Vijfde zondag van Pasen, 24 april 2016 in de Martinikerk Aan deze dienst werkte Allart Dijkstra mee die in onze gemeente stage loopt. Ds Jan Willem Nieboer Gelezen: Deuteronomium 6: 1-9 en Johannes 13:31-35 Gezongen: Psalm 84: 1 en 6, Lied 704, Lied 362, Opwekking 705: Toon mij uw liefde (Door Allart en Joni Dijkstra), Lied 838: 1, 3 en 4, Lied 218 en Lied 791: 1, 2, 4 en 6. HEB LIEF Heb God lief, zegt Mozes. Heb elkaar lief, zegt Jezus. En ik denk: “Raar. Je kunt een eindeloze hoeveelheid geboden bedenken. Maar het enige op deze hele wereld, dat je níet kunt gebieden, is dat je een ander lief moet hebben.” Dat is nou juist het mooie aan liefde. Dat ze zich op geen enkele manier laat gezeggen. Ze komt wanneer ze wil. En ze gaat. Mozes doet nog iets raars. Hij zegt dat je ontzag voor God moet hebben én dat je hem moet liefhebben. Maar liefde kan niet samen gaan met ontzag. Liefde gaat uit van gelijkwaardigheid. Bewondering, vrees, tegen iemand opkijken, dat hoort daar gewoon niet bij. Waar ontzag is, is geen liefde. En beste Mozes, je zegt dat we ons moeten houden aan dat gebod van God liefhebben, omdat het ons dan goed zal gaan in het land dat overvloeit van melk en honing. Je koppelt de liefde dus als voorwaarde aan een beloning. Als je God lief hebt zal het je goed gaan. Als je God niet liefhebt…. Dat kan niet. Liefde is onvoorwaardelijk. Ik kan onmogelijk iemand liefhebben, omdat het dan goed met mij zal gaan. Dan heb ik die ander niet lief. Dan heb ik mijzelf lief. Dat is geen liefde. Liefde zoekt zichzelf niet Dit is wel even een dingetje. Begrijp ik hier iets verkeerd, of begrijpt de bijbel iets niet. Ik sta hier op de tweesprong tussen geloof en ongeloof. Als ik niet geloof zeg ik: De bijbel heeft het niet begrepen. Klaar. Lekker makkelijk eigenlijk…
Maar ik geloof. Ik kies ervoor om te geloven, dat de bijbel groter is dan ik. Ik neem mijn vragen serieus maar stel me open in het vertrouwen dat de bijbel mij iets kan vertellen over liefde, wat ik nog niet begrepen heb. Dat is geloof. Voor mij is liefde een gevoel. Ik kan het niet opwekken, niet forceren. Het is er, of het is er niet. Het is een soort schaal: In het midden staat onverschilligheid: niet warm, niet koud. Daarnaast staat aan de ene kant aardig en aan de andere kant onaardig. Een stukje verder staat sympathiek en aan de andere kant onsympathiek. En helemaal aan het eind staat liefde en aan de andere kant haat. Het klinkt heel mooi als ik zeg: “Liefde, daar heb ik geen grip op, dat overkomt me”. Maar als ik zo volhoud dat ik geen grip op liefde heb, heb ik dan ook geen grip op haat? Overkomt me dat dan ook? Dat zou toch niet best zijn. Iemand die mij heel erg geholpen heeft om hier verder in te komen is Dietrich Bonhoeffer. Die heeft ten tijde van de Tweede Wereldoorlog als Duitser in het verzet tegen de Nazi’s geworsteld met liefde en haat. Van hem heb ik geleerd dat liefde meer is dan emotie. Hij zegt dat het tegenovergestelde van liefde geen haat is. Het tegenovergestelde van liefde is macht: Als je iemand liefhebt, dan houd je van hem zoals hij is. Dan geef je hem de vrijheid om te zijn zoals hij is. Omdat je niets liever wilt. Je houd immers van hem. Zijn anders zijn maakt je blij en verrijkt je. Het tegenovergestelde van iemand lief hebben, is macht over iemand uitoefenen: hem verbieden om anders te zijn dan jij wilt. Omdat je grip op hem wilt houden. Zijn anders zijn maakt je bang en bedreigt je. Kijk, als je zo naar liefde kijkt, verandert er iets. Als Mozes komt met het gebod: Heb God lief. Dan bedoelt hij: Geef God de ruimte en de vrijheid om te zijn wie Hij is. Probeer God niet te vervormen naar jouw idealen, of eigen-wijsheden. Het is juist Gods anders zijn, dat je blij zal maken en zal verrijken. Zo bezien, kan God liefhebben en ontzag voor God hebben ook goed samengaan. Ontzag voor iemand hebben, is immers: afstand bewaren. Een heilige afstand; toegeven dat je geen grip op God kunt hebben. Dat jij God niet vormt, maar God jou. Dat is een vorm van liefde. Dat ene rare zinnetje van Mozes ga je ook op een andere manier bekijken:
Heb God lief, zodat het je goed zal gaan in het land van melk en honing. Als jij God niet vervormt naar hoe jij vindt dat God zou moeten zijn, dan zal het je goed gaan in het land van melk en honing. Het is geen beloning, maar een gevolg. En hoor je dat: Het zal je goed gaan in het land van melk en honing. Met andere woorden. Het kan je dus ook niet goed gaan temidden van al die melk en honing. Het kan je niet goed gaan temidden van alle rijkdom, economische voorspoed en lichamelijke gezondheid. Daar staat het ‘goed gaan’ wat God voor ons wil, blijkbaar los van. Dat ‘goed gaan’ van God heeft te maken met ‘liefde’. Met elkaar de ruimte geven om anders te zijn. Alleen dan zal het goed gaan. Nu naar Jezus. Judas heeft hem verraden, Petrus zal hem verloochenen en daartussenin zegt Jezus: “Heb elkaar lief. Aan de liefde die er onder jullie is, zal iedereen zien dat jullie mijn leerlingen zijn.” Dan kun je denken: Judas en Petrus waren niet lief voor Jezus dus dat waren geen leerlingen van Hem. Maar dat is te simpel. Jezus zegt het volgens mij niet voor niks hier tussen verraad en verloochening in. Heb elkaar lief. Het gaat hier om dezelfde liefde: de ruimte geven om anders te zijn. In hoeverre mag Jezus anders zijn dan jij zou willen? Verraad en verloochening zijn twee manieren om die liefde te ontkennen. Voor Petrus en Judas mag Jezus niet zijn, zoals hij is. Maar let op, dit is belangrijk: Jezus zegt deze woorden niet tegen Judas. Die is net vertrokken. Hij zegt ze ook niet tegen Petrus om te voorkomen dat die hem zal verloochenen. Hij zegt ze tegen alle leerlingen. Heb elkaar lief. Elkaar. Dus ook degene die verloochent, ook degene die verraadt. Heb hen lief. Kijk, het is een makkie om elkaar lief te hebben, als je het goed met elkaar kunt vinden. Maar dit is van een andere orde. Heb elkaar lief, zelfs hen die jou beschadigen. Moet je die dan ook maar anders laten zijn. “Ga je gang, sla mij maar, ik heb je lief….” Nee, natuurlijk niet. Het gaat erom dat je de verloochening veroordeelt en het verraad. Niet de verloochenaar en de verrader. Als je dat wel doet, dan ben je immers geen haar beter. Dan verloochen je en verraad je zelf net zo hard. Dan geloof je niet in de kracht van de liefde.
Liefde is empathie opbrengen. De moeite doen om je te verplaatsen in een ander, zelfs als die jou beschadigt. Wat bezielt zo iemand? Heb die ander lief: Geef hem zoveel ruimte dat je begint te begrijpen wat die ander beweegt. Niet om goed te praten wat hij gedaan heeft. Natuurlijk niet. Maar omdat alleen degene die zich verplaatst in een ander, in staat is om een ander daadwerkelijk van repliek te dienen. Alleen wie zijn vijand probeert te begrijpen, zal hem uiteindelijk kunnen verslaan. Liefde is de enige kracht die daadwerkelijk iemand van binnenuit kan veranderen. Kán. Soms is er macht nodig om te verhinderen dat er teveel schade berokkend wordt. Maar macht is altijd een tijdelijke en een slechte korte-termijn-oplossing. Je zult er nooit echt mee winnen. Sterker nog, als je macht gaat gebruiken, word je eigenlijk wat je vijand is. Je ruilt je geloof in de liefde in, voor geloof in macht. ‘And never the twain shall meet’. Het is een misvatting om te denken dat een ander liefhebben, hetzelfde is als iemand niet in de weg te staan. Of over je heen laten lopen. Het zijn juist degenen die je liefhebben, die je van binnenuit kunnen openen en veranderen. Het zijn juist degenen die je het meest liefhebben, die je het diepst bevragen. Dit zijn allemaal grote woorden. Bij grote woorden, heb ik altijd kleine woorden nodig. Het grote verhaal kan in een kleine ervaring oplichten. Daarom tot slot een liedje van Doe Maar. Een klein liedje, over het mooie ongemak van de liefde. Silhouet, van Doe Maar (Ernst Jansz) Nu wij elkaar al zolang kennen Dat ik met mijn ogen dicht Jouw silhouet teken op het laken En alle lijnen van jouw gezicht Zou je zeggen dat ik nooit meer Door jou uit mijn evenwicht Of in verlegenheid gebracht werd Maar niets is minder waar Niets is minder waar Niets is minder waar En meer waard dan dat Wij samen zijn Nu wij elkaar al zolang kennen Dat ik naast jou in bed
Met open ogen naar jou kijken mag Of in het bad of op het toilet Zou je zeggen dat ik nooit meer Kwaad zou zijn of in verzet Of tegen jou zou snauwen Maar niets is minder waar Niets is minder waar Niets is minder waar En meer waard dan dat Wij samen zijn https://www.youtube.com/watch?v=dAstveNiGhM
