GENIET LIFESTYLE MAGAZINE VOOR ARTSEN OKTOBER 2015 FAMILIE KLEIJN EN DE KUNST VAN HET LOSLATEN

GENIET LIFESTYLE MAGAZINE VOOR ARTSEN

OKTOBER 2015

MARELISE EEKHOFF VOELT ZICH THUIS WILDE NATUUR EN IN DE LUCHT WITTE STRANDEN IN KENIA

FAMILIE KLEIJN EN DE KUNST VAN HET LOSLATEN

OP WEG NAAR HET ZUIDEN / DE BOEKENDOKTER / ONTSPANT U ZICH MAAR EVEN… / DE GRAPPEN EN GROLLEN VAN DE NOORDELIJKE RENAISSANCE / KUNST KIJKEN / JE MOET WEL GEK ZIJN, ALS JE HIER NIET GAAT ETEN

.com/SHOP

NAJAAR Het najaar is altijd een heel ‘volle’ tijd. Het is druk in de praktijk, het aantal nascholingen en congressen is niet bij te benen en een soort eindejaarsrally richting feestdagen zorgt voor nog meer druk op de ketel. Belangrijk om ook even de gedachten te verzetten met GENIET. Het is zeker de moeite waard. Leest u bijvoorbeeld het boeiende interview met internist/endocrinoloog Marelise Eekhoff, die formatievliegen als niet-alledaagse hobby heeft. Ontspanning door (in)spanning zou ik zeggen. Het feit dat veel artsen kinderen hebben die ook arts worden, is niet nieuw. Ook een van mijn kinderen studeert inmiddels geneeskunde. De kinderen van psychiater Kleijn vertellen wat zij meekregen van het werk van hun vader. Inmiddels allebei ook voor het medische vak gekozen, vertellen ze hoe zij zich ontspannen, wat hen in het vak zo boeit en hoe ze nu pas goed begrijpen wat het werk van hun vader inhoudt. De boekenrubriek, met als thema ‘moeder’, een verhaal over het bijzondere restaurant Freud, waar mensen met psychische klachten werken, de tentoonstelling ‘Van Bosch tot Bruegel’ en een mooi verhaal over Kenia: kortom voor ieder wat wils. Geniet ervan!

© Marco Hofsté

Hans van Santen Hoofdredacteur Medisch Contact

Colofon Hoofdredactie Hans van Santen (hoofdredacteur), Robert Crommentuyn en Evert Pronk (adjuncthoofdredacteuren) Projectmanagement Clemens van Gessel Tekst- en webredactie Aan dit nummer werkten mee Fenneke van der Aa, Sandra Braakmann, Jan Dobbe, Sanneke Fisser, Marco Hofsté, Hans van der Maas, Herman van Ommen, Saskia Ridder, Lennaert Ruinen, Huug Schipper, Bram Tjaden, Jos Wesdijk

Basisontwerp Tamar Smit Redactieadres Mercatorlaan 1200, Postbus 20052, 3502 LB Utrecht, telefoon: 030 2823 384, www.medischcontact.nl Opmerkingen en suggesties [email protected] Advertenties Cross Media Nederland, www.crossmedianederland.com Telefoon 010 742 19 44 Advertenties kunnen zonder opgaaf van redenen worden geweigerd.

Behoudens de door de wet gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt zonder schriftelijke toestemming van Medisch Contact. GENIET wordt uitgegeven door de KNMG. De redactie is onafhankelijk en werkt op basis van een redactiestatuut. De redactie heeft alles gedaan om de rechthebbenden van het beeldmateriaal te achterhalen. Als desondanks beeldmateriaal is geplaatst waarvan u (mede)rechthebbende bent, kunt u contact opnemen met: [email protected]. Aanwijzingen voor auteurs vindt u op medischcontact.nl/contact

GENIET | 3

GENIET OKTOBER 2015

07

‘In de lucht voel ik me thuis’ Als internist/endocrinoloog is Marelise Eekhoff gespeci-

19

De boekendokter diagnosticeert en schrijft voor…

aliseerd in bijzondere botziekten. In haar vrije tijd stapt

In de literatuur is geen bron zo veelzijdig en herken-

ze in haar Robin-sportvliegtuigje om samen met haar

baar als de Ŏmoederŏ. Tom Lano[e bouYt een indruk-

teamgenoten van Vliegclub Rotterdam in formatie

Yekkend monument over zijn overleden moeder. In

prachtige ſguren te maken. *et prachtige uitzicht de

het boek van ErYin Mortier speelt zijn dementerende

zee die Yolken boven haar voor Marelise blijft het elke

moeder de hoofdrol. Adriaan van &is begeleidt zijn

keer Yeer een belevenis.

moeder bij haar sterfproces in ruil voor verhalen en Maarten ŏt *art ten slotte laat zien dat een ongelukkige jeugd des schrijvers schatkist is maar dat een gekke moeder ook is meegenomen.

15

Je moet wel gek zijn, als je hier niet gaat eten Restaurant Freud aan de Spaarndammerstraat in

23

De grappen en grollen van de noordelijke renaissance

Amsterdam lijkt een geYoon goed restaurant. &at is

Met veertig schilderijen en veertig prenten schetst

het ook maar hier Yerken mensen met ps[chische

museum Boijmans Van Beuningen een beeld van

klachten in de bediening. Zij Yorden via dagbesteding

het alledaagse leven in de vijftiende en zestiende

gestimuleerd om te participeren in de maatschappij.

eeuY. %ompleet met alcoholisten kYakzalvers

&e zogeheten deelnemers nemen deel aan een

knullige boeren en oersterke vrouYen. &e tentoon-

traject van Roads een organisatie die gespecialiseerd

stelling &e ontdekking van het dagelijks leven - van

is in het begeleiden van mensen met ps[chische klach-

Bosch tot Bruegel toont drie generaties kunstenaars

ten naar Yerk. *et eten is voornamelijk biologisch en

beginnend met Jheronimus Bosch en eindigend met

de Yijnen Yorden uitgezocht door televisiegoeroe en

Pieter Bruegel de Oude.

vinologe Astrid Joosten.

07

15

31

Kunst kijken Kijken is een kunst op zich maar het is te leren

37

Het compartimentdenken van de familie Kleijn

bijvoorbeeld door het veel te doen. Musea zijn bij uitstek

&okters maken dokters. Kinderen van artsen hebben

plaatsen Yaar je het kijken kunt oefenen. Kijken naar

een viermaal zo hoge kans zelf ook arts te Yorden.

de Yerken van Keith *aring is ‘kijken voor beginners’.

Stefſe en Matthijs Kleijn zijn daar het beYijs van. Vader

&ick Bruna voor volYassenen. Maar Yat zie je eigen-

Tom is ps[chiater en als respectievelijk Yaarnemend

lijk! *et Yerk van Arie Schippers is voor het iets geoe-

huisarts en medicijnstudent treden Stefſe en Matthijs

fender oog. Je overziet niet in ÃÃn oogopslag Yat hij

deels in zijn voetsporen. Bij hun vader keken ze de

maakt zijn Yerk vraagt om meerdere oogopslagen.

kunst van het loslaten af. Maken ontspannen dokters dan eveneens ontspannen dokters?

33

Op weg naar het zuiden Niet de titel van een luchtig vakantieverhaal maar de

43

Kenia: wilde natuur, witte stranden en ŎVJGDKIſXGŏ

verYoording van Bram Tjadenŏs vader op zijn sterfbed

Kenia dankt zijn populariteit als safariland voor een

over ‘de laatste reis’ die hij gaat maken. Indianen

goed deel aan de verſlming van het beroemde

hadden het over de eeuYige jachtvelden zijn vader

boek Out of Africa van Karen BliZen. *et landschap is

ging op Yeg naar het zuiden. Brams vader beleefde

gevarieerd van kustgebied tot hooggebergte en er

zijn sterven als het maken van een reis en dat Yas voor

zijn prachtige natuurparken Yaarvan het Amboseli-

Bram troostrijk en veel ruimer dan het sterven als abso-

natuurpark aan de voet van de berg Kilimanjaro ligt.

luut einde dat ons rationele medische Yereldbeeld ons

*et bekendste natuurpark is Masai Mara genoemd

voorschrijft.

naar de Mara-rivier en het Masai-volk. Aan de exotische Yitte zandstranden en de azuurblauYe zee kunt na alle excursies heerlijk nagenieten.

34

Ontspant u zich maar even… TYee pagina’s met tips om uY vrije tijd net even iets anders in te vullen en inspiratie voor bijzondere producten en cadeaus. Van prachtig papier tot kunst met kofſe en van herfsttips tot lange latten.

37

43

Geberit AquaClean De wc waarmee u met water wordt gereinigd.

Het nieuwe welzijn. Ontdek een compleet nieuw gevoel van frisheid en hygiëne met Geberit AquaClean Mera: de wc met douchefunctie reinigt u na één druk op de knop met een warme waterstraal. Voor een optimale lichaamsverzorging en meer welzijn. ̛ www.geberitaquaclean.nlmera of      gratis

© Jos Wesdijk

ARTS-PILOOT MARELISE EEKHOFF:

‘IN DE LUCHT

VOEL IK ME THUIS’ TEKST: JAN DOBBE FOTO'S: VCR EN JOS WESDIJK

In het dagelijks leven werkt Marelise Eekhoff als internist/endocrinoloog, onderzoeker en docent bij het VU Medisch Centrum in Amsterdam. Ze is onder meer gespecialiseerd in bijzondere botziekten. In haar vrije tijd stapt ze, als het even kan wekelijks, in haar Robin-sportvliegtuigje om samen met haar teamgenoten van Vliegclub Rotterdam hoog in de lucht en in formatie prachtige ¯guren te maken. §-e moet elkaar goed kennen en aanvoelen. En heel veel vertrouwen hebben in elkaar.’ GENIET | 7

E

en vriend nam haar zo’n vijftien jaar geleden mee naar zijn vliegclub voor een eerste kennismaking. Marelise: ‘Dat was erg leuk. Hij gaf me een vliegsimulatieprogramma om thuis achter de computer te oefenen. Haha, ik had een langzame computer, met als gevolg dat ik elke keer met mijn vliegtuig de grond indook… Op de een of andere manier was dat een trigger. Ik dacht: dat kan zo toch niet, ik moet gewoon les gaan nemen! Dat heb ik gedaan, bij Vliegclub Rotterdam waar ik nu nog steeds vlieg. Het was ongelooflijk leuk, en ik was meteen om.’ Weids uitzicht

Marelise vond vliegen van meet af aan een geweldige ervaring: ‘Ik vind het leuk om in de verte te kijken, een weids uitzicht te hebben over het prachtige Nederlandse landschap met zijn rivieren, meren en landbouwpercelen. In de lucht voel ik me thuis. Je zult mij niet zo snel in een donkere zee vinden met slechts een paar meter zicht.’ Van het een kwam het ander, ze ging verder met lessen en leerde een bont gezelschap van collega-vliegers kennen, met wie ze het heel goed kon vinden. ‘VCR is een heel gezellige club, die ook excursies naar het buitenland organiseert, waar we met de groep allerlei vliegoefeningen doen.’ Al snel bleek dat ze veel gevoel voor formatievliegen had, waarop ze door een collega-vlieger werd overgehaald om in een formatieteam deel te nemen. ‘Aanvankelijk twijfelde ik nog, ik zag het mezelf niet zo gauw doen. Maar toen ik zag hoe serieus ze het deden en vooral hoe ongelooflijk mooi het formatievliegen eruitzag, twijfelde ik niet meer. Ik heb met volle overgave “ja” gezegd. Formatievliegen is zo’n mooie ervaring. Het vliegtuig is driedimensionaal, je kunt naar voren en naar achter, naar rechts en naar links, en je kunt roteren, en dat dan allemaal in een groep. Dit wilde ik doen!’

Marelise Eekhoff Yerkt als internist/endocrinoloog onderzoeker en docent bij het VUmc in Amsterdam. Ze is gespecialiseerd in bijzondere botziekten Yaarvan de zeldzame levensbedreigende bindYeefselziekte Fibrod[splasia Ossiſcans Progressiva (FOP) boven aan het lijstje staat. In 2012 nam zij ten aanzien van FOP het initiatief tot een samenYerkingsverband van diverse Europese laboratoria Yetenschappers artsen en patiÅnten om zo de krachten te bundelen. ‘Bij deze ziekte “verbenen” alle spieren pezen en geYrichtsbanden. &e patiÅnten sterven uiteindelijk onbeYeeglijk in een harnas van bot. Trauma s

Twinkeling

leiden tot meer botformatie Yaardoor

Als Marelise over het vliegen vertelt, verschijnt er een twinkeling in haar ogen: ‘Het is bijzonder om te doen. Mensen die vliegen zijn enthousiast en gaan ervoor. Bij VCR kom je mensen uit alle lagen van de bevolking tegen, mensen die er alles voor overhebben om deze bijzondere hobby uit te oefenen.’ Ze vliegt in een toestel van de club, die een vloot van Robins en Pipers heeft. ‘Ik vlieg in een Robin. Behalve de piloot kunnen er drie passagiers mee, één naast en twee achter de piloot. Er zit dubbele besturing in. Zo ervaar je wat het is en leer je het ook.’ Ze oefent op zondagochtend vroeg: ‘Dan zijn alle toestellen beschikbaar en is het in het luchtruim ook nog niet zo druk. We oefenen intensief, in groepjes van drie, vier of zes. Wij kunnen de vliegtuigen per halfuur, drie kwartier of een uur huren. Zo halen we het maximale uit een beperkt aantal minuten. Ik vlieg zo’n twintig uur per jaar. Niet veel uren, maar wel maximaal benut. Daarnaast doen we vier à vijf shows per jaar, op verschillende plekken in het land.’

je geen biopten kunt nemen voor on-

‘Gelukkig kun je tot op hoge leeftijd vliegen, tot boven de zeventig. Als je maar goed in training blijft’ 8 | GENIET

derzoek. &iermodellen zijn nog moeilijk te realiseren. &aarom hebben Ye in het samenYerkingsverband een botmodel ontYikkeld Yaar Ye heel goed onderzoek mee kunnen doen. We komen in november 2015 bijeen om kennis en ervaringen uit te Yisselen en afspraken te maken. Ons onderzoek genereert ook Yeer spin-off voor de aanpak en behandeling van andere botaandoeningen.’ Behalve met botziekten houdt Marelise zich onder meer bezig met insulineallergie en endocriene tumoren.

Marelise te midden van het FOP-team aan het VUmc

Bijzondere wereld

Vliegclub Rotterdam

Haar formatieteam is divers van samenstelling en achtergrond. ‘Het valt niet mee om iedereen op hetzelfde moment bij elkaar te krijgen. In principe zien we elkaar elke week, maar iedereen heeft een drukke baan, dus soms kunnen mensen niet. Ik moet regelmatig naar congressen, of heb dienst waardoor ik niet kan. Slecht weer kan ervoor zorgen dat we de lucht niet ingaan, maar dan komen we wel bij elkaar. Als je geen goede reden hebt om af te zeggen, dan bén je er gewoon.’ In de wereld van de vliegshows kom je volgens Marelise Eekhoff veel mensen tegen die professioneel in de burgerluchtvaart of in het leger vliegen of hebben gevlogen. ‘Zij hebben heel veel ervaring vanuit hun beroep. Er zitten buitengewoon goede piloten tussen, dat is geweldig om te zien. Wij als amateurvliegers hebben ook veel ervaring opgedaan, door veel te oefenen. Inmiddels hebben wij een hoog niveau bereikt, letterlijk en figuurlijk. Dan is het superleuk om je entree te maken in de bijzondere wereld van de beroepspiloten.’

Vliegclub Rotterdam (V%R) bestaat sinds 1963. Met zo’n zeshonderd leden is het de grootste en meest actieve vliegclub van Nederland. &aarnaast is V%R een van de grootste en meest ervaren opleiders voor privÃvliegopleidingen. *iertoe beschikt de club over een eigen vloot voor eigen leden maar verzorgt zij ook vlieglessen voor leerlingvliegers. Je vliegt vanaf Rotterdam Airport. Je kunt elk moment met de vliegopleiding starten. V%R kent verschillende lidmaatschapsvormen: het aspirant-lidmaatschap is bedoeld voor alle nieuYe leden die aan de vliegopleiding beginnen maar ook voor solisten en gebrevetteerden staat het vliegend lidmaatschap open. Meer informatie bij

Complimenten

Vliegclub Rotterdam Zaventembaan 1

Marelise Eekhoff is de enige vrouw in haar team. Is het een mannenwereld? ‘Inderdaad, er doen niet veel vrouwen mee. De doorgewinterde piloten maakten in het begin ook geweldig indruk op me – soms vergat ik gewoon dat ik zelf ook prima vlieg. De eerste keer, jaren geleden, kwam ik op een show in gesprek met een ervaren piloot. Haha, toen hij hoorde dat ik ook zou vliegen vroeg hij: “O, maar zit er dan iemand bij je in het vliegtuig?” Maar eerlijk is eerlijk, na afloop kreeg ik meteen complimenten over mijn vliegkunst. Zo gaat het dan ook wel weer.’ Aan de ondervertegenwoordiging van vrouwen komt volgens haar langzamerhand verandering: ‘Je komt steeds vaker vrouwen tegen. En de vrouwen die je tegenkomt, zijn vaak ook heel goede piloten.’ Hoe lang kun je eigenlijk doorgaan met vliegen? ‘In de vliegwereld word je elk jaar lichamelijk gekeurd. Ook wordt er regelmatig gecheckt of je alle noodprocedures nog kent en beheerst. Gelukkig kun je tot op hoge leeftijd vliegen, tot boven de zeventig. Als je maar goed in training blijft.’

3045 AR Rotterdam. Telefoon (010) 415 33 53 of surf naar YYY.vliegclubrotterdam.nl.

De teamgenoten van Marelise: 'We doen het samen'

GENIET | 9

Pittig

Formatievliegen is een moeilijke discipline, dat doe je niet zomaar. Marelise: ‘Je moet elkaar heel goed kennen en aanvoelen. En heel veel vertrouwen hebben in elkaar. Je moet geconcentreerd, gefocust en uitgerust zijn, dus geen alcohol de avond tevoren en op tijd naar bed. Vooraf moet je een gedetailleerd vliegplan schrijven, zo nodig loop je op de grond letterlijk de figuren na die je wilt doen. Eenmaal in de lucht moet je exact weten wat de leader van je wil, je kent de noodprocedures op je duimpje. Uiteraard moet je heel goed weten wat het weer gaat doen aan de hand van speciale weersberichten voor de luchtvaart. En ziet het er niet goed uit, dan moet je tijdig durven besluiten niet op te stijgen, hoeveel zin je er ook in hebt.’ Bij elke vlucht houdt het team een pre- en een postbriefing om de vlucht te evalueren. ‘Bij de postbriefing kan het er soms heel pittig aan toe gaan, waarbij we elkaar stevig de waarheid zeggen. Dat moet ook, want daar leer je van, zowel over het vliegen als over elkaar.’

om denken, maar vooral ook om dóén. Elke actie heeft direct gevolgen, dus je zit maximaal op het puntje van je stoel. Je bent een halfuur, een uur bezig met maar één ding: vliegen. Je bent heel gefocust, je wordt niet gestoord door telefoontjes of e-mails of semafoons. En het blijft elke keer weer een belevenis, dat prachtige uitzicht, die zee, die wolken boven je.’ Is ze nooit bang, zo dicht op haar teamgenoten vliegend? Marelise: ‘Nee, ik heb geleerd het hele vliegtuig in de hand te hebben en heb een zeer goed ruimtelijk gevoel. Veiligheid staat voorop, dus zo nodig schrappen we bepaalde figuren uit de show. En soms beslissen we gewoon om niet te vliegen.’ Waardering

Er is nogal eens kritiek op de luchtvaart, onder meer op het gebied van geluidsoverlast. Dringt die kritiek ook door tot Marelise en haar team? ‘Wij realiseren ons ten volle dat geluid kan hinderen, daarom houden we met onze vliegbewegingen ernstig rekening met wat er op de grond gebeurt. Niet voor niets oefenen we al jaren boven zee. Kritiek krijgen we zelden te horen, maar waardering is er zeker. Stichting

Samenwerken

Als rode draad door werk en hobby loopt voor Marelise Eekhoff het samenwerken. Elkaar aanvullen en beter maken om het beste eruit te halen. Het brengt ons op de overeenkomsten en verschillen tussen werk en hobby: ‘Overeenkomsten zijn er zeker. Je ervaart in beide werelden dat “check en dubbelcheck” en het werken volgens een georganiseerd programma zinvol is – en dat je dat ook steeds weer moet doen omdat je anders dingen vergeet. Je ervaart dat lijstjes zinvol zijn. Het verschil is óók duidelijk: in het ziekenhuis spelen allerlei dingen tegelijk. Daar ben je veel met je hoofd bezig. Bij het vliegen gaat het 10 | GENIET

‘Het blijft elke keer weer een belevenis, dat prachtige uitzicht, die zee, de wolken boven je’

KUnSTPLAATS uit Hoek van Holland, een club die kunst- en culturele activiteiten ontplooit, was onder de indruk van onze oefenvluchten boven hun gebied. Ze zochten ons op en zeiden: “Jullie komen hier op zondag altijd overvliegen. Precies om tien uur. Jullie horen helemaal bij het klankdecor van de zondagochtend. Als jullie een keer overslaan, vragen we ons af wat er aan de hand is.” Dat vonden we zo leuk en stimulerend dat we ze een keer op een vlucht hebben meegenomen. Daarop nodigden zij ons weer uit in een strandtent om over onze hobby te vertellen. Hartverwarmend. Ook hoorden wij van hen dat de wandelaars langs het strand onze vliegbewegingen ook heel goed kunnen waarderen. Daar wisten we niets van, maar het was een aangename verrassing!’

NVvLG Marelise Eekhoff zit in een aeromedische Yerkgroep van de NVvLG (Nederlandse Vereniging voor Luchtvaartgeneeskunde). &e vereniging heeft als doel de beoefening en bevordering van de luchtvaartgeneeskundige Yetenschap door het leggen en onderhouden van contacten met professionals die op luchtvaartgeneeskundig terrein Yerkzaam zijn. &e NVvLG bestudeert Yetenschappelijke problemen en stimuleert onderzoek op lucht- en

Patiënten mee?

ruimtevaartgeneeskundig gebied. ‘Vanuit

Marelise Eekhoff heeft haar plekje wel gevonden bij Vliegclub Rotterdam. Het is haar wens om ooit eens met enkele van haar patiënten te gaan vliegen en met hen haar passie te delen. ‘Tot nu toe dacht ik dat dit onmogelijk was, maar door mijn werk voor de NVvLG [zie kader hiernaast, red.] weet ik dat er meer kan dan je denkt.’ l

mijn expertise als arts draag ik graag bij aan het zo lang mogelijk in de lucht houden van piloten en ander luchtvaartpersoneel. Ik Yeet hoe belangrijk het

© Jos Wesdijk

vliegen voor hen is.’

De vlucht zit erop. Teamgenoot Theo Stornel helpt Marelise het toestel terug te zetten op zijn vaste standplaats bij de vliegclub

GENIET | 11

- advertentie -

DUIKPARADIJS: K KARIUMUNJAWA ARC

V

er, heel ver van de bewoonde wereld ligt een prachtige archipel, met 27 kleine eilandjes. Op één van deze eilandjes is het Kura Kura Resort gelegen, een ‘beach-chic’ resort, een paradijs voor liefhebbers van de onderwaterwereld. Want de 27 eilandjes in de Karimunjawa Archipel worden omgeven door bontgekleurd en onaangetast koraalrif, een mekka voor duikers en snorkelaars! Volgens Marjolein Borsje, reisspecialist bij Talisman, is een verblijf in Kura Kura resort een unieke beleving. ‘Door de tocht ernaar toe, voel je je echt heel ver van de bewoonde wereld. Dit paradijs is niet gemakkelijk te bereiken, maar de reis er naar toe is werkelijk prachtig! Vanaf Singapore vliegt u door naar Semarang op Java, en dan met een klein vliegtuigje naar het hoofdeiland van de Karimunjawa Archipel. Daarna vaart u met een bootje naar het Kura Kura resort. Eenmaal daar aangekomen voel je je echt aangekomen op een onbewoond eiland. Zo ongerept, zo afgelegen!’ Niet alleen de onderwaterwereld is een ware traktatie, ook boven water is een onvergetelijke beleving gegarandeerd. De cottages zijn privé hideaways, direct aan het strand gelegen. Voor de liefhebbers van luxe en privacy zijn er de Pool Villa’s; ommuurde retraites met uw eigen zwembad van vier bij acht meter! Er zijn zelfs speciale Pool Villa’s met twee slaapvertrekken beschikbaar, ideaal voor families. Marjolein Borsje; ‘Wat wij altijd graag voor Talisman reizigers regelen wanneer ze naar Kura Kura afreizen, is een verblijf van

KURA KURA RESORT, RCHIPEL IN INDONESIE een nachtje op een onbewoond eiland. Ik garandeer u; dit is iets wat u uw leven lang niet meer zult vergeten! Het eilandje Krakal is op 30 minuten van het resort gelegen. Hier heeft Kura Kura een absoluut unieke beleving gecreëerd; op het eiland is een kleine hideaway gebouwd, waar u kunt overnachten. Geen elektriciteit, geen keuken, geen andere gasten en geen personeel. U bent hier dus helemaal alleen. Uiteraard is er aan alles gedacht; lunch, diner en ontbijt zijn voor u klaargemaakt zodat u enkel hoeft te genieten van uw privé eiland, de ongerepte wateren en schitterende sterrenhemel bij het vallen van de nacht. Onbeschrijfbaar mooi.’ Stelt u zich een verblijf op een onbewoond eiland voor, met wuivende palmbomen, hagelwit strand en een kraakheldere oceaan aan uw voeten, dan ziet u Kura Kura Resort. Aan alles is gedacht, een onvergetelijke beleving gegarandeerd. Meer weten? www.talisman.nl of mail naar [email protected] voor meer informatie.

Talisman travel design www.talisman.nl 078-614 2788 [email protected]

! n e t i u b r a a j Het hele DESIGNOVERKAPPING BIJ JUMBO Ontdek nu ook de nieuwe minimalistisch vormgegeven stalen overkapping van

Jumbo BV

Jumbo. Een overkapping met architectonische eenvoud dankzij de stoere stalen

Anthonie Fokkerstraat 41

staanders en liggers. En wat uniek is: het dak is optisch volledig horizontaal. Regen- en

3772 MP Barneveld

smeltwater wordt afgevoerd via de aflopende beglazing en de geïntegreerde afvoer.

Tel.: 0342 - 492 811

Een terrasoverkapping zonder onnodige details die uw woning extra allure geeft.

[email protected]

Bel ons voor een passend advies en meer informatie: 0342 - 492 811.

www.jumbooverkapping.nl

RESTAURANT FREUD

JE MOET WEL GEK ZIJN, ALS JE HIER NIET GAAT ETEN TEKST: HANS VAN DER MAAS

FOTO’S: LENNAERT RUINEN

Martin Albeda en Charlotte Colijn van Restaurant Freud: eten en werken in Freud moet aanvoelen als een warm bad

Lekker eten, goede sfeer, prima bediening. In Restaurant Freud in Amsterdam weten ze daar wel raad mee. Na acht jaar is het restaurant uitgegroeid tot een belangrijke speler op de uit eten-markt in de hoofdstad. En er is nog iets speciaals: bij het restaurant werken mensen met psychische klachten. Ze worden via dagbesteding gestimuleerd om te participeren in de maatschappij. ‘Door hier te werken voel ik me weer nuttig.’ Deelnemers heten ze. Wie werkt bij leer-werkbedrijf Restaurant Freud neemt deel aan een traject van Roads, de Amsterdamse organisatie die is gespecialiseerd in het begeleiden van mensen met psychische klachten naar werk. Het restaurant is ontstaan als burgerinitiatief van de buurvrouwen Gerda (beeldend kunstenaar) en Renske (psychologe/jobcoach). Zij vonden het ‘gewoon nodig’ een plek te creëren waar mensen samen konden koken. En ze ondernamen actie: plan maken, geld regelen, doorzetten,

mensen overtuigen, hard werken, nog eens doorzetten en voilà, in april 2007 opende toenmalig burgemeester van Amsterdam Job Cohen Restaurant Freud in de Amsterdamse Spaarndammerstraat. Meer zingeving

Het is 16.00 uur. De eerste deelnemers van Restaurant Freud melden zich. Een aantal verdwijnt lachend in de keuken, de rest bereidt zich voor op de bediening. Over twee uur gaat Freud open, de tafels staan er alvast onberispelijk bij. Sfeervolle inrichting ook met als trekpleister een kunstzinnige, muurvullende kast. Teamleider Martin Albeda ziet het met een glimlach aan. Hij schuift vrijwel direct Victor naar voren, sinds vijf maanden deelnemer in Freud. ‘Het bevalt erg goed’, vertelt hij enthousiast. ‘Voordat ik hier werkte, voelde ik me behoorlijk onnuttig en nu is er meer zingeving.’ Victor werkt vier dagen in de week in de bediening en, sinds kort, ook in de keuken. Zijn plan GENIET | 15

is helder: ‘Ik wil graag een jaar blijven en intussen werkervaring opdoen en bijscholen, met kok als einddoel.’ Prikkelende humor

In het boekje rondom het vijfjarig bestaan schrijft een deelnemer: ‘Ik werkte als model, op een dag kreeg ik last van kwade dromen, werd door camera’s in de gaten gehouden en ondervraagd… cocaïne maakte alles erger, ik liep door mijn huis te stampen, hardop in mezelf te praten… buren boos! Nu werk ik in Freud. Door de juiste medicijnen en het contact met de mensen krijg ik mijn leven weer langzaam terug.’ Volgens teamleider Martin Albeda is er veel stigmatisering rondom psychiatrie. ‘Het is veel dichterbij dan je denkt, iedereen kent wel iemand met psychische klachten. Daarom maken we het voor onze bezoekers luchtig, met prikkelende humor.’ En dat is zeker gelukt: ‘Je moet wel gek zijn, als je hier niet gaat eten’, is

16 | GENIET

de overkoepelende leus. Of: ‘Wel even reserveren, anders wordt het een gekkenhuis’, staat er op de website. En op de deur van het herentoilet hangt een foto van Jack Nicholson uit ‘One Flew Over The Cuckoo’s Nest’, een film over een psychiatrische instelling. Deze uitingen bevestigen het relativerende karakter van Restaurant Freud. Structuur

Momenteel werken er 5 fulltimers en 55 deelnemers in het restaurant. ‘We richten ons op de chronische doelgroep’, zegt Martin. ‘Het gaat ons om het bieden van structuur, om het leven van onze deelnemers weer zinvol te maken.

We laten ze terugvinden waar ze goed in zijn zodat ze zich verder ontwikkelen in deelname aan de maatschappij.’ Bij Restaurant Freud werken alle deelnemers aan een persoonlijk plan waarin ze aangeven waar ze naartoe willen. Vaak is er een limiet aan deelname, gemiddeld blijven de deelnemers drie jaar in Freud werken. Als vrijwilliger, met een onkostenvergoeding. Ze doen alles wat er gedaan moet worden: bediening, in de keuken, achter de bar, de afwas, inkopen, de was, voorbereiding, administratie, catering, enzovoort. Astrid Joosten

De wijnen bij Freud worden uitgezocht door televisiegoeroe en vinologe Astrid Joosten. Een verdere blik op de handgeschreven menukaart bevestigt het vermoeden dat hier lekker te eten valt. Alles zelfgemaakt en voornamelijk biologisch. Het verleidt een bezoeker tot de volgende recensie: ‘Heerlijk gegeten, de sfeer is prettig en de bediening is altijd weer zorgzaam en toegewijd. Prima avond gehad en we komen dus zeker een keer terug.’ Volgens Martin Albeda gaat het er vooral om dat het eten goed moet zijn: ‘Bezoekers komen niet per se voor het sociale aspect van ons restaurant, het eten moet gewoon goed zijn. Daarin onderscheiden we ons niet van andere restaurants. En dus denken we ook, en steeds vaker, commercieel, richten ons op het behalen van omzet. Mede door de financiële druk op de gezondheidszorg.’ Warm bad

Restaurant Freud trekt een gemêleerd publiek en veranderde de afgelopen jaren van een buurtrestaurant in een restaurant dat bezoekers uit een veel groter gebied trekt. Ook groepen weten de weg naar Freud steeds beter en vaker te vinden. En door deelname aan de restaurantactie van Albert Heijn is het aantal bezoekers ook flink gestegen. ‘Eten en werken in Freud moet aanvoelen als een warm bad’, vult Martin aan. ‘Natuurlijk hebben we een speciaal karakter en werken we hier anders dan in andere restaurants, maar het resultaat dat we gezamenlijk willen bereiken, is hetzelfde: lekker eten, een goede kaart en prettige bediening.’

Martin en Charlotte nemen de menukaart door, terwijl Gerald uitserveert

De biefstuk is mals en smakelijk, de wijn goed van smaak, de bediening vriendelijk en nooit opdringerig Gewoon goed

Het loopt tegen 18.00 uur en de deelnemers van Freud maken zich op voor de opening, buiten staan de eerste bezoekers te wachten. Ze hebben gereserveerd, anders wordt het een gekkenhuis, weet je nog? De deur gaat open en met een hartelijke begroeting komen de gasten naar binnen. Jassen gaan uit en daarna nemen ze plaats aan een tafel bij het raam, met uitzicht op de levendige Spaarndammerstraat. De deelnemer schenkt de bestelde wijn in, uitgekozen door niemand minder dan Astrid Joosten, en hij overhandigt het gevarieerde menu. Tweemaal de biologische biefstuk graag. Komt eraan, mevrouw, meneer. Terwijl de keuken met alle liefde het vlees bereidt, valt buiten de duisternis in. Alles naar wens? Zeker wel. De biefstuk is mals en smakelijk, de wijn goed van smaak, de bediening vriendelijk en nooit opdringerig. Het lijkt wel een gewoon goed restaurant! En dat is het natuurlijk ook. Bovendien is het een restaurant met een warm, gouden randje. l Restaurant Freud Spaarndammerstraat 424 www.restaurantfreud.nl 020-688 55 48 [email protected] Op maandag is het restaurant gesloten. GENIET | 17

3 DAGEN VANAF

€79

Kom drie dagen

P.P.

tot rust

bij Fletcher Hotels Bent u toe aan wat ontspanning? Speciaal voor u heeft Fletcher Hotels drie hotels geselecteerd waar u helemaal tot rust kunt komen. Deze hotels beschikken over een uitgebreid eigen Beauty & Wellness Center waar u volledig in de watten zult worden gelegd. Boek nu en geniet van een paar heerlijke dagen weg!

1

€79 P.P.

Hotel-Restaurant Trivium  Etten-Leur | Noord-Brabant Dit mooie hotel beschikt over het eigen Beauty & Wellness Trivium met o.a. sauna’s, infraroodbeamers, Turks stoombad, massagesalon LUHMRVLSa^LTIHK.LaLSSPN^PURLSLURHUPUOL[ stadscentrum van Etten-Leur, Breda of bij Rosada Fashion Outlet in Roosendaal.

€89 P.P.

Hotel-Restaurant Stadspark  Bergen op Zoom | Noord-Brabant Dit luxe hotel beschikt over een culinair restaurant, mooi terras, sfeervolle brasserie met lounge en uitgebreid Beauty & Wellness Fonteyn Thermen. Het OV[LSSPN[UHIPQKL)LSNPZJOLNYLUZ^HHYKVVYLLU \P[Z[HWQLUHHY(U[^LYWLUNLTHRRLSPQR[LTHRLUPZ LUIPUULUTPU\[LUYPQKLUILU[\HHUKLALL\^ZL kust.

€99 P.P.

Hotel-Restaurant De Hunzebergen  Exloo | Drenthe Dit luxe hotel biedt u uitstekende ontspanningsmogelijkheden. Zo is er een culinair à la carte YLZ[H\YHU[IV^SPUNIHULULLU[LUUPZIHHULU Beauty & Wellness De Hunzebergen met sauna, ZVSHYP\T;\YRZZ[VVTIHKLUa^LTIHKLU=VVYLLU KHNQL^PURLSLUR\U[\\P[^PQRLUUHHYOL[IY\PZLUKL Emmen.

2

3

3-DAAGS GENIETEN ARRANGEMENT ࠮ ࠮ ࠮ ࠮ ࠮ ࠮ ࠮ ࠮ ࠮

Ontvangst met gezonde smoothie 2 x overnachting _\P[NLIYLPKVU[IPQ[I\ɈL[ 1 x heerlijk hoofdgerecht op de dag van aankomst 1 dag toegang tot Beauty & Wellness Center van het hotel 10% korting op een behandeling naar keuze Informatiepakketje van de omgeving inclusief ÄL[ZLU^HUKLSYV\[LZ Gratis WiFi Gratis parkeren 3

1 2

Dit arrangement is geldig t/m aankomst 29-02-2016 (m.u.v. feestdagen en evenementen) o.b.v. verblijf van twee personen op een standaard tweepersoonskamer. De prijs is exclusief reserveringskosten (€5 per boeking), tax and handling fee en weekendtoeslag bij verblijf op vrijdag- en/of zaterdagnacht (€5 p.p.p.n.).

Meer informatie of reserveren? Ga naar www.fletcher.nl/geniet of bel +31 (0)347 - 750 430

DE BOEKENDOKTER

DIAGNOSTICEERT EN SCHRIJFT VOOR… TEKST: HUUG SCHIPPER

Vannacht verscheen mij in een droomgezicht mijn oude moeder, eindelijk eens goed gekleed: boven het woud waarin zij met de Dood wandelde verhief zich een sprakeloze stilte. Ik was niet bang. Het scheen mij toe dat ze gelukkig was en uitgerust. Ze had kralen om die pasten bij haar jurk. (Gerard Reve, Droom, 1962) In de literatuur is geen bron zo veelzijdig en herkenbaar als de ‘moeder’. Het woord alleen al maakt ons kind. Het leidt ons ongevraagd naar die emotionele grabbelton van spijt, berouw, irritatie, woede, ontroering, bewondering en mededogen waaruit onze eigen moeders oprijzen. Moeder is het begin van alles. Haar einde is voor sommige auteurs een gedicht, voor andere een heel boek. Het is van alle tijden, maar vooral de laatste jaren is moeder niet uit de schappen weg te denken, wint ze de belangrijkste literaire prijzen en ligt ze in sterk slinkende stapels naast de kassa. Maar hoe geschikt en herkenbaar moeder als literair onderwerp ook is, het gevaar van al te sentimenteel gesnotter hangt er levensgroot boven. Zeker wanneer moeder overduidelijk schrijvers eigen moeder is en haar laatste ademtocht pijnlijk of ontluisterend. Pas als een verhaal het particuliere karakter overstijgt en universeel wordt, of ingebed is in een taal die ons betovert, zal het ons overtuigen en verrijken. Of, om Gerard Reve nog een keer aan te halen: ‘Het wanhopig schreeuwen van een moeder aan het bedje van haar zojuist gestorven kind ontroert ons, maar het is geen kunst. Stileert echter die moeder haar klacht in een lied, al dan niet begeleid door een muziekinstrument, dan is haar handelen kunst. Het voorbeeld is rijkelijk macaber, maar het is er één dat U bijblijft.’ (uit: Zelf schrijver worden). De schrijver dient ervoor te zorgen dat zijn eigen moeder ook een beetje van ons wordt en haar lijden ons lijden. Vier gelouterde auteurs uit ons taalgebied zijn daar de laatste jaren in geslaagd. Tom Lanoye publiceerde het boek over zijn moeder in 2009. Sprakeloos begint met een tientallen pagina’s durend verslag

van twijfel over het boek dat hij wil schrijven. Moeder is nog maar net dood, de schrijver weet dat hij de dode moet laten ‘besterven’, dat zijn pen nog te veel in tranen is gedoopt om afstand te bewaren, dat hij nog volop bezig is met het verwerken van het verlies. Uiteindelijk kiest hij er toch voor om de onverteerde pijn in het schrijfproces mee te nemen en bouwt een indrukwekkend monument. Lanoye is een Vlaming. Zijn boeken zijn woordpaleizen met zinnen als kroonluchters. Vlaamse auteurs lijken patent te hebben op kleurrijk, ‘begoochelend’ proza. Zijn landgenoot Erwin Mortier kan er ook wat van. Over het dementeren van zijn moeder schreef hij in 2011 Gestameld liedboek. Moedergetijden, dat opgetrokken is uit brokken taal, fragmenten die in horten en stoten verslag doen van de ontwikkeling van een ziekte en het besef van onomkeerbaarheid. Zoals op ‘de namiddagen dat we aan tafel zitten en ons best doen ons geduld niet te verliezen terwijl ze voor de zoveelste keer vastloopt in een zin. Ik kan de zinnen haast over haar lippen zien struikelen. Verbale bouwval, grammaticale ruïnes liggen rond haar handen verspreid over het tafelkleed’. Woorden die wegvallen en niet meer terugkomen, het moet de doodsangst van elke schrijver zijn: ‘Dit is de mond waar ik in de wieg wie weet hoe lang naar gestaard heb. Dit is de mond wiens gymnastiek van liefkozing, slaaplied, gefluister me op het spekgladde oppervlak van de woorden overeind moet hebben getrokken. Dit is de mond die haar spraak nu ontbladert, de woorden klinker voor klinker uitkleedt in pufjes adem, tandengeknars, gesmak. Soms mompelt ze mondenvol pap naar buiten, ben ik het die luistert en met een zakdoek de woordmoes van haar kin veegt.’ GENIET | 19

En de schrijver beseft: ‘Wat een weelde (…), als een gedresseerde aap van liaan naar liaan door regenwouden van taal te kunnen zwieren.’ Want een boek over moeder gaat natuurlijk ook over de schrijver zelf. In eigen land zette Adriaan van Dis zijn moeder en zichzelf vorig jaar in de etalage. Ik kom terug opent met een adembenemende vechtpartij tussen moeder en zoon om moeders dichte reiskist. Zoon wil weten wat er in de kist zit en krijgt de sleutel te pakken, maar moeder springt tevoorschijn. ‘Haar vingers schroefden om mijn vel. Prikkeldraad. Ik gilde het uit en liet de sleutel met ketting en al in haar machtige hand vallen om toe te zien hoe hij tussen haar dampende borsten verdween. Een vernedering die me zoveel kracht gaf dat ik de kist vloekend over het zeil trok – tot zeker tachtig kilo moeder zich op het deksel wierp. “Het is mijn kist,” krijste ze.’ Moeder staat! – het is een eigengereide Zeeuwse. Het boek beschrijft haar laatste maanden waarin ze haar zorgvuldig voor zichzelf gehouden levensverhaal aan haar schrijvende zoon zal prijsgeven als hij haar helpt euthanaseren. ‘Jij een verhaal, ik een pil.’ Het verhaal komt er, de pil niet. Op haar sterfbed nemen moeder en zoon afscheid van elkaar: ‘Ik liet haar mijn verraderlijke aantekeningen zien. Drie boekjes alleen al over haar stervensweken, van haar lippen gepikte regels, opgetekend door een schrijvende gier.’ Aan het eind van het boek blijkt de reiskist leeg, maar dat had u inmiddels wel geraden. Een ongelukkige jeugd is des schrijvers schatkist, maar een gekke moeder is ook meegenomen. Die van Maarten ’t Hart mag er zijn. Magdalena bundelt de meest onwaarschijnlijke gebeurtenissen uit een godvrezend gezin in de jaren vijftig van de vorige eeuw. Ze zijn hilarisch en verbijsterend. Als de zoon na de lagere school naar het lyceum wil, vindt zijn moeder dat nergens voor nodig. Het leven is immers ‘een stikdonker dal’ waar al die geleerdheid ‘enkel maar ballast’ is. Geleerdheid staat in de weg ‘dat je gelooft als een kind’. ‘Ik bén een kind’, riposteert de zoon. Maar moeder is onwrikbaar: ‘Je gelooft nog niet als een kind, daar moet je nog flink wat ouder voor worden.’ Ze bekijkt alles ‘via de omweg van het geloof ’. ‘Lekker koken, lekker eten, dat hoeft op aarde niet, dat komt straks in de hemel wel.’ Ook verbiedt ze haar zoon zijn tanden te poetsen. Zo snel mogelijk een kunstgebit, is het devies, daar heb je geen omkijken naar. Toen ik dit aan mijn tandarts vertelde, knikte hij. Hij had het zelf meegemaakt, als beginnend tandarts in de polder, met een wachtkamer vol negentienjarige meisjes die, voordat ze gingen trouwen, hun gebit lieten trekken. ‘Ze wandelden als stralende schoonheden binnen en vertrokken als verschrompelde besjes.’ Ik kon hem niet vragen naar de ethiek van het trekken van een gezond gebit, want ik was op dat moment met open mond overgeleverd aan de entree van zijn zorgvuldig in stelling gebrachte en op volle snelheid draaiende tandartsboor. Ik dacht intussen aan mijn eigen moeder die zo bang was voor de tandarts dat deze een anesthesist inschakelde om haar voor de behandeling aan tanden en kiezen onder narcose te brengen.

Gerard Reve

Verzamelde gedichten &e Bezige Bij Amsterdam 2007 Tom Lano[e

Sprakeloos Prometheus Amsterdam 2009 ErYin Mortier

Gestameld liedboek. Moedergetijden &e Bezige Bij Amsterdam 2011 Adriaan van &is

Ik kom terug Atlas %ontact Amsterdam 2014 Maarten ’t *art

Het wachten is op het boek van Arnon Grunberg over zijn moeder. De verschijningsdatum staat vast: Moederdag 2016. l 20 | GENIET

Magdalena &e Arbeiderspers Amsterdam 2015

Ruim 100 inspiratiereizen vindt u op www.jambo.nl en in onze brochure of bel met onze Afrika specialisten op 020-2012740 voor een reis op maat. De mogelijkheden zijn eindeloos, privé reizen geheel conform uw wensen! A DÈ AFRIK T! IS L IA C E SP

Tanzania . Kenia . Madagaskar Seychellen . Mauritius . Zuid-Afrika Oeganda . Zimbabwe . Namibië Mozambique . Zambia . Botswana

([FOXVLHIGULHGDDJVDUUDQJHPHQWYRRUVOHFKWVƉSS %RHNGLWDUUDQJHPHQWQXYRRUVOHFKWVƉSSLQSODDWV ƀ2QWYDQJVWPHWNRIILHWKHHRIHHQYLWDOHIUXLWFRFNWDLO YDQƉ5HVHUYHHUHHQYHUOHQJLQJVQDFKWYRRUƉ  PHWHFKWH7ZHQWVHNUHQWHZHJJH LQFORQWELMWHQGULHJDQJHQGLQHU*HOGLJWRW ƀ7ZHHRYHUQDFKWLQJHQLQHHQUXLPH/DQGKXLVRI  -XQLRUVXLWHPHWJHZHOGLJXLW]LFKWRSKHWODQGJRHG 5HVHUYHHUQXGLUHFWRQOLQHRS ƀ7ZHHPDDOHHQOX[HRQWELMWEXIIHW ZZZKROWZHLMGHQOPHGLVFKFRQWDFW ƀ7ZHHPDDOHHQYHUUXNNHOLMNGULHJDQJHQGLQHU RIUHVHUYHHUWHOHIRQLVFKYLD ƀ9ULMJHEUXLNYDQDOOHRQWVSDQQLQJVIDFLOLWHLWHQ  ]RDOVRQVPHWHU]ZHPEDGGHVDXQDŷVRQ]H +HWORPPHUULMNH/DQGJRHG'H+ROWZHLMGHLVHHQLGHDDOSOHNMH  WHQQLVEDQHQGHGULYLQJUDQJHHQGH&DUGLR)LWQHVV RPGHUXVWHQUXLPWHYDQ1RRUGRRVW7ZHQWHWHEHOHYHQ  .LQHVLV6WXGLR

Landgoed de Holtweijde | Spiekweg 7 | 7635 LP Lattrop | 0541-22 92 34 | Noordoost-Twente | www.holtweijde.nl

Tijdschriften voor de wachtkamer? 8 bladen voor slechts € 8,50 Win een tijdschriftenpakket én ontvang 25% korting op uw bestelling! www.tijdschriftenpakket.nl/wachtkamer Handgemaakte dokterstassen van plantaardig gelooid leer. Bezoek de webshop of kom de collectie bekijken in Maarssen (alleen op afspraak).

DOKTERSTASSEN.NL Abel Tasmanlaan 5 3603 GC Maarssen 0346-832104

Online verkrijgbaar via www.tijdschriftenpakket.nl en te koop in de winkel.

VAN BOSCH TOT BRUEGEL

DE GRAPPEN EN GROLLEN VAN DE

NOORDELIJKE RENAISSANCE TEKST: FENNEKE VAN DER AA FOTO’S: MUSEUM BOIJMANS VAN BEUNINGEN

Dit najaar wijdt Boijmans Van Beuningen een tentoonstelling aan drie generaties kunstenaars, beginnend met -heronimus Bosch en eindigend met Pieter Bruegel de Oude. Met veertig schilderijen en veertig prenten wordt zo een beeld geschetst van het alledaagse leven in de vijftiende en zestiende eeuw. Compleet met alcoholisten, kwakzalvers, knullige boeren en oersterke vrouwen. Daarmee toont het museum meteen een ommekeer in de kunsten: de ontdekking van het dagelijks leven als onderwerp.

Pieter Bruegel de Oude, Winterlandschap met schaatsers en vogelknip (1565), collectie Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België

GENIET | 23

M

useum Boijmans Van Beuningen vertelt graag zij dat met Van Bosch tot Bruegel internationaal als eerste museum een tentoonstelling heeft samengesteld specifiek over zestiendeeeuwse genreschilderkunst. Dat is opvallend, maar vermoedelijk ook waar. Want wanneer het over genreschilderkunst uit de Nederlanden gaat, worden algauw werken uit de glorierijke zeventiende eeuw erbij gehaald. Die Gouden Eeuw kwam echter niet uit het niets vallen. In Rotterdam is nu te zien waar meesters als Rembrandt en Rubens hun inspiratie vandaan haalden en wie hun moedige voorgangers waren. In Van Bosch tot Bruegel zijn werken verzameld uit een zeer interessante periode in de kunstgeschiedenis: de opkomst van de genreschilderkunst en daarmee de voorzichtige overgang van religieuze kunst en portretten naar de weerspiegeling van het aardse leven. De tentoonstelling bevat werken van de laatmiddeleeuwse Jheronimus Bosch, van de tweede generatie onder wie Quinten Massijs en Lucas van Leyden en loopt tot de noordelijke renaissance van Pieter Bruegel de Oude. In deze drie generaties breekt langzaam de alledaagse mens op het schilderdoek door en verdwijnen de heiligen naar de achtergrond. Net vanaf deze periode durfden kunstenaars steeds meer hun eigen route uit te stippelen, af te wijken van opdrachten van de kerk – het lijden van Christus en heiligenlevens tonen – en voor een bredere markt te kiezen.

Vanaf de vijftiende en zestiende eeuw ging kunst steeds meer over het leven van alleman, en kunst werd ook steeds toegankelijker voor alleman. Naar de kerk hoefde je niet meer om kunstwerken te aanschouwen. Daar waren het opkomend protestantisme en de Beeldenstorm deels ook debet aan. Tegelijk kwam de burgerij op en zij wilden ook herkenbare taferelen aan de muur. Daarnaast zorgden verbeteringen in prenttechnieken dat kunstwerken nu nog gemakkelijker verspreid werden en grotere groepen mensen bereikten. Deze veranderingen hebben duidelijk hun weerslag op de kunstwerken uit die tijd, zowel in onderwerpskeuze als in verbeeldingswijze. Boeren en buitenlui

De wereld van de vijftiende en zestiende eeuw zat volgens de prenten en schilderijen in Van Bosch tot Bruegel vol dronken boeren, listige bedelaars, geile bejaarden, hoerenlopende monniken en malafide chirurgen. De populairste figuur is de boer. Niet raar; twee derde van de bevolking woonde destijds op het platteland. Maar zij werden als allesbehalve hardwerkend geportretteerd, eerder als drankzuchtige en losbandige feestbeesten. De boer was een natuurwezen dat zijn impulsen niet onder controle had. En Jheronimus Bosch was een van de eersten die die boer liet zien. In de tentoonstelling wordt meteen een van de belangrijkste werken van Bosch getoond: De hooiwagen. Een unicum,

Jheronimus Bosch, Hooiwagen – triptiek (geopend, circa 1515), collectie Museo Nacional del Prado

24 | GENIET

Hoe serieus de boodschap bij Bosch ook is, de kunstenaar laat de toeschouwer ook zeker lachen want het 450 jaar oude drieluik is sinds 1570 Spanje niet uit geweest. Het is bovendien een zeer bijzonder werk dat precies die overgang van de middeleeuwen naar de renaissance weergeeft: het drieluik toont een allegorie op de hebzucht en vergankelijkheid – een ‘wagen met hooi’ werd destijds gezien als een ‘wagen met niets’ – en zit tegelijk vol alledaagse figuren, zoals dronken monniken, tandentrekkers, muzikanten, toekomstvoorspellende zigeuners en verliefde stelletjes. Bosch was een van de eersten die deze alledaagse figuren schilderde. En hoewel zijn composities voor die tijd zeer complex waren, was zijn keuze voor de portrettering van de verschoppelingen van de maatschappij van blijvende invloed. In de decennia na Bosch worden louche tandartsen, chirurgen en dokters zelfs een van de meest gekozen genreonderwerpen; de bekende kwakzalvers.

ergens leren wat goed is en wat fout is. Dat haalden ze uit spreekwoorden. Bundelingen van spreekwoorden werden namelijk gebruikt als schoolboeken, omdat men ervan overtuigd was dat ze grote waarheden bevatten. Zo groot, dat die ook naar het doek werden overgezet. Bruegel maakte bijvoorbeeld het genreschilderij De spreekwoorden in 1559, waarop hij zo’n tachtig tot honderd spreekwoorden verbeeldde. Het was een mooie toevoeging aan de tentoonstelling geweest, maar hangt dit najaar nog gewoon in het Staatliche Museen in Berlijn. In Van Bosch tot Bruegel is bijvoorbeeld wel Bruegels bekende Winterlandschap met schaatsers en vogelknip opgenomen. Ook wordt minder bekend werk van de Brabander getoond, zoals De boer en de vogelnestrover. Dit werk valt gelijk met het artistieke hoogtepunt van het genretafereel en is zowel grappig als moralistisch bedoeld. Op het paneel toont de ‘boerenbruegel’ een boer die lacht om de onvoorzichtigheid van een vogelnestrover – het jongetje in de boom – terwijl hij zelf bijna een sloot in stapt. Bruegel laat bovendien de boer recht naar de toeschouwer kijken, zodat hij echt betrokken raakt in het werk. Hoe serieus de boodschap bij Bosch dus ook is, de kunstenaar laat de toeschouwer ook zeker lachen.

Schilderijen als zondespiegels

Bosch maakte met zijn naaktfiguren ook komaf met de schone, hoofse liefde. Bij genreschilders na hem wordt dit voortgezet: we zien vooral hoerenkasten en ongelijke liefdes, zoals oude mannen die zich vergrijpen aan jonge meisjes en andersom. Vleselijke lust en financiële belangen hebben anno 1500 het romantisch-ridderlijke ideaal duidelijk vervangen. Dat werd ook gezien als achterhaald. Bovendien waren dit soort genretaferelen vaak ook een aanklacht tegen het beschavingsoffensief van sommige steden die met verordeningen overspelig gedrag en losbandigheid probeerden tegen te gaan. De relatie tussen man en vrouw is op de werken in Van Bosch tot Bruegel sowieso interessant. Vaak is de omgekeerde wereld het thema, waarbij de vrouw de broek draagt. De man ligt dan voor pampus in het varkenshok of is door zijn vrouw aan het spinnenwiel gezet. De werken tonen de Nederlandse vrouw vaak als bijzonder krachtig. En dat viel buitenlanders destijds ook op. Zo schreef een Venetiaanse ambassadeur dat Nederlandse vrouwen alle handel dreven omdat hun mannen te bezopen waren. De liefde voor drank werd ook onderschreven door Karel van Mander, auteur van schildersbiografieën uit die tijd. Hij noemde het de ‘Nederlandse ziekte’. Lachen, gieren, brullen

Te midden van al die dronken mannen en bazige vrouwen, moest de jeugd in de vijftiende en zestiende eeuw nog

Pieter Bruegel de Oude, De boer en de vogelnestrover (1568), collectie Kunsthistorisches Museum

Onnozele ingrepen

Naast werken van bekende kunstenaars als Albrecht Dürer, Jheronimus Bosch en Pieter Bruegel de Oude, heeft Boijmans Van Beuningen ook werken van minder bekende kunstenaars opgenomen die zeer de moeite waard zijn. Zoals van De keisnijding van Jan Sanders van Hemessen. Het museum liet dat paneel overbrengen uit Madrid, waar overigens ook een keisnijding van Bosch hangt. Het was dan ook een veelvoorkomend motief, al was een keisnijder geen echt bestaand beroep. De oorsprong van het motief GENIET | 25

De ontdekking van het dagelijks leven – van Bosch tot Bruegel &e tentoonstelling &e ontdekking van het dagelijks

leven – van Bosch tot Bruegel is nog tot en met 17 januari 2016 te zien. Tot die tijd organiseert Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam diverse activiteiten bij de tentoonstelling. Zoals: Ŗ Introductiecursus Van Bosch tot Bruegel – 18 25 Jan Sanders van Hemessen, De keisnijding (circa 1550),

november en 2 december 13.00-15.30 uur

collectie Museo Nacional del Prado

Leer alles over de zestiende-eeuYse genreschilderkunst en in het bijzonder over Pieter Bruegel de Oude in drie

was een verhaal over een kwakzalver die misbruik maakte van ene goedgelovige Lubbert Das. De kwakzalver maakte Das wijs dat hij zijn domheid kon genezen door een kei uit zijn hoofd te snijden. Het hangt ook samen met de Brabantse spreekwoorden ‘keitjes in de kop hebben’ en ‘de kei rammelt in zijn hoofd’. De kei stond in de literatuur en kunst dan ook vaak symbool voor dwaasheid.

bijeenkomsten. Kosten: € 75 / € 65 / € 50 (afhankelijk van kortingspas) | Reserveren: boijmans.digitalezaken.nl/activiteiten Ŗ Kerkdienst Van Bosch tot Bruegel – 28 november 18.00-19.00 uur Samen met pastor Bert Kuipers van het Rotterdamse Laurenspastoraat en conservator Friso Lammertse kunt

Op het paneel van Sanders van Hemessen zit een patiënt met tranen in de ogen op een stoel vastgebonden, terwijl een slecht geschoren en bebrilde ‘chirurg’ glimlachend zijn voorhoofd opensnijdt en een grote kei blootlegt. De operatie werd destijds duidelijk herkend als kwakzalverij, want het was een algemeen verspreid idee dat je van domheid niet kon genezen. Het werk toont dan ook het toppunt van onnozelheid en kan het best worden gezien als een satire op oplichters en dwazen, op bedriegers en goedgelovigen. Dat was goed nieuws voor de ‘echte’ artsen van die tijd, want hun aanzien werd daardoor alleen groter. Gelukkig maar. l

u stilstaan en reƀecteren bij de topstukken van de tentoonstelling. Kosten: reguliere entreeprijs | Reserveren: [email protected] Ŗ Boijmans %lub KinderYorkshop – 1 november en 6 december 13.00-14.30 uur (5-9 jaar) en 15.00-16.30 uur (10-14 jaar) Grote meesterYerken naknutselen: dat kan tijdens de kinderYorkshop. Na een rondleiding knip plak en kleur je een hedendaagse versie van bijvoorbeeld &e Marskramer van Bosch. Kosten € 5 | Reserveren: boijmans.digitalezaken.nl/ activiteiten Verder doorlopend: Ŗ Familiespel Van Bosch tot Bruegel Een ontdekkingstocht vol puzzels opdrachten en ſlms over het leven in de zestiende eeuY. Ideaal om samen met (klein)kinderen vanaf 6 jaar te doen. Kosten: gratis exclusief entree (gratis t/m 18 jaar) | Reserveren: boijmans.digitalezaken.nl/activiteiten Ŗ Restauratie meesterYerk Jheronimus Bosch Bekijk de restauratie van het schilderij.

&e heilige %hristophorus (1490-1505) van Jheronimus Bosch bij Kunst Studio het open restauratieatelier van het museum. &e restauratie Yordt gedaan door restaurator Pieter Bruegel de Oude, De kreupele bedelaars (1568),

Annetje Boersma en paneelspecialist Jean-Albert Glatign[.

collectie Musée du Louvre

Kosten: gratis exclusief entree

26 | GENIET

kidz Op reis met het hele gezin Met de familie een onvergetelijke tijd beleven in bijvoorbeeld Indonesië, Cuba of Kenia & Tanzania? Koning Aap Kidz organiseert speciale groepsreizen voor avontuurlijke gezinnen naar alle uithoeken van de wereld. Reis mee en beleef de wereld door de ogen van je kind! Boek je reis met het hele gezin vóór 5 januari 2016 en ontvang

€100,- familiekorting per persoon!

Meer informatie over onze familiereizen en kortingen? Ga naar www.koningaap.nl/familiereizen of bel 020 788 77 00

graag mee begint. In meerdere ruimtes van muziek genieten? Eén aanraking volstaat om in de beleving in te haken. Zo maakt u met één enkele aanraking uw BeoPlay A9 luidspreker in de woonkamer onderdeel van de Multiroom-beleving, en in de keuken tikt u even op de aan de muur gemonteerde BeoSound Essence om ook tijdens het koken te genieten van de gewenste muziekbron. En ook uw Bang & Olufsentelevisie doet graag dienst als luidspreker of geluidsbron in uw BeoLink Multiroom-beleving.

Met BeoLink Multiroom koppelt u al uw Bang & Olufsenproducten tot één gebruiksvriendelijk, draadloos systeem. Met BeoLink Multiroom luistert u naar verschillende muziek in verschillende kamers, maar u kunt er ook voor kiezen om dat ene fantastische muziekstuk door het hele huis te laten galmen. Het bedienen van BeoLink Multiroom is net zo eenvoudig als het aan- en uitknippen van het licht. Om in te haken op de Multiroom-beleving volstaat de aanraking van uw Bang & Olufsen-product - het maakt niet uit in welke ruimte van uw huis u dit doet. Geen afstandsbediening of smartphone nodig. Eenvoudig en intuïtief, met één aanraking haakt u in op de muziekbeleving.

En uiteraard maakt ook uw Bang & Olufsen TV deel uit van de Multiroom-beleving. De BeoRemote One of de nieuwe BeoMusic App bieden u een intuïtief en helder overzicht van het systeem. Met de BeoRemote One of de BeoMusic App kunt u eenvoudig ruimtes koppelen en ontkoppelen. En als u weggaat, zet u alle apparatuur met één enkele aanraking op stand-by.

Het middelpunt van de BeoLink Multiroom installatie wordt gevormd door ons intelligente muzieksysteem BeoSound Moment. De BeoSound Moment past zich aan uw luistervoorkeuren aan en selecteert muziek die overeenstemt met wat u op bepaalde momenten van de dag graag hoort. Met andere woorden, als u 's ochtends opstaat, volstaat één aanraking van het aanrakingsgevoelige eikenhouten bedieningspaneel van de BeoSound Moment om u te omringen met de muziek waar u de dag

Met BeoLink Multiroom blaast u ook uw bestaande Bang & Olufsen-producten nieuw leven in. Met behulp van de BeoLink-adapter kunt u ook uw vanouds geliefde producten, zoals de BeoSound 9000 of de BeoGram 4000 platenspeler, aansluiten op de Multiroom-beleving.

Om uw Bang & Olufsen-installatie optimaal op de toekomst voor te bereiden, worden alle BeoLink Multiroom-producten voortdurend geüpdatet met software die u de nieuwste features en functies biedt. “Bang & Olufsen-producten zijn geen apparaten die je koopt en vervolgens weggooit. Met BeoLink Multiroom benadrukken we nogmaals ons commitment naar onze klanten. Wij creëren installaties die de klant in staat stellen om, met behulp van de nieuwste, state-of-the-art technologie, nieuwe en klassieke producten aan elkaar te koppelen,” aldus Marie Kristine Schmidt, Vice President Brand, Design & Marketing bij Bang & Olufsen.

TA L IS M A N S P E C IA L A KURA KUR ÏE IN D O N E S N

/ 9 NACHTE 12 DAGEN 5 p.p. vanaf € 3.47 hten, Inclusief vluc en, g tin ch na over kexcursie ui d 1 x lunch, ecial op Bekijk de sp l Talisman.n

‘ Hoogtepunt tijdens een verblijf op Kura Kura is een overnachting op het nabijgelegen onbewoonde eiland Krakal. Het toppunt van romantiek en barefoot luxury ’

MARJOLEIN BORSJE TALISMAN BESTEMMINGSSPECIALIST [email protected]

DENK NIET DAT de Malediven het monopolie hebben op het clichébeeld van parelwitte zandstranden, een azuurblauwe zee en wuivende palmen. Ook in Indonesië komen de mooiste dromen uit, en wel op het idyllische privé eiland Kura Kura. Tussen de eilanden Java en Borneo ligt een paradijs voor zon, zee en strandgenieters maar ook voor liefhebbers van de onderwaterwereld!

De Karimunjawa archipel herbergt een exotische wereld, zowel boven als onder water. Deze exotische wereld is niet gemakkelijk te bereiken, maar de reis er naar toe is werkelijk prachtig en u bent verzekerd van een zeer bijzondere onbewoond eiland beleving. Wilt u meer info, of een offerte aanvragen? Neemt u dan gerust contact met mij op! T. 078 614 27 88

TALISMAN.NL

KUNST KIJKEN TEKST: HUUG SCHIPPER

K

ijken is een kunst op zich, maar het is te leren. De eerstejaars kunststudent krijgt er vanaf het begin van zijn studie mee te maken. Met zijn klasgenoten zit hij vol verwachting klaar in het naar olieverf en terpentine geurende klaslokaal van de kunstacademie. Nu pas gaat zijn leven beginnen. Voorbij is eindelijk het alledaagse geneuzel van leraren en ouders. De dagen zullen groots en meeslepend zijn en beleefd worden op de vleugels van de verbeelding. Dan treedt de docent binnen, een man van weinig woorden die een opdracht geeft: ‘Teken een sleutelgat.’ Verwarring onder de studenten. Een sleutelgat? Aarzelend gaat men aan de slag. De meesten tekenen met potlood in een enkele lijn een herkenbaar verticaal rechthoekje, van onder wat breder uitstaand en met een ronde bovenkant. Een enkeling arceert er wat diepte in, zodat het net is of we in het gat kunnen kijken. Eén student tekent binnen de contouren van het sleutelgat een stuk van een vrouwendij in nylonkous en een beslapen bed op de achtergrond. Niemand tekent de deur. Het object kunnen zíén door wat zich eromheen afspeelt, is zoiets als ‘tussen de regels kunnen lezen’ of ‘achter de muziek kunnen horen’. Het vraagt oefening om de kunst te leren. Het tekenen van een sleutelgat is zo’n oefening. Een vorm (het sleutelgat) heeft altijd een vorm om zich heen (de deur), laten we deze vorm de restvorm noemen. De restvorm definieert de vorm. Stel, een fotograaf maakt een foto van een secretaris-generaal op een ministerie. Hij let er goed op dat de man in de lens kijkt, zijn ogen openhoudt en vriendelijk glimlacht. Op het lcd-scherm van zijn camera ziet hij dat de foto gelukt is. Maar hij heeft niet goed gekeken. Precies achter het hoofd van de man staat een sanseveria waarvan de lange groene ‘vrouwentongen’ boven het onberispelijk gekapte haar uitsteken. De foto had een innemende en krachtige ambtenaar moeten tonen, maar laat in plaats daarvan – de restvorm definieert de vorm – een man zien met een plant op zijn kop.

Kijken leer je ook door het veel te doen. Musea zijn bij uitstek plaatsen waar je het kijken kunt oefenen. De Kunsthal in Rotterdam presenteert het werk van de wereldberoemde Amerikaanse kunstenaar Keith Haring (1958-1990). Kijken naar dit werk is makkelijk, het is kijken voor beginners. De doeken zijn groot, soms zelfs monumentaal, met bedrieglijk eenvoudig en kraakhelder geschilderde lijntekeningen, meestal in zwart, wit of rood. Reusachtige cartoons lijken het, pictogrammen of… ach, ik hoef u niets te vertellen. Haring is zó beroemd, u ziet het voor u. Dick Bruna voor volwassenen. Maar wat ziet u eigenlijk? Lollige striptekeningen van vrolijk rondneukende of jonglerende poppetjes? Labyrinten vol Afrikaans aandoende dessins of dartel springende en dansende wezens in bonte kleuren? Ja, het werk oogt aantrekkelijk en lijkt onschuldig, maar Harings boodschap is bloedserieus en activistisch. Het is een aanklacht tegen het westerse consumptiedenken en de sociale ongelijkheid, tegen kernwapens, milieuvervuiling en de uitwassen van het kapitalisme. Die wetenschap doet je met andere ogen kijken. Wat makkelijk kijken leek, wordt een beetje ongemakkelijker. Haring tekende als een bezetene, zijn productie was enorm. In de jaren tachtig van de vorige eeuw maakte hij duizenden opgewonden mannetjes, honden en krokodillen op de reclameframes in de metrostations in New York. ‘Kunst is er voor iedereen’, zoals hij zelf zei. Hij hield ermee op toen het publiek die uitspraak letterlijk nam en zich massaal boven op de nog natte tekeningen wierp om ze als kunst voor thuis te verwerven. Nu, 25 jaar na de dood van de kunstenaar, hangt het werk springlevend maar tandeloos in het museum. En je hoeft het niet van de muren te rukken, Harings ‘kunst voor iedereen’ is dankzij creatief kapitalistisch ondernemerschap voor iedereen beschikbaar op mokken, pennen en T-shirts en te koop in de museumshop.

Keith Haring, impressie van de tentoonstelling

GENIET | 31

&e Kunsthal Museumpark Rotterdam t/m 7 februari 2016 Keith *aring – The Political Line t/m 29 november 2015 Arie Schippers – Verf Yordt vogel Openingstijden: dinsdag t/m zaterdag 10.00-17.00 uur zon- en feestdagen 11.0017.00 uur Gijsbert van der Wal

Arie Schippers, Zonnende hond

Tussen notitie en droom. Werk op papier van Arie Schippers Uitgeverij &e Weideblik 2015 € 25

Arie Schippers, Rode auto op bezoek bij

Arie Schippers, Poseren

Misubishi

voor Picasso

Ook in de Kunsthal hangt het werk van Arie Schippers. Het is voor iets geoefender ogen. Tekeningen naar de waarneming in precieze lijnen en trefzekere vormen: schetsboeken; fantasieschilderijen, los en klein in acryl op papier, of groot in olieverf op doek. Er gaat een wereld open van dierentuindieren, dansmeisjes, klassieke portretten en tankende automobilisten. Moderne landschappen vallen op, stadsranden met schots en scheef geparkeerde auto’s onder kille straatverlichting. Het vakmanschap druipt van de doeken. Lopend door de lage en helaas tamelijk slecht verlichte museumzaal krijg je na de uniforme beeldtaal van Keith Haring de behoefte om ook dit werk in een vakje te stoppen. Is Schippers de schilder van hedendaags Nederland? Ja, ook, maar vooral is hij een artistieke veelvraat. Naast de landschappen zijn er de driedimensionale beelden, grimmige koppen in verschillende materialen, abstracte steenstapelingen… en steeds is er de afwisseling van werkelijkheid en fantasie. Echt en verzinsel… Schippers lijkt het nodig te hebben: ‘In mijn hele werk is er een slingerbeweging tussen vrijheid nemen en straktrekken. Van vrijheid kun je moe worden als het chaotisch wordt, van straktrekken kun je moe worden als het slaafs en bang en braaf is.’ Schippers is de maker van het indrukwekkende bronzen beeld van Nelson Mandela dat een paar jaar geleden in Den Haag werd neergezet. Meer wist ik niet van hem, tot nu, door de tentoonstelling en door het boek van Gijsbert van der Wal dat eerder dit jaar verscheen. ‘Herkenbaarheid is een voorwaarde voor bekendheid’, schrijft Van der Wal als verklaring voor Schippers’ onbekendheid in de kunstwereld: ‘Schippers’ veelzijdigheid is behalve een kracht ook een handicap. Je overziet niet in één oogopslag wat hij maakt, zijn werk vraagt om meerdere oogopslagen.’ De gevorderde kijker weet wat hem te doen staat. l 32 | GENIET

Keith Haring, The great white way (1988)

OP WEG NAAR HET ZUIDEN

© Herman van Ommen

BRAM TJADEN, HUISARTS, OPLEIDER EN MINDFULNESSTRAINER VOOR ARTSEN

Het is drie uur in de nacht en wij zitten bij het bed van mijn vader. Zijn gezicht naar ons toe, hij was altijd al een zijslaper. De kamer heeft dezelfde oudemensengeur die ik ken van de huizen van de senioren in mijn praktijk. Mijn vader is totaal ontspannen. Hij heeft zich overgegeven aan de midazolam en het grote loslaten. ‘Dag lieve pa, heb het goed daar in het zuiden.’ De laatste tijd had mijn vader het vaak over dit zuiden. Dat zijn vader daar lang geleden naartoe was afgereisd. Veel meer kon hij er niet over zeggen. De laatste dagen vertelde hij over de treinwagon waarin hij zat. ‘Op weg naar het zuiden zeker’, zei ik dan. Indianen hadden het over de eeuwige jachtvelden, de oude Egyptenaren over het dodenrijk aan de oostkant van de Nijl en mijn vader ging op weg naar het zuiden. Hij beleefde zijn sterven als het maken van een reis en dat was voor mij als zoon troostrijk en veel ruimer dan het sterven als absoluut einde, dat ons rationele medische wereldbeeld ons voorschrijft. En dan – toch nog onverwacht – gebeurt het. Vleugelzacht de laatste adem. Het geluid van een neerdwarrelend blad in de vroege herfst. Dit beeld van de laatste adem duikt in de maanden na zijn dood steeds weer bij me op. Tijdens een visite, bij een multidisciplinair overleg als we stilstaan bij overleden patiënten in ons gezondheidscentrum, gedurende de trektocht door de Italiaanse Alpen waar ik net van terug ben. Weinig brengt je zo in contact met de kwetsbaarheid van het leven als aanwezig zijn bij het sterven van een dierbare. De dood is maar een ademtocht van je vandaan en hoe anders dan het leven is de dood: stil en zwijgen en afwezigheid van de reiziger die is vertrokken. Wat wij als arts meemaken in ons persoonlijke leven bepaalt mede hoe wij ons werk doen en ons tot onze patiënten verhouden. In dit geval ben ik een ingrijpende ervaring rijker over de kwetsbaarheid van het leven en de gevoelens van verdriet, onmacht maar soms ook opluchting en ruimte die met sterven verbonden kunnen zijn. Ik heb gemerkt dat de palliatieve zorg van mijn patiënten erdoor veranderd is: dichter bij wat de Amerikaanse antropologe Joan Halifax de essentie van stervensbegeleiding noemt: ‘Being with Dying’. l

GENIET | 33

ONTSPANT

U ZICH MAAR EVEN... TEKST: SASKIA RIDDER

Tips om uw vrije tijd net even anders in te vullen en inspiratie voor bijzondere producten en cadeaus. Van prachtig papier tot kunst met kof¯e en van herfsttips tot lange latten. Muzikale aanrader

Zin in een bijzonder avondje muziek in een intieme setting? Dan zijn de QuiteQuietavonden een absolute aanrader. Mooie muziek voor een luisterend publiek, daar waar je een speld kunt horen vallen en de stilte alleen onderbroken wordt door de akoestisch spelende artiesten. Bekend en minder bekend, drie op een avond, voor de variatie en de verrassing. Alles wat u nog hoeft te doen, is heerlijk achteroverleunen, of het puntje van uw stoel opzoeken natuurlijk. Het concept van deze avonden bestaat sinds 2011 en is geliefd bij zowel de muzikanten als de toehoorders. Muzikale fijnproevers komen in Delft, Gouda en Leiden bijeen om de muziek in QuiteQuiet-sfeer te beleven. Kijk voor meer informatie op www.quitequiet.nl. Prachtig papier

De notitieboekjes zijn bijna te mooi om in te gaan schrijven, maar ervaar toch vooral het genoegen om gedachten, aantekeningen en herinneringen aan het papier van Paperblanks toe te vertrouwen. Behalve notitieboeken maakt Paperblanks ook wonderschone agenda’s, dagboeken, adresboeken en gastenboeken. Het zuurvrije papier is gemaakt van duurzaam pulp van bomen en het bindmateriaal wordt in Europa vervaardigd en is van honderd procent gerecycled materiaal. De collectie is in haar ruim twintigjarige bestaan enorm uitgebreid, dus het is haast onmogelijk om niet een boekje te vinden dat qua stijl of verhaal bij u past. Het is natuurlijk ook een prachtig cadeau in de decembermaand. www.paperblanks.com 34 | GENIET

Kunst met koffie en veel meer in Varik

In Varik aan de Waal staat het Veerhuis; nog niet heel bekend, maar wel heel bijzonder. De oprichter van de Kunstuitleen, Pieter Kooistra, woonde hier en er hangt nog steeds een kunstzinnige sfeer. Inmiddels is het een plek waar u tot rust komt en waar tegelijkertijd veel te beleven is. Een lichte lunch in de serre (die uitzicht heeft op de dijk en de tuin), een bijzondere markt in het Village Trade Center waar zelfgemaakte producten uit het dorp verkrijgbaar zijn en natuurlijk de kunst. Verschillende bedrijven vonden het Veerhuis ook al voor een inspirerende heisessie in een zaal met uitzicht op de Waal. Nog geen genoeg van het Veerhuis? Dan behoort een overnachting ook tot de mogelijkheden. En verder ligt het Veerhuis op een kruispunt van vele fietsroutes en struinpaden door de uiterwaarden van de Waal. Kortom, genoeg redenen om deze bijzondere plek te ontdekken. Alvast een kijkje nemen? De website www.veerhuis.nl heeft een webcam!

To do’s, voor boven aan uw lijstje

Het is volop herfst en hoewel het niet meer heel mooi weer is, is het wel heerlijk om buiten te zijn. Drie herfsttips: 1. Maak een boswandeling, geniet van de kleurenpracht en spring eens in een berg bladeren. 2. Ga appels plukken of walnoten rapen; het leukst is natuurlijk om er daarna lekker taart van te bakken. 3. Hol een pompoen uit en zet er een lichtje in. En maak een lekker herfstig pompoensoepje!

Lange latten

Lekker een dagje de lange latten onderbinden, dat kan heel gemakkelijk in Nederland bij SnowWorld in het Limburgse Landgraaf of in Zoetermeer. Om de spieren weer los te maken als voorbereiding op de skivakantie, of om het skiën een keer te proberen. Ook ideaal met het hele gezin. Nog niet zoveel ervaring? Jong en oud kan er lessen nemen, op ski’s of op een snowboard. En na een paar heerlijke afdalingen schuift u zo aan tafel in het restaurant voor een warme chocolademelk met slagroom, een schnaps of een lekkere maaltijd. www.snowworld.com (Landgraaf en Zoetermeer) l GENIET | 35

1 Pull 6 Sizes 50 Colors 100% extra fine merino wool Joe gelooft in kwaliteit en eenvoud. Joe’s fijne wollen truien worden gewaardeerd om hun draagcomfort en extreme zachtheid. Joe is er voor de stijlvolle man die kiest voor gemak. Daarom bezoek je Joe online. Daar vind je een aantal zorgvuldig ontworpen truien met een enorme keuze aan kleuren. Alles in 100% extra fine merino wool. Eenmaal overtuigd van de kwaliteit hoef je nooit meer na te denken over je nieuwe trui. Die bestel je bij Joe! Door het online maatadvies, gebaseerd op lengte, gewicht en leeftijd, kies je altijd de juiste maat. De verzending is gratis en als de trui niet bevalt, kun je ‘m gratis retourneren. Any time, any reason!

Webstore: Store Amsterdam: Store Antwerpen:

www.joemerino.com Kerkstraat 167-171 Kloosterstraat 28

opening november 2015

FAMILIAIRE ONTSPANNINGSPATRONEN

HET COMPARTIMENTDENKEN VAN DE FAMILIE KLEIJN TEKST: FENNEKE VAN DER AA FOTO’S: SANNEKE FISSER EN FAMILIE KLEIJN

Dokters maken dokters. Kinderen van artsen hebben namelijk een viermaal zo hoge kans zelf ook arts te worden. Daar zijn Stef¯e en Matthijs Kleijn zeker het bewijs van. Als waarnemend huisarts en medicijnenstudent treden ze deels in de voetsporen van hun vader Tom, die psychiater is. Bij hem keken ze de kunst van het loslaten af. Of misschien is hun gave tot vergeten ook genetisch bepaald. Maken ontspannen dokters dan eveneens ontspannen dokters? En wat is voor hen dan ontspanning? GENIET | 37

M ‘

ijn vader sprak thuis nooit over zijn werk. Als vriendinnetjes vragen over zijn werk stelden, dan moest ik ze het antwoord schuldig blijven’, vertelt Steffie Kleijn. ‘Soms kwam hij ’s ochtends opeens binnen als we aan de ontbijttafel zaten. Dan was hij midden in de nacht eruit gegaan voor spoedeisende zorg. Natuurlijk vroegen we waar hij was geweest. “Op het politiebureau”, zei hij dan. Maar dat snapte ik nooit. Hij was toch dokter? Pas later begreep ik dat daar dan de patiënt was en dat hij een psychiater was. Eigenlijk heeft het tot mijn psychiatriestage, tijdens mijn huisartsenopleiding, geduurd voordat ik wist wat zijn werk echt inhield. Achteraf ben ik daar best blij om, dat hij die heftige verhalen niet thuis heeft verteld. Dat wil je niet in huis halen.’ De stilte van vader Tom Kleijn is het gevolg van een strikte scheiding tussen werk en privé. ‘Het doktersvak is zo’n alles absorberend iets, dat ik het graag gescheiden houd: alles in aparte compartimenten. Tot mijn 55ste had ik nog GGZ-diensten en was dat nog soms moeilijk; er kan dan altijd een telefoontje komen, ook al lig je in bed. Dan is het moeilijk om werk uit je hoofd te zetten. Nu werk ik nog altijd bij de GGZ Rivierduinen in Alphen aan den Rijn als psychiater, en deels als directeur. Mijn rit naar huis kost dertig minuten, maar als ik in Oegstgeest aankom, dan ben ik het werk van die dag al vergeten. Vaak omdat ik ook door moet naar de volgende ronde, naar het volgende compartiment. Ik werk namelijk daarnaast gemiddeld twee avonden in de week in mijn eigen praktijk in Leiden. Maar ook als ik daarvan thuiskom, en dat duurt slechts vijf minuten, is dat werk uit mijn hoofd. Dat heb ik altijd al gehad: als ik de deur sluit, sluit ik ook echt die deur.’

Matthijs: ‘Heen-enweer treinen kan ook ontspannend werken, zolang ik muziek op mijn hoofd heb’ angststoornissen. ‘Ik zit de hele dag data te analyseren vanachter een computerscherm. Dus dat laat je makkelijker achter je als je klaar bent met de werkdag. Maar ik heb ook als medisch assistent gewerkt; als patiëntbegeleider bij de MRI-scanner. Dan hoor je juist allerlei verhalen aan. Hoewel je dan algauw een uur met iemand zit te praten, valt dat zo weer uit mijn hoofd. Eigenlijk vaak na de volgende patiënt al. Je leert op de opleiding vanuit de patiënt denken, om meelevend te zijn. Maar van huis uit heb ik ook geleerd dat je je werk op je werk laat.’ Dat de familie Kleijn vaak relatief gemakkelijk de deur achter zich sluit, is misschien genetisch, maar vooral een copingmechanisme. ‘We zijn geen ijskonijnen’, benadrukt de psychiater, ‘maar op die manier blijven we overeind; het is onze zelfbescherming. Voor artsen is een bepaalde mate van vergetelheid ook heel goed. Zelfs een noodzakelijk iets. Anders houd je het werk nooit vol. Het dokterschap is een ontzettend contactueel beroep, niet alleen voor psychiaters. Er wordt de hele tijd een beroep op je gedaan. En je kunt niet 24 uur per dag betrokken zijn bij de problemen van anderen. Dat is echt onmogelijk. Ik heb in de loop der tijd genoeg mensen gezien die daardoor een burn-out kregen.’

Het noodzakelijk vergiet

Zoon Matthijs heeft de vergetelheid van zijn vader overgenomen. Momenteel onderzoekt de medicijnenstudent voor zijn stage de klinische verschillen tussen eerste- en tweedelijns karakteristieke kenmerken bij mensen met sociale

Niet beppen, maar fietsen

Voor de kinderen is het nauwelijks opgevallen wanneer hun vader het zwaar op werk had. ‘Ik heb ook eigenlijk nooit het gevoel gehad dat ik erdoorheen zat. En als ik naar

Als kersverse medicijnenstudent vierde Matthijs zijn 21ste verjaardag met een uitgebreid 21-diner, met natuurlijk zijn Matthijs, Tom en Steffie

38 | GENIET

vader Tom aan zijn zijde

Steffie: ‘Soms neem ik wel dingen mee naar huis. Zoals bij stervensfasebegeleiding: doe ik het wel goed?’

Vroeger ging ze elk jaar op zeilkamp. Daarna gaf ze zelf een paar jaar zeilles. Nu zeilt Steffie soms nog in de boot van haar schoonouders

dat gevoel neig, dan communiceer ik dat thuis niet. Dan ga ik naar een opera luisteren of een boek lezen.’ Volgens Steffie is dat het enige wat ze merkten: ‘Dan was de deur dicht en moest je hem alleen laten.’ Praten deed Tom wel, maar op zijn werk. ‘Met collega’s kun je die gesprekken voeren, maar niet thuis. Want dat blijft gescheiden. Het thuis opsluiten met een boek of een opera werkt voor mij echt als een reset. Het is iets compleet anders en ik hoef er niet meer over te praten.’ Ook Steffie bespreekt als waarnemend huisarts het liefst werkgerelateerde zaken op haar werk. ‘Maar soms neem ik wel dingen mee naar huis. Vooral als het heel heftig is, zoals bij stervensfasebegeleiding: zijn er nog dingen die ik nog extra kan regelen? Doe ik het wel goed? Zijn de doseringen juist? En dan kan ik ook een nachtje misschien minder goed slapen.’ Om volledig los te koppelen van werk, gaat zowel Matthijs, Steffie als Tom het liefst wielrennen, al is er geen sprake van een peloton Kleijn. ‘We fietsen eigenlijk altijd apart’, zegt Matthijs. ‘Vroeger fietste ik weleens met mijn vader en, nu ik in Amsterdam woon, met mijn zus Miranda.’ ‘Dat fietsen werkt perfect’, vult Tom aan. ‘Ik hoef naar niemand te luisteren en ik hoef niets te zeggen. Ik zie wel vaker mensen in groepsverband wielrennen, maar die zitten vaak alleen maar te beppen. Nou, waar je zin in hebt… Dat is niet mijn idee van ontspanning. Ik vind de stilte juist fijn. Een beetje rondkijken en geen geouwehoer aan mijn hoofd. Heerlijk!’

Toen ik coschappen ging lopen, ben ik ermee gestopt; ik wilde niet mijn team teleurstellen als ik wegens een dienst niet kon komen. Nu vind ik zo’n teamsport eigenlijk helemaal niet meer bij mij passen. Ik wil mijn eigen tijd kunnen indelen en bijvoorbeeld een kookworkshop kunnen doen, of een woonbeurs bezoeken. Of de fiets pakken. Daarmee ben ik gestart tijdens ANIOS Heelkunde in het Bronovo in Den Haag. Ik fietste regelmatig daarheen vanuit Leiden. Dat is zeventien kilometer heen, zeventien kilometer terug. Op mijn racefiets. Echt heel relaxed, vind ik. Want je neemt daarna een douche en begint je dienst met natte haren. Daarna kun je je hoofd legen op de terugrit én je hebt meteen gesport. Ideaal dus.’ Voor Matthijs is fietsen naar zijn werkplek geen optie. De in Amsterdam wonende arts in spe gaat vanaf december zijn coschappen lopen in verschillende ziekenhuizen in de regio Leiden-Den Haag. ‘Dat wordt heen-en-weer treinen. Maar dat kan ook ontspannend werken, zolang ik muziek op mijn hoofd heb. Van techno tot klassiek: het maakt me niet uit. Thuis ga ik dan nog wel een uurtje koken, even sporten, bijpraten met mijn twee huisgenoten en vroeg naar bed.’ Is geluk keuzevrijheid?

Welke kant Matthijs opgaat na zijn coschappen, is voor hem nog niet duidelijk. Steffie heeft wel een helder plan: binnen vijf jaar heeft zij een eigen huisartsenpraktijk. ‘Dan wordt het ongetwijfeld drukker, zeker als er ook nog kinderen bij komen. Maar dat is helemaal niet erg. Ik hoef ook niet een even grote kostwinnaar te zijn zoals mijn vader.

Techno in de trein

Matthijs is al zijn hele leven Ajax-fanaat, dat kreeg hij mee

Ook Steffie heeft het wielrennen helemaal ontdekt. ‘Ik heb vanaf mijn zevende gehockeyd, tot mijn zevenentwintigste.

van zijn moeder Sylvia. Hij speelde vroeger bij de Ajax-jeugd en zoekt nu af en toe de Amsterdam ArenA op

GENIET | 39

Naar de Metropolitan Opera in zijn favoriete stad New York. Dat is de ultieme ontspanning voor Tom. Inmiddels is hij negen keer in New York geweest

Tom: ‘Dat quasi-ideale beeld van leuke dingen doen als je gepensioneerd bent, is mij wezensvreemd. Die leuke dingen doe ik nu ook al genoeg’ En ik hoef ook niet de wekelijkse avonddiensten.’ Vader Tom gruwelt al bij het idee zijn avondpraktijk te moeten opgeven. ‘Dan krijg ik ontwenningsverschijnselen. Als ik op mijn 67ste stop bij de GGZ, zet ik de praktijk ook liefst gewoon door. Dat quasi-ideale beeld van leuke dingen doen als je gepensioneerd bent, is mij wezensvreemd. Die leuke dingen doe ik nu ook al genoeg. Werken vind ik leuk en voelt niet als een belasting voor me. Zolang het ook mijn keuze is, en ik het zelf kan indelen. Zoals ook voor Steffie geldt. Die keuzevrijheid is voor mij essentieel.’ Opvallend is dat zoon Matthijs daar eigenlijk kritisch op reageert. ‘Jullie hebben twee specialismen waarbij je zelf makkelijk over je werktijden beslist en zelfstandig kunt 40 | GENIET

zijn. Maar een internist is bijvoorbeeld gebonden aan een ziekenhuis én aan een rooster. Dat klinkt voor jullie misschien niet fijn, maar ik vaar juist heel goed bij zo’n opgelegde structuur.’ Meteen is duidelijk: een ontspannen dokter kan zijn genen wel doorgeven, maar hoe dokterskinderen hun geluk vinden? Dat bepalen ze helemaal zelf. l

Tom Kleijn (1954) is getrouwd en woont in Oegstgeest. Sinds 1989 werkt hij als psychiater en waarnemend geneesheer directeur bij GGZ Rivierduinen in Alphen aan den Rijn. Daarnaast heeft hij zijn eigen praktijk voor psychiatrie en psychotherapie in Leiden. Steffie Kleijn (1984) is getrouwd en woont in Leiden. Ze studeerde medicijnen in Leiden en rondde afgelopen februari de huisartsenopleiding af. Sindsdien werkt ze als waarnemend huisarts bij diverse praktijken in de regio Leiden. Matthijs Kleijn (1990) woont in Amsterdam en studeert medicijnen in Leiden. Momenteel rondt hij zijn onderzoeksstage af, over de verschillende karakteristieke kenmerken bij sociale angststoornissen. In december start hij zijn coschappen in de regio Leiden-Den Haag.

100% maatwerk

Klanten ns waarderen o n met 5 sterre

Basel vanaf € 29.950,- (o.b.v. 5000 x 6000 mm)

Genève vanaf € 32.950,-

Provence vanaf € 26.950,-

Sevilla vanaf € 18.950,-

Twee onder één kap: dubbel genieten Bent u op zoek naar een landelijke houten garage annex berging? Denk meteen een stap verder en kies voor zo’n stijlvolle twee onder één kap. Compleet met buitenverblijf waar u bijna het hele jaar heerlijk kunt onthaasten. Dankzij de opvouwbare terrasbeglazing en een sfeervolle buitenkachel of terrasverwarmer zit u er altijd beschut en behaaglijk bij. En geniet u zelfs in het voor- en naseizoen van het buitenleven op z’n best. Maak kennis met onze ambachtelijke en 10 jaar gegarandeerde timmerwerken op maat. Vraag de gratis brochure aan vol inspirerende voorbeelden op www.bronkhorstbuitenleven.nl of bel 0577 - 75 09 44.

priëlen & tuinpaviljoens & buitenverblijven & schuren & garages & carports & veranda’s

KENIA

WILDE NATUUR, WITTE STRANDEN EN ‘THE BIG FIVE’

TEKST: JAN DOBBE FOTO’S: SHUTTERSTOCK

§The views were immensely wide. Everything that you saw made for greatness and freedom, and unequalled nobility.’ Euforie over het Keniaanse landschap bij Karen Blixen (1885-1962) in haar beroemde boek Out of Africa. Aan de ver¯lming van dit boek, met Meryl Streep en Robert Redford in de hoofdrollen, dankt Kenia goeddeels zijn populariteit als safariland. En terecht. Maar je kunt er méér doen: duiken, waterskiën, bergbeklimmen, luieren aan hagelwitte stranden of een citytrip maken. Kenia is een heerlijke vakantiebestemming. Het heeft prachtige natuur met glooiende savannes, woestijn en hooggebergte met besneeuwde toppen. Er leven in de vele beschermde natuurparken grote concentraties wilde dieren. Je vindt er ook de ‘big five’: olifant, luipaard, leeuw, neushoorn en buffel. Voor vogelaars is het een paradijs: er leven ruim duizend soorten bijzondere vogels. Zo leeft aan het Nakurumeer, zo’n 160 kilometer van Nairobi, onder

meer een enorme populatie flamingo’s. Afhankelijk van de waterstand foerageren hier soms zo’n 2 miljoen flamingo’s tegelijkertijd. Door de vele natuur- en wildparken wordt het moeilijk een keuze te maken. Meestal begint de vakantie met een of meerdere safari’s om daarna de reis te verlengen met een ontspannen strandvakantie aan een van de exotische witte zandstranden en azuurblauwe zee. We helpen u een keuze te maken. GENIET | 43

‘Je vindt er ook nog de “big five”: olifant, luipaard, leeuw, neushoorn en buffel’ Nairobi

© Master1305 / Shutterstock.com

Wie Kenia bezoekt, start praktisch altijd in de hoofdstad Nairobi. Het is een moderne, multiculturele stad met ruim 3 miljoen inwoners. Door de hoge ligging (1.661 m) heeft de stad een aangenaam klimaat. Als u een paar dagen overhebt, hoeft u zich niet te vervelen. Er zijn theaters, restaurants, bioscopen, disco’s, casino’s en nachtclubs. Zeer de moeite waard is het Nairobi National Museum, waar u behalve van hedendaagse kunst ook kunt genieten van de prachtige botanische tuin. En bent u geïnspireerd door het boek van Karen Blixen, neem dan een kijkje in haar voormalige woonhuis dat is ingericht als museum. Houdt u van dieren, bezoek dan het Giraffe Centre waar bedreigde giraffen worden opgevangen, of het Sheldrick Weeshuis voor jonge olifanten en neushoorns. Natuurreservaat Masai Mara

Het bekendste en waarschijnlijk meest bezochte park van Kenia is genoemd naar de Mara-rivier en het Masai-volk. Je treft er open savannes, uitgestrekte vlakten, vele soorten wilde dieren en bijzondere, mooie mensen. Boven dit alles ziet u de meest schitterende luchten. De rivier de Mara zit vol met krokodillen en nijlpaarden. U stuit er regelmatig op grote groepen leeuwen, het park heeft namelijk de grootste leeuwenpopulatie van Kenia. Daarnaast leven er veel cheeta’s ofwel jachtluipaarden. Masai Mara is vooral beroemd vanwege de spectaculaire jaarlijkse trek van miljoenen gnoes, een grote soort antilopen. Ze komen vanuit het Serengeti Park in Tanzania waar ze de droogte ontvluchten, en trekken door Masai Mara op zoek naar sappig gras. Een geweldig spektakel om mee te maken. De gnoes worden vergezeld door duizenden gazellen en

zebra’s en zijn een gemakkelijke prooi voor hyena’s, leeuwen, (jacht)luipaarden en gieren. Onderweg moeten de gnoes de kolkende Mara Rivier oversteken, waar de zwakkere dieren door krokodillen worden gepakt. Na de regentijd keert de kudde terug naar het Serengeti Park. De grote trek vindt ergens tussen augustus en oktober plaats. Het is niet exact te zeggen wanneer precies, omdat een en ander samenhangt met de regentijd. Mombasa

Kenia in het kort Kenia ligt op de evenaar. Het grenst in het noorden aan Somalië en Ethiopië, in het westen aan Oeganda, in het oosten aan de Indische Oceaan en in het zuiden aan Tanzania. Het landschap is gevarieerd, van het kustgebied in het oosten tot hooggebergte, met reuzen als Mount Kenya (5.199 m) en Mount Elgon (4.300 m). Het land kent prachtige natuurparken, zoals Masai Mara en Amboseli, meren zoals het enorme Lake Victoria, en rivieren zoals de 710 kilometer lange Tana River. Belangrijkste steden zijn de hoofdstad Nairobi, Mombasa en Kisumu. Export van koffie en thee en het toerisme zijn de belangrijkste pijlers van de economie. De officiële taal is Engels.

44 | GENIET

Mombasa is de tweede stad van Kenia en de grootste havenstad van Oost-Afrika. Het is er ontzettend druk, met veel verkeer, levendige straten, kleurige markten, (antiek)winkels, bazaars, souvenirwinkeltjes en stalletjes. De kust hier is beroemd vanwege zijn exotisch witte zandstranden. Voor de kust liggen prachtige koraalriffen, waar u kunt snorkelen, duiken, diepzeevissen en watersporten kunt bedrijven. Als u er bent en u hebt de tijd, bekijk dan de Tusks Archs in het centrum van de stad: twee reusachtige olifantenslagtanden over Moi Avenue, die samen de letter M vormen. In de Old Town treft u de voornamelijk Arabische bewoners, smalle straatjes, eeuwenoude gebouwen en moskeeën, antiekwinkeltjes en mooi bewerkte huizen. Fort Jesus is een Portugees fort uit 1593, destijds door de Britten gebruikt als gevangenis. Nu is het een museum, waar u de gevangeniscellen en martelkamers nog kunt zien.

‘Masai Mara is beroemd vanwege de jaarlijkse trek van miljoenen gnoes’ Amboseli en Kilimanjaro

Het Amboseli-natuurpark ligt aan de voet van de berg Kilimanjaro. Die kunt u met helder weer, vroeg in de ochtend of het eind van de middag, prachtig op foto vastleggen met zijn besneeuwde top. Savanne gaat hier over in moeras en in de regentijd vult het Amboselimeer zich met water en strijken er soms duizenden flamingo’s neer. Vooral in de ochtend trekt het wild naar de moerassen, zodat u mooie foto’s en films kunt maken. Met een beetje geluk legt u olifanten vast met de Kilimanjaro op de achtergrond. Deze hoogste en beroemdste berg van Afrika kunt u beklimmen, met als eindbestemming de Uhuru Peak, het dak van Afrika. Een onvergetelijke ervaring. Lake Baringo

Dit grote zoetwatermeer in het noorden van de Riftvallei is een soort oase in het vulkanische landschap, gelegen tussen de Tugen Hills en het Laikipia Plateau. Het is een geliefd oord voor vogelliefhebbers, omdat er meer dan 450 verschillende vogelsoorten te spotten zijn. Het Baringomeer behoort van oudsher toe aan de Njemps, een nomadenvolk dat leeft van de visvangst. Ze gebruiken vissersbootjes gemaakt van holle bamboeachtige rietdelen, en peddelen met kleine schoepen in hun hand.

Mount Kenya

Deze hoogste berg van Kenia is een paradijs voor bergbeklimmers. De hoogste pieken zijn de Batian (5.199 m), de Nelion (5.188 m) en de Lenana (4.985 m). Beklimmen van de Batian en de Nelion is weggelegd voor ervaren klimmers, de Lenana is ook bereikbaar voor degelijk uitgeruste wandelaars. Het beschermde parkgedeelte is 715 km² en heeft een

Kenia: wanneer bezoeken? De beste reistijd hangt sterk af van het weer. Klimatologisch zijn er grote verschillen: aan de kust is het tropisch, in het noorden heet en droog en op Mount Kenya kan het vriezen. Kenia heeft geen jaargetijden, maar twee regenseizoenen: maart tot en met mei en eind oktober tot en met december. In de regentijd kunt u sommige gebieden door de slechte wegen niet bezoeken, maar is het wel een stuk goedkoper. En… de zon schijnt dan ook vaak. Januari en februari zijn de warmste en droogste maanden, een mooie periode om vogels en wilde dieren te spotten. In de periode juni-oktober is het koel en droog, de maanden juli en augustus zijn zeer goed om wild te spotten. En in de periode augustusoktober kunt u getuige zijn van de grote trek van gnoes in Masai Mara. De periode november-december ten slotte is prima om te duiken en te snorkelen.

GENIET | 45

hoogte die wisselt van 3.200 tot 5.200 meter. Rondom het park gedijt Mount Kenya Nationaal Park dat 2.095 km² groot is. Trektochten duren drie tot vijf dagen, waarbij de expedities begeleid worden met trackers en pakezels. Wie geen bergbeklimmer is, kan de koele hooglanden rondom de basis bewandelen of op forel gaan vissen in kristalheldere riviertjes. Shimba Hills

Shimba Hills is een klein reservaat aan de zuidkust en bestaat uit grasland, heuvels, bos en tropisch regenwoud. Het is open sinds 1968 en opgericht ter bescherming van de laatste kudden bedreigde sabelantilopen, een van de mooiste soorten. Door de dichte vegetatie is het moeilijk de dieren te spotten, maar als het dan uiteindelijk lukt… Shimba Hills heeft verder de grootste olifantenpopulatie van Kenia. Er leven hier meer dan 450 olifanten in de bossen. Door de ligging op 269 m hoogte is het koeler dan aan de kust. Het reservaat is gemakkelijk te bereiken en daarom ideaal als dagexcursie. Victoriameer

Het op een na grootste zoetwatermeer van de wereld (circa 65.000 km²) is ook de plek waar de rivier De Nijl ontspringt. Drie landen grenzen aan het Victoriameer: Kenia, Tanzania en Oeganda. Het aandeel van Kenia is het kleinst (3.785 km²), maar voor de handel is er een druk netwerk van waterwegen tussen de steden en dorpen die langs de oevers van het meer liggen. Passagiersbootjes en kleine vrachtschepen varen dagelijks van de stad Kisumu naar Tanzania en in het noorden naar Port Victoria in de buurt van Oeganda. l 46 | GENIET

‘Kenia heeft mijn hart gestolen’

@Reina Visser

‘Uhuru Peak, het dak van Afrika. Een onvergetelijke ervaring’

Reina Visser (29) is tweedejaars aios Kindergeneeskunde in het LUMC te Leiden. Als fanatiek langeafstandslopster bezocht ze Kenia voor een trainingsstage in Iten, in de Riftvallei: ‘Vanwege de hoogte, de schone lucht en het gelijkmatige klimaat is dit voor topatleten een ideale plek om te trainen. De Keniaanse langeafstandsloopster en wereldkampioene Lornah Kiplagat heeft er haar eigen trainingscentrum, en daar kwam ik op af. Het eerste jaar heb ik vooral getraind, maar het land smaakte naar meer. Dus ben ik er het volgende jaar naartoe gegaan om meer van het land te genieten. Het landschap van Kenia is heel afwisselend: een bountykust, indrukwekkende gebergten, safariparken en wijde vlakten, maar ook de Riftvallei met heel veel groen en bebossing, wilde aapjes, enzovoort. Het is zo’n andere wereld. Kenia heeft echt mijn hart gestolen!’

Inject our premium fast car rental service and reward yourself Please join ‘Hertz Gold Plus Rewards’ free of charge the fastest way from airport to road. www.hertz.nl/goldenrol