13-9-2010
Geneesmiddelen in RVT’s
Huidige situatie - Steeds meer ouderen in het rusthuis - Hoog geneesmiddelengebruik: gemiddeld 8 per dag Kwaliteitsverbetering en kwaliteitsbewaking worden zeer belangrijk: Kwaliteit van voorschrijven (arts) Levering van geneesmiddelen (apotheker) Toedienen van geneesmiddelen (verpleging)
1
13-9-2010
Probleem
3 partijen betrokken bij toediening van geneesmiddelen • Arts • Apotheker • Verpleegkundigen-bejaardenverzorgers
Fouten niet uit te sluiten!
Om fouten te vermijden, is er nood aan: 1. Duidelijke structuur en duidelijke afspraken (verantwoordelijke, opvolging voorschriften,…) 2. Fouten bij medicatie vermijden (extra informatie van de apotheker) 3. Goede communicatie (arts-verpleging-apotheker)
Fouten bij medicatie vermijden: rol van de apotheker •
Vaak een gebrek aan informatie over het correct gebruik van geneesmiddelen in het rusthuis Wie geeft de verpleging advies?
•
Doel van deze informatiesessie: 1. Aandacht vestigen op het belang van een goed geneesmiddelengebruik 2. Kwaliteit van het geneesmiddelengebruik verbeteren
2
13-9-2010
Overzicht informatiesessie 1.
Richtlijnen voor manipulaties van medicatie: - wel of niet pletten? - breken van medicatie?
2.
Interacties geneesmiddelen met voeding
3.
Andere aandachtspunten
4.
Gebruik verschillende types aërosolen
5.
Transdermale therapeutische systemen
6.
Zelfzorgmedicatie
7.
Hulpmiddelen
1. Richtlijnen voor manipulaties van medicatie - Geneesmiddelenvorm - Actief bestanddeel TABLET = samengedrukt poeder met gladde film rond om beter te glijden voorbeeld: Zestril® • Mag geplet en gedeeld worden • Mengen met 1 à 2 happen zodat patiënt volledige dosis inneemt + glas water
3
13-9-2010
Opletten bij het breken van geneesmiddelen!
Risico bij breken van medicatie: geen 2 gelijke delen > Kan leiden tot dosisafwijkingen > CAVE bij nauwe therapeutische index = nauwe marge tussen therapeutische en toxische concentratie vb. Lanoxin® (digoxine) DUS: Breken zoveel mogelijk vermijden, indien toch noodzakelijk: een splitsapparaat gebruiken! Vb. Pilomat® Reinigen na gebruik!
1. Richtlijnen voor manipulaties van medicatie
DRAGEE = suikerboon
Voorbeeld: Buscopan® • Pletten geen probleem, wel vaak onaangename smaak • Delen is niet mogelijk
4
13-9-2010
1. Richtlijnen voor manipulaties van medicatie RETARD–VORM = vertraagde werking, geneesmiddel wordt langzaam gedurende de dag vrijgezet HBS, retard, chrono, oros, contin, gradumet, L.A., Exel, P., CR, Diff, FAS, Uni, Uno, …
Trage vrijzetting van het geneesmiddel
Mag niet geplet of gebroken worden!!!!!!!!! Volledige
dosis komt in 1 keer vrij:
(equivalent van 2 à 3 dosissen dosis aanpassen!) Meer
bijwerkingen
Kortere werkingsduur
Voorbeeld: Tildiem retard® - Bij pletten: risico op bloeddrukdaling en vertraging van het hartritme - Beter niet te geven dan te pletten
Wat als de bejaarde slikproblemen heeft en een retard geneesmiddel neemt? - Arts raadplegen voor een alternatief. (vloeibare vorm, poeder, magistrale bereiding,…) - Niet pletten!
5
13-9-2010
1.1. Geneesmiddelen wel of niet pletten? ENTERIC COATED (E.C.) = maagsap-resistente coating, geneesmiddel wordt pas vrijgesteld in de darm - Maagirritatie voorkomen (cardioaspirine®, naprosyne®: etsend voor de maag)
- Degradatie door maagzuur voorkomen (zurcale®, omeprazole, creon®)
- Geneesmiddel kan zijn werking uitoefenen in de darm ( Claversal®, Pentasa®,…: medicatie bij inflammatoir darmlijden)
1.1. Geneesmiddelen wel of niet pletten? ENTERIC COATED (E.C.) • Als een E.C. omhulde tablet toch geplet wordt, komt het geneesmiddel reeds vrij in de maag Bijwerkingen (maaglast) Onderdosering (afbraak van het geneesmiddel) Verminderde werking t.o.v. de darm
=>
Mag niet geplet worden !!!!!!
Bij slikproblemen arts verwittigen en zoeken naar alternatief
6
13-9-2010
Voorbeeld: cardioaspirine
aspirine
cardioaspirine® acetylsalicylzuur 100mg maagsapresistente coating niet pletbaar
aspirine® 100 mg acetylsalicylzuur 100mg geen coating pletbaar
1.1. Geneesmiddelen wel of niet pletten? - Geneesmiddelenvorm - Actief bestanddeel
• Toxische stoffen: cytostatica … • Antibiotica, antimycotica en antivirale middelen > Altijd handschoenen en mondmasker dragen • Lichtgevoeligheid van de stof
7
13-9-2010
1.1. Geneesmiddelen wel of niet pletten? Bij pletten van medicatie: Hygiëne ! • Indien verschillende geneesmiddelen moeten worden geplet: elk apart pletten, niet samen • Pletmateriaal telkens goed reinigen na gebruik, zodat er geen contaminatie kan optreden
1.1. Geneesmiddelen wel of niet pletten? De plet-fiche Niet alle geneesmiddelen zijn opgenomen in de plet-fiche, bij twijfel: arts of apotheker raadplegen. Referenties: www.pletmedicatie.be www.farmaka.be (RVT-formularium)
8
13-9-2010
9
13-9-2010
10
13-9-2010
11
13-9-2010
1.2. Breken van medicatie Een tablet mag niet altijd gebroken worden Retard-tablet of E.C.-tablet > cfr. pletten!
Controleren of een tablet mag gebroken worden kan via: www.farmaka.be www.pletmedicatie.be
12
13-9-2010
Bij het breken heb je niet altijd 2 gelijke delen > Kan leiden tot dosisafwijkingen > Vooral van belang bij medicatie waarvoor er een nauwe marge is tussen therapeutische en toxische concentratie (=nauwe therapeutische index) Vb. Lanoxin® (digoxine) DUS: Splitsen zoveel mogelijk vermijden, indien toch noodzakelijk: een splitsapparaat gebruiken!
Vb. Pilomat® Reinigen na gebruik!
13
13-9-2010
Casus “Maria is 83 jaar en woont sinds het overlijden van haar man 7 jaar geleden in RVT ‘t Madeliefje. Ze heeft Parkinson en neemt hiervoor Prolopa® 200/50. Verder neemt ze dagelijks Asaflow® 80 mg, Lipitor® 20 mg en Bisoprolol® 10 mg in. De laatste tijd slaapt ze slecht en heeft ze last van artrose. Daarom neemt ze Lorazepam® EG 1mg en tijdelijk Voltaren Retard® 75 mg. Omwille van de Parkinson heeft ze de laatste tijd slikproblemen en kan ze haar pillen niet meer doorslikken.” Welke oplossing kan je bieden aan Maria?
2. Interacties geneesmiddelen met voeding MELK niet samen met … Calcium vermindert de absorptie van bepaalde GM
• Tetracyclines Minocycline, Tetralysal, … • Chinolones Ciproxine, Tavanic, Zoroxin, … • Bisfosfonaten Fosamax/Fosavance, Actonel, Bonviva, …
14
13-9-2010
2. Interacties geneesmiddelen met voeding POMPELMOESSAP niet samen met … Pompelmoessap remt afbraak bepaalde GM GM minder snel afgebroken Hoeveelheid GM in bloed stijgt > risico toxiciteit • Calciumantagonisten: Amlor, Plendil, Adalat, Syscor, Isoptine, Lodixal, … • Benzodiazepines Loramet, Diazepam (Valium), … • Statines Simvastatine (Zocor), Lipitor, ...
2. Interacties geneesmiddelen met voeding ALCOHOL • Bejaarden verminderde lever- en nierfunctie • Heel wat geneesmiddelen worden afgeraden in combinatie met alcohol: sederend effect (vb. alle benzodiazepines) bloeddruk (vb. Cedocard) levertoxiciteit (vb. Dafalgan) maagtoxiciteit (vb. Asaflow) Algemeen: alcohol zoveel mogelijk vermijden in combinatie met geneesmiddelen
15
13-9-2010
3. Andere aandachtspunten 3.1. Tijdstip van inname: belangrijk! Anti-acida: 2u voor of na een ander geneesmiddel (wijziging zuurtegraad van de maag > gewijzigde opname medicatie) Ijzerpreparaten: Best nuchter, als het op de maag ligt mag het ingenomen worden na de maaltijd liefst met een glas sinaasappelsap (vit C). Calciumpreparaten: ‘s avonds na de maaltijd (Botafbraak is het hoogst ‘s avonds) Algemene richtlijnen: - Nuchter = 1u voor of 2u na het eten - Bij = tijdens = na de maaltijd (ligt niet op de maag) - Voeding vertraagt de werking
3. Andere aandachtspunten Bisfosfonaten: vb. Fosamax® Wegens interactie met voedsel en andere geneesmiddelen: - nuchter - met groot glas niet bruisend water - 30 min voor voedsel en drank - 30 min voor inname andere geneesmiddelen Wegens irritatie en risico op slokdarmletsels: - na inname 1 uur rechtop blijven - tabletten niet stuk bijten, noch zuigen
16
13-9-2010
3.2. Generische geneesmiddelen
• Opletten voor dubbelmedicatie!
• Controleer op dubbelmedicatie: - Bij elk nieuw voorgeschreven geneesmiddel - Evalueer het huidige medicatieschema
• Opletten voor naamsverwarring! - Loramet® (Lormetazepam) - Temesta® (Lorazepam)
5. Gebruik verschillende types aërosolen Verschillende mogelijkheden:
Vloeistof 1. Aërosoltherapie Gas
2. Dosisaërosol SCHUDDEN!!!! 3. Autohaler
Poeder
LANGZAAM INHALEREN
4. Turbohaler 5. Diskus
SNEL, KRACHTIG
6. Aërolizer
EN DIEP
7. Handihaler
INHALEREN
8. Novolizer
17
13-9-2010
6. Transdermale therapeutische systemen: A. Gebruiksklaar maken: 1. Plaats: bovenarm, bovenlichaam NIET handen,voeten NIET op beschadigde of geïrriteerde huid Op weinig behaarde huid, eventueel haren afknippen, niet scheren want dit irriteert de huid. NIEUWE PLEISTER NOOIT OP DEZELFDE PLAATS AANBRENGEN. AFWISSELEND LINKS EN RECHTS KLEVEN. 2. Schone, droge huid. Niet vooraf wassen met zeep, alleen met water afspoelen. Niet op een plaats waar zalven of crèmes gebruikt werden. 3. Pleister uit zakje halen, dit zakje bewaren! 4. Eén helft van de beschermlaag verwijderen.
6. Transdermale therapeutische systemen: B. Hoe kleven? 5. Pleister op de gewenste plaats aanbrengen, pleister enkel vasthouden aan de randen! 6. Vervolgens kunt u de andere helft van de beschermfolie van de pleister trekken. 7. Na opkleven de pleister gedurende 30 seconden met vlakke hand stevig aandrukken. Met de pleister kan men zwemmen, douchen, een bad nemen (temperatuur water max 37°C) 8. Handen wassen, datum noteren 9. Na 1 of 3 dagen: pleister verwijderen, toegeplooid in het bewaarde zakje steken en naar de apotheker brengen.
18
13-9-2010
TTS Knippen? Matrixsysteem of Reservoirsysteem?
?
MATRIXSYSTEEM spons met geneesmiddel in
RESERVOIRSYSTEEM ballon met geneesmiddel in
KNIPPEN VAN HET TTS MAG
KNIPPEN VAN HET TTS MAG NIET
Voorbeelden: Fentanyl Matrix Sandoz®, Durogesic®, Diafusor®, Minitran®, Deponit®, Nicorette®, Matrifen®, Trinipatch®, Transtec®
Voorbeelden: Fentanyl Bexal®, Nitroderm®, Nicotinell®, Estraderm ®
ALTIJD OVERLEGGEN MET ARTS ALVORENS EEN PLEISTER TE KNIPPEN!
6. Zelfzorgmedicatie • ”Zelfzorgmedicatie” : verkrijgbaar zonder voorschrift, maar niet zonder risico! • De verpleging mag zelf geen nieuwe geneesmiddelen opstarten, maar in vele rusthuizen hebben de artsen in het medicatiedossier van de bewoners vermeld dat de verpleging bepaalde medicatie mag opstarten ”zo nodig”. • Welke situaties worden bedoeld met het begrip ”zo nodig”?
19
13-9-2010
Brochure: bevat een algemene leidraad opgesteld voor de verpleging: •Wanneer arts raadplegen? •Tips bij… •Eerstekeuze medicatie bij: - obstipatie - diarree - hoest - misselijkheid, maagpijn en zuurbranden - hoofdpijn
De toestand van de patiënt zal een bepalende factor zijn om zelf te kunnen starten met medicatie “zo nodig”. Fitte bejaarde
<>
zelfzorg mogelijk
Ziek, verzwakt, suf, koorts (>38.5°C) of bijkomende klachten
arts contacteren
> Bij twijfel: Altijd contact opnemen met de arts!
20
13-9-2010
Voorbeeld OBSTIPATIE Wanneer de arts raadplegen? bij: - buikkolieken in combinatie met overgeven of opgeblazen gevoel - bloed (donkerrood) vermengd met de ontlasting (helder rood bloed kan wijzen op aambeien of een kloof t.h.v. de anus) - obstipatie afgewisseld met diarree - geen effect van zelfzorg producten - obstipatie die langer dan 2 weken duur - misbruik van laxeermiddelen Tips bij obstipatie: - zorg voor een vezelrijke voeding (fruit, groenten, volkoren brood, zemelen) - de bejaarde moet voldoende vocht innemen: 2 tot 2,5 liter per dag - stimuleer de bejaarde om dagelijks voldoende te bewegen Eerste keuze medicatie: zelfzorg niet toedienen bij pijn in de onderbuik van ongekende oorsprong, bij obstructie of vernauwing van het maagdarmstelsel Rating
Stofnaam
OK bij diabetes
Lactulose
Merknaam
Duphalac Lactulose Bifiteral
Dosis
Start: 1-2 zakjes of 30ml/d Na 3d: 1 zakje of 15ml/d
Inname
☼ Bij Veel drinken
Begin van de werking Enkele uren tot 23d
Niet gebruiken bij Lactoseintolerantie
Bijwerkingen
Uitdroging
Cave
Voldoende drinken
7. Hulpmiddelen Algemene achtergrondinformatie: 1. Fiches + algemene info: Correcte toedieningswijze 2. Zelfzorgmedicatie 3. Top 100: overzicht veelgebruikte geneesmiddelen
21
13-9-2010
7. Hulpmiddelen Fiches met Correcte toedieningswijze 1. Tabel met veel gebruikte medicatie die niet geplet mag worden 2. Tabel met interacties tussen medicatie en voeding 3. Tabel met generieke geneesmiddelen 4. Toediening insuline 5. Toediening inhalatiegeneesmiddelen 6. Goed gebruik van TTS
Top 100: Overzicht van vaak gebruikte geneesmiddelen
• • • •
Aangewezen bij… Toedieningswijze Neveneffecten Bijzonderheden Voor vaak voorkomende geneesmiddelen
22
13-9-2010
Top 100: Overzicht van vaak gebruikte geneesmiddelen Actief product
Specialiteit Therapeutische klasse en indicatie
Inname
ACENOCOUMAROL SINTROM
ANTICOAGULANTIA Inname: VIT K ANTAGONISTEN Preventie trombose Hartritmestoornissen
ALENDRONAAT ALENDRONAAT MET VIT D
BISFOSFONATEN osteoporose
FOSAMAX FOSAVANCE
Inname: ☼ 30 min voor Veel drinken Rechtstaand of zittend Niet liggen binnen 30 min na inname Interval met andere medicatie: 30 min
Voornaamste neveneffecten
Interacties, ernstige reacties, advies
Bloedingen Misselijkheid Braken Diarree Allergische huidreacties
CAVE bloeding: arts contacteren! (vooral: oog, neus, tandvlees, blauwe plekken) Matig voeding rijk aan vit K: o.a. kolen, sla, tomaat, lever, spinazie Stop inname 1-2 weken voor operatieve ingreep Interactie zelfzorg: acetylsalicylzuur, NSAID’S
Misselijkheid Buikpijn Braken Slokdarmontsteking Constipatie flatulentie hoofdpijn
CAVE pijn bij het slikken: arts!
Vragen?
23
