Naties spelen een belangrijke rol. Een daarvan is het streven naar een duurzaam leefmilieu. Wat betreft water is men goed op weg, maar op het gebied van hygiëne is er nog veel te doen. In de huidige situatie zou het aantal mensen dat in 2015 toegang heeft tot goede sanitaire voorzieningen 100 miljoen zijn, dat zouden er 2,4 miljard moeten zijn. Het hart van Afrika wordt het hardst getroffen. 42 procent van de bevolking daar moet leven van het weinige beschikbare water uit bronnen. Maar ook in Azie en Latijns-Amerika is er een groot probleem. De reactie van Rotary International is enorm (zie: ‘In cijfers’). Twee actiegroepen in het bijzonder hebben zich sterk gemaakt voor watergerelateerde problemen, RI’s ‘Water Resource Group’ GLObAL OUtLOOk en de ‘Water and Sanitation Rotarian Action Group’. Deze groepen bieden hulp, steun en geven richting aan clubs die geïnteresseerd zijn in het implementeren van projecten op het gebied van water en hygiene. Oud-gouverneur Ron Denham, oprichter van de actiegroep, heeft regelmatig netwerkbijeenkomsten met contactpersonen van UNICEF, CARE, en andere organisaties om te bepalen hoe de crisis het best aangepakt kan worden. Hij zegt: ‘we helpen rotarians bij het vinden van passende oplossingen, bij het vinden van fondsen, bij het zoeken naar partnerclubs en NGO’s [non gouvernementele organisaties]. Wij zijn een platform voor informatie, relaties en technologie.’ Educatie is een belangrijke factor ‘Er is tegenwoordig sprake van een holistische benadering,’ zegt Ed Cain, vice-president van het toelageprogramma van de Conrad N. Hilton Foundation, die zich specifiek richt op schoon water november 2009 de rotarian
17
• r ot a r y •
•
inspanningen in het hart van Afrika. ‘Het gaat niet alleen maar om een kop schoon water. Het vraagt om een andere leefwijze van een hele gemeenschap. Mensen moeten leren anders om te gaan met water om ziekten te voorkomen’. Als je een open riool hebt in een dorp dan zul je nooit een gezonde bevolking aantreffen. Waar water een luxe is, is het belangrijk dat mensen geleerd wordt hoe belangrijk hygiëne is. ‘Het komt vaak voor dat mensen hun vuile handen in een zojuist afgeleverde jerrycan met schoon water steken. Dat vraagt dus om een gedragsverandering,’ zegt Denham. Bovendien moeten de oplossing duurzaam zijn. Gemeenschappen moeten hun verantwoordelijkheid nemen en watersystemen onderhouden, ook in de toekomst. De onderdelen moeten dus eenvoudig verkrijgbaar zijn en makkelijk te monteren. ‘We moeten de verantwoordelijkheden van de belanghebbenden vastleggen in een handboek’, aldus Peter Lochery, directeur van CARE USA’s waterteam. ‘Er moet een goed beleid worden ontwikkeld en geïmplementeerd.’ ‘De gebouwde systemen moeten worden gezien als onderdeel van de infrastructuur van de gemeenschap, niet als iets dat door welwillende donors is gegeven, zegt Clarissa Brocklehurst, chef water en hygiëne van UNICEF. Rotary’s antwoord Wereldwijd houden rotarians zich met het onderwerp bezig. In Ghana heeft, volgens PDG K.O. ‘Willie’ Keteku, minder dan 60 procent van de bevolking toegang tot schoon water en slechts 30 procent heeft de beschikking over goede sanitaire voorzieningen. Op het platteland is de situatie erger dan in de steden waar 70 procent van de bevolking woont en waar de 21 Rotaryclubs van het land actief zijn. ‘Afgelopen jaar heeft mijn club waterputten geslagen met handpompen en opslagtanks die water gaan leveren aan 8 gemeenschappen in de landelijke gebieden. Dit jaar zullen er nog acht bijkomen,’ zegt hij trots. Tegenwoordig doen we geen waterprojecten meer zonder te letten op de hygiëne. Daarbij is er op scholen een scheiding tussen latrines voor jongens en meisjes. Dat zijn zogeheten institutionele latrines. Het ontwerp is goedgekeurd door de overheid. Keteku is bijzonder verheugd over de nieuwe samenwerking tussen RI/USAID die fondsen beschikbaar stellen om 200 nieuwe faciliteiten in Ghana neer te zetten. Van het geld wordt ook de voorlichting van de bevolking betaald. De bewoners leren hoe ze een klein bedrag kunnen krijgen van gebruikers van de faciliteiten om nieuwe toekomstige faciliteiten op te zetten. Het bedrag is zo gering dat bijna elk huishouden het kan betalen. Als ze dat niet kunnen dan worden uitzonderingen gemaakt. Deze opzet zorgt ervoor dat de gemeenschap zich als eigenaar 18
november 2009 de rotarian
betrokken voelt, waarmee de duurzaamheid van het project op langere termijn gegarandeerd is ‘In Kenia,’ zegt rotarian en klimatoloog Edward Kairu van de Water and Sanitation Rotarian Action Group, ‘richten clubs zich op sanitaire voorzieningen voor de bewoners van de sloppenwijken in Nairobi waar geen toiletten zijn en er geen stromend water is. De hutten hebben gescheiden toiletten voor mannen en vrouwen. In Kibera, een plaats met 800.000 inwoners zijn 10 van deze installaties neergezet. Zo’n 2000 mensen maken er dagelijks gebruik van. De locaties worden onderhouden door plaatselijke vrijwilligers die ook de financiële bijdragen in ontvangst nemen. We hebben een goede riolering aangelegd om erge toestanden, cholera en wormen, te voorkomen. Al het afvoerwater en het vuilnis wordt nu afgevoerd’. Ook natuurrampen staan vaak aan de basis van het gebrek aan water bijvoorbeeld als aardbeving een klein dorp en alle voorzieningen heeft verwoest. Dat gebeurde in een klein plaatsje bij Istanbul. RC Campbell, California, USA, en partnerclub RC Istanbul-Topkapi zorgden voor vervanging van de sanitaire voorzieningen. Nu wordt er water naar het dorp gebracht vanuit 13 natuurlijke bronnen in de bergen, 1285 bewoners profiteren hiervan. Hoewel de uitdaging groot is, is de oplossing nabij. ‘We kunnen niet zomaar zeggen dat een doel onbereikbaar is’, zegt Ed Cain van de Hilton Foundation, ‘De millenniumdoelstellingen zijn helder. Het aantal mensen dat geen toegang heeft tot schoon water moet met de helft teruggedrongen worden. Dat zou een flinke sprong zijn, gezien de bevolkingsaanwas. De wereld is goed op weg.’ – Anne E. Stein
Vrouwen en water In de Dominicaanse Republiek, hebben rotarians 19.000 zandfilters geplaatst in ongeveer 300 leefgemeenschappen, met bij elkaar zo’n 100.000 inwoners. De eenvoudige en goedkope filters hebben het aantal gevallen van diarree met 45 procent. Maar dat niet alleen, zegt Sara Lucena (RC Puerto Plata Isabel de Torres, Puerto Plata). Zij constateert dat er gezinnen zijn waar de kinderen minder vaak ziek zijn. De moeders hebben daardoor de tijd om te werken of naar school te gaan zodat zij hun levensstandaard kunnen verbeteren.
In cijfers 967 - Openstaande Rotary Foundation grants voor projecten op het gebied van water en hygiëne 216 - Openstaande projectgrants voor waterbronnen 142 - Openstaande project grants voor het bouwen van latrines ter verbetering van de hygiëne 161 - Open toelagen water en hygiëne projecten in India, het land met de meeste openstaande Grant aanvragen 561 - Grants die door de Rotary Foundation zijn gehonoreerd in 2007-2008 op het gebied van water en hygiëne US$8,6 miljoen – Bedrag dat de Foundation in 2007-2008 toekende aan water en hygiëneprojecten 4,560 – Grants door de Foundation toegekend van 1989 tot mei 2009 voor water en hygiëneprojecten US$59,2 miljoen – Totaalbedrag dat de Foundation toekende in laatstgenoemde periode aan projecten op het gebied van water en hygiëne < Cijfers per mei 2009 >
• r o t a r y • G l ob al o u tl o o k •
‘Het is niet alleen de gezondheid,’ zegt zij. ‘Het filter is een hulpmiddel voor verandering in hun leven. Als je controle hebt over de gezondheid van je gezin, heb je controle over het leven van je gezin.’ In hun traditionele rol gebruiken vrouwen water om te wassen, te koken en de afwas. Zij moeten het water halen dat ze dagelijks nodig hebben, ook als het schaars is. Vrouwen in Noord Ghana lopen meer dan 3 mijl heen en weer met zo’n 30 liter water op hun hoofd, aldus Lamisi Mbillah, spreekster op een waterconferentie die in maart werd gehouden in District 6290. Gezamenlijk besteden vrouwen in het hart van Afrika 40 miljard uur met het halen van water, dat aantal is gelijk aan het aantal uren dat de Franse bevolking werkt per jaar, volgens een rapport van de Verenigde Naties. ‘Als vrouwen de helft van de wereldbevolking vormen dan wordt het tijd om er iets aan te doen,’ zegt Mbillah (Miss Ghana 2005) die ooit een onderscheiding voor haar activisme op het gebied van mensenrechten. ‘De beschikbaarheid van water is een basisbehoefte en een mensenrecht.’ – Diana Schoberg
Watergerelateerde ziekten De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) schat dat ongeveer 10 % van de ziekten wereldwijd voorkomen zou kunnen worden met verbeteringen op het gebied van watervoorzieningen, hygiëne en beter watermanagement. Ziekten die voorkomen zouden kunnen worden: Diarree – Diarree of buikloop is een hoofdzakelijk dunne, waterige ontlasting die gepaard gaat met de nood om dringend en meer naar het toilet te gaan. Diarree gaat meestal samen met een onaangenaam, drukkend gevoel in de buik, gepaard met plotselinge krampen of buikpijn. Men voelt zich vaak slapjes en verzwakt, want door een te groot vocht- en voedselverlies gaat de lichamelijke toestand achteruit.
– Het wordt veroorzaakt door: buikgriep (virusinfectie), bacteriële infectie: het eten van bedorven voedsel, andere darmparasieten, slechte voedselhygiëne, infecties of ontstekingsprocessen in de darm. – 1,8 miljoen mensen per jaar overlijden eraan, vaak kinderen. Wormen – Veroorzaakt door aanraking vuile grond of uitwerpselen of besmetting met eitjes – leid vaak tot bloedarmoede en ondervoeding – Twee miljard mensen worden erdoor geplaagd
Schistosomiasis – Infectie met parasitaire worm die bloedarmoede en ondervoeding bij kinderen kan veroorzaken – veroorzaakt door contact met vervuild water. – 200 miljoen mensen zijn ermee besmet Trachoom – Ontsteking van het bindvlies die tot blindheid kan leiden – Overdracht vindt plaats van persoon naar persoon – 11 miljoen gevallen per jaar Ondervoeding – Algehele verslechtering van de gezondheidstoestand van een persoon door gebrek aan voedsel, water en voedingstoffen. – Gewoonlijk veroorzaakt door diarree of wormen – 860.000 sterfgevallen per jaar (met name kinderen onder de vijf jaar) – Susie O. Ma
Watertechnologie Enkele voorbeelden van technieken die worden gebruikt bij water en hygiëneprojecten van Rotaryclubs en – districten. Water Chloor: is een van de meest gebruikte desinfecteermiddelen voor het desinfecteren van water. Het heeft het voordeel dat het goed inzetbaar is tegen de meeste ziekteverwekkende micro-organismen en goedkoop is. UV ontsmetting: is een alternatief desinfecteermiddel dat milieuvriendelijker is dan het klassieke chloreren en andere chemische behandelingstechnieken tegen microbiologische vervuilingen Zandfilter: een betonnen of plastic doos met lagen zand waarmee vuil water gereinigd wordt. Een laag micro-organismen op het zand vangt de bacteriën op. De grotere bestanddelen blijven achter in het zand. Kosten voor een zandfilter zijn relatief hoog. Keramisch filter: een keramische pot in een plastic omhulsel. Water wordt in het filter gegoten en wordt gefilterd door de fijne mazen van de het keramiek, een zilveren omhulsel doodt de bacteriën. (Hogere kosten dan chloor en UV, maar voordelen voor de gezondheid.) Waterputten: diepe putten met een kleine doorsnede die met een machine worden gegraven. Water wordt opgepompt met de hand of machinaal (Twee maal de kosten van de chloreren en UV desinfecteren) Hygiëne Gat in de grond: het meest eenvoudige type dat bestaat uit een gat in de grond waarover een hygiënische doek wordt gespannen. Biolatrine: Dit type latrine voert af via een bio-digester, een ondergrondse opslag waar bacteriën de menselijke uitwerpselen afbreken en omzetten in methaan. Methaan is een geurloos gas dat kan worden gebruikt voor verwarming en voor het bereiden van voedsel. november 2009 de rotarian
19
• r ot a r y • G l o ba l o u t l o o k •
Nota bene: Kostenvergelijkingen zijn bij watertechnologie afhankelijk van verschillende situatiegebonden factoren, zoals onderhoudskosten, de efficiëntie en de hoeveelheid mensen die er van profiteren. De kosten lopen per regio uiteen. – Susie O. Ma
Experts over een toekomst met schoon water Een panel van experts - bestaande uit Clarissa Brocklehurst, (chef water en hygiëne UNICEF), Ed Cain (vice-president Grant programma Conrad N. Hilton Foundation), Ron Denham (PDG en voorzitter Water and Sanitation Rotarian Action Group) en Peter Lochery (waterteam directeur bij CARE USA) laat haar licht schijnen op een toekomst met schoon water. Is het mogelijk dat iedereen in de wereld straks beschikt over schoon water? Clarissa Brocklehurst: Ja, het is mogelijk. De cijfers tonen een
Rotarians Sara Lucena (links) en Bob Hildreth installeren een zandfilter terwijl de familie toekijkt.
duidelijke vooruitgang. Millenniumdoelstelling 7 is nabij. Het aantal mensen dat geen beschikking over schoon water heeft is vanaf 2008 minder dan 1 miljard. We zien dat met name in landelijke gebieden in de steden komen de sloppenwijken er bekaaid vanaf. Het werk is echter nog lang niet gedaan.
Brocklehurst Cain Fotos: Rotary Images/Alyce Henson
20
november 2009 de rotarian
Voor zij van rotarians een zandfilter kreeg, moest Leonida Burges flessen water van twijfelachtige kwaliteit kopen. Nu is zij in staat om haar zoon in goede gezondheid op te voeden met schoon water.
Ed Cain: Dat denk ik ook. De wereldbevolking groeit, er is tekort in bepaalde gebieden. De algemene tendens is dat we met juist watermanagement in de behoefte van mensen aan hygiene en drinkwater kunnen voorzien. Ron Denham: We hebben een bepaalde visie maar er zijn altijd mensen die geen water hebben, meestal in afgelegen streken. Op sommige plaatsen is relatief schoon water voorradig, maar dat voldoet net niet aan de standaard van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Maar het is een grote bedreiging voor de volksgezondheid. Peter Lochery: Iedereen moet toegang hebben tot schoon water. Misschien niet in grote hoeveelheden, want water is op sommige plaatsen schaars, maar een minimale hoeveelheid, zo‘n 40 liter per persoon per dag, moet haalbaar zijn. Wat zijn de grootste obstakels? Brocklehurst: Duurzaamheid. Er moet binnen een gemeenschap de expertise aanwezig zijn zodat mensen zelf onderdelen kunnen vervangen en het systeem kunnen managen. Klimaatverandering is een ander obstakel. Op een plek regent het veel, op andere plaatsen is er droogte. Cain: Bevolkingsgroei en opwarming van de aarde. In de ontwikkelde landen weet men nauwelijks dat eenderde van de wereldbevolking geen toegang heeft tot schoon water. We moeten hard werken aan de bewustwording daarvan.
Denham
Lochery
• r o t a r y • G l ob al o u tl o o k •
Denham: Geldgebrek is een onderwerp in de grote steden. Binnen Rotary zet men zich veelal in voor kleine steden en leren we mensen hoe ze voor zichzelf kunnen zorgen. Daarbij letten we meer en meer op duurzaamheid. Lochery: Investeringen in het management van water. Het is geen kwestie van simpelweg de fysieke infrastructuur aanbrengen. Het vraagt ook om een mentaliteitsverandering. Hoe om te gaan met onderdelen en de vervanging daarvan. Hoe luidt het advies aan rotarians om tot een oplossing te komen? Brocklehurst: We moeten tot het inzicht komen dat water en hygiëne nauw met elkaar samen hangen. Ieder richt zich op het bouwen van sanitaire voorzieningen maar mensen moet ook geleerd worden waartoe al die apparaten dienen en dat je zeep moet gebruiken om jezelf te wassen. Cain: Probeer niet opnieuw het wiel uit te vinden. Oriënteer je op wat er al aanwezig is en leer de gewoontes van het land kennen. Je inspanningen moeten functioneel zijn. Er gebeurt inmiddels al zoveel dat je wellicht iets doet dat overbodig is. Denham: Luister naar de mensen ter plaatse. Help ze bij het ontwikkelen van wat ze willen en zorg dat ze middelen hebben om de systemen te onderhouden. Wees onbevooroordeeld. Kijk goed waar behoefte aan is en zorg voor een passende oplossing. Als meisjes niet naar school gaan kan het betekenen dat er geen goede sanitaire voorzieningen zijn. Lochery: We denken dat we het meeste succes behalen als we grote bevolkingsgroepen bereiken met duurzame en bruikbare methodes op basis van een langetermijnplanning van 5 tot 10 jaar. Rotarians need to think big. – Anne E. Stein
Clorinda Palomina, 8, enjoys a drink from a new outdoor sink in the village of Santa Rosa de Huacaria in southeastern Peru. The Rotary Club of Vernon, California, USA, used $2,500 in District Simplified Grant funds to provide construction materials for this sink and three others in the community so residents would have clean water.
Your contribution helps give children all over the world the gift of clean drinking water.
MAKE YOUR ANNUAL GIFT TODAY!
www.rotary.org
Internationale H2O samenwerking RI en USAID gaan op innovatieve wijze samenwerken op het gebied van water en hygiëne in ontwikkelingslanden. Rotarians hebben daarmee de mogelijkheid meer betrokken te worden bij dit onderwerp van levensbelang. Na de lancering in maart richt de International H2O Collaboration zich op inspanningen in de Dominicaanse Republiek, Ghana, en de Filippijnen. Per land wordt een investering van US$ 2 miljoen gedaan, de helft afkomstig van RI en de nadere helft van USAID. ‘Deze projecten dienen als voorbeeld voor toekomstige projecten met strategische partners en zo leveren we een bijdrage aan wereldwijd wederzijds begrip en vrede,’ zegt oud wereldpresident RI Bill Boyd, voorzitter van de stuurgroep van dit samenwerkingsverband. Lees meer op: www.rotary.org/go
Courtesy of Nancy A. Santullo
Global Outlook is een uitgave van Rotary International. Copyright © 2009. Uitgever: Joseph Derr, met Barbara Nellis, ontwerper Avery Mamon, productiecoördinator Candy Isaac. Foto’s Rotary Images/Alyce Henson. Redactieadviesraad: Bob Aitken (Rotary Down Under), T.K. Balakrishnan (Rotary News/Rotary Samachar), Carlos Henrique de Carvalho Fróes (Brasil Rotário), Andrea Pernice (Rotary), en Matthias Schütt (Rotary Magazin)
Vertaling: De Rotarian Meer Een Matching Grant project geleid door Finse rotarians levert water aan 12.000 Zambianen. Een Mexicaanse Rotaryclub geeft les aan mensen in Malawi. Lees meer: www.rotary.org/go Aan deze uitgave werkten mee Anne E. Stein, Susie O. Ma, Diana Schoberg.
november 2009 de rotarian
21
