Gezonde leeromgeving door goede lichtvormgeving Nieuwe norm in. sportverlichting Smaakmakers van de Euroluce Berm geen restbak

Gezonde leeromgeving door goede lichtvormgeving • Nieuwe norm in sportverlichting • Smaakmakers van de Euroluce • Berm geen restbak

[inst]ALLICHT_6-2015(rev0).indd 1

17-06-15 21:25

Nu verkrijgbaar. Vraag Uw dealer voor de product-brochure.

Inground Spots Reno - Ocala - Austin Series

Laat u verrassen door de diversiteit en mogelijkheden van Artecta’s nieuwe LED grondspots! Elegant design, sfeervol licht en legio aan toepassingsmogelijkheden. Het complete Artecta buitengamma biedt creativiteit en vrijheid om een verbluffend lichtbeeld te creëren. Reno - Series

Ocala - Series

Austin - Series

[email protected] of bel 045-5667734.

In- en Exterieurverlichting van eigen bodem


17-06-15 21:25

05

Van de redactie Actueel

10

06

Gezonde leeromgeving door goede lichtvormgeving Clean and crisp in de kelder van Magna Plaza 14

16

Industriële juwelen in een maatkostuum

NSVV: Tijd voor nieuwe norm in sportverlichting 19

23

IGOV: Berm is geen restbak van functies IGOV Kort

27

Richting geven aan renovatie in OVL Smaakmakers van de Euroluce

32

26 28

Meer kleur in de openbare verlichting Certificering kan sneller

Coverfoto:

39

Munsterhuis showroom met verlichting van Fagerhult, zie p. 16.

36

Productnieuws

Fotografie: Iemke Ruige.

Colofon [inst]ALLICHT is een uitgave van Covordia Publishing Postbus 907, NL-7400 AX Deventer T +31 570 820214 / M +31 6456-15588 Hoofd- en eindredactie Stéphanie Schoordijk [email protected] Uitgever Gerrit A.H. van Coeverden [email protected] Sales Italia, Österreich, Schweiz Casiraghi Pubblicità Internazionale Mr. Oliver D. Casiraghi Via Cardano 81, IT-22100 Como Phone: +39-031 261 407 [email protected] Aan dit nummer werkten mee: Hans van Bakel, Monique van Empel, Saskia Hendriks, Trea ten Kate, Arthur Klink, Rien Kort, Jaap Nuesink en Richard Out. Abonnementen Jaarabonnement à ( 92,50 excl. 6% btw) voor 10 nummers. Opgave nieuwe abonnees, wijzigingen en/of klachten bezorging: [email protected]

Leesdoelgroepen

Architecten & ingenieurs, (licht)ontwerpen adviesbureaus, projectadviseurs en -inrichters, interieurbouw, Rijksgebouwendienst, installatie, calculatie, inkoop, management, onderhoud, werkvoorbereiding, groothandels, facilitairdiensten/ -managers, gemeenten, golfbanen, hotels, horeca, industrie, jachthavens, musea, onderwijs, bungalow-, pret- en recreatieparken, schouwburgen, theaters, wellnesscentra, woningbouw, zorginstellingen, agenturen, fabrikanten, importeurs, grootwinkelbedrijven, interieurspecialisten, lichtspeciaalzaken, woonindustrie, tuincentra, dhz-branche, gemeenten, beheer en infratechniek, provincies, Rijkswaterstaat

[inst]ALLICHT wordt uitsluitend verspreid onder

betalende abonnees en via controlled circulation.

Vormgeving Inkvisible, André Weigand, Warnsveld [email protected] Druk Veldhuis Media, Raalte www.veldhuis.nl Oplage deze maand 12.550 exemplaren

Auteursrecht en aansprakelijkheid

Het auteursrecht voor de redactionele inhoud van [inst] ALLICHT wordt voorbehouden. Vermenigvuldiging en/of verspreiding van het geheel of delen van de inhoud is slechts toegestaan na schriftelijke toestemming van de uitgever. © Copyright 2015 Covordia Publishing. Uitgever en redactie betrachten de grootst mogelijke zorgvuldigheid bij de samenstelling van [inst]ALLICHT. Zij aanvaarden geen aansprakelijkheid voor verstrekte technische gegevens en prijzen.

Covordia Publishing werkt journalistiek samen met:

• FHI - Ledcluster – brancheorganisatie (mediapartner) • IGOV - InterGemeentelijk-overleg Openbare Verlichting (mediapartner + rubriek) • NSVV – Nederlandse Stichting voor Verlichtingskunde (mediapartner + rubriek + marketingcommissie) • Stichting KIEN - Knooppunt Innovatie Elektrotechniek Nederland (mediapartner)

Covordia Publishing treft u op diverse beurzen:

• FHI – Led Evenement (mediapartner) • Fiera Milano – Euroluce (mediapartner) • Good! – LedExpo (mediapartner) • Kortrijk – Interieur Biënnale • Messe Frankfurt – Light+Building • Jaarbeurs Utrecht –Elektrotechniek (mediapartner)

Verschijningsfrequentie [inst]ALLICHT verschijnt 10 maal per jaar Voor meer informatie www.installicht.nl

03


17-06-15 21:25

2 downlights

ERCO heeft kantoorverlichting opnieuw uitgevonden. De Skim downlight oval flood met LED vervangt twee conventionele armaturen. Het lenzensysteem oval flood maakt met zijn langwerpige lichtverdeling een betere verlichting met een gering stroomverbruik mogelijk, van verkeerszones en werkplekken op kantoor. Perfect licht energiezuinig berekend. www.erco.com/skim

E 150519_nl_erco_cluster_motiv_2_195x275_instALL.indd 1 [inst]ALLICHT_6-2015(rev0).indd 4

19.05.15 16:07 17-06-15 21:25

15 16:07

VAN DE REDACTIE

Agenda 14 - 16 september 2015 Vakbeurs Woonindustrie Nieuwegein www.dewoonindustrie.nl

14 - 16 september 2015 ETC Expo Culemborg www.etcexpo.nl

Opladen

Als het goed is, wordt er op werkplekken gezorgd voor goede verlichting om bij te werken, zodat je als werknemer niet vermoeider raakt door de verlichting en thuis langer moet ‘opladen’. Datzelfde zou je verwachten op scholen, maar helaas is dat vaak niet het geval. Kleinere budgetten, werkruimten bedoeld voor mensen van 4 tot 67 jaar, en nog maar al te vaak zijn er lichtplannen die zijn gebaseerd op het klaslokaal van 30 jaar geleden, zonder digiboards en tablets. Gevolg: leraren en leerlingen raken eerder vermoeid (en moeten langer opladen), ze krijgen eerder last van oogklachten, enzovoort. Tijd dus voor een artikel over hoe het anders kan.

29 sept - 2 okt 2015 Beurs Elektrotechniek Jaarbeurs Utrecht www.jaarbeurs.nl

7 - 8 oktober 2015 Dag van de openbare ruimte Houten www.openbareruimte.nl

24 oktober 2015 De Nacht van de Nacht www.nachtvandenacht.nl

Opleidingen CLS ledworkshop: www.cls-led.com Edu-Lux: www.edu-lux.nl

Ook in dit zomernummer: winkelverlichting waarbij je niet meer naar buiten hoeft om te zien hoe de kleuren van de kledingstukken er echt uitzien, showroomverlichting waarbij de (sport)auto’s beter uitkomen, interessante armaturen bij de Euroluce en meer kleur in openbare verlichting. Verder geeft Dekra aan dat certificering sneller kan voor fabrikanten, IGOV maakt zich hard voor een evenwichtige inrichting van de berm, NSVV komt met een nieuwe norm in sportverlichting, en Spectrum heeft een model ontwikkeld dat de beheerder veel beter ondersteunt bij het maken van keuzes als het gaat om het beheer van openbare verlichting. Het team van [inst]ALLICHT wenst u weer veel leesplezier, voldoende tijd om bij te tanken en op te laden en een fijne zomer. Hoe wordt het nog lichter? Stéphanie Schoordijk Hoofdredacteur [inst]ALLICHT

iLo: www.lichtontwerpen.nl Infra Engineering www.infra-engineering.nl/opleidingen Hogere verlichtingskunde ROC Midden NL: [email protected] Instituut voor audio- en belichtingstechniek: www.iabopleidingen.nl Lichtconsult: www.lichtconsult.nl Lighting Design Academy: www.lightingdesignacademy.org Meutzner LichtOpleidingen: www.meutznerlichtopleidingen.nl Romar workshops: www.romarled.com De Theaterschool: www.theaterschool.nl

05


17-06-15 21:25

ACTUEEL

Modehuis met kaars-, studio- en daglicht

De nieuwe Modewinkel Cuplé opende in april haar deuren in Breda. Dankzij een nieuw paskamer-verlichtingsconcept kan de clientèle haar nieuwe aankopen beoordelen in drie soorten verlichting; kaars-, studio- en daglicht. De Amsterdamse verlichtingsfabrikant Lightwell tekende voor deze spraakmakende verlichting die de naam Fitto draagt. Eigenaresse Patricia de Groot-van Scheers zegt over de paskamerverlichting: “Bij ons kun je jezelf van top tot teen in het nieuw steken, voor overdag en natuurlijk ook voor ’s avonds. Ik merk dat het paskamerconcept aanslaat. Onze clientèle kan in de winkel blijven om de kleur te beoordelen en ook weet je met een druk op de lichtknop hoe iets je bij kaarslicht staat; de aanschaf van een nieuwe outfit is geen gok meer. Die zekerheid, dat vinden de mensen fijn.”

www.lightwell.eu

Vierde editie Amsterdam Light Festival Van 26 november 2015 tot en met 17 januari 2016 vindt de vierde editie van het Amsterdam Light Festival plaats. Het thema is vriendschap. In 2016 is Amsterdam het centrum van Europa door het Nederlandse voorzitterschap van de EU. Het festival viert ook de vriendschappen die ten grondslag liggen aan de Europese vereniging van de afgelopen 50 jaar. Tijdens het winterse festival voor jong en oud zijn er 53 dagen lang lichtkunstwerken van (inter-) nationale kunstenaars te zien. Het Amsterdam Light Festival is het enige lichtfestival ter wereld met een vaarroute. Deze vaarroute - Water Colors toont bezoekers kleurrijke, hedendaagse lichtkunstwerken en slingert dwars door de historische binnenstad. Ook is

er een speciale wandelroute Illuminade - waarbij interactie met de lichtkunstwerken een belangrijke rol speelt. De internationale jury was in april bijeen om uit de 330 inzendingen uit 45 landen een eerste selectie te maken. De jury bestaat dit jaar uit Rogier van der Heide (artistiek leider Amsterdam Light Festival, chief design & marketing officer bij Zumtobel), Paul James (hoofdredacteur van mondo*arc magazine), Jeroen Junte (journalist voor onder andere de Volkskrant, FRAME, Architectuur NL, en Elle Decoration) en Janet Echelman (kunstenaar). Het festival wordt mede mogelijk gemaakt door hoofdsponsor Zumtobel en Canal Company.

www.amsterdamlightfestival.com

06


17-06-15 21:25

ACTUEEL

WE-EF wint reddot

WE-EF heeft de prestigieuze bekroning gekregen voor de nieuwe CFT540 Led. Kort geleden was de introductie van deze serie: een paaltoparmatuur met een architecturale uitstraling en een functionele ledoplossing. De CFT540 kenmerkt zich door een hoge duurzaamheidsprestatie en voldoet aan alle door BREEAM gestelde eisen. De armatuur heeft een flexibele hoogte van 4 tot 6 m en is geschikt voor betrouwbare toepassingen binnen de mooiere woonomgeving, parken, parkeerterreinen en vanzelfsprekend alle OVL-applicaties. De nieuwe serie CFT500 paaltoparmaturen is een belangrijke uitbreiding op het WE-EF ledprogramma voor het verlichten van voet- en fietspaden, de publieke ruimten, promenades, parken, parkeerplaatsen en tevens voor de mooiere woonomgeving. Door zijn zuivere en functionele vormgeving is de CFT500 geschikt voor het integreren in diverse landschappen. Of het nu gaat om historische stadsgezichten, moderne architecturale gebouwen of promenades langs de noordelijke kustlijnen, de CFT500 Led paaltoparmaturen-serie biedt veel mogelijkheden voor het efficiënt en toch esthetisch aantrekkelijk verlichten van publieke ruimten. De nominale lumenstroom van de CFT500 is 4536 lm bij 350 mA en kan worden verhoogd tot maximaal 8294 lm bij 700 mA. De CFT500 is uitgerust met een 6/6 kV overspanningsbeveiliging die in de leddriver is geïntegreerd conform de IEC 61643-11. Vanzelfsprekend is de CFT500-serie beschikbaar in de kleurtemperaturen 3000 en 4000 K. Bijzonder zijn ook de corrosiebestendige eigenschappen die cruciaal zijn voor betrouwbaarheid en duurzaamheid. Als resultaat van jarenlang onderzoek, praktische testen en ervaringen uit projecten in bijna alle klimaatsoorten is de WE-EF 5CE corrosiebescherming tot stand gekomen. Al met al geen geringe prestatie. www.we-ef.nl en www.axioma.be

07


17-06-15 21:25

ACTUEEL

Inspectiecongres 2015 Het inspectiecongres bestaat al enkele jaren, en wordt steevast bezocht door enkele honderden deelnemers. Op 25 november 2015 zal dit congres voor de vierde keer worden georganiseerd in Ede. Het thema in 2015 is ‘inspecteren in 2020’, want er staan de inspectiemarkt belangrijke ontwikkelingen te wachten. De look and feel van het congres zullen ook afwijken van de eerdere inspectiecongressen. Een belangrijk verschil zal zijn dat de deelnemers een veel grotere directe invloed op het congres kunnen uitoefenen; aanhoren wordt meedenken en meebeslissen. Het congres zal ook spectaculairder zijn. Een bijzondere openingsact en een stage-production in de middag zullen dat snel duidelijk maken. Traditiegetrouw zijn er weer boeiende sprekers. Zo zal Erik Schoppen spreken

over vertrouwen. Dit is het ingrediënt voor toekomstgericht inspecteren. Zonder vertrouwen geen klant. Maar wat is vertrouwen eigenlijk? En hoe valt daarvoor te zorgen? Schoppen is een bekende gedragsonderzoeker in Nederland. Een andere bekende Nederlander is Titia Siertsema (voorzitter van Uneto-Vni). Zij komt spreken over PvE Veiligheidsinspecties. Dit document is in opdracht van Uneto-Vni opgesteld om richting te geven aan inspecties aan elektrische installaties waarvoor NEN 3140 geen passende oplossing biedt. Peter Treffers zal inhoudelijk ingaan op dit document PvE Veiligheidsinspecties. Verder is er weer de forumdiscussie, die dit jaar gaat over werken onder spanning. Een discussie hierover is hard nodig vanwege het nog steeds bestaande onbegrip over dit belangrijke onderwerp. Wat mag nu eigenlijk nog wel? En waarom is de wetgever zo streng? Dat zijn de vragen die centraal zullen staan tijdens de discussie.

www.inspectiecongres.nl

Aixlight voor Fashion Box

Het Italiaanse kledingmerk Replay is een onderdeel van Fashion Box. In een monumentaal pand uit 1619 is een nieuwe showroom gevestigd aan de Herengracht in het centrum van Amsterdam. Het pand telt acht etages en is in totaal 1000 m2 groot. Vanuit de nieuwe showroom zullen veel evenementen, lanceringen en andere creatieve initiatieven worden georganiseerd. Het pand is volledig gerenoveerd en ingedeeld door B-Covered en Managing Director Benelux/UK Art Zuyderwijk. De oorspronkelijke details van het oude pand zijn hiervoor gecombineerd met een moderne touch. Onderdeel van het nieuwe interieur is diverse ‘SLV by Lagotronics’ verlichting uit de AIXLIGHT en KARDAMOD-series. De installatie is verzorgd door Hoogveld Elektra. Door het hele pand zijn in de toonruimtes Aixlight R Officependelarmaturen gemonteerd, waarin twee T5-lichtbronnen worden gecombineerd met twee kantelbare ES111-lichtbronnen. Met Aixlight R Wall-wandarmaturen zijn accenten aangebracht. In de gangen is gekozen voor witte Kardamod Surface Round-armaturen, in enkele ES111 en dubbele ES111-uitvoeringen. In de lounge zorgen de ovale OSSA R7s armaturen voor een moderne touch in het klassieke interieur.

www.lagotronics.nl

08


17-06-15 21:25

ACTUEEL

Lamilux krijgt Duitse Design Award

Met de glasdakconstructie Lamilux CI-Systeem Glasarchitectuur PR60 heeft Lamilux deze prijs gewonnen. Het systeem voldoet aan de hoogste standaard voor energieneutrale huizen. Deze award is er voor bijzondere, vooraanstaande ontwerpen, en Lamilux heeft de zogenaamde Special-Mention-prijs gewonnen. Daarmee beloont de jury werk en producten, waarvan het ontwerp bijzondere oplossingen toont,of bijzonder geslaagde deelaspecten. Building and Design is de categorie waarin Lamilux de award heeft gekeregen, omdat het een integraal bestanddeel vormt voor een energieneutraal huis en een bijdrage levert aan energie-efficiënt bouwen.

www.lamilux.de

Reddot voor Lateralo

De Lateralo Ring Led is bekroond met heeft een reddot award 2015. Dit vanwege de innovatieve techniek en de hoge kwaliteit, het design en de verlichting. De armatuur gaat gemakkelijk op in architectonische interieurs; hij is ultravlak en lijkt gewichtloos in de ruimte te zweven. Verder biedt Lateralo een optimaal visueel comfort en een nagenoeg schaduwvrij, uitgestrekt licht. Dat is mogelijk door de innovatieve lichtsturing

met een indirecte lichtcomponent die een bijzonder brede lichtverdeling heeft. Deze vereenvoudigt ook de lichtplanning en interieurinrichting, aangezien de lichtverdeling met gelijkblijvende breedte een variabele afstand tot het plafond mogelijk maakt.

www.trilux.com

09


17-06-15 21:25

Gezonde leeromgeving door goede lichtvormgeving Verlichting op scholen is nu heel andere koek dan 30 jaar geleden. Hoe kunnen de lichtplannen zo worden aangepast, dat kinderen en hun onderwijzers in de

• door Richard Out

leslokalen goede verlichting hebben om bij te werken? Analyse en visie van een lichtontwerper. Nieuwbouw Oosterveld-school in Uffelte.

E

Een bekende lichtfilosoof vertelde mij eens tijdens een lezing: “Als je kinderen snel moe wilt hebben, zet ze dan voor een tv in een geheel donkere ruimte.” Voor veel scholen vormt dit de dagelijkse praktijk. Bij gebruik van digiboard of smartboard wordt de verlichting in het lokaal uitgeschakeld en worden de ramen verduisterd met screens. Naar aanleiding van een artikel in [inst]ALLICHT valt te constateren dat het lichtplan, de lichtvisie in dit artikel gelijkwaardig is aan het lichtplan voor een klaslokaal van 30 jaar geleden. Ondanks het gebruik van een dynamische lichtcomponent en led-armaturen blijven we directe verlichting toepassen in een klaslokaal. Mijn stelling is dan ook: verbeter de leeromgeving van kinderen met een goed

lichtontwerp van een lichtontwerper, in plaats van een lichtontwerp waarbij verkoopargumenten als energiebesparing, led en dynamisch licht leidend zijn. Een goed lichtontwerp laat zien dat men vooral goed zal gaan presteren in de vormgegeven en geadviseerde ruimte. Een lichtontwerper zal door analyse en visie een lichtontwerp verzorgen dat op maat is voor de taak van de gebruiker binnen de ruimten waarop het ontwerp betrekking heeft.

Analyse Hoe nu een analyse te formuleren voor een onderwijsruimte? In een schoolgebouw/opleidingscentrum is deze ruimte niet vanzelfsprekend standaard gedefinieerd. Tegenwoordig wordt ieder oppervlak in scholen hiervoor

10


17-06-15 21:25

Foto’s links en onder: De mediatheek in een onderwijsruimte ontworpen in 2005 door B+O architecten Meppel, Pieter Brink.

Spiegeling

w

d-school

gebruikt. Gangen, hallen en pleinen, lokalen en kantine. In het verleden was het zo dat het schoolbord zat vastgeschroefd aan de muur in het lokaal. Tegenwoordig hebben we WiFi en daarmee is de educatieplek overal. Waar bereik is, hebben we de mogelijkheid te onderwijzen. Te onderwijzen op maat. De ruimte is niet meer vanzelfsprekend, de ruimte is vooral flexibel. Ook de onderwijsmethoden gaan hiermee om. Klassikaal onderwijs is niet alleen meer. We tal van werkvormen binnen ‘Wie nu nog daar- zien het onderwijs, zelfs op afstand. mee aankomt, Ligt een student in het ziekenhuis, dan is diegene bereikbaar heeft een onder- voor onderwijs, mits de mogelijkwijsachterstand’ heden kunnen worden aangeboden. Het onderwijs is ook veranderd. Door inzichten in diverse onderwijsmethoden die zijn vormgegeven in bijvoorbeeld het Dalton-, Jenaplan- en Montessori-onderwijs. Hierbij is het klassikaal onderwijs verschoven naar thematisch en projectgericht onderwijs met werkgroepen, kringgespreken en daarop aangepaste lesmethoden. Kortom, de klas van veertig jaar geleden is niet de klas van nu. Onlangs sprak ik met collega’s over de presentatievorm Prezie van Microsoft. Ze gaven aan dat schoolgaande kinderen hiermee tegenwoordig regelmatig presentaties moesten geven, waardoor het gebruik van digiboard en smartboard wordt bevorderd. Zelfs individuele laptops of tablets vallen binnen het lesprogramma waar te nemen. Er zijn ook scholen waar de leerlingen alleen nog maar werken met behulp van tablet of notebook. Met licht, of dit nu kunstlicht of daglicht is, moeten we hierbij dienend te werk gaan. De behoefte moet op de juiste manier worden ingevuld. Dit vraagt een goede analyse van de lichtvormgever.

Wat we dus vooral tegenkomen binnen het onderwijs zijn contrastverschillen en spiegelingshinder. De beeldschermen van tablet en notebook zijn veelal hoogglans spiegelend. De contrasten die nodig zijn om een digiboard of smartboard goed te laten uitkomen, zijn van belang. Hiermee moeten we omgaan in de planning van dagen kunstlicht. Indirecte verlichtingsvormen zorgen voor geringe verblinding in glanzende oppervlakten. Ook is bij indirecte verlichting licht minder glare aanwezig op het oppervlak van de schermen van digi- en smartboard. De praktijk geeft een heel andere werkelijkheid weer dan deze analyse.

Kantooromgeving beter af Ik ben van mening dat het lichtbeeld en de lichtvormgeving binnen het onderwijs over het algemeen niet met de praktijk mee is veranderd, terwijl de mogelijkheden voor uitwerking wel zijn toegenomen. Ook is het lichtontwerp nauwelijks aangepast op de voortgang van het onderwijs met al zijn verschijningsvormen. De onderwijswerkplek is vergelijkbaar met de kantooromgeving, en de normen voor de kantooromgeving gelden hier zeker als minimaal uitgangspunt. In een kantooromgeving weten we allemaal goed om te gaan met de beeldschermwerkplek. Na de invoering van de computerwerkplek zijn we ons gaan bezighouden met indirecte verlichtingsvormen

11


17-06-15 21:25

met alle gevolgen, het investeringsbudget op kantoor is circa € 250 per werkplek voor verlichting, inclusief montage en installatie. Een onderwijsgroep van 30 personen krijgt € 65 per persoon. Dat verschil loopt vanzelfsprekend door in het energieverbruik en ook de exploitatiebegroting. Een gemiddeld digiboard verbruikt meer energie dan de verlichting in een onderwijsruimte.

De ergonomische vraag

Nieuwbouw Oosterveld-school in Uffelte.

binnen kantoorruimten en werkplekken. Het onderwijs profiteert daarvan nog zelden, terwijl we allemaal weten dat indirecte verlichting een concrete verbetering vormt binnen het werkklimaat bij beeldschermgebruik. Door het bouwbesluit zijn de ruimten genormeerd. Witte plafonds op goede hoogte, enzovoort. In een klaslokaal is naast de horizontale verlichtingssterkte en helderheid ook de verticale verlichtingssterkte en helderheid steeds belangrijker geworden door het gebruik van smarten digiboards.

Visie Om een visie te formuleren voor een lichtontwerp voor een onderwijsruimte hebben we te maken met een grote verscheidenheid aan uitgangspunten. Deze moeten worden omschreven en vastgelegd, met name om een overzichtelijk uitgangspunt te hebben voor het ontwerp. Daglicht speelt daarbij een hoofdrol, vanuit het bouwbesluit is een bepaald oppervlak aan venster wenselijk per m2, afhankelijk van de functie van de ruimte. We hebben hiermee rekening te houden bij de planning van kunstlicht. De visie-ontwikkeling wordt niet alleen bepaald op basis van de luxwaarde. Ook de investeringsvraag, de ergonomische vraag en de voorschriften van de normen en richtlijnen zijn van belang. Dit alles moet worden meegewogen om te komen tot een evenwichtige lichtvormgeving. Voor de opdrachtgever en eindgebruiker is het wenselijk hierover in het voortraject al duidelijkheid te geven, en om de lichtontwerper deelgenoot te laten zijn van de consequenties voor bijvoorbeeld zijn exploitatiebegroting.

De investeringsvraag In een onderwijsruimte komen op circa 70 m2 30 mensen bijeen. Een onderwijzer met klasse-assistent hebben volgens de Arbo een werkplek, met alle voorwaarden van licht, klimaat enzovoort. Er zijn 25 tot 28 leerlingen/ studenten. Zij hebben per persoon circa 2 m2 ter beschikking. Een werknemer in de utiliteit heeft gemiddeld 10 m2. Dit

Door het werken met laptop en tabblad kan directe verlichting niet meer in verband met de mogelijkheid van directe lichtstraling op het beeldschermoppervlak, dat veelal glanzend is. Dit komt onder andere omdat een tablet-scherm horizontaal wordt gebruikt. We krijgen door lichtreflectie op het beeldscherm te maken met concurrerende beeldvorming. Focus ik mij op de informatie op het beeldscherm of op de reflectie van de direct stralende verlichting? Dit heeft ongemerkt een vermoeiend effect.

Doelgroep 4 tot 67 jaar We moeten hierbij de NEN EN-12464/3 nauwgezet volgen. De randzone van 60 cm langs wanden en gevels is er niet meer, gelukkig. Door volle onderwijsruimten is ook dit oppervlak bezet door leerlingen/studenten. UGRwaarden van armaturen worden steeds belangrijker en een UGR van >19 kan niet meer bij het gebruik van smarten/of digiboards en laptops en tablets. Reflectiewaarden zijn van prominent belang. Het is wenselijk dat het lichtniveau kan worden aangepast op basis van de diverse activiteiten: kringgesprek, projectgroep, lezing/presentatie, concentratie en creativiteit. Ook het lichtbeeld moet hierop inspelen in lichtkleur en contrast. Het lichtontwerp met zes armaturen aan het plafond met een UGR <19 en twee asymmetrische schoolbordverlichtingsarmaturen is verleden tijd. Wie nu nog daarmee aankomt, heeft een onderwijsachterstand. Cilindrisch lichtplannen wordt gevraagd. Nog een aandachtspunt is dat we in het meest extreme geval te maken hebben met een doelgroep in de leeftijd van 4 t/m 67 jaar die binnen één en dezelfde ruimte moeten functioneren. Met dit feit moeten we constateren dat onderwijsruimten op het gebied van licht de meeste aandacht behoeven.

Ontwerpen naar de menselijke maat Smart- en digiboards met een ambilight-systeem zijn nog niet zo’n slecht idee. We zullen meer en meer de reflectievlakken als lichtkaatsend oppervlak moeten gaan gebruiken. Dit kan middels wall washers en indirecte verlichtingscomponenten. En dan hebben we ook nog het genoe-

Door de eenzijdige lichtuitstraling van smarten digiboards komen er meer jongeren naar de oogarts. Deze wijzen erop dat de oogontwikkeling van jongeren nog niet volledig is, en dat digiborden deze ontwikkeling niet stimuleert. De eenzijdige uitstraling in intensiteit, leestekengrootte en omgeving zorgt ervoor dat belangrijke prikkels komen te vervallen. Meer jongeren hebben een correctiebril nodig. Dit nodigt uit tot een vervolgartikel.

12


17-06-15 21:25

gen van het daglicht. Maken we hiervan optimaal gebruik? In 1957 wisten ze het al: veel daglicht zorgt voor een frisse ruimte, het licht is dynamischer dan een mens kan bedenken, en met ramen op het noorden is het contrast lager. De meeste lichtadviseurs benoemen daglicht echter niet eens, sommigen zouden de zon wellicht het liefst uitschakelen. Wie gaat voor optimale energiebesparing en CO2-reductie, zal daglicht toch vaker moeten inzetten als lichtoplossing. Ook een architect zal de invloed van een lichtadviseur hierin moeten accepteren. Er zijn tal van mogelijkheden om daglicht bouwkundig in te brengen, van Velux-raam tot Solatube of daglichtspots.

‘Zonder reflectie geen licht’ Vooral bij ledlichtlijnen hebben we te maken met de reflectie van de armatuur, maar vooral van de led gemonteerd op de patine (printplaat) in de armatuur. De led-componenten zorgen voor een grote helderheid. Afscherming moet zorgen voor verdeling van het licht, maar ook voor reductie van de helderheid vanuit de armatuur. Dit wordt niet altijd door de armaturenproducent of -ontwerper onderkend. Bij fluorescentie lichtbronnen is binnen kantoren en dergelijke wel veel aandacht geweest hiervoor. Met ledcomponenten vraagt dit om heroverwegingen van de uitgangswaarden voor de verblindingshinder, dit om te komen tot een acceptabel contrast tussen omgeving en armatuur. Nog een kanttekening bij led: met fluorescentie lichtbronnen was er een afschrijvingstermijn van 12 jaar binnen het onderwijs, en men komt zelfs 30 jaar tegen, dus de levensduur van led verandert daaraan niet zoveel.

Dom? Ik werd geattendeerd op het scherm van de beamer: je ziet het hangen aan het plafond tussen de armatuurlijnen. Door de geconcentreerde helderheid van het licht van de ledlijnen zit er een light-glare over het scherm heen. Je kunt nog net het woord “Dome” ontwaren of staat er nu echt “DOM”. Ik ben benieuwd hoe inspannend de lezing voor de toehoorders is geweest. Ze hadden misschien voor de zichtbaarheid van het beeld op het scherm beter de verlichting kunnen uitdoen, maar dan waren ze misschien erg moe geworden. Het was beter geweest om de mooie ledlichtlijnproducten door een ervaren lichtontwerper te laten inplannen. Die was zich bewust geweest van het volgende: hoe dichter we bij de uitstraling van een lichtarmatuur een reflectievlak plaatsen (presentatiescherm), des te hoger wordt het contrast in de omgeving. Overigens: komt bij u het plafond ook zo donker over? Het is toch echt wit hoor. Door het contrast met de helderheid van de armaturen vervaagt de beoordeling van de omgevingskleur.

Een klaslokaal uit de jaren 70 van de vorige eeuw.

markt te laten zetten. De installateur door hem een uitdagender installatie te laten uitvoeren met een hogere winstmarge op de aangeschafte materialen, en de gebruiker door hem een lichtontwerp te bieden dat meer betekent dan het woord led alleen. Een ontwerp dat duidelijk laat zien en ervaren wat het licht met zijn ruimten gaat doen en wat dit in de exploitatiebegroting van de organisatie zal betekenen. De afschrijving van een lichtinstallatie in het onderwijs ligt gemiddeld op 20 jaar. Een gemiddelde onderwijsinstelling is 12 uur per dag en vijf dagen in de week in bedrijf. Als we de lichtvormgeving binnen de architectuur goed aanpakken, dan heeft men hier lang veel profijt van. Een goed ledproduct garandeert nog geen goede lichtomgeving. Als lichtprofessional, producent, adviseur en installateur goed samenwerken zijn goede resultaten mogelijk.

Koffer vol mogelijkheden Ik heb geen standaard oplossing, die is er niet. Ik heb wel een koffer vol mogelijkheden. Deze vragen echter om een analyse en visie om ze te kunnen toepassen in de ruimte. De ontwikkeling van de ledlichtbron aangevuld met intelligente sturing in kleur en schakelingen heeft ons een extra tool gegeven om goede lichtoplossingen aan te bieden, maar het geeft ons niet DE lichtoplossing voor iedere (onderwijs)ruimte. Een goed lichtontwerp wel.

Hoe dichterbij de uitstraling van een lichtarmatuur een reflectievlak wordt geplaatst (presentatiescherm), des te hoger wordt het contrast in de omgeving.

Conclusie Om niet met een open deur te beginnen van: “Een goed lichtontwerper zal….”, zou ik het anders willen formuleren. En wel zo dat eenieder er wat aan heeft. De leverancier door hem een betere armatuur of lichtdrager in de

13


17-06-15 21:25

Clean and crisp in de kelder van Magna Plaza Men at Work, de multibrand kledingwinkels voor young adults, opende in augustus 2014 de deuren van haar vestiging in winkelcentrum Magna Plaza in Amsterdam. In de donkere kelderverdieping moest

• door Trea ten Kate

I

een winkel komen met de Men at Work uitstraling: Scandinavisch clean en crisp.

Achter het paleis op de Dam staat het voormalige Amsterdamse hoofdpostkantoor. Na een ingrijpende restauratie en verbouwing is het in 1992 in gebruik genomen als winkelcentrum. Het opvallende gebouw met een mengvorm van neostijlen staat in de top 100 van Nederlandse UNESCO-monumenten en in 1992 werd het toegevoegd aan de lijst van tien meest waardevolle monumenten van Amsterdam. Men at Work opende in 2014 de deuren van haar winkel in de kelderverdieping van dit monumentale gebouw. Nordeon, dat professionele led-armaturen ontwikkelt en produceert voor detailhandel, industrie en outdoor, was verantwoordelijk voor de ontwikkeling en uitvoering van het nieuwe lichtplan.

Scandinavisch clean in donkere kelder Men at Work biedt 500 m2 aan denim, fashion en footwear in de kelderverdieping van Magna Plaza. Er valt amper daglicht binnen, dus het was een uitdaging om de ruimte een cleane uitstraling mee te geven zonder kil te worden. De eerste vragen die Rik Kolb, directeur retail bij Men at Work, aan Nordeon stelde, waren oriënterend. “Ik wilde weten of ik producten kleurecht kon laten zien en of led de mogelijkheid biedt om spanning te creëren in de winkel door producten te highlighten. Ons nieuwe concept is Scandinavisch clean en crisp. Omdat we in een donkere kelder zitten, kozen we voor witte muren, plafonds en vloeren. Dat maakte het lastig, het zou een hele witte, kille winkel kunnen worden. De mensen van Nordeon

14


17-06-15 21:25

hielpen bij het zoeken naar de juiste kleuren voor het licht.” Kolb was erg geïnteresseerd in de mogelijkheden van led. “Nordeon heeft me flink bijgepraat over led”, zegt hij. “Ik was benieuwd naar de mogelijkheden en hoe de juiste ledverlichting kan helpen bij het aanbieden van kleding, ook met het oog op de toekomst. Winkels verbouw je eens in de vijf tot tien jaar en ik zocht daarvoor andere lichtbronnen. Eigenlijk kwam het voort uit irritatie over andere lichtbronnen. We openen en verbouwen veel winkels en de lichtoplossing van Nordeon is gemakkelijk te installeren en in te stellen. Bij Men at Work hebben we technologische ontwikkelingen hoog in het vaandel staan, niet alleen in ons online aanbod, maar ook in toepasbaarheid op allerlei gebieden.”

Kledingstuk niet meer buiten bekijken Bij de Men at Work winkels wordt gewerkt met een conceptplan van het eigen conceptbureau. “We zijn met Nordeon een traject ingegaan en dat is besproken met ons conceptbureau. Omdat we in Magna Plaza echter in een donkere kelderverdieping zitten met lage plafonds en bogen, sloot het conceptplan niet helemaal aan. Nordeon was ‘Eigenlijk moet je daarin heel flexibel en ging met andere spots werken. Vanuit de niet in de gaten centrale hal loop je zo onze winkel en mede dankzij de verlichhebben dat het binnen ting is er nu een duidelijke overlicht er is’ gang van de hal naar de winkel. We hebben een soort spanning gecreeerd door narrow beamers te gebruiken die we specifiek op producten richten. Die komen nu duidelijk naar voren. De lage plafonds brengen het risico met zich mee dat klanten in het licht

kijken. Dat is goed opgelost: de verlichting is niet hinderlijk aanwezig. Ik ben heel tevreden over de kleurweergave. Naar buiten lopen om in het daglicht de kleur van de kleding te bekijken, dat is echt iets van vroeger.”

Gebruikersgemak In de Men at Work winkel is het ledlichtlijnsysteem Baldur toegepast. Het ‘clickfast systeem’ is door Nordeon ontwikkeld en daarmee is de verlichting eenvoudig op elke positie aan te passen. Het systeem is geschikt voor algemene verlichting en om accenten te leggen. Voor de eigen Baldur-lichtlijn ontwikkelde Nordeon de Skadi ledspots, een ontwerp met minimale afmetingen. Het kan worden gericht in smalle, medium en brede lichtbundels. “Onze installateur is zeer tevreden over het gebruikersgemak, zoals het kliksysteem waarmee je eenvoudig spots kunt toevoegen of weg kunt halen”, zegt Kolb. “Als we een tafel met producten verplaatsen, dan is het licht ook makkelijk opnieuw te richten. De ledspots wegen bijna niks, zodat ze gemakkelijk te verplaatsen zijn.”

Presentatie Kolb is tevreden over het resultaat. “Licht is aanwezig, maar het moet niet op de voorgrond staan. Eigenlijk moet je niet in de gaten hebben dat het er is. Door het goed te gebruiken, helpt het ons in de presentatie van onze kleding. Het is een frisse winkel geworden met de juiste uitstraling, net als onze website, die ook overwegend fris, wit en clean is. Besparingen kunnen we nog niet goed meten, we zijn net overgestapt, maar het vertrekpunt was vooral een lichtbron te vinden die aansloot bij onze cleane, frisse look en dat is gelukt.” www.nordeon.com www.menatwork.nl

15


17-06-15 21:25

Industriële juwelen in een maatkostuum In Italië werd een nieuw showroomconcept ontwikkeld voor alle Ferrari en Maserati showrooms in Europa. Ook de showroom van Munsterhuis in Hengelo moest onder handen worden genomen. Voor de verlichting werd Fagerhult ingeschakeld.

Fotografie Iemke Ruige

• door Trea ten Kate

J

Jan Willem Duynstee is manager retail van Fagerhult en verantwoordelijk voor het lichtplan voor Munsterhuis. “Nadat we de mogelijkheden en effecten van licht goed hadden doorgesproken met Munsterhuis, kregen we volop vrijheid van handelen”, zegt hij. De vertaalslag van het showroomconcept uit Italië resulteerde in een showroom volledig in led en vanuit DALI aangestuurd. “DALI biedt een grenzeloze vrijheid, maar we hebben wel scènes voorgeprogrammeerd. Daarbinnen hebben we het licht zo ingericht, dat de verkoper het licht kan sturen op de auto die hij op dat moment aan de klant laat zien.”

Via smartphone of tablet Met het lichtregelsysteem DALI is de verlichting centraal

of decentraal bedienbaar en volgens vooraf geprogrammeerde scènes. De mogelijkheden van DALI op het gebied van daglichtregeling, dimmen, in- of uitschakelen en de verschillende scènes zijn grenzeloos. In de showroom van Munsterhuis heeft elke tentoongestelde sportwagen een eigen spanplafond. Daar zijn powerleds in verwerkt met een hoge lm/W-verhouding van 120 lm/W. “De powerleds gaan 50.000 branduren mee. Ter vergelijking: een T5 heeft een levensduur van ongeveer 18.000 branduren. Het mooie van led is dat als je de verlichting op 50% zet, dan bespaar je ook daadwerkelijk 50% en het behoudt bij dimmen de kleurtemperatuur. In de wereld van de retail is dat belangrijk; je wilt ook bij minder licht dat de kleurweergave van je product goed is en dat werkt

16


17-06-15 21:25

eert.” Duynstee vergelijkt de Ferrari’s en Maserati’s van Munsterhuis met juwelen. “De mooiste juwelen zien er mooier uit

niet als de kleurtemperatuur bij dimmen verandert. In combinatie met DALI kun je heel geraffineerd een lichtplan realiseren en programmeren. Voor de aansturing is het niet nodig om naar een hoek van de showroom te lopen. DALI werkt via smartphone of tablet. De verkoper kan dus ad hoc de auto op de juiste manier in het licht zetten.”

Mooier op fluweel Duynstee lette op details, zeker in een showroom voor deze exclusieve en sportieve auto’s is dat een must. Er komen klanten die een hoge mate van luxe, sportiviteit en comfort verwachten. “Alles is superstrak en elementair, zodat de auto dominant aanwezig is en in ‘De diepte van de volle glorie wordt getoond. draait allemaal om de lak goed Het emotionele beleving en deze accentueren’ auto’s moet je in een ambiance zetten die daarop aansluit. Omdat elke auto een eigen lichtplafond heeft, hebben we een studio-effect gecreëerd, als een fotograaf die met de juiste belichting en paraplu’s werkt. Vooral bij metallic lakken is het van groot belang dat je de diepte van de lakken goed accentu-

op het fluweel in het doosje dan aan je vinger. Ferrari’s en Maserati’s zijn industriële sieraden en in een beperkte oplage gemaakt. Het zijn nostalgische merken met een rijke historie. Die moet je als juwelen presenteren.” Vanuit het ‘eigen’ plafond wordt elke auto uit een optimale hoek aangelicht met een ring van richtbare armaturen. “Munsterhuis kan ervoor kiezen om alleen belangrijke details aan te lichten, zoals een stukje gril of een achteruitkijkspiegel. Bij voorkeur worden die delen in een diagonale lijn verlicht, zo verleid je de mensen om eromheen te lopen. We belichten vanuit het plafond, zodat de schaduwen heel natuurlijk over de carrosserie vallen. Je kunt met licht richting en sturing geven aan wat de mensen zien. Als een juweel op een kussentje.”

Legodoos van led steeds voller Over het geheel genomen ziet Duynstee dat er in de retail steeds meer kennis is

17


17-06-15 21:25

over wat licht kan doen met de te verkopen producten. “Toch is er bij de gebruiker nog onvoldoende duidelijk wat er allemaal mogelijk is. Er is een vertekend beeld van led: dat het te koud of te blauw is. Dat komt allemaal nog uit de beginperiode. Als de eerste indruk niet goed is, dan blijft dat lang op het netvlies en je kunt maar één keer een eerste indruk maken. Tot een aantal jaren geleden was led in aanschaf, verbruik en resultaat nog niet op alle fronten superieur. Nu wel. Ik ben een voorstander van led. Vooral in de retail biedt het veel voordelen. De volgende stap is controlling: licht inzetten voor het gebruik op dat moment. We kunnen drie-, vijf- of zelfs wel tienduizend lumen bereiken met led, maar de vraag is of je dat nodig hebt en wat je ermee gaat doen. Daarover moeten we goed nadenken, maar de legodoos van led wordt steeds voller en we kunnen steeds meer.”

Wauwfactor De aandacht van de bezoeker bij Munsterhuis wordt onmiddellijk naar de glanzende, sportieve wagens getrok1-4_Allicht Rev 3.pdf 1 kijkt 17/06/2015 ken. Waarschijnlijk men toch 10:34 ook even omhoog, naar

de spanplafonds waaruit het licht komt. Ook dat past bij de ‘wauwfactor’ van deze auto’s. Mensen die van deze auto’s houden, houden over het algemeen van mooie vormgeving en design en kijken ook naar de ambiance. De retrostijl in de lounge komt overal terug, ook in de aparte ruimten naast de showroom, waar de verkoper zich met de klant kan afzonderen. Daar kan men in alle rust bekijken welke accessoires er zijn. Daar staan de stoelen, de leersoorten en -kleuren, de wieldoppen en de displays met de lakkleuren.

In de sportsnoeptrommel “Het was kicken”, zegt Duynstee over deze opdracht. “Alles in deze showroom is dienend aan het product. Er is een complete wereld gebouwd en die wereld past om het product als een maatkostuum. Als je over de drempel stapt, dan heb je direct een gevoel van: wauw, nu gaat het gebeuren. Als je van sportauto’s houdt, kan je niet om zo’n showroom heen, je stapt binnen in een sportsnoeptrommel.” www.fagerhult.nl

Defy convention...

C

The world’s thinnest and most flexible lighting solutions*

M

Y

Lomond

Ness

Edinburgh

Clyde

CM

MY

CY

CMY

K

*With the integrated optics in Design LED Products’ patented technology

Based on their award winning and outstanding technology, Design LED Products offer the world's thinnest shelf lighting solutions* and the world's thinnest & flexible backlighting solutions*. The high density Ness and the cost-optimised Lomond LED module reveal new areas of applications for backlighting and signage in a unique, thin design allowing single-sided, double-sided and even convex or concave forms. Edinburgh in a ultra-slim luminaire design at only 6mm and the flexible Clyde at only 2mm are ideal for integration into furniture, undercabinet lighting and retail lighting.

Design LED Products Ltd

Alba Innovation Centre Livingston, EH54 7GA [email protected] www.designledproducts.com Tel: +44 (0) 1506 592323

18


17-06-15 21:25

Tijd voor nieuwe norm in sportverlichting Boudewijn Lie en Mark Laponder zijn experts op het gebied van sportverlichting. Samen zijn zij vanuit de NSVV nauw betrokken bij de herziening van de Europese norm voor Sportverlichting NEN-EN 12193. Dat werd tijd, zeggen de sportlichtdeskundigen.

door Trea ten Kate Mark Laponder en Boudewijn Lie werken allebei in de sportverlichting. Laponder is als commercieel manager bij Eszet Lighting dagelijks bezig met het verlichten van sporthallen, zwembaden en andere sportfaciliteiten. Lie doet dit vanuit zijn bedrijf Aerolux. Lie is binnen de NSVV lid van het Kernteam Outdoor en richt zich op alles wat met buitensporten en licht te maken heeft. Laponder van het Kernteam Indoor doet hetzelfde voor de binnensporten. “De huidige norm voor sportverlichting dateert uit 1999 en in 2008 zijn er enkele wijzigingen doorgevoerd”, zegt Lie. “Het is tijd dat er uitgebreid en kritisch naar wordt gekeken.”

Olympische Spelen 2012

De aanleiding voor de herziening van de Europese norm voor sportverlichting heeft veel te maken met de Olympische Spelen 2012 in Londen. Lie: “Voor de Olympische Spelen was de verlichting ontworpen volgens de huidige Europese norm. Men kwam erachter dat er veel niet meer klopt. Er waren verschillende problemen, zoals bepaalde verlichtingssterktes die onvoldoende waren voor de tv. In slow motion werd beeld niet

altijd goed weergegeven. Ook ontstond er discussie of tribunes moeten worden verlicht, en waren er vragen over de mate van verblinding.”

Europese werkgroep

De herziening van de norm gebeurt op Europees niveau in een werkgroep van de Technische Commissie 169 van de CEN. Elk Europees land zorgt voor een afvaardiging. Vanuit Nederland is de NEN daarvoor verantwoordelijk. Laponder legt uit: “Als NSVV zijn wij een schaduworganisatie van de NEN en van daaruit zijn Boudewijn en ik lid van de werkgroep van de CEN.” Ze kijken tevreden terug op de eerste bijeenkomst van de Europese werkgroep (eind april). “In grote lijnen waren we het met elkaar eens”, zegt Lie. “We wachten nu nog op reacties uit de landen die er niet bij waren. Het was een positieve bijeenkomst, maar er gaat nog een flinke procedure overheen voordat er daadwerkelijk een nieuwe Europese norm ligt.”

Licht en camera

De volgende bijeenkomst vindt plaats in de zomer. De BBC en Sky zijn daarbij aanwezig om hun kennis vanuit de televisiewereld in te brengen. Laponder: “Licht heeft een bepaald kleurenspectrum, daar kan een camera gevoelig voor zijn. Je kunt een heel breedbandig spectrum aanbieden, maar als de camera dat niet oppikt, dan heb je er niks aan voor de tvopnamen. Er moet een betere afstemming komen tussen de lichtbron en de camera.” Op dit moment is de NSVV

19


17-06-15 21:25

NIEUWE VERBATIM ‘ANTIGLARE’ AR111 LED SPOTS

“Het enige verschil is de 86% besparing” ► Past in alle AR111 armaturen ► Lager verbruik i.c.m. actieve koeling ► Lange levensduur van 40.000 uur ► Dimbaar

www.verbatim.com [email protected] +31 (0) 70 3367 600

LED_advert_85x249mm_NL_NLJune2015.indd 1


17.06.2015 09:17:10

17-06-15 21:25

volop bezig om ook in Nederland omroeporganisaties enthousiast te krijgen en in te laten zien wat de meerwaarde is van een samenwerking. Laponder en Lie hopen dat er deskundigen aanschuiven. Lie: “Ik weet alles over licht, maar niet over camera’s en opnametechnieken. Misschien wordt het hier wel anders gedaan dan in Engeland. De ene omroeporganisatie wil misschien goede close-ups van het publiek kunnen maken, de ander wil misschien juist minder licht op de tribunes voor een mooi contrast met het sportveld.” Laponder vult aan: “Ik probeer nu iemand in Nederland te vinden die hierover mee wil praten. We willen voorkomen dat we iets op papier zetten en dat het in Nederland achteraf anders blijkt te werken. Het gaat in de tv-wereld om de mooiste beelden en licht speelt daarin een belangrijke rol.”

Dynamische omgeving

Daarnaast was er nog het probleem van ‘verblinding’. Laponder legt uit: “Bij de Olympische Spelen werd in de buitensporten nog niet veel met led verlicht. Bij de binnensporten wel. Led geeft een iets sterker licht en dat veroorzaakt meer schittering op bijvoorbeeld het water in het wedstrijdbad of op de vloeren van de sporthallen. Met name in de binnensportlocaties wordt nu de vraag gesteld hoe sterk die schittering van led mag zijn, voordat het hinderlijk wordt.” In de huidige norm voor sportverlichting wordt verwezen naar de norm voor werkplekverlichting. Daarin wordt verblinding uitgedrukt in Unified Glare Rating (UGR). Dit getal geeft aan in welke mate licht in een ruimte lichthinder veroorzaakt vanuit ooghoogte en horizontale kijkrichting van de gebruiker. “Het is heel gek dat je voor een dynamische omgeving als een sporthal moet kijken naar een heel statische norm voor werkplekverlichting”, zegt Laponder. “Dat is helemaal niet representatief voor sportlocaties. Geen enkele werkplek is vergelijkbaar met een sporthal. Sporthallen zijn soms zeven meter hoog en sporters kijken alle kanten op, niet alleen horizontaal. Je moet de volleybal of shuttle goed kunnen raken, zonder te worden verblind. In de concepttekst waaraan we nu werken is daarvoor aandacht.” Laponder en Lie brachten de mate van verblinding in als belangrijk punt voor aanpassing. “Verder hebben we voorstellen voor aanpassingen gedaan voor golf en korfbal. Voor korfbal staat nu alleen de binnenverlichting omschreven, we willen korfbal als buitensport er ook in hebben. En voor tennisbanen loopt er nu een discussie wat het belangrijkste deel van de baan is. Moet er worden verlicht tot de belijning van de baan of helemaal tot aan het hek? Daarover is men het internationaal nog niet eens.”

Proces van concept tot nieuwe norm

Er is geen harde deadline gesteld voor de nieuwe norm voor sportverlichting. “De eerste bijeenkomst was alleen met Engelse collega’s”, vertelt Laponder. “Als het als Europese norm wordt uitgebracht, moeten ook andere landen zich eraan conformeren. Zo’n proces kan redelijk stroperig verlopen, maar de eerste bijeenkomst was heel constructief. Er werden snel zaken in gang gezet en er wordt snel gereageerd. We hebben een aantal punten ingebracht die naar onze mening in de norm moeten worden aangepast en zo’n 80% daarvan is overgenomen in de eerste concepttekst. Het is een opsteker voor de NSVV dat de betrokkenheid en input van onze mensen wordt gewaardeerd en serieus genomen. Dan ga je met een blij gezicht naar huis.”

Licht hier naar hoger niveau

De beide heren steken met enthousiasme tijd en energie in hun werkzaamheden voor de NSVV, naast hun normale werk. “Als lid van een Kernteam van de NSVV ben je met vakgenoten bezig met licht, je bent direct op de hoogte van nieuwe ontwikkelingen en het vergroot je netwerk”, legt Lie zijn enthousiasme uit. Laponder: “Licht is emotie. Met licht kun je dingen maken en breken. Toch wordt licht vaak als iets technisch gezien. Er is zoveel te vertellen over licht, maar dat moet op een gefundeerde manier gebeuren. Het is belangrijk dat kennis van licht wordt samengevoegd en dat de kennis op een goede manier wordt uitgedragen. Je kunt daarover een lijvig stuk schrijven, maar de NSVV doet dat op een aansprekende manier, door bijvoorbeeld seminars en workshops te organiseren. Ik haal veel lol uit mijn werk als lichtadviseur, maar dat gaat verder dan het geven van goede lichtadviezen en mooie orders scoren. Bij de NSVV deel ik mijn kennis en ervaring met andere experts en we dragen dit uit naar de markt, zodat alles wat op het gebied van licht in Nederland gebeurt, op een hoger niveau komt.”

Publicaties

De NSVV biedt verschillende publicaties over sportverlichting aan op haar website. Naast de publicatie Verlichting voor sportaccommodaties: Algemene grondslagen (SV-320) zijn er publicaties met aanbevelingen voor afzonderlijke sporten.

www.nsvv.nl/publicaties

21


17-06-15 21:25

Made in Holland

Ontdek onze bewezen innovatieve totaaloplossingen op het gebied van ledverlichting. milieu besparend energie besparend dynamische besturing noodstroom voorzieningen bewezen levensduur direct kopen bij fabrikant

Ledlighting BV & International www.ledlightingbv.nl

U bent van harte welkom in onze showroom in Barendrecht.

www.QisDesign.com [email protected] 22


17-06-15 21:25

OVL en bermen: ‘berm is geen restbak van functies’ Vegetatie, elektriciteitskastjes, reclame, bebording en - uiteraard - openbare verlichting. De bermen staan tjokvol objecten. Richtlijnen voor een evenwichtige inrichting ontbraken tot nu toe, maar daaraan wordt inmiddels hard gewerkt.

• door Rien Kort Het project Alles Over Bermen startte in de zomer van 2014 op initiatief van het CROW en adviesbureau de Kok en partners. “Tijdens een gezamenlijk onderzoek naar OVL in relatie tot de directe omgeving signaleerden we dat bermen een keur aan objecten herbergen”, vertelt Daaf de Kok. “Naast lichtmasten zijn er daar ook verkeersborden, kastjes, groenstroken en nog veel meer. Opvallend daarbij is de vaak willekeurige plaatsing van deze elementen.” Bij navraag blijkt dat een algemene regelgeving op dit vlak ontbreekt. “Samen met CROW hebben we deze handschoen vervolgens opgepakt.”

Online kennisbank Vergelijkbaar met het IGOV online handboek Openbare Verlichting wordt er gedacht aan het aanbieden van de informatie via internet. Het project mag rekenen op de financiële ondersteuning van alle provincies. Samen met gemeenten, waterschappen en Rijkswaterstaat leverden zij input en namen zij deel aan enkele werksessies in de tweede helft van 2014. Alle data zijn inmiddels gebundeld in een conceptverslag, dat als basis dient voor een vervolgtraject. Het doel is het inrichten van een online kennisbank waar alle informatie omtrent bermen paraat is. “Momenteel zijn we 45 factsheets over deelthema’s aan het opstellen. Het voornemen is om deze factsheets online in Wikipediastijl aan te bieden. Naar verwachting is de kennisbank in de loop van 2016 gereed voor gebruik. Deze is dan overigens niet gratis.”

Geen kijk op zaken De CROW kennisbank moet volgens De Kok uitgroeien tot het kennispunt voor het vergaren van informatie omtrent

bermen en alle aspecten die daarbij komen kijken. “Om een voorbeeld te geven: bij de aanleg van een weg heeft de opdrachtgever, wegbeheerder of uitvoerder meestal geen kijk op zaken als natuur, OVL of civieltechnische aspecten.” Dankzij het multifunctionele karakter van het document wordt inzicht geboden in alles wat er speelt op het vlak van bermen. “Het gewenste effect is de verhoging van de kwaliteit en de functionaliteit van bermen. Dit kan goedkoper, mooier en bewuster.”

Rondjes op een kaart Bij de aanleg van wegen blijkt OVL wel eens het kind van de rekening te zijn. “In sommige gevallen wordt er achteraf een verlichtingsdeskundige bijgehaald, die vervolgens rondjes op een kaart intekent, zonder dat hij veel weet van het type berm of van de landschappelijke inpassing. Dat kan beter en de kennisbank Alles Over Bermen wil daaraan graag bijdragen.”

Spanningsvelden Olga van de Veer, asset-beheerder ‘Groen langs wegen’ bij de provincie Gelderland, maakt onderdeel uit van de kerngroep van Alles Over Bermen. Zij houdt zich binnen het overleg vooral bezig met aandachtspunten als groen, landschap en natuur. In het document worden dan ook een aantal spanningsvelden tussen OVL en de vegetatie in de berm aangestipt. “De afstand tussen de aanwezige lichtmasten en beplanting is daarvan een voorbeeld. Het komt voor dat het licht in de kruin blijft hangen en het wegdek niet bereikt.” Bekabeling is een tweede heikel punt. “Bomen moeten wel eens het veld ruimen in verband met de aanleg van wegen; bij de aanleg van kabels en leidin-

23


17-06-15 21:25

ElektroTechniek ’15 VOOR

WONING, INDUSTRIE, UTILITEIT, INFRA & ENERGIE

Ik maak wonen slimmer!

OnGEëVEnAArDE kwALITEIT VAn hET LIChT En DE DrIVEr sAmEn In 1 mODuLE

Photo Credits: Grieg Hall in Bergen, Norway | Xicato Artist Series, Lighting Design by Kim E. Hughes - Bright Norway AS | Luminaires by Roblon

InTrODuCInG

XIm

XICATO InTELLIGEnT mODuLE

• 1-10V en DALI optie • Onovertroffen diep dimmen, tot 0.1% met DALI en 1% met 1-10V • Geen waarneembare flicker

JAARBEURS | UTRECHT 29 SEPT. T/M 2 OKT. 2015 Vraag nu uw gratis toegangsbadge aan

via elektrotechniek-online.nl

• Geïntegreerde DC driver • Elektrisch en thermisch beschermd • Laatste nieuwe generatie Corrected Cold Phosphor Technology® koele fosfor voor een gegarandeerde behouden lichtkwaliteit • Future-proof platform

ElektroTechniek 365

www.luxendi.com 24

JAE15-1012 Woning en Utiliteit 1/1 FC pag 85x249_v1.indd 1


26-05-15 16:04

17-06-15 21:25

gen raken boomwortels beschadigd.” Een andere belangrijke factor is de invloed van OVL op de aanwezige fauna in en rondom de groenstroken langs de kant van de weg. “Straatlicht kan het dierenleven verstoren. Aanpassen van de verlichtingskleur kan in dat geval bevorderlijk werken.” Verlichting kan in andere gevallen zelfs meer schaden dan goed doen. “In waardevolle open landschappen is geen hoge begroeiing toegestaan. Toch zie je vaak dat er wel lichtpunten zijn geplaatst, die het uiterlijk van het landschap sterk beïnvloeden.” Lichtvervuiling is een mogelijk gevolg, dat door het maken van de juiste keuzes kan worden beperkt. “De juiste armatuur en afscherming of gebruikmaken van dynamische verlichting doen in dat opzicht wonderen. Verlichting kan op bepaalde locaties zelfs onnodig zijn en dient daarom volledig achterwege te worden gelaten. Bijkomend voordeel is de daarmee gerealiseerde energiebesparing.” Een professionele OVLontwerper moet op de hoogte zijn van al deze aspecten.

Stootblokken Namens de provincie Gelderland schoof ook assetbeheerder elektrotechnische installaties en wegelementen Hans Willekes aan bij de werksessies. Zijn expertise is vooral gericht op de verkeerskundige en technische aspecten rondom het thema bermen. Naast 21.500 lichtmasten en 150 verkeersregelinstallaties bezit en beheert Gelderland een aanzienlijke hoeveelheid wegelementen en wegkantsystemen: dynamische reizigersinformatiesytemen, routepanelen, gladheidsmeldsystemen, telpunten, verkeerscamera’s, bebording, bebakening, bewegwijzering en geleiderails. Kortom, een bonte verzameling objecten in de berm die ordentelijk dient te worden verdeeld binnen een beperkte oppervlakte. “Veiligheid neemt als thema in die discussie een belangrijke plaats in. Denk bijvoorbeeld aan de keuze voor botsvriendelijke masten.” Het thema veiligheid gaat echter niet alleen op voor de weggebruikers, maar ook voor het onderhoudspersoneel. “De toegankelijkheid van een lichtmast dient zo groot mogelijk te zijn. Het mastluikje dient vanaf de berm en niet vanaf de weg benaderbaar te zijn.” Een ander punt is het beheer van de berm: “Bepaalde groenaannemers gebruiken de lichtmasten als stootblokken tijdens het maaien. Dergelijke aanrijdingen leiden dus tot een ongewenste kostenpost.” Maaibeschermers verzachten het leed enigszins, maar volgens Willekes is er meer baat bij extra toezicht. “Door beperkte overheidsmiddelen is dit helaas steeds minder mogelijk. Qua beheer maak ik me ernstig zorgen over de kwaliteit in de toekomst.”

‘Geen klachtenregen van burgers, kapitaalvernietiging en ongewenste mediaaandacht’ Eerst oriënteren De natuur is slechts één van de vele aspecten die bij de aanleg van wegen en OVL een belangrijke rol speelt, aldus Van de Veer: “Met dit project hopen wij de verantwoordelijke partijen zoals wegbeheerders te stimuleren om verder te kijken dan hun eigen vakgebied. Eerst oriënteren en niet meteen lichtmasten en overige objecten in de berm plaatsen. Een mogelijke klachtenregen van burgers, kapitaalvernietiging en ongewenste media-aandacht wordt daarmee vermeden.”

Integraal ontwerp Belangrijkste uitgangspunt is volgens hem echter een integraal ontwerp van de berm. “Geen aparte invulling per discipline meer. Het bermdocument kan daarbij als een handige checklist dienen. Informatie over bermen blijft

bovendien op laagdrempelige wijze bewaard, ondanks het verdwijnen van kennis door inkrimping van het ambtenarenapparaat.” Geen restbak, maar een uitgebalanceerde combinatie van uiteenlopende functies. Een beheer- en toonbare berm die een evenwichtig aanzicht geeft. Volgens beheeradviseur Hein den Hartog van de gemeente Arnhem zijn dat de belangrijkste doelstellingen van Alles Over Bermen. “Wel is er een belangrijk verschil per bestuursniveau als het aankomt op het onderdeel OVL: de provincie richt zich vooral op de verkeersveiligheid, terwijl gemeenten de sociale veiligheid vooropstellen.” Tijdens de werksessies is het Den Hartog opgevallen dat er een standaard beeld heerst van de berm: “Die bevindt zich volgens de bestaande beeldvorming voornamelijk in het buitengebied, ver buiten de bebouwde kernen. Deze locaties beschikken nauwelijks over OVL. Binnen de bebouwde kom zijn lichtmasten voornamelijk in het trottoir geplaatst, en daarom heeft OVL niet echt een grote rol gekregen in dit project.”

Goede verhouding Het creëren van richtlijnen die ook gericht zijn op OVL zijn daarentegen wel noodzakelijk. “Per discipline moet duidelijk zijn wat we van elkaar mogen verwachten. Of het nou gaat om beplanting, verlichting of waterafvoer, het streven is een goede onderlinge verhouding van alle betrokken functies.” Arnhem beschikt over 700 km aan wegen, waarbij tientallen partijen zijn betrokken. In het verleden is wel eens gebleken dat de plannen van de één haaks stonden op die van een ander.” Het ontstane document is een handige tool voor wegbeheerders: als kennisbank en instrument om kaders te stellen aan de werkzaamheden van uitvoerende partners, want een terugtrekkende overheid betekent dat er ook steeds meer werk terecht komt bij externe partijen. Die willen ook weten waar ze aan toe zijn.”

www.igov.nl

25


17-06-15 21:25

IGOV Kort • Op 2 juli organiseert het IGOV voor overheidsmedewerkers een kenniscafé Aanbestedingen. Onderdeel van het programma is het presenteren van de uitkomst van een enquête over aanbestedingen, zie de IGOV-website voor de enquête. • Op 2 juli vindt in Nijmegen de finale plaats van de Light Challenge 2015. Meer informatie is te vinden op de IGOV-website. • Tijdens de IGOV Innovatie Platform-bijeenkomst in Utrecht heeft Innolumis haar MVO-beleid op gebied van Social Return gepresenteerd. Wilt u als gemeente of marktpartij ook een presentatie geven van de eigen invulling, dan bent u van harte uitgenodigd om u hiervoor aan te melden via [email protected]. • Het IGOV gaat de samenwerking met MVO Nederland aan om de kennis over toepassing van Social Return te bundelen en daarmee IGOVdeelnemers ondersteuning te kunnen bieden bij vragen hierover. • Het IGOV projectteam Storingsestafette gaat een landelijke inventarisatie uitvoeren van het onderwerp storingen OVL. Het is de bedoeling dit jaarlijks te blijven doen en zo een jaarlijkse rapportage van alle voorkomende storingen te krijgen per regio. Gemeenten, provincies en marktpartijen worden uitgenodigd om mee te doen aan het verzamelen van de gegevens. • Het IGOV is opdrachtgever voor de Technasium Top Award 20152016; een ontwerpwedstrijd met als thema Licht en Donker voor scholieren van 75 Technasiums in Nederland. Wilt u als gemeente, provincie of marktpartij scholen in uw regio begeleiden, dan kunt u zich hiervoor aanmelden via [email protected].

Een geheel andere ervaring

We vinden samen de meest kosteneffectieve en technisch hoogstaande oplossing die perfect aansluit bij uw wensen.

Sitiopark 13 3941 PP Doorn 0343 42 02 02 [email protected] www.dekruijter.nl

26


17-06-15 21:25

Richting geven aan renovatie OVL Niemand zegt dat beheer van openbare verlichting eenvoudig is. Het is soms best lastig om geformuleerd beleid ook daadwerkelijk om te zetten naar concrete maatregelen. Spectrum Advies en Design heeft een model ontwikkeld dat de beheerder ondersteunt in het maken van keuzes. Duurzaam verlichten, efficiënter beheer, veiligheid borgen, geld besparen, energie besparen, kosten besparen; de gemeentelijke doelstellingen zijn vaak best ambitieus. Het is de uitdaging om beleidsdoelen zo met elkaar in verband te brengen, dat ze een afspiegeling zijn van de beleidsvoornemens van het bestuur. De beheerder wenst echter ook praktische handvatten om de doelen te realiseren. Voldoende geld is een voorwaarde, maar als onduidelijk is waar de vervangingen moeten plaatsvinden, blijft het lastig. En het is ook niet wenselijk om vervangingen lukraak uit te voeren.

Versnippering van de verlichting is niet wenselijk. Vervangingsprojecten met een logische samenhang hebben vaak de voorkeur. Het model dat Spectrum heeft ontwikkeld, geeft zicht op al deze aspecten. De

beheerder weet dus waar renovaties gaan plaatsvinden, maar ook wat ze gaan kosten en welk effect ze gaan hebben. Energiebesparing, kostenbesparing en (versneld) saneren zijn nu te kwantificeren. Ook is het effect van dimmen eenvoudig in beeld te brengen. Wat kost het, maar ook wat levert dit extra op aan energiebesparing? Al een aantal keren is gebleken dat de vervangingen eenvoudig in beeld komen, doordat de beheerder weet dat de voorgenomen renovaties in het verlengde liggen van het voorgenomen beleid. Het geld voor renovaties wordt aantoonbaar goed besteed. Door het renovatie-overzicht zowel in lijstvorm als in geografische samenhang inzichtelijk te maken, komt men snel tot praktisch uitvoerbare plannen. Gemeenten reageren dan ook enthousiast. Het model ligt in het verlengde van de ambities van de gemeenten om CO2 te reduceren. Het SER-energieakkoord vraagt namelijk jaarlijks de cijfers met betrekking tot de actuele OVL-installatie en het energieverbruik. Met het model geeft Spectrum richting aan energiebesparing voor de gemeenten. Kan 20% energiebesparing in 2020 worden gehaald? Spectrum kijkt graag samen naar de mogelijkheden.

www.spectrumadvies.nl

27


17-06-15 21:25

Smaakmakers van de Euroluce

Op de Euroluce in Milaan tonen zo’n 300, veelal Italiaanse, lichtfabrikanten om het jaar hun nieuws op het gebied van binnen- en buitenverlichting voor zowel de consumentenals de projectmarkt. Daarnaast staan in de binnenstad van Milaan zelf nog eens honderden jonge ontwerpers die ook volop experimenteren met licht, vooral qua materialen en interactieve toepassingen. Een selectie van deze spraakmakende smaakmakers. • door Monique van Empel

Muur van licht

Vogelzwerm Variabele led-lichtinstallatie van Graypants met organisch gevormde hanglampjes van hergebruikt karton. Zo’n installatie oogt, net als een vogelzwerm, vanuit elk perspectief weer anders. Verkrijgbaar met zeven verschillende hanglampen, waaronder dit model Moa. Maatwerk mogelijk.

www.graypants.com

Levendige lamp De mannen van Studio Toer, Castor Bours en Wouter Widdershoven, brengen met Moti hun tweede interactieve lamp. Zodra de stekker in het stopcontact gaat, wordt Moti opgeblazen als een ballon en reageert op geluid door zachtjes heen en weer te bewegen of – bij een hard geluid – door te trillen.

In Milaan trok deze lichtmuur van Quasar veel bekijks. De Lum Wall is een idee van Estefania Johnson en wordt opgebouwd uit wandmodules van 42 x 18 cm met led. De platen zijn gemaakt van koper - naturel of geoxideerd. Lichtbron: 3 W led, 2700 K, 205 lm.

www.quasar.nl

www.studiotoer.com

Roest Joost van Veldhuizen is bekend als meubelontwerper. Ruw, onbewerkt hout heeft zijn voorkeur. Samen met Wouter Smit heeft hij het nieuwe Nederlandse verlichtingsmerk Karven opgericht, dat in Milaan haar première beleefde. Dit hanglampje Roest is een ontwerp van Van Veldhuizen. Het deels geoxideerde ijzer spreekt tot de verbeelding.

www.karvenamsterdam.com

28


17-06-15 21:25

Gas erop Nederlandse ontwerpers hebben er een handje van om zelf machines te bouwen, als de beoogde productie daarom vraagt. Floris Wubben kwam op het idee om een nog niet afgebakken keramieken lampenkap te gaan bewerken. Hij ontwikkelde zelf een machine met een gasbrander, zodat hij stukjes klei van de kap kan laten ‘springen’. Op die plekken laat het gebakken porselein meer licht door. Elke lamp is uniek. Dit Globe Project is een samenwerking met keramisch atelier Cor Unum (foto: Maarten Coolen). www.floriswubben.nl en www.corunum-ceramics.nl

Poëtisch Zowel in esthetisch als functioneel opzicht is deze lamp Mesh van Luceplan iets bijzonders. De lichte, bijna transparante structuur bestaat uit een netwerk van metalen kabels met op de snijpunten een ledlichtpunt. Elk ledje kan, via een touchscreen display, onafhankelijk van de ander worden aan- of uitgezet voor meer of minder licht, en om een bepaald deel van de ruimte bewust niet of wel aan te lichten. Maximale lichtopbrengst is 8000 lm.

www.luceplan.com

Zwevende lamp Het Nederlandse merk Booo introduceerde in Milaan de intrigerende Floating Lamp. Het gaat om een soort ballon die door de lucht zweeft en op de grond wordt bijgehouden door een robotje dat de reflecterende coating van de ballon doet oplichten. De hoogte van de ballon is controleerbaar, en de lamp is vooralsnog een experiment.

www.booo.com

29


17-06-15 21:25

Alle ontwikkelingen volgen in de verlichtingsbranche? Neem nu een abonnement Goede verlichting is altijd belangrijk. Licht regelt niet alleen onze biologische klok, onze lichaamstemperatuur of stemming. Licht is ook van groot belang voor sfeer en goede werkverlichting. En wat te denken van veiligheid (binnen en buiten)? Redenen genoeg om een abonnement te nemen? Bel ons en we noemen u nog veel meer redenen. Een abonnement (10 nummers) kost slechts € 92,50 excl. btw. Interesse? Een cadeautip misschien? Mail dan uw volledige adressering o.v.v. ‘abonnement’ naar [email protected]

14 [inst]ALLICHT_3-2015(rev0).indd 14 [inst]ALLICHT_6-2015(rev0).indd 30

10-03-15 22:33 17-06-15 21:25

15 22:33

Schuif- en schouwspel Bij Dutch Invertuals toonden Thomas Vailly en Laura Lynn Jansen hun dynamische lamp 101,86°. De op zich vrij heldere platen krijgen pas kleur als ze worden gecombineerd met andere platen. Onderling schuiven en combineren in meer lagen levert steeds een ander kleurbeeld op. Het transparante materiaal bezit kristallijne kwaliteiten die normaalgesproken alleen in de natuur zijn te vinden. Long lasting led, 4800 lm, 50 W. www.vailly.com en www.lauralynnjansen.com

Zwaargewicht IJspegels Deze dimbare hanglamp Volver van Terzani lijkt op een sculptuur met ijspegels. De kettingen van nikkel zijn met de hand over een ledlamp gedrapeerd. Italiaanse vaklui zijn hier ettelijke uren mee bezig, omdat het om honderden meters ketting gaat. Volver is 132 cm lang, 30 cm breed en 78 cm hoog. Naast nikkel naturel (zilverkleurig), zijn de kettingen er ook in goud, brons en zwart nikkel.

www.terzani.com

Label/Breed is een nieuw Nederlands initiatief om ontwerpers en de maakindustrie bij elkaar te brengen. Dit om ontwerpers kennis te laten maken met voor hen nieuwe technologieën en om producenten te laten ontdekken wat er met hun techniek en materialen nog meer mogelijk is. Royal Lovink Industries is een metaalgieterij met nieuwe productie- en procestechnologieën. DEMAKERSVAN hebben een lamp gemaakt van zwaar gietijzer die deze eigenschap enerzijds tart, anderzijds niet ontkent. De lamp is gebaseerd op de vorm van een tol, een object dat te maken heeft met gewicht en balans (foto: Studio Aandacht).

www.labelbreed.nl

Sneeuwvlokje De Nieuw-Zeelandse ontwerper David Trubridge staat bekend om zijn milieubewuste verlichting, gemaakt van bamboe of plantagehout. Snowflake is gemonteerd met aluminium popnagels, en is er in twee maten: 100 en 160 cm doorsnede. In naturel of gelakt bamboe triplex.

www.davidtrubridge.com

31


17-06-15 21:25

Meer kleur in de openbare verlichting Er komen steeds meer wegen bij voorzien van groene ledverlichting, vooral in natuurgebieden en langs landelijke routes. Arthur Kruijtzer heeft een duidelij-

• door Saskia Hendriks

K

ke visie over het nut van meer kleur langs de openbare weg.

Kruijtzer is werkzaam bij Innolumis, een jong lichtbedrijf dat zich heeft gespecialiseerd in openbare ledverlichting. Innolumis heeft acht kleuren leds ontwikkeld en zoekt bij iedere situatie de juiste lichtkleur. Hoge masten met helderwit licht op een drukke rotonde of groene leds in de natuurgebieden. Bij iedere situatie staat goed zicht voorop. Eén van de eerste projecten was de provinciale weg tussen Olst en Wijhe, de N337, waar groene leds zijn geplaatst. “Het is een beetje wennen, maar natuurlijk zit er een gedachte achter. Mensen kunnen ’s nachts het best zien bij het groene deel van het lichtspectrum”, aldus Kruijtzer. “Bij groen licht zien wij het meest. Ook hebben we met groen licht minder energie nodig om een weg te verlichten en daarnaast valt deze kleur ook minder op in

een natuurlijke omgeving. Dat is een bijkomend voordeel.” Ook bouwplaatsen worden steeds vaker groen aangelicht. “Dit komt omdat de beveiligingscamera’s daarmee meer diepte waarnemen. De camera is een beetje als het menselijk oog. Ook de nachtkijkers bij defensie maken gebruik van deze kleur. Dat is niet voor niets.” Ondanks alle voordelen van groen, lijken de traditionele verlichtingsbedrijven te zweren bij de conventionele kleuren straatverlichting geel, oranje en wit. Andere kleuren kunnen in sommige situaties beter passen.

Opgevoerd maanlicht “Neem nu het maanlicht”, vertelt Kruijtzer. “Stel het heeft gesneeuwd op een heideveld op de Veluwe en er is volle

32


17-06-15 21:25

maan. Dan zie je alles heel goed, terwijl een lux-meter bijna nul aangeeft als gemeten verlichtingssterkte. Dat heeft puur te maken met hoe ons oog reageert. Dat is evolutionair bepaald, want vroeger hadden wij ’s nachts natuurlijk alleen maanlicht om bij te jagen. Ons oog is afgestemd om goed te kunnen zien bij dit licht. Wij maken licht met dezelfde golflengte als maanlicht, maar we voeren het iets op, omdat alleen maanlicht niet voldoende is voor straatverlichting. Opgevoerd maanlicht. Het blijkt, dat je hiervoor heel weinig energie nodig hebt. Toen we ermee begonnen, verklaarde iedereen ons voor gek. Veel partijen blijven bij de conventionele kleuren. De ontwikkeling is nu, dat alles naar wit licht gaat, omdat veel mensen vinden dat dat het beste is voor de mens.”

Spooky Innolumis kiest naast gewoon wit ook voor nieuwe kleuren als groen en (wit) maanlicht. “Het gaat om een persoonlijke voorkeur. Net welke lichtkleur je mooier vindt”, meent Kruijtzer. “Wat wel vaak wordt gezegd, is Opgevoerd maan- dat groen licht beter past in een landelijke omgeving. Sommige licht: ‘hiervoor heb mensen ervaren dit groene licht spooky. Om van groen naar je heel weinig als de moonlight-kleur te energie nodig’ gaan, hebben we wat meer blauw toegevoegd in de leds. Zo ontstaat een meer witte kleur. Dit licht wordt vaker toegepast in de bebouwde omgeving. Een voordeel van rood, groen en blauw in de leds is dat de verschillende kleuren in de openbare ruimte beter worden geaccentueerd. Zo zie je kleuren van verkeersborden en auto’s beter. Bij groen zie je dit iets minder, maar onze ogen zijn wel het meest afgestemd op groen. Door iets blauw bij het groen te doen, hebben we dus wel een concessie gedaan. Het beeld is iets minder scherp, maar wel herkenbaarder.”

Geen weten regelgeving Langs doorgaande wegen staat ook regelmatig oranje verlichting, vaak nog oude natriumlampen. Deze zijn niet energiezuinig, gaan regelmatig kapot en veroorzaken relatief veel strooilicht. Gemeenten en provincies mogen zelf bepalen hoe ze hun

beleidsplan openbare verlichting inrichten. Er is geen officiële weten regelgeving voor verlichting langs de openbare wegen, alleen de richtlijn van de NSVV. Overheden zijn ook vrij in de keuze van de kleur verlichting. “De groene verlichting bij Olst-Wijhe zit eigenlijk onder het niveau van deze richtlijn”, weet Kruijtzer. “Er is veel discussie geweest met andere lichtdeskundigen. Je ziet goed bij deze verlichting en het is niet overdreven verlicht. Ons concept is gebaseerd op zichtbaarheid.” Het groene licht is nog niet opgenomen in de richtlijnen en is daarom nog niet te kwantificeren. “Ik verwacht dat dit binnen drie jaar wel het geval is. Veel overheden durven het echter nu al aan en dat is mooi.”

Bat-lamp De provincie Gelderland heeft bijvoorbeeld gekozen voor groene leds langs wegen in de landelijke gebieden. Dat hebben ze opgenomen in hun beleidsplan. Ze hebben een rapport gepubliceerd: ‘Meer zicht met minder licht’. In de aanbevelingen staat over het gebruik van groene ledverlichting, dat de provincie hiervoor vooral toepassing langs

wegen en fietspaden in een ecologische hoofdstructuur (natuurgebieden), open weidegebieden en gebieden ziet, waar de kernkwaliteit donkerte bewaard moet blijven. Naast de natuurvriendelijke groe-

33


17-06-15 21:25

Wat als U betrouwbare informatie over een armatuur wilt?

Buitengewoon goede armaturen gemaakt in Nederland

Bezoek ons op www.megalite.nl/welkom

[email protected]

+31 77 475 7480

LAMILUX - LEIDEND IN INNOVATIE EN DESIGN

ACTIEF ENERGIEBEHEER VOOR HET PASSIEFHUIS LAMILUX CI-SYSTEM GLASELEMENT FEENERGYSAVE • •

• • •

de eerste lichtkoepel met passiefhuis-certificaat de eerste componenten met passiefhuis-certificaat voor de klimaatregio "koud" hoogste passiefhuis-efficiëntieklasse – phA advanced component warmtedoorgangscoëfficiënt (USL): 0,84 W/(m²/K) koudebrugvrij totaalsysteem met een

•

knikvrij verloop van de isotherm optimale eigenschappen voor comfort en hygiëne volgens DIN 4108-2 aan de binnenzijde van de beglazing en de raam- en kozijnprofielen.

LAMILUX CI-SYSTEM GLASARCHITECTUUR FEENERGYSAVE • • •

•

eerste schuine beglazing met passiefhuis-certificaat hoogste passiefhuis-efficiëntieklasse – phA advanced component warmtedoorgangscoëfficiënt UCWi 0,81 W/(m²K) volgens DIN EN ISO 10077-1 en 10077-2 esthetisch glasdaksysteem voor elke dakvorm

• •

minimale condensatie- en schimmelvorming bij een fRsi = 0,79 slagregendichtheid, luchtdoorlatendheid en weerstandsvermogen conform DIN EN

LICHTKOEPELS | RAMEN VOOR PLATTE DAKEN | LICHTSTRATEN | GLASDAKCONSTRUCTIES | ROOK- EN WARMTE-AFVOER | GEBOUWBEHEERSSYSTEMEN LAMILUX HEINRICH STRUNZ GMBH Zehstraße 2 . 95111 Rehau www.LAMILUX.de

Uw contactpersoon: Jan Wurth Tel. +49 9283 595 1263 [email protected]

Tel.: +49 9283 595-0 | Fax: +49 9283 595-290 [email protected] | www.lamilux.de

34


17-06-15 21:25

Kruijtzer uit. “Deze kleur wordt ook door de mens als prettig ervaren.” De universiteit Wageningen onderzoekt momenteel ook het effect van de verschillende kleuren licht op flora en fauna. Het is echter nog heel onduidelijk wat het effect van licht hier is en daarvoor is nog veel meer onderzoek nodig. “Ik denk dat wij over een paar jaar nog veel slimmer kunnen verlichten, ook met kleur, maar je moet wel oppassen dat het geen kermis wordt. Het klinkt misschien raar uit de mond van een verlichtingsexpert, maar je moet niet verlichten als het niet nodig is. Je moet echter wel goed kijken naar de hoeveelheid licht en het soort licht dat mensen of soms dieren in een bepaalde situatie nodig hebben. Daarbij gaat het zeker niet om de hoeveelheid licht op zich, maar juist om het effect wat ermee wordt bereikt, zoals bijvoorbeeld optimaal zicht.” www.innolumis.nl Het rapport “Meer zicht op licht’ is te downloaden op: www.gelderland.nl/4/Home/Eindrapportonderzoek-led-onderweg.html ne led, is er meer verlichting ontwikkeld, gericht op de relatie met de natuur, zoals de bat-lamp, de vleermuizenlamp. Deze is ontwikkeld in opdracht van Rijkswaterstaat en de Zoogdiervereniging. Vleermuizen vliegen normaal van het licht weg, behalve van de kleur amber. Daardoor worden ze niet verstoord, dus de conclusie ligt voor de hand dat die kleur het minst belastend is voor vleermuispopulaties.” De routes van vleermuizen zijn in kaart gebracht en daarop wordt de verlichting dan afgestemd. Dat is goed zichtbaar bij het fietspad langs de N35, tussen Raalte en Heino. Hier is groene ledverlichting geplaatst, maar op een aantal punten branden er echter amberkleurige leds. “Ze worden vooral geplaatst op locaties waar de flora- en faunawet moet worden gehandhaafd”, legt

Na een gedegen voorbereiding heeft Innolumis op 16 april een nieuwe led-armaturen-assemblagelijn geopend. Deze is ingericht bij Metafors (http://www. amfors.nl/zakelijke-diensten/metaalbewerking/) in Amersfoort. Metafors is op haar beurt weer onderdeel van de grotere Amfors Groep (www.amfors.nl), de schakel tussen mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt, regionale werkgevers en lokale overheden.

35


17-06-15 21:25

De toegevoegde waarde van het Dekra Led Performance merk voor de leverancier

Certificering kan sneller Na de voordelen van het DEKRA LED Performance merk voor de eindgebruiker in het vorige nummer, nu ook de implicaties voor de fabrikant. Veel bedrijven denken dat certificering een moeizaam en kostbaar proces is, maar dat blijkt in de praktijk tegenwoordig erg mee te vallen, omdat voor de certifice-

• door Jaap Nuesink

ring ook testrapporten van andere, erkende organisaties mogen worden gebruikt.

D

De certificering voor het Dekra Led Performance merk betekent niet per se meer een grote belasting voor fabrikanten. Zij mogen nog steeds de hele keuring aan Dekra uitbesteden, maar ze mogen nu ook informatie van andere laboratoria aanleveren. Die wordt vervolgens door Dekra gecontroleerd en in het rapport overgenomen. Dat betekent dat het traject van de certificering veel efficiënter kan verlopen, zonder dat het ten koste gaat van de betrouwbaarheid van de gegevens op de datasheet. Om het certificaat te krijgen, moet de fabrikant aan een aantal voorwaarden voldoen. De primaire voorwaarde is dat de producten veilig zijn. De eisen die worden gesteld, zijn gebaseerd op internationale standaarden die voor vrij-

wel alle elektrische producten van toepassing zijn. Dit betekent dat alle wettelijke eisen met betrekking tot veiligheid zijn afgedekt. Die veiligheidsaspecten moeten uiteraard wel zijn gecertificeerd door een erkende instelling. Dat hoeft dus niet Dekra te zijn, maar dat kan elk willekeurig onafhankelijk instituut zijn, dat daarvoor is geaccrediteerd.

Parameters Daarnaast moeten ook de andere parameters, die voor het Led Performance merk moeten worden vastgelegd, worden gecontroleerd. Zoals in het vorige artikel al uitvoerig beschreven, gaat het om een nieuwe set parameters met betrekking tot levensduur, fotometrische eigenschappen

36


17-06-15 21:25

(lichtopbrengst, kleur), elektrische parameters (vermogensfactor, harmonische vervorming) en bestendigheid tegen omgevingsfactoren als stof, water, extreme temperaturen en weersomstandigheden. Voor het keurmerk moet de juistheid van de aangeleverde informatie worden gecontroleerd. Dat kan met behulp van tests die door Dekra worden uitgevoerd, maar ook met behulp van bestaande testrapporten van andere, geaccrediteerde keuringsinstanties. Door gebruik te maken van bestaande informatie, waarover veel fabrikanten nu eenmaal al beschikken, kan de certificering niet alleen veel sneller, maar ook veel goedkoper verlopen. Als de fabrikant - bijvoorbeeld tijdens de productontwikkeling - zijn huiswerk al heeft gedaan, kan hij de nieuwe certificering efficiënt en tegen aanzienlijke kostenbesparingen realiseren.

Inspectie Als eenmaal is aangetoond dat het product aan de eisen voldoet en de relevante parameters op een datasheet zijn aangetoond en vastgelegd, moet de fabrikant aantonen, dat die kwaliteit tijdens de productie is gewaarborgd. Dat wordt uiteraard ook gecontroleerd. Het productieproces en de productielocatie, waar de eindcontrole op de producten plaatsvindt, moeten voldoen aan specifieke eisen. In lijnen komt Al tijdens het ontwerp- grote dat neer op een proces van verlichtings- ISO9000-systeem met aanvullende producten een test- specifieke eisen. instituut erbij betrekken Daardoor is gegarandeerd dat er adequaat toezicht is op het productieproces en op de kwaliteit van de eindproducten. De productielocatie wordt jaarlijks geïn-

specteerd. Voor die inspecties bestaan overigens ook internationale normen. Vaak worden dergelijke inspecties ook al uitgevoerd als onderdeel van andere certificeringen en ook die kunnen door Dekra worden overgenomen. Voor het Led Performance merk moet de fabrikant daarnaast ook extra controles uitvoeren om aan te tonen dat de productiekwaliteit stabiel is. Veel fabrikanten voeren dit soort steekproeven al uit, maar ze moeten er wel op letten dat die steekproeven voldoen aan de eisen van het keurmerk. Dat is niet altijd het geval, dus het kan noodzakelijk zijn kleine aanpassingen door te voeren. De resultaten van deze tussentijdse controles moeten op verzoek aan Dekra worden overhandigd.

Marktcontrole De laatste borging, die onderdeel is van het vernieuwde programma, is de zogenaamde marktcontrole. Dat houdt in dat er een jaarlijks wisselend programma wordt uitgevoerd om te controleren of de specificaties van de producten niet zijn gewijzigd, waardoor het keurmerk niet meer van toepassing is. De fabrikant mag wel wijzigingen aanbrengen, maar moet die altijd melden, zodat ook het certificaat en de datasheets kunnen worden aangepast. Natuurlijk moeten ook eventueel gewijzigde parameters worden gecontroleerd, om de afnemer de garantie te geven dat de specificaties van de fabrikant kloppen. Het controleprogramma verandert jaarlijks om te voorkomen dat een fabrikant zich op de controles kan instellen. Hij weet dus nooit van tevoren welke aspecten extra worden gecontroleerd. Het moge duidelijk zijn dat de fabrikant zijn productieproces en -kwaliteit dus altijd helemaal onder controle moet hebben, om te voorkomen dat de certificering wordt ingetrokken. Als er een nieuwe generatie van het product wordt ontwikkeld, moet ook de certificering worden aangepast. Ook dan

37


17-06-15 21:25

toonaangevende certificeerders voor de verlichtingsindustrie, maar natuurlijk niet de enige. Het voordeel van de nieuwe systematiek is dat alle van geaccrediteerde instellingen afkomstige rapporten voor het Dekra Led Performance merk kunnen worden gebruikt, zodat er niet onnodig tests moeten worden herhaald. Daardoor kunnen de doorlooptijden van de certificering flink worden ingekort.

Designfase

wordt weer specifiek gekeken naar de verschillen en de gevolgen daarvan voor de parameters. Op basis daarvan kan worden beoordeeld welke stappen noodzakelijk zijn om de certificering ook voor het vernieuwde product te behouden. Om de datasheet compleet en up-to-date te houden, kan de inspanning beperkt blijven tot de gewijzigde onderdelen en aspecten.

Specials Als een klant een speciale uitvoering van een product vraagt die buiten de gecertificeerde productfamilie valt, is de certificering daarop niet van toepassing. Het kan zijn dat de inspanningen en kosten voor certificering van die ‘specials’ niet opwegen tegen de opbrengsten als het om kleine series gaat. Het is niet verplicht om alle producten te certificeren, uiteraard mag het keurmerk alleen worden gebruikt voor de producten die het keurmerk hebben gekregen en die op het certificaat staan vermeld.

Doorlooptijd ingekort De certificering mag alleen worden uitgevoerd door geaccrediteerde laboratoria. Dekra is één van de

Het is verstandig om al tijdens het ontwerpproces van verlichtingsproducten een testinstituut te betrekken. Op die manier weet de ontwerper al tijdens de designfase welke eisen en specificaties voor de latere certificering van belang zijn. Zo worden onaangename verrassingen voorkomen en kan de certificering snel worden afgehandeld.

Cree LR22 Het beste led paneel ooit gemaakt, punt.

Gemeenten Als het certificaat eenmaal is uitgegeven, mag het keurmerk worden gebruikt op de producten. Alleen met een keurmerk kan worden aangetoond dat het product is gecertificeerd. Het certificaat bevat tevens de datasheets waarop per product alle parameters staan opgesomd. Het format van de datasheet die bij het Dekra Led Performance keurmerk wordt gehanteerd, kan door de fabrikant worden gebruikt om zijn producten te specificeren, maar de datasheet is ook heel goed bruikbaar door afnemers om een minimumspecificatie op te geven voor de aanschaf van armaturen. In dat geval kunnen gemeenten en projectontwikkelaars in bestekken of voor openbare aanbestedingen aangeven welke eisen men stelt, zodat fabrikanten worden geprikkeld om met een goede specificatie te komen.

    

Voordelig 55% energiebesparing CRI 90 1-10V of DALI dimbaar 10 jaar garantie

www.avalite.nl

38


17-06-15 21:25

PRODUCTNIEUWS

Hoops

Ontwerper Giovanni Barbato heeft met Hoops een gestileerde versie van het universum gemaakt uit 24 k gouden ellipsen die in banen rondom de zon dansen. De serie is bestaat uit vier pendelarmaturen en twee plafonnières, allen met dimbare ledverlichting en bij de pendelarmaturen met up- en downlight-functies.

www.axolight.it

Fabian herleeft

Fagerhult viert haar 70-jarig jubileum en hervat daarom de productie van een Zweedse klassieker. De stijlvolle Fabian is een icoon uit de jaren 70. De kleine, bolle armatuur - in eerste instantie bedoeld voor de slaapkamer, maar later een complete collectie van vloer-, pendel- en tafelarmaturen - was veel te zien in de Zweedse woningen in de jaren 70 en 80. In totaal zijn vier miljoen Fabian armaturen verkocht. Als één van de allereerste kunststof armaturen op de markt was Fabian meteen een succes. De aantrekkelijke prijs, de combinatie van materialen en slimme oplossingen, en de vele kleuren gaven de inspiratie voor een nieuwe en ruimere manier van het verlichten van woningen. De nieuwe Fabian is ontworpen voor publieke omgevingen en de kunstof kap is vervangen door opaal glas of gelakt staal. Beschikbaar in een pendelvariant die geschikt is voor sfeerverlichting in verschillende omgevingen - van kantoren tot cafés, bars en hotels. Dankzij de talloze keuzemogelijkheden kan Fabian eenvoudig worden afgestemd op diverse interieurthema’s. De armatuur is verkrijgbaar in 26 standaard kleuren en in een exclusieve versie van opaalglas, zodat unieke projecten kunnen worden gerealiseerd. Trouw aan zijn afkomst is de herboren Fabian nu ook uitgerust met de nieuwste techniek: een efficiënte, dimbare en duurzame ledlichtbron. Een kind van zijn tijd.

www.fagerhult.nl

39


17-06-15 21:25

PRODUCTNIEUWS

Lumina

Lumiance introduceert een nieuwe reeks decoratieve led-wandarmaturen, specifiek ontworpen voor sfeerverlichting in diverse residentiële en professionele toepassingen. De Lumina-serie bestaat uit diverse modellen: Cube, Pulse, Sync, Curve, Flare, Blade, Edge en Wave. Elk product binnen de familie heeft een unieke vormgeving en lichtopbrengst, steeds binnen hetzelfde thema en ontwerp. Hierdoor is het een echte ‘mix and match’-toepassing. Ongeacht de stijl of de omvang van een ruimte is Lumina zowel een licht- als een designoplossing die het mogelijk maakt creativiteit en eigenheid te vertalen in een verlichtingsplan, vooral ook in de horeca en woningbouw, waar er een ruime behoefte is aan discrete en decoratieve sfeerverlichting. Elk model in de collectie creëert een kenmerkende lichtbundel in een aangename, warme lichtkleur (2700 K), geschikt voor de hospitality-sector. Lumina is een inspirerende oplossing voor binnenhuisarchitecten, installateurs en eindgebruikers. De serie biedt directe of indirecte verlichting, waardoor er een relaxte en comfortabele sfeer ontstaat. Dankzij een rendement tot 58 lm/W is Lumina tot 50% energie-efficiënter dan gelijkwaardige producten met traditionele lichtbronnen, met een gegarandeerde levensduur van 30.000 uur.

www.lumiance-lighting.com

Nieuwe AR111

Verbatim heeft een nieuwe AR111 ontwikkeld ter vervanging van de halogeenvariant, met minder verblinding dan halogeen, maar wel dezelfde look and feel en hetzelfde formaat en gewicht als de halogeenlamp. Voor restaurants en woonomgevingen wordt 2700 K aangeraden, voor commerciële omgevingen als modezaken, juweliers en ook musea is er 3000 en 4000 K. Alle varianten zijn dimbaar.

www.verbatim-europe.com

40


17-06-15 21:25

PRODUCTNIEUWS

Eerste in de race

Leds voor toepassingen in de auto-industrie moeten aan strenge eisen voldoen voor betrouwbaarheid, lumen output en efficiency. Seoul Semiconductor is de eerste ledfabrikant uit Korea met die is geslaagd voor de betrouwbaarheidstests van GM, zo geeft men aan. De nieuwe led-packages voor de auto-industrie worden nu ook toegepast in de koplampen van de Cadillac ELR van GM.

www.seoulsemicon.com

COB met nauwe lichtbundels

Door de groeiende vraag naar COB-leds in spots waarbij de optiek een steeds kleinere hoek moet realiseren, heeft Citizen nu een serie met een kleinere LES (Light Emitting Surface). Door de kleine diameter van het lichtveld is het mogelijk met een lens of reflector een kleinere stralingshoek te realiseren voor een optimale uitlichting. De CLU7xx-serie, bestaande uit vier varianten, heeft een lumen-package van ~1000 lm tot boven de 6000 lm bij een CCT van 3000 K. De LES-diameters variëren daarbij van 6 tot 13 mm. De gebruikelijke kleurtemperaturen zijn daarbij leverbaar in Ra 80. Voor outdoor toepassingen is zelfs een 5000 K in Ra 70 beschikbaar. Uiteraard voldoen deze leds ook aan MacAdam step 3 en zijn de specificaties gemeten bij Tj = 85 °C, de zogenaamde hot binning.

www.elincom.nl

Kleine krachtpatser

De jongste telg in de CRAFT-productreeks is een kleinere versie van de led-hal-armatuur. Met een lichtstroom van 7500 lm en een armatuurefficiëntie van 115 lm/W ontpopt Craft S zich tot een echte krachtpatser. De slechts 338 mm x 165 mm x 100 mm grote armatuur is voorbestemd voor alle verlichtingstaken in industriehallen van 4 tot 8 m hoog. Ook in de miniatuurversie zorgt het gepatenteerde design van de aluminiumbehuizing met koelribben voor een optimaal warmtebeheer van de armatuur, en wordt stofafzetting verhinderd, wat vooral in moeilijk toegankelijke industriezones een voordeel is en het onderhoud tot een minimum beperkt. Verder bevestigen het beschermingsniveau van IP65, de geschiktheid voor hoge omgevingstemperaturen en de resistentie tegen chemische substanties het grote weerstandsvermogen van deze armatuur. De PMMA-optiek zorgt voor een gerichte en tegelijk efficiënte verlichting. De beschikbare kleurtemperaturen van 4000 en 6500 K worden uitgebreid met warmwit licht van 3000 K, zodat Craft S nu ook voor shops en retail kan worden toegepast. Een andere Craft S-variant met voorgemonteerd montagesysteem voor TECTON-rails vergemakkelijkt de installatie aan een gelijknamige lichtlijn. De kleine armatuur kan hoge rekken even efficiënt verlichten als grootschalige hallen, en dankzij de twee lensoptieken ‘wide beam’ en ‘narrow beam’ biedt de industrie-armatuur voor elke uitdaging een passende oplossing. De sterk gebundelde narrow beam optiek werd ontwikkeld voor een gelijkmatige en efficiënte verlichting van lange en hoge rekken. Omdat aan elke lichtdiode een eigen lens werd toegewezen, kan het licht zeer accuraat worden gestuurd, is het efficiënt en goed beschermd tegen verblinding. De breed stralende wide beam-optiek werd ontwikkeld voor grote productieruimten en zorgt daar voor een geringe verblinding en gelijkmatig licht.

www.zumtobel.nl

41


17-06-15 21:25

PRODUCTNIEUWS

Strakke aanwezigheidsmelder

ABB introduceert met Busch-Jaeger in Nederland de nieuwe ABB i-bus KNX aanwezigheidsmelder. Dankzij het opvallend slanke en strakke ontwerp past deze onopvallend goed in elk (zakelijk) interieur en (utiliteits-)project. De nieuwe niet-transparante lens voorkomt tevens dat mensen het gevoel krijgen door een camera te worden bekeken. Het product biedt met twee uitschakelstappen een energie-efficiënte oplossing volgens de norm EN15232. De detectiegevoeligheid van aanwezigheidsmelders is aanmerkelijk hoger dan die van gewone bewegingsmelders, en daarmee worden ook mensen die relatief stil zitten te typen ‘gezien’, dus blijft de verlichting aan. Ook het binnenklimaat kan er intelligent en efficiënt mee worden geregeld, dus lege ruimten met de verlichting vol aan en de airco op volle toeren behoren tot het verleden. De nieuwe aanwezigheidsmelder KNX is in drie uitvoeringen beschikbaar: mini, met 5 tot 9 m bereik, normaal, met 8 tot 14 m bereik, en sky, met 18 tot 24 m bereik, voor montage op hoogten van 6 tot 12 m, zoals hallen en atria, en werkt als bewegingsmelder in plaats van aanwezigheidsmelder. Bij deze modellen is het detectiebereik afhankelijk van de montagehoogte en toepassing. Voor de mini- en normale uitvoering is ook een Premium-versie verkrijgbaar die over ingebouwde temperatuurvoeler en HVAC-functie beschikt: ideaal voor toepassing in kantoorpanden, scholen en zorginstellingen waar de ruimtetemperatuur automatisch moet worden geregeld. Ook handig is de meerkanaals constant lichtregelfunctie. Hiermee vallen verschillende lichtpunten onder verschillende voorwaarden te schakelen, zoals verlichting aan raamzijde en gangzijde. De melder heeft geen inbouwdoos nodig en is door middel van veren direct in een systeemplafond te monteren, net als spotjes. Inbedrijfsname gaat makkelijk en snel via normale ETS4-applicatie (geen PowerTool), waarbij updaten via de bus mogelijk is. De aanwezigheidsmelders zijn leverbaar in de kleuren wit en aluzilver.

www.busch-jaeger.nl

Voeding en sturing in één connector

Ledarmaturen vragen om steeds compactere connector-oplossingen. Tegelijkertijd wordt ledverlichting ook steeds complexer en worden de eisen die worden gesteld aan een geschikte connectoroplossing alsmaar hoger. Het combineren van beiden in één connectoroplossing is dus de sleutel tot succes. Dit is wat connectormerk Techno ook in gedachten had toen het de TH387 5-polige plug & socket connector ontwikkelde. Deze mini all-in-one connector heeft slechts een diameter van 23 mm en een lengte van 81 mm en combineert voeding en sturing in één connector. De 5-polige versie van de TH387 maakt tevens onderdeel uit van de Techno xDRY-familie. Deze serie geeft met IP68 antwoord op de toenemende vraag naar volledige waterdichtheid van toepassingen. Een deel van de serie is zelfs uitgerust met een anti-condensatie beschermlaag die ervoor zorgt dat vochtcondensatie die door de kabel loopt, niet tot bij uw toepassing kan geraken. Met zijn compacte, waterdichte eigenschappen en zijn mogelijkheid om voeding en sturing te combineren in één, vormt de TH387-connector de connectoroplossing voor de besturing van allerlei soorten ledverlichting in veeleisende outdoor-omgevingen.

www.ac-solutions.be

42


17-06-15 21:25

Gratis

G o P ro Ca bestell mera bij ing E 999,- vanaf netto *

Aquastar

Waterdicht schakelmateriaal Bestand tegen weer en wind. Vraag uw groothandel naar de prijzen.

ACTIE korting

ACTIE korting


17-06-15 21:25

sharp_verlichting.pdf

1

17-06-15

11:22

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K


17-06-15 21:25

Gezonde leeromgeving door goede lichtvormgeving Nieuwe norm in. sportverlichting Smaakmakers van de Euroluce Berm geen restbak

Recommend Documents