Dansen naar God Gekke disco eeuw raakt n zestig van de vorige In het Parijs van de jare nd met de vrie be tje van twaalf jaar, Momo, een joods jonge t moment he Op . nier in de rue Bleue oude Arabische kruide Ibrahim er ne me hem verlaat, maken dat ook Momo’s vader de van lek naar de geboortep en Momo een grote reis bejaarde Ibrahim. mo. Jij orp. ‘Ik ben gelukkig Mo We stopten in een bergd Nu gaan at. sta wat er in mijn Koran hart bent bij me en ik weet t moet. Absoluut. Het ‘Da ’ im? ah nsen, meneer Ibr ‘Da n.’ Als je danst, zingt je nse m. da aa s lich en t he erg we zit in de kooi van ten slo ge op t?’ die el vog n het tekke.’‘Naar het wa van de mens is als ee d. Kom, we gaan naar Go ar na n ge stij op wil hart als een vogel die pte. n ik over de drempel sta .’ ‘Gekke disco!’ zei ik toe e je schoenen uit, Momo Do er. , maar een kloost co’ dis en ge is ke tek n ‘Ee le en fletse, zware, soepe llen. De derwisjen droeg dto ron en nn ze , ma mo rst Mo ee t ns, . ‘Kijk ee En daar zag ik voor he n de monniken in tollen ffel. En toen veranderde ero mg tro d aanwezig is. Het is nk Go klo ar Er wa k n. ple pije n hart heen, de hu om n aie houvast dra ze , en Ze hebben geen aards draaien om zichzelf he den?’ ‘Ja zeker, Momo. bid t da u vuur t ot em gro ‘No n n.’ ee n fakkels die in een manier van bidde icht noemen, ze worde nw eve t he wij die t ch meer, die zwaartekra maar. Kom mee.’ ar, Momo, probeer het ma t he er be Pro . en ter ver n e rondjes dacht ik: ik be d te tollen. Bij de eerst ron ik en im t hij is ah da k Ibr alij er ne kw er niet meer En toen begonnen me t ik: ik neem het mijn vad ch da a arn Da im. ah Ibr gelukkig met meneer een keuze toen ze … weggegaan. d mijn moeder niet echt ha lijk en eig fs: zel ik t En aan het eind dach me . Ik voelde de haat uit ’ ‘Ja, het was ongelooflijk ld? voe ge n t over ch ge da din ge oie na ien nog verder ‘En Momo, heb je mo gestopt, had ik missch ren wa t had ik nie al k els oo mm im, tro n, meneer Ibrah wegstromen. Als de rtstikke fijn om te bidde ha s wa t .’ He est er. ge ed je mo des te lichter het verhaal van mijn rder je lichaam wordt, ngehouden. Hoe zwaa liever mijn gympies aa en van de Koran’ r Ibrahim en de bloem ee en ‘M ITT HM SC l Bron: Eric-Emmanue
Waarin ligt de kracht van het dansen? Waarom hebben derwisjen net de dans gekozen om tot God te bidden?
27
1
Homo Religiosus
1.1 Bidhoudingen zijn ook dansbewegingen ‘Mijn beklijvendste gebedservaring had ik in een kleine bedoeïenenmoskee in de Egyptische woestijn’, vertelt Heike Schmidt. ‘Toen ik ondanks mijn onervarenheid de bewegingen van het moslimgebed uitvoerde, gebeurde er iets met mij. Er ging een zindering door mijn lichaam die moeilijk te beschrijven is.’ ‘Ook een concert van een soefizangeres in Parijs maakte grote indruk op mij. Haar overgave was absoluut.’ Zij bewoog en zong voor haar geliefde God zonder pathetisch te worden. Haar stem en haar gebaren oogden veeleer sensueel. Zelf wist ik maar al te goed hoe moeilijk het is dat niveau te bereiken. Eerst voelde ik mij gefrustreerd omdat ik tot een andere cultuur behoorde, maar gaandeweg ontdekte ik dat het haar universele, diepmenselijke aanpak was die dit concert naar een hemels niveau tilde. Bron: Ludo DOSOGNE - ‘Bidhoudingen zijn ook dansbewegingen’
Wanneer zijn dansbewegingen ook bidhoudingen? Welke ervaring wordt hier beschreven? Welke drempels worden hier overschreden?
1.2 God is een DJ Samen met leeftijdsgenoten muziek beleven in een sfeer van culturele tolerantie, verdraagzaamheid en gelijkheid werkt bevrijdend. De remmen gaan los. De fuivers dansen en springen op de pompende muziek. De deejay speelt een minimale droge dreunende basdrum. Je hoort geen hoge tonen. Er is geen melodie. Bezwete lichamen botsen, voeten huppelen heen en weer. Het tempo versnelt. De hoge tonen vallen in. De deejay voert het publiek naar een hoogtepunt. De armen gaan in de lucht. De beat verdwijnt en maakt plaats voor een snedige melodie. De massa juicht, meisjes schreeuwen het uit, jongens springen hoog op wanneer de basdrum de menigte terug in beweging brengt. ‘Dan gaat het dak eraf!’ Vanavond is God een deejay. Of hoe Pink het verwoordt: het leven is een dansvloer, liefde is het ritme en jij bent de muziek. Terwijl ze de verschillende regels zingt, zakt ze telkens enkele toonhoogten ten opzichte van de vorige regel. Naast de voor de hand liggende betekenis van jezelf te laten gaan en je eigen leven te leiden, vind je ook een diepere betekenis en godsbeeld terug. Als God een schepper is, dan is de schepping een lager niveau, eindig, beperkt in tijd en ruimte. Je daalt als het ware af van het hogere transcendente naar het persoonlijke.
De 19-jarige Jason Callewaert uit Brugge is plots een ster geworden, en dat door vol passie en emotie mee te zingen tijdens het concert van Editors op Werchter vorige week vrijdag. Toen de band het akoestische liedje No sound but the wind inzette, begon Callewaert met gesloten ogen luid mee te zingen. Een cameraman kreeg het in de gaten, waardoor beelden van de zingende fan het hele liedje lang op de grote beeldschermen naast het podium werden geprojecteerd.
28
Te lage resolutie
Na een tijdje had de hele festivalwei het gezien, net als iedereen die zondagavond naar het Werchterverslag keek op Canvas. De beelden vonden ook hun weg naar Youtube, waar het filmpje gisteren al een kleine negenduizend keer was aangeklikt. Cadeau beloofd ‘Ik had op het moment zelf niet door dat ik zo groot in beeld kwam, want ik kon die grote schermen nauwelijks zien vanuit het
publiek’, zegt Callewaert. ‘Maar na een tijdje begon de hele weide te joelen toen ik in beeld verscheen. Het is hallucinant hoeveel reacties ik er nu op krijg. Studio Brussel belde mij al voor een interview, en ook de platenfirma van Editors heeft al contact met me opgenomen. De bandleden hebben de beelden ook gezien en nu willen ze me blijkbaar een cadeau geven. Volgende week wordt het opgestuurd. Ik ben benieuwd.’
Zoek alternatieven voor de metafoor van Pink.
1.3 Alle remmen los
Henri Matisse – ‘De dans’ © Succession H. Matisse/SABAM Belgium 2011
Het woord dans is afgeleid van de Sanskrietwortel ‘tan’,wat hetzelfde betekent als ‘spanning’. Het Latijnse woord ‘dansa’ verwijst oorspronkelijk naar een aaneensluitende, voortgaande rij. De rij is tevens de oudste vorm waarin gedanst wordt. De Franse filosoof Roger Garaudy verstaat onder de spanning in ‘tan’ de levensintensiteit en noemt dansen daarom een manier van bestaan. In de taal van de dans verstaan mensen elkaar zonder woorden. Marian van Amsterdam
Matisse maakte het schilderij met deze groep extatisch dansende vrouwen in opdracht van S.I. Shchukin om diens trappenhuis te decoreren. Matisse wilde met ‘De dans’ het helse ritme van de twintigste eeuw uitdrukken. De dynamiek van de figuren wordt benadrukt door het gevoel van ruimte. Hij gebruikt slechts drie heldere kleuren: rood, blauw en groen.
29
In hoeverre is het schilderij een uitwerking van de definitie?
Op diverse plekken in het feeërieke Tomorrowlandpark — in tenten, in de open lucht, aan nepstranden, in een tunnel — draaien tientallen dj’s allerlei soorten dancemuziek. Er zijn grote namen, founding fathers, er is deep trance, progressive, hardstyle, triphop, trop hip ... ik snap er niets van, maar Tomorrowland is mijn favoriete festival. Beleven, dat is het woord. Want één ding is duidelijk: je komt niet naar Tomorrowland om van aan de zijlijn wat toe te kijken. Je moet je erin smijten. Mijn T-shirt heb ik allang uitgespeeld. Mijn overgave is totaal. Ik heb het gevoel te zweven in veelkleurig water. Mijn ledematen draaien alle kanten uit, alle gewrichten rollen in hun kommen. Tussen de dj-sets prevelt een grafstem uit de luidsprekers halfzachte onzin over ‘energieën’ en ‘de krachten van de natuur’. Behoorlijk verkitschte mystiek allemaal, maar toch: in tal van culturen gaat extatisch dansen samen met spirituele vervoering. Bij de hindoes danst de god Shiva — die met zijn vele armen — het universum tot wording. De Griekse filosoof Plato maakt in Wetten hoofdschuddend gewag van de volgelingen van de god Dionysus, die wild ronddansten op woeste, ritmische muziek, om zo dichter bij hun god te komen. Zo zijn er voorbeelden te over. In Afrikaanse en Caraïbische religies dansen mensen zich in trance om hogere sferen te bereiken. Waarom maken ritmes ons tot danser? Volgens John Dewey (1859-1952), wijsgeer, ontstond de dans toen onze verre voorvaderen de ritmes imiteerden die ze in de natuur zagen. Het ruisen van bomen in de wind, de bruisende golfslag van de zee, het roffelen van de regen. De trancemuziek van moeder natuur, zeg maar. Door die ritmes met hun lichaam na te bootsen, drukten zij uit: wij maken deel uit van het grotere geheel. Avond voor het hoofdpodium van Tomorrowland. De reusachtige afgod lacht, want in zijn mond zit de dj. Uit het podium vlammen metershoge flambouwen hemelwaarts. Terwijl de beat mijn trommelvliezen, tandvullingen, wervelkolom en maag in trilling brengt, begrijp ik Dewey. Ik besef in een woordloos moment dat mijn eigen hartenklop ook in al die anderen pulseert, in die duizendkoppige menigte, ja in alle mensen, in al die flikkerende sterren daarboven in de hemel, nee dat kan niet, maar het voelt wel zo aan. Een geweldig gevoel. Eternity. Bron: Filip Huysegems, De Standaard
Waarom gebruikt de journalist de term ‘eternity’? Wat is het verband tussen ‘eternity’ en de naam van het dancefestival? Corrigeer of vul de ervaring van de journalist aan. Wat zijn de noodzakelijke ingrediënten voor gelijkaardige ervaringen?
30
1.4 Momenten van verwondering Hebt u in uw leven ook zo nu en dan te maken met verrukking? Verrukking wordt door de Engelsen awe genoemd, een prachtig woord omdat het rijmt op de uitroep Ooh! Ik beleef dit gevoel regelmatig; die ervaring is me zo dierbaar dat ik steevast probeer te vinden wat het heeft veroorzaakt. Dikwijls heeft het te maken met inzicht: een verrassend verband dat wordt gelegd, brainwaves die me overvallen, momenten van inspiratie en geestdrift, vormen en lijnen die dusdanig zijn geschikt dat ik ze ‘mooi’ vind, klanken en toonhoogten die in een patroon zijn geplaatst, waardoor ze als vingers over mijn rug lopen. Maar de belangrijkste trigger is, merk ik, mijn verwondering over wat ik niet kan vatten: gedachten aan eindeloosheid, de confrontatie met groottes, breedtes en dieptes die ik niet overzie, vragen naar zin en besef van nietigheid … Al duizenden jaren lang zoeken we als mensheid naar manieren om dat mysterieuze te omschrijven. Altijd maar proberen we beelden te vinden voor het onbeschrijfbare, hele colonnes simulacra zijn aan creatieve geesten ontsproten. Elk boek, elk doek, elk artefact is een poging daartoe. Vroeg in de tijd al hebben we de vraag gesteld naar schoonheid en troost, en we kwamen uit bij steeds dezelfde gebieden: de religie en de kunst. Religie en kunst zijn onze antwoorden op het besef dat alles om ons heen uiteenvalt in twee ongelijke helften: peilbare en een onpeilbare. Waar onze kennis tekortschiet, hebben we maar één verweer, en dat is onze verbeelding. In de taal gaan we op zoek naar beelden, en beelden kunnen we oproepen met taal. We weten dat die beelden niets zeggen over de empirische werkelijkheid, maar vooral iets aangeven van wat ons appelleert. Bron: Anne PROVOOST - ‘Beminde ongelovigen. Atheïstisch sermoen’
Welke rol spelen zintuigen bij verwondering?
Bij de uitdrukking ‘religieuze ervaring’ wordt religieus in brede zin opgevat. Het betekent dus niet per definitie ‘godsdienstig’, hoewel het in veel gevallen wel in die laatste betekenis kan worden gebruikt. Het woord ‘religie’ kan volgens prof. H.E. Mertens etymologisch met drie Latijnse woorden in verband worden gebracht. relegere = herlezen, opnieuw interpreteren religare = vastbinden, verbinden, vastmaken en dus sterk maken re-eligere = beamen, opteren voor, keuzes maken Religieuze of diepte-ervaring: Ervaring dat er méér is in de werkelijkheid dan dat wat je kunt zien. De aanwijsbare dingen verwijzen op dat moment naar een diepte. Het geeft een gevoel van verbondenheid. Religie komt dan ook van ‘religare’ wat ‘binden’, ‘verbinden’ of ‘vastbinden’ wil zeggen.
> 31
Deze unieke ervaring duidt men aan met verschillende benamingen die bijna synoniem zijn geworden. Zo kunnen we ook spreken over transcendentie-ervaring, alteriteitservaring, grenservaring, topervaring enz. Voor gelovigen kan dit een vindplaats zijn voor God. In dat geval spreken we van een godservaring. De werkelijkheid ‘openbaart’ een diepere dimensie die uitdrukkelijk met de godsnaam verbonden wordt. Kenmerken van die ervaring: • Ze is uiterst subjectief en verschilt van persoon tot persoon. Ze is afhankelijk van de lichamelijke en psychische conditie waarin je je bevindt en van de traditie waarbinnen je bent opgegroeid. Zo’n ervaring kan een mens niet afdwingen of organiseren; ze overvalt je. • Gedurende een paar momenten verschijnt de werkelijkheid als een mysterie. Alles wordt ‘symbool’: je voelt aan dat de wereld ‘meer’ is dan wat je kunt waarnemen. Je vermoedt een ongeziene diepte. • De ervaring wordt gekenmerkt door haar typisch paradoxale karakter van immanentie en transcendentie. Doorheen de aanwijsbare dingen verschijnt een ongrijpbare werkelijkheid. Een gevoel van geborgenheid gaat samen met een huivering voor de grootsheid van het mysterie. • Ze is vooral moeilijk te verwoorden. Evocatieve, beeldrijke taal lijkt de enige weg om anderen duidelijk te maken wat je ervaren hebt.
Oefening om eigen ervaringen als ‘homo religiosus’ te verkennen Welke momenten van het dagelijkse leven zijn voor jou ‘heilig’? Wat zijn voor jou ‘hoogtepunten’ in je leven? Heb je ooit iets ervaren wat je niet kunt verklaren vanuit ‘het normaal menselijke’? Ooit iets ervaren wat je overstijgt? Wat helpt jou om los te komen van je individuele zorgen? Hoe ervaar jij aansluiting of verbondenheid met het universele? Bron: Mia LEIJSSEN - ‘Tijd voor de ziel’
32
2
God, een liefdesverhaal
2.1 Proeven van soefimystiek Hoe word ik een derwisj? Het verhaal van Peter ‘Het duurde twee jaar eer ik toestemming kreeg om bij een leermeester in Turkije te gaan leren dansen. De leermeester bracht me bij een houten plaat van 90 cm op 90 cm met in het midden een bolle nagel. Hij leerde me te draaien. Ik spendeerde er zo’n vier uur per dag aan. Eerst een vijftien minuten draaien, dan vijf minuten pauzeren om een tasje thee te drinken. Dat kon ik wel gebruiken, ’t was er 40 graden! Het werd een intense, pijnlijke periode. Mijn voeten lagen open. Duizelig, hoofdpijn, braakneigingen, buikloop ... een hele zuivering. Je begint je organen te voelen, je voelt dat ze een evenwicht vinden. Ook je rug recht zich. Dat merk je duidelijk als je na het dansen rondloopt. In het begin als je danst, hou je je armen gesloten. Daarna probeer je met armen open. Het is niet zo gemakkelijk. Je draagt een kleed dat langer is dan jezelf. ‘t Vraagt behendigheid en snelheid om het van de grond te houden tijdens het draaien. In de rand van het kleed zit kamelenhaar, om de rand te verzwaren en de golvende beweging van het kleed te verkrijgen. Later dans je om je as met één arm naar de hemel en één naar de aarde gericht. Die houding symboliseert ook de verbinding tussen hemel en aarde. De tweede week kwamen vooral de emoties eruit. Ik voelde me boos, verdrietig, angstig, opstandig, agressief, maar ook gelukkig, ontroerd … het hele gamma emoties doorloop je. Niet alleen op de plank, maar ook in het leven daarnaast. Telkens ondergedompeld in een emotie, telkens moeten leren ermee om te gaan. ’t Was vaak een confrontatie met mijn angsten. En altijd opnieuw leren weerstaan aan de identificatie met je angst. De bedoeling is dat je waarnemer van je eigen gevoelens leert te zijn. Observatie lost je angst op. Zo raak je emotioneel in evenwicht. De derde week werd ik sterk geconfronteerd met mijn visie op de werkelijkheid. Mijn denkpatronen kwamen aan de oppervlakte. Overtuigingen waar ik eens zo zeker van was en die me tot ingrijpende beslissingen hadden gebracht, werden tot op het bot in vraag gesteld. In die derde week begon ik heel helder te denken. De vierde week ontwikkelde zich een stilte in me. Je komt tot jezelf. Bij het draaien gaat het om het principe van de middelpuntzoekende kracht. Zoals het in het midden van de wervelstorm windstil is, wordt het stil in jezelf. Je komt in een soort trance terecht, maar dan bij volle bewustzijn. Daar ligt het contact met het goddelijke. Met Allah zeggen zij, moslim zijnde. Je beleeft een verbondenheid met het universum. Je staat in volledige verbinding met hemel en aarde, dat voel je in je en buiten je. Deze ervaring is niet in woorden te vatten. Je bent je bewust dat je deel van het geheel bent. Er is geen fysieke, emotionele en mentale scheiding tussen jezelf en alles en iedereen rondom je. Je bent uitdrukking van het goddelijke. Als je daarna buiten loopt, is het vanuit die stilte dat je in het leven staat; je bent volledig aanwezig. Niet afgeleid door emoties van vroeger of door oude, je achtervolgende gedachten. Je bent in het hier en het nu. Je denken en voelen en doen zitten op één lijn. Je komt volledig tot jezelf. Alle zintuigen zijn veel scherper, je proeft en ruikt beter bijvoorbeeld. De aantrekkingskracht van de aarde voel je letterlijk. Als je stapt, lijkt het alsof je door verf loopt. Emotioneel voel je dat er geen haast meer is; er is geen verlangen meer iets te bereiken. Het tijdsgevoel valt weg. Je hebt een ervaring van groot evenwicht.’ Peter, 38 jaar
Bespreek aan de hand van de 4 menselijke aspecten het zuiveringsproces om de eenheid met God te beleven.
33
Mystiek en zikr Mystiek geeft uiting aan een hartstochtelijke liefde voor God en het verlangen naar een innige, persoonlijke relatie met Hem. In de islam heet deze mystieke stroming, die ook in andere religies bestaat, soefisme. Er zijn soefi’s die zeggen dat zij verliefd zijn op God. De bedoeling van hun rituelen is om contact te leggen met God, en steeds nader tot Hem te komen. Het uiteindelijke doel is zich met Hem te verenigen, ‘te verdwijnen in God’. De kern van het soefiritueel is de zikr. Het woord zikr betekent letterlijk ‘gedenken’ of ‘zich herinneren’. De zikr bestaat uit het urenlang herhalen, met oprechtheid en concentratie, van sommige van Gods negenennegentig Allerschoonste Namen en formules als la ilaha illa’llah: ‘er is geen andere god dan God’. Er zijn soefi’s die daarbij vrijwel bewegingloos in een kring op de grond zitten. Er zijn er ook die uitzinnig ronddansen, en die ijzeren pinnen door hun lichaam steken. Kortom, de zikr kan verschillende vormen aannemen. Niet alleen is er een grote verscheidenheid aan derwisjordes, ook binnen een orde kunnen er verschillen zijn per land of regio, en daarbij spelen de plaats en gelegenheid een rol in de vorm die de zikr kan aannemen. Maar bij al die verscheidenheid is het doel steeds hetzelfde: het hart reinigen van alles buiten God en het vullen met God alleen. Bron: Niek BIEGMAN - ‘Soefi’s, Rituelen in het Midden-Oosten en de Balkan’
In hoeverre is zikr een zuiveringsproces voor de soefi?
2.2 Proeven van joodse mystiek
Chassidische mystieke dans ‘We hielden feesten waarbij we de hele nacht tot uitputtens toe dicht op elkaar gedrongen rond het vuur dansten, tot aan het krieken van de dag. Onze hoeden scheerden langs elkaar en vormden een donkere, woelige zee die eindeloos deinde. Soms maakte een van ons zich van de groep los en danste alleen, midden in de kring, vlak bij het vuur. Als hij voor het vuur langs ging, was hij nog slechts een schimmige ledenpop, op het punt te verdwijnen met een rood, door de vlammen getekend hoofd: een gezicht dat in extase opgloeide.’ Bron: E. ABECASSIS - ‘Het Qumranmysterie’
Welke rol speelt herhaling in dans of in het geloof? Welke paradox schuilt er in de titel, als je weet dat chassidisme vroomheid betekent? Is extase een middel of een doel?
34
Na Sauls dood werd David koning van Israël en Juda. Hij kon als leider van een verenigd koninkrijk in twee veldtochten de Filistijnen uit het centrale heuvelland jagen en de weg vrijmaken voor de verovering van Jeruzalem. De stad werd koninklijk privébezit. Alsof hij dit wilde benadrukken, herdoopte hij Jeruzalem tot ‘Davidstad’ en bouwde hij er een burcht voor zichzelf. David bracht de stad binnen de Israëlische religieuze traditie door er de vaste verblijfplaats van de ark van Silo van te maken. Achter het uitgebreide verslag van de overbrenging van de ark en de feestelijkheden daaromheen, gaat misschien een koningsrite schuil. Een processie met de ark aan het hoofd kan een hoogtepunt van een groot jaarlijks feest zijn geweest, waarbij gevierd werd dat God Jeruzalem als Zijn verblijfplaats en Davids dynastie had uitverkoren. Bron: J.R. PORTER - ‘Het geïllustreerd handboek van de Bijbel’
David danst voor de ark [12] Toen koning David hoorde dat de Heer Obed-Edom en zijn familie en bezittingen had gezegend vanwege de aanwezigheid van de ark van God, ging hij naar het huis van ObedEdom om de ark feestelijk in te halen in de Davidsburcht. [13] Telkens als de dragers van de ark van de Heer zes passen gedaan hadden, offerde hij een stier en een vetgemeste koe. [14] Vol overgave danste hij voor de Heer, slechts gekleed in een linnen priesterhemd. [15] Onder gejuich en stoten op de ramshoorn brachten David en de Israëlieten de ark van de Heer de berg op. [16] Toen de ark de Davidsburcht werd binnengedragen, stond Michal, de dochter van Saul, al op de uitkijk bij haar venster. Ze zag koning David dansen en springen voor de HEER, en haar hart vulde zich met minachting.
Marcus van Loopik - ‘David danst voor de ark’
2 Sam. 6, 12-15
De verbondsark was bron van orakels. Het Hebreeuwse woord dat gewoonlijk met ‘ark’ wordt vertaald, betekent eigenlijk ‘doos’ of ‘kist’ en het is aannemelijk dat vele heiligdommen zo’n voorwerp bezaten. Het meest essentiële kenmerk ervan was dat het vervoerd kon worden. Het was meer in het bijzonder een soort beschermende oorlogsstandaard, die het Israëlitische leger in de strijd meevoerde. Het was een manifestatie van Jahweh’s aanwezigheid. Bron: J.R. PORTER - ‘Het geïllustreerd handboek van de Bijbel’
Verklaar de kleurensymboliek van het schilderij aan de hand van het Bijbelfragment.
We kunnen dezelfde gedachte verder illustreren en zelfs nog verscherpen aan de hand van een chassidisch verhaal over Rabbi Ben Eliëzer, de stichter van het chassidisme, ook de Baal Sjem Tov of ‘Heer van de goede Naam’ genoemd (Kolitz, 1995, 108). Het verhaal heeft betrekking op een overtreding die de Baal Sjem Tov onvrijwillig, zonder het te weten, heeft begaan. Maar vermits de Almachtige zeer veeleisend is voor zijn uitverkorenen, verneemt de heilige man in een droom dat hij door deze overtreding toch zijn deelname aan de toekomstige, eeuwige wereld heeft verspeeld. 35
Wanneer hij ’s morgens opstaat, loopt hij vrolijk dansend rond, zodat zijn vrouw er zich over verbaast: ‘Wat is er met je, dat je reeds in de morgen zo goedgemutst bent?’ De Baal Sjem Tov legt haar uit dat zijn uitbundig gedrag alles met dankbaarheid te maken heeft. Hij vertelt haar over zijn droom en de ‘belofte’ van Godswege dat het paradijs hem is ontzegd, precies omdat hij een gebod van de Thora overtreden heeft, al gebeurde dit onbewust en ongewild. ‘Je moet wel helemaal gek zijn’, vindt zijn vrouw, ‘God daarvoor te danken!’ ‘Maar dit is het hem juist’, roept de rabbi uit. ‘Vanaf vandaag kan ik eindelijk mijn Heer dienen omwille van Hemzelf, en niet omwille van een beloning in het hiernamaals. Vanaf nu kan ik de Thora, Gods Wet, volbrengen, zonder enige hoop op beloning of wat dan ook!’ Door zijn ‘straf’ wordt zijn leven zinloos, in die zin dat het geen positieve eeuwige toekomst meer heeft. Nu kan hij God niet meer dienen en het goede doen om er voordeel uit te trekken, of er de ‘zin van zijn leven’ te vinden, erger nog te ‘verdienen’. Op deze manier staat niet ‘de zin van zijn leven’ centraal, maar gaat het om God en zijn Wil, uitgedrukt in Zijn Wet, en dus om de gerichtheid op de Andere en om het doen van het goede, zonder dat dit berust op enige wederkerigheid. bronvermelding: ROGER BURGGRAEVE − Eigen-wijze liefde
Wat is het verband tussen de stichter, de chassidische dans en de dans voor de ark?
2.3 Proeven van christelijke mystiek
Mystiek is de weg naar de menselijke ervaring van Gods nabijheid (de beminde), die tegelijkertijd de weg is naar je eigen diepste werkelijkheid (de ziel). Typische ervaringen die tot de kern van de mystiek behoren: • het leeg worden; • het ontvangen van iets dat buiten je ligt; • en toch helemaal bij je hoort.
Dans je leven! Het ontroerende beeld blijft me bij: Nelson Mandela op hoge leeftijd, lachend te midden van de menigte, behoedzaam en toch uitgelaten aan het dansen. In Afrika leerde men mij: ‘Er is geen leeftijd om te dansen. Wie het ooit leerde, kan het ook nog op z’n oude dag!’ Mandela is er het sprekende bewijs van. In Afrika kreeg ik zelf de kans om, met schroom en gedragen door hun muziek, dansend het altaar te naderen. Er zijn vele vormen van stil dansen. Wanneer je een standbeeld bewondert, ga je er eerst in kringen omheen, daarna wordt het een stille dans waarbij je de ritmiek van het beeld in je eigen lichaam laat nazinderen. Ook een liturgie waarin we staande zingen, bijna onbeweeglijk, staat niet ver van de kunst van het dansen. We ademen samen, stemmen ons op elkaar af met het oor, soms zelfs het timbre van onze stemmen, en al zingend maken we een bijna onopgemerkte danspas, geleid door het sierlijke handgebaar van de koorleider. Dansen kan zodra je bewoond bent met ‘een leven in je leven’, een ‘geest’ die je stuwt, zelfs gewoon bij een stilte die vervult met schroom voor al het ander. ‘Wij hebben voor jullie op de fluit gespeeld en jullie hebben niet gedanst.’ De ontgoochelde Jezus laat hier dit lied horen: Zijn evangelie was een uitnodiging om te dansen! Maar wie ging erop in? En als je zijn fluitspel aandachtig beluisterde, waarom zou je dan niet dansen? Het evangelie dwingt tot dansen! Wie blijft er nog op zijn stoel zitten? Dansen is een must geworden. Bron: Benoît STANDAERT - ‘Spiritualiteit als levenskunst. Alfabet van een monnik.’
36
Welke sleutelwoorden verbindt Standaert met het christelijk dansen? Is de bewoonde ziel een nood-zakelijke voorwaarde voor het mystieke christelijke dansen? Welke rol speelt muziek en dansen voor Jezus?
Hilversum 17 oktober 2003 - Aartsbisschop Piero Marini, verantwoordelijk voor alle plechtigheden van de Heilige Stoel, heeft gewezen op het belang van dans in pausmissen. Tegenover de Italiaanse krant Corriere della Sera zei Mgr. Marini dat liturgische dansen de universaliteit van de Kerk onderstrepen. Klachten Het Vaticaan ontvangt zo nu en dan klachten van critici die vinden dat dans indruist tegen de waardigheid van de Romeinse liturgie. Ook na de plechtigheid van 5 oktober, waarbij Paus Johannes Paulus II Arnold Janssen en twee anderen heilig verklaarde, kwamen er klachten binnen. Bij die eucharistie op het Sint-Pietersplein dansten Afrikaanse en Aziatische gelovigen in processie naar het altaar. Korte metten Vorige maand gingen geruchten rond dat het Vaticaan korte metten zou maken met de dans als liturgisch element in de viering van de eucharistie. De Congregatie voor de Goddelijke Eredienst heeft dat echter nooit bevestigd. Marini acht het uitgesloten dat de liturgische dans tijdens het pontificaat van Johannes Paulus II in de ban zal worden gedaan. Inculturatie Marini vindt de dans een belangrijk middel tot inculturatie, de incorporatie van het christelijk geloof in een bepaalde cultuur. Iedere cultuur heeft haar eigen religieuze expressiemiddelen. In Afrika bijvoorbeeld dansen gelovigen nu eenmaal als zij offergaven naar het altaar brengen. Daarom is het volgens Marini belangrijk dat dergelijke vormen van eredienst ook tot uiting komen in missen waarin de paus als herder van de wereldkerk voorgaat. ‘Maar het heeft natuurlijk weinig zin om de dans in een Italiaanse parochie te introduceren.’ www.rkk.nl
Is de bewoonde ziel een noodzakelijke voorwaarde voor het mystieke christelijke dansen?
[16] Waarmee zal Ik de mensen van deze generatie vergelijken? Ze lijken op kinderen die op het marktplein zitten en elkaar toeroepen: [17] ‘Toen we voor jullie op de fluit speelden, wilden jullie niet dansen, toen we een klaaglied zongen, wilden jullie niet rouwen.’ [28] Kom naar Mij, jullie die vermoeid zijn en onder lasten gebukt gaan, dan zal Ik jullie rust geven. [29] Neem Mijn juk op je en leer van Mij, want Ik ben zachtmoedig en nederig van hart. Dan zullen jullie werkelijk rust vinden, [30] want Mijn juk is zacht en Mijn last is licht.
Zoek God, zoek en zoek steeds weer, wakend en wachtend bij de deur van je hart. En al bedekt de nevel je leven, zoekend zal het licht als een diepe vrede en vreugde je weg gaan beschijnen. Elaiè Bollen, abdis van de benedictinessen van Lioba
Mat. 17
Welke rol spelen muziek en dansen voor Jezus?
37
3
Gebed als stille dans
3.1 Bidden is ... ‘Antwoorden op een vragende blik van mensen’ ‘Voor mensen die actief zijn in een sociale beweging, is bidden vaak verweven in hun dagelijks maatschappelijk engagement. Soms zijn het woorden die als een klacht of protest recht uit het hart komen. Het zijn woorden die mensen in beweging brengen om onrecht en uitsluiting om te buigen tot gerechtigheid en zorg. Bidden is dan ook antwoorden op de vragen in de ogen en het gelaat van mensen, groepen en volkeren.’ Jan Renders, algemeen voorzitter ACW
‘Antwoord op grote levensvragen’ ‘Om te bidden ga ik niet op mijn knieën voor mijn bedje zitten, met mijn handjes gevouwen. Als het komt, dan komt het. Ik probeer dan in mijn gebed antwoorden op grote levensvragen te vinden. Waarom zijn we hier? Waarom moeten we sterven? Wat kan ik doen om anderen gelukkig te maken en zo zelf het geluk te vinden? Ik geloof in God, maar ik weet niet altijd zeker of hij wel in mij gelooft. Ik vraag me voortdurend af of ik wel goed bezig ben. Wat ik apprecieer aan de katholieke godsdienst, is dat ik mag twijfelen en naar antwoorden mag blijven zoeken. Het is een praktische en gemakkelijke godsdienst met een tweeduizend jaar oude traditie en de Bijbel als nuttig handboek. Ik hoop dat God mij hoort. Maar ik kan er niet zomaar van uitgaan dat Hij meteen tijd voor mij heeft. Bidden is immers niet egoïstisch. Het is niet iets voor mezelf.’ Luc De Vos, zanger bij Gorki
‘Wie bemint, weet wat bidden is’ ‘Onophoudelijk en overal bid ik. Bidden is voor mij voortdurend leven in een aanwezigheid, die regelmatig wordt uitgedrukt. Niet met veel woorden, de Vader weet wat we nodig hebben. Het is God die het gebed begint, niet de gelovige. Maar Jezus zegt ook: “Waakt en bidt.” Bidden vraagt een paraatheid, een alertheid: me op de metro laten raken door de vreugdeloze gezichten van zovelen, de beelden van miserie en onrecht uit het tv-journaal niet gewoon worden … Bidden is voor mij vooral woordeloos in de luxe van een stil moment de aanwezigheid van de Andere smaken, er echt van genieten en daarvoor danken. Geen gebedsriemen om je lijf of een Bijbeltekst op je voorhoofd, neen, letterlijk of figuurlijk de deur sluiten en bij je Vriend verwijlen die naast je opstapt, een levenslange reis. Alleen zij die beminnen, weten wat bidden is. Een gelovige die niet bidt, is geen gelovige. Het Onzevader blijft mijn mooiste gebed. Een goed verzorgd gemeenschapsgebed is een geschenk. Ik ervaar ook dagelijks hoe bidden een zelfbegoocheling kan zijn, of een onemanshow, wanneer het niet Zijn sporen in je leven trekt. De weg van de troost van Tabor moet leiden naar het hectische Jeruzalem. Zeg niet “onze Vader” als je medemensen niet je broers en zussen zijn.’ Momentopname van dansvoorstelling ‘Pitié’ van Alain Platel Foto: Chris van der Burght Staf Nimmegeers, pastoor en politicus
‘Openstaan voor mysterie achter werkelijkheid’ ‘Bidden? Ach, ik kan me eenvoudigweg mijn leven niet indenken zonder dat verlangen van mijn hart naar die relatie. Met al de liefde waartoe mijn hart bekwaam - vaak onbekwaam - is, wil het zelf antwoord zijn op het geheim van die relatie: een aanbod van liefde aan de oorsprong van mijn en alle leven op aarde, levensdoel. Noem het openheid voor het Mysterie achter de werkelijkheid. Dat verlangen krijgt in onze gebedstraditie tijd, ruimte en een stem om zich uit te drukken. Daarin sta ik niet alleen. Zevenmaal
38
daags, vanaf het vroege ochtendgloren, zingen wij dat verlangen uit. Wij doen dat jaar in jaar uit, aan de hand van die eeuwenoude psalmen waarin mensen hun worsteling met het leven hebben uitgedrukt, hun woede, hun levenskreet, maar evenzeer hun vreugde en hun dank om het leven. Ik houd ervan bewuste schakel te zijn in die grote gebedsstroom en ook vandaag de pijn, de nood en het verdriet van mensen aan Zijn grote hart toe te vertrouwen.’ Zuster Kirsten, trappistin van de abdij Onze-Lieve-Vrouw van Nazareth in Brecht Bron: Tertio
Wat is het verband tussen het beroep en het engagement van de getuigen en hun benadering van het bidden?
3.2 Bidden in beeld
4
3
2
1
6
7
5
8
39
Wat betekent het als mensen staand/liggend/lopend/zich verbergend bidden? Welke symboliek schuilt achter deze lichaamshouding? Wat is het verband tussen de houding en het moment van bidden? Welke invloed heeft de plaats op het bidden?
3.3 Het Onzevader Het Onzevader of Pater Noster bezit een duidelijk symmetrische structuur. Drie korte wensen (vota): uw naam, uw rijk en uw wil. Het werkwoord staat in de derde persoon voorop. Daarna komen drie beden (petitiones) met betrekking tot brood, schuld of misrekeningen en bekoringsgevaar. De langere beden staat in de imperatief, in de tweede persoon enkelvoud. Bijna alles wat erin gewenst en gevraagd wordt, kan men in het joods achttiendegebed aantreffen. Het Onzevader onderscheidt zich ervan door zijn soberheid en kortheid van uitdrukking. We vinden er een eigen volgorde in terug: eerst wordt aan Gods naam en Rijk gedacht, dan aan de menselijke behoeften. De structuur van het Onzevader werd in de christelijke kerken verbonden aan de zevenarmige kandelaar (menorah). De middelste arm verwijst dan naar de aanspreking: Onze Vader die in de hemelen zijt. Het Aramese woord is Abba. Het behoort tot de kindertaal en kan vertaald worden door ‘lieve vader’. Zowel nabijheid, intimiteit, als afstand (in de hemelen) zijn aanwezig in de aanspreking. (J. Lambrecht)
[5] En wanneer jullie bidden, doe dan niet als de huichelaars die graag in de synagoge en op elke straathoek staan te bidden, zodat iedereen hen ziet. Ik verzeker jullie: zij hebben hun loon al ontvangen. [6] Maar als jullie bidden, trek je dan in je huis terug, sluit de deur en bid tot je Vader, die in het verborgene is. En jullie Vader, die in het verborgene ziet, zal je ervoor belonen. [7] Bij het bidden moeten jullie niet eindeloos voortprevelen zoals de heidenen, die denken dat ze door hun overvloed aan woorden verhoord zullen worden. [8] Doe hen niet na! Jullie Vader weet immers wat jullie nodig hebben, nog vóór jullie het Hem vragen. [9] Bid daarom als volgt: Onze Vader in de hemel, laat Uw naam geheiligd worden, [10] laat Uw koninkrijk komen en Uw wil gedaan worden op aarde zoals in de hemel. [11] Geef ons vandaag het brood dat wij nodig hebben.
Welke tegengestelde houdingen beschrijft Mattheüs in verband met gebedspraktijken?
40
[12] Vergeef ons onze schulden, zoals ook wij hebben vergeven wie ons iets schuldig was. [13] En breng ons niet in beproeving, maar red ons uit de greep van het kwaad. Mat. 6, 7-13
Bid zonder ophouden 1 Tes. 5, 17
