Gelezen:
Genesis: 2: 4b – 8 Johannes 20: 24 – 31 1 Kor. 12: 1 - 12 en 13: 1, 4 - 8a
19-04-2009 Afscheidsdienst Zoetermeer Thomas ongelovig? Hoezo? En wij dan?? Gemeente, Wij begonnen deze bijzondere dienst met het zingen van het lied: “Zomaar een dak boven wat hoofden, deur die naar stilte openstaat…………….” Toen ik deze versregels voor mijzelf las, ze een beetje zong, er in elk geval intensief mee bezig was, dacht ik opeens aan die groep mannen daar in Jeruzalem. Die mannen uit het voorgelezen gedeelte van het evangelie naar Johannes. Zij zaten bij elkaar ergens in een huis, naar men zegt in een bovenkamer. Dat huis was hun schuilplaats, de plek waar zij een dak boven hun hoofd hadden. Maar de deur was gesloten, anders dan in het lied dat wij zongen. Daar gaat het over een deur die naar stilte openstaat. Naar ik veronderstel zaten er in Jeruzalem op die beschutte plek tien mannen bij elkaar, hoewel het evangelie zegt: een van de twaalf, Thomas, was er niet bij. Maar Judas ontbrak ook. Het was een groep van angstige, teleurgestelde, wanhopige mannen. Pesach, het feest dat zeven dagen duurde, Pesach was voorbij en het blije gevoel, dat Exodus gevoel, dat zij zouden moeten hebben, ontbrak volledig. Vandaag is het de tweede zondag van Pasen en deze zondag luistert naar de naam: “Beloken Pasen”. “Beloken” een wat ouderwets woord wat afsluiten betekent.
1
De periode van Pasen wordt vandaag afgesloten. Wanneer er een periode afgesloten wordt, begint er een nieuwe, een andere tijd. Ieder van u kan daar vast voorbeelden bij bedenken. Niet alleen bijbels, maar ook kerkelijk is deze dag hier een dag van afsluiten en uitkijken naar een nieuwe periode. Vandaag staat een bijzondere ontmoeting van Jezus met de leerlingen centraal. Leerlingen van toen en leerlingen van nu, want ook wij proberen steeds weer, op onze eigen manier, een ontmoeting met Jezus te ervaren. Binnen de bijbelse ontmoeting van vandaag valt de aandacht vooral op Thomas. Of Thomas werkelijk de spreekwoordelijk geworden ongelovige man is, valt nog te bezien. Wanneer je dit verhaal nauwkeurig leest, komt er toch een wat ander beeld naar voren. Dat is het beeld van een leerling, die niet in de twijfel is blijven steken, maar die door de twijfel heen ongelooflijk gelovig geworden is. Dat beeld hecht zich, jammer genoeg, niet zo erg in ons vast. Rondom Thomas kennen we ook de uitdrukking: “Zalig zij die niet zien en toch geloven”. Wie dat namelijk kan, wordt door Jezus “zalig” genoemd. Zalig, dat betekent zoiets als: gelukkig, proficiat, of wat ben jij een geluksvogel dat jij zo kunt geloven. Wij zijn hier natuurlijk met allerlei verschillende gevoelens en gelukkig vanuit allerlei verschillende kerkelijke achtergronden bij elkaar. Gevoelens van dankbaarheid, van saamhorigheid, van je thuis voelen, of gastvrijheid; wat verdrietige gevoelens misschien ook, maar wij zijn hier vooral bij elkaar om ons te laten inspireren door Iemand, door een Vader en / of door een Zoon, die wij nooit gezien hebben.
2
Je geloof in iemand duidelijk maken is niet eenvoudig, daar heb je soms te weinig of geen juiste woorden voor. Aan de andere kant is het ook zo, dat mensen soms niet (kunnen) geloven in wat zij met eigen ogen hebben gezien. Een voorbeeld: de beelden van 11 september 2001 zijn niet voor niets veelvuldig getoond op de t.v. Waarom? Omdat we het gebeuren echt niet konden geloven! Hoe duidelijk zichtbaar ook! En menigeen zei: hoe is dit in hemelsnaam, of sterker nog, in Godsnaam mogelijk? En ons geloof in het goede van de mens en in de goede God, kreeg een enorme klap. Zien en niet zien, geloven en niet geloven…. Terug naar Thomas. Thomas is een van de twaalf discipelen en als wij onszelf ook tot discipel, tot volgeling van Jezus rekenen, dan is hij eigenlijk ook een van ons en past hij dus helemaal in onze tijd.. Met andere woorden: Thomas dat ben ik, vol twijfel en ongeloof. Het lijkt mij eerlijk en goed om dat gewoon maar eens te zeggen. Er zijn in je leven momenten waarop je het ziet en alles gelovig kunt beamen. Maar er zijn natuurlijk ook van die ogenblikken, waarop je het helemaal niet ziet en wanhopig denkt: wat geloof ik nu eigenlijk nog, waar is mijn houvast? Natuurlijk overkomt ons dat op momenten van ziekte of groot verdriet, of teleurstelling. Is dat erg? Wat heet erg, maar het is soms wel lastig, zeker voor iemand die dagelijks met geloof omgaat en met haar geloof bezig is. Maar de twijfel, twijfelen, is onvermijdelijk, denk ik. Misschien is het zelfs beter om te zeggen: twijfelen is onvermijdelijk, geloof ik!
3
De mens Thomas, die toch ook voor de figuur Thomas staat, heeft een tweede naam. In het evangelie wordt hij ook Didymus genoemd. Die naam betekent: tweeling. Van een tweelingbroer of -zus is nergens duidelijk sprake. Wat moeten we dan met die naam, die toevoeging: tweeling? Wellicht wordt er bedoeld, dat Thomas een nogal gespleten, dubbele figuur was, een mens die niet echt wist wat hij van belangrijke dingen moest denken; een mens wiens verstand soms sterker was dan zijn gevoel, zijn hart. Een dubbele figuur dus. Bij hoeveel van ons is dat ook niet het geval? Soms hoor je bij de ene groep, de mensen die aanbidden en soms hoor je bij de groep mensen die het allemaal niet weten. De mens Thomas staat misschien wel model voor de gemeente van de evangelist Johannes. Die gemeente bestond voornamelijk uit mensen, die Jezus niet zelf gekend hadden en die moesten vertrouwen op de verhalen van de oudsten onder hen, mensen als Thomas, die ook Didymus, tweeling, hadden kunnen heten of konden zijn. In een van mijn kerkenwerkagenda’s las ik ooit: “ Er leeft meer geloof in eerlijke twijfel, dan in de helft van hen die geloven…..” Deze zin sprak mij wel aan. Eerlijke en gezonde twijfel. Vroeger bestond het niet, leek het wel. Je mocht, of kon, er in elk geval niet over praten. Nu kunnen we het er op een avond met een gespreksgroep rustig over hebben en als je niet vast gelooft, word je niet uit de groep gezet. Je wordt eerder geprezen over je open houding, over de ruimte die je je gevoel geeft en het lef dat je anderen daar deelgenoot van durft te maken. Over de gevoelens die bij de leerlingen in die bovenkamer naar boven kwamen op het moment dat
4
Jezus door de gesloten deuren binnenkomt, spreekt Johannes nauwelijks. Gevoelens van angst, vertwijfeling, verdriet, onzekerheid, verbazing, verbijstering….? De eerste woorden die Jezus zegt zijn woorden van vrede. Aan deze woorden, drie maal herhaald in deze lezing, herkennen zij Hem. Zo begroette hij de groep haast altijd. En dan zegt Hij: ontvang de heilige Geest. Hij blies hen dus op een speciale manier de geest in, zoals dat ook in het boek Genesis verteld staat als de mens geschapen wordt. God blies hem levensadem, geest om vanuit te leven, in de neus. Bij niemand van de groep wordt ook maar een enkel teken van verwarring of ongeloof genoemd; nee alleen de vreugde om het weerzien wordt vermeld, vreugde die alle andere gevoelens overheerst. Thomas ervaart die vreugde niet, hij verzuimde, hij bleef thuis. Waarom? Dat staat nergens en dus kunnen we daar alleen maar naar raden. Was zijn wereld kompleet ingestort op die beruchte vrijdag, die wij Goede Vrijdag zijn gaan noemen? Zijn vriend gestorven als een misdadiger aan een kruis, uit de weg geruimd op een achternamiddag aan het eind van de week, rust terugbrengen voor de sabbat. Hij had voor Hem door het vuur willen gaan, had met Hem zelfs willen sterven. Maar toen Jezus om hulp vroeg, toen Hij vroeg of ze bij Hem wilden blijven, vluchtte Thomas weg net als de anderen. Het verdriet over zijn vriend verlamt hem, hij komt zijn bed, of zijn huis niet meer uit. Zijn deur blijft dicht, zijn hart zit op slot. Hij kan niet meer, want verdriet vreet energie. Wie ermee te maken heeft, weet dat maar al te goed.
5
Misschien is hij ook wel heel erg boos, boos omdat dit kon gebeuren. Nota bene met medewerking van gelovige, gewetensvolle mensen. En dan, God liet dit allemaal maar toe?? Waarom haken mensen af? Waarom blijf je zondagsmorgens steeds vaker thuis? Wordt de gang naar de kerk steeds zwaarder? Antwoord op deze vragen is niet zomaar te geven. Het is moeilijk om te blijven geloven bij het zien van alle verdriet en onrecht in de wereld, dichtbij en wat verder weg. Als God echt iets met deze wereld heeft…..hoor je dan. En wanneer je op een huisbezoek over het niet meer naar de kerk gaan van mensen al kunt spreken, krijg je de meest uiteenlopende verklaringen, reacties waar natuurlijk veel waarheid en ook vaak verdriet achter verborgen zit. Tja, en nu zitten we dus thuis, hoor je dan. Ik probeer mij nog even te verplaatsen in Thomas, zoals collega Cossee en ik dat enige weken geleden deden in Simeon en Anna. Thomas: Ik hoor het paasgezang, die Exodusliederen wel, maar ik wil er niet aan. Die liederen, ach wat moet ik ermee. Ik, Thomas, ben een kritisch mens, ik geef mij niet zomaar gewonnen…………………. Er komen teveel vragen op mij af waar ik geen antwoord op heb. Ik heb teveel gezien: wonden, bloed, lafheid van mensen, verdriet….
Nee, Thomas komt er niet meer uit, hij zit vast, op slot, potdicht. En dan, acht dagen later, zijn de vrienden weer bij elkaar en het is ze gelukt: Thomas er ook is. 6
En Jezus komt binnen, terwijl de deuren weer gesloten zijn. Het was verboden bij elkaar te komen. Er gold een samenscholingsverbod. Hij, Jezus, kwam door een gesloten deur of voor een gesloten deur? In elk geval kwam Hij, terwijl er niet op Hem gerekend was. Hij kwam onverwacht bij mensen binnen, mensen die hem buiten sloten. Hij kwam niet als een soort geestverschijning, maar als een aanhouder die wint. De deur sprong open van blijdschap, zoals het graf open sprong van schrik? We moeten oppassen om van Pasen niet een al te sensationeel verhaal te maken. Het risico is dan groot het nog ongeloofwaardiger te maken dan het, zeker voor alle mensen als Thomas, voor alle Thomassen dus, al is. Niet voor niets zei ds. Spijker, die ons de dag na Pasen trouwde: ”Pasen geloof je of niet. Pasen valt niet te beredeneren”. En onlangs las ik: “het hoe van de opstanding kan een belemmering zijn om in het dat van de opstanding te geloven.” Moeilijke zinnen, maar de moeite van het overdenken waard. De aarde rondom de paar vierkante meter waarop de discipelen zaten, werd geen hemel. Thomas bleef een gezonde twijfelaar, die vast gedacht heeft: als Hij komt, laat ik me niet voor de gek houden. Ik wil precies weten hoe het zit… Maar toen Hij kwam, wist Thomas het niet meer. Hij kon alleen maar uitroepen: Mijn Heer en mijn God……Geen enkele discipel is ooit zo ver gegaan, althans dat staat niet vermeld. Thomas wordt wel de beschermheilige van de theologen genoemd. De theoloog heeft Thomas dus aan zijn / haar kant. Maar een theoloog is een wetenschapper en niet per definitie een gelovige. Ga 7
maar eens een gesprek met ds. Klaas Hendrikse aan of lees zijn boek, dat veel mensen nu in de boekenkast hebben staan. Thomas, de denker, de twijfelaar, wordt een gelovige als hij, wellicht letterlijk, door de knieën gaat en uitroept: “Mijn Heer en mijn God.” Thomas blijft mij boeien. Thomas: Een bijzonder mens, die uit de gesloten cirkel van zijn bestaan naar buiten breekt en zich toevertrouwt aan een ander, DE ander. Thomas: beeld van zoekend vertrouwen, heen en weer pendelend tussen niet-weten en willen weten; tussen niet zien en willen zien, aanraken om te geloven en verlangend om aangeraakt te worden. Thomas: voorbeeld voor al die mensen die na hem komen, voor al die mensen die tussen de spanning van de wereld en Gods werkelijkheid vol vertrouwen de weg proberen te gaan. Gesloten deuren en deuren die open gaan naar stilte, zijn onmisbaar in het leven van ieder van ons. Thomas: een man, een volgeling van Jezus, die aan het begin en aan het eind van mijn loopbaan in de kerk mijn aandacht trok. Was het omdat mijn intrededienst en mijn afscheidsdienst op dezelfde, liturgische zondag vielen? Ik weet het niet, maar heel vaak voel ik mij zeer verwant met hem, ben en blijf ik hoogstwaarschijnlijk, EEN Thomas. Met Thomas en met mensen zoals wij, met een gevarieerde groep zoals we hier bij elkaar zijn, gaat de weg van Jezus door.
8
Beloken Pasen sluit de Paasperiode af. Geen definitief einde, maar een open eind en daarmee een nieuw begin. Waar wij een deur sluiten, onszelf opsluiten, opent God een venster, wordt er wel gezegd. Licht blijft binnen komen, het is sterker dan het donker. Op deze zondag mogen we op adem komen, op Gods adem, om daarna vol vertrouwen verder te gaan in het licht van Pasen. Twijfelaars en allen die het zeker weten, kunnen rustig verder gaan. Ik wens ieder van ons een gezegende voortzetting van een verrassingsvolle reis. Amen.
9
