Hoe veranderen we de bouw? De kunst van het loslaten…
Utrechtse Bouwsocieteit 21 maart 2007 Frens Pries
Inhoud: •Veranderingen? •Belemmeringen! •Ontwikkelingen aanbesteden •Het bouwparadigma! •Uitdagingen!
Lector Hogeschool van Utrecht Directeur Balance&Result Frens Pries;
29 sheets 45 minuten
82 Elementum BV 83 ARO BV 85 KDC 91 Erasmus universiteit 94 NBM-Amstelland 00 Amstelland Ontwikkeling 04 TNO-Bouw 05 Balance&Result 07 Lector HvU
AM BAM woningbouw Strukton Saint Gobain Bestcon/Heijmans Bosch Plegt Vos Stevens en van Dijck Roosdom Tijhuis Deventer Ziekenhuis WEBOMA Oosterhof Holman Bokx bouw
Strategieontw. Marketingplannen ICT Klantenpanels Projectman. MD Innovatie Conferenties PSU Risicomanagement
Handleiding ODG Leidraad aanbesteden GOW SGS (A2) Flexibiliteit woningbouw Innovatie bedrijfsvoering (ISO en dan..?!) Handboek strategie Handboek marketing VISI DCGC Partnering in de bouw Lessen andere sectoren
Bouwend Nederland SBR PSIBouw Regieraad CROW A2 convenant
VHG Regionale Regieraad (Noord, Oost, BZ en Limburg) Haafkes Timmerhuis Campmans Convenant Noordelijke Corporaties Cementbouw BM ICT TOPbouw RWS NEPROM
Strategie & marketing
Procesbeheersing & organisatieontwikkeling
Programmaman. Kwaliteitszorg ICT selectie ICT implementatie ICT optimalisatie
Informatiemanagement Fort-AVA bouw Cementbouw - Caron 15 jaar, 15 personen Organisatieadvies Alleen bouw en toelevering Professionals Onderzoek en praktijk Be good and tell about it
Veranderingen in de bouw? Veranderingen van buiten de bouw? Ach een adviseur……… noodzaak regiefunctie
overlast privatisering
risicomanagement transparantie
fragmentatie
bestuurders in glazen kooi
we doen het al jaren zo!
binnenstedelijk bouwen
slecht imago hoge faalkosten
wantrouwen
OPDRACHTGEVER
andere gemeentelijke organisatie
innovatief aanbesteden
OPDRACHTNEMER
kansen voor innovatie
wijzigende regelgeving aanbesteding bouwers zijn boeven
tekort vaklieden NIMBY
relatie ambtenaar bestuurder
life cycle kosten
communicatie met omgeving
consument en eindgebruiker
concurrentie en open markt
dubo
Verandering van de bouw; is dat nodig dan? Tsja een adviseur……… Veel drivers voor verandering (De bouw als laboratorium): vakmanschap 64% •Hoge faalkosten modern 53% hoge kwaliteit •Matig imago 46% stoer 45% •Vraag naar integratie klantgericht 29% •Van greenfield naar brownfield 27% betrouwbaar 21% sympatiek •Consument en eindgebruiker?? eerlijk 15% •Transparantie en integriteit open 13% •Privatisering (zie RWS, RGD, DVD) 4 5 6 1 2 3 7 •Tekort aan vaklieden/managers Hoe zien Nederlanders de bouw? Bron TSN/nipo november 2004 •Life cycle kosten •ICT is voor boekhouders •Levensduurkosten •Open markt •Toenemende complexiteit •Etc.
Hoge faalkosten?
Bullshit bingo
Bouw: marge 2%, faalkosten 10% Andere sectoren: marge 10%, faalkosten 2%
Verandering van de bouw; is dat nodig dan? Neem nou faalkosten? Bouwproces:
• • • • •
Elk gebouw is prototype (er wordt niet geleerd) Fragmentatie Sub-optimalisatie Wisselende coalities Gescheiden ontwerp en uitvoering; wie is verantwoordelijk? • Plaatsgebonden produktieproces • Traditioneel inkoopproces • Hoge faalkosten (15 – 20 miljard euro) oorzaken van faalkosten
manifestatie van faalkosten
traditioneel bouwteam geintegreerd
initiatief pve
vo/do
b&t
wvb
bouw oplevr
Er is gewoon heel veel geld te verdienen en gedoe te vermijden door een goede samenwerking
Vernieuwing in samenwerking En de ehhh…. adviseur? politieke opdrachtgever traditionele opdrachtgever ondeskundige opdrachtgever slecht imago, wantrouwen
80%!
“bewezen” modellen zekerheid; onafhankelijke adviseur
ADVISEUR: Je wordt handig in datgene wat je vaak doet • Dat is zijn bestaansrecht • Dat is zijn valkuil
matige kwaliteit, gedoe/vechten, geen innovatie risicomijden
traditioneel bouwproces
scheiding D&C prijsconc. fragmentatie sub-optimalisatie etc.
Samenwerken, vertrouwen, begrip voor elkaar, kennis van elkaar onafhankelijk adviseur
traditioneel proces
behoefte zekerheid
functionele vraag
samenwerking
De kunst van het loslaten
integratie
(gebrek aan) vertrouwen kennis van elkaar
Dikke bestekken, dus …..
fragmentatie gedoe geen innovatie etc.
slecht imago
projectongebonden innovatie
goed imago betere waarde/prijs
specialisten op de bouwplaats
Wie wordt de regisseur? En welke competenties heb je ervoor nodig? Bijvoorbeeld: seriematige woningbouw…… Wat doen grote bouwbedrijven? Gebouwdeel
% bouwsom
Ruwbouw (casco&fundering)
30%
Schil (gevel, dak, inclusief openingen)
35%
Afbouw (exclusief installaties)
25%
Installaties
10%
Wederopbouw Eenvormige bouwproduktie Tekort aan materialen Tekort vaklieden
Groot: Vaste processen (voorbereiding) Professionele inkoop Doodstraf op afwijking Lage productiviteit bouwplaats (bij…) Klein: Flexibel All round vakmensen Minder organisatie Hogere productiviteit bouwplaats
Market pull Kopersinvloed Meer variatie Minder welstand
37 ploegtaken
Push factoren Faalkosten Coordinatiefunctie? Tekort vaklieden
1950
1960
2000
Over regisseur gesproken: collectief onderzoek; het gebrek aan regie: het is echt een bord spaghetti! Syntens
UT TUE
SBR
TUD CROW
ISSO
TNO HvU
CUR Regieraad
WLL PSIBouw
LB
AEDES
BAM PIANOO VROM EZ V&W
Bouwend NL
ONRI
HIBIN NVTB Iedereen bemoeit zich overal mee Limburg Er is geen coördinatie! Iedereen is belangrijk!
Dus de uitdaging voor (deel van) de bouw 50 – 70% blijft traditioneel komende 5 jaar!
VAN Capaciteit
NAAR
Mensen, materieel
Tussenpartij
Huisvestingsoplossingen
Ontwikkelaar, corporatie
Reactief
Producten en Concepten Eindgebruiker Consument, ondernemer
Proactief
‘U vraagt maar..’ Dat kan niet….
Prijs
‘Kijk ‘ns wat er kan!’
‘Wat kost het?’
Weiland Hoe maak ik het? Etc.
Waarde ‘Wat levert het op?’
Binnenstad Ervaring is die nutteloze ballast die de drager ervan staat stelt om ik vernieuwing Hoe inorganiseer het? met enig gezag te frustreren
Dus “Innovatief” aanbesteden? Vroeger was het makkelijk? Vroeg D&C project in Toscane
Bouwen aan de kathedraal van Kingsbridge was het karwei dat hem meer voldoening gaf dan enig ander karwei waar hij in het verleden aan gewerkt had. Hij was verantwoordelijk voor het ontwerp en de uitvoering. Niemand hinderde hem daarbij en niemand kon de schuld krijgen als de zaken verkeerd liepen. Naarmate de indrukwekkende muren hoger werden, met hun regelmatige bogen, de sierlijke gewelven en de individuele versieringen, kon hij om zich heen kijken en bedenken: Ik heb dit alles verwezenlijkt en ik heb het goed gedaan. Citaat uit: Ken Follet, De Kathedraal (periode 1140 - 1142 na Chr.).
Gebeurt dat dan nog niet? Bouworganisatievormen B&U 100% 90% 80% 70% 60% 50%
Geintegreerd Bouwteam
40%
Traditioneel
30% 20% 10% 0% 2003
2004
2005
2006
2007 2008
2009
2010
Invloeden: •Transparantie (verantwoording) •Marktwerking •OG meer professioneel •Etc.
2011
Bouworganisatievormen GWW 100% 90% 80% 70% 60%
Geintegreerd
50% 40%
Bouwteam Traditioneel
30% 20% 10% 0% 2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Aan- en uitbestedingbeleid bij woningbouwcorporaties in Noord-Nederland
Bouworganisatievormen bij corporaties
Traditioneel Bouwteam Geintegreerd Langdurig
• Aanbesteden: ruim 80% onderhands of op andere wijze niet-openbaar (lijstjes) • De meeste corporaties (circa 70%) hebben geen expliciet vastgelegd beleid ten aanzien van het samenwerken met marktpartijen • Veel corporaties kiezen altijd voor 1 van voornoemde vormen (traditie) • Kleinere corporaties: dan vaker bouwteam (benodigde kennis) De uitdaging: • Dat moet dus beter, rationeler en meer transparant, maar • Zonder terug te vallen in “oude” inkoop patronen
Aanbesteden Wat gebeurt er momenteel…..?
2 ½ % is innovator; de rest is “tegen”
•
Gebeurt heel veel, veel experimenten
• • •
Iedereen vindt het wiel uit Er wordt slecht geleerd (de orde van de dag) Eisen consortium y: Absurde selectiekosten (anders vragen • 60 accountantsverklaringen vergt….) • Ieder 5 maal jaarverslag Weerstand door senioren, traditioneel denken, Zo hou je elkaar wel bezig! oude patronen Politiek in een glazen huis (afrekencultuur, angst, boekhouders)…. Chaos aan tools (procesbeschr., selectie en gunningscriteria) Mijn mening: Heel veel emotie •Gebrek aan regie (komt wel) •Focus op 10% OG •Meer aandacht LPL •Meer aandacht corporatiewereld
• • • •
Project `Haal het beste uit de bouw` Handboek aanbesteden Help de ODG om goed te vragen!!! Innovatie van de bouw begint bij innovatie van de vraag CROW, SBR, BNL, B&R, TUD, NRB, TNO, PSIBouw: 1. 2. 3. 4.
Wat wil, kan en mag een opdrachtgever Wat is een typering van de bouwopgave Welke bouworganisatievormen zijn er en hoe kies ik (wat wil ik) Marktbenadering (wat kan er)
Keuzemodel: gereed Innovatie van de uitvraag leidt tot innovatie van de sector
www.sbr.nl/aanbesteden
NAM Havenbedrijf CBZ Schiphol ROC’s AM RGD Prorail RWS Stadswerk
Elk bouwproces is hetzelfde Het ene project is het andere niet Wat wil, kan en mag opdrachtgever
•
Sturen, zekerheid, deskundigheid Transparantie, capaciteit, snelheid Etc.
2
Bouwopgave
• •
proces complexiteit
1
•
Uniciteit Schaal Complexiteit
3
Bouworganisatievormen
•
Voor/ en nadelen
4
Keuzemodel
•
Hoe breng ik voorgaande met elkaar in verband
• •
project GOTIK klus
schaal
Het is onzinnig om de gehele bouwproduktie (in al zijn variëteit) steeds met 1 dezelfde bouworganisatievorm aan te pakken!
Voor- en nadelen Traditioneel
Team
Geïntegreerd
Strategische samenwerking
Bestek&tekening Constr. Manager Regie
Bouwteam PRP PCC+GMP
D&B Brochureplan DB+F+M
PPS Projectalliantie
+
• Opdrachtgvr invloed • Scherpe prijs bij bepaalde markt • Bekende patronen • Politieke verantwoording • Simpele aanbested. procedure
• Uitvoeringskennis • Invloed odg groot • Tijdbesparing • Kostendeskundigheid • Bekende patronen en juridische context
• 1 contractpartner • zekerheid T&G • Risico realisator • Lagere voorbereidingskosten • Vroege prijszekerheid • Snel bouwen • Marktwerking
•Gezamenlijk belang •Invloed blijft •Waardeoptimalisatie •Creativiteit alle fasen •Inbreng deskundigh. •Transactiekosten •Tijdbesparing
-
• Apparaatskosten • Ontwerpkosten • Inhuren adviseurs • Aansprakelijkheden? • Vaste prijs is er niet • Aann. Bespaart op kwaliteit • Stukken compleet? • Strijdcultuur
• Apparaatskosten • Marktwerking • Verantwoordelijkh.? • Coördinatiefunctie blijft noodzakelijk • UAV beperkt aanspr. • Politieke verantwoor• ding
• Offertekosten • Geen greep • Hoge transactiekosten • Niet voor unieke projecten • Bijbestellen is duur • Politieke verantwoording
• Politieke verantwoording • Botsende belangen • Eisen niet eenduidig interpreteerbaar • Aanbestedingsprocedure • Minder bekende patronen
En andere AFKO’s: •DBOTFM •PRP •PCC+GMP •PPS •etc.
Keuzemodel snel bouwen
wil sturen 5
heeft tijd
4 onderhoud
wil zekerheid
3 2
financiering
heeft vertrouwen
1
Trad ODG
0 groot
is deskundig
technisch moelijk
kan samenwerken
complexiteit
wil transparantie uniek project
Geen multicriteria/black box modellen!!!
Aanbestedingsproces Strategie
Selecteren
Aankondiging & uitvraag Selectie aanbieders
Duidelijke vraag Vraagcriteria + gewicht
Inlichtingen (& dialoog) Aanbieding(en) indienen Aanbiedingen Beoordelen aanbieding Geldigverklaring aanbieding Vergelijken aanbiedingen
Gunnen
Keuze aanbieding / gunning Contractbesprekingen Contractering
Bonus/malus
beoordelingscriteria
Gemotiveerde keuze
Misverstand: marktbenadering?
2 wat kan er?
1: wat wil je? Openbaar aanbesteden Aanbesteden met selectie Onderhands Onderhands met selectie Competitive dialogue
Traditioneel
Team
Geintegreerd
Strategisch Alliantie
+ + + + -
+ + + + +
+/+ + + +
+ + + +
2007 Leidraden Cie Scheltema, ontwikkelingen: •Gunnen op waarde •DSS •Past performances (RWS Oost, Pianoo)
De bouw verandert heeeel langzaam Hoe kan dat? De bouw is bijzonder!? • Plaatsgebonden productieproces; gemiddelde woning weegt 150 ton? • Overheid, regelgeving en vergunningen? • Gefragmenteerde structuur? • Concurrentie op prijs • Etc, etc De bouw is wel bijzonder, maar niet alleen omdat de producten of processen zo bijzonder zijn. Vooral ook: bouwparadigma!
Wat is een bouwparadigma nou weer? Gesommeerd gedrag (inclusief set van kennis, vaardigheden en normen en waarden: cultuur). Bouwparadigma? • 95% top-managers: technische achtergrond (en…. autodidacten): kloongedrag • ir-managers: rationeel, analytisch (scientific management: Taylor, control boven inspiratie/visie, paradise by the dashboard-light) • (projecten) modder aan je voeten hebben, problemen oplossen in plaats van voorkomen • niet denken maar doen (jumping to solutions) • focus op kosten-management (AK, AK en nog eens AK) omdat klantenwaarde niet “bestaat” Een paradigma houdt zichzelf in stand: Als je er in past: OK Als je er niet in past: ziek, uitstroom, KAM
TU-Delft: wat je niet kan meten bestaat niet!
Hoe ziet de gemiddelde carrière in de bouw eruit? • School: afstuderen • WVB of inkoop (behoorlijk ondergewaardeerd) • Projectleiding (enorm ondergewaardeerd!) • Algemeen management (training on the job; behoorlijk overgewaardeerd?) Consequenties: Net als mensen iets kunnen, gaan ze wat anders doen Peter principle: mensen werken zich omhoog tot hun eigen niveau van ongeschiktheid (geldt natuurlijk niet voor de hier aanwezigen!) Gevolg 1: permanente HR-kapitaalvernietiging (ziek, ongelukkig, uitstroom, KAM) Gevolg 2: geen ervaringsleren Gevolg 3: gebrekkige procesbeheersing
Het bouwparadigma; enkele voorbeelden: (eigenlijk is het niet zo moeilijk)
• Bouw aan een team (of keiharde agenda?) • Bezint eer ge begint? • Hard imago, maar weinig echte discipline: ‘die opdrachtgever moet je te vriend houden’. • Altijd te weinig voorbereidingstijd en -aandacht • Problemen oplossen is leuker dan ze te voorkomen (zeurpiet, geen lerende organisatie!) • Bewakingsinformatie: ja! Stuurinformatie: nee! Projecten lopen altijd weg vanaf 75% van productie (te late informatie, ‘ik haal het later wel in’, etc.) • Adviseurs: Prestige-reiten: ‘die aannemer bakt er niks van!’ • Kooplieden-mentaliteit (penny wise en pound foolish) • Bewoners frustreren ‘onze’ processen; bouwmarketing bestaat niet
Wat remt ons? Soms de ratio, of het verleden (verharde pijn) Heel vaak is het “cultuur” En daar weten we niet goed mee om te gaan (zie: PSIBouw) Bijvoorbeeld: •Vertrouwen (leden RRRB: 100%!) • (last van) beelden van elkaar •Samenwerkingsgezindheid •Normen en waarden (integriteit) •Pro-activiteit •Teamwerken (SGS/A2 convenant) •Omgaan met andere culturen/belangen •Nieuwe competenties (kennis, vaardigheden) •Etc. Als een bedrijfskundige het niet meer weet, dan noemt hij het cultuur
Daar moeten we dus iets aan doen: 1. Theorie (observeren en modelleren: begrip) 2. Praktijk (helpen doen) Cultuur: is een bord spaghetti, pak maar een paar sliertjes op: • • • • • • • • •
Samenwerken (is meer dan GOTIK en strakke budgetten; hoe doe je dat?, hoe vorm je een goed team, hoe doe je een PSU) Vertrouwen (begint met elkaar te kennen; maar dat kennen we niet): masterclass, summeracademy, trainee-uitwisseling, etc. Hoe zitten carrières in elkaar? Wat is het verschil tussen pro-activiteit en eigenwijsheid. Hoe sijpelt het door van de top naar de regiodirecteur? En vervolgens naar de PL? Projectenwereld versus staande organisaties (wat zijn normen en waarden van projectenmensen? En van regiodirecteuren?) Competenties; wat heeft PL nodig, wat heeft manager nodig? Wat betekent voor onderwijs? Verandermanagement (hoe manage je verandering?) Leiderschap Diversiteit Wat kunnen we leren van andere sectoren?
en de “softe” kanten… (…zijn natuurlijk keihard!) Wat je niet kan meten bestaat niet?!
SGS/A2 convenant Een goed team kan elk complex project aan Een slecht team kan elk project verprutsen Een goede PSU leidt tot een beter presterend team Maar dan de praktijk van elke dag
Ken/begrijp elkaars belangen Wees helder over doelen Zoek goede karakters bij elkaar Werk aan projecttrots Samenwerken doe je niet alleen Projectteam ook fysiek bij elkaar Ontken weerstand niet Hou ook een informele PSU Discipline en projectcultuur Etc.
Tenslotte, een inspirerende opdrachtgever; haalt veel meer waarde uit de bouw!! Observatie •Bouw is nu laboratorium •OG vragen om andere benadering (moeten nog wennen): professioneel OG-schap •ON willen wel (maar moeten ook nog wennen): professioneel ON-schap •De geest is wel uit de fles •We laten ons niet afleiden door incidenten Niets zo permanent als verandering Heraklites
Agenda komende tijd: •Kies BOV rationeel (en niet emotioneel) •Er is niet 1 goede oplossing •Ga niet uit van verstokte beelden van elkaar •Leren (van elkaar, van andere sectoren; NAM, Prorail, etc.) •Pioniersmodel/goede voorbeelden •Marketing bestaat niet; dus ….. •Harmoniseer processen/aanbestedingstools
Traditie is een uitdaging voor innovatie en vernieuwing (Alvaro Siza Vieira)
