Gedrag beïnvloeden: niet doen! NOB Symposium duikveiligheid 12 april 2014 Walter Zwaard
1
‘Sterfte door letsel of geweld’ (jaarlijkse ‘acute’ sterfgevallen door ‘uitwendige oorzaken’)
Ontwikkeling van Veiligheid
Veiligheid door Cultuur [Gedrag 2.0] Veiligheid door Organisatie Veiligheid door Gedrag Veiligheid door Techniek Veiligheid door Toezicht
1930
1950
1970
1990
2010
99 soorten veiligheid (veiligheidsdomeinen)
Sociale veiligheid Patientveiligheid Tunnelveiligheid Biologische veiligheid Voedselveiligheid Consumentenveiligheid Procesveiligheid Stralingsveiligheid Vliegveiligheid Elektrische veiligheid Prive-veiligheid Verkeersveiligheid Arbeidsveiligheid Externe veiligheid Brandveiligheid Overstromingsveiligheid klassiek
1890
1930
1970
2010
De vraag • Wat kan duikveiligheid leren van andere veiligheidsdomeinen? • Met name over de mogelijkheden van gedragsbeïnvloeding
Vragen vooraf • Is er een probleem (‘risico’) ? • Is menselijk gedrag onderdeel van dat probleem ? • Is gedragsbeïnvloeding onderdeel van de oplossing van het probleem ?
Waarom veiligheid op het werk ? (antwoorden van werknemers)
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Dat moet van de wet De baas wil het Dat hebben ze in Amerika bedacht Het bord mag niet op nul Iedereen wil weer gezond naar huis Dat hoort bij een beschaafd land Ongevallen kosten geld 7
Techniek
Veiligheid
Organisatie . Alle drie belangrijk . ‘Communicerende vaten’
Cultuur
Gedrag
Gedrag is overal en altijd (Risico’s ook) Gedrag is niet altijd gemakkelijk in te delen in ‘goed’ en ‘fout’ (‘veilig’ en ‘onveilig’) Het is maar wat je wilt en wat je hebt afgesproken: Rechts rijden (of links) Aandelen kopen (of sparen) Solo duiken (of niet) Jenever drinken (of vruchtensap) 9
Wat is ‘veilig gedrag’?
(antwoorden van werknemers) • • • • •
De regels kennen Voorgeschreven PBM’s gebruiken Alleen veilige spullen gebruiken Vooraf de risico’s beoordelen Veiligheidsmaatregelen controleren
• • • • •
Nee durven zeggen Onveilige situaties melden Anderen aanspreken Veiligheidsverbeteringen bespreken Samen aan veiligheid werken
Getal ‘hard’
Onzekerheid
Hulpmiddel
Risico Gedachte
Construct ‘zacht’
Gevoel
Omgaan met risico’s als individu (rationeel model)
Signalen
Risico’s bedenken
Risico’s analyseren
Risico’s beoordelen
Risico’s accepteren
Risico’s beheersen
Risicobeleving en risicoperceptie Als klein ervaren risico versus Als groot ervaren risico Minder bezorgdheid versus Meer bezorgdheid Meer acceptabel versus Minder acceptabel
• • • • • • • • •
Klein effect versus Groot effect Herstelbare schade versus Onherstelbare schade Natuurlijke oorzaak versus Technische oorzaak Gemakkelijk beheersbaar versus Moeilijk beheersbaar Beïnvloedbaar versus Onbeïnvloedbaar Vertrouwd versus Exotisch Moreel irrelevant versus Moreel relevant Vertrouwen in ‘beslissers’ versus Geen vertrouwen ……
Ontwikkeling van Veiligheid (en van ons mensbeeld)
Veiligheid door Cultuur Mensen delen eraringen Veiligheid door Organisatie Mensen vormen een collectief Veiligheid door Gedrag Mensen zijn maakbaar Veiligheid door Techniek Mensen zijn te beschermen objecten Veiligheid door Toezicht Mensen zijn brokkenmakers
1930
1950
1970
1990
2010
Gedrag beïnvloeden: lastig Wat het beste werkt: • Duidelijke gedragsregels • Belonen • Straffen • Voorbeeldgedrag • Aanspreken • Voorlichting; training • Toezicht • Technische maatregelen
Aanspreken: pijnlijk of prettig? • Bij sommige onderwerpen is prettig aanspreken gemakkelijk – parkeermeter, portemonnee, gladheid
• Bij sommige onderwerpen is aanspreken al snel pijnlijk – life style, lichaamsgeur, rijgedrag, opvoeden
• Aanspreken is ook pijnlijk als de toon niet goed is – negatief, belerend, betweterig, respectloos
• Bij moeilijke onderwerpen is de pijn te verzachten met een juiste toon – positief, collegiaal, tactvol, humorvol
Gedrag beïnvloeden: moeilijk Grenzen van gedragsbeïnvloeding
• Onduidelijke communicatie • Hardnekkige gewoontes • Eigenwijsheid (‘confirmation bias’) • Risicocompensatie
De moraal
(voor veiligheidsexperts)
• Onzichtbare maatregelen verdienen de voorkeur
• Stiekem is het beste
De moraal (2) (voor ons allemaal)
• Gedrag en cultuur beïnvloeden is moeilijk
• Het kost veel tijd en vraagt veel geduld
De moraal (3) (voor duikers)
• Voer de risicodialoog (niet aan de waterkant) • Hou het klein • Zorg voor realistische verwachtingen • Heb geduld
