Een Medicijn voor Schoon Water - Verslag ketenbijeenkomst 30 oktober 2014

Een Medicijn voor Schoon Water - Verslag ketenbijeenkomst 30 oktober 2014 Aanleiding De laatste decennia heeft de aanpak van de waterkwaliteit al veel opgeleverd. Om een volgende stap te zetten in de verbetering van de waterkwaliteit is echter meer nodig dan uitsluitend de reguliere aanpak. Niet alleen voor de aanpak van stoffen als fosfaat, stikstof en bestrijdingsmiddelen maar vooral ook voor nieuwe (probleem)stoffen zoals geneesmiddelen. De nieuwe aanpak laat zich omschrijven als een systeemaanpak, waarbij de ketenpartners samen naar oplossingen zoeken. Geïnitieerd door waterschappen Aa en Maas en de Dommel, heeft deze nieuwe aanpak voor medicijnen een start gekregen tijdens een ketenbijeenkomst te Vught op 30 oktober 2014. Intermezzo: Systeemaanpak medicijnen in het water van Oost Brabant Medicijnen worden aangetroffen in het water binnen het stroomgebied van de Maas. Hiervan zijn nadelige effecten aangetoond bij waterorganismen. Medicijngebruik van inwoners blijkt een belangrijke bron van deze vervuiling. Doordat geneesmiddelen slechts gedeeltelijk uit rioolwater worden verwijderd op een rioolwaterzuivering, komen de geneesmiddelen terecht in het oppervlaktewater en grondwater. De verwachting is dat dit probleem in de toekomst alleen maar groter wordt, omdat we met z’n allen steeds meer medicijnen gebruiken. Toch is niet duidelijk te bepalen wie hier iets aan moet doen en wat. Het is een typisch ketenprobleem: van producent van het medicijn tot aan de producent van schoon drinkwater. ontwikkelen en produceren

voorschrijven

gebruiken

Lozen via toilet

Zuiveren van water met medicijn

gebruik als drinkwater

Ieder heeft zijn rol in de keten. En iedereen vormt een onderdeel van het probleem, maar daarmee ook slechts een onderdeel van de oplossing. Samenwerken aan een systeemoplossing is dus noodzakelijk. Op dit onderwerp vindt landelijk en internationaal discussie plaats, maar het ontbreekt nog aan directe actie. Onder het mom van 'think global- act local' zijn de waterschappen in Oost Brabant een dialoog gestart met hun ketenpartners. Immers, de verschillende actoren in dit systeem zijn afzonderlijk nooit in staat om deze systeemuitdaging op te lossen. De Ketenbijeenkomst Aan de bijeenkomst in Vught hebben 25 partijen deelgenomen (zie deelnemerslijst) die in een middag het volgende programma hebben doorlopen:  Introductie en kennismaking met Playmobil!   Facts&figures en interviewresultaten  Dialoog aan de hand van 4 parallelle transitiesporen: 1. Symptoomoplossingen 2. Herontwerpen via beleid, regels, normen en afspraken 3. Herkaderen via een stakeholderoverleg 4. Regenereren via een maatschappelijke reflectie op oorzaken De Facts&Figures zijn verzameld op een grotere infographic die bij dit verslag is gevoegd. Samen met de quotes uit de bijna 20 interviews gaf dit een goed beeld van de huidige status in de hele keten.

Figuur 1: Word Cloud op basis van de verschillende quotes uit de interviews (excl. de termen geneesmiddelen en medicijnen)

Resultaten van de vier transitiesporen De gehele groep is opgesplitst in vier groepen om te praten over mogelijke concrete stappen per transitiespoor. De groepen zijn daarna ‘chaordisch’ gerouleerd zodat iedereen bij elk spoor inbreng heeft kunnen leveren. Tot slot is iedereen naar haar/zijn meest aantrekkelijke spoor gegaan om daar met dat groepje tot concrete acties te komen. De resultaten zijn hieronder weergegeven.

Figuur 2: samenvattende figuur met de belangrijkste concrete acties uit de vier werkgroepen

Spoor 1: Symptoomoplossingen (concreet, korte termijn en gericht op de hele keten)     

    

 

Compost toilet, urine apart zuiveren Decentraal zuiveren bij de “grootste” vervuilers Medicijnen thuis ophalen via separaat inzamelsysteem van gemeenten (ervaring: 25% niet ingenomen, 50% verkeerd) Maak recepten voor kortere periodes Saneren van medicatie bij patiënten door meer coördinatie bij verschillende voorschrijvers (rol apothekers). Hier is veel winst te halen. Ook zou 50% van de pillen als placebo verstrekt kunnen worden. Bewustzijn vergroten dat medicijngebruik niet stoer is á la anti-roken-campagne. En dat een antibioticakuur afgemaakt moet worden, wegens resistentie problematiek Meer tijd en aandacht voor patiënt, leidt tot lager gebruik van geneesmiddelen Richt je op bulkstoffen en op de meest schadelijke voor mens en milieu Inzicht verschaffen in de financiële consequenties van medicijngebruik (geeft financiële prikkel) de Maak een business case van een 4 trap achter de zuivering in combinatie met energiewinning (energiefabriek) en grondstoffenwinning uit rioolwater (grondstoffenfabriek). Combineer ook andere afvalstromen, zoals mest; Kijk naar kansen voor zuiverend toilet en decentraal zuiveren bij instellingen (bijv. Pharmafilter) Starten met een plaszakken-pilot voor specifieke geneesmiddelen in ziekenhuizen in Brabant.

Spoor 2: Herontwerpen via beleid, regels, normen en afspraken   

      

Normen voor geneesmiddelen in oppervlaktewater en grondwater Verplichte inzameling geneesmiddelen Sturing op alternatieve medicijnen zoals green pharmacy via verplichte milieubelasting of toelatingsnormen medicijnen door zorgverzekeraars met bijvoorbeeld een stoplichtensysteem Afspraken over hergebruik van medicijnen via statiegeld op medicijnen Toelatingseisen voor afbreekbaarheid geneesmiddel Het voorkomen dat medicijnen geloosd worden in het water door het voorschrijven van een verplicht pharmafilter Het creëren van een compensatiepot voor het end op pipe verwijderen via het invoeren van een verwijderingsbijdrage op medicijnen Aanpassen voorschrijfprotocollen van artsen Veel van deze regels lopen via de EU dat zijn lange processen en moet daarvoor politiek op de agenda Geneesmiddelen-voorkeurslijst bij apotheken aanpassen als er goed alternatief is voor geneesmiddelen die in het oppervlaktewater problemen veroorzaken

Spoor 3: Herkaderen door stakeholderoverleggen en ketenperspectief    





   

Investeren in gezonde leefomgeving van ziekenhuizen in groen Gezonde voeding in ziekenhuis Voorkomen van ziekte door preventieve maatregelen bijvoorbeeld door het stimuleren van bewegen, gezonde voeding. Problemen en kansen verknopen in de regio. Een lokale/ regionale aanpak waarbij de partners elkaar kennen en zich verantwoordelijk voelen voor hun omgeving. Je hebt elkaar nodig en komt elkaar op allerlei terreinen tegen, waardoor je samen ook zoekt naar versterking van de bewustwording van het probleem en de kennis daarover deelt. Opleiding over de gehele keten met NHTV, Gemeente, waterschap bedrijven, drinkwaterbedrijven, gezondheidszorg. Vanuit de kennisinstelling kennis delen over successen en valkuilen Benutten van meerdere manieren om te presenteren: Sociale media, dwarsverbanden zoeken met andere sectoren design, games. Landelijke aandacht vragen voor dit thema Verbinden met lokale bestaande platforms Belangrijk dat industrie en verzekeraars deelnemen om iets te kunnen doen dit vraagstuk “medicijnen in water” is veel te algemeen. Het moet veel meer focussen Deze groep zou een platform kunnen zijn waar lokale betrokkenen elkaar blijven ontmoeten, kennis delen.

Spoor 4: Regenereren via een maatschappelijke reflectie op oorzaken 

 

Bewustwordingsspoor over gezondheid en kwaliteit van het leven dat gaat over acceptatie van sterfelijkheid en diversiteit en mogen afwijken van perfectie, tempo van genezing bekijken, balans in leven brengen. Kijken naar andere manier van leven: • Traagheid in leven accepteren en vertraging aanbrengen slow living • Bewegen en buiten zijn goede manieren om gezondheid te bevorderen • Goede Voeding • Aandacht en tijd voor elkaar om eenzaamheid aan te pakken in plaats van medicijn te geven • 100 is het nieuwe 80 • Een beter milieu begint met je eigen gezondheid • Genoeg = genoeg Begin met kleine, lokale initiatieven en vier je successen want dit is een traag spoor met een grote potentie op de lange termijn. Door gesprekken over gezondheid, bewustzijn van je lijf met ‘non-usual suspects’ en de omgeving. Hiermee jong beginnen via school onderwijs, games, Viral, Tv spotje: medicijnen zijn zo gezond nog niet .

Afsluitend gesprek Met de hele groep vindt nog een afsluitende dialoog plaats over wat deze middag gebracht heeft en hoe we verder gaan. Er zijn veel positieve geluiden over de diversiteit van de groep en de meerwaarde die dit heeft om nieuwe oplossingen te vinden. Aanwezigheid van jongeren en kunstenaars bij een volgende bijeenkomst zou tot nog meer diversiteit en daardoor meerwaarde kunnen leiden. Iedereen spreekt zich uit om betrokken te willen blijven. Voor de komende tijd is het belangrijk de balans te vinden tussen snel concrete resultaten boeken versus de tijd nemen om samen te bedenken wat er allemaal speelt en om de juiste interventies te vinden. Alle sporen zijn even belangrijk: het is niet of of, maar èn èn, met aandacht dat deze elkaar ondersteunen. Concrete acties die worden genoemd om zeker op korte termijn mee verder te gaan zijn: Spoor 1: initiatief om 12 ziekenhuizen bijeen te brengen, gericht op het voorkomen van specifieke geneesmiddelen in het water door plaszakken te verstrekken aan medicijngebruikers. Spoor 2: bestuurlijke verankering creëren bij al onze organisaties (Brabantberaad, gemeentes, provincie, waterschappen, ziekenhuizen, zorginstellingen). Bestuurders betrekken door het dossier “op de agenda zetten” en hen in te lichten, zodat als er beslissingen genomen moeten worden over middelen, er reeds betrokkenheid is. Op termijn kan het interessant zijn om alle besturen een gemeenschappelijke intentie te laten uitspreken, zodat deze groep mandaat krijgt. Spoor 3: deze groep kan als een kennisnetwerk fungeren. Belangrijk om kennis te delen, elkaar te leren kennen en huidige projecten te verbinden. Dit kan ook energie genereren om samen nieuwe projecten op te zetten, zodat we onze gedeelde doelstellingen behalen. Het is een idee om over aantal maanden een bijeenkomst te organiseren waarbij deze groep presenteert aan elkaar wie wat concreet doet in deze context, waardoor het duidelijk wordt hoe we allemaal betrokken zijn met dit vraagstuk. Spoor 4: er is al veel aandacht op de drie andere sporen op verschillende plekken in het land. Hier beseffen we dat we ook betrokken zijn als mens, als ouder, als patiënt, niet enkel als professional uit de water- en of gezondheidssector. Het is belangrijk en uniek om een aantal dagen te investeren op dit spoor. Quote “daar word ik zelf ook rijker van”. Vervolg De enorme diversiteit binnen de groep heeft geleid tot een rijke oogst aan concrete ideeën en acties. Rondom spoor 4 is zelfs al een initiatief ontstaan om van start te gaan. Ook bij de andere sporen was er urgentie om samen wat te gaan doen. De initiatiefnemers van de waterschappen gaan: - Elke groep faciliteren op de gewenste acties binnen nu en 6 maanden; - Een aantal partijen betrekken die er nu niet bij waren en wel werden genoemd als belangrijk (bijvoorbeeld GGD, zorgverzekeraars en farmaceuten) Na 6 maanden opnieuw een bijeenkomst organiseren voor de huidige deelnemers, aangevuld met andere stakeholders.

Genodigden ketenbijeenkomst 30 oktober 2014 (*= aanwezig op 30 oktober 2014) Organisatie Naam BMF Vanessa Mommers * BMF Annelies Luteijn* Brabant water Sef Philips Brabant water Hans Bousema * BrabantZorg Grazia van der Ven * Deskundige op het thema/ WS Groot Salland Judith Muis * Evides Jasper Verberk Gemeente Breda (via project NHTV) Martijn Klootwijk * Gemeente Den Bosch Albert Oostra Gemeente Den Bosch Martine Beuken * Gemeente Oss Frank Geenen * Gezondheidsraad Brabant Marlie van Santvoort * Heineken Wilfried Aarsen Huisartsenpraktijk van Rooij Dhr. P.J.T. van Rooij * Innovatienetwerk / Gyrinus advies Rob Hoekstra * Jeroen Bosch Ziekenhuis Prof. dr. R. J. van Marum Jeroen Bosch Ziekenhuis Max Verduin * Jeroen Bosch Ziekenhuis Walter Hermens * Marketing manager diergeneesmiddelen Rob Jodies * Ministerie van I&M Sybrand Landsman MSD Hennie Pouwels Nefarma Armand Voorschuur NHTV Francoise van de Broek * NHTV Monique van Herpen * Pivot park Mirjam Mol-Arts Provincie Noord Brabant Renate Werkhoven Schuur Radboud UMC Lucien Engelen Regio NOB Agrifood Capital Jan van Vlijmen * RIWA Harry Römgens * SIRA Thera Habben Jansen * STOWA Bert Palsma * VGZ Jan Broeren Waterambassadeur gemeenten (Boxtel) Albert Jan Vester Waterschap Brabantse Delta Joëlle Rekers * Waterschap Brabantse Delta Henny Bron * ZinZorg Antoinette Habraken * ZLTO Marianne van der Heijden Organisatoren Waterschap Aa en Maas Waterschap Aa en Maas Waterschap Aa en Maas Waterschap De Dommel Waterschap De Dommel Procesbegeleiding door Arts of Sensing

Carel Nobbe * Marlies Kampschreur * Ferdinand Kiestra * Joost van der Cruijsen * Dick Boland * Julie Arts *