GEMEENTERAADSVERKIEZINGEN 2014
AANDACHT VOOR VITALE KLEINE KERNEN IN TOEKOMSTIG GEMEENTELIJK BELEID In maart 2014 zijn er weer gemeenteraadsverkiezingen. Politieke partijen schrijven daarvoor hun verkiezingsprogramma’s. Daarin mogen de speerpunten voor kleine kernen niet ontbreken. In dit document staan aandachtspunten die ook in uw gemeente van groot belang zijn voor de leefbaarheid. De Vereniging Kleine Kernen Limburg en Spirato, de Limburgse ondersteuningsorganisatie voor dorps- en buurthuizen, bieden u daarom deze handreiking voor vitale kleine kernen aan.
Horst aan de Maas, augustus 2013
LEEFBAARHEID WORDT GEMAAKT DOOR DE DORPSBEWONERS Veel initiatieven ter verbetering van de leefbaarheid en het versterken van gemeenschapsvoorzieningen komen van de dorpsbewoners zelf. Daar ligt de basis voor innovatie. De komende jaren zal de betrokkenheid bij de eigen omgeving van bewoners van de kleine kernen nog meer aangesproken worden. Er liggen grote kansen voor versterking van gemeenschapszin. Dat vraagt wel om een overheid die stimuleert en faciliteert. In deze handreiking staan aandachtspunten voor leefbaarheid van kleine kernen die niet mogen ontbreken in verkiezingsprogramma’s. De dorpsbewoners in uw gemeente kunnen hier specifieke invulling aan geven.
Energie in het dorp Dorpsbewoners willen energie steken in de verbetering van hun leefomgeving en gemeenschapsvoorzieningen als ze daarvoor de ruimte krijgen. Bewoners mogelijkheden bieden voor eigen initiatief biedt veel kansen. Actieve inwoners en de gemeente hebben een gezamenlijk belang: het in stand houden en vergroten van de leefbaarheid van de kleine kernen. Basis voor samenwerking is wederzijds vertrouwen, ruimte bieden en heldere communicatie. Regie van onderaf Welke onderwerpen uit deze handreiking vormen de speerpunten
voor uw kleine kernen? Het antwoord op die vraag komt van de bewoners zelf. Met behulp van dorpsgesprekken komen veel zaken aan bod. Inwoners geven zelf aan welke onderwerpen in hun dorp prioriteit hebben en waar volgens hun de accenten liggen. Daarbij zijn er altijd ook unieke aandachtspunten voor een specifiek dorp. Het is noodzakelijk te erkennen dat het eigenaarschap van veel vraagstukken bij de (dorps-) gemeenschap zelf ligt. Top 12 Wij verzamelden de 12 belangrijkste speerpunten voor de dorpen en buurten in Limburg. We vragen u daarmee rekening te houden in het verkiezingsprogramma.
2
1. GEEF BETROKKEN BEWONERS DE RUIMTE Zelfsturing van de bewoners van dorp of buurt is essentieel bij de onderwerpen die direct invloed hebben op hun gemeenschap. Zelfsturing betekent dorpsgenoten stimuleren om zelf vraagstukken op te pakken en niet meteen klaar staan met oplossingen. Dat vraagt een overheid die niet meer denkt voor de burger, maar uitgaat van de burger. Daarom investeert onze gemeente in zelfsturing. Buurtbewoners willen niet alleen maar aangeven wat hun wensen en ideeën zijn, maar zelf ook invulling geven aan hun wens en droom voor de gemeenschap. Het accent van de toekomstige dorpsraad verschuift daarom steeds meer naar de verbindingen in het dorp. Dorpsraden kunnen een belangrijke rol vervullen door het creëren van broedplaatsen in het dorp via buurtgesprekken en het elkaar activeren. Een dorpsraad kan, al of niet met hulp van de VKKL, initiatieven ondersteunen met kennis over netwerken en financiering van ontwikkelingskosten. De overheid kan dit proces stimuleren door te faciliteren. Belangrijke aspecten hierbij zijn goede communicatie, heldere afspraken en vaste contactpersonen.
2. PASSENDE WOONRUIMTE, MET NAME VOOR JONGEREN EN OUDEREN De gemeente kijkt samen met bewoners, corporaties en projectontwikkelaars naar een passende invulling van de woonbehoefte. Hierbij wordt ruimte gegeven aan nieuwe mogelijkheden. Verken alternatieve woonvormen in relatie met de behoefte en kom tot slimme oplossingen. Bijvoorbeeld kangoeroewoningen, woningsplitsing of transformatie van gebouwen. Het uitgangspunt moet zijn dat mensen zo lang mogelijk in hun eigen omgeving zelfstandig kunnen blijven wonen en zorg en ondersteuning kunnen ontvangen. Een mogelijkheid om aan de behoefte te voldoen is CPO (collectief particulier opdrachtgeverschap). Daarbij zitten de toekomstige bewoner vanaf het begin zelf aan het stuur. Kijk ook naar inbreidingslocaties waar gebouwen in onbruik zijn geraakt of in de toekomst geraken. In kerken of kloosters zijn misschien nieuwe woonvormen mogelijk.
3
3. BEVORDER WERKGELEGENHEID EN SOCAALECONOMISCHE VITALITEIT IN EN RONDOM HET DORP Economische dragers zijn van belang voor werkgelegenheid en de sociaaleconomische vitaliteit van kleine kernen. De gemeenschap versterkt zichzelf door in de lokale economie te investeren. De overheid geeft hiervoor de ruimte Bestaande en nieuwe economische dragers zoals dagrecreatie, streekproducten, kleinschalige industrie, duurzame energie en ZZP’ers dragen bij aan de sociaaleconomische vitaliteit van de kleine kernen. Goede ICT-voorzieningen (glasvezel, ook in het buitengebied) versterken de mogelijkheden. Lokale producten en diensten moeten een logische eerste keuze zijn voor klanten in de kleine kern. Maak die lokale producten en diensten zichtbaar, bijvoorbeeld door een gezamenlijk winkelpand of een bedrijfsverzamelgebouw. Beschikbare ruimte in een gemeenschapsvoorziening, lege klaslokalen of een VAB (Vrijkomende Agrarische Bedrijfslocatie) zijn mogelijk nieuwe plekken voor economische dragers.
4. HEB SPECIALE AANDACHT VOOR DE ZORG Er liggen kansen in vernieuwende oplossingen voor toekomstbestendige zorg die aansluiten bij de behoefte in de kleine kern. Breng samen in beeld welke voorzieningen en faciliteiten er beschikbaar zijn of komen voor de zorg. Geef ruimte aan nieuwe ideeën ten aanzien van het betrekken van inwoners bij zorg en de relatie tussen vrijwilligerswerk en professionele ondersteuning.” De behoefte aan zorg zal de komende jaren sterk stijgen doordat de vergrijzing met name op het platteland snel toeneemt. Bovendien krijgen gemeenten per 1-1-2015 veel AWBZ taken overgedragen en moeten daar invulling aan geven met minder geld. Deze ontwikkelingen raken iedereen die op de één of andere manier zorg nodig heeft en geeft. Het gaat niet alleen om onze alleroudsten maar ook over mensen met een beperking die aangewezen zijn op voorzieningen in hun eigen omgeving. Actieve betrokkenheid van bewoners en dorpshuizen is daarbij noodzakelijk. Er zal een groter beroep worden gedaan op vrijwilligers, waarbij ook de
4
grenzen van zelfredzaamheid bewaakt moeten worden. Passende ondersteuning van professionals blijft nodig. Met de functie dorpscontactpersoon, een “professionele” vrijwilliger uit het dorp met een breed netwerk, zijn goede ervaringen opgedaan de afgelopen jaren.
5. ZONDER VOLDOENDE ACTIEVE VRIJWILLIGERS STAAT HET DORPSLEVEN STIL Het ondersteunen, faciliteren en stimuleren van vrijwilligerswerk is een vanzelfsprekende taak voor de gemeente. Een slimme gemeente investeert in vrijwilligerswerk. Een bruisende gemeenschap kent veel vrijwilligers. Denk hierbij aan vrijwilligers die actief zijn in verenigingen, in de zorg en ondersteuning van ouderen, voor beheer en onderhoud van het landschap en de organisatie van jaarlijkse evenementen. Ook vrijwilligersgroepen rondom de kerkgemeenschap zijn actief op diverse terreinen, zoals het voorkomen van eenzaamheid of het omgaan met de dood. Het faciliteren en ondersteunen van vrijwilligersgroepen zorgt voor continuïteit en sociale samenhang.
6. DORPSHUIS; HUIS VAN HET DORP Elk dorp heeft een laagdrempelige ontmoetingsplek nodig, waar het bruist van de activiteiten: de gemeenschapsvoorziening. Dit kan een multifunctionele accommodatie (MFA) of een dorpshuis zijn. Hier moet een goede visie en goed plan aan ten grondslag liggen. In steeds meer dorpen zijn slimme combinaties in het dorpshuis te vinden met de school, het kinderdagverblijf, de buitenschoolse opvang, ondernemers, een zorginstelling of andere organisaties die overdag actief zijn in het dorp. Ook krijgen bestaande gebouwen nieuwe functies zodat een duurzame exploitatie mogelijk is zonder overheidssubsidie. In een aantal situaties zal nieuwbouw van een gemeenschapsvoorziening nodig zijn. Inwoners kunnen, met ondersteuning van procesbegeleiders vanuit VKKL-Spirato, een goede visie en een goed plan ontwikkelen voor hun huis van het dorp.
5
7. SPEEL ACTIEF IN OP DEMOGRAFISCHE ONTWIKKELINGEN ZOALS MEER OUDEREN, MINDER JEUGD EN KRIMP Limburg is koploper ten aanzien van de demografische verandering. Tegen die achtergrond zal in alle kleine kernen door de inwoners de leefbaarheid opnieuw gedefinieerd moeten worden. Hierbij wordt samen met de bewoners binnen en tussen de kernen gezocht naar nieuwe kansen, slimme combinaties en optimale verdelingen. Afname van jongeren, toename van ouderen en een dalende bevolking hebben grote invloed op de leefbaarheid. Breng samen met de bewoners in beeld welke behoeftes ontstaan in de kern, rekening houdend met de prognoses. Belicht hierbij de harde aspecten; bijvoorbeeld nieuwe functies voor vrijkomende gebouwen, veranderende behoefte aan woonruimte, bereikbaarheid van voorzieningen, maar ook de zachte aspecten: activiteiten met, door en voor doelgroepen die steeds belangrijker worden maar ook slimme samenwerkingsverbanden met buurdorpen als het gaat om voorzieningen.
8. GOED ONDERWIJS OP HET LIMBURGSE PLATTELAND De basisschool is een essentieel onderdeel van de leefbaarheid van kleine kernen. Veel scholen worden echter bedreigd omdat het aantal kinderen in Limburg al sterk gedaald is. De komende jaren zullen alle partners zich samen met de bewoners in moeten zetten om een goede spreiding van basisscholen met kwaliteit in stand te houden. Voor het behoud van de basisschool moet samen met alle betrokkenen gezocht worden naar creatieve mogelijkheden zoals samenwerking tussen scholen. Ouders en dorpsbewoners moeten betrokken worden bij de discussie over de toekomstige spreiding van scholen op het platteland, waarbij onderwijskwaliteit, leefbaarheid en bereikbaarheid de uitgangspunten zijn.
6
9. SPEEL TIJDIG IN OP LEEGSTAND Door de combinatie van de demografische verandering, de afname van het kerkbezoek en andere trends ontstaat leegstand van scholen, kerken verenigingsgebouwen etc. Door nauw samen te werken met de betrokken gemeenschappen wordt tijdig ingespeeld op die veranderingen In Limburg ontstaat over een breed spectrum leegstand van maatschappelijke en economische voorzieningen. De betrokkenen (gemeenten, schoolbesturen, kerkbesturen..) moeten die ontwikkeling tijdig signaleren, bijvoorbeeld middels een onderzoek naar de toekomstverwachting voor de verschillende accommodaties. Vervolgens is het zaak om deze ontwikkeling in nauwe samenspraak met bewoners goed te begeleiden. Door clustering van voorzieningen en door het ontwikkelen van nieuwe initiatieven ten aanzien van bijvoorbeeld de zorg, kleine bedrijvigheid etc. kunnen nieuwe kansen benut worden.
10. BEREIKBAARHEID VAN ONS PLATTELAND Digitale en fysieke bereikbaarheid, ook in het buitengebied, is essentieel voor de leefbaarheid in kleine kernen. Bereikbaarheid door middel van een goede infrastructuur, openbare vervoersmiddelen (buurtbus) en digitale bereikbaarheid, zoals breedband internet (glasvezel) is nodig om kleine kernen vitaal en leefbaar te houden. Wanneer voorzieningen niet meer aanwezig zijn in de eigen kern, is het belangrijk dat die voorzieningen in buurdorpen of in de stad wel goed bereikbaar zijn. Met een bovendorpse visie t.a.v. leefbaarheid kunnen grotere netwerken ontstaan. Een bovendorpse visie stimuleert eveneens de samenwerking tussen dorpen. Laat dit proces van onderop ontstaan.
11. DE KLEINE COÖPERATIES VAN NU Voor het in stand houden of realiseren van diensten en voorzieningen wordt steeds vaker het beproefde coöperatieve model gebruikt. In de vorm van een coöperatie blijken kwijnende voorzieningen vaker wél haalbaar te zijn. De gemeente stimuleert en ondersteunt daarom het ontstaan van coöperaties.
7
Enthousiaste en betrokken inwoners kunnen vanuit eigen kracht en inzet voorzieningen realiseren die breed gedragen zijn. Coöperaties zijn een middel om een doel te bereiken, zoals het oprichten van een dorpswinkel of zelf huishoudelijke en medische zorg leveren. Een ander voorbeeld is collectieve inkoop van duurzame energie of aanleg van een glasvezelnetwerk. Biedt als overheid ruimte aan deze initiatieven en stimuleer de dorpskracht van onderop. In een tijd waarin de overheid taken moet loslaten, zijn de coöperaties een belangrijk middel om kleine kernen vitaal te houden.
12. MAAK SAMEN EEN DORPSVISIE/DORPSPLAN De gemeente stimuleert haar kleine kernen om een dorpsplan voor de komende jaren te maken. Met een dorpsplan worden de speerpunten voor de toekomst van het dorp duidelijk. Inwoners geven zelf aan waar de prioriteiten liggen. Daarbij leidt het dorpsplan-proces tot slimme combinaties, zelfwerkzaamheid en het aangaan van nieuwe samenwerkingsverbanden met lokale organisaties. In een dorpsplan of dorpsvisie bepalen de inwoners zelf de visie op de toekomst van hun dorp of buurt. De VKKL heeft al op veel plaatsen dit bottom-up proces begeleid. Bij de totstandkoming en uitvoering van een dorpsplan blijft de ondersteuning vanuit de gemeente van belang. Voorop staat dat een dorpsplan leidt tot meer saamhorigheid en concrete speerpunten waaraan de dorpsgemeenschap zelf kan werken met inwoners, buurdorpen, lokale organisaties, enzovoorts.
Voor vragen of meer informatie neem contact met ons op via: E-mail: Telefoon: Adres: Pc en Plaats: Website:
[email protected] 077 3978503 Bemmelstraat 2 5961 HN Horst www.vkkl.nl
[email protected] 077 3978503 Bemmelstraat 2 5961 HN Horst www.spirato.nl
8
