Gingen eeuwenlang op. Reflector-methode populair. Catechese in deze tijd [1]

Catechese in deze tijd [1]

Reflector-methode populair Uit welke catechesemethoden krijgen jongeren les? Hoe worden deze gewaardeerd? Een rondgang langs een twintigtal hervormdgereformeerde gemeenten.

G

Tineke van der Waal is eindredacteur van De Waarheidsvriend.

ingen eeuwenlang op Nederlandse bodem de catechismus en de Nederlandse Geloofsbelijdenis tijdens het catechese-uur open, vandaag worden allerlei op deze tijd toegespitste methoden gebruikt. Al dan niet met beamer en filmfragmenten, met of zonder dominee. De redactie van De Waarheidsvriend deed een klein veldonderzoek naar de in gebruik zijnde catechesemethoden. Een twintigtal predikanten – van Amersfoort, Dordrecht, Delft en Rotterdam tot Lopik, Kockengen, Ameide en Emst – beantwoordde een reeks vragen. Wat zijn de sterke punten van de gekozen methode, wat de verbeterpunten? Hoe wordt het catechese-uur ingevuld? Wat doet het met jongeren? Dit als aanloop op een reeks artikelen over de catechese.

Deze verkenning is de eerste bijdrage in een reeks artikelen over de catechese. Over twee weken een inhoudelijke analyse van de diverse catechesemethoden die in het achterland van de Gereformeerde Bond in gebruik zijn.

Hiaten Over de diverse methoden worden veel lovende dingen gezegd. Toch blijkt een enkele predikant zelf lesmateriaal te hebben ontwikkeld. En dr. J. Kommers uit Lelystad schrijft: ‘Voor mij heeft elke methode hiaten. Catechesemethoden gaan ervan uit dat de catechisant ook wat moet leren. Hij leert wel gaandeweg, maar hoewel telkens huiswerk wordt opgegeven, is dat bij de meesten iets wat niet gebeurt. Het meenemen van de Bijbel en het catechisatieboekje geeft al problemen. Het feit dat thuis geen stof meer wordt geleerd, maakt het voor de catecheet steeds moeilijker om de leerstof bijbels te onderbouwen.’

12

de waarheidsvriend

Toch blijken de meeste predikanten aan de slag te gaan met een bestaand leerboek. Het meest vaak wordt genoemd Reflector van dr. M. van Campen (uitg. Boekencentrum, Zoetermeer). ‘Ik heb al vele boekjes gebruikt, vaak elk jaar weer een ander. Deze methode bevalt me het best’, laat een predikant weten. Een kleiner aantal gebruikt Leren om te leven van ds. P. van der Kraan (eindred., uitg. Groen, Heerenveen) of Leer ons geloven (uitg. Centrum voor Catechese/HGJB, Bilthoven). Eén predikant liet weten te werken met Follow Me van ds. W. Markus (uitg. Centrum voor Catechese, Bilthoven), in combinatie met Geloven gaat verder van J. Eschbach voor de belijdeniscatechisanten. Beamer De invulling van het catechese-uur verschilt van plaats tot plaats. Duidelijk onderscheid tussen bijvoorbeeld stad en platteland is niet aantoonbaar. Redelijk wat gemeenten kiezen voor een centrale uitleg door de predikant, waarna de catechisanten in kleinere groepjes onder leiding van een mentor verdergaan. Over deze vorm schrijft een predikant: ‘Door de mentorcatechese wilde men proberen de jongeren meer te betrekken bij de catechese. De beslissing was in de vacaturetijd genomen. Voor mij was het nieuw. Ik ben er inmiddels enthousiast over geworden. Ook het gebruik van de beamer in de oudere groepen brengt de stof voor de jongeren dichterbij.’ Een gemeente als Dirksland heeft ook voor mentoren gekozen, maar dan voor de jongste groepen in de

vorm van huiscatechese, waarbij de catechisanten de predikant dus niet zien. ‘Per leerjaar worden ze verdeeld in groepjes van acht tot tien personen, die onder leiding van één of twee mentoren gedurende het hele seizoen bij een van de mentoren thuis catechisatie krijgen.’ Duocatechese De schrijver van de Reflector-methode, dr. M. van Campen, werkt momenteel zelf in de vorm van wat hij duocatechese noemt: kleine groepen met twee catecheten van wie er één catechese-assistent is. ‘Op deze wijze leiden we gemeenteleden op tot het zelfstandig functioneren in de catechese.’ Door de kleine groepen bestaan er volgens ds. Van Campen geen ordeproblemen en bovendien bieden ze de jongeren het gevoel van veiligheid, waardoor er vrij gemakkelijk een open gesprek ontstaat. Probleem kan wel zijn dat het niet eenvoudig is gekwalificeerde gemeenteleden te vinden die kunnen helpen in de catechese. Punt is ook dat basale kennis van de Bijbel nogal eens ontbreekt. ‘In prediking (doopdiensten) en kringwerk (geloofsopvoeding) proberen we ouders te stimuleren en te helpen.’ Uit het hoofd leren Ook al zou deze tijd pleiten voor de meer persoonlijke benadering, uit ons onderzoekje blijkt het merendeel toch voor de klassieke vorm gekozen te hebben: de predikant doceert, met altijd wel ruimte voor gesprek en discussie, maar met nadruk op uitleg. Een enkele keer moet de catechisant ook iets leren, wat voorafgaand aan de volgende les wordt overhoord. Over het leren schrijft een predi-

17 april 2008

Boekaankondigingen kant: ‘Wat me hindert, is dat het niet meer mogelijk is om de klok terug te draaien en de jongeren structureel dingen uit het hoofd te laten leren. Dat kan gewoon niet meer in onze volkskerk, en dat is een groot manco. Ik probeer dat te ondervangen door toch wel zeer relevante gedeelten als Zondag 1, 7, 23 nog wel enigermate te laten leren en overhoren. Maar dat staat haaks op de gegroeide cultuur van discussiëren die over ons heen is gekomen en die je maar slechts zeer ten dele kunt terugdraaien.’ Een collega zoekt juist meer aansluiting bij de scholen: ‘De vraag die mij bezighoudt, is: jongeren leren op school zelfstandig te werken, de rol van de leraar is veranderd – meer begeleiden dan doceren. Wat betekent dit voor de catechese? Zouden methoden daar meer rekening mee moeten houden?’ Plussen en minnen Elke methode heeft haar plussen en minnen. Worden van Leren om te leven en Reflector de bijbelse oriëntatie en de bijbelse gegevens geprezen, bij Follow Me is dat de aansluiting bij de leefwereld van de catechisant en bij de ‘HGJB-methode’ Leer ons geloven de keuzevrijheid die er per les is. Bij de laatste drie leerboeken krijgt ook de actualiteit een plus. Iedere methode leent zich voor inhoudelijke verbetering. Ik geef enkele signalen door, wat geen algemeen aanvaarde conclusies zijn. Voor Reflector is de aanbeveling onder andere: dieper op de stof ingaan, actualiseren, meer aandacht voor het belijden van de kerk en minder voor maatschappelijke onderwerpen. Nadeel van de HGJB-methode wordt gevonden dat één les twee catecheseuren beslaat, en van Leren om te leven dat de methode erg vol is met gegevens en dat sommige stukken van de leer duidelijker vanuit de Schrift opgebouwd zouden kunnen worden.

de waarheidsvriend

Ook didactisch gezien kan het hier en daar beter. Nadeel van Reflector zou bijvoorbeeld zijn dat er soms in één les verschillende lesdoelen door elkaar lopen, dat de stof soms ver bij de leefwereld van de catechisant afstaat, dat de leesstukjes soms lang en de vragen te discussiegericht zijn. Over Leren om te leven wordt gezegd dat het taalgebruik niet dat van de catechisant is, dat de voorbeelden niet aanspreken en de bespreking van de heilsorde dogmatisch en te weinig geloofsmatig naar de catechisanten toe is. De methode van de HGJB en Follow Me vragen volgens de respondenten om een update. Allergisch Ook al zijn er altijd verbeterpunten, toch is elke predikant in het algemeen positief over de methode waar hij voor heeft gekozen. Maar is dat bij catechisanten ook zo? ‘Mijn catechisanten zijn allergisch voor boekjes. Ze ervaren die snel als schools. De catechisanten staan positief tegenover een vrije omgang met Reflector.’ Een predikant die deze methode ook gebruikt: ‘De catechisanten houden van heel praktische onderwerpen.’ Een derde: Ik merk dat ze vooral ophoren als de Bijbel echt opengaat en aan hun eigen leven raakt. Het slechts doorgeven van grote woorden en waarheden (overdracht van kennis) komt niet over; ze dwalen dan snel af.’ Een collega met ervaring met Leer ons geloven van de HGJB: ‘Ik denk dat ze het saai vinden. Maar ik vrees dat ze dat van nagenoeg alle methodes vinden.’ 16+ Bijna alle respondenten ervaren dat het veel catechisanten aan motivatie ontbreekt. Toch is er ook herkenning in wat ds. E. Versluis uit St. Annaland meldt: ‘Je merkt dat catechisanten bij het ouder worden steeds meer met vragen komen die hen bezighouden. Het groepje van 16+’ers is dan ook positief ingesteld. Je merkt vanaf die leeftijd dat ze wel degelijk wat hebben meegenomen van voorgaande jaren.’

Tineke van der Waal

W.J. van Asselt Johannes Coccejus. Uitg. De Groot Goudriaan, Kampen; 144 blz.; € 14,90. Op de theologie van Coccejus, die het verbond tussen God en mens de sleutel noemde om de Bijbel te verstaan, promoveerde dr. W.J. van Asselt. De oud-docent kerk- en theologiegeschiedenis in Utrecht verzorgde nu een deel over hem in de serie Inleiding met kernteksten. Drs. H.J. Hooglander e.a. Goedgezinde politiek. Uitg. Guido de Brèsstichting, Gouda; 125 blz.; € 8,95. Een boekje van het SGP-studiecentrum over Nederlands gezinsbeleid in Europees perspectief. De plaats en betekenis van het gezin in de Nederlandse wetgeving wordt onderzocht en vergeleken met andere Europese landen. Eginhard Meijering Van Irenaeus tot Barth. Uitg. Kok, Kampen; 112 blz.; € 24,90. Derde, herzien druk van de studie waarin de Leidse oudlector in de theologiegeschiedenis een beeld van het gedachtegoed van achttien grote denkers uit de kerkelijke theologie geeft. Deze nieuwe editie bevat meer voetnoten én besteedt meer aandacht aan de personen achter de denkers. Onder hen Athanasius, Melanchthon, Schleiermacher, Bavinck en Barth. John Townsend Lastpakken en leegzuigers. Uitg. Kok, Kampen; 112 blz.; € 12,50. De auteur, klinisch psycholoog, schreef dit boek voor mensen die inzicht in lastige mensen willen en hulp bij moeilijke contacten zoeken. Een praktisch boek. André F. Troost Alleen bij U. Dagboek bij de psalmen. Uitg. Boekencentrum, Zoetermeer; 372 blz.; € 19,90. Hij behoort tot de dominees met een eigen website: ds. A.F. Troost. Dat mag, als je bijna zestig titels op je naam hebt. Eerder verzorgde hij vier dagboeken, nu verscheen van de dominee uit Heusden een dagboek bij de psalmen. Voor hem zijn de psalmen ‘het manna van de kerk’. Voor óplezing in deze bundel elke dag een stukje van de 150 psalmen. L.J. van Valen Thomas Boston. Uitg. De Groot Goudriaan, Kampen; 187 blz.; € 14,90. In de serie Inleiding met kernteksten schreef L.J. van Valen, kenner van de Engelse en Schotse kerkgeschiedenis, een deel over Thomas Boston, bekend vanwege zijn Viervoudige staat. Boston wordt beschouwd als een bekende vertegenwoordiger van het rijke gedachtegoed van de Schotse vroomheid. Greetje Witte-Rang Geen recht de moed te verliezen. Uitg. Boekencentrum, Zoetermeer; 659 blz.; € 29,50. Deze studie van de theologe Greetje Witte gaat in op leven en werk van dr. H.M. de Lange (1919-2001), die in de kerken lange tijd actief was in de doordenking van samenlevingsvragen. Na een uitvoerig biografisch deel beschrijft de auteur de waarde van De Lange’s inbreng in de oecumene over sociaal-ethische thema’s. PJV

17 april 2008

13

Catechese in deze tijd [2]

Methoden in beeld Catechesemateriaal is voortdurend in ontwikkeling. Het aanbod van multimedia (cd-roms en dvd’s) breidt gestaag uit. Welke methode en leermiddelen zijn nu het meest geschikt voor de eigen gemeente?

D Mw. M.M.C. van der Wind-Baauw uit Hagestein is theologe en voormalig kerkredacteur.

e veelgebruikte en daarmee goed bekende catechesemethoden Leer ons geloven, Leren om te leven en Reflector ondergaan momenteel alle een restyling. De nieuwe methode Follow Me, die vorig najaar op de markt kwam, is speciaal bedoeld voor mentorcatechese. Het aanbod is ruim. Vernieuwingen volgen elkaar in hoog tempo op. Om het overzicht niet te verliezen en de keuze wat gemakkelijker te maken, geeft dit artikel een typering van verschillende me-

thoden. Voor welke leeftijdsgroep is de methode? Welke bijbelvertaling wordt gebruikt? Is er een powerpointpresentatie of ander visueel materiaal beschikbaar? Kan ik ook nog catechese geven zonder een computer met beamer te gebruiken? Bij Follow Me bijvoorbeeld is dat laatste eigenlijk niet mogelijk, omdat de handleiding en de verwerkingsbladen nauw aansluiten op de beelden van de dvd. Bij Leren om te leven en Reflector ligt dat anders. Daarbij is wel beeldmateriaal ontwikkeld, maar de boekjes zijn zonder problemen ook los daarvan te gebruiken. Dat is gunstig voor al die gemeenten die niet beschikken over de benodigde moderne apparatuur in het catechisatielokaal. Geen passiviteit Kerkenraden mogen wel de vraag

Leren om te leven Leren om te leven van ds. P. van der Kraan (eindred.), ds. A.J. van den Herik en A. Pals heeft als doel de Bijbel dichter bij de jongste catechisanten te brengen (dit betreft dan deel 1), hun meer inzicht te geven in en meer vertrouwd te maken met het Woord van God. In volgende delen komt de geloofsleer aan de orde, al verwijst ook het eerste deel waar dat van toepassing is naar de Heidelbergse Catechismus. In de eerste delen ligt de nadruk op het kennisaspect, omdat de leeftijdsfase zich daarvoor nog leent, aldus de auteurs.

Niet alleen kennis De methode is echter niet alleen gericht op het aanbrengen van kennis, maar ook op het aanleren van vaardigheden en gewoontevorming, vooral wat betreft bijbellezen en bidden. De methode reikt bij elke les twee voorbeelden van een lesopzet aan. Eigenlijk voegt de powerpointpresentatie daar een derde aan toe. De lesopzetten bieden de stof in vier fasen aan: oriëntatiefase (kort, wat weten we al), relevantiefase (actualiteit van de lesstof ), informatiefase (nieuwe leerstof en bijbelstudie) en verwerkingsfase (huiswerkopdrachten). De lessen in de werkboekjes hebben een vaste opzet. Na de binnenkomer (een voorbeeld om de kern van de lesstof onder de aandacht te brengen), volgt altijd een bijbelstudie. De leerstof komt op twee niveaus aan de orde: in kaders staat extra informatie en verdiepingsstof. Aan het einde van elke les staan vragen en opdrachten (verwerking), die bedoeld zijn als huiswerk.

Kookboekmethode De methode biedt een grote verscheidenheid aan werkvormen. Per les kan de catecheet kiezen. Er is een zeer uitgebreide handleiding beschikbaar. Hiervoor is de kookboekmethode, zoals ds. Van der Kraan dat zelf in een interview noemde, gehanteerd. Dat betekent dat de catecheet stap voor stap door de stof wordt geleid en de verschillende werkvormen krijgt aangereikt. De handleiding geeft bij iedere les een serie zoektips voor internet om hiermee zelf werkvormen te kunnen bedenken of bestaande te kunnen uitbreiden.

8

de waarheidsvriend

onder ogen zien of dat laatste zo moet blijven. Is het een bewuste keuze? Dat kan uiteraard. Er zijn allerlei argumenten om in kerkenwerk terughoudend met beeldmateriaal om te gaan. Maar het is beslist de moeite waard om eerlijk te bekijken of de nieuwe materialen voor de jeugd in onze eigen gemeente misschien toch goed geschikt zijn. Het is algemeen bekend dat jongeren van vandaag veel informatie – ook op school – door middel van beelden ontvangen. De multimediale werkvormen die voor de catechese worden ontwikkeld, zijn dan ook bedoeld om de aansluiting bij de leef- en belevingswereld van de jongeren gemakkelijker te maken. Het gebruik van beeldmateriaal is niet bedoeld om de catechese een beetje ‘op te leuken, wel om deze aantrekkelijker te maken’ schrijven de makers van een dvd over de Tien Geboden. De multimediale werkvormen zijn niet bedoeld als vervanging van het catecheseboekje, maar als aanvulling. Multimediale werkvormen en gedrukte tekst dienen zoveel mogelijk te worden afgewisseld en op elkaar betrokken te worden. Ze willen geen passiviteit in de hand werken, maar juist de interactie bevorderen. De auteurs van Leren om te leven geven aan dat powerpointpresentaties de leerstof zo dicht mogelijk bij de catechisant willen brengen. ‘Maar meer dan een ondersteuning is het niet.’ Prijskaartje Aan het omschakelen naar zo’n eigentijdsere vorm van catechese hangt uiteraard wel een flink prijskaartje, want zonder computer met beamer lukt het niet. Het lijkt me ook beslist noodzakelijk dat de predikant of catecheet er goed mee om weet te gaan. Dat wil in ieder geval zeggen dat hij in staat is goed

2 mei 2008

te ‘schakelen’ tussen beeld tonen, mondelinge overdracht of gesprek en de catechisanten (verwerkings) opdrachten laten uitvoeren. Dat vraagt niet alleen een technische vaardigheid, maar ook een inhoudelijke. Catechisatie geven wordt toch anders. Beeldmateriaal Er is overigens het nodige verschil tussen de methodes als het om het beeldmateriaal gaat. De powerpointpresentatie bij Leren om te leven is ‘bewust eenvoudig’. Deze heeft per presentatie gemiddeld dertien dia’s en zeven beelden. Het voorziet vooral in een puntsgewijze lesopzet. De nieuwe informatie, uitgebreid in het lesboek omschreven, komt in korte zinnen samengevat in beeld. Ook verschijnen er vragen en opdrachten. Eigentijdse ontwikkelingen (bijvoorbeeld computerspel Harry Potter, loverboys bij behandeling Hosea) zijn hierin verwerkt. Materiaal dat nodig is in de les (bijbelgedeelten, plaatjes) kan via een aparte link gemakkelijk geprint en/of geprojecteerd worden. De illustraties zijn zeer verscheiden. Enkele illustraties lijken op de kopergravures zoals we die uit kanselbijbels kennen. Die komen wellicht ouderwets over bij de jongeren. Verder zijn er veel mooie foto’s, tekeningen van voorwerpen, reli-Qwietje-s van www. qwietje.nl en posters van Visje.

Reflector De catechesemethode Reflector van dr. M. van Campen heeft als doel catechisanten de weg naar God en de weg door deze wereld te wijzen. Ook wil Reflector iets van het licht van Jezus Christus weerkaatsen en uitstralen. In de serie krijgt de drieslag geloof-gebod-gebed een plaats. Daarnaast komen onder andere bijbelse kernwoorden en de kerkdienst aan de orde. De Heidelbergse Catechismus is net als bij de meeste andere methodes niet het uitgangspunt van de methode, maar hij komt de serie door wel bijna helemaal aan bod.

Aan het werk De lessen hebben een vaste opzet van verkenning-bijbelstudie-informatieverwerking. De methode zet jongeren actief aan het werk door hen bijvoorbeeld te laten reageren op stellingen of hen zelf een liturgie voor een kerkdienst op te laten stellen. Er wordt relatief veel naar de eigen mening van de catechisanten gevraagd. Ook krijgen ze regelmatig de opdracht om een reactie te geven op een actuele situatie. Bijbelstudie vormt de ruggengraat van de les en is volgens dr. Van Campen een leerproces dat behalve op vermeerdering van kennis ook gericht is op verandering van onze wil en ons gedrag. Volgens de predikant gaat het in de catechese niet alleen om parate kennis. Het samen leren lezen van de Schriften, het met elkaar leren spreken over zaken van het geloof, het bidden en het delen van (geloofs)ervaringen en het samen zoeken naar antwoorden op vragen die vandaag op jongeren afkomen, vindt hij minstens zo belangrijk als alleen het uit het hoofd leren van catechismusvragen. De methode reikt in de werkboekjes geen teksten of liederen aan om uit het hoofd te leren. Dat doen de andere methodes wel.

Website Aan Reflector is de site www.reflector.nu gekoppeld. Hierop staan algemene informatie over de methode, links naar andere sites over catechese, literatuurtips en enkele artikelen met achtergrondinformatie over catechese. In principe biedt de site ook nieuwe werkvormen aan. Maar omdat de links niet werken, blijken die helaas niet toegankelijk te zijn. De navigatie met de muis hapert hier en daar en het discussieplatform is niet altijd bereikbaar. Op dit punt is dus nog verbetering te behalen. De auteur is, aldus de site, bereid een toerustings- of trainingsavond te verzorgen in gemeenten die met de methode willen werken. Hieraan zijn kosten verbonden. Ook is er een handleiding beschikbaar. Die geeft achtergrondinformatie bij de serie als geheel, maar geen toelichting bij elke les afzonderlijk.

Thema’s In de komende tijd wordt de serie ook nog met nieuwe thematische delen uitgebreid. Onder de naam Reflector Relevant komt er een reeks boekjes over actuele thema’s. Dit voorjaar verschijnen de eerste twee deeltjes over de islam van de hand van ds. C. Rentier. Onder de naam Reflector Cruciaal zal een reeks boekjes voor belangrijke momenten in het leven verschijnen. Als eerste deel in deze serie is een boekje gepland voor huwelijkscatechese van de hand van dr. M. van Campen. Zowel Reflector Relevant als Reflector Cruciaal zal bestaan uit boekjes met ongeveer vijf lessen, bedoeld voor korte series catecheseavonden over één thema of rond één belangrijk moment.

Britney Spears Bij Reflector zijn inmiddels twee auteur/redactie

uitgever

prijs

nog te verschijnen

Leer ons kennen Leer ons geloven Leer ons belijden

dr. W. Verboom

HGJB/Centrum voor Catechese (Bilthoven)

werkboek: € 6,50 handleiding: € 11,50 (bij elk deel 1)

- restyling van laatste drie delen dit jaar

Leren om te leven

ds. P. van der Kraan (eindred.) ds. A.J. van den Herik A. Pals dr. M. van Campen

Groen (Heerenveen)

Reflector

werkboek: € 6,95 handleiding: € 89,00 ( 1 per twee werkboekjes) Boekencentrum (Zoeter- werkboek: € 7,25/e 7,50 meer) belijdenisdeel: € 11,50 handleiding: € 9,90 (1 voor hele serie)

- restyling overige delen jaarlijks een (dubbel) deel tot 2010 - restyling overige delen binnen twee jaar - meer werkvormen op site - themaboekjes: Reflector Relevant Reflector Cruciaal

Dvd over Tien Geboden (bij Eline van Vreeswijk bovenstaande drie metho- Ria Terlouw des) Marco Stehouwer Anne Pals (eindred.)

Boekencentrum i.s.m. HGJB/Centrum voor Catechese

€ 49,50

Follow Me

HGJB/Centrum voor Catechese (Bilthoven)

eenmalig: € 195,00 voor vierjarig - extra materiaal op website voor contract (= incl. toerustingsavond gemeenten met contract en brochure voor mentoren) jaarlijks: € 15,95 per catechisant

de waarheidsvriend

ds. C.B. Stam ds. ir. W. Markus drs. J.T. Maas W.H. Schonewille mw. G.J. van Nijhuis-Mazier

- meer dvd’s

2 mei 2008

9

Follow Me Wie kiest voor Follow Me van HGJB/Centrum voor Catechese slaat een nieuw pad in met zijn catechisatielessen. De methode is bedoeld voor tieners van 12 tot 16 en speciaal ontwikkeld voor mentorcatechese. Ze ziet zichzelf als geloofscatechese. Dat wil zeggen dat ze moet leiden tot een persoonlijke geloofskeuze. Achter deze jongste uitgave van het Centrum voor Catechese schuilt een totaalplan dat uitgaat van de ‘hoopvolle gedachte dat het mogelijk is om jongeren op jongere leeftijd er naar toe te leiden dat zij de keuze maken om de Here Jezus te willen volgen.’

Keuzemomenten In het totaalplan is gekozen voor meer belangrijke keuzemomenten. Na twee jaar een vorm van basiscatechese te hebben gevolgd, vindt op 12/13-jarige leeftijd de inwijding in geloofscatechese plaats door zegening. Na vier jaar volgt dan op 16/17-jarige leeftijd de nodiging tot het Heilig Avondmaal. De bevestiging tot belijdend lidmaat (18/19 jaar) volgt na twee jaar voortgezette catechese. En na nogmaals twee jaar voortgezette catechese is er de belijdenisbevestiging met belofte om getuigend christen te willen zijn. Het is duidelijk dat lang niet alle hervormd-gereformeerde gemeenten deze visie op catechese delen. De redactie van de methode beseft dit ook, want ze schrijft: ‘Wanneer dit als een te grote stap ervaren wordt, kan de overgang naar de voortgezette catechese ook op andere manieren gemarkeerd worden. Een mogelijkheid is om de namen van de Follow Me-verlaters, die de voortgezette catechese gaan volgen in de morgendienst van eerste Paasdag te noemen en in de voorbede te gedenken.’

Mentorcatechese De methode kiest bewust voor mentorcatechese, omdat kleine groepen (maximaal acht personen) meer ruimte bieden voor verschillen in de groep en er zijn meer mogelijkheden voor persoonlijk contact, ook onderling. Het centrale gedeelte heeft een sterk vierend karakter en heeft daarom bij voorkeur in een kerkzaal plaats. Een grote variëteit aan werk- en presentatievormen, zoals bijvoorbeeld muziek, drama, video en powerpointpresentatie, wordt hierbij gebruikt. Verwerking vindt in groepjes plaats, die in het ideale geval vier jaar lang dezelfde mentor houden. Verder beveelt de schrijver aan om na afloop nog even een hapje en een drankje met de jongeren te nuttigen. Het is duidelijk dat deze methode per avond meer tijd vergt voor een catecheseles dan de drie kwartier die nu op veel plaatsen gebruikelijk is. Dat geldt niet zozeer voor de catecheet. Die kan nu immers enkele groepen die hij anders na elkaar ontmoet tegelijkertijd zien. Maar de catechisanten zijn langer van huis. Uiteraard moet de catecheet ook vooraf met de mentoren de lessen voorbereiden.

Eén boodschap De methode bevat vier jaarreeksen die vier keer langs dezelfde achttien hoofdthema’s gaan. Elk jaar kunnen wel nieuwe catechisanten instromen. Iedere les wil één boodschap overbrengen. Globaal wordt de orde van de Apostolische Geloofsbelijdenis gevolgd. Bijbelgedeelten komen daarom overwegend uit het Nieuwe Testament. De bekende catechetische drieslag geloof-gebod-gebed is voor de grote lijn van de jaarreeksen losgelaten. Een afzonderlijke behandeling van de Tien Geboden ontbreekt. ‘Uiteraard niet vanwege onderwaardering van een geheiligd leven. De keuze hangt samen met het hoofddoel van Follow Me: dat jongeren hun hart aan de Here geven en bewust volgelingen van Christus willen zijn.’ Dat laatste zou volgens mij juist een goede reden zijn om de Tien Geboden wel apart te behandelen. In deze methode zijn ze echter verweven met het thema dat aan de orde is. Er is voor deze opzet met nieuw materiaal gekozen, omdat bestaand materiaal ‘vaak erg cognitief is en niet direct als doel heeft de jongeren (les na les) te leiden naar geloofsovergave aan Christus’. Daarom bevat deze methode juist lessen met veel relationele opdrachten en bijbelstudies. Voorbeeld uit de les over ‘Hij is de Eeuwige’: Welk gevoel roept dit bijbelgedeelte bij je op? Wat betekent de eeuwigheid van God voor jullie persoonlijk? Het leren met je hart mag voorop staan, leren met het hoofd is dan een natuurlijk vervolg, zo is de gedachte.

Kaartje Bij elke les is er een powerpointpresentatie (op dvd) met daarbij ook videofilmpjes en geluidfragmenten. De jongeren krijgen elke les twee werkbladen die zij kunnen bewaren in een bijgeleverde multomap. Aan het einde van de les krijgt elke jongeren een kaartje met een tekst of lied dat aansluit bij het thema van de les. De mentoren kunnen de jongeren stimuleren de teksten uit hun hoofd te leren. De kaartjes passen in een Personal Bible Box.

dvd’s beschikbaar. Eén bij het deel Op zoek naar het antwoord en de nieuwste bevat elf lessen voor de behandeling van de Tien Geboden. Deze dvd’s zijn zo gemaakt dat ze

10

de waarheidsvriend

niet alleen gebruikt kunnen worden bij Reflector, maar ook bij Leren om te leven en bij Leer ons geloven. Per onderdeel is duidelijk aangegeven bij welke methode het te gebruiken

is. In de toekomst zullen nog meer dvd’s bij de verschillende deeltjes van Reflector verschijnen. De dvd over de Tien Geboden bevat Qwietjes, Visjes, posters en cartoons (Dokus), foto’s, video’s met bijvoorbeeld reclame-uitingen gefilmd in de stad (met stevige achtergrondmuziek) of van jongelui die hun mening geven over voetbal op zondag. Per les zijn diverse bijbelgedeelten beschikbaar voor bijbelstudie. Steeds in de Statenvertaling met parallel daarnaast één andere vertaling: of de Nieuwe Vertaling (NBG ’51), of de Groot Nieuws Bijbel of de Willibrordvertaling of de Nieuwe Bijbelvertaling (NBV). Follow Me duikt het verst in de leefwereld van de hedendaagse jeugd. Zo komt bijvoorbeeld popzangeres Britney Spears naar voren als idool van veel tieners. Een videofragment over de moord op Cassie Bernall (op een school in Amerika) ‘kan heel wat losmaken’. En dat is dan nog voorzichtig uitgedrukt. Dezelfde video laat de catechisanten en passant trouwens ook kennismaken met Amerikaanse kerkdiensten. Bij deze dvd moet de catecheet nog zelf onderdelen toevoegen, bijvoorbeeld een lied om te zingen of het collectedoel. Op een rij De diverse methodes die in hervormd-gereformeerde gemeenten in gebruik zijn, komen elders op deze pagina’s apart voor het voetlicht. Elk heeft haar eigen uitgangspunt. Wie in de catechese graag zoveel mogelijk het relationele benadrukt, zal voor Follow Me kiezen. Daarmee kiest hij meteen voor mentorcatechese. De andere methoden zijn voor meer doceervormen geschikt. Tegenover het relationele staat de kennisoverdracht. Wie dat laatste hoger in het vaandel heeft staan, kan beter een van de andere methodes gebruiken. Leren om te leven en Reflector bieden de meeste informatie per les. De powerpointpresentaties van Leren om te leven zijn soberder dan het beeldmateriaal bij Reflector. De keuze is uiteindelijk aan catecheet en kerkenraad.

M.M.C. van der Wind-Baauw

2 mei 2008

Leren om te leven De Bijbel dichter bij de jongste catechisanten brengen, hun meer inzicht geven en meer vertrouwd maken met het Woord van God (deel 1) 12-20 jarigen

Reflector Catechisanten de weg naar God en de weg door deze wereld wijzen en leren lezen en verstaan van de Bijbel 12-20 jarigen

materiaal

werkboeken (4x2) (steunkleur blauw) uitgebreide handleiding (map) powerpointpresentaties

extra belijdenisdeel kennis- of ervaringsgericht

doel

doelgroep

opbouw

gebruikte bijbelvertaling Huiswerk uit het hoofd leren website

Leer ons... Gods verbond leren beantwoorden

Follow Me Positief antwoord geven op de vraag van Jezus: Follow Me

12-16 jarigen

9 werkboeken (kleur) kleine handleiding 2 dvd’s

Leer ons kennen 10-12 Leer ons geloven 12-17 Leer ons kennen (2 werkboeken) Leer ons geloven (6 werkboeken) (steunkleur)

ja

ja

Leer ons belijden

beide, voor jongste catechisanten ligt nadruk op kennisoverdracht

gericht op vermeerdering van kennis en verandering van wil en gedrag thematisch lineair (geen herhaling van thema’s)

beide

thematisch (gedeeltelijk op bijbelboek) lineair (geen herhaling van thema’s)

thematisch (n.a.v. Heidelbergste Cateechismus) lineair (geen herhaling van thema’s) werkboeken: SV HSV (soms nog SV) en NBV paral- HSV (indien beschikpowerpoint: SV en HSV (indien beschikbaar) lel baar) en SV of NBV dvd 10 geboden: SV en parallel of NBG ’51 of Groot Nieuws Bijbel of Willibrordvertaling of NBV ja wel mogelijk (opdrachten eigen- ja lijk bedoeld voor in de les) afwisselend tekst, Heidelbergse Catechismus, wordt niet aangeboden afwisselend: psalmvers, bijbelboeken etc. leskern, bijbeltekst of catechismusvraag etc. geen eigen, wel bij elke les veel verwijzingen www.reflector.nu met extra werk- www.catechese.info, naar andere als hulp bij maken of uitbreiden vormen en bezinning op catemet alleen zakelijke van werkvormen chese informatie

Leer ons geloven HGJB/Centrum voor Catechese geeft behalve Follow Me ook de sinds 1992 gebruikte methode Leer ons kennen, Leer ons geloven, Leer ons belijden van dr. W. Verboom uit. De deeltjes van Leer ons Geloven ondergaan momenteel ook een restyling. De inhoud en structuur van de oude methode zijn gecombineerd met een frissere uitstraling en actueel taalgebruik van een nieuwe methode. De laatste drie deeltjes moeten dit jaar klaar zijn. Volgens de redactie was de oude methode van dr. Verboom ‘te goed’ om niet opnieuw te worden uitgegeven. HGJB/Centrum voor Catechese kiest er bewust voor behalve Follow Me, dat gericht is op mentorcatechese, ook een meer klassieke methode uit te geven, om ‘voor alle typen gemeenten’ iets in huis te hebben.

Drie fasen De reeks van dr. Verboom is sluitend voor drie fasen. Leer ons kennen biedt basiscatechese voor kinderen (10-12 jaar). Ze is gericht op kennis en ontwikkeling van Oude Testament, Nieuwe Testament en belijdenis. Leer ons geloven is identiteitscatechese voor tieners (12-17 jaar) en is gericht op (geloofs)identiteit en de oproep tot navolging. Het laatste deel, Leer ons belijden, biedt verdiepingscatechese voor jongeren en is gericht op christelijk leven, apologe-

de waarheidsvriend

voor catechisant: - multomap met informatie en werkvormen (zwart-wit) - Personal Bible Box met tekstkaartjes voor catecheet/mentor: - handleiding (A4-map) - bijlagen met teksten voor sketches en interviews - toegang website - dvd nvt (= andere uitgave) meer relationeel dan cognitief (kennisgericht) lineair-concentrisch: elk van de 18 hoofdthema’s komt vier maal langs (elk jaar één deelaspect)

leverbaar in SV en NBV editie

nee, verwerking gebeurt in de groep; eventueel wel tekst leren (zie onder) is mogelijk met kaartjes in Personal Bible Box: tekst, lied (bijvoorbeeld Abba Vader), berijmde psalmen www.catechese.info met forum voor mentoren en extra materialen

tiek, ethiek en de plaats in de gemeente. De gedachte aan het verbond ligt ten grondslag aan de methode. De catechisant wordt gezien als kind van het verbond. Opzet van de catechese is dat hij of zij de Heere leert kennen en het verbond leert beantwoorden. Zo is het doel van les 1, ‘Ik geloof in God de Vader’, catechisanten helpen ‘te begrijpen dat God onze Vader is en dat we op Hem mogen vertrouwen’.

Catechismus De methode is allereerst gericht op het verstand, daarna op het hart (sociaal-emotioneel) en als derde op het christen zijn in het alledaagse leven (praktisch-functioneel). Uitgangspunt vormt de Heidelbergse Catechismus, met de bekende drieslag geloof-gebod-gebed als rode draad. De catechismus komt op een thematische manier aan bod. Na blok 1 over God de Vader volgt blok 2 over God dienen. In principe worden per catecheseseizoen twee blokken behandeld. De gedachte is dat de thematische insteek ook de nodige afwisseling met zich meebrengt.

2 mei 2008

Over twee weken een bijdrage over hoe de catecheet/mentor kan omgaan met niveauverschillen in de catechesegroep.

11

Catechese in deze tijd [3]

Niveauverschillen in de groep Uit de praktijk blijkt hoe lastig het kan zijn om met een groep heel verschillende jongeren in gesprek te raken over geloven en daarbij iedereen ook echt te betrekken. Hoe om te gaan met niveauverschillen?

A

Mw. Eline van Vreeswijk is werkzaam bij het Centrum voor catechese van de HGJB.

ctuele onderwijsbenaderingen benadrukken juist dat gesprekken interessanter worden en betere resultaten hebben met leerlingen die verschillen in kennis, taalvaardigheid, interesses of aanpak. Ook vanuit de Bijbel is hier veel voor te zeggen, gezien het beeld van het lichaam in bijvoorbeeld de Efezebrief. Dat vraagt wel van de catecheet of mentor een goede voorbereiding. Ik stel drie vragen die iedere catecheet persoonlijk kan (en eigenlijk ook: zou moeten) beantwoorden. Leiding geven De eerste is: Wie is de catecheet, wat is zijn stijl? Het is belangrijk

om als catecheet in een groep met (grote) (niveau)verschillen echt leiding te geven. Als de catecheet niet de leiding neemt, pakt de groep haar over, en dat moet je nu net niet hebben. Of degenen met een hoog niveau trekken de leiding naar zich toe (bijvoorbeeld door het stellen van intellectuele vragen of het oproepen van discussie) of de lager opgeleiden proberen aanwezig te zijn door opvallend gedrag te vertonen of juist ongeïnteresseerd onderuit te zakken en te zwijgen. De catecheet kan het groepsklimaat positief beïnvloeden. In een groep met grote verschillen is het belangrijk dat jongeren respect voor elkaar hebben (of krijgen). Iedereen is waardevol. In een goede sfeer toon je interesse in de ander en probeer je het waardevolle van de ander naar boven te halen. Jongeren moeten leren om elkaar als gesprekspartners te accepteren, met alle verschillen die er zijn. Dat is de basis voor het groepsproces. Daarin is de cate-

cheet een voorbeeld. Drie stijlen Wanneer catecheet en catechisanten samen om de tafel zitten, vormen ze een groep. Wat is de goede manier voor de catecheet om leiding te geven aan deze specifieke groep? Er zijn drie leiderschapsstijlen te onderscheiden. De eerste is de autoritaire stijl: de catecheet maakt de dienst uit, de catechisanten gehoorzamen. Er is de laissez faire-stijl, waarbij de catecheet terugtreedt en de groep bepaalt wat er gebeurt. De derde stijl is de democratische, waarbij catecheet en catechisant samen bepalen hoe het groepsgebeuren gaat verlopen. Het is goed als de catecheet nagaat wat zijn of haar leiderschapsstijl betekent voor de verschillende niveaus in de groep. Hoe reageert de hoogopgeleide hierop en hoe degene die met zijn handen werkt? Is het misschien nodig dat de catecheet iets aan zijn manier van leidinggeven verandert met het oog op de verschillende niveaus?

Een goede catecheet zorgt ervoor dat alle jongeren in zijn groep op een bepaald moment (ook letterlijk) aangesproken worden.

12

de waarheidsvriend

22 mei 2008

Stuutjes

Flauw

Altijd als mijn dochter thuiskomt van catechisatie is ze boos. Boos omdat ze totaal niet inziet waarom ze naar catechisatie moet. ‘Want’, zo zegt ze, ‘de dominee gaat toch alleen maar in discussie over allerlei moeilijke vragen met de stuutjes uit de groep, en ik begrijp er niets van. En als hij dat niet doet, praat hij zelf veel te lang en met veel te ingewikkelde woorden. Ik ga gewoon niet meer naar catechisatie, want het doet er toch niet toe of ik er ben of niet. (meisje, 15 jaar, in een stadsgemeente met vooral intellectuele medecatechisanten)

Pa, je denkt toch niet dat ik volgende week weer naar catechisatie ga? Als ik er nu wat leer of goeie gesprekken heb; maar onze mentor is alleen maar bezig om de orde in de groep te bewaren, ze kan het gewoon niet aan. Voordat we beginnen zijn die jongens al niet naar binnen te krijgen. En als we dan eenmaal begonnen zijn, zitten ze maar een beetje onderuitgezakt wat te mompelen en wat flauwe opmerkingen te maken. We kunnen toch wel gewoon met elkaar praten? Het hoeft echt niet op mijn niveau of zo, maar gewoon, een beetje serieuzer. (jongen, 17 jaar, plattelandsgemeente met vooral jongens en meiden die een beroepsopleiding volgen of al werken)

Observeren De tweede belangrijke vraag is hoe de catecheet zijn catechisant ziet. Als je naar je groep catechisanten kijkt, zie je als het goed is heel verschillende mensen. Goed observeren helpt om de catechisanten beter te leren kennen. Je zoekt op de plek waar zij zitten aanknopingspunten, en wat jij wilt overdragen krijgt op die plek in hun leven betekenis. Het is dus belangrijk dat je je lesstof op hen afstemt. Zorg ervoor dat alle jongeren op een bepaald moment (ook letterlijk) aangesproken worden. Dat hoeft niet tegelijkertijd, maar het is wel belangrijk dat ze allemaal een moment hebben waarop ze ontdekken: dit gaat over mij, hier word ik aangesproken, hier kan ik wat mee, deze vraag kan ik beantwoorden. Ga eens na welke leerstijlen de catechisanten hebben. Zijn de catechisanten vooral doeners of denkers, zitten er misschien jongeren tussen die meer bezinnend of beslissend zijn ingesteld? Het is belangrijk om hun leerstijlen mee te nemen in de manier waarop de catecheet met hen in gesprek gaat. Anders kan het zijn dat hij hen op een niveau probeert te bereiken waarop ze niet zitten.

te reageren. Geef ruimte voor verschil in opvattingen of inzicht. Van belang is dat je als catecheet laat merken dat het niet gaat om goede of foute antwoorden, maar om een gezamenlijk proces. Vat als catecheet tussendoor punten samen en vraag door. Bekijk de werkvormen die je aanbiedt. Zijn dit vooral aanbiedende werkvormen, waarbij de rol van de catechisant vooral aankomt op luisteren, notities maken en volgend meedenken of zitten er ook ontdekkende werkvormen tussen? Wordt aan catechisanten gevraagd zelf ontdekkingen in de lesstof te doen, door opdrachten uit te voeren of vragen te stellen? Het kan ook zijn dat je voornamelijk gespreksvormen hanteert waarin catechisanten met elkaar spreken, naar elkaar luisteren en op elkaar ingaan. Het mag duidelijk zijn dat variatie in werkvormen nodig is om de hele groep bij de les te betrekken. Zoek alternatieve werkvormen om de betrokkenheid van bepaalde catechisanten te vergroten of juist te verkleinen. Varieer in werkvormen waarin je inspeelt op de behoefte en het niveau van je catechisanten. Werk bijvoorbeeld niet altijd met teksten, maar ook eens met foto’s, afbeeldingen of schilderijen.

Hardop denken De derde vraag is: Hoe ga je met elkaar in gesprek? Voordat de catecheet begint is het belangrijk om hardop te denken in het gesprek. Geef concreet het onderwerp, probleem of doel van het gesprek aan. Nodig jongeren uit op elkaar

Vragen Als het gaat om het stellen van vragen is het belangrijk dat je je bewust bent van de verschillende soorten vragen die je kunt stellen. Natuurlijk is het goed te letten op de manier waarop je je vragen stelt: zijn ze helder en duidelijk? Zijn ze

de waarheidsvriend

relevant? Zijn ze open of juist gesloten? Zijn ze geadresseerd? Hoe bepaal je aan wie je een specifieke vraag stelt? Zeker als je je bewust bent van de soorten vragen die je allemaal kunt stellen, kun je ook gericht iets doen met het niveauverschil in de groep. Je stelt dan bijvoorbeeld geen analysevraag aan iemand die het moeilijk vindt om op zoek te gaan naar motieven en oorzaken die tot conclusies leiden. Aan hem of haar kun je misschien beter een kennisvraag stellen, waarvan het antwoord in de tekst te vinden is, of juist een synthesevraag, waarbij je een beroep doet op zijn of haar creativiteit. Zo probeer je iedere catechisant op zijn niveau te bevragen. IQ Evalueer na afloop als catecheet het gesprek. Wat heb je geobserveerd en wat zegt dat over de catechisant? Wat betekende jouw rol als catecheet voor het gesprek? Zijn de verschillende niveaus in je groep allemaal bij de les betrokken geweest? Probeer te achterhalen wat er goed ging en waarom, maar ook wat er beter had gekund. Gelukkig is geloven niet afhankelijk van het IQ. Het is wel belangrijk, juist ook als het over geloven gaat, dat iedereen op zijn niveau wordt aangesproken en meegenomen. Dat vraagt een goede voorbereiding, maar de gemeente als lichaam van Christus in al zijn verscheidenheid vraagt erom en is het waard.

Eline van Vreeswijk

Over twee weken een bijdrage over werving en toerusting van catecheten.

22 mei 2008

13

Catechese in deze tijd [4]

Mentor worden, zijn en blijven In tal van gemeenten zijn in de laatste jaren gemeenteleden ingeschakeld bij de catechese. Zo wordt juist zichtbaar dat de catechese midden in de gemeente plaatsvindt en niet alleen maar tot de taak van een predikant of een pastoraal medewerker hoort.

H Ds. C.B. Stam is hervormd predikant te Woudenberg.

et is vast en zeker een positieve ontwikkeling dat gemeenteleden steeds meer betrokken worden bij de geloofsoverdracht in de gemeente. Dat predikanten in de gemeente met het geloofsonderricht bezig zijn betekent nog niet dat gemeenteleden, zoals ouders of grootouders, daar niet zelf ook uitdrukkelijk een taak in hebben. Zo is de hele gemeente samen rond de doop doende met de doopbelofte om kinderen van de gemeente van geslacht op geslacht Gods beloften door te geven. Maar we moeten ons daar wel een eerlijke vraag bij durven te stellen. De inschakeling van gemeenteleden kan namelijk ook voortkomen uit een zekere vermoeidheid, omdat de catechese niet goed lukt. Dan ben je als dominee al blij als je op deze manier minder uren catechese hoeft te geven, maar in werkelijkheid is de zaak van de voortgang van het Evangelie er niet mee gediend. Inschakeling van gemeenteleden is niet om het gemak te dienen. Het gaat er juist om dat de catechese intensiever en effectiever wordt.

Over twee weken het vijfde en laatste deel in deze serie: over de betrokkenheid van ouders bij de catechese.

'Gewone' gemeenteleden Het zou mooi zijn als er gemeenteleden voor de catechese gevonden worden die als catecheet gekwalificeerd zijn, maar veel vaker zal het voorkomen dat ‘gewone’ gemeenteleden als mentoren worden ingezet. Dat is in veel plaatsen een

8

de waarheidsvriend

tendens. Veel gemeenten geven mentorcatechese. Er is een centraal moment van overdracht door een catecheet of predikant, met daarna een groepsverwerking door 6-8 jongeren onder leiding van mentoren. Deze vorm van mentorcatechese is veelbelovend, zeker als daar een goede methode bij wordt gebruikt. In mijn vorige gemeente in Papendrecht werkten we samen met de gemeente van Bergschenhoek waar de methode ontwikkeld werd die nu Follow Me heet. Door deze methode worden veel gemeenteleden betrokken bij de leeropdracht van de gemeente. Mentoren, predikant, technici en muzikanten, allen hebben een taak bij het inzette van hun gaven. In verband met Follow Me is het goed om het misverstand weg te nemen als zou deze methode jongeren vanaf 16/17 jaar uitnodigen tot de viering van het Heilig Avondmaal. Deze methode wijst wel op het belang van markeringsmomenten rond 12, 16 en 18 jaar in het midden van de gemeente. Dat kan bijvoorbeeld al door de namen

van de catechisanten die aan de tienercatechese beginnen, te noemen op het moment dat zij de zondagsschool of de kindercatechese verlaten. Dan groeien eredienst en catechese naar elkaar toe. Ook daar kunnen mentoren een schakel zijn. Veel mentoren nodig Invoering van mentorcatechese betekent echter wel dat op een totaal van tachtig tot honderd catechisanten er minstens vijftien mentoren gevonden moeten worden. Dat lukt vast en zeker als deze vorm van catechese echt een plek krijgt in het hart van de gemeente! Bij het zoeken naar mentoren is het belangrijk om als kerkenraad scherp te krijgen welke gemeenteleden je daarvoor zoekt. Het helpt om een profielschets voor een mentor op te stellen. Wat moet hij of zij gaan doen? Welke capaciteiten dient iemand te hebben? Wat is iemands ‘geestelijke conditie’? Hoe eerlijker hiermee wordt omgegaan, hoe meer zegen een kerkenraad daarop mag verwachten. Het moet vanuit de profielschets

Zijn mentoren in staat om de jeugd te bereiken?

5 juni 2008

Toerusting Wel is het van groot belang om de toerusting voor mentoren ter hand te nemen. Gaven van gemeenteleden moeten worden benut en geoefend. De Basiscursus Mentorcatechese van de HGJB voorziet in een goede training. Daarnaast is het van belang dat in de gemeente zelf de mentoren geholpen worden om zich vooraf de stof die behandeld gaat worden, eigen te maken. Daarin heeft een predikant een belangrijke taak, eventueel geholpen door pedagogisch geschoolde mentoren. Mijn ervaring is dat er een avond nodig is om vier of vijf catecheselessen met de mentoren inhoudelijk wat betreft achtergrondinformatie en werkvorm door te nemen. Mentorcatechese is dus niet een manier om het catechiseren gemakkelijker te maken. Het is juist een intensievere vorm waarbij de doelstelling van catechiseren voor de gemeente scherp in het oog gehouden wordt. De nieuwe doordenking benut de kansen voor de catechese volop. Mentoren houden het dan niet na een jaar voor gezien. Integendeel, ze blijven zo lang ze kunnen. Wel is het goed om hen vooraf te vragen er twee seizoenen voor te geven. De hele gemeente leeft op als de catechese lukt! Het is werkelijk heel bemoedigend voor kerkenraad en predikant, maar ook voor gemeenteleden die als mentor worden ingeschakeld, om te zien dat de gemeente een levend lichaam is, dat leeft vanuit het Hoofd.

Uit het recent verschenen boek van prof. dr. G(errit) Manenschijn, Religie terug van weggeweest. Maar waar is God? (Meinema, Zoetermeer) een fragment:

Globaal bekeken

duidelijk zijn hoe een mentor dit werk mag gaan doen: biddend en verwachtingsvol, in een eerlijke luisterhouding naar Gods Woord. Een mentor mag priester, profeet en koning zijn voor zijn groep. Mijn ervaring is dat juist als een kerkenraad zo naar gemeenteleden zoekt, er zulke gemeenteleden gevonden worden. We hadden ze: ouders, opa’s, oma’s en jongvolwassenen. Juist als gemeenteleden horen wat nodig is, gaan zij zich er op aangesproken weten en zich biddend door de Geest geroepen weten.

‘Er is een kritische massa nodig om het geloof in stand te houden. Het woord ‘kritische massa’ gebruik ik in de betekenis van een minimum aantal betrokken leden om de geloofsgemeenschap in stand te houden. Niet voor niets heeft het jodendom de eis gesteld dat er minimaal tien mannen aanwezig moeten zijn om de synagogale eredienst te beginnen. Dat aantal, minjan geheten, veronderstelt een soort struggle for survival of belief, en dat is altijd een strijd met winnaars en verliezers. Ik las een ontroerend verhaal over de joodse gemeenschap in Tadzjikistan die deze strijd jarenlang gevoerd heeft, maar nu op het punt staat die te verliezen. Hun synagoge in de stad Doesjanbe wordt gesloopt en er verrijst geen nieuwe. Nog geen twintig jaar geleden woonden er nog vijftien- tot twintigduizend joden in Tadzjikistan, tegenwoordig niet meer dan tweehonderd families, voornamelijk oude mensen. In 1991 kwam een ware uittocht van joden op gang toen moslimfundamentalisten in Tadzjikistan de macht grepen. Er verrezen duizenden moskeeën met financiële hulp uit Pakistan, SaoediArabië en Iran. Moslims waren de winnaars, joden de verliezers. Het intimiderende optreden van moslims verdreef het overgrote deel van de joden naar Israël. ‘Natuurlijk waren we bang’, zegt een achtergebleven rabbijn, 'een meisje in minirok werd op straat in elkaar geslagen’. Zijn overlevingsstrategie is zelfcensuur. ‘Ik pas ervoor de straat op te gaan met een keppeltje op. Dat zou maar problemen geven en scheve ogen bij de moslims. Joden zijn een minderheid, ik vind: we moeten ons aanpassen’. Maar als de synagoge er niet meer is, valt er niets meer aan te passen. Het enige wat me nog tegenhield, was onze synagoge. Als ze die afbreken ga ik weg. Dan heb ik niets meer om voor te vechten.’ Zo gaat het overal waar moslimsfundamentalisten de dienst uitmaken, daar worden niet alleen joden, maar ook christenen weggepest. De struggle for survival of belief blijkt in de wereld waar de islam dominant is een struggle for survival of the religious fittest te zijn en dan verbaast het niet meer dat de machtige moslimmeerderheid de winnaar is en de kleine joodse minderheid de verliezer.’ In stads- en dorpswijken, worden soms regels opgesteld om de gemeenschap leefbaar te houden. Hier volgen twee voorbeelden van ‘Wijkmores’ in de wijk Berg en Bos in Apeldoorn. • Geluidsoverlast ‘Overlast is voor de wijkbewoners altijd een punt van aandacht geweest, en geluidsoverlast scoort hoog. Logisch omdat het in onze bosomgeving van nature erg stil is en geluid daarom extra opvalt en dus als extra storend wordt ervaren. Bovendien werken veel bewoners door de week hard en wensen in het weekend van hun rust, en dat bij voorkeur in hun tuin, te genieten. Daarom graag Uw aandacht voor de volgende punten: Geluidsoverlast door tuinmachines: de afspraak is dat die in het weekend op zaterdag alleen tussen 10.00 uur en 16.00 uur en op zondag niet worden gebruikt. Spelende kinderen: de afspraak is dat er ook rekening wordt gehouden met de omliggende tuinen, waar buren misschien van hun rust of een boek willen genieten. Ouders let op: met name de huidige mode van trampolines veranderen tuinen in speeltuinen met schreeuwende en joelende kinderen.‘ • Parkeren ‘De lange groene lanen zijn soms smal en parkeren leidt dan snel tot onnodige verkeersonveiligheid. Bovendien is het jammer voor het aanzicht van de wijk. Daarom zijn de volgende afspraken geformuleerd: Bewoners parkeren hun auto’s in principe als het even kan en zeker ’s avonds op hun eigen oprit, ook wanneer er meerdere auto’s zijn. Indien de eigen oprit te lastig is wordt overdag niet in de berm, maar op de weg geparkeerd. Indien de weg erg smal is, dan maar in de groene berm, waarbij men zal proberen de berm zo min mogelijk te beschadigen.’ Waarvan akte!

C.B. Stam

de waarheidsvriend

v.d.G.

5 juni 2008

9

Catechese in deze tijd [5, slot]

Samen verantwoordelijk Lange tijd was de catechese het eenzame avontuur van de predikant en nog altijd is dat in een aantal gemeenten het geval. Het geven van catechisatie wordt in zulke situaties beschouwd als een strikt ambtelijke taak en wie kan die beter uitvoeren dan de dominee?

D Dr. M. van Campen is hervormd predikant te Zwartebroek/Terschuur.

e predikant heeft er voor geleerd en wordt geacht de nodige kennis en vaardigheden in huis te hebben. De kerkenraad vertrouwt hem het onderwijs aan de jongeren graag toe. Het punt catechese komt slechts zelden op de agenda en het is al mooi wanneer er af en toe een ambtsdrager informeert hoe het gaat. Ook de ouders staan op afstand en tonen weinig betrokkenheid. Intussen betekent deze gang van zaken voor de predikant niet zelden een slijtage-slag. Wie wekelijks leiding moet geven aan vijf of nog meer groepen merkt dat op den duur naar lichaam en geest. Er ontstaat een zekere vermoeidheid en soms ook wel een onmiskenbare moedeloosheid. Blijmoedigheid Menig predikant die met emeritaat gaat, wil nog wel graag ergens wat pastoraal werk doen, maar voor de catechese is men in de regel niet meer te porren. Dat is jammer, en wat mij betreft ook onnodig. Het geven van catechisatie is niet altijd even makkelijk, maar het is tegelijk één van de mooiste en belangrijkste aspecten van het predikantswerk. De kerkvader Augustinus pleitte ervoor dat deze opdracht met hilaritas, blijmoedigheid, zou worden uitgevoerd. In onze tijd is het dan wel nodig dat niet alleen naar de predikant gekeken wordt, maar dat ook de kerkenraad en de

10

de waarheidsvriend

ouders hun deel voor hun rekening nemen. Basisfunctie Gelukkig dringt dit besef in steeds meer gemeenten door. Langzaam maar zeker groeit het inzicht dat het geloofsonderricht een gezamenlijke verantwoordelijkheid is. Men spreekt in dit verband wel over de catechese als basisfunctie van de gemeente. Welke rol kunnen de ouders daarbij spelen? Ik stip een aantal dingen aan en geef terloops enkele suggesties. Het minste wat van ouders mag worden verwacht, is dat de catechese hun warme belangstelling heeft. In veel gezinnen zal na afloop van de catechisatie wel gevraagd worden hoe het was, maar of dat echt een gesprek met de kinderen oplevert, is de vraag. Zoiets kan een sleur, een dode gewoonte, worden. Laten ouders ook proberen om door te vragen over het thema dat

aan de orde was en te peilen hoe hun kind daar zelf in staat. Het kan helpen het boekje er eens bij te nemen en te kijken naar de aantekeningen die zoon of dochter daarin gemaakt hebben. Boekjes die alleen tekeningen van vliegtuigen of poppetjes te zien geven, spreken ook zo hun eigen taal over de interesse en het meedoen van de jongeren. Informatie Om het meeleven van de ouders te bevorderen is het nodig dat er van tijd tot tijd de nodige informatie over de catechese wordt verstrekt. Het kerkblad kan in dit opzicht goede diensten bewijzen. Laten de catecheten zo nu en dan verslag doen van waar men mee bezig is en wat de ervaringen zijn. Waarom zou een catechisant niet via het kerkblad iets vertellen over zijn of haar bevindingen? Door een goede communicatie wordt het meeleven van de ouders gevoed en gestimu-

Ouders kunnen een deel van de veranwoordelijkheid voor de catechisatie voor hun rekening nemen.

19 juni 2008

De Waarheidsvriend leerd. Ik heb de indruk dat er op dit punt nog wel wat te winnen valt in een aantal gemeenten. Een andere manier om ouders op de hoogte te houden van het wel en wee op de catechisatie is het organiseren van ouderavonden. Wanneer alleen de ouders worden uitgenodigd, kan op zo’n avond een thema aan de orde worden gesteld, dat de geloofsopvoeding in gezin en kerk raakt. Tevens is er dan de gelegenheid mondeling verslag te doen over de catechese en kunnen de ouders hun vragen of opmerkingen kwijt. Het is ook mogelijk een avond voor catechisanten en ouders samen te organiseren. Zelf heb ik heel positieve ervaringen met deze vorm. Ik ga dan gewoon door met de stof waarmee ik bezig ben en probeer via geschikte werkvormen ouders en kinderen met elkaar in gesprek te brengen. Op deze manier proeven de ouders iets van wat de catechisanten elke week meemaken en dat leidt als vanzelf tot gesprekken over hoe ze het ervaren en hoe ze terugkijken op hun eigen catechisatieperiode. Voorbede Meeleven met de catechisanten zal ook tot uitdrukking komen in het gebed van de ouders. Een betere dienst kunnen we de predikant en andere catecheten niet bewijzen dan door voor hen te bidden. Daar mogen kinderen gerust getuige van zijn. Het veronderstelt wel dat ouders hardop voorgaan in het gebed en dat is voor veel ouders nog steeds een moeilijk punt. Toch pleit ik ervoor dat ouders proberen hun schroom te overwinnen. Ook in de catechese weten we ons diep afhankelijk van de Heilige Geest. Catecheten beschikken niet over de sleutel die past op het hart van onze kinderen. Dat is het werk van de Geest die harten kan openen en vernieuwen. Daarom is het gebed voor de catechese zo dringend noodzakelijk. In de huisgodsdienst mag de voorbede voor het kerkelijke onderricht niet ontbreken.

de waarheidsvriend

Meehelpen Ouders kunnen ook daadwerkelijk meehelpen met de catechese. Dat begint als het goed is thuis in wat ze zelf aan hun kinderen meegeven. De ouders zijn immers als eersten geroepen om Gods heilzame woorden en daden door te geven aan hun kinderen (Deut. 6:7; Ps. 78:1-9). In het gezin moet de basis worden gelegd, waarop het kerkelijke onderwijs kan aansluiten. Als dit fundament wordt gemist, werkt dat door in de catechese. Het is buitengewoon moeilijk om die achterstand later in te lopen. Daarnaast kunnen ouders meehelpen in de catechese zelf. Het is door en door bijbels om naast de ambtsdragers ook begaafde gemeenteleden daarvoor in te schakelen, bijvoorbeeld in de mentorcatechese of duo-catechese. Niet iedereen heeft de gave om bij het eigenlijke onderwijs betrokken te zijn. Gelukkig worden er tegenwoordig cursussen gegeven die daarbij helpen kunnen. Laten kerkenraden gemeenteleden die verlangen om te helpen in de catechese, stimuleren om daarheen te gaan en eventueel een deel van de kosten voor hen betalen. Daarnaast zijn er allerlei hand- en spandiensten te verrichten. De catechese heeft behoefte aan gemeenteleden die een ouderavond of een ontspannende activiteit kunnen organiseren, die goed zijn in het bedienen van een beamer of in het maken van PowerPoint presentaties enzovoorts. Er is van alles te doen en het motiveert jongeren als ze merken dat zoveel gemeenteleden zich inspannen om de kwaliteit en de aantrekkelijkheid van de catechese te bevorderen. Op deze wijze behoeft de catechese niet langer het eenzame avontuur van de predikant te zijn, maar wordt het echt een basisfunctie van de gemeente. Onder Gods zegen zullen alle betrokkenen dan (weer) met hilaritas bezig mogen zijn in dit prachtige stukje gemeentewerk.

M. van Campen

officieel orgaan van de Gereformeerde Bond in de Protestantse Kerk Hoofdbestuur ds. H.J. Lam, Rijssen, 1e voorzitter; ds. M.A. Kuijt, Huizen, 2e voorzitter; ds. J. Harteman, Kampen, secretaris; A.H. Teeuwissen, Huizen, penningmeester; ds. J.A. van den Berg, Nieuw-Lekkerland; ds. C. Blenk, Lienden; dr. P.F. Bouter, Leerdam; A.D. Drost, Werkendam; ds. C. van Duijn, Amsterdam; mr. G. Holdijk, Uddel; ds. G.D. Kamphuis, Amersfoort; ds. A.J. Mensink, Driesum; ds. H. Roseboom, Kesteren; mr. D.G. van Vliet, Wilnis.

Redactie drs. P.J. Vergunst (hoofdredacteur); drs. B.C.Ph. van der Waal-Goudriaan (eindredacteur); mr. G. Holdijk; ds. G.D. Kamphuis; dr. W. Verboom

Algemeen secretariaat en redactie drs. P.J. Vergunst bureau: Kleine Fluitersweg 253, 7316 MX Apeldoorn, tel. 055-5766660; Fax 055-5767707. Werkkamer thuis: tel. 055-5789132; fax 055-5789153. E-mail: [email protected] www.gereformeerdebond.nl

Voorlichter H. Geluk, tel. 0184-612632; E-mail: [email protected]

Ledenadministratie Kleine Fluitersweg 253, 7316 MX Apeldoorn, tel. 055-5766660.

Advertenties Voor alle plaatsingen en info: G.W. ten Bolscher, tel. 0548-512107. Advertenties worden aangenomen tot tien dagen voor de verschijning, verzenden naar ReproVinci BV, Postbus 18, 2870 AA Schoonhoven. E-mail voor aanlevering: [email protected]

Abonnementenadministratie Voor nieuwe abonnees, adreswijzigingen enz. liefst schriftelijk: Kleine Fluitersweg 253, 7316 MX Apeldoorn. Prijs € 45,– per jaar. Losse nummers € 0,95 p. st. plus verzendkosten. Bezorgklachten: tel. 055-5766660. Voor een nieuwe jaargang kan slechts voor 1 december worden opgezegd.

Productie Opmaak ReproVinci BV, www.reprovinci.nl Druk Kon. BDU Grafisch Bedrijf BV

Gesproken editie Informatie en opgave: CBB, Christelijke Bibliotheek voor Blinden en Slechtzienden, Postbus 131, 3850 AC Ermelo, tel. 0341-565499.

Digitale jaargangen Informatie en opgave: Stichting Reformatica, p/a Valleistraat 52, 3901 RT Veenendaal tel. 0318-624648, e-mail: [email protected] ISSN: 0167-3262.

Theologische Hogeschool van de Gereformeerde Bond (THGB) ‘Johannes Calvijn’ Directeur: dr. J. Hoek, e-mail: [email protected] Postbus 80, 6710 BB Ede, tel. school (CHE): 0318-696300, fax 0318-696396, www.thgb.tk

19 juni 2008

11