GEZONDE VOLWASSENEN GEZONDE GEMEENTE

Arnhem

GEZONDE VOLWASSENEN GEZONDE GEMEENTE Inzicht in de gezondheid en zelfredzaamheid van volwassenen tussen 19 en 65 jaar in de gemeente Arnhem

Deze rapportage is een bijlage bij de rapportage ‘Gezonde volwassenen, gezonde ouderen, gezonde gemeenten in de regio Gelderland-Midden’

GEZONDE VOLWASSENEN, GEZONDE GEMEENTE

Deze rapportage behoort bij de regionale rapportage ‘Gezonde volwassenen, gezonde ouderen, gezonde gemeenten in de regio Gelderland-Midden’. In het voorliggende document komt een aantal opvallende resultaten van de gemeente aan bod voor de doelgroep volwassenen. Voor een verdere verdieping, regionale gegevens over 65-plussers en een beeld van de gemeente in regionaal perspectief verwijzen wij u graag naar de regionale rapportage.i

pagina 2


ALGEMEEN Demografische opbouw De gemeente Arnhem heeft op 1 januari 2013 149.827 inwoners.ii Bijna 70 procent van de volwassen inwoners is van Nederlandse afkomst (78% landelijk). Van de volwassenen heeft 19% een etnische achtergrond die valt binnen de categorie ‘niet-westerse allochtoon’, dit percentage ligt tien procent boven het percentage in de regio Gelderland-Midden.iii

20

Demografische opbouw

Nederland Gemeente

18 16 14 12 10 8 6 4 2

De leeftijdsopbouw van de 0 inwoners in Arnhem wijkt af van de < 10 jr 10 tot 20 tot 30 tot 40 tot 50 tot 60 tot 70 tot 80 tot > 90 jr Nederlandse: er zijn in verhouding 20 jr 30 jr 40 jr 50 jr 60 jr 70 jr 80 jr 90 jr minder inwoners tot 20 jaar en meer 20- tot 40-jarigen. Ook zijn er, in vergelijking met Nederland, minder inwoners boven de 50 jaar.

Gezinssamenstelling Gehuwde mensen leven langer dan nooit-gehuwden en mensen die gescheiden of verweduwd zijn. Voor mannen geldt dit sterker dan voor vrouwen. De lagere sterftekans voor gehuwden geldt niet alleen voor belangrijke doodsoorzaken als kanker en hartaanvallen, maar voor nagenoeg alle doodsoorzaken. Ook bestaan er grote verschillen in zorggebruik afhankelijk van het type huishouden waarin Woonsituatie Gemeente mensen wonen. Gelderland-Midden Gescheiden mensen woont samen met kinderen > 18 jr en leden van woont samen met kinderen < 18 jr eenpersoonshuishou huishoudens met thuiswonende kinderen dens maken meer gebruik van de een-oudergezin gezondheidszorg.iv alleenwonend

In vergelijking met andere volwassen 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 inwoners in de regio Gelderland-Midden wonen minder inwoners samen met een partner (-6 %). Ook is het aandeel huishoudens met thuiswonende kinderen kleiner (-10%). woont samen met partner

Sociaal economische status Gezondheid is ongelijk verdeeld in Nederland. De gezondheid van mensen in lagere sociaaleconomische groepen is over het algemeen slechter dan die van mensen met een hogere sociaal economische status (SES). Zo leven mensen met alleen basisschool zeven jaar korter dan mensen met een hbo- of universitaire opleiding; het verschil in levensverwachting zonder lichamelijke beperkingen is zelfs meer dan vijftien jaar. Deze verschillen tussen sociaaleconomische groepen zijn de afgelopen tien jaar niet kleiner geworden. Laagopgeleiden hebben over het

pagina 3


algemeen ook meer gezondheidsproblemen dan hoogopgeleiden en hun ervaren gezondheid is slechter.v Het opleidingsniveau, inkomen en arbeidsmarktpositie zijn belangrijke indicatoren voor de SES.vi Uit de resultaten van de monitor wordt zichtbaar dat de sociaal economische status van de Arnhemmers in het algemeen niet afwijkt van het beeld in de regio Gelderland-Midden en in Nederland. Uit verschillende indicatoren ontstaat een overeenkomstig beeld. Het percentage lage inkomens ligt op 36 procent; dit is hoger dan het percentage voor de hele regio Gelderland-Midden (29%) en nagenoeg gelijk aan het landelijk niveau (40%). In vergelijking met de regio hebben de inwoners van Arnhem niet meer moeite met rondkomen: 38% geeft aan geen moeite te hebben met rondkomen (versus 41% in de regio, 38% landelijk), 35% geeft aan geen moeite te hebben, maar wel te moeten opletten met uitgaven. Op twee punten wijken de Arnhemmers af in negatieve zin: slechts 43% geeft aan altijd in staat te zijn een onverwachte noodzakelijke uitgave van €1.000, - op te kunnen vangen; regionaal is dit percentage 50 procent. Ook geeft 22% van de volwassenen aan onvoldoende geld te hebben voor lidmaatschap; in de regio is dit 16%. Van de mensen met een laag inkomen zegt 21% (meer) hulp te willen ontvangen bij het aanpakken van hun schulden. Meer inwoners die alleen wonen, alleen de lagere school hebben doorlopen, werkloos of volledig arbeidsongeschikt zijn behoren tot de lage inkomensgroep. Uit de tabel blijkt dat het grootste deel van de volwassen inwoners een betaalde baan heeft (74%); dit percentage is ongeveer gelijk aan het percentage voor heel Nederland. Wanneer gekeken wordt naar het hoogst behaalde opleidingsniveau blijkt dat er meer Arnhemse volwassenen hoger zijn opgeleid dan regionaal: de percentages hoog opgeleiden zijn 40% (gemeente Arnhem), 35% (regio Gelderland-Midden) en 34% (Nederland). Werksituatie Betaald werk

Gemeente

Nederland 50

74 %

77 %

Werkloos

6%

4%

40

Gepensioneerd

2%

3%

30

9%

5%

3%

7%

Student

6%

7%

Gepensioneerd met baan

0%

0%

Gedeeltelijk werkloos

1%

1%

Gedeeltelijk arbeidsongeschikt

1%

1%

Volledig arbeidsongeschikt Fulltime huisvrouw / man

pagina 4

Hoogst behaalde opleidingsniveau

20 10 0 laag (LO)

midden 1 midden 2 hoog (HBO, (MAVO, LBO) (HAVO, VWO, WO) MBO)

Gelderland-Midden

Nederland

Gemeente


GEZONDHEID Fysieke gezondheid Lichamelijke (of fysieke) gezondheid is belangrijk, zeker op momenten dat de weerstand minder groot is. Een goede fysieke gezondheid helpt bij het beschermen tegen ziekte en letsel en draagt bij aan een sneller herstel.

Gezondheid

Ervaren gezondheid De ervaren gezondheid, ook wel gezondheidsbeleving genoemd, weerspiegelt het oordeel over de eigen gezondheid (Zeer) goed van een persoon. Wie positief oordeelt over de eigen Gaat wel gezondheid heeft vaak ook een ‘gezonde’ houding ten aanzien (Zeer) slecht van het eigen welbevinden. Hoewel de lichamelijke gezondheid voor veel mensen zwaarwegend is, spelen ook sociaal en psychisch functioneren veelal een rol in het oordeel over de eigen gezondheid. Het totale oordeel geeft een indicatie over hoe men wat gezondheid betreft in het leven staat. Hoe slechter iemand zijn/haar eigen gezondheid ervaart, hoe hoger de kans op overlijden. Ondanks dat dit een open deur lijkt, blijkt dat er weinig maten zijn die zo sterk voorspellend zijn voor sterfte.vii Een groot deel van de volwassenen in de gemeente Arnhem (82 procent) beoordeelt zijn/haar eigen gezondheid als goed tot zeer goed. Dit percentage is gelijk aan het regionale (82 procent) en het landelijke percentage (81 procent). Volwassenen met een hoog inkomen beoordelen hun gezondheid positiever dan volwassenen met een laag inkomen. In gemeente Arnhem zijn, net zoals in Nederland en in de regio Gelderland-Midden, de twee belangrijkste doodsoorzaken (kwaadaardige) nieuwvormingen en ziekten van het harten vaatstelsel. De Standardised Mortality Ratio (SMR) geeft aan of er sprake is van oversterfte of ondersterfte in een gemeente ten opzichte van de sterfte in de Nederlandse bevolking. De sterfte is in gemeente Arnhem ongeveer 12% hoger dan in Nederland. Ziekte van de ademhalingsorganen en niet-natuurlijke doodsoorzaken zorgen voor de grootste oversterfte. Waarbij het bij de laatste categorie vooral mannen betreft. viii Chronische ziekten en multimorbiditeit Een chronische ziekte is een onomkeerbare aandoening zonder uitzicht op volledig herstel en met een relatief lange ziekteduur (en daarmee een langdurig beroep op zorg). Veel chronisch zieken hebben meer dan één chronische aandoening (multimorbiditeit). Veelvoorkomende combinaties van chronische ziekten zijn astma en eczeem, depressie en angststoornissen, en diabetes en coronaire hartziekten. Chronisch zieken hebben een verminderde kwaliteit van leven in vergelijking met mensen zonder een chronische aandoening. Multimorbiditeit kan een extra negatief effect op de kwaliteit van leven hebben. Mensen met multimorbiditeit hebben niet alleen een verminderde kwaliteit van leven, maar worden ook vaker en langer opgenomen in het ziekenhuis en hebben meer kans op complicaties na een operatie. Tot slot is ook de kans op vroegtijdige sterfte groter.ix Minder dan de helft van de volwassenen in de gemeente Arnhem (46%) heeft geen chronische aandoening; dit percentage is gelijk aan het landelijke percentage. Van de inwoners heeft 19% van de volwassenen de twaalf maanden last gehad van migraine / ernstige hoofdpijn, ook dit is gelijk aan het Nederlandse percentage. Dit is tevens de chronische aandoening die het meest voorkomt,

pagina 5


gevolgd door ‘andere ernstige aandoening van nek of schouder’ (11% versus 6% landelijk) en hoge bloeddruk (10% versus 13% landelijk). Opvallend is dat ‘andere ernstige aandoening van nek of schouder’ relatief vaak voorkomt in Arnhem. Meer mensen met een laag inkomen rapporteren diabetes en COPD.

Psychische gezondheid Psychische ongezondheid vormt een groot deel van de totale ziektelast onder de volwassen bevolking. Psychische ongezondheid heeft niet alleen in veel gevallen verstrekkende gevolgen voor de persoon zelf, maar ook voor de omgeving van de persoon en de maatschappij. Hierbij kan gedacht worden aan arbeidsongeschiktheid en daardoor verlies van werk en inkomen, maar ook aan sociale uitsluiting, fysieke klachten of zelfmoordneigingen.x Om deze redenen is het van belang om psychische klachten vroegtijdig te onderkennen.xi Uit de Vraag Aanbod Analyse Monitor (VAAM) blijkt dat in 2011 in de gemeente Arnhem naar schatting 465 (deel)contacten met de huisartsenpraktijk per 1.000 inwoners hebben plaatsgevonden binnen het ziektecluster ‘psychische en sociale problemen’.xii Ter vergelijking: voor heel Nederland is de schatting dat 479 (deel)contacten per 1.000 inwoners hebben plaatsgevonden. Voor de toekomst (2016) wordt voor de gemeente Arnhem een toename van 4,7% in deze verwacht, landelijk wordt een toename van 3,4 procent voorspeld.xiii Het aandeel Arnhemse volwassenen met een risico op een angststoornis of depressie is vergelijkbaar met de regionale en landelijke cijfers: 56 procent heeft geen of een laag risico; landelijk en regionaal hebben zes op de tien volwassenen geen of een laag risico. Er is een duidelijk verschil tussen mensen met een hoog inkomen en mensen met een laag inkomen; 19% van de mensen met een laag inkomen heeft een hoog risico op een angststoornis of depressie, versus 0% van de mensen met een hoog inkomen. Het percentage mantelzorgers dat zich tamelijk zwaar tot zwaar belast voelt is één procent, dit komt overeen met het landelijke beeld. In vergelijking met de volwassenenmonitor uit 2008 zijn de percentages voor de gemeente Arnhem niet noemenswaardig veranderd. Wanneer gekeken wordt naar het percentage volwassenen dat de afgelopen twee weken slaap- of kalmeringsmiddelen heeft gebruikt op doktersvoorschrift is dit 5%; gelijk aan het regionale percentage. Stress Het langdurig ervaren van stress kan de gezondheid en het welzijn van mensen negatief beïnvloeden. Zo kan het leiden tot een verminderde werking van het immuunsysteem. Ook hebben mensen die veel stress ervaren de neiging zich ongezond te gedragen, door bijvoorbeeld te roken of te drinken.xiv In totaal geeft 78 procent van de volwassenen geen behoefte te hebben aan ondersteuning bij spanningen of stress; dit percentage is nagenoeg gelijk aan het regionale percentage. Twaalf procent geeft aan hier geen hulp voor te ontvangen, maar dit wel graag te willen. Dit percentage is gelijk aan het regionale percentage. Wederom valt op dat mensen met een laag inkomen hiervan afwijken. Eén op de tien ontvangt al hulp, ruim één op de 5 zou (meer) hulp willen en 69% zegt geen behoefte te hebben aan hulp op dit terrein. Regie over het eigen leven Mensen die het gevoel hebben controle te hebben over hun leven, kunnen beter omgaan met (gezondheids)problemen. Regie hebben over het eigen leven vormt een beschermende factor tegen achteruitgang in lichamelijk functioneren bij mensen met chronische ziekten. Het heeft ook een direct beschermend effect tegen depressieve symptomen, onafhankelijk van de aanwezigheid

pagina 6


van één of meerdere chronische ziekten. Regie over het eigen leven is vooral voor chronisch zieke ouderen belangrijk voor het behouden en bevorderen van hun welbevinden en autonomie.xv, xvi In de gemeente Arnhem geeft vijf procent van de volwassen inwoners aan geen regie te hebben over hun eigen leven (bij mensen met een laag inkomen ligt dit percentage op 10% en bij mensen met een hoog inkomen op 0%). In de hele regio Gelderland-Midden ligt dit percentage op zes procent.

Leefstijl De manier waarop we leven en het gedrag dat we vertonen zijn van invloed op onze gezondheid. Elementen die hierop betrekking hebben zijn onder meer voeding, bewegen, genotmiddelen (alcohol, drugs en roken), stress en reizen.xvii Gewicht Overgewicht, en vooral ernstig overgewicht (obesitas), hangt samen met tal van chronische aandoeningen waaronder diabetes mellitus type 2, harten vaatziekten, een aantal soorten kanker en aandoeningen aan galblaas en het bewegingsstelsel. En het heeft ook invloed op psychische gezondheid. Mensen met overgewicht hebben meer te maken met stigmatisering en lopen meer kans op psychische en psychosociale problemen als eenzaamheid, verdriet en gespannenheid. Mensen met ernstig overgewicht zijn ook vaker depressief. Overgewicht kan zowel de oorzaak als het gevolg zijn van psychische problemen.xviii, xix Energiebalans Bij overgewicht is er sprake van een verstoorde energiebalans: teveel energie-inname bij een te laag energieverbruik. Bij het ontstaan van overgewicht spelen psychische en sociale factoren, zoals emoties een rol. Ook de sociale en fysieke omgeving zijn van belang. Overgewicht neemt toe in een samenleving die mensen uitnodigt tot veel eten en weinig bewegen, de zogenoemde obesogene samenleving. Denk aan reclame voor ongezonde voeding, gewenning aan grote porties, hoog suikergehalte in snoep / frisdranken, veel TV kijken of achter de computer zitten en weinig lichamelijke arbeid.xx Gemeente Nederland

Gewicht Ernstig overgewicht Matig overgewicht Normaal gewicht Ondergewicht Ernstig ondergewicht 0

25

50

75

100

Het deel van de Arnhemse volwassenen dat - op basis van de ingevulde waarden van lengte en gewicht - een ‘normaal gewicht’ heeft, ligt vijf procent boven het landelijke percentage. Tien procent van de volwassenen heeft ernstig overgewicht, dit percentage is gelijk aan het landelijke cijfer (12%). Bijna een kwart van de Arnhemse

vrouwen zou hulp willen ontvangen bij het afvallen. Bewegen Regelmatige lichamelijke activiteit bevordert de kwaliteit van leven en kent diverse gezondheidsvoordelen. Regelmatig matig intensief bewegen, zoals fietsen of stevig wandelen, kan het risico verlagen op coronaire hartziekten, diabetes, beroerte, botontkalking, dikke darmkanker en borstkanker. Intensief bewegen, zoals hardlopen, voetballen en tennis, bevordert bovendien de conditie van hart en longen, ofwel de cardiorespiratoire fitheid. Tevens heeft voldoende beweging een gunstig effect op het beloop van chronische ziekten.xxi

pagina 7


Normen voor bewegen: Nederlandse Norm Gezond Bewegen en Fitheidsnorm Om te meten hoeveel Nederlanders bewegen, sporten, zitten of lichamelijk inactief zijn, zijn verschillende normen en richtlijnen opgesteld waaronder de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB) en de fitheidsnorm. De NNGB is vooral gericht op het onderhouden van gezondheid op de lange termijn en verschilt per leeftijdsfase. xxii De norm voor volwassenen is een half uur tenminste matig intensieve lichamelijke activiteit xxiii op minimaal vijf, maar bij voorkeur alle dagen van de week.xxiv De fitheidsnorm is voor jong en oud gelijk en vereist tenminste drie keer per week gedurende minimaal 20 minuten zwaar intensieve lichamelijke activiteit. Deze norm is vooral gericht op het onderhouden van fysieke fitheid (uithoudingsvermogen, kracht en coördinatievermogen).xxv

In Arnhem is 64% van de volwassenen gezond bezig wat betreft bewegen. Zij voldoen of aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen of aan de fitheidsnorm. Dit is vergelijkbaar met het percentage in de regio. Een derde van de respondenten zegt gebruik te maken van sportvoorzieningen in de eigen gemeente. Meer volwassenen met een laag inkomen zeggen deze voorzieningen niet te kennen (17% versus 7 en 9% van de midden – en hoge inkomensgroepen). Van de mensen met een laag inkomen heeft 43% niet genoeg geld voor de contributie voor (sport)verenigingen. Voeding Gezonde voeding kan een kwart van alle soorten kanker en harten vaatziekten voorkomen. Een ongezond voedingspatroon is een belangrijke risicofactor voor een aantal chronische ziekten, waaronder kanker, harten vaatziekten, diabetes mellitus type 2 en osteoporose.xxvi Richtlijnen gezonde voeding De richtlijn gezonde voeding geeft aan dat men gevarieerd en regelmatig dient te eten (inclusief ontbijt en warme maaltijd) met dagelijks voldoende groente, fruit en volkoren graanproducten. Daarnaast adviseert de richtlijn het regelmatig eten van (vette) vis, het beperken van de inname van keukenzout en het zo min mogelijk gebruik maken van producten met een hoog gehalte aan verzadigde vetzuren en enkelvoudige trans-onverzadigde vetzuren. Daarnaast wordt geadviseerd om voldoende vocht te drinken. Een volwassene heeft gemiddeld 1,5 liter vocht per dag nodig om de vochtbalans op peil te houden. De richtlijn wijst ook op het belang van matig alcoholgebruik en voldoende lichaamsbeweging.xxvii

Meer Arnhemse volwassenen eten in vergelijking met volwassenen uit de regio Gelderland-Midden iedere dag groente. Ongeveer eenzelfde deel als regionaal eet dagelijks fruit.

Gemeente

GelderlandMidden

Eet dagelijks fruit

35 %

33 %

Eet dagelijks groente

47 %

41 %

Voeding

Alcohol De Gezondheidsraad geeft het advies om de alcoholconsumptie te beperken tot twee standaardglazen voor mannen of één standaardglas voor vrouwen per dag. Het risico op gezondheidsschade door alcohol hangt af van het totale alcoholgebruik van de drinker, maar ook van het drinkpatroon dat iemand heeft. Overmatig alcoholgebruik hangt samen met een hoger risico op (acute) aandoeningen aan de hersenen, lever, maag, hart en vaten, maar ook een hoger risico op verwondingen. Voor vrouwen neemt het risico op borstkanker toe met het aantal glazen.xxviii, xxix

pagina 8


In vergelijking met landelijke gegevens geeft Alcohol Gemeente Nederland een ongeveer gelijk deel van de Arnhemse volwassenen aan alcohol te gebruiken. Voor de Alcoholgebruiker 81 % 83 % Arnhemse volwassenen is het percentage xxx Zware drinker 7% 12 % zware drinker iets lager dan dat in Nederland. Wanneer in meer detail gekeken wordt naar de Overmatige drinkerxxxi 7% 8% volwassenen die overmatig drinken blijkt dat dit evenveel bij mannen als vrouwen voorkomt en het merendeel tussen de 50 en 65 jaar is. Roken Bij mensen boven de twintig jaar is een groot deel van de sterfgevallen door longkanker, COPD en kanker in het hoofdhalsgebied te wijten aan roken. Roken is ook een risicofactor voor diverse andere aandoeningen, zoals aandoeningen aan hart en bloedvaten. Behalve rokers lopen ook mensen die meeroken (passief roken) meer risico op onder meer longkanker en harten vaatziekten.xxxii Iets meer dan een kwart van de volwassenen in de gemeente Arnhem rookt (26%); dit is weliswaar gelijk aan het landelijke percentage, maar een afname ten opzichte van 2008. Wanneer in meer detail wordt gekeken naar de cijfers blijkt dat meer mannen roken (30% van de mannen versus 23% van de vrouwen). Ook het percentage ex-rokers en het percentage volwassenen dat aangeeft nooit gerookt te hebben is gelijk aan de landelijke percentages.

Omgeving De omgeving heeft een belangrijke invloed op onze gezondheid. Hierbij kunnen drie groepen worden onderscheiden: sociale leefomgeving (waaronder bijvoorbeeld sociale cohesie en sociale steun), fysieke leefomgeving (bijvoorbeeld luchtverontreiniging) en arbeidsomstandigheden (sociale en fysieke omgevingsfactoren op de werkvloer).xxxiii Geluids- en geurhinder Hinder van geluid en geur of ongerustheid in verband met nabijgelegen industrie of veehouderijen beïnvloedt de kwaliteit van leven in belangrijke mate. Het geeft in veel gevallen stress gerelateerde gezondheidsklachten.

Geluids- en geurhinder 12

Gelderland-Midden 10

Gemeente

8 6 4 2

Bedrijven/industrie

Landbouw en veeteelt

Open haard/allesbrander

Riolering/zuivering

Wegverkeer <50 km/u

Wegverkeer >50 km/u

Buren

Bedrijven/industrie

Vliegverkeer

0

Treinverkeer

In de gemeente Arnhem ervaren de volwassen inwoners in vergelijking met de regio meer geluidshinder van buren (11% versus 6% in de regio). Daarmee komt de geluidshinder in het algemeen twee procent hoger uit ten opzichte van de regio (14% versus 12%). De mate van geurhinder is nagenoeg gelijk aan die in de regio (2% versus 3% in de regio).

Infectieziekten In de onderstaande alinea’s is informatie opgenomen die betrekking heeft op infectieziekten. Niet in iedere gemeente is uit de cijfers direct een risico af te leiden op dit geluidshinder geurhinder terrein. Van belang is om hierbij op te merken dat de verspreiding van infectieziekten zich niet beperken tot gemeentegrenzen. Dit betekent dat -

pagina 9


ondanks dat in een bepaalde gemeente het risico beperkt lijkt - vanwege de omstandigheden in een nabijgelegen gemeente risico’s niet uit te sluiten zijn.xxxiv Risico op zoönosen Het aantal landbouwdieren en –bedrijven brengt naast eventuele geur- en geluidsoverlast ook risico’s met zich mee die betrekking hebben op zoönosen (infectieziekten die van dieren op mensen kunnen worden overgedragen, bijvoorbeeld Q-koorts of de ziekte van Lyme). In de gemeente Arnhem is het aantal landbouwbedrijven en –dieren nihil.xxxv Vaccinatiegraad De levensbeschouwelijke overtuiging heeft invloed op de vaccinatiegraad in een gemeente; er zijn enkele groepen die bewust afzien van vaccinatie: bevindelijk gereformeerden, antroposofen en mensen met een kritische houding tegenover vaccinaties. In gemeenten met een lage vaccinatiegraad is het risico op uitbraak en verspreiding van de ziekten bof, mazelen, rode hond en polio relatief hoog vanwege het hoge aantal vatbare personen. In de gemeente Arnhem geeft meer dan de helft van de inwoners aan geen geloof aan te hangen. Ruim een vijfde van de inwoners (21,8%) geeft aan rooms-katholiek te zijn.xxxvi De gemeente Arnhem is geen gemeente met een lage vaccinatiegraad.

Levensbeschouwing

Rooms-katholiek 21,8

Protestants-christelijk Islam Jodendom 12,3

55,8

Boeddhisme Hindoeïsme Ander geloof

5,5 3

pagina 10

Geen geloof


ZELFREDZAAMHEID Sociale leefomgeving In de onderstaande alinea’s komt de invloed van een aantal factoren van de sociale leefomgeving op de gezondheid aan bod. Het gaat hierbij om sociale cohesie en steun, eenzaamheid en huiselijk geweld.

Sociale steun beschermt tegen het ontstaan van harten vaatziekten. Vooral emotionele steun zorgt voor een gunstiger prognose bij mensen die al aan harten vaatziekten lijden.

Sociale cohesie heeft betrekking op de samenhang tussen mensen. Het is de mate waarin mensen in hun gedrag en beleving uitdrukking geven aan hun betrokkenheid bij maatschappelijke verbanden in hun persoonlijke leven, als burger in de maatschappij en als lid van de samenleving. In meerdere onderzoeken zijn positieve verbanden gevonden tussen gezondheid en sociale cohesie. Gemeenschappen met meer sociale cohesie blijken gezonder dan gemeenschappen met minder cohesie.xxxvii Het beschikken over sociale steun bevordert niet alleen de lichamelijke en psychische gezondheid, in het (voorgenomen) kabinetsbeleid speelt de sociale omgeving (de eigen kracht en het sociale netwerk) eveneens een grotere rol (bij het ondersteunen van inwoners bij het naar hun vermogen (blijven) participeren in de maatschappij.xxxviii Sociale cohesie en sociale steun In Arnhem hebben de volwassen inwoners ongeveer net zo vaak contact met hun buren als regionaal gebruikelijk is. Zes op de tien volwassen inwoners heeft minstens 1 keer per week contact met de buren, dit is nagenoeg gelijk aan het regionale percentage. Iets meer dan de helft van de volwassenen (53%) geeft aan wel eens wat te doen voor de buren, dit percentage ligt 9 procent onder het cijfer voor heel de regio Gelderland-Midden. Wanneer in meer detail naar de resultaten wordt gekeken blijkt dat evenveel mannen als vrouwen af en toe iets doen voor de buren. Het overgrote deel van de volwassenen (72%) is het (een beetje) oneens met de stelling ‘Mensen in de buurt kunnen slecht met elkaar opschieten’; in de regio is dit een hoger percentage (77%). Het percentage volwassenen dat het (een beetje) eens is met voorgaande stelling ligt in de gemeente Arnhem 5% hoger dan regionaal (14% versus 9% in de regio). Dit past bij de conclusie dat meer Arnhemmers geluidshinder van hun buren ervaren dan onder inwoners van Gelderland-Midden gebruikelijk is. In de gemeente Arnhem verricht 26 procent van de volwassen inwoners vrijwilligerswerkxxxix; in Gelderland-Midden ligt dit percentage op 32%. Wanneer in meer detail wordt gekeken naar de vrijwilligers blijkt dat dit zowel mannen als vrouwen zijn (respectievelijk 27 van de mannen en 25% van de vrouwen) en dat de leeftijd van vrijwilligers varieert tussen de 19 en 65 jaar. Wanneer gekeken wordt naar het deel van de volwassenen dat mantelzorgerxl is, is dit percentage (8%) ongeveer gelijk aan het regionale percentage (9%). Het grootste deel van de mantelzorgers is vrouw (12% van de vrouwen versus 4% van de mannen) en het grootste deel van de mantelzorgers valt in de leeftijdscategorie tussen 50 en 65 jaar. Het aantal mantelzorgers is tussen 2008 en 2012 gedaald. Uit de resultaten blijkt dat ten opzichte van de regio minder inwoners dagelijks of wekelijks tijd besteden aan verenigingsactiviteiten: 34% van de inwoners geeft aan hier tijd aan te besteden, regionaal is dit percentage 40%. De dagelijkse/wekelijkse recreatieve of culturele activiteiten van Arnhemmers liggen wel hoger dan dat van inwoners van de regio (respectievelijk 14% versus 7%).

pagina 11


70

GelderlandMidden

60

Gemeente

Mensen in de buurt kunnen slecht met elkaar opschieten

50

(Beetje) eens 40 30

Niet eens / niet oneens

20

(Beetje) oneens

10 0 Vrijwilligerswerk

Ik doe af en toe iets voor de buren

Mantelzorger

Eenzaamheid Uit verschillende onderzoeken blijkt dat Eenzaamheid wordt gedefinieerd als het negatief eenzaamheid tot een depressie kan leiden. ervaren verschil tussen de gewenste en Daarnaast tonen diverse onderzoeken gerealiseerde relaties. Zowel het aantal sociale verbanden tussen eenzaamheid en suïcide. contacten als de ervaren kwaliteit van de sociale Er zijn ook aanwijzingen dat eenzaamheid de contacten zijn bepalend voor gevoelens van kans op het krijgen van hartaandoeningen eenzaamheid. Mensen kunnen zich bijvoorbeeld vergroot. Eenzame mensen vertonen minder gezondheid bevorderend gedrag. eenzaam voelen met veel mensen om zich heen, of helemaal niet eenzaam zijn met een klein sociaal netwerk. Dit hangt af van hun eigen beoordeling van de kwaliteit van de contacten.xli, xlii In de gemeente Arnhem is het deel van de Eenzaamheid volwassenen dat aangeeft eenzaam te zijn 100 Nederland vergelijkbaar met dat in heel Nederland Gemeente 90 (respectievelijk 36 versus 37 procent). In 80 vergelijking met 2008 is het aandeel 70 volwassenen dat zich matig tot (zeer) ernstig 60 eenzaam voelt afgenomen. Eenzaamheid en 50 inkomen gaan met elkaar samen; van de lage inkomensgroepen geeft 51% aan eenzaam te 40 zijn, onder de hoge inkomensgroepen ligt dit 30 percentage op 23%. 20 Ook zeggen minder mensen met een laag 10 inkomen dat ze zich nooit buiten de 0 samenleving voelen staan (41% versus 76% van Niet Matig Ernstig Zeer Is de mensen met een hoog inkomen). In Arnhem ernstig eenzaam lijken minder mensen zich nooit gediscrimineerd te voelen ten opzichte van de regio. Ook hier is verschil tussen inkomens waar te nemen; 22% van de mensen met een laag inkomen voelt zich weleens slachtoffer van discriminatie, versus 15% van de mensen met een hoog inkomen. Huiselijk geweld Huiselijk geweld is geweld dat door iemand in de huiselijke kring wordt gepleegd (door gezinsleden, familieleden, (ex)partners of huisvrienden). Jaarlijks hebben naar schatting tussen de 200.000 en 230.000 mensen te maken met ernstig of herhaald huiselijk geweld. Vrouwen vormen de grootste groep slachtoffers, maar ook mannen, kinderen en ouderen zijn slachtoffer van huiselijk geweld.

pagina 12


Huiselijk geweld komt binnen alle lagen en groeperingen van de bevolking voor. Er kan sprake zijn van opzettelijke mishandeling, maar dit is niet altijd het geval. Waar mensen de zorg voor hun naasten of cliënten niet meer aankunnen, kan hun gedrag ontsporen met mishandeling tot gevolg.xliii In de tabel is weergegeven hoeveel volwassen inwoners aangegeven slachtoffer te zijn van huiselijk geweld en om welke soorten huiselijk geweld het ging. In de gemeente Arnhem is het percentage van de inwoners die aangeven ooit slachtoffer te zijn geweest van één of meerdere vormen van huiselijk geweld nagenoeg gelijk aan de regionale percentages. Meer vrouwen en meer mensen met een laag inkomen zijn ooit slachtoffer geweest.

Ooit slachtoffer geweest van huiselijk geweld Psychisch of emotioneel geweld Lichamelijk geweld Ongewenste seksuele toenadering Seksueel misbruik

Gemeente

GelderlandMidden

11 %

9%

7%

6%

6%

5%

1%

1%

3%

1%

Lichamelijke en functionele beperkingen Lichamelijk functioneren, betreft het uitvoeren van lichamelijke en dagelijkse routine-activiteiten, zoals lopen, eten, aan- en uitkleden en boodschappentassen dragen. Moeilijkheden hiermee duiden we aan met beperkingen. Lichamelijke beperkingen zijn onder meer beperkingen in horen, zien, mobiliteit en beperkingen in het dagelijks leven. De mate waarin een persoon beperkingen heeft in zijn functioneren, bepaalt voor een groot deel de maatschappelijke participatie en het gebruik van zorg en voorzieningen. In de tabel hiernaast is opgenomen hoeveel procent van de volwassenen één of meerdere lichamelijke beperkingen heeft en welke beperking het betreft.

Gemeente

Nederland

Heeft één of meer lichamelijke beperkingen

9%

11 %

Heeft gezichtsbeperkingen

4%

5%

Heeft gehoorbeperkingen

3%

3%

Heeft mobiliteitsbeperkingen

4%

6%

Het deel van de doelgroep in de gemeente Arnhem dat aangeeft een of meer lichamelijke beperkingen te hebben is gelijk aan de regionale waarde (9%). Van de mensen met een laag inkomen heeft 17% één of meer lichamelijke beperkingen. Activiteiten van het dagelijkse leven Beperkingen kunnen onder meer invloed hebben op het vermogen om activiteiten van het dagelijkse leven uit te voeren. Onder algemeen dagelijkse levensverrichtingen (ADL)-activiteiten vallen onder meer traplopen, gaan zitten en opstaan uit een stoel, in en uit bed stappen, zichzelf volledig wassen en zich binnens- en buitenshuis verplaatsen.xliv Een groot deel van de inwoners ondervindt weinig problemen in het kunnen verrichten van ADLactiviteiten: 96% geeft aan licht huishoudelijk werk te kunnen verrichten, 90% geeft aan dat dit ook geldt voor zwaar huishoudelijk werk.

pagina 13

Veiligheids- en Gezondheidsregio Gelderland-Midden (VGGM): Brandweer, Regionale ambulancevoorziening en GGD onder één dak.

Veiligheids- en Gezondheidsregio Gelderland-Midden Postbus 5364 6802 EJ ARNHEM T 0800 8446 000 E [email protected] I www.vggm.nl

A016


EINDNOTEN

i

Voor het opstellen van de rapportages zijn de resultaten van de monitor volwassenen en ouderen gebruikt. Daarnaast zijn deze gegevens aangevuld met andere informatie. Het gaat hierbij zowel om interne informatie als informatie uit externe bronnen. Aanvullende gegevens van VGGM zijn afkomstig van medische milieukunde, de regionale ambulancedienst, infectieziekten en de openbare geestelijke gezondheidszorg (OGGz). Voor de externe bronnen gaat het hier onder meer om de Regionale Gezondheidsinformatie (RGI) en het Centraal Bureau voor Statistiek (CBS). ii CBS iii Voor de indeling naar etniciteit is de volgende CBS-classificatie aangehouden: Nederlands, Marokkaans, Turks, Antilliaans/Arubaans, Overig niet-westers en Overig westers. Een westerse allochtoon is een allochtoon met als herkomstgroepering een van de landen in Europa (exclusief Turkije), Noord-Amerika en Oceanië, of Indonesië of Japan. Een niet-westerse allochtoon is een allochtoon met als herkomstgroepering een van de landen in Afrika, Latijns-Amerika en Azië (exclusief Indonesië en Japan) of Turkije. iv Verweij, A. (RIVM), Sanderse, C. (RIVM), Beer, J. de (NIDI) (maart 2010) v Verweij, A. (RIVM), Dam, J.J.M. ten (NIGZ) (2010) vi Mulder, M. (RIVM) (2013) vii Nationaal Kompas (2010) viii Bron RGI (basisbron CBS) ix Hoeymans, N. (RIVM), Schellevis, F.C. (NIVEL) (december 2009) x Driessen, M. (2011) xi Psychische klachten omvatten gevoelens van bijvoorbeeld angst, depressie, slaapverstoring en stress. Psychische stoornissen zijn o.a. dementie, schizofrenie, depressie en angststoornissen. Schoemaker C. (2010). xii Een aantal voorbeelden van symptomen en ziekten die vallen onder het ziektecluster: depressief gevoel, depressie, slapeloosheid, Alzheimer/dementie, anorexia nervosa, problemen met werkloosheid, relatieproblemen. xiii In de toekomstramingen 2011-2016 wordt de geschatte procentuele ontwikkeling weergegeven voor de zorgvraag van 2016. De procentuele ontwikkeling wordt weergegeven met plussen en minnen om aan te geven dat het een ontwikkeling is ten opzichte van 2011. Grote procentuele stijgingen of dalingen moeten geïnterpreteerd worden op basis van de absolute cijfers voor 2011. VAAM xiv Hoeymans, N. (RIVM), Melse, J. (RIVM), Schoemaken, C. (RIVM) (2010) xv Bisschop, I. (2004) xvi Behoud van regie over eigen leven is nodig om de zelfredzaamheid te bewaren en bij afnemende gezondheid en optredende beperkingen zich aan te passen aan de gewijzigde omstandigheden. Op het moment dat de regiecapaciteit afneemt tot onder een kritische grens dreigt het risico van afhankelijkheid. Schuijt-Lucassen, N.Y., Deeg, D.J. (2006) xvii www.nationaalkompas.nl xviii Visscher, T.L.S. (VU-Windesheim), Bakel, A.M. van (RIVM), Zantinge, E.M. (RIVM) (november 2012) xix Met de Body Mass Index (BMI) kan bepaald worden of iemand een gezond gewicht heeft. De BMI wordt berekend door het gewicht te delen door de lengte in het kwadraat. Voor volwassenen is een BMI tussen de 20 en 25 normaal. Bij een BMI tussen 25 en 30 is er sprake van licht tot matig overgewicht. Bij een BMI van 30 of hoger spreekt men van ernstig overgewicht, oftewel obesitas. www.nationaalkompas.nl xx Visscher, T.L.S. (VU-Windesheim), Bakel, A.M. van (RIVM), Zantinge, E.M. (RIVM) (november 2012) xxi www.nationaalkompas.nl xxii Wendel-Vos, G.C.W. (RIVM) (juni 2012) xxiii Voorbeelden van matig intensieve lichamelijke activiteit bij volwassenen zijn: wandelen met 5-6 km/uur (dus flink doorwandelen) en fietsen met 15 km/uur. xxiv Ooijendijk, W.T.M., Hildebrandt, V.H., Hopman-Rock, M. (2007) xxv Wendel-Vos, G.C.W. (RIVM) (juni 2012) xxvi Harbers, M.M. (RIVM) (december 2011) xxvii Gezondheidsraad (2006) xxviii Kuunders, M.M.A.P. (RIVM), Laar, M.W. van, (Trimbos-instituut) (maart 2010) xxix www.gezondheidsraad.nl xxx Zware drinker: minstens eenmaal per week minstens zes glazen per dag voor mannen en vier glazen voor vrouwen. xxxi Overmatige drinker: meer dan eenentwintig glazen per week voor mannen of meer dan veertien glazen per week voor vrouwen. xxxii Zeegers, T. (STIVORO), Harbers, M.M. (RIVM) (juni 2012) xxxiii www.nationaalkompas.nl xxxiv Zie voor meer informatie de regiorapportage. xxxv CBS (gegevens jaar 2012) xxxvi Monitor volwassenen 2008. xxxvii Sociale steun bestaat uit interacties tussen mensen die tegemoet komen aan sociale basisbehoeften (zoals affectie, goedkeuring, erbij horen en veiligheid) van de ontvanger. Voorbeelden van sociale steun zijn advies of hulp bij klussen in en om het huis. Onder sociale steun valt ook de tevredenheid over de steun (de mate waarin de geboden sociale steun overeenkomt met de behoefte). Ruijsbroek, J.M.H. (RIVM), Verweij, A. (RIVM) (december 2009) xxxviii Gebrek aan sociale steun voor kinderen voorspelt psychische problemen op volwassen leeftijd. Bij volwassenen beschermt emotionele steun tegen het ontstaan van depressies en angststoornissen. Ook bij mensen met reuma, kanker en diabetes heeft sociale steun invloed op de psychische gezondheid. Savelkoul, M. (RIVM) (2011) xxxix Vrijwilligerswerk is werk dat, in georganiseerd verband, wordt uitgevoerd zonder dat daar een vergoeding tegenover staat. Meestal is dit werk met een maatschappelijk doel en voor anderen. Dit kunnen allerlei taken en activiteiten zijn. In 2010 doet 45,1% van de bevolking van 15 jaar en ouder aan een of meer vormen van vrijwilligerswerk in georganiseerd verband. Dit zijn 6,1 miljoen mensen. Vooral vrijwilligerswerk voor een sportvereniging is populair (13,7%), gevolgd door vrijwilligerswerk voor school (10,2%) en levensbeschouwing (8,2%). Het merendeel van de

pagina 15


mensen (57%) verricht één soort vrijwilligerswerk. Bijna 30% doet twee soorten vrijwilligerswerk en ruim 10% verricht drie soorten. De groep mensen die vier of meer soorten vrijwilligerswerk doet is relatief klein (ruim 4%). Post, N. (RIVM), Lucht, F. van der (RIVM) (2012) xl Definitie Mantelzorger’ volgens de Lokale en Nationale monitor: een persoon die momenteel al drie maanden of langer mantelzorg geeft of die momenteel gemiddeld per week (reistijd meegerekend) minstens 8 uur per week mantelzorg geeft. Mantelzorg is zorg, die gegeven wordt aan een bekende uit de eigen omgeving (partner, ouders, vrienden), als deze persoon voor langere tijd ziek, hulpbehoevend of gehandicapt is. De zorg kan bestaan uit het huishouden doen, wassen en aankleden, gezelschap houden, vervoer, geldzaken regelen, enz. Mantelzorg wordt niet betaald. Mantelzorgers geven deze zorg, omdat zij een persoonlijke band hebben met degene voor wie zij zorgen. In tegenstelling tot vrijwilligerswerk is mantelzorg vaak geen bewuste keuze. xli Savelkoul M (RIVM), Tilburg TG van (VU) (2010) xlii Aanvulling op de tekstbox. Dit geldt zowel voor een combinatie van lichaamsbeweging, gezond eten, ontspanning zoeken, matig middelengebruik, veilig gedrag en regelmatige gezondheidscontroles als specifiek voor lichaamsbeweging en roken. xliii www.rijksoverheid.nl xliv Lichamelijke beperkingen kunnen ook betrekking hebben op beperkingen bij het uitvoeren van huishoudelijk werk (HDL). Tot deze activiteiten worden gerekend het klaar maken van ontbijt, lunch en warm eten, boodschappen doen, huishoudelijk werk, beddenopmaken, wassen en strijken. www.nationaalkompas.nl

pagina 16

GEZONDE VOLWASSENEN GEZONDE GEMEENTE

Recommend Documents