Gasten van Holland Casino

casino

28/2/01

15:42

Page 1

Gasten van Holland Casino

casino

28/2/01

15:42

Page 2

de Bruin, D.E., F.R.J. Leenders, M. Fris, H.T. Verbraeck, R.V. Braam, G.F. van de Wijngaart (2001). Gasten van Holland Casino. Effectiviteit van het preventiebeleid kansspelverslaving. Utrecht: Centrum voor Verslavingsonderzoek. Met lit.opg. ISBN: 90-71772-31-4

© CVO – Centrum voor Verslavingsonderzoek / College van toezicht op de kansspelen maart 2001

CVO - Centrum voor Verslavingsonderzoek Oudegracht 325 3511 PC Utrecht T 030 238 1495 F 030 238 1496 E [email protected]

Layout en omslag: René Hendriks, AV-media, FSW, Universiteit Utrecht

In opdracht van het College van toezicht op de kansspelen: Met dank aan de leden van de begeleidingscommissie de heer dr. M.W.J. Koeter (voorzitter) de heer drs. P.J.A.M. Geertsen (secretaris) de heer J. Paauw de heer mr. A. Ytsma ( vervanger) de heer drs. A. de Vos de heer drs. J. de Vink mevrouw mr. P.C.M. Bijlenga mevrouw drs. A.L. Daalder mevrouw mr. J.J.M. Hoogendam de heer mr. P.A. de Jong ( vervanger)

College van toezicht op de kansspelen College van toezicht op de kansspelen Holland Casino Holland Casino GGZ Nederland Ministerie van VWS Ministerie van Economische Zaken WODC Ministerie van Justitie Ministerie van Justitie

en aan alle gasten en medewerkers van Holland Casino die aan de totstandkoming van dit onderzoek hebben bijgedragen.

casino

28/2/01

15:42

Page 3

Gasten van Holland Casino Effectiviteit van het preventiebeleid kansspelverslaving

D.E. de Bruin F.R.J. Leenders M. Fris H.T. Verbraeck R.V. Braam G.F. van de Wijngaart

3

casino

28/2/01

4

15:42

Page 4

casino

28/2/01

15:42

Page 5

Inhoudsopgave Inleiding

9

Hoofdstuk 1 Opzet, methodiek en verantwoording Doel van het onderzoek Probleemstelling Onderzoeksvragen Onderzoeksopzet Vooronderzoek Methoden van onderzoek Open interviews met sleutelfiguren Dossier- en documentenonderzoek Afname vragenlijsten Diepte-interviews met probleemspelers Overzicht deelvragen en methoden Tijdfasering Verloop van het onderzoek Vooronderzoek Sleutelfiguren Dossieronderzoek Vragenlijst Respons Non respons analyse Generaliseerbaarheid Validiteit South Oaks Gambling Screen (SOGS) Diepte-interviews Werving Procedure bij de diepte-interviews Opbouw rapport Bezoekers, respondenten en geïnterviewden

11 .. .. .. 10 .. 12 .. 13 .. .. 14 .. 15 .. 16 17 .. 18 19 20 21 22 23 24 25 ..

Hoofdstuk 2 Het preventiebeleid van Holland Casino De geschiedenis van het preventiebeleid kansspelverslaving van Holland Casino Huidig preventiebeleid

27 28 31

Hoofdstuk 3 De gasten van Holland Casino De gasten van Holland Casino Prevalentie probleemspelers Geïnterviewde probleemspelers

35 .. 42 47

casino

28/2/01

15:42

Page 6

Hoofdstuk 4 Bekendheid met het preventiebeleid Op de hoogte van het bestaan van het preventiebeleid Op de hoogte van onderdelen van preventiebeleid Effectiviteit folder ‘De risico’s van het spel’ Advies aan probleemspeler

51 .. 54 57 58

Hoofdstuk 5 Signaleren en benaderen van probleemspelers Aantal signalen Benaderen probleemspelers Aantallen KSV gesprekken Ervaringen van probleemspelers met het aanspreekbeleid Een verhoogde bezoekfrequentie Speelgedrag Informele contacten tussen personeel en klanten Nooit aangesproken

61 62 64 66 67 .. 69 70 ..

Hoofdstuk 6 Reikwijdte van het preventiebeleid Niet bereikte groepen Niet bereikte probleemspelers

75 78 79

Hoofdstuk 7 Spelers met een EV of BP De dossiers Bezoekbeperking Bezoekers met beschermende maatregelen Aantal beschermende maatregelen Nationaliteit Woonplaats Eerste beschermende maatregel Beschermende maatregelen bij probleemspelers Entreeverbod Bezoekbeperking Aanleiding tot het nemen van beschermende maatregelen

81 .. 82 84 .. 86 .. 88 91 .. .. 92

Hoofdstuk 8 Effecten van beschermende maatregelen Ervaringen met beschermende maatregelen OASE en het BRS Beoordeling preventiebeleid Onvoorziene effecten van het preventiebeleid Effecten van de beperkende maatregelen: diepte-interviews. Alternatieven om te gokken tijdens een entreeverbod. Alternatieven tijdens bezoekbeperking Verandering gokgedrag? Terugkomgesprekken De reguliere hulpverlening en de AGOG

97 .. 99 104 105 106 ... 108 109 110 112

casino

28/2/01

15:42

Page 7

Reguliere hulpverlening Anonieme Gokkers Omgeving Gokkers (AGOG)

113 115

Samenvatting

119

Conclusies en aanbevelingen

129

Gebruikte literatuur

135

Bijlagen BIJLAGE 1: DE GASTEN Demografische schets Leeftijd Woonplaats Burgerlijke staat Dagbesteding Opleiding Inkomen Etniciteit Redenen om te spelen Met wie wanneer Prevalenties Duur en beginleeftijd Bezoekfrequentie en uitgaven Bezoekfrequentie en bestedingen naar speellocatie Bestedingen het afgelopen jaar naar speltype en locatie Deel van het inkomen in HC besteed Tijdsbesteding

137 ... ... ... 138 140 141 142 143 145 ... 147 148 150 151 153 154 157 ...

BIJLAGE 2: PROBLEEMSPELERS (PROFIELEN EN ACHTERGRONDEN) Indeling geïnterviewde probleemspelers naar hulpverlening en beschermende maatregelen. Gokproblematiek. Fase-theorieën bij het ontstaan van gokverslaving. De indeling van geïnterviewde probleemspelers naar ernst gokproblematiek. Ontstaan gokgedrag Eerste aanraking met gokken Eerste Holland Casinobezoeken Waar ontstonden de problemen? Aard gokgedrag Motieven om te gokken Redenen om te gokken, genoemd in de vragenlijst

160 ... ... 161 162 165 ... 166 167 ... 175 ...

casino

28/2/01

15:42

Page 8

Motieven van probleemspelers om te gokken, genoemd tijdens de interviews. Bezoekfrequentie en bedragen Effecten en ervaringen Aanspreekbeleid Beperkende maatregelen Entreeverbod Bezoekbeperking Ervaringen met de beperkende maatregelen Effecten van de beperkende maatregelen Alternatieven tijdens bezoekbeperking Verandering gokgedrag? Terugkomgesprekken De reguliere hulpverlening en de AGOG Reguliere hulpverlening Anonieme Gokkers Omgeving Gokkers (AGOG) Huidige gokstatus BIJLAGE 3: DE

VESTIGINGEN VAN

BIJLAGE 4: WEGING

HC

EN CORRECTIE ONDERZOEKSDATA

BIJLAGE 5: BEZOEKFREQUENTIES

COHORTEN

BIJLAGE 6: STROOMSCHEMA KSV

177 181 ... ... 187 ... 188 ... 192 ... 196 197 200 ... 205 208 211 212 213 218

Gebruikte afkortingen

221

Verklarende woordenlijst

223

casino

28/2/01

15:42

Page 9

Inleiding

Stel, u houdt wel van een glaasje wijn en bezoekt met enige regelmaat een grand café in uw woonplaats waar ze uw favoriete wijn schenken. Op enig moment wordt u bij de ingang door een medewerker aangesproken met de vraag of hij u een kopje koffie mag aanbieden. U kijkt enigszins verbaasd op, maar stemt daar mee in. Op een rustig plekje in het sfeervolle café vraagt de medewerker hoe het ermee gaat. ‘We zien u nu al jarenlang wekelijks uw glaasje wijn drinken maar – zo is mij ter ore gekomen – de laatste paar keer heeft u in plaats van de gebruikelijke glaasjes wijn een hele fles Armagnac leeggedronken. We denken dat het niet zo goed gaat met u, klopt dat?’ Na enig zwijgen van uw kant gaat de medewerker verder: ‘Als u problemen heeft met uw drankgebruik kunnen we u daar bij helpen of ondersteunen. Wist u bijvoorbeeld dat u op eigen verzoek een beschermende maatregel kunt nemen? Alleen als u dat zelf wilt, kunnen wij u een tijdlang de toegang tot dit etablissement weigeren. Als u dat wat te rigoureus overkomt, kunt u uw bezoeken ook beperken tot bijvoorbeeld een paar keer per maand. Wij zullen er dan nauwlettend op toe zien dat u zich hier ook aan houdt. Indien u zo’n entreeverbod aanvraagt wordt u voor een bepaalde of onbepaalde tijd niet toegelaten. Indien u het entreeverbod wil opheffen – dat kan pas na een jaar – vindt eerst een gesprek plaats met één van onze alcoholverslavingmedewerkers. Zij zullen u dan wijzen op een aantal preventieve maatregelen, die u in de toekomst kunt nemen om uw drankgebruik onder controle te houden. Onafhankelijk van uw besluit om een beschermende maatregel te nemen zou ik u hierbij nog willen wijzen op de mogelijkheden van professionele hulp bij een instelling voor de verslavingszorg en geef ik u hierbij het telefoonnummer van de plaatselijke AA.’ Enigszins verbouwereerd blijft u achter. Nog steeds roerend in uw kopje koffie, met in uw andere hand de brochure met telefoonnummers en een aanvraagformulier voor een beschermende maatregel. Ook de casinobezoeker kan vreemd opkijken als hij op een dergelijke manier wordt aangesproken op zijn speelgedrag. Het verschil met het grand café is dat het in Holland Casino de dagelijkse praktijk is. De bedoeling van bovenstaande analogie tussen het preventiebeleid van Holland Casino en een fictief alcoholpreventiebeleid is het bijzondere en unieke van het preventiebeleid van Holland Casino te schetsen. Holland Casino biedt kansspelen aan die risicovol kunnen zijn, net zoals de alcoholbranche producten aanbiedt die risicovol kunnen zijn. Het bijzondere aan het preventiebeleid kansspelverslaving is dat bij geen enkel ander preventiebeleid de aanbieder van het risicovolle product de consument de mogelijkheid biedt om zichzelf op vrijwillige basis een verbod op te leggen. Een kroegbaas heeft weliswaar een bepaalde verantwoordelijkheid voor de gezondheid van zijn gasten en soms zal hij hen bijvoorbeeld niet meer schenken, een taxi bellen of er anderszins op aandringen dat het tijd is om naar huis te gaan. Maar het is onwaarschijnlijk, niet haalbaar en daardoor ondenkbaar dat een problematisch drinker de mogelijkheid krijgt zichzelf op vrijwillige basis een jaar lang de toegang tot alle cafés in Nederland te ontzeggen. Mede door de monopoliepositie van

9

casino

28/2/01

15:42

Page 10

Holland Casino en een beperkt aantal vestigingen, is voornoemd preventiebeleid kansspelverslaving in de praktijk niet alleen denkbaar geweest, maar ook haalbaar en uitvoerbaar gebleken. Dat het preventiebeleid bijzonder en uniek is wil echter niet zeggen dat het ook effectief is. In dit onderzoek zal het preventiebeleid van Holland Casino daarom worden beoordeeld op haar effectiviteit. Zijn bezoekers, en met name de probleemspelers, bekend met het preventiebeleid kansspelverslaving? In hoeverre zijn probleemspelers aangesproken op hun speelgedrag? Wat zijn de effecten van dit benaderingssysteem? Welk deel van de spelers vraagt een entreeverbod of bezoekbeperking aan? En in hoeverre is sprake van onvoorziene of onbedoelde neveneffecten van het beleid? Om deze vragen te kunnen beantwoorden is het afgelopen jaar met vele casinospelers gesproken. Met recreatieve spelers maar ook met probleemspelers en gokverslaafden. Behalve met de gasten is ook met de medewerkers van Holland Casino uitgebreid over het preventiebeleid kansspelverslaving gesproken en gediscussieerd. Ook zijn een aantal trainingen bijgewoond, die sinds jaar en dag door Jellinek Consultancy ten behoeve van het personeel van Holland Casino worden georganiseerd. Tot slot is een dossieronderzoek uitgevoerd waarin gegevens van bezoekers van Holland Casino zijn opgenomen die op vrijwillige basis een entreeverbod of bezoekbeperking hebben aangevraagd.

10

casino

28/2/01

15:42

Page 11

Hoofdstuk 1 Opzet, methodiek en verantwoording

In dit hoofdstuk wordt beschreven op welke wijze het onderzoek is voorbereid en uitgevoerd. Eerst wordt de opzet van het onderzoek beschreven, vervolgens wordt het verloop van het onderzoek per onderdeel toegelicht. Doel van het onderzoek Het doel van dit onderzoek is om inzicht te geven in de effectiviteit van het preventiebeleid kansspelverslaving van Holland Casino. Probleemstelling In hoeverre is het door Holland Casino gevoerde preventiebeleid kansspelverslaving effectief? Onderzoeksvragen Uitgaande van bovenstaande probleemstelling zijn de volgende deelvragen geformuleerd: 1. Wat is de prevalentie van probleemspelers? 2. In hoeverre zijn de bezoekers bekend met het preventiebeleid kansspelverslaving van Holland Casino? 3. Hoe gaat het benaderen van probleemspelers in zijn werk en wat zijn de effecten ervan? 4. Welke groep (probleem)spelers wordt niet bereikt door het preventiebeleid kansspelverslaving? 5. Hoe kenmerkt zich de groep probleemspelers met een bezoekbeperking of een entreeverbod? 6. Wat zijn de effecten van een bezoekbeperking of een entreeverbod? 7. In hoeverre is sprake van andere (onvoorziene of onbedoelde) effecten van het preventiebeleid kansspelverslaving?

Onderzoeksopzet Vooronderzoek Om het onderzoek op locatie, het veldwerk, op te kunnen zetten, is een vooronderzoek uitgevoerd. Het doel van het vooronderzoek is het verkennen van het veld, het leggen van contacten in het veld en het ontwikkelen van meetinstrumenten en protocollen ten behoeve van het veldwerk. Deze fase omvatte de volgende activiteiten. Verkenning en observaties op locatie Het doel hiervan is het in kaart brengen van de casino’s ten behoeve van het veldwerk.

11

casino

28/2/01

15:42

Page 12

Belangrijke aandachtspunten waren hierbij: indeling en aankleding van de ruimte(n), aard en omvang van het spel- en ander amusementsaanbod, aantal en soort bezoekers, de sfeer, het speelgedrag, het beleid, en het personeel. Contacten leggen en samenwerking zoeken met het veld Tijdens het vooronderzoek zijn contacten gelegd en oriënterende gesprekken gevoerd met sleutelfiguren uit het veld, met name medewerkers van Holland Casino en ervaren spelers. Op deze wijze is enerzijds een goed beeld verkregen van de betreffende casino’s, anderzijds is een goede samenwerking tussen onderzoekers en betrokkenen van groot belang geweest voor het opzetten en het organiseren van het onderzoek. Het ontwikkelen van draaiboeken en meetinstrumenten Voor het opzetten en uitvoeren van het veldwerk is een goed draaiboek onontbeerlijk. Met behulp van de observaties en de gesprekken met sleutelfiguren en spelers zijn voorlopige protocollen en vragenlijsten ontworpen. Pilot study De pilot study vormt de afsluiting van het vooronderzoek. Doel hiervan is het testen van (de kwaliteit van) de meetinstrumenten en het verder ontwikkelen en verbeteren van de draaiboeken en protocollen. Ook is de bereidheid van de respondenten om mee te werken aan het onderzoek beproefd. Methoden van onderzoek Gezien de reikwijdte van de onderzoeksvragen is een viertal onderzoeksmethoden toegepast. • Open interviews met sleutelfiguren • Dossier- en documentenonderzoek • Afname vragenlijst bij gasten van Holland Casino • Diepte-interviews met probleemspelers Open interviews met sleutelfiguren Voor dit onderzoek zijn open interviews gehouden met de directeur Security & Risk Control, een vestigingsdirecteur, zes vestigingsmanagers Security & Risk Control, een floormanager van Holland Casino. Belangrijke aandachtspunten bij de open interviews waren. • De ontwikkeling van het preventiebeleid binnen de vestiging. • Het huidige preventiebeleid binnen de vestiging. • Het profiel van bezoekers met een entreeverbod of bezoekbeperking binnen de vestiging. • Knelpunten in en (negatieve) effecten van het huidige preventiebeleid binnen de vestiging. • Groepen bezoekers die niet bereikt worden door het preventiebeleid. • Gewenste aanvullende maatregelen voor het preventiebeleid in de toekomst.

12

casino

28/2/01

15:42

Page 13

Naast medewerkers van Holland Casino zijn twee medewerkers van Jellinek Consultancy geïnterviewd over de trainingen die zij hebben ontwikkeld en verzorgen voor het personeel van Holland Casino in het kader van het kansspelverslavingsbeleid. Dossier- en documentenonderzoek Aan de hand van dossiers die Holland Casino bijhoudt van de mensen die een entreeverbod of bezoekbeperking hebben aangevraagd, kon inzicht worden verkregen in de omvang en aard van deze groep probleemspelers. Bovendien is een groot aantal gegevens ter beschikking gesteld die betrekking hebben op het aantal bezoeken van Holland Casino door de jaren heen, het aantal signalen dat door medewerkers en familieleden is afgegeven omtrent mogelijke probleemspelers, het aantal gevoerde KSV-gesprekken (KSV= KansSpelVerslaving) en de effectiviteitcijfers van de gevoerde nazorggesprekken (gesprekken die plaatsvinden indien een beschermende maatregel wordt opgeheven). Afname vragenlijsten De bekendheid van de bezoekers met het preventiebeleid kansspelverslaving van Holland Casino is met behulp van een vragenlijst gemeten. In zeven vestigingen van Holland Casino is bij tenminste tien procent van de bezoekers een vragenlijst afgenomen. In totaal is bij 980 respondenten een vragenlijst afgenomen. Om de representativiteit van de steekproef te garanderen is de vragenlijst in verschillende vestigingen en op verschillende dagen, zowel ‘s middags als ’s avonds, afgenomen. De belangrijkste items in de vragenlijst waren. • De demografische gegevens en sociale achtergrond van de respondenten. • Eventuele andere locaties waar men speelt. • De (kans)spelen waaraan men deelneemt. • Het bestedingspatroon. • Duur en frequentie van het bezoek. • De motieven van de respondenten om Holland Casino te bezoeken. • De aard van het speelgedrag. • Het signaleren van problematisch speelgedrag. • Bekendheid met het preventiebeleid kansspelverslaving. • Ervaringen met een bezoekbeperking of een entreeverbod. In de vragenlijst is de South Oaks Gambling Screen (SOGS) opgenomen. Dit is een internationaal gevalideerd instrument om gokproblematiek te onderscheiden. Respondenten die ervaring hebben met een bezoekbeperking of een entreeverbod, kregen een aantal extra vragen voorgelegd over hun ervaringen hiermee. Diepte-interviews met probleemspelers Voor het onderzoek zijn veertig probleemspelers geïnterviewd. Doel hiervan is het beantwoorden van de deelvragen 3, 4, 5, 6 en 7. Er zijn drie verschillende groepen spelers voor de diepte-interviews benaderd. • Mensen die een entreeverbod of bezoekbeperking hebben aangevraagd. • Mensen die dit niet hebben gedaan maar wel (professionele) hulp hebben gezocht.

13

casino

28/2/01

•

15:42

Page 14

Mensen die op grond van de vragenlijst zijn aangemerkt als probleemspeler, maar geen entreeverbod of bezoekbeperking hebben aangevraagd en ook anderszins geen hulp ontvangen.

Belangrijke aandachtspunten bij de diepte-interviews waren. • Zijn (probleem)spelers als zodanig gesignaleerd en benaderd door Holland Casino? Zo ja, hoe ging dit in zijn werk? • Hebben (probleem)spelers uit zichzelf een bezoekbeperking of een entreeverbod aangevraagd? Wat was de reden? Hoe hebben zij dit ervaren? Hoe zijn ze hier mee omgegaan? Hebben ze het verbod of de beperkingen proberen te omzeilen? • In hoeverre is sprake (geweest) van een vermindering of verandering van het (problematisch) speelgedrag? • In hoeverre hebben (probleem)spelers zich naar andere (illegale of buitenlandse) speelgelegenheden verplaatst? • In hoeverre schakelen (probleem)spelers over op nieuwe of andere kansspelen? • Welke (andere) effecten hebben (probleem)spelers (en mensen uit hun omgeving) van een bezoekbeperking of een entreeverbod ondervonden? Overzicht deelvragen en methoden In het volgende overzicht is aangegeven welke deelvragen met welke onderzoeksmethoden zullen worden beantwoord. Tabel 1: Matrix deelvragen en onderzoeksmethoden Vragenlijst (N=972) 1 Prevalentie van probleemspelers

X

2 Bekendheid met preventiebeleid

X

Dossiers (N=6.753)

Diepteinterviews (N=40)

Interviews sleutelfiguren (N=10)

3 Benaderen van probleemspelers en de effecten hiervan

X

X

X

4 Niet bereikte groepen

X

X

X

5 Kenmerken van de groep spelers met een bezoekbeperking of entreeverbod

X

X

X

X

X

6 Effecten van een bezoekbeperking of entreeverbod 7 Andere (onvoorziene of onbedoelde) effecten

X

X

Tijdfasering De looptijd van het onderzoek bedroeg een jaar. In onderstaand schema wordt een overzicht gegeven van de fasering van het onderzoek.

14

casino

28/2/01

15:42

Page 15

Tabel 2: Tijdfasering van het onderzoek

Maand 1-3

Maand 4-9

Maand 10-12

Vooronderzoek

Veldwerk en dataverzameling

Analyse en rapportage

Verkenning van het veld

Interviews met sleutelfiguren

Participerende observaties

Dossieronderzoek

Contacten leggen in het veld Gesprekken met sleutelfiguren

Afname vragenlijsten met bezoekers

Ontwikkelen van protocollen, draaiboeken

Afname diepte-interviews met probleemspelers

Pilot study

Verloop van het onderzoek Hierboven is de opzet van het onderzoek beschreven. Het nu volgende deel zal nader ingaan op het verloop van het onderzoek. Vooronderzoek Om het daadwerkelijke onderzoek voor te bereiden zijn in verschillende vestigingen van Holland Casino observaties uitgevoerd en contacten gelegd met medewerkers die ervaring hebben met (de uitvoering van) het preventiebeleid. Op drie verschillende dagen zijn een aantal vestigingen bezocht om te bestuderen op welke wijze het onderzoek optimaal zou kunnen verlopen. Tijdens de observaties zijn gesprekken gevoerd met de medewerkers bij de entree over de wijze waarop mensen geworven kunnen worden. Met floormanagers is gesproken over de wijze waarop het onderzoek binnen de casino’s het beste vorm gegeven kon worden. Gedurende twee observaties zijn de onderzoekers begeleid door een ervaren en door de wol geverfde casinospeler. Met name zijn toelichting over de gang van zaken in het casino en de wijze waarop bezoekers het beste konden worden benaderd voor deelname aan de vragenlijst bleken zeer waardevol. Om een zo zuiver mogelijke aselecte steekproef te krijgen is besloten om de bezoekers van Holland Casino direct bij binnenkomst aan te spreken. Onze informant meende dat het zinvol was om bezoekers die eerst wilde spelen de mogelijkheid te bieden om op een later tijdstip aan de vragenlijst deel te nemen. Een ander belangrijk onderdeel van het vooronderzoek betrof de pilot study, bedoeld om het draaiboek en de meetinstrumenten (met name de vragenlijst) te testen en verder te ontwikkelen. De pilot study vond plaats in één van de grotere vestigingen van Holland Casino in de Randstad. Er hebben twee sessies plaats gevonden waarin de wervingsprocedure en de afname van de vragenlijst zijn getest. Tijdens de eerste sessie van 15:00 uur tot 18:00 uur zijn bezoekers geworven op de plaats waar de entreebewijzen worden gecontroleerd, en zijn de vragenlijsten afgenomen in een rustige ruimte bij de speelzalen. Zowel het werven als het interviewen gebeurde door teams van drie mensen. Beide teams werden gecoördineerd door ten minste één onderzoeker. Bij het werven was een onderzoeker verantwoordelijk voor het protocol dat iedere vijfde of

15

casino

28/2/01

15:42

Page 16

tiende bezoeker (afhankelijk van het totaal aantal verwachte bezoekers op de betreffende sessie) werd aangesproken en dat de non-respons nauwkeurig werd bijgehouden (geslacht en geschatte leeftijd). Ook kon een kaartje worden uitgereikt, waarmee mensen eventueel op een later tijdstip konden terugkomen voor het interview. Buitenlands sprekende gasten werden niet uitgenodigd en niet in de non-respons meegenomen: in die gevallen werd de eerstvolgende bezoeker aangesproken. De wervers begeleidden de respondenten naar de onderzoeksruimte. Tijdens de interviews waren de onderzoekers verantwoordelijk voor het uitdelen en innemen van de vragenlijsten, het koppelen van respondenten aan interviewers, het bijhouden van de duur van de vragenlijsten en het uitreiken van de gratis consumptiebon en het slagzinformulier voor een prijsvraag. Tijdens de tweede sessie van 19:30 uur tot 22:00 uur zijn de bezoekers geworven bij de ingang, vóór de entree en is de vragenlijst aldaar afgenomen. In totaal zijn tijdens het vooronderzoek 73 mensen gevraagd mee te werken aan de vragenlijst. Van hen hebben 33 mensen deelgenomen, een respons van 45 procent. ’s Middags lag de respons met 49% hoger dan ’s avonds (41%). Tijdens de middagsessie zijn kaartjes uitgereikt aan mensen die niet direct aan het onderzoek wilden meedoen, maar wel bereid waren op een later tijdstip deel te nemen. Wanneer de kaartjes met uitnodiging voor later op de dag worden meegerekend, bedraagt de respons 56 procent. Uit de pilot study bleek dat de volgorde van de vragenlijst verbeterd kon worden. Aan de hand van de opgedane ervaringen zijn een aantal vragen aangescherpt. De vragenlijst is echter niet inhoudelijk veranderd. De resultaten van de vragenlijsten uit het vooronderzoek zijn niet meegenomen naar het uiteindelijke onderzoek. Sleutelfiguren Voor dit onderzoek zijn open interviews gehouden met de directeur Security & Risk Control, een vestigingsdirecteur, zes vestigingsmanagers Security & Risk Control, en een floormanager van Holland Casino. Enkele weken voor afname van de vragenlijsten in een vestiging van Holland Casino, hebben twee onderzoekers de betreffende vestiging bezocht. Doel van het bezoek was tweeledig. Ten eerste is kennis gemaakt met de vestigingsdirecteur en medewerkers van de afdeling Security & Risk Control. Tijdens de kennismaking is nogmaals de aanleiding en het doel van het onderzoek uitgelegd en zijn concrete afspraken gemaakt voor de dag waarop de vragenlijsten zouden worden afgenomen. Onderwerpen van gesprek waren: wat is de meest ideale plaats waar respondenten kunnen worden geworven? Wat is de meest ideale plek voor afname van de vragenlijsten? Welke duty managers zijn die dag verantwoordelijk voor de begeleiding van het onderzoeksteam? Bovendien zijn tijdens het gesprek een aantal logistieke afspraken gemaakt. Ten tweede is tijdens het bezoek een langzittende medewerker, vestigingsdirecteur, medewerker van de afdeling Security & Risk Control of floormanager, uitgebreid geïnterviewd over de ontwikkeling van het preventiebeleid binnen de betreffende vestiging. Aansluitend aan het interview is met de respondent nogmaals het draaiboek van het bezoek van het onderzoeksteam doorgenomen.

16

casino

28/2/01

15:42

Page 17

Naast medewerkers van Holland Casino zijn twee medewerkers van Jellinek Consultancy geïnterviewd over de trainingen die zij hebben ontwikkeld en verzorgen voor het personeel van Holland Casino in het kader van het kansspelverslavingsbeleid. Alle open interviews zijn uitgevoerd door twee onderzoekers en duurden één à twee uur. De interviews zijn opgenomen op band en verbatim uitgewerkt. Dossieronderzoek Een ander onderdeel van dit onderzoek vormde het dossieronderzoek. Holland Casino houdt onder meer gegevens bij van de mensen die een entreeverbod of bezoekbeperking hebben aangevraagd. Deze gegevens zijn weliswaar vrij basaal, maar vormden een interessante aanvulling op het andere verzamelde onderzoeksmateriaal. Van de mensen die een entreeverbod of bezoekbeperking hebben aangevraagd worden de volgende gegevens bijgehouden: de naam van de persoon, zijn of haar geboortedatum, nationaliteit, geslacht, postcode, de ingang en vervaldatum van het entreeverbod of bezoekbeperking, (en in geval van een bezoekbeperking: het maximale aantal toegestane bezoeken) en de bezoekfrequenties. Tot slot wordt van ieder gesprek dat tussen gasten en medewerkers plaatsvindt, een kort verslag gemaakt. Om de privacy van deze personen te waarborgen zijn de dossiers door Holland Casino geanonimiseerd. De naam van de persoon noch de gespreksverslagen zijn in het door Holland Casino aangeleverde bestand opgenomen. De gegevens hebben betrekking op een periode van 27 maanden, vanaf 1 januari 1998 tot 1 april 2000. Dit is de tijd waarin met het vernieuwde OASE (Onderzoek en Spelcontrole Groep Administratie SystEem) is gewerkt, een speciaal voor het KSV-beleid (KSV = KansSpelVerslaving) ontwikkeld geautomatiseerd administratiesysteem waarin KSV-gesprekken, aangevraagde of opgelegde beschermende maatregelen en andere gebeurtenissen rondom gasten worden vastgelegd. Er zijn in die periode door 6.753 personen 9.787 entreeverboden en/of bezoekbeperkingen aangevraagd. Vragenlijst Bij de keuze voor de onderzoekslocaties is enerzijds rekening gehouden met een goede geografische spreiding, anderzijds heeft de grootte van de vestiging een rol gespeeld. Uiteindelijk is gekozen voor twee grote vestigingen in de Randstad (Amsterdam en Scheveningen, twee middelgrote (Breda en Valkenburg) plus twee kleinere (Zandvoort, Groningen). Gaandeweg het veldwerk werd duidelijk dat het gewenste aantal van duizend respondenten niet gehaald zou worden in zes vestigingen en is Rotterdam als zevende vestiging aan het onderzoek toegevoegd. Het veldwerk is op alle dagen van de week, behalve op zondag, uitgevoerd. De vragenlijsten zijn mondeling afgenomen in een rustige ruimte in het casino. Steeds is met een groep van ongeveer tien interviewers, drie wervers en vier onderzoekers/coördinatoren gewerkt. Net als in de pilot study zijn de respondenten bij de entree geworven, werden door de wervers begeleid naar de onderzoeksruimte en daar overgedragen aan een onderzoeker die de respondent vervolgens koppelde aan een interviewer. Buitenlands sprekende gasten werden niet uitgenodigd (en niet in de non-respons meegenomen): in die gevallen werd de eerstvolgende bezoeker aangesproken. De interviews vonden zowel overdag als ’s avonds plaats en namen gemiddeld iets meer dan een kwartier in beslag.

17

casino

28/2/01

15:42

Page 18

Op basis van de SOGS vragen kan de vragenlijst in psychometrische zin als betrouwbaar worden beschouwd (Cronbach alpha = 0.76). Of mensen ook valide antwoorden hebben gegeven, in de zin dat ze geen sociaal wenselijke antwoorden hebben gegeven, is een andere, en moeilijker te beantwoorden vraag. Toch hebben we de indruk gekregen – door regelmatig met de interviewers het vraaggesprek te evalueren en ook als onderzoeker zelf zo nu en dan vragenlijsten af te nemen – dat de meeste respondenten de vragen eerlijk en waarheidsgetrouw hebben beantwoord. Indien de interviewer twijfels had over de betrouwbaarheid van de antwoorden is hier een aantekening van gemaakt. Respons Om de respons zo hoog mogelijk te maken, zijn de volgende richtlijnen gehanteerd. • Het werven van de bezoekers vond direct bij de ingang plaats. • Er is een geschikte onderzoeksruimte gecreëerd (gezellig, rustig, anoniem, onopvallend), waar de vragenlijsten zijn afgenomen. • Het afnemen van de vragenlijsten vond bij voorkeur direct na het werven plaats. Indien de respondent eerst wilde spelen, is hem echter ook die mogelijkheid geboden. • Het afnemen van de vragenlijsten vond face-to-face plaats, hetgeen niet alleen de validiteit en betrouwbaarheid maar ook de respons verhoogde. • De vragenlijst is zo interessant en aantrekkelijk mogelijk gemaakt voor de respondenten (niet te lang, herkenbaar en relevant). • De SOGS vragen - bedoeld om te bekijken in hoeverre sprake is van problematisch speelgedrag – zijn vanwege het confronterende karakter ervan niet meteen aan het begin van de vragenlijst gesteld. Door eerst een aantal algemene vragen te stellen over het bezoek aan het casino wordt een bepaalde vertrouwensband gecreëerd waardoor de respondenten minder weerstand hebben tegen het beantwoorden van deze SOGS vragen. • De anonimiteit van de respondenten is gewaarborgd. • De respondenten is de mogelijkheid geboden om eventueel iemand mee te nemen in de onderzoeksruimte. • Wervers en interviewers zijn geselecteerd op verschillende relevante eigenschappen (communicatief, empatisch, representatief, bekend met kansspelen et cetera). • Het bieden van een passende beloning verhoogt de respons aanzienlijk. Tijdens het werven is de respondenten een consumptiebon en deelname aan een prijsvraag - met de mogelijkheid om een reischeque te winnen - in het vooruitzicht gesteld. In totaal zijn in de zeven vestigingen 1703 gasten van Holland Casino benaderd om mee te werken aan de interviews. Dat heeft tot de afname van in totaal 980 vragenlijsten geleid. Uiteindelijk bleken 972 vragenlijsten bruikbaar voor analyse. In de overige acht gevallen had de interviewer serieuze bedenkingen over de betrouwbaarheid van de gegeven antwoorden. Een onvoldoende beheersing van de Nederlandse taal speelde hierbij in vrijwel alle gevallen een rol. De respons is in de volgende tabel per vestiging weergegeven.

18

casino

28/2/01

15:42

Page 19

Tabel 3: Respons vragenlijst per vestiging (exclusief vooronderzoek) Plaats

Totaal gevraagd

Afgenomen Enquêtes

NonRespons

Respons

Groningen

163

91

72

Zandvoort

162

97

65

60%

Amsterdam

305

152

153

50%

56%

Valkenburg

174

112

62

64%

Scheveningen

316

198

118

63%

Breda

202

134

68

66%

Rotterdam

381

196

185

51%

1703

980

723

58%

Totaal

De respons per vestiging varieert van 50 procent in Amsterdam tot 66 procent in Breda. Gemiddeld bedraagt de respons 58 procent, hetgeen als gebruikelijk kan worden beschouwd bij het face-to-face afnemen van vragenlijsten op locatie. Non respons analyse De vraag die we hier willen beantwoorden is of bepaalde groepen respondenten vaker hun medewerking aan het onderzoek weigerden dan anderen. Daartoe zijn twee variabelen beschikbaar. De wervers noteerden het geslacht van de weigeraar en maakten een inschatting van de leeftijd van de betreffende persoon. Allereerst is gekeken of een van beide seksen minder snel geneigd waren mee te werken aan het onderzoek. Uit de analyse van de non-respons blijkt dat in vier vestigingen vrouwen vaker dan mannen hun medewerking aan het onderzoek weigerden. Dit was in Rotterdam, Groningen, Valkenburg en Breda het geval. In twee van de andere drie vestigingen ligt dit andersom: hier waren de vrouwen juist meer coöperatief (in Zandvoort en Scheveningen). In Amsterdam lag de non respons voor mannen en vrouwen praktisch gelijk (op vijftig procent). Over het geheel genomen weigerden mannen iets vaker dan vrouwen hun medewerking aan het onderzoek te verlenen, respectievelijk 43 en 42 procent. Op grond van deze geringe verschillen hebben we geen reden gezien een correctie toe te passen op de onderzoeksgegevens. Tabel 4: Non respons naar sekse

Plaats

Percentages Non Respons Man Vrouw

Groningen

41%

49%

Zandvoort

48%

30%

Amsterdam

50%

49%

Valkenburg

33%

39%

Scheveningen

42%

32%

Breda

32%

36%

Rotterdam

45%

56%

Totaal

43%

42%

19

casino

28/2/01

15:42

Page 20

De vraag is of de non repons afhankelijk is van de leeftijd. Om op deze vraag antwoord te kunnen geven hebben de wervers, zoals vermeld, de instructie gekregen een inschatting van de leeftijd van de weigeraar te maken. Er kon een keuze worden gemaakt uit drie categorieën: jonger dan dertig jaar, dertig tot vijftig jaar, en vijftig jaar of ouder . De non respons per vestiging ziet er dan als volgt uit: Tabel 5 Non respons naar leeftijd N=1703 Plaats

Non respons Totaal 18–30

30-50

50+

Groningen

44%

24%

43%

51%

Zandvoort

40%

0%

49%

37%

Amsterdam

50%

44%

61%

40%

Valkenburg

36%

50%

46%

31%

Scheveningen

37%

23%

50%

48%

Breda

34%

17%

38%

33%

Rotterdam

49%

53%

50%

44%

42% (n=723)

37% (n=87)

50% (n=333)

38% (n=304)

Totaal

Het blijkt dat de groep dertig tot vijftig jarigen relatief vaker weigerden mee te werken aan de enquête dan de jongeren (30-) of ouderen (50+). Van de groep dertig tot vijftig jarigen weigerde de helft mee te werken, bij de andere twee leeftijdcategorieën lag dit op respectievelijk op 37 en 38 procent. Indien voor de belangrijkste onderzoeksgegevens (SOGS, bekendheid met het preventiebeleid) een weging wordt toegepast op basis van de leeftijd, blijken er geen of alleen geringe afwijkingen op te treden. Generaliseerbaarheid De steekproef kan het best gekarakteriseerd worden als een systematische steekproef met een aselect begin. Het onderzoek geeft een momentopname van de dagelijks gang van zaken binnen Holland Casino. Binnen de steekproef zijn de frequente bezoekers van Holland Casino oververtegenwoordigd. De kans dat een regelmatige bezoeker wordt aangetroffen (bijvoorbeeld iemand die enkele malen per week het casino bezoekt) is tenslotte groter dan de kans op een bezoeker die maar een keer per jaar komt. Vanuit praktische overwegingen en om de onderzoeksvragen afdoende te kunnen beantwoorden is voor deze steekproeftrekking gekozen. Om statistische bewerkingen mogelijk te maken dienden er voldoende regelmatige bezoekers in de steekproef te komen. Zodoende kon een vergelijking worden gemaakt tussen probleemspelers en recreatieve spelers. Uit gegevens van Holland Casino blijkt dat zo’n 6.000 van de 1,8 miljoen jaarlijkse bezoekers tenminste twee keer per week komt. Dit betreft een zeer klein deel (0,33%) van het totaal aantal bezoekers van Holland Casino. De bezoekfrequenties van de respondenten uit de steekproef liggen aanzienlijk hoger. Daar komt zestien procent van de respondenten twee keer in de week of vaker. Voor de bezoekers van Holland Casino geldt dat 88 procent hoog-

20

casino

28/2/01

15:42

Page 21

uit drie keer per jaar het casino bezoekt. Voor de respondenten uit de steekproef ligt dit percentage op negentien procent. Tabel 6: Ongewogen en gewogen bezoekfrequenties Bezoekers (N)

Holland Casino totaal in 19981 Steekproef (ongewogen) Steekproef (gewogen)

1,2 of 3 keer (per jaar)

4 – 103 keer (per jaar)

104 keer of vaker (per jaar)

1.800.000

88,0%

11,7%

0,3%

972

19,4%

64,4%

16,2%

72,9%

26,5%

0,5%

Uit gegevens van Holland Casino blijkt dat 88 procent hooguit drie keer per jaar naar het casino komt, en 0,3 procent vaker dan twee keer per week. Indien de gegevens uit de vragenlijst worden gewogen blijkt 73 procent hooguit drie keer per jaar naar het casino te gaan en 0,5 procent twee keer per week of vaker. Indien een weging op basis van de bezoekfrequentie wordt uitgevoerd komen de gegevens derhalve beter overeen met de gegevens zoals die door Holland Casino over het jaar 1998 zijn berekend. Dat de regelmatige bezoekers desondanks nog steeds oververtegenwoordigd zijn kan te maken hebben met de grotere bereidheid van deze groep bezoekers om mee te werken aan de vragenlijst. De onregelmatige bezoekers zullen die bereidheid wellicht minder hebben omdat ze er vanuit gaan dat de weinige ervaringen die ze in Holland Casino hebben opgedaan er weinig toe zullen doen. Bovenstaande betekent dat de onderzoeksresultaten uit de vragenlijst alleen gegeneraliseerd kunnen worden naar de totale populatie bezoekers van Holland Casino als rekening wordt gehouden met het feit dat de kans op een regelmatige bezoeker in de steekproef groter is dan de kans op een bezoeker die zelden komt. Indien relevant zullen bij de beschrijving van de onderzoeksresultaten derhalve niet alleen de niet gewogen data maar ook de gewogen data worden gepresenteerd. De niet gewogen resultaten van de vragenlijst geven een beeld, een momentopname, van de aanwezige bezoekers op een gemiddelde dag in een gemiddelde vestiging van Holland Casino. De gewogen data een beeld van alle bezoekers van Holland Casino. Validiteit South Oaks Gambling Screen (SOGS) Aan alle respondenten zijn de volgende vragen gesteld die betrekking hadden op het afgelopen jaar. • Wanneer u bij het gokken geld heeft verloren, bent u dan wel eens teruggegaan om het verloren geld terug te winnen? • Heeft u wel eens gezegd dat u geld gewonnen had, terwijl u in werkelijkheid geld had verloren? • Heeft u wel eens problemen gehad met gokken? • Heeft u wel eens vaker gegokt dan u zich had voorgenomen?

1. Rapportage Preventiebeleid Kansspelverslaving Holland Casino. Hoofddorp, 1998.

21

casino

28/2/01

• • • •

• • •

15:42

Page 22

Zijn er wel eens mensen die opmerkingen hebben over uw gokken (ook al vindt u misschien dat ze geen gelijk hebben)? Heeft u zich wel eens schuldig gevoeld over de manier waarop u gokt of over wat er gebeurt wanneer u gokt? Heeft u wel eens gedacht om te stoppen met gokken en tegelijkertijd het gevoel gehad dat u dat niet zou kunnen? Heeft u wel eens deelnamebewijzen voor loterijen, geld voor gokken of andere tekenen dat u gokt, verborgen gehouden voor uw partner, kinderen of andere belangrijke mensen in uw leven? Heeft u wel eens ruzie gehad met mensen waar u mee samenleeft over de manier waarop u met uw geld omgaat? Zo ja, ging het dan wel eens over het feit dat u gokt? Heeft u wel eens geld van iemand geleend en niet terugbetaald omdat u gokt? Bent u wel eens van uw werk of opleiding weggebleven omdat u in die tijd gokte? Heeft u ooit geld geleend om te gokken of om speelschulden terug te betalen? Zo ja, van wie heeft u dit geleend of waar komt dat geld vandaan?

Indien respondenten op tenminste vijf van deze (confronterende) vragen bevestigend antwoorden, wordt uitgegaan van problematisch speelgedrag. Bij een score drie of vier wordt wel gesproken van risicovol speelgedrag. De deelvragen van de SOGS zijn ontleend aan de terminologie rond gokverslaving zoals in de DSM-III-R omschreven. Volgens de ontwerper van de SOGS is een score van vijf of meer een betrouwbare en valide indicator voor ‘pathologisch gokken’ [Lesieur, 1987 & 1993]. Bij een dergelijke screening kunnen twee soorten fouten optreden. Respondenten met een SOGS5+ score kunnen ten onrechte als probleemspeler worden bestempeld (Fout positieven) en andersom kunnen respondenten met een lage SOGS desondanks probleemspeler zijn (Fout negatieven). Uit onderzoek naar de validiteit van dergelijke screeningsinstrumenten blijkt dat dit type fouten vooral van invloed is bij prevalentie onderzoek naar stoornissen die relatief weinig voorkomen. Aangezien gokproblematiek eveneens als een ‘stoornis’ gezien kan worden die relatief weinig voorkomt zou dit consequenties moeten hebben voor het percentage probleemspelers in de steekproef. Omdat de SOGS als zodanig geen inzicht geeft in de ernst en de duur van de problematiek gaat men er wel vanuit dat de SOGS – indien die schriftelijk wordt afgenomen – tot een overschatting van de prevalentie van probleemspelers leidt [Koeter, 1996]. Het is echter de vraag of respondenten bij een face-to-face interview niet meer de neiging hebben tot het geven van sociaal wenselijke antwoorden, waardoor het aandeel fout negatieven groter zou worden. Onduidelijk blijft echter hoe groot het aantal fout positieven en fout negatieven precies is. Duidelijk is wel dat het aantal fout positieven verhoudingsgewijs een grotere rol speelt bij de schatting van de prevalentie dan het aantal fout negatieven. Diepte-interviews Voorafgaand aan de periode van dataverzameling zijn drie categorieën van probleemspelers bepaald voor de diepte-interviews. Deze categorieën hebben betrekking op de soort hulpverlening of beschermende maatregelen die men eventueel heeft gehad. • Mensen die een entreeverbod of bezoekbeperking hebben aangevraagd.

22

casino

28/2/01

15:42

Page 23

• •

Mensen die dit niet hebben gedaan maar wel (professionele) hulp hebben gezocht. Mensen die op grond van de vragenlijst worden aangemerkt als probleemspeler maar geen entreeverbod of bezoekbeperking hebben aangevraagd en ook anderszins geen hulp ontvangen. In de praktijk sluiten de eerste twee categorieën elkaar niet uit. Elf van de vijftien personen die professionele hulp hebben gezocht, bleken tevens een beschermende maatregel te hebben genomen. De definities van de drie categorieën zijn daarom aangepast waarbij een overlap bestaat tussen categorie 1 en 2. • Probleemspelers die ooit een bezoekbeperking of een entreeverbod hebben aangevraagd en daarmee persoonlijke ervaring hebben gehad met het kansspelverslavingsbeleid van Holland Casino (n=27). • Probleemspelers die hulp hebben gezocht bij hulpverleningsinstellingen en/of zelfhulpgroepen (AGOG) (n=15). • Probleemspelers die nooit enige vorm van hulp of begeleiding hebben gezocht (n=9). Werving Alle geïnterviewden werden vooraf geselecteerd op de ernst van hun gokproblematiek en op de voorwaarde dat zij voornamelijk in Holland Casino speelden. Er zijn uiteindelijk veertig personen voor de diepte-interviews geworven. Het doel was om voor elke categorie twintig personen te interviewen. De verdeling over de drie categorieën is respectievelijk 27, vijftien en negen (waarbij elf van de vijftien respondenten die hulp hebben gezocht bij hulpverleningsinstellingen zowel onder de eerste als de tweede categorie vallen). Probleemspelers uit de derde categorie, mensen die nooit enige vorm van hulp of begeleiding hebben gezocht, waren, ondanks uitgebreide inspanning, bijzonder moeilijk te vinden. De veertig geïnterviewden zijn via verschillende methoden geworven. Via de hoofdvragenlijst Negentien geïnterviewden zijn geworven in zeven vestigingen van Holland Casino, op grond van hun antwoorden op specifieke vragen uit de vragenlijst, die in deze vestigingen bij 980 bezoekers werd afgenomen. Ten eerste werden respondenten, die aangaven ooit een entreeverbod of een bezoekbeperking te hebben gehad, uitgenodigd voor een diepte-interview. Daarnaast zijn respondenten met een score van vijf of hoger op de SOGS gevraagd om deel te nemen aan een diepte-interview. In totaal zijn op grond van de vragenlijst ruim honderd mensen gevraagd medewerking te verlenen aan een diepte-interview. Meer dan de helft (56 personen) was hiertoe niet bereid. Tien personen gaven aan zelf contact op te zullen nemen met de onderzoekers voor een interview. Daarvan heeft één persoon dat daadwerkelijk gedaan. In totaal lieten 38 mensen een telefoonnummer of emailadres achter bij de onderzoekers, zodat zij op een later tijdstip benaderd konden worden voor een interview. Daarvan bleek een deel niet meer te bereiken of weigerde bij nader inzien alsnog medewerking aan het diepte-interview. Bij negentien personen werd wel een interview afgenomen.

23

casino

28/2/01

15:42

Page 24

Via hulpverleningsinstanties Er is contact gezocht met coördinatoren van verschillende instellingen voor de verslavingszorg waar hulp wordt verleend aan problematische gokkers of gokverslaafden (Jellinek, Boumanhuis, Novadic, Centrum Maliebaan en Parnassia), en met vertegenwoordigers van de zelfhulpgroepen van de stichting Anonieme Gokkers en Omgeving Gokkers (AGOG). De medewerkers is gevraagd cliënten met gokproblemen die voornamelijk in Holland Casino speelden, op de hoogte te brengen van het onderzoek. De hulpverleners hadden hiertoe de beschikking over een door het CVO opgestelde brief en een wervingskaartje waarmee de cliënt werd uitgenodigd voor een diepte-interview. De cliënten konden via de hulpverlener of zelfstandig contact opnemen met het CVO. Tot twee maal toe is opnieuw contact opgenomen met de coördinatoren over de stand van zaken. Het merendeel van de cliënten bleek hoofdzakelijk in speelautomatenhallen en in de horeca te gokken. Hoewel in totaal ongeveer vijftig wervingskaartjes zijn uitgereikt zijn slechts vier geïnterviewden via deze methode geworven. Via medewerkers van Holland Casino Door medewerkers van Holland Casino zijn regelmatige bezoekers die geen beperkende maatregel hadden, op de hoogte gesteld van het onderzoek en uitgenodigd voor deelname. In het stafoverleg van Holland Casino zijn de resultaten besproken maar bleken bedroevend te zijn. Hoewel een aantal mensen is aangesproken bleek de animo voor deelname aan de diepte-interviews nihil. Via advertenties Dertien geïnterviewden zijn geworven middels advertenties in de landelijke dagbladen (Telegraaf, Volkskrant, Algemeen Dagblad, Trouw, Parool en NRC Handelsblad) en een aantal regionale dagbladen (Utrechts Nieuwsblad, Haagsche Courant, Rotterdams Dagblad, de Gelderlander en het Noord-Hollands Dagblad). Bovendien zijn advertenties geplaatst in het gratis onder treinreizigers verspreidde dagblad ‘Spits’ en is een oproep gedaan in het blad ‘Casino’ (van Holland Casino). In de advertenties werd gevraagd naar mensen die, als gevolg van het spelen in het casino, in de problemen zijn geraakt. Van de personen die zich in reactie hierop meldden werd vervolgens vastgesteld of zij inderdaad in de problemen waren geraakt als gevolg van hun speelgedrag in Holland Casino. Wanneer dat het geval was werden zij uitgenodigd voor het diepte-interview. Via de sneeuwbalmethode Alle personen die deelnamen aan de diepte-interviews is gevraagd of zij ons in contact konden brengen met andere probleemspelers. Uiteindelijk zijn vier geïnterviewden via deze methode geworven. In de groep geïnterviewden bevonden zich dertien vrouwen en 27 mannen. De gemiddelde leeftijd was 47 (mannen 46 en vrouwen 48). De jongste was 30 jaar, de oudste 65 jaar. Procedure bij de diepte-interviews Alle personen voor de diepte-interviews die via het veldwerk in Holland Casino zijn geworven, hebben daar ook deelgenomen aan de vragenlijst. Bij de geïnterviewden die niet via de

24

casino

28/2/01

15:42

Page 25

casino’s zijn geworven is de vragenlijst alsnog, voorafgaand aan het diepte-interview, afgenomen. Hiermee kunnen de gegevens van deze personen vergeleken worden met de casinobezoekers. Eén persoon die via de sneeuwbalmethode is geworven, weigerde om de vragenlijst te beantwoorden maar wilde wel meewerken aan het diepte-interview. De geïnterviewden konden zelf het tijdstip en de plaats bepalen voor afname van het diepte-interview. Een groot deel koos daarbij voor een horecagelegenheid. Een ander groot deel van de interviews vond plaats bij de geïnterviewden thuis. Verder zijn vier interviews, op verzoek van de geïnterviewden, afgenomen in een vestiging van Holland Casino. De interviews vonden door heel het land plaats, van Groningen tot Heerlen en van Nijmegen tot Den Haag. De geïnterviewden kregen voor hun medewerking een vergoeding van vijfentwintig gulden plus eventuele reiskosten. De interviews duurden gemiddeld anderhalf tot twee uur. Het langste interview duurde ruim vier uur, het kortste drie kwartier omdat de betreffende persoon, ondanks de screening vooraf, geen wezenlijke gokproblemen bleek te hebben. Alle interviews zijn op band opgenomen en verbatim uitgewerkt. De verzamelde data zijn geanalyseerd met behulp van NVivo (een programma voor het verwerken van kwalitatieve data) en SPSS. De namen van de geïnterviewden bij de in het rapport opgenomen citaten zijn gefingeerd.

Opbouw rapport Het rapport is ingedeeld aan de hand van de eerder in dit hoofdstuk genoemde deelvragen. Waar mogelijk of relevant zal in elk hoofdstuk naar een vorm van datatriangulatie worden gestreefd. Oftewel, het preventiebeleid zal vanuit de vier gebruikte onderzoeksmethoden worden bezien: de vragenlijst onder bezoekers, de diepte-interviews met probleemspelers, de dossiers van mensen met een beschermende maatregel en tot slot de interviews met sleutelfiguren. Om te beginnen zal in hoofdstuk 2 het preventiebeleid van Holland Casino zoals dat in zijn huidige vorm bestaat, worden beschreven. Omdat sprake is van tal van ontwikkelingen binnen dit beleid zal ook de ontstaansgeschiedenis waar relevant worden beschreven. In hoofdstuk 3 wordt een indruk gegeven van de bezoekers van Holland Casino. In bijlage 1 is een uitgebreide beschrijving gegeven van de gasten van Holland Casino. In dit hoofdstuk 3 komt ook de aard en omvang van de groep probleemspelers aan de orde. In bijlage 2 komt de groep geïnterviewde probleemspelers uitgebreider aan het woord. In hoofdstuk 4 wordt beschreven in hoeverre bezoekers bekend zijn met het preventiebeleid kansspelverslaving. In hoofdstuk 5 worden de effecten van het benaderingssysteem van Holland Casino beschreven. In hoofdstuk 6 wordt ingegaan op de aard en omvang van de gasten van Holland Casino die een beschermende maatregel hebben getroffen. In hoofdstuk 7, tot slot, worden de effecten van het preventiebeleid beschreven. Bezoekers, respondenten en geïnterviewden In dit onderzoek worden een aantal verschillende termen gebruikt om de gasten van Holland Casino te beschrijven. De term bezoekers heeft betrekking op alle gasten van Holland Casino, corresponderend met de gewogen data. De term respondenten heeft betrekkin op

25

casino

28/2/01

15:42

Page 26

de 972 gasten van Holland Casino die aan de vragenlijst hebben meegedaan, corresponderend met de ongewogen data. Met de term geïnterviewden wordt verwezen naar de veertig probleemspelers bij wie een diepte-interview is afgenomen.

Resumé Het doel van dit onderzoek is inzicht te geven in de effectiviteit van het preventiebeleid kansspelverslaving van Holland Casino. De term effectiviteit is een ruim begrip en wordt in dit onderzoek op een aantal manieren gebruikt: ten eerste met betrekking tot de mate waarin bezoekers bekend zijn met het preventiebeleid. Ten tweede met betrekking tot de mate waarin probleemspelers daadwerkelijk worden bereikt door het preventiebeleid. En ten derde met betrekking tot gedragsveranderingen die als gevolg van het aanvragen van een entreeverbod of bezoekbeperking kunnen optreden. In het onderzoek is van verschillende methoden gebruik gemaakt om bovengenoemde (deel)vragen naar de effectiviteit van het preventiebeleid te kunnen beantwoorden. In de eerste plaats is mondeling en op locatie een vragenlijst afgenomen onder bijna 1.000 bezoekers van Holland Casino. In de tweede plaats is bij 40 probleemspelers een uitgebreid diepte-interview afgenomen over de ontwikkeling van het problematisch speelgedrag en de invloed en effecten van eventuele interventies hierop door de hulpverlening of het preventiebeleid van Holland Casino. In de derde plaats is met een tiental ervaren medewerkers van Holland Casino gesproken over ontwikkelingen binnen het preventiebeleid, de huidige stand van zaken en de effecten van het beleid zoals zij die hebben ervaren. Tot slot zijn analyses uitgevoerd op dossiers van Holland Casino van bijna 7.000 personen die in de periode van 1 januari 1998 tot 1 april 2000 een entreeverbod of bezoekbeperking hebben aangevraagd. Daarnaast zijn een aantal zogenaamde kerngegevens van Holland Casino nader bekeken: het verloop van het aantal aangevraagde beschermende maatregelen, het aantal afgegeven kansspelverslaving signalen door het personeel en het aantal gevoerde gesprekken tussen gasten en het personeel.

26

casino

28/2/01

15:42

Page 27

Hoofdstuk 2 Het preventiebeleid van Holland Casino

Gokverslaving wordt reeds lange tijd als potentieel probleem onderkend en vormt een van de belangrijke aandachtspunten in het kansspelbeleid van de Nederlandse overheid. In tegenstelling tot de meeste drugs is het exploiteren van en deelnemen aan kansspelen in Nederland niet verboden. Het kansspelbeleid met betrekking tot de casinospelen is gebaseerd op titel 4b van de uit 1964 stammende ‘Wet op de Kansspelen’. In het kansspelbeleid staat de zogeheten kanalisatiegedachte centraal. Er wordt vanuit gegaan dat de menselijke speeldrift niet kan worden weggenomen en dat het kansspelaanbod middels een vergunningensysteem gereguleerd dient te worden. Een belangrijk argument voor deze – ten opzichte van de meeste drugs – toegeeflijke houding van de overheid is dat daarmee de vorming van een illegaal circuit wordt voorkomen. Anderzijds is zij er op beducht dat mensen door het gokken in de problemen komen en vormt het beschermen van de zwakkeren in de samenleving een belangrijk uitgangspunt van de wet. Zo zijn er bijvoorbeeld leeftijdsgrenzen gesteld aan de deelname aan kansspelen, worden de aanbieders van kansspelen gecontroleerd en dienen over tal van vergunningen te beschikken. Ook wordt de afstelling van het spelaanbod zelf door het Nederlands Meetinstituut gecontroleerd op de eisen die in de wet zijn gesteld. Zo mag bijvoorbeeld het gemiddeld verlies per uur op een speelautomaat niet meer bedragen dan vijftig gulden. In de Wet op de Kansspelen staat zoals gezegd de kanalisering van de menselijke speeldrang centraal. De (lokale) overheid kan bijgevolg maatregelen nemen om het aanbod van kansspelen zowel te beperken als te stimuleren. Beide komen ook voor. Tot een van deze stimulerende maatregelen kan bijvoorbeeld het toelaten van de Holland Casino’s op de kansspelmarkt worden gerekend, maar ook de introductie van de gelduitkerende speelautomaten, de invoering van de krasloterij, hogere geldprijzen in meer loterijen en de jongste loot: het aanbieden van kansspelen via Internet. Anderzijds wordt het kansspelaanbod ook ingeperkt door de overheid. Bijvoorbeeld met het verbod op de verslavingsgevoelige piekautomaten maar ook en vooral door het verbod om fruitautomaten in laagdrempelige horecagelegenheden (snackbar, sportkantines, buurthuizen) op te stellen. Het aantal maatregelen die een redelijke exploitatie mogelijk maken lijken echter het aantal maatregelen ter bescherming van de zwakkeren in de samenleving te overtreffen. Dat zou althans kunnen blijken uit het informatiesysteem LADIS (Landelijk Alcohol en Drugs Informatie Systeem) dat anonieme gegevens bijhoudt van cliënten van de Instellingen voor Verslavingszorg (de voormalige CAD’s). In 1988 registreerde LADIS 1.586 nieuwe inschrijvingen van gokcliënten bij de ambulante verslavingszorginstellingen. Tot 1994 neemt het aantal inschrijvingen allengs toe. In dat jaar melden zich 6.814 nieuwe klanten bij de instellingen. Het aantal inschrijvingen steeg van 1988 tot 1994 met ruim vierhonderd procent. Vanaf 1994 daalt het aantal inschrijvingen van gokcliënten en lijkt zich de afgelopen jaren te stabiliseren op rond de vijfduizend nieuwe cliënten per jaar [Ouwehand, 1996; Ouwehand,

27

casino

28/2/01

15:42

Page 28

1999]. Uit onderzoek blijkt ook dat een gering deel (12%) van de gokcliënten van de instellingen voor de verslavingszorg tot de casinospelers gerekend kunnen worden [Ouwehand, 1996]. Overigens wordt hierbij geen onderscheid gemaakt tussen Holland Casino en de gedoogde illegale casino’s2. Bij de Anonieme Gokkers (de AGOG) ligt het percentage casinospelers lager, rond de vijf procent [Fris, 1999].

De geschiedenis van het preventiebeleid kansspelverslaving van Holland Casino De geïnterviewde sleutelfiguren noemen de tweede helft van de jaren tachtig, wanneer de contouren van het gokprobleem in Nederland duidelijk worden, tevens als startpunt van de ontwikkeling van het preventiebeleid binnen Holland Casino. Bij de ontwikkeling van dit beleid heeft de Wet op de kansspelen wellicht een initiërende en stimulerende functie gehad. Toch zijn de belangrijkste initiatieven om het preventiebeleid zijn huidige vorm te geven vanuit het bedrijf zelf voortgekomen. Een belangrijke initiator van het preventiebeleid was een lid van het toenmalige bestuur die zich in een beleidsvergadering over kansspelverslaving afvroeg: wat hebben we nu? Hoe is het systeem? Hoe loopt het? Toen werd ook gezegd dat het preventiebeleid, dat in het begin heel sterk werd gedragen door de afdeling bedrijfsbeveiliging, een breder draagvlak in de organisatie moest krijgen. [Directeur SRC] Een floormanager die begonnen is als croupier in Scheveningen, beaamt dat in die beginjaren nog nauwelijks sprake was van een preventiebeleid: Ik kan me de beginjaren goed herinneren. Een aantal zaken waren er absoluut niet, zoals een camerasysteem, een aantal middelen om te observeren. Het was min of meer een jungle, om het maar eens oneerbiedig te zeggen, waar nog veel gestroomlijnd en georganiseerd moest worden. Zoals ik dat voelde en meemaakte was er op het gebied van KSV (= kansspelverslaving, red.) nog niets aan de hand. Het was in het begin ook zo verschrikkelijk druk. Mensen stonden gewoon in rijen buiten voor de deur totdat de deur openging en die bestormden gewoon de tafels. Wat je kon aanbieden, dat bood je aan. Je had nauwelijks contact met de individuen. Dat kwam ook omdat je zo onervaren was. Je had al je aandacht nodig om het spel in goede banen te kunnen leiden. Het was gewoon een enorme massa. Soms waren er mensen, die kwamen al maanden, waarvan je nooit meer had gezien dan hun handen die onder de lampen kwamen om in te zetten. Zo ging dat. En later, met de opening van meer casino’s, toen hebben de gasten zich ook meer verspreid. [Floormanager]

2. De meeste andere gokcliënten (73%) zoeken hulp vanwege het spelen op fruitautomaten, 12% vanwege het spelen van bingo, 8% vanwege het meedoen aan loterijen.

28

casino

28/2/01

15:42

Page 29

Ook vóór 1990 konden gasten van Holland Casino weliswaar een entreeverbod aanvragen, maar moesten daartoe nog zelf een zaalchef aanspreken. Een aangevraagd entreeverbod was bovendien alleen geldig in de vestiging waar het was aangevraagd. Een groot probleem was ook dat in de eerste helft van de jaren tachtig nog geen sprake was van een geautomatiseerd registratiesysteem. Dat betekende dat als iemand zich liet registreren aan de balie hij zijn paspoort open moest leggen, en dan zie je, dan heeft hij ook nog een buitenlands paspoort. Dan liep je vervolgens naar een kaartenbak en daar werd dat dan geregistreerd. Dus als er een entreeverbod werd aangevraagd, dan moest de vestiging het vervolgens ook naar de andere vestiging faxen en die namen het dan weer op in hun eigen kaartenbak. Iedere vestiging had een eigen kaartenbak met hun eigen gegevens, alleen de entreeverboden moesten feitelijk overal gelijk zijn. [Directeur SRC] Bovendien werd er geen minimumtermijn aan het entreeverbod gesteld. Dat betekende: iemand vroeg het aan en kwam na een week weer terug. Dan zeggen ze dat ze spijt hebben, en dat het een opwelling was… [Directeur SRC] In de praktijk bleek het aanvragen van een entreeverbod voor veel spelers (en wellicht ook voor het personeel) een te hoge drempel en werd in die tijd dan ook niet vaak aangevraagd. Halverwege de jaren tachtig werd een aangevraagd entreeverbod in alle vestigingen van kracht, werd een minimumtermijn voor entreeverboden afgesproken en konden entreeverboden, middels een landelijk registratiesysteem ook daadwerkelijk gecontroleerd worden. Ondanks een verdere structurering van het preventiebeleid: de plaatsing van camerasystemen in 1987, de mogelijkheid voor bezoekers om een bezoekbeperking aan te vragen in 1989, stellen de meeste sleutelfiguren dat pas vanaf het begin van de jaren negentig echt sprake was van een preventiebeleid binnen het bedrijf. Een manager Security & Risk Control vertelt over de tweede helft van de jaren tachtig. Die mensen waren inmiddels vanaf 1976 alleen maar gewend om te zorgen dat mensen gingen spelen en dat ook gaan promoten. Na vele discussies is het uiteindelijk de afdeling bedrijfsbeveiliging geworden die het preventiebeleid moest gaan vormgeven. Dat werd door anderen ervaren als: wij wilden het doen, want zij praten onze gasten het casino uit. Dat dacht men ook in het begin: de afdeling bedrijfsbeveiliging legt heel snel een bezoekbeperking of entreeverbod op, waardoor onze resultaten gaan zakken; en de resultaten, daar word je op afgerekend. Het was een heel raar schouwspel. We wisten niet hoe we daarmee om moesten gaan, we stonden enorm onder druk. Het liep allemaal prima, de resultaten waren prima, maar iedereen was wel druk met allerlei veranderingen. Al die veranderingen plus het verslavingsbeleid waren te veel van het goede. Er was te veel weerstand van de mensen en het was bijzonder moeilijk om het op poten te krijgen. Daarna heb ik gedacht: je kunt beter wachten tot het klimaat goed is, dan iets

29

casino

28/2/01

15:42

Page 30

proberen op te starten in een slecht klimaat. Dus ik nam een afwachtende houding aan en naarmate de jaren verstreken kon ik gebruik maken van de ervaring van mijn collega’s en voorzichtige stappen maken om steeds meer handen en voeten te geven aan het beleid. [Manager SRC] Algemeen beamen de geïnterviewde sleutelfiguren dat vanaf het begin van de jaren negentig sprake is van een integraal preventiebeleid. In samenwerking met Jellinek Consultancy is toen het beleid kansspelverslaving geformuleerd en werd ook een begin gemaakt met de voorlichtingsmodules voor het personeel van Holland Casino. In het begin had je wel zoiets van: ‘Ja, maar iedereen is hier toch volwassen bezig en moeten wij nou een beetje kindermeisje spelen over volwassen spelers?’ Dus daar stonden we wel vreemd tegenover. Gaandeweg kwam er dan wel besef - en dat werd je ook duidelijk gemaakt aan de hand van voorbeelden - dat het noodzakelijk was dat we daar aandacht aan gingen besteden. [Floormanager] De trainingen van de Jellinek begonnen. Het middenkader ging de hei op en voor alle medewerkers zijn grote bijeenkomsten opgezet en daar werden ‘dingen uitgelegd’ over kansspelverslaving. Cursussen van een middag, waar iedereen - van kelner tot croupier – heen ging. [Floormanager] In sommige vestigingen kwam het preventiebeleid sneller van de grond dan in andere vestigingen. Zo stelt een manager Security & Risk Control van een vestiging in de Randstad: Voor het bedrijf is de gast natuurlijk heel belangrijk. Dat was een heel dilemma. Aan de ene kant ben je als organisatie hypocriet bezig. Je biedt een product aan dat verslavend is, aan de andere kant ontwikkel je dat beleid. De ervaringen in een andere vestiging waren dat gasten heel positief reageerden. In de grote vestigingen reageerden de gasten in eerste instantie anders, zo van: ‘Waar bemoei jij je mee?’ Daaraan kon je heel duidelijk merken dat de gasten heel afstandelijk waren. Mensen reageerden heel divers op het beleid, maar naarmate er steeds meer beleid kwam, en het ook steeds meer werd uitgedragen, zag je dat ook de acceptatie bij de gasten groeide. [Manager SRC] Niet alleen de instelling van de gasten, ook de instelling van personeel en kader, is een belangrijke voorwaarde voor de ontwikkeling van een preventiebeleid binnen een vestiging. Een manager Security & Risk Control van een vestiging in de Randstad stelt: Je moet rekening houden met de cultuur waar je mee te maken hebt. En de cultuur binnen deze vestiging was eerst absoluut niet van: ‘We gaan ervoor.’ Dus dat moet je opbouwen. Dat kost dan misschien wat meer tijd, maar inmiddels denk ik dat we een

30

casino

28/2/01

15:42

Page 31

goede fundering hebben opgebouwd. Naarmate je de mensen er steeds meer bij betrekt, krijgen zij steeds meer het gevoel dat we daar iets mee moeten gaan doen, en dan gaan ze het beleid dragen. Ik denk dat de omslag is geweest in 1994, omdat het toen vanaf de top naar beneden ging, en dat blijft natuurlijk essentieel. Als de overheid of het bestuur dit beleid niet belangrijk vindt, houdt het ook op. [Manager SRC] Een collega van een andere vestiging deelt zijn mening: Het ligt aan het beleid van de vestiging. Als ik in mijn KSV-beleid word gesteund door de directeur, dan is dat niet moeilijk. Als ik daarin niet word gesteund dan moet ik overal tien keer achteraan. Je gaat wel door, want het enthousiasme heb je, maar dan gaat het allemaal veel langzamer. Nu kan ik zeggen: ‘We willen op bepaalde termijn bepaalde dingen bewerkstelligen, bijvoorbeeld sessies voor alle teams. Daar waren we al jaren mee bezig, maar de directeur die ik nu heb, die stelt gewoon een deadline van dan moet je het op de rails hebben staan. Dat is alleen maar prettig. [Manager SRC]

Huidig preventiebeleid Sinds 1990 is het preventiebeleid van Holland Casino steeds verder verbeterd, protocollen werden verfijnd, het preventiebeleid werd op een wetenschappelijke manier aangepakt, nieuwe maatregelen ter voorkoming van kansspelverslaving afgekondigd. Zo werd bijvoorbeeld de Mission Statement opgesteld dat als primair doel had de (nieuwe) medewerkers ervan te doordringen dat niet tot onbeheerst en risicovol spel aangezet mag worden. Ook de voorlichtingsbijeenkomsten over kansspelproblematiek (die zowel door Holland Casino zelf als door de Jellinek worden gegeven) en die iedere medewerker van Holland Casino dient te volgen moesten een bijdrage leveren aan een grotere betrokkenheid van het personeel bij het preventiebeleid. Ook tijdens deze studie werden een aantal nieuwe maatregelen van kracht. Zo worden op dit moment de mensen die vaker dan twintig keer per maand het casino bezoeken, actief benaderd en worden bezoekers tot vijfentwintig jaar low profile gemonitord. Als preventieve maatregel mag de brochure ‘De Risico’s van het Spel’ niet onvermeld blijven. Behalve dat in deze brochure gewaarschuwd wordt voor de overgang van recreatief naar problematisch speelgedrag bevat het ook een formulier waarmee een beschermende maatregel kan worden aangevraagd. Men hoeft daartoe geen zaalchef of ander personeelslid meer aan te spreken. Het formulier kan thuis worden ingevuld en worden opgestuurd. De procedurele gang van zaken zoals die op dit moment binnen Holland Casino bestaat kan wellicht het best worden toegelicht aan de hand van het Stroomschema Kansspelverslaving dat als bijlage 6 aan dit rapport is toegevoegd. In dit stroomschema zijn vijf onderdelen van het beleid kansspelverslaving weergegeven. De signaleringsfase, de fase wel maatregelen, de fase geen maatregelen, de nazorgfase en de informatiestromen. Het stroomschema begint bij het vermoeden dat bij een gast sprake is van een ontwikkeling

31

casino

28/2/01

15:42

Page 32

van een gokprobleem. Dit kan gesignaleerd worden door de medewerkers van Holland Casino, door de gast zelf, door familie van de gast, via het formulier uit de brochure De Risico’s van het spel of door de objectieve signaleringsindicator van Holland Casino (indien bijvoorbeeld de bezoekfrequentie boven de 2 keer per week ligt). De signalen komen terecht bij een floormanager of een medewerker Security & Risk Control. Vervolgens verzamelt deze medewerker de beschikbare informatie over de betreffende gast en geeft een melding af in het BRS (het bezoekersregistratiesysteem). De medewerker voert dan, eventueel samen met een floormanager, het zogenaamde KSV-gesprek (kansspelverslaving-gesprek). In dit gesprek wordt de persoon gewezen op de mogelijkheden om vrijwillig een entreeverbod of bezoekbeperking aan te vragen. In dat gesprek wordt tevens de brochure De risico’s van het spel uitgereikt. De betreffende persoon wordt besproken in het KSV-platform zoals dat door Holland Casino in het leven is geroepen en waar vertegenwoordigers van de verschillende afdelingen zitting in hebben. De volgende stap in het stroomschema is het besluit van een gast om al dan niet een beschermende maatregel te nemen. Indien een gast besluit dit niet te doen, wordt deze uitkomst teruggekoppeld naar de medewerker of familie die het signaal heeft afgegeven. De bezoekfrequentie wordt in de daaropvolgende tijd gevolgd en indien daar aanleiding toe is, zal de persoon voor een tweede of eventueel derde gesprek worden uitgenodigd. Elk gesprek wordt vastgelegd in het registratiesysteem. Indien een gast een beschermende maatregel neemt, kan gekozen worden uit een bezoekbeperking of een entreeverbod. Beiden kunnen voor een periode van 6 maanden, 12 maanden of voor onbepaalde tijd (minimaal 12 maanden) worden aangevraagd. Een bezoekbeperking kan worden genomen voor één tot maximaal acht keer per maand. Een entreeverbod kan men op eigen verzoek nemen maar kan, in bepaalde gevallen, ook door Holland Casino worden opgelegd. Een opgelegd entreeverbod wordt over het algemeen alleen gegeven aan valsspelers en niet aan risicospelers. Een manager Security & Risk Control legt uit waarom: Als iemand echt problemen heeft, dan wordt hem aangeraden contact op te nemen met het CAD (een Instelling voor de Verslavingszorg, red). Dat gebeurt niet zo veel, want dat zijn hele zware gevallen. De meeste vragen toch zelf een entreeverbod aan. Als wij het opleggen, dan is er toch iets ernstigs aan de hand. Iemand die opgelegd gaat krijgen, die wil het dus zelf niet doen. Wij proberen altijd dat iemand zelf om entreeverbod vraagt. Als wij signalen uit de huiselijke kring krijgen dat iemand te veel speelt, en daar bewijzen van hebben, dan wordt het opgelegd. [Manager SRC] Een collega herinnert zich een schrijnend geval: Ik heb een keer een vrouw meegemaakt die alles verspeeld had en in haar auto sliep. Die kwam om half twee hier binnen en ging zich eerst even opfrissen op het toilet. Naar aanleiding van die verhalen heb ik haar gevolgd en op een gegeven moment gezegd: ‘Of u neemt zelf maatregelen, of we leggen het u op’. En dan laten ze het toch aan het casi-

32

casino

28/2/01

15:42

Page 33

no over, dus ik heb het haar opgelegd. Het mag ook wel, om mensen tegen zichzelf te beschermen. En ik heb haar al vijf jaar niet meer gezien. [Manager SRC] Indien tot een entreeverbod wordt besloten, vindt tevens een verwijzing naar de hulpverlening plaats. Indien een gast tot een bepaalde maatregel besluit wordt hiervan ook weer melding gedaan naar de medewerker of familielid die het signaal aanvankelijk had afgegeven. Bovendien vindt weer de verslaglegging plaats in het registratiesysteem. Na afloop van de termijn van de beschermende maatregel of bij het eerstvolgende bezoek van de gast, vindt het zogenaamde vervaldatum gesprek (of terugkomgesprek) plaats. In het stroomschema zijn we dan beland in de nazorgfase. Op dit punt aangeland kan een gast besluiten opnieuw een beperkende maatregel te nemen en gaat daarmee weer terug naar de fase van een beperkende maatregel. Indien een gast dit niet doet, belandt deze in het Nazorgbeheersysteem, waarbij een maandelijkse registratie wordt uitgevoerd en het aantal bezoeken wordt gecheckt. Indien een gast het aantal bezoeken, dat volgens zijn eigen norm is vastgesteld, overschrijdt volgt wederom een gesprek. Ook wanneer de norm die Holland Casino hanteert (8 keer per maand) wordt overschreden volgt een gesprek met de betreffende gast. Op dit punt aangekomen kan de gast opnieuw besluiten om een beschermende maatregelen te nemen. Van de uitkomsten van deze gesprekken wordt weer verslag gedaan in het registratiesysteem. Als een entreeverbod is opgeheven, dan krijgen ze altijd weer een gesprek. Dat weten ze van tevoren. Wij zeggen dat ook als ze een entreeverbod nemen. Tijdens zo’n gesprek wordt er gekeken of er nog redenen zijn om een aanvullende maatregel te nemen. Als de gast zegt dat hij zich volledig in de hand heeft en dat wij ons geen zorgen hoeven te maken, dan geven we toch nog even aan dat ze ons altijd kunnen vinden. Dan krijg je het traject hoe vaak ze denken te komen, om ze ook zo goed in de hand te houden. Dan krijgt de gast ook te horen, dat hij als vaker komt dan we afspreken, dat hij dan alsnog een gesprek krijgt, om te kijken of hij niet weer in de problemen komt. Als blijkt dat iemand in plaats van acht keer twaalf keer komt, en dat twee maanden achter elkaar een maand kun je uitschieten, misschien feestjes of weet ik veel wat - dan gaan we hem aanspreken. Dat is landelijk niet de afspraak, maar we doen het wel. [Manager SRC] Het traject eindigt op het moment dat iemand een aantal gesprekken op initiatief van Holland Casino heeft gehad maar uiteindelijk geen beschermende maatregelen wil. Het eindigt ook indien een persoon op een bepaald moment (na 1 jaar) uit het nazorgbeheersysteem verdwijnt omdat de bezoekfrequentie onder zijn eigen norm of die van Holland Casino blijft of omdat de persoon geen nieuwe beperkende maatregel wil.

33

casino

28/2/01

15:42

Page 34

Resumé Het beleid van Holland Casino ten aanzien van kansspelverslaving (KSV) kent een lange geschiedenis. Hoewel direct na opening van de eerste Holland Casino’s al sprake was van een preventiebeleid heeft zich dat begin jaren negentig pas dusdanig ontwikkeld dat kan worden gesproken van een integraal beleid. Belangrijke peilers in het preventiebeleid van Holland Casino zijn de mogelijkheden die bezoekers krijgen om op vrijwillige basis een entreeverbod of bezoekbeperking aan te vragen. Doordat bezoekers zich dienen te legitimeren is het mogelijk om een beschermende maatregel voor alle Holland Casino’s in Nederland van toepassing te laten zijn. Dit wordt in de praktijk mogelijk gemaakt door het computersysteem OASE, waarin de gegevens worden bijgehouden van de bezoekers van Holland Casino die een beschermende maatregel hebben aangevraagd. OASE is gekoppeld aan het bezoekersregistratiesysteem waardoor in alle vestigingen van Holland Casino op elk willekeurig moment de geschiedenis en de bezoekfrequentie van een bezoeker kan worden nagetrokken. Een belangrijke voorwaarde voor een effectief preventiebeleid kansspelverslaving is dat het beleid voldoende draagkracht heeft onder het personeel. Die draagkracht was er vóór 1990 veel minder dan anno 2000. Om het preventiebeleid bij het personeel ‘tussen de oren te krijgen’ worden onder meer trainingen en cursussen gegeven waarbij wordt benadrukt dat een goede omzet en een goed preventiebeleid elkaar niet hoeven uit te sluiten. Om de draagkracht onder het personeel te vergroten en te formaliseren is ook de Mission Statement afgekondigd waarin gesteld wordt dat elke medewerker alert is op verschijnselen van kansspelverslaving en men er voor waakt aan te zetten tot onbeheerst speelgedrag. De medewerkers kennen de risico’s van kansspelverslaving en willen die voorkomen of beperken. De medewerkers zijn getraind om verslavingsverschijnselen te herkennen en doen probleemspelers suggesties om een beschermende maatregel te treffen of wijzen hen de weg naar de hulpverlening. Het preventiebeleid heeft zich in de loop der jaren steeds verder ontwikkeld. Zo is een stroomschema kansspelverslaving ontwikkeld en is het computersysteem OASE sinds 1997 verder verfijnd en aangepast waardoor, naast de reguliere functie om de geschiedenis van bezoekers te kunnen achterhalen, verschillende overzichten gegenereerd kunnen worden. Per vestiging en per kwartaal kunnen de ontwikkelingen in het aantal afgegeven signalen, gevoerde KSV gesprekken, aangevraagde entreeverboden en bezoekbeperkingen worden weergegeven.

34

28/2/01

15:42

Page 35

Hoofdstuk 3 De gasten van Holland Casino

Om antwoord te kunnen geven op de vraag in hoeverre bezoekers van Holland Casino op de hoogte zijn van het preventiebeleid is mondeling een vragenlijst afgenomen. Voordat tot de beantwoording van deze centrale onderzoeksvraag zal worden overgegaan zal eerst een korte beschrijving worden gegeven van de gasten van Holland Casino. In dit hoofdstuk zal ook de vraag worden beantwoord in hoeverre bij de respondenten sprake is van problematisch speelgedrag. Voor de geïnteresseerde lezer is in bijlage 1 een uitgebreider profiel geschetst van deze respondenten. In bijlage 2 is, aan de hand van de diepte-interviews, hetzelfde gedaan voor de ‘probleemspelers’ .

De gasten van Holland Casino Zoals in hoofdstuk 1 is vermeld, is in zeven vestigingen van Holland Casino bij 972 mensen een vragenlijst afgenomen. De verdeling van de respondenten over de vestigingen is als volgt: Figuur 1.: Aantal respondenten per vestiging (N=972) 220

200

180

160

140

120

100

80

Count

casino

60 Groningen

Zandvoort

Amsterdam

Valkenburg

Scheveningen

Breda

Rotterdam

Locatie

De verschillen in het aantal geïnterviewde respondenten hebben vooral te maken met de grootte van de vestiging: Amsterdam, Rotterdam en Scheveningen zijn de drie grootste ves-

35

28/2/01

15:42

Page 36

tigingen, Breda en Valkenburg twee middelgrote, terwijl Groningen en Zandvoort de twee kleinste casino’s in het land zijn. De respondenten zijn voor het merendeel mannen (60%). De jongste respondent was 18 jaar, de oudste een man van 90 jaar. De vrouwelijke respondenten zijn gemiddeld ruim 5 jaar ouder dan de mannen (met een mediaan van 53 en respectievelijk 47 jaar). In onderstaande figuur is goed te zien dat vrouwen in de oudere leeftijdscategorieën oververtegenwoordigd zijn. Deze verschillen zijn significant.3 In het vervolg zullen, tenzij anders vermeld, alle verschillen tussen groepen, correlaties of samenhangen alleen worden genoemd indien deze ook statistisch significant zijn. Hierbij wordt een significantieniveau van 5% gehanteerd. In een voetnoot staan steeds de gebruikte statistische toets, de waarde, het aantal vrijheidsgraden en het significantieniveau vermeld. Figuur 2: Leeftijdsopbouw naar geslacht 30

20

10

Geslacht Percent

casino

Vrouw 0

Man 18-25

25-35

35-45

45-55

55-65

65-75

75-85

85-95

Leeftijdscategorieën

Bijna de helft van de respondenten is gehuwd. Een kwart is alleenstaand, dertien procent woont samen. De rest (11%) is gescheiden of in de weduwstaat. Een meerderheid van de respondenten (60%) verricht betaalde arbeid. Een op de vijf respondenten (21%) is met pensioen. De overige respondenten doen huishoudelijk (7%) of vrijwilligerswerk (1%). Vier procent is studerend, drie procent is arbeidsongeschikt, één procent van de respondenten is werkloos en de rest (2%) heeft een andere dagbesteding. Het opleidingsniveau van de respondenten is hoog en weerspiegelt dat van de samenleving als geheel (zie ook bijlage 1). Ruim 60% heeft tenminste een HAVO diploma behaald. Bijna een kwart van de respondenten heeft een netto jaarinkomen dat boven de 60.000 gulden ligt. Ruim veertig procent een netto jaarinkomen van 36.000 gulden of minder. De rest van de respondenten heeft een netto jaarinkomen dat hier tussenin ligt. De casino’s hebben behalve het aanbod van traditionele casinospelen als roulette, black jack en poker ook een aanbod van diverse soorten speelautomaten (behalve fruitautomaten, ook 3. T-test , t = 5.0, df = 970, p < 0.001.

36

casino

28/2/01

15:42

Page 37

bingo-, roulette-, en blackjack-automaten). De deelname van de respondenten over dit spelaanbod is als volgt verdeeld. Figuur 3: Meest gespeelde casinospel Anders 3.2%

Roulette Speelautomaten

38.2%

35.8%

Ander kaartspel 6.1%

Blackjack 16.8%

Het deel van de respondenten dat meestal roulette speelt is het grootst (38%). Ongeveer 36 procent van de respondenten speelt veelal op de speelautomaten terwijl een kleiner deel blackjack of een ander kaartspel speelt (23%). De resterende drie procent van de respondenten speelt doorgaans een ander casinospel (Sic Bo, Rad van Avontuur, de paardenrenbaan).4 Omdat de verschillen in besteding erg groot zijn is het weinig zinvol de gemiddelde besteding per respondent per keer te berekenen. Een beter beeld wordt verkregen wanneer het uitgavenpatroon van de respondenten in percentielen wordt weergegeven. Onderstaande tabel dient als volgt te worden gelezen: bij ‘Tafelspelen Holland Casino’ geeft 95 procent van de respondenten minder dan duizend gulden uit, 90 procent geeft minder dan 700 gulden uit, 75 procent minder dan 300 gulden. 10 procent speelt quitte of heeft gewonnen, en vijf procent heeft gemiddeld per keer tenminste 162 gulden gewonnen (een negatief getal betekent winst). De tabel kan ook andersom worden gelezen: 5 procent geeft dan meer dan 1000 gulden per keer uit, 10 procent geeft meer dan 700 gulden, 25 procent meer dan 300, terwijl 90 procent verlies heeft geleden.

4. Indien deze gegevens worden gewogen op grond van de bezoekfrequentie ontstaat een vergelijkbaar beeld. Het aandeel roulettespelers neemt iets af (met 4%), blackjack en speelautomaten iets toe met respectievelijk 5% en 2%.

37

casino

28/2/01

15:42

Page 38

Tabel 7: Bestedingen naar speltype en locatie (in percentielen) Speltype / besteding per keer Tafelspelen Holland Casino

n

5de

10de

25ste

50ste

75ste

90ste

95ste

642

-162

0

50

150

300

700

1000

Tafelspelen buitenland

79

-595

-50

100

250

500

1950

4000

Tafelspelen illegaal circuit

17

0

0

94

200

463

780

.

Speelautomaten Holland Casino

613

-85

0

25

100

200

350

600

Speelautomaten speelhal

135

-6

5

25

50

100

255

400

66

2

5

8

15

25

66

154

Speelautomaten horeca

Hoewel de buitenlandse casino’s minder vaak worden bezocht dan de Nederlandse geeft men daar per keer wel meer geld uit. Een kwart van degenen die het afgelopen jaar in een buitenlands casino zijn geweest, geeft daar meer dan 500 gulden per keer uit. Voor Holland Casino ligt dat op 300 gulden. Ook in het illegale circuit wordt relatief veel geld per keer besteed: een kwart geeft meer dan 463 gulden uit. De mensen die op de speelautomaten in de horeca spelen, geven daar relatief gezien het minste geld uit. Omdat het uitmaakt of iemand één keer per jaar een paar honderd gulden naar het casino brengt of dit wekelijks doet is hieronder het totale jaarlijkse uitgave patroon van de respondenten weergegeven. Hiertoe zijn de bezoekfrequenties gekoppeld aan de gemiddelde besteding per keer. Tabel 8: Uitgaven per jaar naar speltype en locatie (in percentielen) Speltype / besteding per keer Tafelspelen Holland Casino

n

5de

10de

25ste

50ste

75ste

95ste

642

-5.760

0

100

36.500

64.550

Tafelspelen buitenland

79

-625

-200

200

900

4.000

15.000

40.000

Tafelspelen illegaal circuit

17

0

0

200

875

6.375

19.080

.5

Automaten Holland Casino

613

-638

0

125

1.000

7.200

17.840

31.563

Automaten speelhal

135

-48

5

50

275

2.500

8.080

48.700

66

5

19

50

150

600

2.500

4.175

Automaten horeca

2.000 10.750

90ste

Uit bovenstaande tabel blijkt dat op jaarbasis bij de Tafelspelen in Holland Casino de grootste uitgaven worden gedaan. De helft van de respondenten besteedt daar per jaar tenminste 2000 gulden. Bij de speelautomaten in Holland Casino wordt door de helft van de respondenten tenminste 1000 gulden uitgegeven. De bedragen die in het buitenland en in het illegale circuit op jaarbasis worden besteed ontlopen elkaar niet zoveel. Groot verschil is evenwel dat 10 procent van de respondenten die in het buitenland spelen, tenminste 200 gulden winst hebben gemaakt. Geen enkele speler in het illegale circuit geeft te kennen winst te hebben gemaakt. In de speelhal of in de horeca wordt door de respondenten, vergeleken met de andere locaties, beduidend minder uitgegeven. Opvallend is wel dat 5 pro5. Vanwege het kleine aantal mensen (17) die het afgelopen jaar in het illegale circuit hebben gespeeld is het niet mogelijk de waarde van dit percentiel te berekenen.

38

28/2/01

15:42

Page 39

cent van de spelers die in de speelhal komen, relatief gezien en op jaarbasis, veel verliezen (bijna 50.000 gulden). Alleen bij de tafelspelen in Holland Casino wordt door 5 procent van de respondenten per jaar meer uitgegeven: bijna 65.000 gulden. Wanneer de uitgaven die de respondenten in Holland Casino doen worden gekoppeld aan het inkomen levert dat het volgende beeld op. Figuur 4: Percentage van het inkomen dat in Holland Casino wordt besteed of gewonnen 50

40

30

20

10

Percent

casino

0

of m s

lie

s

lie

es

er

rv

r ve

ee

%

00

s

lie

rli

ve

s

r ve

e rli

ve

0%

5%

t1

t7

to

to

t5

0%

10

75

50

to

st

in

st

st

in

w

w

in

w

0%

5%

st

st

in

in

rw

w

ee

%

m

00

5%

t2

s

et

t5

t7

t1

of

5%

to

to

to

0%

t2

25

to

Ni

to

25

50

75

10

Deel inkomen besteed in HC

Uit bovenstaande figuur blijkt dat bijna één op de tien respondenten (9%) over het afgelopen jaar winst heeft gemaakt in Holland Casino. Bij één procent liep die winst op tot meer dan 100 procent van het jaarinkomen. Veertien procent van de respondenten zegt het afgelopen jaar winst noch verlies te hebben gemaakt. De overige respondenten (77%) zeggen geld te hebben verloren. Voor het grootste deel beperken die verliezen zich tot tussen de één en 25 procent van het inkomen. Bijna een tiende deel (8%) van de respondenten geeft aan in 1999 (meer dan) 100 procent van het inkomen aan gokken in Holland Casino te hebben besteed. Voor alle duidelijkheid betekent bovenstaande dat acht procent van de respondenten die op een bepaald ogenblik en in een gemiddelde vestiging aanwezig zijn, (meer dan) hun gehele inkomen aan het spelen in Holland Casino besteden. Zoals eerder werd beschreven kunnen deze gegevens niet zonder meer worden gegeneraliseerd naar het totaal aantal bezoekers. Wanneer een weging wordt toegepast op basis van de bezoekfrequentie daalt het aandeel mensen dat (meer dan) hun gehele inkomen besteedt naar één procent. Een kanttekening die bij deze gegevens geplaatst moet worden is dat niet bekend is over hoeveel vermogen de respondenten beschikken. Bovendien bleek dat het voor veel respondenten moeilijk was om precies aan te geven hoeveel ze het afgelopen jaar gemiddeld per keer hebben besteed en/of hoe vaak ze het casino het afgelopen jaar hebben bezocht. De gegevens dienen daarom met de nodige terughoudendheid te worden geïnterpreteerd.

39

casino

28/2/01

15:42

Page 40

Redenen om te gokken De meeste respondenten gokken vanwege het plezier, de gezelligheid, de spanning (of juist de ontspanning). Een deel van de respondenten gaat naar het casino vanwege de sociale contacten. Eén op de vijf respondenten gokt (mede) om snel geld te verdienen. Een kleiner deel van de respondenten gokt uit verveling of als afleiding voor problemen. Tabel 9: Redenen om te spelen (N=948). Motief

Belangrijk

Neutraal

Onbelangrijk

Voor het plezier

89%

6%

Voor de gezelligheid

79%

12%

5% 9%

Voor de spanning, avontuur

64%

16%

20%

Ter ontspanning

64%

14%

23%

Vanwege de sociale contacten

30%

12%

58%

Om snel geld te verdienen

21%

15%

65%

Als afleiding voor problemen

14%

7%

79%

Uit verveling

10%

9%

81%

Op grond van de redenen van de respondenten om te gokken is met behulp van een clusteranalyse een indeling gemaakt in een viertal type spelers (clusters). De recreatieve of gezelligheidsspelers (n=453) De eerste cluster vormt de grootste groep en bestaat uit respondenten die vooral naar het casino gaan vanwege de gezelligheid en het plezier dat ze in het spelen beleven. Snel geld verdienen vormt voor deze groep geen motief om in het casino te komen. De spelers die in het casino komen vanwege de sociale contacten (n=249) De tweede cluster is bijna identiek aan de vorige behalve dat voor deze groep respondenten de sociale contacten een belangrijk (aanvullend) motief vormen om het casino te bezoeken. De spelers die tevens afleiding voor hun problemen zoeken (n=139) De derde cluster bestaat weliswaar ook uit mensen die voor de gezelligheid en het plezier gokken maar het bezoek aan een casino tevens als afleiding voor problemen beschouwen. De spelers die het puur om het geld te doen is (n=107) In de vierde cluster zit de groep mensen die naar het casino komt om (snel) geld te verdienen. Ze komen er niet om andere redenen: niet voor de gezelligheid, niet voor hun plezier, maar ook niet uit verveling of als afleiding voor problemen.

40

casino

28/2/01

15:42

Page 41

Figuur 5: Spelerstypen op grond van redenen om te spelen Snel geld verdienen 11.3%

Afleiding problemen 14.7% Recreatief 47.8%

Sociale contacten 26.3%

Bij het bovenstaande dient te worden opgemerkt dat het een beeld geeft van de verschillende typen spelers die op een gemiddelde dag in een gemiddelde vestiging van Holland Casino aanwezig zijn. Omdat in de steekproef de regelmatige bezoekers oververtegenwoordigd zijn (zie hoofdstuk 1) kunnen de gegevens niet zondermeer gegeneraliseerd worden naar de totale populatie casinobezoekers. Indien hiervoor wordt gecorrigeerd, levert dat een gewijzigd beeld op. Figuur 6: Spelerstypen (gewogen op basis bezoekfrequentie) Afleiding problemen 6.7%

Snel geld verdienen 9.6%

Sociale contacten 16.0%

Recreatief 67.7%

Uit de figuur blijkt dat vooral het aandeel gezelligheidsspelers dan aanzienlijk hoger is. Naar schatting kan 68 procent van de casinobezoekers als gezelligheidsspeler worden getypeerd. Een belangrijk deel van de bezoekers (16%) gaat (mede) naar het casino vanwege de sociale contacten. Het aandeel spelers die naar het casino gaat om (snel) geld te verdienen bedraagt tien procent terwijl het aandeel bezoekers dat gokt als een afleiding voor problemen op zeven procent uitkomt. Opvallend is dat als figuur 4 en 5 vergeleken worden, het

41

casino

28/2/01

15:42

Page 42

aandeel spelers dat speelt om snel geld te verdienen relatief het minst daalt. Het betekent dat onder de spelers die snel geld willen verdienen een relatief grote groep niet frequente bezoekers zit. De hierboven beschreven redenen om te gokken blijven een momentopname. Redenen om te spelen zijn niet altijd dezelfde en kunnen in de loop van de tijd veranderen. Uit de diepte-interviews met probleemspelers blijkt bijvoorbeeld dat het eerste bezoek aan Holland Casino meestal uit nieuwsgierigheid of in het kader van een uitje met vrienden of collega’s plaatsvindt. De meeste geïnterviewden zeggen dat zij tijdens de periode daarna nog wel eens teruggingen maar het casinobezoek in het begin nog als een leuke manier beschouwden om een avondje uit te gaan. Zij konden in die tijd als recreatieve spelers worden beschouwd. Ook de uitgaven tijdens die eerste bezoeken pasten nog binnen het besteedbare budget en leverden vooralsnog geen problemen op. Na verloop van tijd nam de behoefte om naar het casino te gaan echter toe en daarmee ook de bezoekfrequentie. Op zichzelf leverde dat nog geen problemen op. Velen melden echter dat hier de kiem voor het latere gokprobleem werd gelegd, aangezien met de toename van de bezoeken tevens de uitgaven toenamen. Anderen melden dat de bezoekfrequentie in de beginperiode niet veel veranderde, maar dat vooral de neiging om steeds grotere bedragen in te zetten, toenam. Naarmate de verliezen toenamen ontstond langzamerhand de neiging om de verliezen te willen terugwinnen, waardoor wederom de uitgaven en vaak ook het aantal bezoeken werden opgevoerd. De meeste geïnterviewden, die een dergelijk verloop melden, zeggen dat de toename van uitgaven en bezoekfrequentie een geleidelijk en sluipend proces is geweest. Vaak hebben ze moeite om precies terug te halen hoe dat proces is verlopen. De eerder nog geldende reden dat een casinobezoek een leuk avondje uit is, verdwijnt naar de achtergrond. Velen gingen ook minder met bekenden naar het casino, maar vaker alleen. Een veelgehoorde reden die voor ‘het gezellig avondje uit’ in de plaats is gekomen is dat men het eerder verloren geld wilde terugwinnen. Een steeds grotere drang om de verliezen goed te maken krijgt de overhand boven het ontspannende element wat het gokken in Holland Casino daarvoor bevatte voor deze probleemspelers. De hierboven beschreven opbouw van bezoekfrequentie en uitgavenpatroon zou gezien kunnen worden als de ontwikkeling van recreatieve speler naar een speler die uitsluitend naar het casino komt om (eerder verloren) geld (terug) te verdienen. In de literatuur wordt ook wel gesproken van de winnende, verliezende en wanhopige fase in een gokcarrière (zie ook bijlage 2).

Prevalentie probleemspelers Zoals eerder aangegeven is bij alle respondenten die aan de vragenlijst hebben meegedaan (N=972) de South Oaks Gambling Screen (SOGS) afgenomen. Aangaande de validiteit van dit meetinstrument zijn in hoofdstuk 1 enkele bespiegelingen gewijd. De betrouwbaarheid van de SOGS vragen kan in psychometrische zin als goed worden bestempeld.6 De SOGS kan op meerdere manieren worden afgenomen. De vragen kunnen betrekking hebben op iemands gehele leven maar ook op een deel daarvan. In dit onderzoek is ervoor gekozen om 6. Betrouwbaarheidscoëfficiënt α = .7630 (N=972, N-items=12)

42

casino

28/2/01

15:42

Page 43

de SOGS vragen betrekking te laten hebben op het afgelopen jaar. Ter beantwoording van de onderzoeksvragen is het immers vooral van belang te weten of iemand op dit moment problematisch speelgedrag vertoont en minder of dat in het verleden wel eens het geval is geweest. Wel is in de SOGS de vraag opgenomen of men in het verleden wel eens problemen met gokken heeft gehad. Een andere manier om de SOGS af te nemen is om deze betrekking te laten hebben op een specifieke speellocatie. Gezien het feit dat een deel van de bezoekers van Holland Casino ook naar andere speellocaties gaan, is het van belang te achterhalen of de problemen met het gokken door het spelen bij Holland Casino of elders zijn ontstaan. In de praktijk betekent dit dat indien op de SOGS vragen bevestigend werd geantwoord, door de interviewer werd gevraagd of dit specifieke gedrag betrekking had op het spelen bij Holland Casino, op het spelen op andere locaties of op beide. Een score van vijf of meer op de SOGS betekent dat de respondent als een probleemspeler kan worden beschouwd. Een kleine zes procent (5,8%) van de respondenten heeft een score van vijf of meer op de SOGS. Meer dan de helft van de respondenten (52%) scoorde geen enkele keer op de SOGS. De rest (43%) scoorde tussen de één en vier keer. Figuur 7: Verdeling SOGS waarden Sogs 5+ 5.8%

Sogs 1 t/m 4

Sogs 0 51.6%

42.6%

Wanneer de SOGS score wordt berekend op grond van het spelen bij Holland Casino (en de positieve SOGS scores die betrekking hebben op het spelen op andere locaties buiten beschouwing worden gelaten) daalt het aandeel problematische spelers (=SOGS5+) tot 5 procent. Het deel van de mensen met een SOGS5+ score die betrekking heeft op het spelen op andere locaties is gering namelijk 0,5%.7

7. Omdat er enige overlap bestaat tussen het problematisch spelen in Holland Casino en het problematisch spelen elders komt de som van de percentages 5 en 0,5 niet exact uit op 6%.

43

casino

28/2/01

15:42

Page 44

Figuur 8: Verdeling SOGS waarden die betrekking hebben op het spelen bij Holland Casino. Sogs 5+ 5.1%

Sogs 1 t/m 4 40.0%

Sogs 0 54.8%

Bovengenoemde percentages kunnen niet zonder meer gegeneraliseerd worden naar de totale populatie van bezoekers van Holland Casino (zie ook hoofdstuk 1). Dat 5% van de respondenten een SOGS5+ score heeft betekent wel dat op een bepaald moment in een bepaalde vestiging 5% van de bezoekers problematisch speelgedrag vertoont. Wanneer een correctie (op basis van de bezoekfrequentie) wordt uitgevoerd op deze gegevens daalt het aandeel SOGS5+ tot 2,2%. Figuur 9: Verdeling SOGS score gewogen op basis van de bezoekfrequentie Sogs 1 t/m 4 19.0%

Sogs 5+ 2.2%

Sogs 0 78.8%

Uitgaande van 1,8 miljoen bezoekers per jaar, zou dat naar schatting bijna 40.000 (2,2% van 1,8 miljoen) problematische casinospelers opleveren. Hierbij dient vermeld te worden dat dit niet per definitie gokverslaafden betreft. Bij het gebruik van een screeningsinstrument als de SOGS kunnen namelijk twee soorten fouten optreden: mensen met een SOGS5+ kunnen ten onrechte als gokverslaafd worden bestem-

44

casino

28/2/01

15:42

Page 45

peld (fout positief) en mensen met een lage SOGS score kunnen desondanks gokverslaafd zijn (fout negatief). Onduidelijk is hoe groot dit aantal fout positieven en fout negatieven precies is. Duidelijk is wel dat het aantal fout positieven verhoudingsgewijs een grotere rol speelt bij de schatting van de prevalentie dan het aantal fout negatieven. Dit leidt over het algemeen tot een overschatting van de prevalentie. Indien op grond van bepaalde aannames over de specificiteit en sensitiviteit van de SOGS (zie Koeter, 1996) voor dit type fouten wordt gecorrigeerd zou de ‘werkelijke’ prevalentie van gokverslaving 1,3% bedragen (zie Bijlage 4). Dat zouden naar schatting 24.000 casinospelers in Nederland betreffen. De vraag die we hier willen beantwoorden is of de groep mensen met een SOGS5+ score zich op enigerlei wijze onderscheidt van de andere respondenten. Om antwoord te kunnen geven op deze vraag zijn onder meer regressie analyses toegepast waarmee uiteindelijk een risicoprofiel van de problematische speler is samengesteld. In eerste instantie springt een aantal voor de hand liggende variabelen in het oog. De SOGS score hangt bijvoorbeeld samen met het aantal bezoeken dat iemand het laatste jaar aan Holland Casino heeft gebracht. Hoe vaker men Holland Casino bezoekt des te hoger de SOGS score.8 Overigens is het zo dat driekwart van de probleemspelers (SOGS5+) minder dan twee keer per week het casino bezoekt. Een andere variabele die een samenhang vertoont met de SOGS waarde is het deel van de tijd die men in het casino daadwerkelijk met spelen doorbrengt. Hoe groter het deel dat men met spelen doorbrengt, hoe hoger de SOGS. Een groot deel van de probleemspelers (42%) blijkt de gehele tijd dat ze aanwezig zijn in het casino daadwerkelijk met spelen door te brengen. Een variabele die een sterkere samenhang vertoont met de SOGS waarde is echter de speelduur, waarbij langer spelen een samenhang vertoont met hogere SOGS waarden.9 Behalve de frequentie waarmee men vestigingen van Holland Casino bezoekt en de gemiddelde speelduur blijkt ook het speltype een goede voorspeller van de SOGS waardes. Deze is bij tafelspelers hoger dan bij de automatenspelers.10 Daarnaast speelt ook de locatie een rol. Een riskante locatie die uit de analyses naar voren komt is bijvoorbeeld het illegale circuit. De respondenten die daar komen hebben vaker een SOGS5+ score dan degenen die daar nooit komen.11 Ook het spelen op speelautomaten in de gokhal hangt samen met hogere SOGS scores.12 Het bezoeken van casino’s in het buitenland kan als minder riskant worden ingeschat. Men besteedt er gemiddeld per keer weliswaar meer geld dan in Holland Casino maar waarschijnlijk vanwege het beperkte aantal bezoeken is er geen verband met de SOGS score vastgesteld.13 De door de respondenten genoemde motieven om te gokken hangen eveneens sterk samen met de SOGS scores. Hogere SOGS waarden vindt men vaker bij respondenten die gokken om snel geld te verdienen14 en in iets mindere mate bij de respondenten die gokken als afleiding voor problemen.15 De SOGS score is bovendien significant hoger naarmate het gokken vanwege het plezier onbelangrijker wordt gevonden.16 In de motieven van mensen om te 8. Bivariate Correlatie, waarde = .101, N=972, p = .002 9. Bivariate Correlatie, waarde = .198, N=952, p < .001 10. T-test, t = 2.4, df = 518, p = .014 11. Pearson Chi-kwadraat, waarde = 20.7, df =1, p < .001 12. Pearson Chi-kwadraat, waarde = 4.0, df = 1, p = .045 13. Pearson Chi-kwadraat, waarde = 1.5, df = 1, p = .463 14. Pearson Chi-kwadraat, waarde = 73.8, df = 2, p < .001 15. Pearson Chi-kwadraat, waarde = 56.4, df = 2, p < .001 16. Pearson Chi-kwadraat, waarde = 107.4, df = 2, p < .001

45

28/2/01

15:42

Page 46

gokken lijkt dus een risico te schuilen. Overigens dient hier te worden opgemerkt dat oorzaak en gevolg niet duidelijk zijn. Gaan gokken om snel geld te verdienen kan de oorzaak zijn dat iemand in de problemen komt, het kan er ook een gevolg van zijn. Al zal het dan niet zozeer zijn om snel geld te verdienen, dan wel om eerder verloren geld weer (snel) terug te winnen. Zoals we eerder in dit hoofdstuk hebben gezien, zijn de respondenten op grond van hun motieven ingedeeld in vier clusters: de recreatieve spelers, de spelers die vanwege de sociale contacten komen, de spelers die mede een afleiding voor problemen zoeken en de spelers die gokken om snel geld te verdienen. De verwachting dat met name de laatste twee groepen problematisch gokgedrag vertonen wordt door de gegevens bevestigd. Figuur 10: SOGS scores naar type speler 70

60

50

40

30

Cluster motieven 20 Recreatief Sociale contacten 10

Percent

casino

Afleiding problemen 0

Snel geld verdienen Sogs 0

Sogs 1 t/m 4

Sogs 5+

Sogs score HC

Een op de vijf spelers die gokt om snel geld te verdienen (22%) heeft een score op de SOGS van vijf of meer. Dat geldt voor twaalf procent van de groep die gokt als afleiding voor problemen. Voor de andere twee groepen liggen deze percentages op drie en twee procent. Hogere SOGS waarden worden bovendien gevonden bij de respondenten die geen voorzorgsmaatregelen nemen als ze het casino bezoeken. De respondenten die bijvoorbeeld het casino alleen (zonder anderen) bezoeken of geen voornemen hebben een bepaald maximumbedrag te besteden, hebben vaker een SOGS5+ score. Van degenen die wel eens alleen naar het casino gaan, heeft negen procent een SOGS5+ score, terwijl van degenen die dit nooit doen een half procent een SOGS5+ score heeft.17 Van de respondenten die naar het casino gaan met het voornemen om een bepaald maximumbedrag te besteden heeft 4 procent een SOGS5+, terwijl van de respondenten die zich dat niet voornemen, tien procent een SOGS5+ heeft.18 Wat betreft de demografische gegevens valt op dat mannen weliswaar vaker een SOGS5+ 17. Pearson Chi-kwadraat, waarde = 29.8, df = 1, p < .001 18. Pearson Chi-kwadraat, waarde = 7.5, df = 1, p = .023

46

casino

28/2/01

15:42

Page 47

score hebben dan vrouwen, maar deze verschillen niet significant19 zijn. De leeftijd van de respondenten speelt wel een rol. Hoe jonger de respondent, hoe hoger de SOGS score.20 Een opmerkelijk resultaat is dat de culturele achtergrond van de respondenten een goede voorspeller blijkt te zijn van de SOGS waarden. Respondenten met een niet westerse culturele achtergrond hebben gemiddeld de hoogste scores.21 Bijna vijftien procent van deze respondenten heeft een SOGS5+, voor de respondenten uit de westerse landen ligt dit percentage op twee procent.22 Ook indien een correctie wordt uitgevoerd op grond van de grootte van de woonplaats (er wonen tenslotte meer allochtonen in de grote steden) blijft de culturele achtergrond een belangrijke voorspeller van de SOGS waarden. Overigens dient te worden opgemerkt dat op de doordeweekse dagen de meeste probleemspelers (7%) zijn aangetroffen in met name de grote casino’s. In het weekend bedraagt het percentage probleemspelers twee procent. (Indien weer gecorrigeerd wordt voor de bezoekfrequentie dalen de percentages naar drie procent probleemspelers op doordeweekse dagen en 0,2 procent probleemspelers in het weekend.) Dat de probleemspelers bij voorkeur niet in het weekend komen heeft enerzijds te maken met de grote drukte en anderzijds met de kennis over het spel. In het weekend zijn er veel te veel bezoekers die het spel [blackjack, red.] niet eens kennen. Die splitsen twee tienen of die vragen maar kaarten, terwijl de bank een 5 of een 6 heeft. De hele tafel loopt bij wijze van spreken leeg als er zo’n ‘doos’ aan het spelen is. Maandag, dinsdag en woensdag zijn echte gokkersdagen; in het weekend komen de dozen en bedrijfsuitjes bezoekers. Echte gokkers vinden dat een verstoring. Veel te druk. Dan kun jij je geld niet kwijt, want met geld moet je geld maken… Dick, 39 jaar.

Geïnterviewde probleemspelers Aan de diepte-interviews voor probleemspelers hebben 27 mannen en dertien vrouwen deelgenomen. De gemiddelde leeftijd van de geïnterviewden bedraagt 47 jaar; de oudste persoon is 65 en de jongste is dertig jaar. De geïnterviewde probleemspelers kunnen als volgt worden ingedeeld. • Elf geïnterviewden hebben hulp gezocht voor hun gokprobleem bij de reguliere hulpverlening of bij zelfhulpgroepen (Anonieme Gokkers Omgeving Gokkers, AGOG) èn hebben tevens een entreeverbod of bezoekbeperking gehad. • Zestien geïnterviewden hebben alleen een entreeverbod of bezoekbeperking (gehad). Zij hebben geen hulp gezocht bij de reguliere hulpverlening of zelfhulpgroepen. • Negen personen hebben geen enkele vorm van hulp of begeleiding gezocht. • Vier geïnterviewden hebben wel hulp gezocht bij de hulpverlening, maar geen entreeverbod of bezoekbeperking (gehad).

19. 20. 21. 22.

Pearson Chi-kwadraat, waarde = 1.2, df = 1, p = .265 Bivariate correlatie, t = -.067, N=972, p = 0.36 T-test, t = 5.7, df = 308, p < .001 Pearson Chi-kwadraat, waarde = 41.0, df = 1, p < .001

47

casino

28/2/01

15:42

Page 48

Zoals gemeld is in de vragenlijst gebruik gemaakt van de South Oaks Gambling Screen (SOGS) om gokproblematiek vast te stellen. Uit de vragenlijsten van de geïnterviewden komt naar voren dat één persoon een SOGS-score heeft van nul, twintig een score van één tot en met vier, en achttien geïnterviewden een score van vijf of meer hebben. Eén persoon weigerde mee te werken aan de vragenlijst en wilde alleen meedoen aan het diepte-interview. Uit bovenstaande gegevens kan geconcludeerd worden dat een groot deel van de geïnterviewden op het moment geen problemen (meer) heeft met gokken. Omdat de SOGS vragen betrekking hebben op het afgelopen jaar scoren de ex-gokkers die hun gokproblemen inmiddels onder controle hebben gekregen laag op de SOGS. Van de twintig personen die op het moment geen SOGS5+ hebben geven er veertien aan wel in het verleden problemen te hebben gehad. Drie personen vinden dat ze (nog steeds) een probleem met gokken hebben. De overige drie personen geven aan dat ze nooit problemen met gokken hebben gehad.23 De SOGS geeft weliswaar een indicatie voor gokproblematiek, maar de duur en de ernst van deze problematiek kan beter worden begrepen aan de hand van een uitgebreider diepteinterview. Op grond van de diepte-interviews zijn de geïnterviewden ingedeeld in twee categorieën. De ex-gokkers zijn hierbij ingedeeld naar de ernst van de (financiële en sociale) problematiek zoals die destijds bestond. • Matige probleemspelers. Deze groep geïnterviewden kan een regelmatige speeldrang niet weerstaan en vertoont tekenen van verslaafd speelgedrag. Dat heeft echter (nog) niet tot onoverkomelijke financiële problemen geleid. Men kan aan de eigen financiële verplichtingen voldoen. Tevens heeft het speelgedrag (nog) niet geleid tot grote problemen in het sociale leven van de respondent. (n=12) • Zware probleemspelers. Zij kunnen een regelmatige speeldrang niet weerstaan en vertonen tekenen van verslaafd speelgedrag. De geïnterviewden hebben (grote) structurele financiële en sociale problemen (meestal met familieleden en/of partner als gevolg van het eigen gokgedrag). Het gokken heeft het leven van de persoon gedurende een langere periode beheerst. Ondanks de problemen die het opleverde konden de geïnterviewden het gokken niet (na)laten. (n=27) Eén persoon is (op grond van de vragenlijst) in de populatie probleemspelers terecht gekomen, terwijl uit het interview met deze persoon naar voren komt dat hij eigenlijk geen gokprobleem heeft. Hij had ooit een entreeverbod aangevraagd met de bedoeling meer tijd vrij te maken voor de afronding van zijn studie. Door het gokken zegt hij in de loop der jaren zelfs financieel beter te zijn geworden. Dat is volgens hem te wijten aan een hoge mate van zelfdiscipline.

23. Deze drie personen hebben echter wel een beschermende maatregel genomen en zijn op grond daarvan in de steekproef terechtgekomen.

48

casino

28/2/01

15:42

Page 49

Resumé Uit de observaties in het casino en de vragenlijst die onder bezoekers is afgenomen blijkt dat de gasten van Holland Casino een zeer gemêleerd gezelschap vormen. Voor een deel zijn het de dagelijkse bezoekers, ‘beroepsspelers’ en ‘gokverslaafden’ maar ook relatief veel ouderen die er voor de gezelligheid en de sociale contacten komen. De bezoekers van Holland Casino zijn over het algemeen goed opgeleid en hebben vaak een dito inkomen. De meeste bezoekers van Holland Casino gaan hooguit een paar keer per jaar naar het casino en weten hun uitgaven uitstekend in de hand te houden. Voor een deel van de bezoekers is dat echter veel moeilijker. Eén van de vragen uit het onderzoek was die naar de prevalentie van problematisch speelgedrag onder casinospelers. Om te kunnen vaststellen of sprake is van problematisch speelgedrag is de SOGS gebruikt (de South Oaks Gambling Screen), een internationaal gevalideerd meetinstrument gebaseerd op de DSM-III-R criteria voor ‘pathologisch gokken’. Een score van vijf of meer op de SOGS wordt beschouwd als een indicatie voor problematisch speelgedrag. Dit bleek bij 5% van onze steekproef het geval. Omdat de steekproef is getrokken uit personen die op een random gekozen dag Holland Casino hebben bezocht, betekent dit dat op een gemiddelde dag, in een gemiddelde vestiging van Holland Casino vijf procent van de aanwezigen als probleemspeler getypeerd kan worden. Door een steekproef te trekken uit de bezoekers van een specifieke vestiging op een specifieke dag zijn de respondenten die het casino regelmatig bezoeken oververtegenwoordigd. Om de onderzoeksresultaten te kunnen generaliseren naar alle bezoekers van Holland Casino moet een weging worden toegepast op grond van de bezoekfrequentie. Na deze weging daalt de schatting van het aantal probleemspelers naar 2,2 procent. Uitgaande van 1,8 miljoen bezoekers betekent dit voor Holland Casino Nederland naar schatting 40.000 probleemspelers (SOGS 5+). Hierbij dient vermeld te worden dat probleemspeler niet synoniem is aan gokverslaafd. Bij het gebruik van een screeningsinstrument zoals de SOGS kunnen namelijk twee soorten fouten optreden: mensen die niet gokverslaafd zijn kunnen toch een SOGS5+ score hebben en op grond hiervan ten onrechte als gokverslaafd worden bestempeld (de zogenaamde fout positieven) en mensen met een gokverslaving kunnen een SOGS score kleiner dan 5 hebben en op grond hiervan ten onrechte als niet gokverslaafd worden gelabeld (de zogenaamde fout negatieven). Bij relatief zeldzame fenomenen (zoals gokverslaving) is het absolute aantal fout positieven altijd groter dan het aantal fout negatieven. Dit betekent dat de prevalentieschatting op basis van een screener (in onze termen het percentage probleemspelers) een overschatting is van het werkelijke aantal gokverslaafden. Als het percentage fout positieven, het percentage fout negatieven en het percentage SOGS5+ gevallen bekend is kan met behulp van een op de stelling van Bayes gebaseerde formule het aantal echte gokverslaafden worden geschat. Voor Nederland wordt door Koeter et al. voor de SOGS als screener voor DSMIIIR pathologisch gokken, de sensitiviteit ( 1 – fout negatieven) en specificiteitcijfers (1-fout positieven) gepresenteerd voor de algemene bevolking. Onder de assumptie dat deze cijfers generaliseerbaar zijn naar bezoekers van Holland Casino komen we op een schatting

49

casino

28/2/01

15:42

Page 50

voor het percentage gokverslaafden (volgens de DSM-III-R criteria voor pathologisch gokken) van 1,3%. Dat zijn ongeveer 24.000 casinospelers in Nederland. Op de vraag of bepaalde groepen of type spelers zijn aan te wijzen die de meeste risico’s lopen, zou het volgende profiel van toepassing kunnen zijn. Een probleemspeler is een niet zo zeer frequente maar wel regelmatige bezoeker. Ofwel: een probleemspeler hoeft niet meerdere keren per week naar het casino te gaan om in de problemen te komen, afhankelijk van de draagkracht kan ook een bezoekfrequentie van 1 keer per week of minder voldoende zijn voor het ontwikkelen van een gokprobleem. Opvallend is dat driekwart van de probleemspelers minder vaak dan twee keer per week in het casino komt. De meeste probleemspelers gaan doorgaans alleen (zonder anderen) naar het casino. Vaak wordt het grootste deel van de tijd in het casino ook daadwerkelijk met spelen doorgebracht. Een belangrijke reden voor de probleemspeler om te gokken is om (eerder verloren) geld (weer) terug te winnen. Voor een deel gokken probleemspelers ook ter afleiding van (door het gokken ontstane) sociale, psychische of financiële problemen. Probleemspelers gaan over het algemeen niet naar het casino vanwege de gezelligheid of de sociale contacten. Probleemspelers zijn merendeels tafelspelers hoewel er ook een aantal onder hen doorgaans op de speelautomaten spelen. Een groot deel van de probleemspelers bezoekt naast Holland Casino ook andere (riskante) speellocaties, zoals de speelhal of illegale gokgelegenheden. Het merendeel van de risicospelers is jonger dan 35 jaar. De meeste risicospelers worden op doordeweekse dagen in de grote vestigingen in het westen van het land aangetroffen.

50

casino

28/2/01

15:42

Page 51

Hoofdstuk 4 Bekendheid met het preventiebeleid

De centrale vraag in dit hoofdstuk is in hoeverre bezoekers van Holland Casino bekend zijn met het preventiebeleid kansspelverslaving.

Op de hoogte van het bestaan van het preventiebeleid Op de vraag uit de enquête – of men op de hoogte is van het bestaan van het preventiebeleid van Holland Casino – zei bijna de helft (47%) ‘ja’. Een meerderheid derhalve niet. De mate waarin de respondenten bekend zijn met het preventiebeleid varieert sterk, van daar heb ik wel eens iets over gehoord tot daar weet ik alles van af. Het voornoemde percentage van 47 procent heeft betrekking op de bezoekers die op een gemiddelde dag in een vestiging van Holland Casino aanwezig zijn. Ook hier geldt weer dat de resultaten alleen gegeneraliseerd kunnen worden naar de totale populatie casinobezoekers als een weging wordt uitgevoerd op grond van de bezoekfrequentie. Dan blijkt 36 procent van de casinobezoekers op de hoogte te zijn van het preventiebeleid kansspelverslaving. Anders gezegd: naarmate de respondenten het casino vaker bezoeken zijn ze beter op de hoogte van het bestaan van het preventiebeleid. De vraag wat men dan precies van het preventiebeleid wist, betrof een open vraag. Veel mensen noemden in eigen bewoordingen bepaalde onderdelen of combinaties van onderdelen van het preventiebeleid. Ook troffen we hier mensen aan die niet precies konden vertellen wat dat preventiebeleid nu inhoudt. Een deel van de respondenten (5%) noemde bijvoorbeeld alleen de bron waardoor ze op de hoogte waren geraakt: de tv-serie ‘Het Casino’, gehoord van, via via, uit krant of tijdschrift of via het maandblad Casino. Eén procent van de respondenten had klaarblijkelijk een andere interpretatie aan de term preventiebeleid gegeven. Zij gaven antwoorden op deze vraag die niet in relatie stonden met het preventiebeleid. Op de vraag wat men van het preventiebeleid wist, zei 20 procent (van het totaal aantal respondenten) dat ze op de hoogte waren van de mogelijkheid om een entreeverbod aan te vragen. Ruim 15 procent van de respondenten noemde (spontaan) de mogelijkheid dat ze konden worden aangesproken op hun speelgedrag. Beduidend minder mensen noemden de mogelijkheid van een bezoekbeperking (10%) en de folder de risico’s van het spel (7%). Een kleiner deel van de gasten (3%) noemde het toezicht op excessief speelgedrag, al dan niet in combinatie met de bezoekersregistratie en het cameratoezicht, als onderdeel van het preventiebeleid. Eén procent noemde het hulp- en begeleidingsaanbod van Holland Casino.

51

28/2/01

15:42

Page 52

Figuur 11: Genoemde onderdelen van het preventiebeleid naar sekse. 30

20

EV

10

Aangesproken worden BP

Percent

casino

Folder 0

Toezicht of controle Vrouw

Man

Geslacht

De som van bovengenoemde percentages ligt boven de 47 procent (het deel van de mensen dat zegt op de hoogte te zijn van het preventiebeleid). De verklaring hiervoor is dat de geënquêteerde gasten van Holland Casino in de gelegenheid werden gesteld meerdere kenmerken van het preventiebeleid te noemen. Aan degenen die te kennen gaven op de hoogte te zijn van het preventiebeleid (n=454) is gevraagd specifieke kenmerken van dat beleid te noemen. 23 procent kon desgevraagd geen enkel specifiek onderdeel noemen, 45 procent noemde één onderdeel, achttien procent twee, zes procent drie onderdelen, acht procent vier en tot slot wist één persoon vijf onderdelen van het preventiebeleid van Holland Casino op te sommen. In onderstaande tabel is het aantal door de individuele respondenten genoemde onderdelen van het preventiebeleid weergegeven. :

52

28/2/01

15:42

Page 53

Figuur 12 Aantal genoemde onderdelen van het preventiebeleid. 30

20

EV

10

Aangesproken worden

Percent

BP Folder 0

Toezicht of controle Vrouw

Man

Geslacht

Een van de hoofdvragen in dit onderzoek is die naar de reikwijdte van het preventiebeleid van Holland Casino. Zoals in het vorige hoofdstuk reeds is vermeld, vertoont vijf procent van de respondenten tekenen van problematisch speelgedrag. De vraag is of met name deze groep mensen op de hoogte is van het bestaan van het preventiebeleid.

Figuur 13: Bekendheid met preventiebeleid naar SOGS waarden. 60

50

40

30

20

Sogs score HC Sogs 0

10

Percent

casino

Sogs 1 t/m 4 0

Sogs 5+ Ja

Nee

Op de hoogte van preventiebeleid

53

28/2/01

15:42

Page 54

Het blijkt dat de mensen met een SOGS5+ score niet beter op de hoogte zijn van het bestaan van het preventiebeleid dan de anderen.24 Wel blijkt dat de respondenten met hogere SOGS waarden vaker spontaan een beschermende maatregel (EV of BP) noemen als onderdeel van het preventiebeleid dan de respondenten met lagere SOGS waarden.25 Van de SOGS5+ noemt 34 procent een beschermende maatregel, van de respondenten met een SOGS waarde van nul noemt 19 procent een beschermende maatregel als onderdeel van het preventiebeleid. Figuur 14: SOGS waarden naar noemen van beschermende maatregel . 100

80

60

40

Sogs score HC 20 Sogs 0

Percent

casino

Sogs 1 t/m 4 0

Sogs 5+ Nee

Ja

Beschermende maatregel genoemd

Bovendien komt naar voren dat naarmate mensen een hogere SOGS score hebben, zij meer concrete onderdelen van het preventiebeleid noemen dan de mensen met lagere SOGS waarden.26

Op de hoogte van onderdelen van preventiebeleid Naast de vraag of men op de hoogte is van het bestaan van het preventiebeleid en spontaan bepaalde onderdelen kon noemen, is ook een aantal directe vragen gesteld naar de bekendheid met specifieke onderdelen van het preventiebeleid. Zo is gevraagd of de respondenten op de hoogte zijn van de mogelijkheid om een entreeverbod of bezoekbeperking aan te vragen en of zij de brochure De risico’s van het spel kennen.

24. Pearson Chi-kwadraat, waarde = 0.1, df = 1, p = .932. 25. Pearson Chi-kwadraat, waarde = 7.6, df = 2, p = .022. 26. T-test, t = -2.4, df = 452, p = .013

54

28/2/01

15:42

Page 55

Tabel 10: Bekendheid met onderdelen van het preventiebeleid. Open vraag

Onderdeel

Rechtstreeks

20%

Op de hoogte van entreeverbod

10%

Op de hoogte van bezoekbeperking

48%

Kent de brochure De Risico’s van het spel

42%

7%

73%

Wanneer, zoals we in de vorige paragraaf hebben gezien, de respondenten wordt gevraagd wat ze van het preventiebeleid weten, noemt twintig procent spontaan het entreeverbod, tien procent de bezoekbeperking en zeven procent de brochure. Op de rechtstreekse vraag of men op de hoogte is van de mogelijkheid een entreeverbod aan te vragen antwoordt 73 procent bevestigend.27 Blijkbaar wordt de term ‘preventiebeleid’ niet direct geassocieerd met de mogelijkheid om een entreeverbod aan te vragen. Zoals ook bij de open vraag naar de bekendheid met het preventiebeleid is geconstateerd, is de mogelijkheid van een bezoekbeperking minder bekend dan het entreeverbod. De mogelijkheid van een bezoekbeperking is – indien rechtstreeks gevraagd – bij 48 procent van de respondenten bekend.28 Vier van de tien respondenten (42%) kennen desgevraagd de folder De risico’s van het spel.29 Het blijkt dat de respondenten met een SOGS5+ score vaker op de hoogte zijn van de mogelijkheden van een entreeverbod dan de anderen.30 Van de respondenten die een SOGS score van nul hebben is zeventig procent op de hoogte, van de respondenten met een SOGS5+ kent 84 procent de mogelijkheid van het entreeverbod. Zestien procent van de probleemspelers is derhalve niet op de hoogte van deze mogelijkheid. Figuur 15: Bekendheid met entreeverbod naar SOGS waarde. 100

80

60

40

Sogs score HC 20 Sogs 0

Percent

casino

Sogs 1 t/m 4 0

Sogs 5+ Ja

Nee

Op de hoogte van entreeverbod

27. 28. 29. 30.

Indien de gegevens worden gewogen op basis van de bezoekfrequentie komt dit percentage op 54% uit. Indien de gegevens worden gewogen op basis van de bezoekfrequentie komt dit percentage op 27% uit. Indien de gegevens worden gewogen op basis van de bezoekfrequentie komt dit percentage op 28% uit. Chi-kwadraat, waarde = 8.9, df = 2, p = .012

55

28/2/01

15:42

Page 56

De probleemspelers zijn niet significant beter op de hoogte van de mogelijkheid een bezoekbeperking aan te vragen dan de anderen.31 Ongeveer de helft van de spelers is op de hoogte van deze mogelijkheid. Figuur 16: Bekendheid met bezoekbeperking naar SOGS waarde. 60

50

40

30

20

Sogs score HC Sogs 0

10

Percent

casino

Sogs 1 t/m 4 0

Sogs 5+ Ja

Nee

Op de hoogte van bezoekbeperking

Ook voor wat betreft de bekendheid met de folder zijn geen verschillen gevonden tussen de respondenten met een hoge of lage SOGS score. Bij alledrie de groepen is rond 42 procent op de hoogte van het bestaan van de folder. De vraag die we verder nog willen beantwoorden, is of bepaalde groepen beter op de hoogte zijn van het preventiebeleid kansspelverslaving van Holland Casino dan andere. Speelt bijvoorbeeld de leeftijd, het opleidingsniveau of de culturele achtergrond van de respondenten een rol? Respondenten onder de dertig jaar blijken minder goed bekend te zijn met het preventiebeleid als zodanig en met beschermende maatregelen in het bijzonder. Zij geven wel vaker aan de folder De risico’s van het spel te kennen dan de oudere respondenten. Ook de respondenten die de pensioengerechtigde leeftijd hebben bereikt, zijn over het algemeen minder goed op de hoogte van het preventiebeleid dan de anderen. Het opleidingsniveau van de respondenten voorspelt eveneens voor een deel de bekendheid met het preventiebeleid. Hoe hoger men is opgeleid des te beter men bekend is met het beleid. Allochtonen (met name de eerste generatie) zijn minder goed op de hoogte van het bestaan van (onderdelen van) het preventiebeleid dan de autochtonen. Wat betreft de folder valt op dat met name de respondenten uit Aziatische en Arabische landen hier minder mee bekend zijn dan de andere allochtone en autochtone respondenten. Respondenten uit het noorden en zuiden van het land blijken over het geheel genomen beter bekend met de folder, het entreeverbod en de bezoekbeperking dan de respondenten 31. Pearson Chi-kwadraat, waarde =2.1, df = 2, p = 0.342

56

casino

28/2/01

15:42

Page 57

uit het westen, midden en oosten van het land. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat de vestigingen in deze laatstgenoemde regio’s minder aandacht besteden aan de verspreiding van de folder en/of het onder aandacht brengen bij bezoekers.

Effectiviteit folder ‘De risico’s van het spel’ Van de 42 procent van de respondenten die de folder kent, heeft tweederde deel de folder ook daadwerkelijk gelezen (28% van het totaal aantal respondenten). Van degenen die de folder hebben gelezen zegt tien procent dat deze van invloed is geweest op het speelgedrag (3% van het totaal aantal respondenten).32 Figuur 17: Effectiviteit en bereik van de brochure De risico’s van het spel. 2.8%

Folder niet van invl 25.0%

Kent folder niet 58.4% Folder niet gelezen 13.8%

Op de vraag op welke manier de folder van invloed is geweest zegt het merendeel (12 van de 27 respondenten bij wie de folder van invloed is geweest) dat men bewuster, rustiger of voorzichtiger is gaan spelen. Acht respondenten zijn met een vooraf bepaald maximumbedrag gaan spelen (n=8). Anderen laten hun bankpasjes thuis (n=2), komen niet zo vaak (n=1)) of lenen geen geld meer om te kunnen spelen (n=1). Twee mensen hebben op grond van de folder ooit een entreeverbod aangevraagd. Een bezoeker vond de folder juist een stimulans om meer te gaan spelen, omdat zijns inziens alleen de positieve kanten van het gokken in de folder aan bod komen.

32 Indien ook deze gegevens worden gewogen op basis van de bezoekfrequentie blijkt de folder bij 1,3% van de casinobezoekers van invloed te zijn geweest op het speelgedrag.

57

casino

28/2/01

15:42

Page 58

Figuur 18: Effectiviteit en bereik van de brochure De risico’s van het spel (gewogen). Folder van invloed 1.2% Folder niet van invl 16.0%

Folder niet gelezen 10.3%

Kent folder niet 72.5%

Cases weighted

Uit bovenstaande figuur blijkt dat, indien de gegevens worden gewogen op grond van de bezoekfrequentie, de brochure bij een kleiner deel van de casinospelers is gelezen of van invloed is geweest op het gokgedrag. Het betekent dat de brochure vooral wordt gelezen door en van invloed is geweest op de regelmatige bezoekers.

Advies aan probleemspeler Om een indruk te krijgen wat iemand zelf zou doen als hij problemen met het gokken zou krijgen, is aanvankelijk overwogen deze vraag als zodanig op te nemen. Omdat uit de voorstudie bleek dat veel mensen als reactie gaven ‘Ja, maar dat zal mij nooit overkomen’, is de vraag anders geformuleerd namelijk: ‘Wat zou u iemand met gokproblemen adviseren?’ Op deze open vraag kwamen zeer diverse en vaak meerdere antwoorden. Een van de meest gehoorde is tevens de meest simpele: stop, ga niet meer naar het casino, zoek een andere hobby. Bijna 21% van de respondenten gaf een dergelijk antwoord. Daarnaast zou 23% van de respondenten de probleemspeler adviseren een entreeverbod te nemen. Acht procent van de respondenten zou de probleemspeler een gecombineerd advies geven, bijvoorbeeld: neem een entreeverbod maar zoek ook (professionele) hulp. Ruim de helft van de respondenten zou derhalve een advies aan de probleemspeler geven dat in de richting van abstinentie gaat: stoppen dus. Een op de tien respondenten geeft adviezen die niet direct op abstinentie gericht zijn maar meer op harm reduction. Op het beperken van de schade: speel met een maximumbedrag, ga niet te vaak, ga niet alleen. Daarnaast zou twee procent van de respondenten een probleemspeler het advies van een bezoekbeperking meegeven. Vier procent van de respondenten zou een gecombineerd advies geven, waaronder dat van een bezoekbeperking. In totaal zou derhalve 17% van de respondenten een probleemspeler het advies geven in de richting van harm reduction: minderen dus.

58

casino

28/2/01

15:42

Page 59

Een deel van de respondenten (8%) zou een probleemspeler helemaal geen advies (willen) geven. Gokverslaafden zijn toch niet te helpen, die luisteren toch niet, dat moeten ze zelf doen en willen of dat is hun eigen verantwoordelijkheid zijn dan de meest gehoorde antwoorden. Een deel van de respondenten (16%) zou de probleemspelers adviseren om professionele hulp te zoeken. Een deel van hen (5%) zou dat advies wél geven in combinatie met een beschermende maatregel of enige andere vorm van hulp of ondersteuning. Naast de respondenten die een probleemspeler het advies van een entreeverbod (31%) of een bezoekbeperking (7%) zouden geven zegt nog eens drie procent van de respondenten dat ze de probleemspeler zouden adviseren hulp te zoeken bij Holland Casino (zonder dat verder te specificeren). In totaal zou dus bijna de helft van de respondenten (42%) een probleemspeler op het preventiebeleid van Holland Casino wijzen. Een veel kleiner deel (16%) zou de probleemspeler naar de reguliere hulpverlening verwijzen. Tot slot zou twee procent van de respondenten de probleemspeler op de AGOG wijzen en een procent zou het advies geven hulp te zoeken bij vrienden, familie of een partner. Eveneens een procent van de respondenten heeft geen idee wat ze mensen met speelproblemen zouden kunnen adviseren.

59

casino

28/2/01

15:42

Page 60

Resumé Ongeveer de helft van de respondenten zegt op de hoogte te zijn van het bestaan van het preventiebeleid van Holland Casino. De term wekt echter ook de nodige verwarring daar 73% van de respondenten wel op de hoogte zegt te zijn van de mogelijkheid om op vrijwillige basis een entreeverbod aan te vragen. De mogelijkheid om een bezoekbeperking aan te vragen is minder bekend bij het publiek. De brochure, De risico’s van het spel, is bij minder dan de helft van de respondenten bekend. Een deel kent de brochure weliswaar maar heeft deze niet gelezen. En van degenen die de brochure hebben gelezen is die bij een deel daadwerkelijk van invloed geweest. Aan de hand van de gegevens hierover zou gesteld kunnen worden dat de brochure bij 3% van de respondenten direct van invloed is geweest op het speelgedrag. Voor de effectiviteit van het preventiebeleid is het van essentieel belang dat juist de probleemspelers op de hoogte zijn van de mogelijkheden van het beleid. Dat blijkt bij een grote meerderheid van de probleemspelers het geval te zijn: 84 procent is op de hoogte van de mogelijkheid een entreeverbod aan te vragen, terwijl 54 procent op de hoogte is van de bezoekbeperking. Toch weet, met andere woorden, 16 procent van de probleemspelers niet dat een entreeverbod kan worden aangevraagd, terwijl bijna de helft dat niet weet van een bezoekbeperking.

60

casino

28/2/01

15:42

Page 61

Hoofdstuk 5 Signaleren en benaderen van probleemspelers

Een belangrijk onderdeel van het preventiebeleid van Holland Casino vormt het signaleren en benaderen van bezoekers die problematisch speelgedrag vertonen. Elk personeelslid kan een zogenaamd KSV-signaal afgeven. Indien een vermoeden bestaat dat een gast problemen met het gokken heeft kan een KSV-formulier worden ingevuld en worden ingeleverd bij de floormanager of een medewerker van de afdeling Security & Risk Control. De identiteit van de gast in kwestie kan worden vastgesteld aan de hand van camerabeelden bij binnenkomst. Vervolgens wordt zijn geschiedenis in het computersysteem OASE nagetrokken; hoe vaak komt hij? Zijn er bepaalde schommelingen of pieken in de bezoekfrequentie te onderscheiden? Heeft iemand al eerder een beschermende maatregel gehad of een gesprek aangevraagd? De volgende keer dat de persoon het casino bezoekt en zich laat registreren wordt er vanuit OASE een melding gedaan en wordt de persoon uitgenodigd voor een gesprek. Uit de vragenlijst die onder de bezoekers van Holland Casino is afgenomen (N=972) zegt vijf procent van de respondenten (n=50) ooit wel eens door een medewerker van Holland Casino te zijn aangesproken op zijn speelgedrag. Een nadere analyse leert echter dat een deel van deze respondenten niet zozeer vanwege mogelijke kansspelverslaving is aangesproken maar vooral vanwege speltechnische zaken of vanwege onaangepast of agressief gedrag. Wanneer deze respondenten buiten beschouwing worden gelaten, blijkt dat een kleine drie procent ooit vanwege riskant speelgedrag is aangesproken. De ervaringen van de mensen die ooit zijn aangesproken op hun speelgedrag waren daar over het algemeen positief over. Figuur 19: Ervaringen met het aanspreekbeleid van Holland Casino Negatief 18.5%

Anders 18.5% Positief 63.0%

Een vijfde was er ronduit negatief over, een vijfde had zijn bedenkingen hierover maar de rest kon het wel waarderen dat zij werden aangesproken op hun risicovolle speelgedrag.

61

28/2/01

15:42

Page 62

Ongeveer een op de zes mensen (16%) met een SOGS5+ score is ooit aangesproken op het speelgedrag. Ter vergelijking: van de mensen met een lagere SOGS score is twee procent ooit aangesproken op het speelgedrag. Van degenen die ooit zijn aangesproken zegt de helft nooit problemen met gokken te hebben gehad. Met betrekking tot de effectiviteit van het aanspreekbeleid kan verder nog worden vermeld dat één op de drie bezoekers die is aangesproken tevens een beschermende maatregel heeft aangevraagd. Uit deze gegevens zou de conclusie kunnen worden getrokken dat het grootste deel (84%) van de probleemspelers33 nooit door Holland Casino is aangesproken. Het betekent echter niet, zoals we nog zullen zien, dat zij niet door het preventiebeleid worden bereikt. Een deel van hen is weliswaar nooit aangesproken, maar heeft wel ooit een entreeverbod of bezoekbeperking aangevraagd.

Aantal signalen Uit de interviews met sleutelfiguren en uit de cijfers die Holland Casino beschikbaar heeft gesteld, blijkt dat de mate waarin KSV-signalen worden afgegeven door het personeel van Holland Casino zowel per vestiging als per afdeling (binnen een vestiging) verschilt. De cijfers van Holland Casino bestrijken de periode 1994 – 1999. Sinds 1997 vertoont het aantal signalen een duidelijk stijgende lijn. Figuur 20: Aantal door het personeel afgegeven KSV signalen 1400

1200

1000

800

600

Aantal signalen

casino

400

200 1994

1995

1996

1997

1998

1999

JAAR

Ook wanneer het aantal signalen wordt gerelateerd aan het (toegenomen) aantal bezoeken blijft de stijging evident. De stijgende lijn kan het beste worden verklaard door extra beleids33. De respondenten met SOGS5+ (5% van het totaal aantal respondenten).

62

casino

28/2/01

15:42

Page 63

inspanning op dit gebied, vooral omdat de stijging zich niet in alle vestigingen gelijktijdig heeft ingezet. Wanneer de gegevens per vestiging worden bekeken, valt op dat de stijging van het aantal signalen zich in Breda, Scheveningen en Zandvoort als eerste (in 1997) heeft ingezet. In de casino’s in Amsterdam, Valkenburg en Rotterdam heeft deze ‘trend’ zich pas later ingezet. Bij de andere vestigingen is het moeilijker aan te geven wanneer de stijging van het aantal signalen zich inzette. Deze vestigingen (Groningen, Nijmegen en Eindhoven) laten door de tijd heen een grilliger verloop van het aantal afgegeven signalen zien maar vertonen uiteindelijk wel een stijgende lijn. Opvallend is dat Holland Casino Breda een grote uitschieter vormt voor wat betreft het aantal signalen dat door het personeel wordt afgegeven. Ruim een kwart van alle signalen werd in 1999 door medewerkers van dit (middelgrote) casino afgegeven. Ook tussen afdelingen van een casino zijn grote verschillen waarneembaar voor wat betreft het aantal door de medewerkers afgegeven KSV signalen. De geïnterviewde managers Security & Risk Control zijn bijvoorbeeld vrij eenduidig in hun mening dat bij de tafelspelen meer signalen over probleemspelers worden afgegeven dan bij de kansspelautomaten. Voor een deel zal dit te maken hebben met het contact dat bij de tafelspelen tussen de gasten en de medewerkers bestaat. Bij de speelautomaten is men anoniemer. Het is moeilijk contact maken met ruggen aan speelautomaten. [Manager SRC] Niet iedereen is het overigens met deze stelling eens. Ik weet niet of het moeilijker is om signalen in de zalen met kansspelautomaten op te vangen. Dat zegt men, omdat mensen anoniemer zijn. Als je gasten hebt die dag in dag uit aan de automaten spelen, dan ga je die leren kennen. Dan moet je op een gegeven moment ook zien dat er iets mis gaat. [Manager SRC] Een belangrijk item, dat ook in de KSV trainingen voor het personeel wordt benadrukt, is dat het signaal een eerste inschatting of indicatie betreft en nog geen oordeel is. Het speelgedrag hoeft bij een eerste gesprek ook niet meteen ter sprake te komen. Het wordt wel vastgelegd in OASE waarbij het van belang is een onderscheid te maken tussen een objectieve weergave en een eigen indruk. De omvang van het aantal signalen van een bepaalde afdeling zal behalve van de instelling van het personeel, ook afhankelijk zijn van de interne organisatie en randvoorwaarden van de vestiging. Zo beaamt een manager Security & Risk Control van een vestiging in de Randstad. Het aantal signalen was bij ons in vergelijking met andere vestigingen erg laag. Nou kan het zo zijn dat ze daar andere dingen als signalen tellen. Bijvoorbeeld als iemand [na een casinobezoek] geen geld voor de parkeergarage had, was dat een signaal. Wij hebben hier geen parkeergarage, dus wij moeten het echt hebben van signalen van familie en medewerkers. [Manager SRC]

63

casino

28/2/01

15:42

Page 64

Het ‘scherp’ houden van verschillende afdelingen binnen de vestiging is een constante zorg van de afdeling Security & Risk Control. De signalen komen hoofdzakelijk van tafelspelen vandaan. Speelautomaten, front office en kassa moeten verbeteren, want daar gebeurt het ook. Juist daar is de gast in zijn eentje en kan hij niet in de anonimiteit verdwijnen, dus juist daar moet actie ondernomen worden. Controleurs bijvoorbeeld horen ontzettend veel en ik denk dat we daar veel informatie vandaan kunnen halen wat betreft signalen. Sommigen verliezen twee ton en gaan echt lachend de deur uit, het doet ze echt helemaal niets. Als ik bij wijze van spreken al een tientje heb verloren, ben ik er daarentegen al ziek van. De gemiddelde speler die regelmatig komt, en dat merkt ook een controleur, daar is iets mee aan de hand, daar gaat iets niet goed. Ze kennen de mensen ook vaak bij naam, dus wat dat betreft zijn controleurs waardevol. Kas zou ook kunnen, maar daar heb je wat minder direct contact met de gasten, het is allemaal wat afstandelijker, het contact is er niet. De beste indicator waar een kassier alert op zou kunnen zijn, is dat iemand die net al geweest is, en vlak erna weer komt. [Manager SRC] Om medewerkers scherp te houden, wordt in enkele vestigingen, los van landelijke maatregelen en protocollen, door managers Security & Risk Control regelmatig overleg gevoerd met vertegenwoordigers van verschillende afdelingen, die weer fungeren als spreekbuis voor de afdelingen. Uit de interviews met de sleutelfiguren is bovendien gebleken dat de terugkoppeling naar de medewerker die het signaal heeft afgegeven zeer belangrijk is. Een medewerker die een signaal afgeeft over een mogelijke probleemspeler – hetgeen op zich al een precaire handeling is – vindt het over het algemeen prettig om te weten wat er met zijn signaal is gebeurd: of vervolgens een KSV-gesprek is gevoerd en wat de uitkomst daarvan is geweest.

Benaderen probleemspelers Signalen, afgegeven door het personeel of door familie van de bezoeker, belanden via het landelijk protocol, het ‘stroomschema kansspelverslaving’ (zie ook hoofdstuk 2) bij de afdeling Security & Risk Control. Sinds 1997 heeft het personeel beschikking over het computersysteem OASE dat is gekoppeld aan het BRS (Bezoekers Registratie Systeem). In OASE is de geschiedenis van de bezoekers vastgelegd. Wanneer een beschermende maatregel voor een bepaalde gast opportuun wordt geacht dan wordt de gast uitgenodigd voor een gesprek met de afdeling Security & Risk Control. Een floormanager legt uit wat hij doet met een signaal: Als we de naam weten van de persoon, dan kan ik eerst even in OASE kijken, wat zijn of haar historie is. Want misschien is zo iemand al aangesproken of loopt er een traject of een BP [bezoekbeperking, red.]. Dan kom ik in ieder geval niet helemaal onbeslagen ten ijs. En als dat zo is, dan kan je daar op door gaan. Dan kun je gewoon een praatje

64

casino

28/2/01

15:42

Page 65

maken als de gelegenheid zich voor doet. Meestal doe ik dat als ze net even stoppen met spelen. Meestal vragen we: ‘Zullen we even wat gaan drinken?’ En dan vraag je hoe het met het spel gaat en op een gegeven moment kom je op het verhaal van: ‘Er bereiken mij toch wat opmerkingen van collega’s dat het niet zo goed zou gaan. Klopt dat?’ En dan probeer je die mensen hun verhaal te laten doen. De meeste zeggen de eerste keer: ‘Nee, het is allemaal goed, niks aan de hand’. Dan moet je ook even wat geduld hebben. Ik kan het eerste contact leggen en zijn de problemen nog te overzien voor de mensen zelf en voor mij, dan kan ik het op dat moment afronden. Komen er dan echt zware problemen naar buiten - dat kan wel eens gebeuren - en krijg je het gevoel van: ‘Als ik die nu laat weglopen, dan gaat het niet goed buiten’. Dan roep ik gelijk de OSG [Onderzoeks- en Spelcontrole Groep = nu SRC, red] er bij. Dan gaan we met z’n drieën dat gesprek aan. Zij hebben daar toch een iets uitgebreidere training voor gehad en zij hebben ook gelijk de verwijsadressen, als dat nodig is. Dan gaat het gesprek zich in een andere ruimte afspelen, in de Vip room, en dan ga ik meestal tot de deur mee en laat ik het verder aan SRC over. Je gaat met z’n drieën naar binnen en dan neemt hij of zij het over. [Floormanager] Een manager Security & Risk Control vult aan: Als we een signaal binnenkrijgen, dan gaan we eerst de gast natrekken: hoe vaak komt hij? Wat speelt hij? Is hij bij ons al bekend met incidenten? Hebben wij niets van hem en hij komt minder dan acht keer per maand, dan laten we hem los. Is zijn bezoekfrequentie hoger en we denken dat het best een KSV [kansspelverslaving, red.] zou kunnen zijn, dan geven we een observatie mee. Dat houdt in dat we mee gaan kijken wat hij doet. Dat gebeurt via de camera’s. Om iemand te volgen via de camera’s is vrij makkelijk. Als wij de problemen dusdanig beoordelen, dat we vinden dat we er wat aan moeten doen, dan nodigen we die persoon uit voor een gesprek. Dat gebeurt door onze afdeling. Soms kan er iets gebeuren waardoor een floormanager in gesprek komt met de betrokkene, en die geeft dan een signaal af. [Manager SRC] In de praktijk wordt een gesprek met een bezoeker dat tot beperkende maatregelen kan leiden, altijd gevoerd met tenminste één personeelslid van de afdeling Security & Risk Control. Medewerkers van de afdeling Security & Risk Control hebben vaak een politie- of marechausseeachtergrond. Hoewel zij een aanvullende training krijgen van Jellinek Consultancy om probleemspelers daadwerkelijk te benaderen, geven de medewerkers Security & Risk Control toe baat te hebben bij hun politieachtergrond. Een manager Security & Risk Control, voormalig marechaussee, verklaart: Het belangrijkst zijn de sociale contacten met zowel de medewerkers als de gasten. Iedere man die bij mij in de groep in dienst komt en die van de politie afkomt, en dat zijn ze haast allemaal, die moet die pet gewoon aan de kapstok hangen en die moet hij gewoon vergeten. Aan de andere kant, je contactuele eigenschappen, je gespreksvaar-

65

28/2/01

15:42

Page 66

digheid in verband met verhoor, dat is toch wel belangrijk, want we hebben toch te maken met onderzoeken. En ook met het vertalen op papier, met een goed rapport te maken. Iedereen heeft er recht op dat het goed op papier komt. Het kan best zijn, dat de man die je zit te verhoren wel gelijk heeft. Je moet niet die strakke agent spelen. Je hebt natuurlijk met al je gasten te maken en ieder mens is anders. Daarom heb je wel mensenkennis nodig, dat je weet hoe je erin moet stappen. Tegen de een moet je lief en aardig doen, de ander moet je meteen een grote bek geven. [Manager SRC] Een gesprek tussen risicospeler en een medewerker van de afdeling Security & Risk Control leidt niet in alle gevallen tot een beperkende maatregel. De bezoekfrequentie van de bezoeker wordt daarna bijgehouden en er wordt eventueel een tweede of derde gesprek gevoerd. In andere gevallen krijgt de gast wel een beperkende maatregel en wordt eventueel doorverwezen naar de verslavingszorg.

Aantallen KSV gesprekken Evenals het aantal afgegeven signalen neemt ook het aantal gevoerde KSV-gesprekken toe. Een overzicht over de periode 1994-1999 is hieronder weergegeven. Figuur 21: Aantal gevoerde KSV gesprekken naar jaar 4000

3000

2000

Aantal KSV gesprekken

casino

op initiatief HC 1000

op initiatief gast

1994

1995

1996

1997

1998

1999

JAAR

In de figuur is te zien dat zowel de KSV-gesprekken op initiatief van Holland Casino als die op initiatief van de gast, zijn toegenomen. Het totaal aantal gevoerde KSV-gesprekken steeg van ruim 3.000 in 1994 tot bijna 7.000 in 1999.

66

casino

28/2/01

15:42

Page 67

Ervaringen van probleemspelers met het aanspreekbeleid In het nu volgende deel worden de geïnterviewde probleemspelers (n=9) die ooit zijn aangesproken beschreven. Daarna komen de probleemspelers die nooit zijn aangesproken (n=30) aan bod. Bijna een kwart van de probleemspelers uit de diepte-interviews zegt ooit te zijn aangesproken door personeel van Holland Casino op hun speelgedrag. Bij één van deze geïnterviewden had dat te maken met een speltechnisch probleem en niet met risicovol gedrag. De anderen werden aangesproken op mogelijk risicovol gokgedrag. Uit de ervaringen van deze geïnterviewden komt naar voren dat een plotseling toegenomen bezoekfrequentie of specifiek (wanhopig) gedrag tijdens of na het spelen, de voornaamste redenen waren dat iemand is aangesproken. Uiteraard gaat het hierbij om de beleving van de geïnterviewden zelf. De signalen die voor Holland Casino daadwerkelijk de doorslag hebben gegeven om iemand aan te spreken op het speelgedrag waren niet altijd te achterhalen tijdens de interviews. Een verhoogde bezoekfrequentie Drie geïnterviewden zeggen te zijn aangesproken doordat hun bezoekfrequentie in de periode ervoor sterk gestegen was. Bij twee van hen resulteerde het gesprek dat zij met een SRCmedewerker hadden in een beschermende maatregel. Een van hen werd aangesproken nadat zij tijdens haar vakantie twee weken lang dagelijks in Holland Casino was geweest. Voor die tijd had zij een bezoekfrequentie van ongeveer twee keer per week. Deze vrouw is van mening dat het KSV-beleid in de ene vestiging strenger wordt nageleefd dan in de andere. Zo voelde zij zich tijdens het KSV-gesprek enigszins geïntimideerd en stemde uiteindelijk in met een bezoekbeperking van acht keer per maand gedurende een halfjaar. In een andere vestiging kreeg ze het bijna aan het einde van dat halfjaar voor elkaar om de bezoekbeperking op te heffen. Nou op een gegeven moment kwam ik bij de ingang. Je moet je melden aan de kassa, je legitimatie laten zien en entree betalen. Toen zegt die vrouw: ‘U moet even wachten, want er is iets aan de hand en er komt iemand naar u toe.’ Ik snapte er niets van. Er kwam toen inderdaad een hoge pief aan, die vroeg of ik even wilde meelopen en dat hij even met me wilde praten. Wat bleek nou: het casino vond dat ik te vaak kwam. Dat was namelijk rond de vakantieperiode en toen kwam ik echt dagelijks. Dat zien ze natuurlijk in het systeem en of ze nou steekproefsgewijs prikken of iemand echt in de gaten houden dat weet ik niet. Ik heb in ieder geval nooit moeilijkheden of zo veroorzaakt daar. Maar die man wilde dat ik een beperking van een aantal keer in de maand nam, maximaal acht keer per maand, dus twee keer per week. Ik zou daar eigenlijk niet zo’n problemen mee hebben, maar wat mij zo stoorde was dat het gewoon werd opgelegd zonder reden. Hij vond gewoon dat ik een beperking moest nemen en ik had het idee dat ik daar niet veel tegen kon inbrengen op dat moment. Hij vond dat ik maar naar hem te luisteren had, maar ik had daar helemaal geen trek in en ik heb daar geloof ik bijna drie uur gezeten. Ik zei: ‘Het is mijn geld en ik bepaal zelf wel wanneer ik hier binnenkom en je moet een goede reden hebben om mij te weigeren.’ Hij vond dat hij een goede reden had, namelijk dat ik te veel kwam. Dat is dus twee jaar geleden gebeurd en

67

casino

28/2/01

15:42

Page 68

ik heb toen toch maar een beperking voor acht keer per maand genomen voor een halfjaar. Daarna zou hij dan wel kijken of ik er weer in mocht. Ik was zo verschrikkelijk kwaad en heb daarna nog geprobeerd om van die beperking af te komen. Uiteindelijk is dat me ook gelukt in een andere vestiging van Holland Casino. Dat was bijna aan het einde van dat halfjaar. Ik trof in dat casino de hoogste pief die er was en heb met hem een gesprek gehad over dat ik er niet van was gediend. Ik was woest. Uiteindelijk zei hij: ‘Je lijkt me ook geen type die zich door de mangel laat halen, dus ik haal de beperking er gewoon maar af, maar ik hou je wel in de gaten. Mocht ik je nog een keer tegenkomen, dan spreek ik je wel aan om te kijken hoe het met je gaat.’ Ik heb die man nooit meer gezien en dus is er ook nooit meer een gesprek geweest. Op dit moment kom ik er twee keer per week, vaak in het weekend. Rita, 36 jaar. Een andere geïnterviewde, waarbij sprake was van een verhoogde bezoekfrequentie, zegt nog steeds niet helemaal te weten wat de werkelijke reden was waarom hij werd aangesproken. In het verleden had hij reeds tweemaal een entreeverbod gehad. Een jaar voor het interview werd hij voor het eerst aangesproken, hetgeen resulteerde in een bezoekbeperking van vier keer per maand. Ik was weer eens aan het verliezen. Het meest irritante is wanneer je denkt aan te voelen waar het balletje komt, maar dat ie er net niet komt. En dan ga ik hardop schelden uit geestelijke zwakheid, want andere mensen doen dat lang niet zo erg. Dus op een gegeven moment kijk ik om en zie ik zo’n zaalwachter en besef me dat die dat al zo’n half uur staat aan te horen. Dus die man denkt natuurlijk ook, en terecht overigens, dat ik niet goed bij mijn hoofd ben. En op de een of andere manier hebben ze mijn naam, ik vraag me nog steeds af hoe dat zit. Die man ziet mij onbeheerst gokken en vraagt niet naar mijn naam, maar bied me een kop koffie aan en wil een gesprek, zo van: ‘Komt u de laatste tijd niet te vaak en gaat het wel goed? Misschien is het beter als u een bezoekbeperking neemt.’ Ik vond het heel eng eigenlijk. Ze zitten toch een beetje op je zenuwen en dat hoeft voor mij niet zo. Je voelt je alsof je bij de meester verschijnt, zo schools. Of ik niet wilde overstappen op vier keer per maand. Maar ik vind het eigenlijk ook wel voor ze pleiten, hoor. Ik heb dat toen maar gedaan. En pas geleden werd ik weer aangesproken, omdat ze hadden gezien dat ik weer vaker kwam. Dat was twee weken nadat mijn bezoekbeperking was afgelopen, en toen was ik in die twee weken alweer tien keer geweest. Of ik niet weer een beperking wilde, maar toen dacht ik: ‘Dat hoef ik eigenlijk niet.’ Ik heb toen wel een vage belofte gedaan dat ik zes keer in de maand zou komen, maar geen bindende afspraak. Als ik ermee wil ophouden, dan wil ik dat zelf bepalen. Frits, 34 jaar. Wanneer iemand weigert om een beperkende maatregel te nemen, dan vraagt men diegene aan te geven hoe vaak hij denkt te komen. Dat wordt vervolgens geregistreerd. Als iemand daarna vaker komt dan aangegeven, is dat opnieuw een reden om die persoon aan te spreken.

68

casino

28/2/01

15:42

Page 69

Speelgedrag Bovenstaande persoon gaf aan de eerste keer te zijn aangesproken op grond van zijn gedrag tijdens het spelen. Ook andere geïnterviewden die ooit zijn aangesproken op hun speelgedrag, melden dat dit te maken had met de manier van spelen of de manier waarop ze zich gedroegen tijdens of na het spelen. Uit hun gedrag bleek dat ze wanhopig waren, hetgeen voor Holland Casinomedewerkers een reden was om hen te benaderen. Ik denk dat het op een gegeven moment aan me te zien was dat ik er slecht aan toe was, hoewel ik achteraf toch vind dat ze eerder hadden moeten ingrijpen. Ze hadden het al eerder kunnen zien. Ze doen eigenlijk pas iets als het te laat is, maar goed, het is wel al wat dat ze überhaubt iets doen. Ik was wanhopig en zo speelde ik ook. Ik zette heel grof in en speelde op meerdere tafels tegelijk. Bovendien stond ik liters te zweten. En eigenlijk op het moment dat ik echt aan de grond zat, kwam zo’n zaalchef naar me toe en vroeg hoe het ging. Ik vertelde dat het heel slecht ging. We waren er toen snel uit dat het maar beter was als ik een entreeverbod zou nemen en dat heb ik ook gedaan. Maar nogmaals: ze mogen van mij de mensen best wat sneller op de vingers tikken. Barend, 51 jaar. Zoals eerder werd beschreven kan elk personeelslid van Holland Casino signalen afgeven over mogelijk problematisch speelgedrag van bezoekers. Aan de hand van camerabeelden wordt dan de identiteit van de betreffende persoon achterhaald en de geschiedenis bekeken. Meestal wordt de betreffende persoon, mits daartoe aanleiding is, bij een volgend bezoek uitgenodigd voor een gesprek. Sommige signalen kunnen dusdanig serieus zijn, dat men besluit de gast nog tijdens hetzelfde bezoek aan te spreken. Dit blijkt ook uit het volgende citaat. Ik had toen een keer zoveel vergokt, dat ik voelde: ‘Dit gaat fout, dit kan ik niet meer terugbetalen.‘ En toen kwam er een jonge meid van Holland Casino naar me toe die vroeg hoe het ging. Ik zei: ‘Nou heel slecht, maar ik heb altijd nog een oplossing. Ik kan zelfmoord plegen.’ En toen, diezelfde avond nog, kwam iemand van die veiligheidsmensen naar me toe en vroeg of ik even wilde meekomen, want hij wilde even een gesprekje met me hebben. Aan elkaar voorgesteld in een apart kamertje. Hij zei: ‘Dit heb ik gehoord, is het een probleem voor u, het gokken?’ Toen hebben we een heel gesprek gehad over het gokken en toen zei ik hem dat ik inderdaad een probleem had en ver boven mijn stand aan het gokken was. Toen zei hij, dat ze preventiemogelijkheden hadden en dat ik een entreeverbod kon aanvragen. Toen gaf ik aan dat ik daar over wilde nadenken, maar ik vind dat ik die verantwoording zelf moet nemen. Ik heb toen mondeling afgesproken om maximaal een keer per week te komen. En ik was toen een tijdje heel huiverig, want ik dacht, nou houden ze me in de gaten. Toen ging ik ook meer naar een andere vestiging en dacht dat ze me daar niet in de gaten zouden houden. Later kwam er toch weer iemand naar me toe, die zei dat ie had gezien dat ik de laatste drie maanden veertig keer was geweest. Hoe het met me ging. Ze besteden er dus wel aandacht aan. Later dacht ik, het is heel goed dat ze dat doen. Mirjam, 57 jaar.

69

casino

28/2/01

15:42

Page 70

Informele contacten tussen personeel en klanten Andere geïnterviewden die ooit zijn aangesproken, beschrijven dat dit gebeurt in een informele sfeer. Er is in de loop der jaren een informeel contact ontstaan, waarbinnen het mogelijk is voor de floormanager de bezoeker te benaderen en te informeren naar mogelijke problemen als gevolg van het speelgedrag. Een geïnterviewde heeft in het verleden een aantal keren problemen veroorzaakt, waardoor hij een gedwongen tijdelijk entreeverbod kreeg. Hij wordt snel kwaad, hetgeen hij niet onder stoelen of banken steekt. De onrust die tijdens zijn ruzies met het personeel werd veroorzaakt, heeft er uiteindelijk toe bijgedragen dat hij een informeel contact onderhoudt met een floormanager. Tijdens die informele contacten informeert de floormanager regelmatig naar de stand van zaken omtrent het gokken of geeft hij adviezen om de risico’s te beperken. Andere probleemspelers zijn van mening dat een informele of vriendschappelijke band het bespreekbaar maken van gokproblemen in de weg kan staan. Iemand gaf bijvoorbeeld te kennen in de loop der jaren een vriendschappelijk contact met een van de floormanagers van Holland Casino te hebben opgebouwd. Hij had de indruk dat dit informele contact een goed en eerlijk gesprek over zijn gokproblematiek in de weg stond. Temeer daar hem tevens een gratis jaarkaart van Holland Casino was aangeboden. Nooit aangesproken De meeste geïnterviewden zijn nooit aangesproken op hun speelgedrag. Velen hebben echter wel het idee dat zij vaak signalen hebben vertoond van problematisch speelgedrag. Bovendien konden ze voorbeelden geven van andere bezoekers die risicovol speelgedrag vertoonden, zonder dat het personeel daar in hun ogen iets mee deed. Ik heb er echt nooit iets van gemerkt. Er wordt verteld, en dat geloof ik best, dat ze een opleiding hebben om mensen te herkennen die problematisch gedrag vertonen. Ik denk dat ik vaak momenten heb gehad dat ik signalen vertoonde van probleemgedrag, maar ben daar nooit op aangesproken. Dat kan ik me nog ergens wel voorstellen, maar het overkwam me ook wel eens dat ik lastig werd gevallen door andere gokkers, die wanhopig probeerden geld te lenen. Van die mensen waarvan je ziet dat het geen sociaal spelletje meer is, maar die met zweet op het hoofd staan, zo van: ik moet en zal vandaag mijn geld terughalen. Ik heb nog nooit gezien dat daar op werd gereageerd. Dick, 39 jaar. Een groot deel van de personen uit de diepte-interviews is van mening dat Holland Casino spelers meer zou moeten aanspreken. Opvallend is dat dit uitsluitend de geïnterviewden betreft die zelf nooit zijn aangesproken op risicovol speelgedrag. Van de geïnterviewden die wel zijn aangesproken op hun speelgedrag, bleek een enkeling daar niet van gediend te zijn. De anderen waren (achteraf) gematigd positief. Sommige geïnterviewden zijn van mening dat het ook niet zou hebben geholpen als ze zouden zijn aangesproken tijdens hun ‘problematische’ periode. Een verslaafde gokker die wil spelen, geeft toch niet toe dat er problemen zijn, is dan vaak de redenatie.

70

casino

28/2/01

15:42

Page 71

Ik had een keer vierduizend gulden gewonnen en mee naar huis genomen. De volgende dag nam ik daarvan duizend weer mee naar het casino. Dat was snel op en toen nam ik een taxi om weer duizend op te halen thuis. Nadat ik dat had opgemaakt ging ik weer naar huis om de rest te halen. Toen ik de derde keer binnenkwam zei de portier: ‘Goh, ben je daar weer?’ Dat vond ik echt opvallend, ik vind dat hij me toen had moeten aanspreken, maar hij deed dat niet. Maar goed, het kan ook eigenlijk niet. Je kan een gokker in het casino niet aanspreken, dat heeft geen enkele zin. Je dringt niet door. Je moet gokverslaafden op een andere manier zien te wijzen op de mogelijkheden die er zijn om je bijvoorbeeld uit te laten schrijven. Dat moet anoniem, via tv-spotjes of zo. Hans, 30 jaar. De meeste geïnterviewden laten zich negatief uit wanneer het over het aanspreekbeleid van Holland Casino gaat. Ze zijn van mening dat probleemspelers niet worden aangesproken, ook niet als duidelijk te zien is dat iemand problemen heeft. Zij baseren die mening vooral op het feit dat men nooit heeft gezien, gehoord of meegemaakt dat mensen werden aangesproken, terwijl probleemsignalen veelvuldig voorkwamen. Dit kan ondermeer worden verklaard door het feit dat het aanspreken van risicospelers op discrete wijze gebeurt en meestal niet in de zaal plaatsvindt. Anderen vinden dat het niet de taak van Holland Casino is om mensen aan te spreken op eventuele gokproblematiek. Zij bieden immers zelf de faciliteiten om te gokken en daar past de rol van hulpverlener of preventiewerker niet bij. Het is een goede zaak dat men zich kan laten uitschrijven, echter, verdere hulpverlening dient aan andere instanties te worden overgelaten, aldus deze personen. Degenen die wel ooit zijn aangesproken op hun speelgedrag voelden zich aan het begin vaak wat ongemakkelijk, maar zijn achteraf over het algemeen redelijk positief over deze interventie.

71

casino

28/2/01

15:42

Page 72

Resumé Een belangrijk onderdeel van het preventiebeleid is het signaleren en benaderen van bezoekers die risicovol speelgedrag vertonen. Het signaleren van riskant speelgedrag is in principe een taak voor alle medewerkers van Holland Casino. Zij krijgen daartoe een (verplichte) training waar, aan de hand van praktijkvoorbeelden, wordt toegelicht hoe problematisch speelgedrag herkend kan worden. Het daadwerkelijk benaderen en aanspreken van probleemspelers gebeurt door – speciaal daartoe getrainde – medewerkers van de afdeling Security & Risk Control. Zowel het aantal afgegeven signalen van risicovol speelgedrag als het aantal gevoerde KSVgesprekken neemt sinds 1996 toe. Voor wat betreft de KSV-gesprekken dient te worden opgemerkt dat geen onderscheid is gemaakt tussen gesprekken die gevoerd zijn ter benadering van probleemspelers en de zogenaamde vervaldatumgesprekken. Opvallend is wel dat de ontwikkelingen in deze aantallen per vestiging verschillen vertonen. In bepaalde vestigingen zet de stijging van het aantal, door het personeel van Holland Casino afgegeven signalen, zich eerder in dan bij andere vestigingen. De meest voor de hand liggende verklaring hiervoor is dat gerichte beleidsinspanningen van het management van de vestigingen hiervoor verantwoordelijk zijn. Aan de hand van de beschikbare gegevens is niet af te leiden in hoeverre een signaal daadwerkelijk tot een gesprek leidt en in hoeverre deze gesprekken op hun beurt weer tot een beschermende maatregel leiden. Aan de hand van de diepte-interviews met probleemspelers en met de sleutelfiguren van Holland Casino kan wel worden gesteld dat er grofweg twee redenen zijn waarom mensen worden aangesproken. Ten eerste als probleemspelers een hoge bezoekfrequentie hebben of deze (plotseling) opvoeren en ten tweede als zij tekenen vertonen of signalen afgeven van risicovol speelgedrag. Het grootste deel van de probleemspelers uit de diepte-interviews (75%) is nooit aangesproken door het personeel terwijl ze van mening zijn dat ze wel signalen hebben afgegeven die op risicovol speelgedrag wezen. Een groot deel van de geïnterviewden vindt dat het aanspreken van probleemspelers te weinig gebeurt en vindt dat Holland Casino het preventiebeleid niet voldoende serieus neemt. Een mogelijke reden dat veel geïnterviewden nooit hebben meegemaakt, gehoord of gezien dat iemand werd aangesproken is dat dit altijd discreet gebeurt en meestal niet in de speelzalen. Dat ze ook nooit van anderen gehoord hebben dat hen dit is overkomen heeft wellicht met de eigenschap van veel gokkers te maken om hun gokproblemen te verbergen. Een kantekening die hierbij dient te worden geplaatst is dat het voor sommigen ook niet zou hebben geholpen als zij tijdens een problematische periode zouden zijn aangesproken. Zij onderkenden op zo’n moment hun problemen niet en zouden er alles aan doen om te kunnen spelen. Anderen vinden het niet de taak van Holland Casino om mensen aan te spreken op risicovol gedrag. Het is goed dat de mogelijkheid wordt geboden om een beschermende maatregel aan te vragen, maar Holland Casino moet niet de pet van de hulpverlener opzetten, aldus deze geïnterviewden. Zowel de respondenten uit de vragenlijst als de geïnterviewde probleemspelers die ooit zijn aangesproken door het personeel van Holland Casino, zijn daar achteraf gezien, over het algemeen positief over. Bij sommigen van hen leidde het aanspreken tot het nemen van een

72

casino

28/2/01

15:42

Page 73

beschermende maatregel. De anderen wisten het personeel te overtuigen dat een maatregel niet nodig was. Van de respondenten uit de vragenlijst die ooit waren aangesproken bleek een op de drie ooit een beschermende maatregel te hebben aangevraagd.

73

casino

28/2/01

74

15:42

Page 74

28/2/01

15:42

Page 75

Hoofdstuk 6 Reikwijdte van het preventiebeleid

Een van de vragen die we hier willen beantwoorden is welk deel van de respondenten uit de vragenlijst actief met preventiebeleid van Holland Casino te maken heeft gehad. Met actief bedoelen we hier respondenten die ooit een entreeverbod of bezoekbeperking hebben aangevraagd, dan wel ooit door een medewerker van Holland Casino zijn aangesproken op hun speelgedrag. Op de vragen of iemand actief te maken heeft gehad met een (onderdeel van) het preventiebeleid werd in totaal door negen procent van de respondenten bevestigend geantwoord. Vijf procent had wel eens een entreeverbod aangevraagd, drie procent een bezoekbeperking terwijl eveneens drie procent wel eens door het personeel van Holland Casino is aangesproken op zijn of haar speelgedrag. Omdat een aantal respondenten met meerdere onderdelen van het preventiebeleid te maken heeft gehad (mensen die zowel een EV als een BP hebben aangevraagd en/of door het personeel zijn aangesproken) komen de drie percentages opgeteld niet op negen procent uit. De verdeling naar sekse ziet er als volgt uit: Figuur 22: Reikwijdte preventiebeleid naar geslacht 6

5

4

3

2 Ooit EV

Percent

casino

Ooit BP Ooit aangesproken

1 Vrouw

Man

Geslacht

Uit de tabel blijkt dat vrouwen minder vaak een entreeverbod hebben aangevraagd dan de mannen. Dat verschil is echter niet significant.34 Vrouwen hebben echter wel vaker een bezoekbeperking aangevraagd.35 Voor wat betreft het aanspreken op het speelgedrag zijn 34. Pearson Chi-kwadraat, waarde = 0.8, df = 1, p = .370 35. Pearson Chi-kwadraat, waarde = 4.6, df = 1, p = .033

75

28/2/01

15:42

Page 76

geen verschillen tussen de seksen gevonden. Leeftijd speelt geen rol van betekenis: hoewel jongeren over het algemeen minder goed op de hoogte zijn van het preventiebeleid dan de ouderen is het niet zo dat zij ook minder vaak in aanraking zijn geweest met het preventiebeleid. De respondenten met een niet westerse culturele achtergrond blijken vaker een entreeverbod te hebben aangevraagd dan de andere respondenten. Ook de spelers die gokken om snel (eerder verloren) geld weer terug te verdienen (zie hoofdstuk 3) hebben vaker een entreeverbod aangevraagd en zijn ook vaker aangesproken op hun speelgedrag dan de andere type spelers. Een interessante vraag is of alle probleemspelers door het preventiebeleid worden bereikt. Oftewel, in hoeverre hebben de respondenten met een SOGS waarde van 5 of meer actief met het preventiebeleid te maken gehad? Figuur 23: Bereik van preventiebeleid naar SOGS score 30

20

10

Ooit EV

Percent

casino

Ooit BP Ooit aangesproken

0 Sogs 0

Sogs 1 t/m 4

Sogs 5+

Sogs score HC

Uit de tabel blijkt dat de respondenten met SOGS5+ beduidend vaker in aanraking zijn gekomen met het preventiebeleid dan de mensen met lagere scores.36 In die zin lijkt het bereik van het preventiebeleid doeltreffend. Als we de probleemspelers nader bekijken, blijkt dat bijna een kwart ooit wel eens een entreeverbod heeft aangevraagd, terwijl achttien procent (ooit) een bezoekbeperking heeft aangevraagd, zestien procent is ooit aangesproken op het speelgedrag. Bij elkaar geteld zijn vier van de tien probleemspelers op enigerlei wijze door het preventiebeleid bereikt.37 Blijft het gegeven dat meer dan de helft van de SOGS5+ (60%) niet wordt bereikt: ze zijn nooit aangesproken en hebben nimmer een beschermende maatregel getroffen. Voor een groot deel zijn deze niet bereikte probleemspelers jonger dan dertig jaar. Van de groep jonge 36. Pearson Chi-kwadraat, waarde = 69.5, df = 2, p < .001 37. Indien deze gegevens worden gewogen op basis van de bezoekfrequentie wordt 41% bereikt.

76

casino

28/2/01

15:42

Page 77

probleemspelers (jonger dan 30) worden er acht van de tien (82%) niet bereikt. Voor de groep probleemspelers boven de dertig wordt 54 procent niet bereikt.38 Mede vanwege de geringe aantallen zijn de verschillen niet significant. Opvallend is ook dat de probleemspelers met een niet westerse achtergrond vaker bereikt worden door het preventiebeleid dan de andere probleemspelers. Deze verschillen zijn echter evenmin significant.39 De reikwijdte van het preventiebeleid onder allochtonen is met andere woorden ook niet kleiner dan dat onder autochtonen. Een reden waarom een deel van de mensen met SOGS5+ niet wordt bereikt kan zijn dat mensen hun gokken helemaal niet als een probleem ervaren (en daarom dus ook geen beschermende maatregel nemen). Het grootste deel (66%) van de vijftig respondenten met een SOGS5+ geeft echter zelf aan problemen te hebben met gokken. Negen respondenten zeggen in het verleden problemen te hebben gehad met gokken. Acht mensen geven te kennen geen problemen te hebben met gokken (maar hebben wel een SOGS5+ score). De verwachting is dat met name de eerste twee groepen bereikt worden door het preventiebeleid. Een verwachting die wordt bevestigd: elf van de 33 (33%) mensen die aangaven problemen te hebben met gokken, zijn ooit met het preventiebeleid in aanraking geweest. Dit geldt voor zeven van de negen respondenten die in het verleden problemen met gokken hebben gehad. Geen van de acht respondenten (met SOGS5+) die aangaven geen problemen met gokken te hebben, had ooit een entreeverbod of bezoekbeperking aangevraagd. Twee van hen waren wel eens aangesproken op hun speelgedrag. De conclusie lijkt derhalve gerechtvaardigd dat het preventiebeleid het grootste bereik heeft onder de mensen die hun gokproblemen onderkennen, hoewel het ook mogelijk is dat men het gokprobleem pas is gaan onderkennen na te zijn aangesproken. Opmerkelijk is dat mensen met een lage SOGS score soms een entreeverbod of bezoekbeperking hebben aangevraagd of ooit zijn aangesproken op hun speelgedrag. In totaal betreft dat 68 personen. Hierbij dient te worden opgemerkt dat de SOGS betrekking heeft op het afgelopen jaar terwijl de vragen naar het bereik van het preventiebeleid het hele leven betrof. Het is daarom mogelijk dat de respondenten met een lage SOGS score in het verleden problemen met gokken hebben gehad, waarvoor ze ooit een beschermende maatregelen hebben aangevraagd of ooit zijn aangesproken. In totaal zeggen twaalf van de 68 personen in het verleden problemen met gokken te hebben gehad. Tien zeggen ook op het moment problemen met gokken te hebben (maar hebben desondanks geen SOGS5+). De overige 46 personen (68%) zeggen nooit problemen te hebben gehad met gokken, maar hebben wel ooit een beschermende maatregel genomen of zijn ooit wel eens aangesproken door een medewerker van Holland Casino op hun speelgedrag. Een verklaring voor het bovenstaande is dat een deel van de respondenten een beschermende maatregel neemt, niet omdat er problemen zijn maar juist om te voorkomen dat die ontstaan. Dit kan dus als een vorm van primaire preventie worden gezien. Dit in tegenstelling tot de groep personen die aangeeft reeds problemen met gokken te ervaren maar verdere problemen wil voorkomen en bestaande wil oplossen. Voor deze groep kan een beschermende maatregel als een vorm van secundaire preventie worden gezien. Voor een 38. Pearson Chi-kwadraat, waarde = 4.7, df = 2, p = .094 39. Pearson Chi-kwadraat, waarde = 2.5, df = 1, p = .110

77

casino

28/2/01

15:42

Page 78

deel van de respondenten zijn de beschermende maatregelen met andere woorden bedoeld om (financiële) problemen te voorkomen, voor een ander deel om reeds bestaande (financiële) problemen te reduceren.

Niet bereikte groepen Hoewel het pakket van maatregelen en protocollen voor het preventiebeleid van Holland Casino volgens de geïnterviewde sleutelfiguren voldoende is, onderscheiden enkelen van hen een aantal groepen probleemspelers die niet bereikt worden. Toeristen Holland Casino Scheveningen trekt veel buitenlandse toeristen, die door de huidige maatregelen niet of moeilijk bereikt worden. Datzelfde geldt voor Holland Casino Breda, waar veel Belgische bezoekers komen, en voor Holland Casino Valkenburg, waar zowel veel Belgische als Duitse bezoekers komen. We hebben best wel wat Duitsers en Belgen in ons bestand die van hun verslaving af willen. In België zijn ze nog niet zo ver, maar in Duitsland gaat dat heel makkelijk, met name door familie. Ze schrijven een brief en hij krijgt meteen een entreeverbod voor heel Duitsland. Die groep krijgen we dan ook hier. [Manager SRC] Chinezen Een tweede groep die door sleutelfiguren uit de Randstad wordt genoemd zijn de Chinezen. Ook zij zouden nauwelijks door het preventiebeleid bereikt worden. Die Chinezen, dat is gewoon een hele gesloten cultuur. En er is natuurlijk een taalbarrière. Dat is van oudsher een gokcultuur, maar ook daarin loopt een groep die problemen heeft. En die groep is heel lastig te bereiken. Het is ook ongepast in de Chinese cultuur om een entreeverbod te vragen. Men leent eerder geld van elkaar om te gaan gokken dan om te gaan roepen: ‘Ik heb een probleem’, terwijl er wel degelijk problemen zullen zijn. [Manager SRC] Criminelen Een laatste, door de sleutelfiguren genoemde groep die niet door het huidige preventiebeleid wordt bereikt zijn criminelen die hun zwarte geld komen besteden. Je probeert het wel, maar je komt er gauw genoeg achter dat het geen zin heeft om hen aan te spreken. En dan zijn we daar wel makkelijk in en zeggen we van: ‘Daar doen we dan ook niets meer mee. Want dat is helemaal niet zinvol.’ [Manager SRC]

78

casino

28/2/01

15:42

Page 79

Niet bereikte probleemspelers Dat de respondenten die regelmatig komen vaker te kennen geven problemen te hebben met hun speelgedrag dan de respondenten die minder vaak komen wil niet zeggen dat deze laatste groep helemaal nooit problemen ervaart. Sterker: driekwart van de respondenten met een SOGS5+ bezoekt het casino minder dan twee keer per week. Zoals hierna ook uit de diepte-interviews zal blijken kunnen spelers al bij een lage bezoekfrequentie (bijvoorbeeld een keer per week of een paar keer per maand) in de problemen komen. Tweevijfde van de geïnterviewde probleemspelers bleek tijdens de problematische periode een bezoekfrequentie te hebben van hooguit eenmaal per week. De helft daarvan is op grond van het interview beoordeeld als matige probleemspeler, de andere helft als zware probleemspeler. Met name de zware probleemspelers, met een relatief lage bezoekfrequentie, gaan niet vaker naar Holland Casino omdat hun budget dit niet toelaat. De (financiële) problemen zijn er niet minder om. Een aantal heeft een relatief laag inkomen en/of leeft van een uitkering. Het beeld dat deze geïnterviewden schetsen is dat zodra het salaris of de uitkering binnen is, zij naar het casino gaan en een groot deel daarvan vergokken. Wanneer men wint betekent dit meestal dat zij de dagen erna teruggaan om meer te spelen, meestal tot al het geld weer verloren is. De rest van de maand heeft men nauwelijks meer geld om van te leven. Echter zodra de volgende maand de uitkering of het salaris weer binnenkomt herhaalt dit patroon zich weer. Het blijkt dat de geïnterviewden met een lage bezoekfrequentie minder vaak worden bereikt door het preventiebeleid dan degenen met een bezoekfrequentie van twee keer per week of meer. Statistisch gezien zijn de verschillen echter niet significant.40 Wanneer Holland Casino, in het kader van het aanspreekbeleid, zich voornamelijk richt op mensen met een hoge bezoekfrequentie van meer dan twee keer per week, dient men zich bewust te zijn dat een groep probleemspelers met een zoals hierboven beschreven gokpatroon buiten beeld dreigt te blijven.

40. Pearson Chi-kwadraat, waarde = 1.4 df =1, p = .236

79

casino

28/2/01

15:42

Page 80

Resumé Uit de vragenlijst die onder de bezoekers van Holland Casino is afgenomen blijkt dat ongeveer vier van de tien probleemspelers met een SOGS5+ daadwerkelijk door het preventiebeleid kansspelverslaving worden bereikt: ze hebben ooit een beschermende maatregel aangevraagd of zijn ooit aangesproken op hun speelgedrag door het personeel van Holland Casino. Van de probleemspelers met een SOGS5+ die niet worden bereikt (60%) is ruim een kwart niet op de hoogte van het bestaan ervan. De rest is derhalve wel bekend met de mogelijkheden van het preventiebeleid, maar heeft er tot op heden van afgezien een beschermende maatregel aan te vragen. Deze groep is evenmin ooit aangesproken op hun speelgedrag door medewerkers van Holland Casino.

80

casino

28/2/01

15:42

Page 81

Hoofdstuk 7 Spelers met een EV of BP

In dit hoofdstuk zullen bezoekers van Holland Casino worden beschreven die ooit een beschermende maatregel (een entreeverbod of bezoekbeperking) hebben aangevraagd. Daartoe zijn drie bronnen beschikbaar: de respondenten bij wie een vragenlijst is afgenomen, de probleemspelers bij wie een diepte-interview is afgenomen en de dossiers zoals die door Holland Casino worden bijgehouden. Uit de vragenlijst die onder de bezoekers van Holland Casino is afgenomen bleek dat 35 mensen ooit een entreeverbod hebben aangevraagd, zestien mensen een bezoekbeperking en dertien respondenten ervaringen hebben met beide maatregelen. In totaal heeft 7% van de respondenten (n=64) ooit een beschermende maatregel genomen. Het betekent voor alle duidelijkheid dat op een bepaald moment in een bepaald casino bijna 7% van de aanwezigen ooit een beschermende maatregel heeft gehad. Indien deze gegevens gegeneraliseerd zouden worden naar het totaal aantal casinobezoekers (en een weging wordt toegepast op basis van de bezoekfrequentie) daalt dit percentage tot twee procent. Van de probleemspelers (SOGS5+) heeft dertig procent ooit een beschermende maatregel aangevraagd. Zoals eerder is aangegeven vragen echter ook niet probleemspelers van Holland Casino beschermende maatregelen aan. Voor de respondenten met een SOGS score van nul heeft minder dan één procent ooit een entreeverbod of bezoekbeperking aangevraagd, voor de respondenten met een SOGS waarde tussen de een en vier ligt dit percentage op zes procent.

De dossiers Holland Casino houdt persoonsgegevens bij van de mensen die door het gokken op enigerlei wijze in de problemen zijn geraakt en daarvoor op eigen verzoek een entreeverbod of bezoekbeperking hebben aangevraagd. Deze gegevens zijn de onderzoekers in geanonimiseerde vorm ter beschikking gesteld. Zoals in hoofdstuk 1 is vermeld gaat het hier in totaal om 6.753 personen die in de periode van 1 januari 1998 tot 1 april 2000 tezamen 9.786 beschermende maatregelen (een entreeverbod of een bezoekbeperking) hebben aangevraagd. Het betreft hier derhalve alleen mensen die op eigen verzoek en vanwege hun speelgedrag een beschermende maatregel hebben aangevraagd. Mensen die een entreeverbod opgelegd hebben gekregen bijvoorbeeld vanwege fraude, agressie of dronkenschap, zijn hier buiten beschouwing gelaten. De 9.786 beschermende maatregelen betreffen 5.883 entreeverboden en 3.903 bezoekbeperkingen. Van elke tien beschermende maatregelen zijn er zes een entreeverbod. Waarschijnlijk mede vanwege de grotere bekendheid met het entreeverbod (zie ook hoofd-

81

28/2/01

15:42

Page 82

stuk 5), wordt deze vaker aangevraagd dan een bezoekbeperking. Wellicht dat ook het allesof-niets-idee hierbij een rol speelt: beter helemaal niet dan zo nu en dan een keertje. Een beschermende maatregel kan voor de duur van een half jaar, een jaar of onbepaalde tijd worden aangevraagd. De meeste maatregelen worden voor de periode van een jaar aangegaan. Drie van de tien maatregelen worden voor een periode van (om en nabij) een half jaar aangevraagd en eveneens drie van de tien beschermende maatregelen worden voor onbepaalde tijd aangevraagd. Figuur 24: Duur beschermende maatregelen 50

40

30

20

10

Percent

casino

Entreeverbod Bezoekbeperking

0 Half jaar

Een jaar

Onbepaalde tijd

Duur beschermende maatregel

Een entreeverbod wordt doorgaans voor een langere periode aangegaan dan een bezoekbeperking.41 Een bezoekbeperking wordt in veertig procent van de gevallen aangevraagd voor een periode korter dan een half jaar terwijl een entreeverbod in minder dan een kwart van de gevallen voor een periode van een half jaar wordt aangevraagd. Een entreeverbod wordt zowel vaker voor de periode van een jaar aangevraagd als voor een periode van onbepaalde tijd. Een kwart van de bezoekbeperkingen wordt aangegaan voor onbepaalde tijd, terwijl dit voor 34 procent van de aangevraagde entreeverboden geldt. Bezoekbeperking In het geval spelers een bezoekbeperking nemen kunnen zij maximaal 8 keer per maand het casino bezoeken. De meeste mensen (78%) hebben echter een bezoekbeperking voor maximaal vier keer per maand genomen. Een relatief klein deel (12%) kiest voor het maximum aantal van acht keer per maand.

41. Pearson Chi-kwadraat, waarde = 400.8, df = 1, p < .001

82

28/2/01

15:42

Page 83

Figuur 25: Maximaal aantal toegestane bezoeken in het geval van een bezoekbeperking 30

20

Percent

10

0 1

2

3

4

5

6

7

8

Maximaal aantal toegestane bezoeken

Tot slot is het interessant te kijken naar eventuele (seizoen)schommelingen in het aantal aangevraagde beschermende maatregelen. Figuur 26: Aantal aangevraagde beschermende maatregelen naar ingangsdatum 500

400

300

Count

casino

200 jan 98

mei 98 mrt 98

sep 98 jul 98

jan 99 nov 98

mei 99 mrt 99

sep 99 jul 99

jan 00 nov 99

mrt 00

Ingangsdatum

Opvallend zijn de pieken in januari van elk jaar. Goede voornemens worden dan blijkbaar direct in daden omgezet. Over het geheel genomen vertoont het aantal beschermende maatregelen een stijgende lijn. Deze is nog beter zichtbaar wanneer het aantal beschermende maatregelen over de jaren heen wordt bezien.

83

28/2/01

15:42

Page 84

Figuur 27: Percentage aangevraagde beschermende maatregelen naar aantal bezoeken .06

.05

.04

.03

.02

.01

Percent

casino

EV 0.00

BP

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

JAAR

Sinds 1990 zijn in totaal 25.000 beschermende maatregelen aangevraagd bij Holland Casino. In 1990 werden 773 entreeverboden en 102 bezoekbeperkingen aangevraagd. In 1999 is het totaal een vijfvoud daarvan: 2.424 entreeverboden en 1.855 bezoekbeperkingen. In die periode nam ook het aantal bezoeken bij Holland Casino toe: in 1990 werden 3,2 miljoen bezoeken aan Holland Casino gebracht. In 1999 bedroeg dit aantal ruim vijf miljoen. Indien het aantal beschermende maatregelen wordt gerelateerd aan het aantal bezoeken42 levert dat het beeld op zoals dat in figuur 27 staat weergegeven. De stijging van het aantal aangevraagde beschermende maatregelen blijkt vooral te worden veroorzaakt door een toename in de aanvragen voor een bezoekbeperking.

Bezoekers met beschermende maatregelen Tot zover hadden de gegevens betrekking op de bijna tienduizend beschermende maatregelen die over een periode van 27 maanden zijn aangevraagd. Omdat iemand meerdere beschermende maatregelen kan hebben genomen, zullen de nu volgende analyses betrekking hebben op unieke personen. De vraag is, met andere woorden, hoe de groep van 6.753 mensen die een of meerdere beschermende maatregel hebben aangevraagd er uit ziet: wat is de sekse, leeftijd en achtergrond? Bovendien zal de vraag aan de orde komen hoe vaak en – indien meerdere beschermende maatregelen zijn aangevraagd – in welke volgorde zij een entreeverbod dan wel een bezoekbeperking hebben genomen. Aantal beschermende maatregelen Ongeveer tweederde van de personen uit de dossiers heeft eenmalig een bezoekbeperking 42. De gegevens kunnen niet aan het aantal bezoekers worden gerelateerd omdat dit niet als kengetal in de registraties van Holland Casino wordt meegenomen.

84

28/2/01

15:42

Page 85

dan wel een entreeverbod aangevraagd. Een kwart heeft dat twee keer gedaan en bijna een tiende drie keer of vaker. Figuur 28: Aantal aangevraagde beperkende maatregelen 5000

4000

3000

2000

Count

1000

0 1

2

3

4

5

6

7

Aantal beperkende maatregelen

Van deze 6.753 personen is driekwart van het mannelijk geslacht en een kwart derhalve van het vrouwelijke. De gemiddelde leeftijd bedraagt 41 jaar. Grafisch ziet de leeftijdsopbouw gekoppeld aan het geslacht er als volgt uit. Figuur 29: Personen uit dossiers naar leeftijd en sekse 40

30

20

10

Geslacht Percent

casino

Man Vrouw

0 18 - 25

25 - 35

35 - 45

45 - 55

55 - 65

65 - 75

75 - 85

85 - 95

Leeftijdscategorieën

85

casino

28/2/01

15:43

Page 86

Het valt op dat jongere mannen en oudere vrouwen zichzelf dergelijke beperkingen opleggen. De mannen zijn gemiddeld 39 jaar, de vrouwen gemiddeld 46 jaar. Deze leeftijdsopbouw weerspiegelt voor een groot deel de leeftijdsopbouw van de bezoekers van Holland Casino. Wanneer deze gegevens uit de dossiers worden vergeleken met de gewogen gegevens uit de vragenlijst (de bezoekers van Holland Casino) dan is de gemiddelde leeftijd ongeveer dezelfde. De mannelijke bezoekers van Holland Casino zijn gemiddeld 38 jaar oud, de vrouwelijke bezoekers gemiddeld 44 jaar. Wanneer echter de leeftijdsopbouw in categorieën wordt vergeleken valt op dat de mannelijke bezoekers in de leeftijdscategorie van 25 tot 35 jaar relatief gezien de meeste beschermende maatregelen aanvragen. De vrouwelijke bezoekers vragen een beschermende maatregel vaker op latere leeftijd aan. Relatief gezien worden de meeste beschermende maatregelen aangevraagd door vrouwen tussen de 35 en 45 jaar. Tabel 11: Leeftijdscategorieën naar geslacht voor de personen uit de dossiers en 18-25 jr Mannen Vrouwen

25-35 jr

35-45 jr

45-55 jr

55-65 jr

65-75 jr

75+ jr

Bezoekers

20%

25%

22%

20%

8%

4%

2%

Dossiers

10%

36%

27%

16%

8%

2%

1%

Bezoekers

12%

25%

14%

24%

13%

11%

1%

Dossiers

3%

18%

26%

28%

17%

6%

2%

Nationaliteit Een relatief groot deel van de mensen die een beschermende maatregel hebben aangevraagd heeft een buitenlands paspoort (18%). Zij komen uit een groot aantal verschillende landen. De grootste groepen worden gevormd door achtereenvolgens Turkse (2,9%), Duitse (2,8%), Chinese (1,2%) en Belgische (1,2%) nationaliteiten. De andere nationaliteiten vormen minder dan één procent van het totaal. Het is niet bekend in hoeverre personen met een Nederlands paspoort tot bepaalde etnische groepen behoren. Woonplaats Van zestien procent van de mensen die een beschermende maatregel hebben aangevraagd is de postcode niet in het dossier opgenomen. Voor een klein deel (4%) zijn dat mensen met een Nederlands paspoort die in het buitenland wonen (of althans een niet-Nederlandse postcode hebben opgegeven). Bij twaalf procent van de mensen met een Nederlands paspoort is de postcode derhalve onbekend. Dit geldt voor ruim dertig procent van de mensen met een niet-Nederlands paspoort. Van deze groep heeft zeventien procent een buitenlandse postcode. Meer dan de helft (53%) van de mensen met een niet-Nederlands paspoort is met andere woorden in Nederland woonachtig. Veel mensen die een entreeverbod of een bezoekbeperking hebben aangevraagd komen uit de grote steden. Zij hebben tenslotte vaak de mogelijkheid om een casino in hun eigen woonplaats te bezoeken. Bijna de helft (48%) van de personen uit de dossiers woont in de grote steden met meer dan 100 duizend inwoners. Twintig procent van de personen die een beschermende maatregel heeft genomen komt uit steden met vijftig tot honderdduizend

86

casino

28/2/01

15:43

Page 87

inwoners. Acht procent uit steden en dorpen van twintig tot vijftigduizend inwoners en de rest (23%) uit plaatsen met minder dan twintig duizend inwoners. Wanneer deze gegevens worden vergeleken met de gewogen data uit de vragenlijst (de bezoekers van Holland Casino) kan geconcludeerd worden de mensen woonachtig in de middelgrote steden relatief gezien het vaakst een beschermende maatregel treffen. Tabel 12: Vergelijking grootte woonplaats van personen uit de dossiers met respondenten vragenlijst en de Nederlandse bevolking. < 20.000

20.000 – 50.000

50.000 – 100.000

>100.000

Dossiers (n=5470) exclusief buitenland

23%

8%

20%

48%

Bezoekers HC (Vragenlijst, gewogen op basis bezoekfrequentie)

29%

16%

11%

44%

Nederlandse bevolking (CBS, 1999)

23%

31%

15%

31%

Gekeken naar de regio ziet het beeld er als volgt uit. Bij het onderstaande is geen vergelijking gemaakt tussen de dossiers (de personen die een beschermende maatregel hebben aangevraagd) en de vragenlijst (de bezoekers van Holland Casino) omdat de vragenlijst niet in het oosten van het land (in Nijmegen) is afgenomen. De bezoekers uit het oosten van het land zijn ondervertegenwoordigd waardoor een vertekend beeld zou ontstaan wanneer deze gegevens worden vergeleken met het aantal mensen dat een beschermende maatregel heeft aangevraagd. De gegevens uit de dossiers zijn wel vergeleken met het aantal bezoeken in de vestigingen in de vier onderscheiden regio’s. Noord is dan de vestiging van Holland Casino Groningen, Zuid, de vestigingen in Valkenburg, Breda en Eindhoven. Oost, de vestiging in Nijmegen en West de vestigingen in Amsterdam, Rotterdam, Scheveningen en Zandvoort. Tabel 13: Vergelijking dossiers met Nederlandse bevolking en bezoekers naar regio woonplaats Noord

Oost

Zuid

West

Dossiers (n=5470) exclusief buitenland

8%

11%

22%

59%

Aantal bezoeken vestigingen (exclusief Schiphol) N = 4.815.000

6%

11%

27%

56%

11%

21%

22%

47%

Nederlandse bevolking (CBS, 1999, N=15.76 miljoen)

Zowel absoluut als relatief gezien zijn de mensen uit het westelijk deel van Nederland oververtegenwoordigd. Bijna zes van de tien beschermende maatregelen (59%) worden getroffen door personen die in het westen van het land woonachtig zijn. Een vergelijkbaar percentage zij het iets lager (56%) wordt gevonden wanneer gekeken wordt naar het totaal aantal afgelegde bezoeken in de vestigingen in het westen van het land. Gerelateerd aan het aantal bezoeken worden in het westen (en noorden) van het land derhalve de meeste

87

28/2/01

15:43

Page 88

beschermende maatregelen aangevraagd. In het zuiden van het land worden relatief gezien de minste beschermende maatregelen getroffen. De vestigingen in het zuiden van het land nemen 27 procent van het totaal aantal bezoeken voor hun rekening, terwijl 22 procent van de personen die een beschermende maatregel heeft aangevraagd uit het zuiden des land komt. Eerste beschermende maatregel Een interessante vraag is voor welke beschermende maatregel de groep gokkers uit de dossiers in eerste instantie kiest. Het blijkt dat het entreeverbod veruit favoriet is, 69 procent kiest daar in eerste instantie voor. Een deel van deze groep (17%) is in de loop van de tijd overgeschakeld op een bezoekbeperking (12% van het totaal). Dit gebeurt overigens ook andersom. Van degenen die in eerste instantie voor een bezoekbeperking kiezen (31% van het totaal), is een deel (20%) daarna overgeschakeld op een entreeverbod (6% van het totaal). Het meest complete beeld komt uit onderstaande tabel. Daaruit blijkt dat 55 procent van de personen nooit een bezoekbeperking, maar alleen een entreeverbod heeft aangevraagd. Andersom heeft 24 procent nooit een entreeverbod maar alleen een bezoekbeperking aangevraagd. De rest (21%) heeft beiden ooit aangevraagd. Figuur 30: Percentage uit de dossiers met een entreeverbod en/of bezoekbeperking 60

50

40

30

20

10

Percent

casino

0 Alleen EV

Vaker EV dan BP

EV en BP

Vaker BP dan EV

Alleen BP

EV of BP

Bij het nu volgende zullen we vanwege de overzichtelijkheid uitgaan van drie groepen: mensen die in de betreffende periode één, twee en drie keer of vaker een beschermde maatregel voor zichzelf hebben getroffen.

88

28/2/01

15:43

Page 89

Figuur 31: Percentage uit dossiers met één, twee of meer beschermende maatregelen

3 keer of vaker 8.8%

1 keer 66.2%

2 keer 25.0%

De eerste groep (1 beschermende maatregel) is het grootst (66%), de laatste (3 of meer beschermende maatregelen) het kleinst (9%). Uit onderstaande figuur blijkt dat vrouwen vaker meerdere beschermende maatregel hebben getroffen dan mannen (respectievelijk 38 en 32 procent).43 Figuur 32: Aantal beperkende maatregelen naar geslacht 80

60

40

20

Geslacht Percent

casino

Man Vrouw

0 1 keer

2 keer

3 keer of vaker

Aantal beperkende maatregelen

Ook de mensen met een Nederlands paspoort hebben vaker meerdere beschermende maatregelen getroffen.44 43. Pearson Chi-kwadraat, waarde = 17.1, df = 2, p < .001 44. Pearson Chi-kwadraat, waarde = 17.1, df = 2, p < .001

89

28/2/01

15:43

Page 90

Figuur 33: Aantal beperkende maatregelen naar nationaliteit 80

60

40

20

Percent

Nationaliteit Nederlands Anders

0 1 keer

2 keer

3 keer of vaker

Aantal beperkende maatregelen

Interessant is ook om het verloop in de aanvragen voor entreeverbod of bezoekbeperking door de tijd heen te bekijken. We zien dan we dat er in 1999 minder mensen een bezoekbeperking aanvragen, terwijl het aantal mensen dat een entreeverbod aanvraagt ongeveer gelijk blijft. Figuur 34: Aantal personen die een beschermende maatregelen aanvragen (per maand) 400

300

200

100

Count

casino

Bezoekbeperking Entreeverbod

0 jan 98

mei 98 mrt 98

sep 98 jul 98

nov 98

jan 99

mei 99

mrt 99

sep 99 jul 99

jan 00 nov 99

mrt 00

Maand van aanvraag

Zoals we in figuur 27 hebben gezien vertoont het totaal aantal beschermende maatregelen met de tijd een stijgende lijn. In bovenstaande figuur is te zien dat het aantal personen die deze aanvragen juist daalt. De conclusie lijkt gerechtvaardigd dat de stijging wordt veroorzaakt doordat dezelfde personen meerdere beschermende maatregelen nemen.

90

casino

28/2/01

15:43

Page 91

Beschermende maatregelen bij probleemspelers In het nu volgende zullen, aan de hand van de diepte-interviews, de personen worden beschreven die ooit een beschermende maatregel hebben aangevaagd. In totaal hebben 27 van de 40 geïnterviewden een entreeverbod, een bezoekbeperking of beide aangevraagd. Daarvan hebben zeventien geïnterviewden uitsluitend één of meerdere entreeverboden gehad, drie personen alleen een bezoekbeperking en zeven personen hebben zowel een entreeverbod als een bezoekbeperking gehad. Bij die laatste groep (n=7) is het veelal zo dat de bezoekbeperking direct volgde op een entreeverbod. Men heeft zich, meestal gedurende een jaar, laten uitschrijven, waarna men weer wenste te worden toegelaten tot het casino. Alvorens betrokkenen weer worden toegelaten krijgen zij een zogenaamd terugkomgesprek met een medewerker Security & Risk Control. Tijdens zo’n gesprek komen de argumenten ter sprake, die destijds geleid hebben tot een entreeverbod, en wordt de actuele situatie van de bezoeker bekeken. De bezoeker wordt gewezen op de mogelijkheid om een maximaal aantal bezoeken per maand of per jaar af te spreken (een bezoekbeperking), om te voorkomen dat men weer in de problemen raakt als gevolg van hun speelgedrag. Willen ze dit niet, dan worden ze desondanks nog een jaar lang gevolgd en aangesproken als ze vaker dan acht keer per maand het casino bezoeken. Entreeverbod Om te beginnen zal een aantal cijfers omtrent de geïnterviewden die ooit een entreeverbod hebben gehad op een rij worden gezet. Deze groep bestaat uit 24 personen. Aantal entreeverboden. Dertien geïnterviewden hebben zich één keer laten uitschrijven, acht hebben dat tweemaal gedaan, twee personen driemaal en één persoon heeft in totaal acht entreeverboden gehad. Initiatief tot het nemen van een entreeverbod. Zeventien van de 24 geïnterviewden met een entreeverbod hebben zelf het initiatief genomen om zich te laten uitschrijven (eigen initiatief). Drie personen hebben zich op aanraden van Holland Casino uitgeschreven (initiatief HC). Drie hebben zich uit laten schrijven op aandringen van een hulpverleningsinstelling, waar men hulp had gezocht voor het gokprobleem. Eén persoon heeft zich twee keer op eigen initiatief uit laten schrijven en is twee keer, wegens wangedrag, voor een jaar geschorst door Holland Casino. Bezoekbeperking Tien geïnterviewden hebben een bezoekbeperking gehad waarvan zeven tevens een entreeverbod. Drie hebben alleen een bezoekbeperking (gehad). Aantal bezoekbeperkingen. Negen van de tien hebben eenmaal een bezoekbeperking gehad, één persoon heeft dit twee keer aangevraagd.

91

casino

28/2/01

15:43

Page 92

Aard bezoekbeperking. Drie personen hadden een beperking van één keer per maand, twee een beperking van twee bezoeken per maand, vier mochten vier keer per maand toegelaten worden en één persoon acht keer per maand. Aanleiding tot het nemen van beschermende maatregelen Het nemen van beschermende maatregelen om gokproblemen te voorkomen of te beperken, geschiedt op vrijwillige basis. De aanleiding tot het vrijwillig nemen van dergelijke maatregelen kan echter verschillen. Aan de hand van de diepte-interviews zullen de drie mogelijkheden worden beschreven die kunnen leiden tot het nemen van een beschermende maatregel. 1. Op eigen initiatief. 2. Op initiatief van Holland Casino. 3. Op initiatief van de hulpverleningsinstantie, waar men hulp heeft gezocht voor het gokprobleem. Eigen initiatief De meeste geïnterviewden van de diepte-interviews besloten op eigen initiatief tot het nemen van entreeverbod. Een deel van hen nam die beslissing op een impulsieve wijze tijdens een bezoek aan Holland Casino, nadat men had verloren. Meestal geeft geld de doorslag bij het besluit tot een entreeverbod. Het bedrag dat men die dag heeft verloren vormt dan in feite de druppel om een maatregel te nemen. Ik heb twee keer vrijwillig een verbod genomen na een paar financiële uitglijders. Ik had gegokt en verloren. En had een probleem: hoe kom ik dit te boven? De eerste stap was dus uitschrijven. Ik heb me op die manier twee keer een halfjaar uitgeschreven, met de bedoeling om financieel weer op adem te komen. Ab, 36 jaar. Deze impulsieve beslissers zijn meestal de matige probleemspelers (zie ook hoofdstuk 3). Het bedrag dat men verloren heeft, zorgt mogelijk voor een financieel probleem op korte termijn, maar men heeft nog geen onoverkomelijke financiële problemen opgebouwd. Juist om dergelijke structurele problemen te voorkomen besluit men tot een tijdelijk entreeverbod om financieel op orde te komen. Anderen kwamen tot het besluit om zich te laten uitschrijven op het moment dat de problemen te groot werden. Bij hen was geen sprake van een impulsieve beslissing om zich uit te laten schrijven. De beslissing om dat te doen was weloverwogen, vaak nadat de problemen boven tafel kwamen bij de partner of de familie. Dit zien we vaker bij geïnterviewden die als zware probleemspeler zijn gecategoriseerd. Nadat dus alle ellende op tafel lag en ik mijn vrouw en mijn maat alles had verteld, moesten er dus wel enige maatregelen genomen worden. Ik heb al mijn pasjes, creditcards en de hele zooi ingeleverd. Ik heb de volgende dag het casino gebeld en om een casinoverbod gevraagd, maar dat kon niet telefonisch. Toen heb ik een brief geschreven en

92

casino

28/2/01

15:43

Page 93

kreeg ik voor een jaar een totaal verbod. Dick, 39 jaar. In feite komen uit de diepte-interviews drie situaties naar voren die leiden tot het nemen van een entreeverbod. • Men besluit ter plekke om zich een entreeverbod op te laten leggen nadat men heeft verloren. Het verlies vormt de druppel die de emmer doet overlopen. • Het besluit om een verbod aan te vragen is weloverwogen en vindt plaats in het kader van een aantal maatregelen ter oplossing van de door het gokken ontstane problemen. • Het gokprobleem is bij naasten aan het licht gekomen en men besluit tot een verbod om de gemoederen tot bedaren te brengen. Op grond van de diepte-interviews lijkt het er op dat de eerste situatie vaker voorkomt bij matige probleemspelers en de laatste twee vaker bij de zware probleemspelers. Met betrekking tot de laatste situatie kan worden opgemerkt dat wanneer men besluit tot het aanvragen van een entreeverbod, slechts met de bedoeling om partner of familie gerust te stellen, dit meestal niet leidt tot de oplossing van het gokprobleem. Dit wordt bevestigd door twee vrouwelijke geïnterviewden, die een entreeverbod namen om de spanningen met hun partner, die door het gokken waren ontstaan, te verminderen. Na afloop van het entreeverbod vielen zij weer snel terug in hun oude gewoonte. Op initiatief van Holland Casino Een klein deel van de geïnterviewden van de diepte-interviews meldt dat medewerkers van Holland Casino een belangrijke hand hebben gehad in het besluit om zich te laten uitschrijven. Een aantal van hen liet hun wanhoop op dusdanige wijze blijken, dat men hierop werd aangesproken. Ik was kapot, aan de grond. Ik had niets meer. Ik stond te zweten en te trillen en kon wel janken. Toen kwam die man op me af, of ie iets voor me kon doen. Ik zei: ’Je komt veel te laat.’ Ze hadden anders moeten reageren. Pas als je versleten rond loopt, zeggen ze: ‘Kom eens even praten.’ Toen hebben ze me aangeraden om me een toegangsverbod op te laten leggen. En dat heb ik toen gedaan. Maar ik moet er wel bij zeggen, dat als ze me eerder hadden aangesproken, ik me dat verbod waarschijnlijk niet had laten aanpraten. Barend, 51 jaar. Een ander die zich op aanraden van Holland Casino liet uitschrijven deed dat na een informeel gesprek met een floormanager, waarin hij aangaf problemen te hebben door het gokken. Het advies om zich dan uit te laten schrijven nam hij meteen ter harte. Twee personen uit de diepte-interviews hebben tweemaal een gedwongen entreeverbod gehad, na ruzie met het personeel of andere gasten. De verhalen hierover van beide geïnterviewden vertoont een aantal overeenkomsten. De ruzies begonnen rond de roulettetafels. Bovendien waren beide heren onder invloed van alcohol, wat er mede toe bijdroeg dat zij de controle over hun gedrag verloren. De schorsing was bedoeld als sanctie voor hun gedrag

93

casino

28/2/01

15:43

Page 94

en niet ter preventie van hun kansspelverslaving. Onbedoeld was dit echter wel het effect. Tijdens hun schorsing gokten zij niet en hadden zo de mogelijkheid om financieel op adem te komen. Entreeverbod op initiatief van de hulpverlening Drie geïnterviewden melden dat ze besloten zich uit te laten schrijven op aanraden van de hulpverlening. Eén van hen had een antigok-cursus gevolgd bij een Instelling voor Verslavingszorg, waar hem werd aangeraden zich uit te laten schrijven. De andere twee hadden hulp gezocht bij de AGOG. Het was opvallend dat zij bij de AGOG voor het eerst hoorden van de mogelijkheid om een entreeverbod te nemen. Ik hoorde bij de AGOG dat je je kon laten uitschrijven bij Holland Casino. Die folder van het casino heb ik pas naderhand gezien. Ik had een formulier opgestuurd, waardoor ik een jaar werd uitgeschreven. Later zat ik in de dagbehandeling bij Parnassia en heb ik het laten omzetten naar onbepaalde tijd.” Richard, 49 jaar. Bij de AGOG zeiden ze dat ik de verleiding om naar het casino te gaan kon wegnemen door mezelf uit te laten schrijven. Dat wist ik helemaal niet. Ik ben toen samen met een groepsleider naar het casino toegegaan om me bij de balie uit te laten schrijven. Frank, 38 jaar Redenen om zich niet uit te laten schrijven Vier geïnterviewden zeggen nooit een beschermende maatregel te zullen nemen. Eén van hen heeft dat in het verleden wel gedaan, maar zegt dat nooit meer te zullen doen. Hij is van mening dat de enige manier om van zijn financiële problemen af te komen, doorspelen is, in de hoop “een grote knaller te maken”. In wezen getuigt een dergelijke opvatting van een ontkenning het gokprobleem. Anderen vinden dat een entreeverbod nemen geen zin heeft, aangezien men toch op andere locaties kan gokken. Bovendien zijn ze van mening dat, wanneer men wil stoppen, men dat toch zelf moet doen. Een verbod laten opleggen heeft dan geen zin, het gaat om de eigen motivatie. Daarnaast kan het niet aanvragen van een beschermende maatregel te maken hebben met de weerstand die dit bij hen oproept. Sommigen vinden het vreemd of zelfs hypocriet dat het casino – nadat ze er een groot deel van hun vermogen naar toe hebben gebracht – zich (plotseling) gaat ontfermen over hun gokprobleem. Het besluit tot het nemen van een bezoekbeperking Zeven van de tien personen met een bezoekbeperking hebben tevens een entreeverbod gehad. Bij vijf van hen volgde de bezoekbeperking op een entreeverbod. Men wilde na de periode met entreeverbod weer toegelaten worden tot het casino. Tijdens een terugkomgesprek met een medewerker van Security & Risk Control, werd aangeraden om een beperking in te bouwen om terugval in oude gewoonten te voorkomen. De overige twee met ervaringen met een entreeverbod als een bezoekbeperking, waren na

94

casino

28/2/01

15:43

Page 95

afloop van hun entreeverbod weer onbeperkt toegelaten. Toen hun gokgedrag na verloop van tijd toch weer uit de hand liep werd besloten tot een bezoekbeperking. Eén deed dat na te zijn aangesproken vanwege hardop vloeken en schelden over geleden verlies. De ander nam uit zichzelf het initiatief om een beperkt toegangsverbod te nemen. Twee van de drie geïnterviewden die alleen een bezoekbeperking hebben gehad, besloten dit op eigen initiatief te doen in een poging de, naar hun zin, te hoge bezoekfrequentie in te dammen. De derde nam een bezoekbeperking na te zijn aangesproken op een plotseling sterk gestegen bezoekfrequentie (zie hoofdstuk 5).

95

casino

28/2/01

15:43

Page 96

Resumé Uit het onderzoek kan niet alleen worden geconcludeerd dat het merendeel van de probleemspelers met een SOGS5+ niet wordt bereikt door het preventiebeleid maar ook dat een aanzienlijk deel van de bezoekers van Holland Casino een entreeverbod of bezoekbeperking aanvragen zonder dat sprake is van problematisch speelgedrag volgens het SOGS5+ criterium. In totaal heeft zeven procent van de respondenten uit de vragenlijst ooit een beschermende maatregel getroffen. Dertig procent van hen gaf aan op het moment problemen met gokken te hebben, terwijl twintig procent te kennen gaf die in het verleden te hebben gehad. De helft van de respondenten die ooit een beschermende maatregel heeft aangevraagd ontkent ooit problemen met gokken te hebben gehad. De conclusie kan zijn dat de helft van de beschermende maatregelen niet wordt aangevraagd omdat er acute gokproblemen zijn, maar juist om die te voorkomen. Dat probleemspelers geen beschermende maatregelen aanvragen heeft deels te maken met het gegeven dat ze niet op de hoogte zijn van die mogelijkheden (zie hoofdstuk 4). Voor een ander deel zal het echter te maken hebben met het niet onderkennen van het gokprobleem. Daarnaast kan het niet aanvragen van een beschermende maatregel te maken hebben met de weerstand die dit bij hen oproept. Men is van mening dat een gokprobleem door de gokker zelf dient te worden opgelost. Men wíl helemaal niet bereikt worden door het preventiebeleid. Evenals het aantal afgegeven signalen vertoont ook het aantal aangevraagde entreeverboden en bezoekbeperkingen met de tijd een stijgende lijn. Wanneer echter naar individuele personen wordt gekeken, valt op dat het aantal mensen dat een beschermende maatregel aanvraagt met de tijd een dalende lijn vertoont. Dat houdt in dat een deel van de stijging in het aantal aanvragen voor een beschermende maatregel kan worden verklaard door dezelfde personen die meerdere beschermende maatregelen aanvragen. Omdat de gegevens uit de dossiers op een periode van 27 maanden betrekking hebben kan niet worden achterhaald of ook het aantal nieuwe aanvragen met de tijd een stijgende lijn vertoont.

96

casino

28/2/01

15:43

Page 97

Hoofdstuk 8 Effecten van beschermende maatregelen

In dit hoofdstuk zal de effectiviteit van het preventiebeleid van Holland Casino worden besproken aan de hand van de vragenlijst, de sleutelfiguren, de dossiers en de diepte-interviews. Er zal worden ingegaan op de ervaringen van mensen met een entreeverbod of bezoekbeperking, op de effectiviteit van de nazorg en op de onvoorziene of onbedoelde neveneffecten van het beleid.

Ervaringen met beschermende maatregelen Een manier om de effectiviteit van het preventiebeleid te beoordelen is aan de hand van de ervaringen die mensen met beschermende maatregelen hebben gehad. Ook de ervaringen van de respondenten die ooit zijn aangesproken op hun speelgedrag komen hier aan de orde. We zullen echter beginnen met de ervaringen van de respondenten die in de vragenlijst aangaven ooit een entreeverbod te hebben aangevraagd. Figuur 35: Ervaringen met een entreeverbod (n=46)

Negatief 28.3%

Positief 54.3%

Anders 17.4%

Een deel van de respondenten (28%) had negatieve ervaringen met het entreeverbod, 17% had er noch negatieve noch positieve ervaringen mee. Een kleine meerderheid (54%) had derhalve positieve ervaringen met het entreeverbod. Het heeft voor een aantal mensen rust gebracht, waardoor ze (financieel) op adem konden komen, anderen hebben hun speelge-

97

casino

28/2/01

15:43

Page 98

drag onder controle gekregen. Een deel (15%) is na afloop van het entreeverbod overgeschakeld op een bezoekbeperking. Een aantal mensen gaf te kennen de nazorg als prettig te hebben ervaren en een goede begeleiding te hebben gekregen. Dertien van de 46 respondenten hadden vooral negatieve ervaringen met het entreeverbod. Een aantal van hen (7 respondenten) gaven aan dat zij ergens anders gewoon verder speelden: in het buitenland of in het illegale circuit. Drie respondenten gaven te kennen dat het entreeverbod alleen een tijdelijk effect had gehad. Eén persoon vond de nazorg zeer betuttelend. Een tweetal respondenten vond dat ze na afloop van het entreeverbod te makkelijk weer werden toegelaten. Figuur 36: Ervaringen met bezoekbeperking (n=26) Negatief 23.1%

Positief 50.0%

Anders 26.9%

De ervaringen van mensen met een bezoekbeperking zijn goeddeels vergelijkbaar met de ervaringen van de respondenten met een entreeverbod. Als negatief wordt ervaren dat het eigenlijk een vorm van uitstel is. Men gaat zitten wachten op de dagen dat men weer mag of men besteedt per keer meer geld. Eén persoon ging meteen acht keer achter elkaar en heeft vervolgens toch maar een entreeverbod genomen. De helft van de respondenten is positief over de bezoekbeperking: men is bewuster gaan spelen, sommigen hebben een aantal financiële problemen opgelost en beschouwen het als een adempauze. Anderen zijn weliswaar positief maar geven eveneens te kennen per keer meer geld uit te geven. Eén persoon heeft een bezoekbeperking genomen op het moment dat de speeltafels voor lagere inzetten (ƒ5,-) uit zijn favoriete casino verdwenen.

98

casino

28/2/01

15:43

Page 99

Figuur 37: Ervaringen met het aangesproken worden op het speelgedrag. Negatief 21.4%

Positief 42.9%

Anders 35.7%

Een groot deel van de respondenten die ooit zijn aangesproken op hun speelgedrag heeft dat als positief ervaren. Vier van de 27 hebben het als een uiterst negatieve ervaring beschouwd. Zij vonden het onrechtvaardig en onterecht dat ze werden aangesproken. De meeste anderen vonden het daarentegen wel prettig dat ze in de gaten werden gehouden. Sommigen zijn in eerste instantie overrompeld of zelfs kwaad, maar zien na verloop van tijd de positieve kanten er wel van in. Ik vond het primair onprettig maar toch ook wel goed, is wellicht een uitspraak die de meningen over en ervaringen met het aanspreekbeleid van Holland Casino het best karakteriseert. Ongeveer de helft van deze respondenten is specifiek aangesproken op hun frequente bezoek, de andere helft op risicovol speelgedrag. OASE en het BRS De effecten van een beschermende maatregel zullen in dit deel worden beoordeeld op grond van de ontwikkeling in de bezoekfrequentie. De dossiers van de mensen die een entreeverbod of bezoekbeperking hebben aangevraagd (en zijn opgenomen in OASE) zijn met andere woorden gekoppeld aan het bezoekersregistratiesysteem (BRS). Om de effecten van de beschermende maatregelen te meten zijn de personen in cohorten ingedeeld. Omdat de gegevens uit de dossiers betrekking hebben op een periode van 27 maanden zijn in totaal negen cohorten onderscheiden, die elk betrekking hebben op een periode van drie maanden. Het eerste cohort heeft in het 1e kwartaal van 1998 een beschermende maatregel getroffen. Het tweede cohort in het 2e kwartaal van 1998, et cetera. Het negende en laatste cohort betreft de personen die in het 1e kwartaal van 2000 een beschermende maatregel hebben aangevraagd. Voor elk cohort is, ook weer per kwartaal, de gemiddelde bezoekfrequentie berekend. Bovendien is een onderscheid gemaakt naar de soort maatregel (EV of BP) en naar de duur waarvoor de maatregel is aangevraagd (half jaar, jaar of onbepaalde tijd). In onderstaande

99

casino

28/2/01

15:43

Page 100

tabel zijn de gemiddelde bezoekfrequenties weergegeven voor het eerste cohort (de personen die in het 1e kwartaal van 1998 een beschermende maatregel hebben aangevraagd). Tabel 14: Gemiddelde bezoekfrequenties van het cohort dat in het 1e kwartaal van 1998 een maatregel heeft aangevraagd. Beschermende Duur maatregel

1e kwart. 1998 Entreeverbod ≤ Half jaar 4,6

Bezoek -beperking

Totaal

2e kwart. 1998 1,245

3e kwart. 1998 7,4

4e kwart. 1998 10,6

1e kwart. 1999 7,9

2e kwart. 1999 7,8

3e kwart. 1999 7,8

4e kwart. 1999 8,3

1e kwart. 2000 7,8

Jaar

3,8

0,0

0,0

0,0

5,2

8,5

7,0

6,3

5,9

Onbep. tijd

2,2

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,1

0,6

1,6

Totaal

3,7

0,3

1,8

2,6

4,8

6,6

5,8

5,7

5,5

≤ Half jaar

7,5

6,6

8,6

10,0

8,4

6,8

7,3

7,7

7,1

Jaar

4,7

7,8

4,6

4,6

6,9

9,5

9,5

7,6

8,1

Onbep. tijd

2,8

2,6

2,4

3,0

2,0

2,0

1,8

2,8

1,7

Totaal

5,8

5,4

6,2

6,9

7,0

7,3

7,5

7,1

6,9

≤ Half jaar

6,2

4,1

8,0

10,3

9,2

7,2

7,5

8,0

7,4

Jaar

4,1

1,5

1,4

1,4

5,8

8,8

7,7

6,7

6,6

Onbep. tijd

2,4

0,7

0,7

0,8

0,6

0,6

0,5

1,1

1,9

Totaal

4,5

2,2

3,5

4,2

5,7

6,9

6,4

9,2

6,1

De gemiddelde bezoekfrequenties lijken samen te hangen met de duur waarvoor de maatregel is aangegaan. Bij de groep mensen die een entreeverbod voor een half jaar zijn aangegaan, blijkt dat de gemiddelde bezoekfrequentie na afloop van dat halve jaar sterk stijgt. Blijkbaar grijpen relatief velen de vervaldatum van de beschermende maatregel aan om het casino weer te bezoeken. Hoewel de stijging van de bezoekfrequentie zich ook in het 4e kwartaal lijkt voort te zetten daalt die in de periode daarna en stabiliseert zich op rond de 8 keer per maand. Een vergelijkbaar beeld zien we bij de mensen die een entreeverbod voor de duur van een jaar hebben aangevraagd, zei het dat de stijging van de gemiddelde bezoekfrequentie zich niet na een half jaar maar na een jaar inzet, in het 1e en 2e kwartaal van 1999. In de tijd die daarop volgt daalt de bezoekfrequentie weer langzaam en komt in het 1e kwartaal (twee jaar na aanvraag van de maatregel) uit op gemiddeld 6 keer per maand. De mensen die een entreeverbod voor onbepaalde tijd hebben aangevraagd hebben door de loop van de tijd de laagste bezoekfrequenties. Zij doen het met andere woorden het beste. Toch blijkt ook een klein deel van hen, twee jaar na de aanvraag voor het entreeverbod, weer met enige regelmaat naar het casino te gaan. Voor wat betreft de bezoekbeperking geldt eveneens dat na afloop van de periode waarvoor de beperking is aangegaan een stijging te zien is in de bezoekfrequentie. Voor de mensen die een bezoekbeperking zijn aangegaan voor de periode van een half jaar zien we in het 45. Dat de gemiddelde bezoekfrequentie in dit kwartaal niet gelijk is aan nul heeft te maken met het gegeven dat een deel van de entreeverboden voor een periode korter dan een half jaar is aangevraagd.

100

casino

28/2/01

15:43

Page 101

derde kwartaal 1998 een stijging van het aantal bezoeken. Ten tijde van de bezoekbeperking lag dat gemiddeld op zeven keer per maand maar stijgt direct na afloop van de beperking tot bijna 9 keer per maand. Daarna daalt de bezoekfrequentie weer en stabiliseert zich rond de 7 keer per maand. Ook voor de mensen die een bezoekbeperking voor een jaar hebben aangevraagd stijgt de bezoekfrequentie na dat jaar plotseling sterk om vervolgens weer langzaam af te nemen. De mensen die een bezoekbeperking voor onbepaalde tijd hebben aangevraagd blijken hun bezoekfrequentie het meest stabiel te houden en ligt over een periode van ruim twee jaar op gemiddeld 1 à 2 keer per maand. Eenzelfde beeld kan ook worden geschetst voor de andere cohorten. Vanwege de overzichtelijkheid zijn deze echter in bijlage 5 weergegeven. Ter illustratie willen we hier wel het vijfde cohort (mensen die in het 1e kwartaal 1999 een beschermende maatregel hebben getroffen) en laatste cohort weergeven (degenen die dat in het 1e kwartaal van 2000 hebben gedaan). Tabel 15: Gemiddelde bezoekfrequenties van het cohort dat in het 1e kwartaal van 1999 een maatregel heeft aangevraagd. Beschermende Duur maatregel

1e kwart. 1998 Entreeverbod ≤ Half jaar 4,7

Bezoek -beperking

Totaal

2e kwart. 1998 10,7

3e kwart. 1998 13,0

4e kwart. 1998 16,7

1e kwart. 1999 10,4

2e kwart. 1999 0,946

3e kwart. 1999 6,0

4e kwart. 1999 7,9

1e kwart. 2000 7,6

Jaar

4,1

9,6

10,9

14,0

9,0

0,0

0,0

0,0

5,4

Onbep. tijd

3,6

7,2

8,9

10,8

6,5

0,0

0,0

0,0

0,0

Totaal

4,1

9,2

10,8

13,7

8,7

0,2

1,4

1,9

4,5

≤ Half jaar

5,7

12,3

14,3

15,5

15,3

8,0

11,0

9,1

9,0

Jaar

3,8

8,4

9,7

12,3

10,1

5,0

5,1

5,0

9,5

Onbep. tijd

2,3

3,3

4,1

3,7

4,8

3,2

2,9

2,1

1,5

Totaal

4,2

8,9

10,4

11,9

11,0

5,7

6,9

6,0

7,9

≤ Half jaar

5,1

11,3

13,5

16,2

12,4

3,8

8,0

8,4

8,2

Jaar

4,0

9,3

10,5

13,5

9,3

1,5

1,5

1,5

6,6

Onbep. tijd

3,3

6,3

7,8

9,1

6,1

0,7

0,7

0,5

0,4

Totaal

4,1

9,1

10,7

13,2

9,4

1,9

3,1

3,1

5,5

In bovenstaande tabel zijn de gemiddelde bezoekfrequenties weergegeven van de mensen die in het 1e kwartaal van 1999 een beschermende maatregel hebben aangevraagd. Opvallend is dat voorafgaand aan de beschermende maatregel de bezoekfrequentie in veel gevallen stijgt en blijkbaar de aanleiding is geweest om de maatregel aan te vragen. Opvallend is ook dat naarmate mensen vaker komen zij eerder een maatregel voor een half jaar dan een jaar aanvragen. De groep mensen die de beschermende maatregel voor onbe46. Dat de gemiddelde bezoekfrequentie in dit kwartaal niet gelijk is aan nul heeft te maken met het gegeven dat een deel van de entreeverboden voor een periode korter dan een half jaar is aangevraagd.

101

casino

28/2/01

15:43

Page 102

paalde tijd heeft aangevraagd hebben een jaar daarna de laagste bezoekfrequenties. De patronen van een stijgende bezoekfrequentie, die voorafgaan aan het nemen van een beschermende maatregel, zien we nog duidelijker terug wanneer het cohort wordt bekeken van personen die in het 1e kwartaal van 2000 een maatregel hebben aangevraagd. Tabel 16. Gemiddelde bezoekfrequenties van het cohort dat in het 1e kwartaal van 2000 een maatregel heeft aangevraagd. Beschermende Duur maatregel

1e kwart. 1998 Entreeverbod ≤ Half jaar 4,2

Bezoek

3e kwart. 1998 9,8

4e kwart. 1998 10,5

1e kwart. 1999 11,6

2e kwart. 1999 13,5

3e kwart. 1999 15,8

4e kwart. 1999 19,5

1e kwart. 2000 12,8

Jaar

2,3

5,8

5,8

6,8

7,2

8,3

9,1

12,3

8,2

Onbep. tijd

2,2

5,1

4,7

5,6

6,5

7,0

6,5

8,7

6,8

Totaal

2,7

6,3

6,2

7,0

7,8

8,8

9,2

12,0

8,5

≤ Half jaar

3,2

7,3

7,7

9,1

8,7

9,3

12,8

15,0

15,9

Jaar

6,8

15,2

17,1

18,2

16,3

16,4

16,2

18,3

12,8

Onbep. tijd

2,6

4,3

5,4

6,4

6,5

5,9

6,6

9,4

10,0

Totaal

3,9

8,2

9,3

10,5

9,9

9,9

11,3

13,7

12,8

≤ Half jaar

3,9

8,8

9,25

10,1

10,8

12,4

15,0

18,3

13,6

Jaar

3,2

7,6

7,9

9,0

8,9

9,8

10,5

13,5

9,1

Onbep. tijd

2,3

5,0

4,9

5,7

6,5

6,8

6,5

8,8

7,2

Totaal

2,9

6,6

6,7

7,6

8,2

9,0

9,6

12,3

9,3

-beperking

Totaal

2e kwart. 1998 9,4

Hoewel de bovenstaande benadering van de gegevens uit OASE en het BRS bepaalde trends duidelijk maakt is het nauwkeuriger om te kijken welk deel van de eerder onderscheiden cohorten vaker dan 8 keer per maand naar het casino gaat. Dat levert voor de mensen die in het eerste kwartaal van 1998 een beschermende maatregelen hebben aangevraagd het onderstaande overzicht op. Tabel 17. Deel van de personen (in %) die in het 1e kwartaal van 1998 een beschermende maatregel hebben aangevraagd, en vaker dan 8 keer per maand het casino bezoekt. Beschermende Duur maatregel

1e kwart. 1998

2e kwart. 1998

Entreeverbod ≤ Half jaar

3,6

0,747

Jaar

1,8

0,0

Onbep. tijd

0,0

0,0

≤ Half jaar

2,9

Jaar Onbep. tijd

Bezoekbeperking

3e kwart. 1998

4e kwart. 1998

1e kwart. 1999

2e kwart. 1999

3e kwart. 1999

4e kwart. 1999

1e kwart. 2000

8,6

17,1

10,0

8,6

0,0

0,0

3,3

10,0

8,6

11,4

10,0

7,6

6,6

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

7,6

0,0

0,9

1,248

9,4

14,0

10,0

7,6

9,9

9,4

8,8

1,4

0,0

0,0

0,0

5,5

12,4

11,0

10,3

9,0

0,0

0,0

0,0

2,2

0,0

2,2

2,2

0,0

2,2

47. Dat een deel van de personen vaker dan acht keer het casino heeft bezocht komt omdat sommige entreeverboden voor een periode korter dan een half jaar zijn aangevraagd. 48. Zie boven. 102

casino

28/2/01

15:43

Page 103

Ook hier zien we weer dezelfde trends als in de vorige tabellen. Als we bijvoorbeeld kijken naar de mensen die voor de periode van een half jaar een entreeverbod hebben aangevraagd, de eerste rij, dan zien we na afloop van de maatregel (in het 3e kwartaal van 1998) dat 8,6 procent van de mensen vaker dan 8 keer per maand in het casino is geweest. In het 4e kwartaal loopt dit percentage op tot zeventien procent om vervolgens vanaf het eerste kwartaal van 1999 weer te dalen tot rond de tien procent. In het eerste kwartaal van 2000 komt acht procent van de mensen die in het 1e kwartaal van 1998 een entreeverbod hebben aangevraagd voor de duur van een half jaar (dus twee jaar na de aanvraag) vaker dan acht keer per maand naar casino. Voor de groep die in het eerste kwartaal van 1998 een bezoekbeperking voor de duur van een half jaar heeft aangevraagd, komt 8,8%, twee jaar na dato, vaker dan acht keer per maand in een vestiging van Holland Casino. De mensen die een entreeverbod voor de duur van een jaar hebben aangevraagd lijken hun bezoekfrequenties beter in de hand te houden dan degenen die dat voor een periode van een half jaar hebben aangevraagd. Ook hier blijkt echter weer dat het grootste deel van de mensen die voor een onbepaalde tijd een beschermende maatregel hebben aangevraagd in de periode erna nooit vaker dan 8 keer per maand in het casino is geweest. In het derde kwartaal van 1999, 1? jaar na de aanvraag van het entreeverbod komt 96% helemaal niet in het casino. In het eerste kwartaal van 2000 neemt toch opeens een aanzienlijk deel de stap om weer te gaan gokken en naar het casino te gaan. Slechts 1 procent doet dat echter vaker dan twee keer per week. Als kanttekening hierbij moet gesteld worden dat juist de mensen die een beschermende maatregel voor onbepaalde tijd aanvragen ook daarvoor een relatief lage bezoekfrequentie hadden. Tabel 18. Deel van de personen (in %) die in het 1e kwartaal van 1999 een beschermende maatregel hebben aangevraagd, en vaker dan acht keer per maand het casino bezoekt. Beschermende Duur maatregel

1e kwart. 1998 Entreeverbod ≤ Half jaar 4,0

Bezoekbeperking

2e kwart. 1998 13,7

3e kwart. 1998 19,4

4e kwart. 1998 26,6

1e kwart. 1999 12,9

2e kwart. 1999 0,0

3e kwart. 1999 4,8

4e kwart. 1999 5,6

1e kwart. 2000 8,1

Jaar

3,0

9,5

17,0

16,7

8,7

0,0

0,0

0,0

5,3

Onbep. tijd

2,8

9,2

9,9

14,1

6,3

0,0

0,0

0,0

0,0

≤ Half jaar

4,5

20,5

21,6

28,4

21,6

4,549

14,8

13,6

11,4

Jaar

1,8

13,6

8,2

20,0

7,3

0,9

0,9

1,8

12,7

Onbep. tijd

2,3

2,3

4,7

4,7

2,3

0,0

0,0

0,0

0,0

In bovenstaande tabel is het deel van de mensen weergegeven die in het 1e kwartaal van 1999 een beschermende maatregel hebben aangevraagd, en vaker dan acht keer per maand het casino bezoekt. Het valt op dat de het deel van de mensen dat vaker dan acht keer per maand naar het casino gaat toeneemt, tot het moment dat de maatregel wordt aangevraagd. Na afloop van de termijn van de maatregel komt een deel van weer vaker dan acht 49. Dat een deel van de personen vaker dan acht keer het casino heeft bezocht komt omdat sommige bezoekbeperkingen voor een periode korter dan een half jaar zijn aangevraagd.

103

casino

28/2/01

15:43

Page 104

keer per maand. Dat loopt, een jaar na afloop van de maatregel, op tot meer dan tien procent van de mensen die een bezoekbeperking hadden aangevraagd. Dat geldt voor een kleiner deel van de personen die een entreeverbod hebben aangevraagd: een jaar na afloop van het entreeverbod komt vijf procent vaker dan acht keer per maand.

Beoordeling preventiebeleid De geïnterviewde sleutelfiguren: vestigingsdirecteuren, managers Security & Risk Control en floormanagers, zijn het unaniem eens dat de huidige maatregelen en protocollen voldoende zijn voor een goed preventiebeleid. Met nog meer maatregelen ga je misschien de taak overnemen van de Jellinek [een instelling voor de verslavingszorg, red]. Dat is niet de bedoeling. We moeten natuurlijk wel een casino blijven. Ieder zijn vakgebied. Je moet de balans zien te vinden door wél de probleemspelers eruit te halen. Waarschijnlijk haal je ze er niet voor honderd procent uit, dat kan ook haast niet, maar wel het grootste gedeelte, en daar kun je afspraken mee maken. Ik denk dat de methode die er nu ligt, die weg, die routing, dat dit wel een goede weg is. Die is ook nog te overzien voor iedereen. Dat werkt. Het moet ook overzichtelijk zijn. Het moet geen handleiding zijn van driehonderd bladzijden om te gaan kijken wat je nou wel en niet moet doen. Het moet makkelijk op te pakken zijn voor iedereen. Hoe ingewikkelder je het maakt, hoe hoger de drempel wordt om ook te signaleren. Als ik telkens twee keer de papieren moet doorworstelen en vijfhonderd formulieren moet invullen, word ik daar natuurlijk niet vrolijk van. [Floormanager] Voorlopig blijft het voor de afdeling Security & Risk Control prioriteit om andere afdelingen ervan te overtuigen dat het preventiebeleid niet haaks staat op de omzet. De managers Security & Risk Control vertellen dat de mentaliteit van de rest van het personeel is veranderd in vergelijking met een aantal jaren geleden. Enerzijds omzet en anderzijds preventie, dat is ook vreemd. Tussen beide is echter wel een mooie balans gevonden, terwijl dat heel lastig is. Ik denk dat zoals het nu gaat er een heel mooi evenwicht is tussen enerzijds het beperken van de risico’s van het spel en anderzijds de omzet. Als organisatie heb je de keus, je doet het of je doet het niet. En als je het doet, moet je het ook goed doen. Het wordt steeds duidelijker voor iedereen hoe het op een gegeven moment moet gaan lopen. En de acceptatie is er gewoon. Er wordt niet meer gestreden over wel of geen beleid. Het is gewoon helder. [Manager SRC] Een floormanager brengt zijn mentaliteitsverandering als volgt onder woorden: Ja, die indruk hadden de mensen op de werkvloer in het begin, de spanning tussen preventie en service. Dat was ook ónze eerste reactie. Maar aan de andere kant zijn we als

104

casino

28/2/01

15:43

Page 105

bedrijf ook niet gebaat bij negatieve publiciteit die mensen er zelf aan zouden kunnen geven, dat we de naam zouden krijgen dat je bij Holland Casino bij de enkels wordt omgekeerd en daarna de straat opgeschopt. Als bedrijf heb je veel meer baat om op lange termijn gasten binnen te hebben die het hier naar hun zin hebben. Waar je als bedrijf meer bij gebaat bent om die lang binnen te houden dan mensen die veel te ver gaan en de sfeer bederven. Bezoekers die een anti-reclame voor het bedrijf zijn en ook zichzelf zwaar in de weg zitten. Het aantal mensen dat je dan de toegang gaat weigeren of een bezoekbeperking laat nemen, staat niet in verhouding tot het aantal mensen dat hier gezellig binnenkomt. Je moet de sfeer ook een beetje bewaken. Het is net als in het café: als iemand genoeg heeft gehad, moet je hem niet door blijven schenken. Dat leuke stel dat daarnaast zit, zit zich te ergeren en komt de volgende keer niet meer, met zo’n lallende vent naast zich. [Floormanager] De plannen voor de toekomst vervullen enkele managers Security & Risk Control met enige zorg. Vanaf 1994 is ons statement: KSV-beleid gaat voor het maken van winsten. Nu met de verandering van de markten, de concurrentie die gaat komen, verwacht ik dat de winst weer belangrijk wordt. Nu nog niet, maar ik verwacht dat het straks moeilijker gaat worden dan tot nu toe. [Manager SRC]

Onvoorziene effecten van het preventiebeleid Om terug te komen op het in de inleiding geschetste fictieve alcoholpreventiebeleid naar analogie van het preventiebeleid van Holland Casino wordt één probleem meteen duidelijk. Om een entreeverbod voor de horeca in Nederland te kunnen handhaven is de medewerking van alle horecaondernemers en alcoholverkooppunten van groot belang. Als iemand in het ene café geen drank meer krijgt, gaat hij wel naar een ander. Dergelijke onvoorziene, of beter, onbedoelde effecten van het beleid zien we terug bij een deel van de bezoekers van Holland Casino die een beschermende maatregel hebben getroffen. We zien dit ondermeer terug bij de casino’s aan de grens van Nederland. Het entreeverbod is nog zeker niet internationaal. En een speler is echt wel bereid om twee- of driehonderd kilometer te rijden. Bij ons is het knelpunt dat wij hier dicht bij de grens zitten en mensen dus uit kunnen wijken naar België of Duitsland. [Manager SRC] Ook de monopoliepositie van Holland Casino in Nederland is niet geheel sluitend. In bepaalde steden is het mogelijk om in het illegale circuit roulette en blackjack te spelen. Zoals ook uit de diepte-interviews zal blijken, vormen deze gelegenheden een alternatief voor een deel van de mensen die een beschermende maatregel hebben aangevraagd. Ruim tien procent

105

casino

28/2/01

15:43

Page 106

van de respondenten die een beschermende maatregel hebben aangevraagd speelden ooit in het illegale circuit.

Effecten van de beperkende maatregelen: diepte-interviews. In het volgende deel zal een aantal effecten van beschermende maatregelen volgens de geïnterviewde probleemspelers worden beschreven. Hierbij komen de alternatieven die een aantal probleemspelers zoekt om te kunnen gokken tijdens entreeverbod of bezoekbeperking bij Holland Casino. Verder wordt ingegaan op de veranderingen in het gokgedrag die mogelijk optreden na het nemen van een beschermende maatregel en op de terugkomgesprekken die sommigen hadden na verloop van de beschermende maatregel. Tot slot komen tevens de probleemspelers aan bod die hulp hebben gezocht bij de reguliere hulpverlening of zelfhulpgroepen en het effect van beschermende maatregelen hierbij. Alternatieven om te gokken tijdens een entreeverbod. Een van de onderzoeksvragen met betrekking tot de effectiviteit is of probleemspelers met een entreeverbod alternatieven zoeken om te gokken. Wijkt men bijvoorbeeld uit naar het illegale circuit of naar het buitenland ten tijde van het entreeverbod voor Holland Casino? Dertien van de 24 geïnterviewden met een entreeverbod hebben geen alternatieven om te gokken gezocht ten tijde van het entreeverbod. Elf personen met een entreeverbod deden dit wel. Vier gingen gokken in het buitenland, drie geïnterviewden gokken zowel in het buitenland als in het illegale circuit. Drie geïnterviewden weken uit naar de amusementshallen en één persoon zocht een alternatief in diverse telefoonspelletjes. Tijdens dat entreeverbod kon ik natuurlijk geen vestiging van Holland Casino meer in. Dat had ik wel geprobeerd trouwens, maar dat lukt dus echt niet. Maar na een tijdje begint dat toch te kriebelen en wil je eigenlijk wel weer gokken. Dus pak je de trein naar Duitsland. Daar heb je dus ook van dat soort tenten, ook allemaal legaal. Maar daar geldt niet het Nederlandse systeem, dus kon je daar gewoon gaan gokken. Maar het is wel een hele onderneming en in die zin is het wel een belemmering. Wel een verschil om, of naar Amsterdam waar je binnen vijf minuten bent, of tweeënhalf uur in de trein zitten. Het scheelt in het begin natuurlijk wel, want je gaat niet een paar keer per week naar Duitsland, maar later zocht ik wel weer alternatieven dichter bij huis. Ab, 36 jaar. De afstand en de moeite van het reizen naar het buitenland droegen bij aan een lagere bezoekfrequentie dan men daarvoor in Holland Casino had. Soms probeerden geïnterviewden dat te compenseren door langer te gaan. Ik ging naar Duitsland en België. Niet meer elke dag natuurlijk, want dat is te ver. Dan ging ik naar Wiesbaden en dan ging ik gewoon twee of drie dagen. Vrijdag weg en zondag terug. Jerry, 61 jaar.

106

casino

28/2/01

15:43

Page 107

Twee geïnterviewden die in de buurt van de grens wonen, melden ook dat zij uitweken naar de buurlanden. Hoewel het voor hen een minder moeizame onderneming was dan voor degenen die ver van de grens wonen, vertellen zij dat ze toch minder naar de buitenlandse casino’s gingen dan, voorheen, naar Holland Casino. Het was niet zo heel ver om naar Duitsland te gaan om te spelen, maar toch gebeurde dat minder vaak. Alleen als ik me heel ellendig voelde en gewoon niet meer wist wat ik kon doen. Barend, 51 jaar. Ik had natuurlijk mazzel dat ik in een grensstreek woonde. Ik kon naar Aken en ging ook wel eens naar Spa. Maar ik ging toch niet zo vaak. Ik vond het namelijk wel een kick dat ik het ook zo bleek te kunnen. Wat meer gecontroleerd gokken. Imar, 46 jaar. Een ander kwam er tijdens zijn entreeverbod achter dat hij het gokken echt niet kon laten. Hij ging regelmatig naar het buitenland om te kunnen spelen, hetgeen uiteindelijk voor hem een reden was om na afloop van zijn entreeverbod geen verdere beperkende maatregelen meer te nemen. Dan krijg je zo’n intakegesprek bij Holland Casino als je er weer in wil. En ik had ze gemist hoor, Holland Casino. Ik heb handen met geld uitgegeven om telkens naar Duitsland te moeten rijden. Wat dat betreft kon ik het net zo goed hierheen brengen. Op een gegeven moment zegt die vent van: ‘Weet u het zeker? Wilt u toch geen beperking voor eens per maand?’ Ik zei: ‘Joh, doe mij een plezier. Hier heb je 175 piek voor een jaarkaart. Laat dat gesprek maar zitten en laat me er weer in.’ Alfons, 45 jaar. Het illegale circuit Drie geïnterviewden melden naar gedoogde illegale casino’s te zijn uitgeweken. Zij namen een entreeverbod in Holland Casino in een poging een punt achter de gokcarrière te zetten. Na een tijdje werd de drang om te spelen te groot, maar kon men Holland Casino niet meer in. Dan ging men naar het illegale casino. Ik werk vlak bij een bekend gedoogd illegaal casino, dus ik kan zo vanuit mijn werk zo veel gokken als ik wil, ook al ben ik nog zo uitgeschreven bij Holland Casino. Enige enge daar is wel het gebrek aan een sluitingstijd. Als ik binnen ben daar, dan wil het wel eens zo zijn, dat ik daar een paar dagen binnenblijf. Dan vergeet je alles. Ik was een keer vrijdagmiddag uit mijn werk gaan gokken en kwam zondagavond pas naar buiten. Frits, 34 jaar. Een aantal personen kwam vroeger wel eens in illegale casino’s, maar zeggen dat die inmiddels dicht zijn of dat ze dergelijke plaatsen niet meer weten te vinden. De drie geïnterviewden die het illegale circuit frequenteerden tijdens hun entreeverbod, kwa-

107

casino

28/2/01

15:43

Page 108

men vóór hun entreeverbod ook in de illegale casino’s. De meeste geïnterviewden die nooit in het illegale circuit hebben gegokt, zeggen dit ook nooit een optie te zullen vinden ten tijde van een entreeverbod. Zij melden dergelijke casino’s niet te kennen of hebben het idee dat het er oneerlijk aan toe gaat. Men zegt zich onveilig te zullen voelen in illegale casino’s, in tegenstelling tot in Holland Casino, en zal daarom nooit dergelijke plaatsen opzoeken, ook al wil men nog zo graag gokken. Gokken in dergelijke illegale gokhuizen voelde voor een aantal alsof men echt heel laag is afgegleden. Kijk, ik had toch het idee dat, zolang ik gokte in Holland Casino het allemaal nog wel mee viel, op de een of andere manier. Zolang ik maar niet in van die duistere gokhuizen terecht zou komen, want dan ben je toch wel heel diep gezonken. Henk, 60 jaar Een geïnterviewde zegt zich nooit een beperkende maatregel te hebben laten opleggen, ondanks de grote problemen die het gokken in zijn leven veroorzaakt heeft. Hij was er namelijk van overtuigd dat hij dan in het illegale circuit zou gaan gokken. Amusementscentra Drie geïnterviewden gingen gokken in de amusementscentra ten tijde van hun entreeverbod. Dit zijn voornamelijk automatenspelers. Het spelen in amusementscentra bevredigde de gokbehoefte echter minder, aangezien de bedragen die er gewonnen kunnen worden lager zijn of omdat men de automaten in deze centra minder aantrekkelijk vindt dan die in Holland Casino. Tafelspelers zullen in de huidige situatie bij de amusementscentra weinig van hun gading vinden, aangezien er geen tafelspelen kunnen worden gespeeld. Veel tafelspelers onder de geïnterviewden melden dat zij ‘niets met gokkasten hebben’ en deze dus ook niet zouden opzoeken ten tijde van een entreeverbod. In de eerste periode van dat jaar dat ik niet mocht, ben ik een alternatief gaan zoeken. Ging ik naar die speelhallen, kon je er een kwartje ingooien. Maar dan denk je al snel: ‘Wat zit ik hier te doen? Dit is peanuts.’ Je bent gewend met meer geld te spelen, dus dit bevredigde niet echt. Maar het was toch die drang naar de kast. Rebecca, 43 jaar. De personen die, naast het casino, tevens ervaring hadden met amusementshallen beschrijven die als een opstap naar het casino (“het echte werk”). ‘Een gokker die eenmaal aan het casino is gewend zal niet snel meer aan zijn trekken komen in een amusementshal’, aldus deze geïnterviewden. Alternatieven tijdens bezoekbeperking De tien personen met ervaringen met een bezoekbeperking vertellen bijna allemaal dat zij geen alternatieven hebben gezocht om vaker te kunnen gokken dan hun beperking hen toestond. Wel werd de beperking optimaal benut. Wanneer men een beperking van vier keer per maand had, dan ging men ook vier keer per maand. De meesten vinden wel dat een bezoekbeperking een bepaalde rust gaf: men wist waar men aan toe was en hoe vaak men

108

casino

28/2/01

15:43

Page 109

mocht gaan. Men hoefde zich verder niet druk te maken, want men kon er toch niet váker heen. Voor een aantal gaf het tevens financiële rust. De meerderheid van de geïnterviewden met een bezoekbeperking zegt per keer wel meer geld te besteden, omdat men vaak wat langer bleef dan voorheen: ‘Je moet optimaal gebruik maken van de keren dat je naar binnen mag, natuurlijk.’ Echter, doordat de bezoekfrequentie lager was dan voorheen was de financiële balans minder negatief voor de meeste personen met een bezoekbeperking. Eén geïnterviewde vormde daar echter een uitzondering op. Die beperking sloeg voor mij eigenlijk nergens op. Ik mocht vier keer per maand. Maar je mag wel de hele dag en ik potte mijn gokgeld gewoon op voor die vier dagen per maand. Ik probeerde mezelf wel in te houden, hoor, door een deel van mijn geld thuis te laten. Op die dag mocht ik zo vaak naar binnen als ik wilde. Dus ging ik regelmatig even naar huis om nog wat geld op te halen. Soms kwam ik dan wel vier keer opnieuw terug. Dus ja, dan kan je alsnog zestien keer per maand naar binnen in feite. Financieel gezien hielp dat mij nauwelijks. Frits, 34 jaar. Twee geïnterviewden waren ronduit ontevreden over de bezoekbeperking. Ze vonden de regeling betuttelend. Eén geïnterviewde gokte er dan wel iets minder vaak door, maar vond dat ze zelf moest kunnen bepalen wanneer ze wel of niet ging. Ze had er spijt van en wachtte de afloop van de termijn af. De andere was de enige, van de geïnterviewden met een bezoekbeperking, die wel alternatieven had opgezocht om vaker te kunnen gokken dan haar beperking van acht keer per maand toeliet. Als ik acht keer geweest was, dan kon ik niet meer in Nederland en ging ik naar België of Duitsland. In die Holland Casino vestiging waar ik meestal kwam, leek het op een gegeven moment wel een rage. Iedereen leek wel een bezoekbeperking te hebben. Want ja, een hoop mensen zie je daar vaak en je leert mekaar wel globaal kennen. Er vielen er trouwens ook een hoop af. Die verliezen en zie je niet meer terug. Maar goed, we hadden op een gegeven moment een groepje, waarvan de meesten een bezoekbeperking hadden. Als we dan niet meer mochten die maand, spraken we gewoon af bij Holland Casino en vertrokken we van daaruit naar Knokke met zijn allen. Dat gebeurde niet zo vaak natuurlijk, maar dat is wel een paar keer voorgekomen. Rita, 36 jaar. Verandering gokgedrag? Dertien personen met een entreeverbod zochten geen alternatieven om te gokken ten tijde van het verbod. Voor hen betekende dat een radicale, meestal tijdelijke, verandering in het gokgedrag. De meesten hadden er in het begin van de periode van het entreeverbod moeite mee om niet te kunnen gokken, maar na verloop van tijd werd dat minder. De drang om te gaan nam af en men kon een poging doen om problemen die door gokken waren ontstaan, op te lossen. Voor het casino had ik een verbod, dus daar kon ik gewoon niet heen, simpel. Maar de

109

casino

28/2/01

15:43

Page 110

problemen waren natuurlijk niet zomaar verdwenen, integendeel daar was ik nu vol tegenaan gelopen. Ik heb toch een aantal maatregelen moeten nemen. Ik was altijd gewend geweest geld te hebben, maar nu had ik al mijn pasjes en creditcards ingeleverd. En ik heb toen zeker negen maanden zakgeld gehad. Ik kreeg een geeltje (25 gulden) per week. Ik moest de waarde van geld opnieuw leren kennen. Heel leerzaam, met dat geeltje moest ik het dan maar zien te doen: pakje shag, een lunch in de kantine en het was al weer bijna op, verschrikkelijk vond ik dat. Maar ja, dat was wel mijn eigen schuld. Dick, 39 jaar. Zoals we eerder zagen konden de overige elf geïnterviewden met een entreeverbod de drang om te gokken niet weerstaan en zochten toch naar alternatieven om te gokken. Terugkomgesprekken De meeste geïnterviewden zijn, na een periode met een beschermende maatregel, terug gegaan naar Holland Casino om te gokken. Zeventien van de 24 personen met een entreeverbod melden dat zij een terugkomgesprek hebben gevoerd met een medewerker van Security & Risk Control. Tijdens zo’n gesprek werden de argumenten, die destijds tot een entreeverbod hadden geleid, doorgenomen en werd gewezen of soms zelfs aangedrongen op de mogelijkheid van een bezoekbeperking. In vijf van de zeventien gevallen resulteerde het terugkomgesprek in een bezoekbeperking. Ik had dat jaar dus een verbod gehad, maar bij mij moet overal een kop en een kont aan zitten. Als dat jaar voorbij is, dan wil ik ook weer weten waar ik aan toe ben. Dus in die zin heb ik het casino opgebeld, zo van: het jaar is voorbij, mag ik nou weer naar binnen? Nee, dat kon zomaar niet, daar moest eerst over gepraat worden. Ik ben dus maar gaan praten. Als je daar dan aankomt, dan word je dus apart genomen. Ik had zelfs een afspraak. Het gesprek ging toen over het afgelopen jaar en de aanleiding om dat verbod aan te vragen. Ik heb daar maar heel beperkt iets over gezegd. Ik had zoiets van: ‘Dat gaat jou eigenlijk geen zak aan.’ Ik vertel de kastelein ook niet waarom ik geen bier meer drink. Maar goed, ik heb hem verteld dat de problemen van toen waren opgelost en dat ik gewoon wat rust nodig had gehad, want het ging niet goed. En toen vroeg hij: ‘Wat wil je nou? Wil je het helemaal opheffen of wil je een beperkt toegangsverbod?’ Toen dacht ik: ‘Laat ik nou maar voorzichtig blijven en een beperkt verbod nemen’, nadat hij me eerst verteld had wat dat nou was. Uiteindelijk kwamen we uit op vier keer per maand. Dick, 39 jaar. Ruim een jaar niet geweest en toen ben ik gaan bellen en zeiden ze dat als ik zou komen ik met iemand zou kunnen spreken. En dan vragen ze of het wel verstandig is om weer onbeperkt te komen, want dat wilde ik eigenlijk. Ik wilde het helemaal zelf bepalen, omdat als mijn man en zijn collega’s naar het casino gaan, ik moeilijk kan zeggen dat ik niet mag. Dan weten zij het ook. Toen zei hij: ‘Ja, maar mevrouw, zo werkt dat natuurlijk niet, dan gaat u gewoon maar niet mee.’ Dat stukje maatschappelijk werk dat zij verrichten is wel goed, hoor. Want hij had wel gelijk. Als ik een verbod heb verdwijnt na een

110

casino

28/2/01

15:43

Page 111

tijdje de drang, tot je weet dat je weer kan. Met een beperking heb ik ook de drang wel, maar dan kan ik gelukkig niet te vaak. Ik werd eerst nog boos, want ik werd toch een beetje behandeld alsof ik een crimineel ben, maar uiteindelijk heb ik het toch maar gedaan. Eerst zei ik: ‘Vier keer in de maand, dan.’ ‘Weet u dat wel zeker?’ Toen heb ik toch maar twee keer in de maand genomen, ter bescherming van mezelf. Rebecca, 43 jaar De overige geïnterviewden wisten de medewerkers er tijdens het terugkomgesprek van te overtuigen dat de problemen tot het verleden behoorden en een beperkende maatregel niet nodig was. Zij werden weer onbeperkt toegelaten. Maar dat gesprek stelde niet zoveel voor. Dat was gewoon een babbeltje en meer ook niet. Hij vroeg wel of ik nog een beperkt verbod wilde, dus dat had ik gewoon kunnen opgeven. En dat kan ik nog steeds, maar daar heb ik geen gebruik van gemaakt. Bas, 42 jaar De eerste keer was dat gesprek een noodzakelijk kwaad. Ik wilde naar binnen en had zoiets van: ‘Wat loop je nou te emmeren? Ik wil nu naar binnen en iedere minuut dat jij zit te ouwehoeren had ik daar kunnen zitten.’ De tweede keer was het na een maand of zestien, toen ik dacht dat ik het onder controle had. En ik kreeg weer een gesprekje over de financiële problemen. En dus wat vragen over je situatie, ze houden dat allemaal in de gaten. Het schijnt dat als je de eerste paar maanden na dat gesprek meer dan twaalf keer komt, je weer wordt aangesproken. Maar ja, na die tweede keer had ik het inderdaad onder controle, dus dat is er toch niet van gekomen.” Rik, 35 jaar. Eén geïnterviewde heeft acht keer een entreeverbod gehad in ruim twintig jaar. De meeste entreeverboden had hij gedurende de jaren negentig. Hij beschrijft een patroon, dat hij de afgelopen tien jaar steeds een periode van drie tot vier maanden zeer regelmatig gokte waarin hij telkens ongeveer een bedrag van veertigduizend gulden verspeelde om zich vervolgens voor een jaar uit te laten schrijven. Na zo’n entreeverbod van een jaar werd hij telkens weer toegelaten zonder verdere beperkende maatregelen. Hij verbaasde zich erover dat het feit dat al die entreeverboden die hij had gehad blijkbaar niet werd meegewogen toen hij weer naar binnen wilde. Ik heb inmiddels acht keer een verbod gehad in totaal, in ruim twintig jaar, dus ik kan me voorstellen dat men denkt: ‘Wat een hopeloos geval.’ Maar toch het is wel zinvol voor mij. Je bent altijd bezig om te stoppen, altijd van: ‘Verdomme, lul, je leert het ook nooit.’ Ik wilde nieuwe doelen stellen in mijn leven, nieuwe plannen. […]Toen ik nog in de grensstreek woonde ging ik dan eenmaal per week naar Spa en vond ik dat ik het heel erg onder controle had. Maar toen ik in Den Haag woonde en me liet uitschrijven, gokte ik een jaar niet. Een jaar echt helemaal niet. En dat was ook wel nodig, hoor. [...] Op een gegeven moment was mijn angst dat ze me er nu na meerdere entreeverboden

111

casino

28/2/01

15:43

Page 112

niet meer binnen zouden laten. Vanuit het casino kan ik me voorstellen dat ik een welkome gast ben, die nooit lastig is en ook veel geld komt brengen. En dan na een tijdje weer aankomen om een entreeverbod… Maar de keren dat ik weer terug wilde, vertelde ik steeds weer hetzelfde verhaal. Al mijn schulden weggewerkt, leventje weer op de rails en ik vind het een leuk spel, blabla. ‘Nou mooi’, zeggen ze dan. ‘Zullen we dan niet een beperking inbouwen?’ Want dat zeggen ze wel, dat moet ik ze nageven. Maar dat wilde ik niet, want dan voel ik me weer zo onder curatele gesteld. ‘Ik kan het zelf wel,’ zeg ik dan. En dan is het van: ’Nou, oké, succes.’ Imar, 46 jaar. Vier personen zeggen nooit een terugkomgesprek te hebben gehad. Twee daarvan hadden meer dan tien jaar geleden een entreeverbod gehad. Een ander had tweemaal een schorsing en tweemaal een vrijwillig entreeverbod. Alleen na terugkomst van de schorsing zei hij een gesprek te hebben gehad. Drie geïnterviewden hadden ten tijde van het interview nog een entreeverbod lopen. Twee daarvan zeggen ervan overtuigd te zijn niet meer terug te zullen gaan. De derde wist dat eigenlijk nog niet. Eén had drie verboden, de AGOG en een psychiater nodig gehad om van zijn gokverslaving af te komen. ‘Het enige wat Holland Casino kan doen aan preventie is de mogelijkheid van een streng in acht genomen entreeverbod bieden,’ aldus deze geïnterviewde. Over dat deel van het beleid was hij tevreden.Voor andere hulp om het echte probleem op te lossen moet men, volgens hem, bij andere instellingen zijn. Als ik een verbod voor een jaar heb en ik kom na drie jaar weer binnen, dan plukken ze je er weer uit. Je moet dan toch even mee naar het kantoortje, die eerste keer. Dan word je gevraagd of je het wel weer aan kunt, anders krijg je een beperking. Ook als je dat niet wilt, houden ze je in de gaten en wordt je er bij de eerste keer dat je teveel komt weer uitgeplukt. Dat vind ik fantastisch. Hans, 30 jaar. In de volgende paragraaf wordt ingegaan op de ervaringen van geïnterviewden bij de reguliere hulpverlening en de AGOG. Daarna zal de status van het gokken ten tijde van het interview worden besproken. Is men gestopt? Gokt men nog, zonder daar problemen van te ondervinden? Is het gokken minder problematisch dan voorheen? Of is het gokken nog steeds een probleem? Bovendien zal worden bekeken welke rol het kansspelverslavingsbeleid van Holland Casino en de hulpverlening daarbij hebben gespeeld.

De reguliere hulpverlening en de AGOG In totaal hebben vijftien geïnterviewden professionele hulp gezocht voor hun gokprobleem bij de reguliere hulpverlening en/of de Anonieme Gokkers Omgeving Gokkers (AGOG). De meeste daarvan hebben een of andere vorm van hulpverlening gehad bij de reguliere instellingen voor verslavingszorg, drie personen bij de AGOG en één zowel bij de AGOG als bij een Instelling voor Verslavingszorg.

112

casino

28/2/01

15:43

Page 113

Reguliere hulpverlening Met betrekking tot de effectiviteit van verschillende vormen van hulpverlening of beschermende maatregelen, komt uit de interviews een belangrijke bevinding naar voren. Namelijk dat het erkennen van het gokprobleem en de motivatie om daar iets aan te doen, de belangrijkste voorwaarden lijken te zijn voor de effectiviteit van de geboden hulpverlening of begeleiding. Deze bevinding is niet verrassend. In de verslavingszorg is het algemeen bekend dat de sleutel van succes bij de behandeling van verslaving in het algemeen bij de verslaafde zelf ligt, de verslaafde moet zelf willen. Uit de diepte-interviews blijkt dat niet iedereen die wegens gokproblemen bij de verslavingszorginstellingen terecht komt, daadwerkelijk gemotiveerd is om aan de verslaving zelf te werken. De helft van de geïnterviewden die bij de reguliere verslavingszorg terecht is gekomen, bleek te zijn doorverwezen door schuldsanering instanties. Daar hadden zij aangeklopt voor hulp bij de oplossing van de financiële problemen, die als gevolg van hun gokgedrag waren ontstaan. Om in aanmerking te komen voor schuldsanering werd als eis gesteld dat deze probleemspelers professionele hulp zouden zoeken. Een deel van deze geïnterviewden was dus niet zozeer gemotiveerd om te werken aan het verslavingsprobleem, maar probeerde eerder een oplossing te vinden voor de financiële problemen. Een probleemspeler had niet uit zichzelf hulp gezocht, maar werd ter verantwoording geroepen door zijn bank, waar hij reeds lange tijd zijn schulden niet kon aflossen. Ik heb een soort anti-gokcursus gevolgd. Dat was een ambulante cursus en toen heb ik wel een korte tijd niet gegokt, maar toen dacht ik: ‘Wat zou het ook eigenlijk?’ Ik had ook niet echt een motief om die cursus te doen, maar ben eigenlijk via de bank gestuurd. Ik stond alsmaar rood. Wat er toch met mij aan de hand was? Ze stuurden me door naar zo’n sociaal werkster, terwijl ik er toch eigenlijk kwam om nog meer rood te kunnen staan. [lacht] Maar ik moest dan wel een cursus gaan volgen en dat heb ik toen maar gedaan. En bij die cursus zeggen ze allemaal dingen die ik toch al lang weet. Dat kan ik zelf ook allemaal wel verzinnen. Frits, 34 jaar. Wanneer de erkenning van het eigen gokprobleem ontbreekt, lijkt de kans op succesvolle hulpverlening gering. Typerend is dat de schuld voor het falen van de hulpverlening door deze geïnterviewden bij de hulpverleners wordt gezocht. De expertise van de hulpverlener wordt door deze personen ontkend met het argument dat alleen een gokker weet wat gokken is. Wil je me helpen, dan moet je in mijn schoenen staan of hebben gestaan. En niet het beeld schetsen van dat je het allemaal al weet. En ik test de mensen altijd. Ik had ze al drie keer om de tuin geleid terwijl ze dat niet door hadden. Dus daar kon ik toch geen hulp krijgen. Zeggen ze: ‘Ga eenmaal per maand en neem honderd gulden mee.’ Dat is toch geen hulp! Wil je helpen, dan is het kappen of niet kappen. Het CAD heeft me vier keer geholpen en toen wisten ze geen raad meer met me. Ik was meer aan het preken dan hun, en dat is heel gek. John, 42 jaar.

113

casino

28/2/01

15:43

Page 114

Bovenstaande persoon kan nog steeds moeilijk erkennen dat de oplossing voor zijn probleem bij hem zelf gezocht moet worden. Hij zoekt constant de schuld bij anderen. Ook bij het casino, waar hij nooit een entreeverbod zegt te zullen nemen. Twee andere geïnterviewden, die ook via schuldsaneringinstanties bij de reguliere hulpverlening terecht waren gekomen, erkenden hun gokverslaving wel en bleken tevens gemotiveerd om die onder controle te krijgen, hetgeen ook lukte. Een van hen had ten tijde van zijn behandeling bij een instelling voor de verslavingszorg tevens een entreeverbod, hetgeen het succesvol doorlopen van zijn behandeling bevorderde. De ander maakte geen gebruik van een beschermende maatregel, aangezien hij van mening was dat hij op eigen wilskracht het gokken onder controle diende te krijgen. Drie vrouwelijke geïnterviewden, die bij de reguliere hulpverlening terechtkwamen, zijn daar ook niet geheel uit eigen initiatief naar toe gegaan. Onder druk van hun partners of door de ontstane problemen met de partners besloten zij hulp te zoeken. De motivatie om hulp te zoeken was niet om het gokprobleem aan te pakken, maar kwam voort uit relatieproblemen die door het gokken waren ontstaan. Bij hen komt een vergelijkbaar beeld naar voren als bij de hierboven beschreven mannen, die door schuldsaneringinstanties waren doorverwezen. Bij twee van de drie vrouwen die reguliere hulp zochten onder druk van hun partner, bleek de hulpverlening dan ook niet succesvol. Ook zij legden de schuld hiervoor voornamelijk bij de hulpverleners en niet bij zichzelf. De relatieproblemen bleken bij hen hooguit tijdelijk te zijn opgelost. Bij één van hen voor de duur van haar entreeverbod, dat ze had aangevraagd, waarna zij weer in haar oude speelgedrag terugviel. De ander staakte na verloop van tijd haar behandeling, maar nam wel een bezoekbeperking om de problemen niet te veel uit de hand te laten lopen. De derde geïnterviewde werd door haar partner voor de keus gesteld om óf behandeling te zoeken voor haar gokprobleem óf haar partner zou de relatie beëindigen. Pas na drie maanden groepstherapie kreeg ze het gevoel voor zichzelf in therapie te zitten (en niet voor haar partner) en kwam ze tot de erkenning van haar gokprobleem. Ten tijde van het interview was ze nog in behandeling. De geïnterviewde die in totaal acht entreeverboden heeft gehad, heeft ook geprobeerd hulp te krijgen bij de reguliere hulpverlening. Hij was echter van mening dat de hulpverlener niets begreep van gokproblematiek en heeft de therapie na een aantal gesprekken afgebroken. Het steeds opnieuw aanvragen van een entreeverbod, wanneer de financiële situatie te ver uit de hand dreigde te lopen, leek voor hem de enige manier om een totaal uitzichtloze situatie te voorkomen. Ten tijde van het interview meent deze geïnterviewde dat een aantal recente ingrijpende veranderingen in de persoonlijke levenssfeer er toe heeft bijgedragen dat hij zijn gokprobleem onder controle heeft gekregen. De overige twee geïnterviewde probleemspelers die bij de reguliere hulpverlening terechtkwamen bleken een dubbele hulpvraag te hebben. Enerzijds was er sprake van psychiatrische problematiek waarvoor zij werden behandeld, anderzijds was er het gokprobleem als hulpvraag. Eén van hen had in het verleden een aantal psychotische episodes gehad, waarvoor zij medicijnen krijgt. Bovendien zegt ze van haar psychiater een medicijn te hebben gekregen, die de drang om te gaan gokken zou moeten verminderen. Tevens kwam haar gokprobleem regelmatig ter sprake tijdens de individuele gesprekken die ze met haar psychiater heeft gehad. Ten tijde van het interview had ze geen gesprekken meer, maar kreeg ze alleen nog

114

casino

28/2/01

15:43

Page 115

wekelijks medicatie tegen de psychoses. Het gokprobleem was als gevolg van de therapieën niet verholpen. De mogelijkheid om te gaan gokken werd slechts beperkt door haar financiën. Als ze geld had ging ze naar het casino. Een beschermende maatregel wilde ze niet. De andere geïnterviewde met een dubbele hulpvraag had last van chronische vermoeidheid, waarvoor hij onder behandeling was. Daarnaast kwam tevens het gokprobleem aan de orde. Hij had een entreeverbod gehad om financieel orde op zaken te kunnen stellen. Anonieme Gokkers Omgeving Gokkers (AGOG) Vier geïnterviewden hebben zich aangemeld bij de AGOG. Er is een opvallend verschil tussen de reguliere hulpverlening en de AGOG. Bij de reguliere hulpverlening kan de cliënt een keuze maken voor totale abstinentie of gecontroleerd gokken. De AGOG richt zich op abstinentie. Daar overheerst de gedachte dat gecontroleerd gokken voor een probleemspeler niet mogelijk is en dat die onvermijdelijk zal terugvallen in oude gewoonten. Gokken wordt veelal gezien als een niet te genezen ziekte en de enige remedie is: niet gokken. Twee personen hebben alleen hulp gehad bij de AGOG. Eén daarvan bezocht ten tijde van het interview nog steeds wekelijks de zelfhulpgroep. Hij had een entreeverbod en gokte niet meer. Ik was vrijdag naar het casino gegaan en had het hele weekend gegokt en kwam zondag terug. Toen kwam ik een groepsleider van de AGOG tegen die voor mij kwam. Hij gaf me een boekje van de RIAGG over verslaving en later ben ik met hem meegegaan naar de AGOG. Sindsdien heb ik niet meer gegokt. Nu heb ik ook geen behoefte meer. Ze raadden me aan om een verbod te nemen. De eerste twee weken waren verschrikkelijk moeilijk, maar daarna weet je dat je niet meer kan gaan en leg je je er bij neer. Ik vroeg me af of ik ooit een sociale gokker kon worden, maar na de AGOG weet je dat dat nooit meer zal kunnen. En ze weten bij de AGOG of je nog gokt of niet omdat iederéén gegokt heeft. Als je niet meer gokt, dan hoef je ook niet meer te liegen en dus na te denken over wat je zegt, en dat zien ze. Frank, 38 jaar. De andere kwam tijdens zijn tweede zware gokperiode via iemand op zijn werk bij de AGOG terecht. Ook hij nam in die tijd een entreeverbod. Later is hij wel nog af en toe gaan gokken, maar kwam daardoor niet meer in de problemen. Telkens als hij wilde gaan, besprak hij dat met zijn vrouw en nam hij een vast bedrag mee. De openheid naar zijn partner over financiën en zijn gokbehoefte, behoedde hem voor nieuwe problemen met gokken. De AGOG was voor mij een goede zaak, omdat ik daar een knieval moest maken. Ik moest daar aan iedereen vertellen dat ik onverantwoordelijk ben geweest en het was goed om eens door de modder te moeten. Ik moest echt naar beneden stappen, als het ware, en erkennen dat ik had gefaald. Moeilijk om dat toe te geven voor mij. Dick, 39 jaar. De andere twee probleemspelers hadden aan de AGOG alleen niet genoeg om tot een oplossing van de problemen te komen. Wel zeggen ze er veel aan te hebben gehad om

115

casino

28/2/01

15:43

Page 116

bepaalde problemen onder controle te krijgen. Eén miste voldoende diepgang, die hij later wel vond bij een instelling voor verslavingszorg. Mijn toenmalige vrouw en mijn dochter dreigden er financieel aan onderdoor te gaan door mijn gokken. Mijn zwagers zagen dat en dreigden me te komen verbouwen als ik er niets aan zou doen. Toen mijn vrouw er ook geestelijk aan onderdoor ging, ging ook bij mij de knop om en ging ik naar de AGOG. Mijn vrouw ging mee voor de groep Omgeving Gokkers. De AGOG was meer een ondersteuning voor mij. Om ervaring uit te wisselen met lotgenoten, vooral omtrent praktische tips. Maar wat meer diepgang ontbrak bij die afdeling. Ik heb dan ook extra hulp gezocht. Bij de AGOG stimuleer je elkaar om niet meer te gokken, maar er waren bij mij zulke heftige onderliggende problemen van vroeger, die aan het gokken hebben bijgedragen. Die waren te heftig voor daar en dat zeiden ze ook. Ze zeiden dat er andere instanties waren die me daar beter in konden helpen. Toen ben ik via een psychiater bij het CAD [Instelling voor Verslavingszorg, red.] terecht gekomen. Daar bleken ze een dagbehandeling te hebben voor voornamelijk drugverslaafden. Er zaten daar geen gokkers, ik was de enige. Er waren veel raakvlakken. Ze hadden verschillende programma’s, waarvan ik de zwaarste heb gevolgd. Dat was een half jaar dagbehandeling met veel geestelijk diepgang. Heel intensief en confronterend. Ik heb geleerd de geestelijke problemen een plaats te geven. Het was een uitputtende tijd, maar het is uiteindelijk heel goed geweest. Ik heb even een terugval gehad met telefoonspelletjes, maar nu ben ik al tweeënhalf jaar gokvrij. Ik heb een entreeverbod gehad, maar dat zou ik nu niet meer nodig hebben. Ik wil niet meer gokken. Richard, 49 jaar. De laatste persoon die hulp heeft gezocht bij de AGOG kon daarmee zijn gokgedrag uitbannen. Ook hij had een entreeverbod genomen, hetgeen er toe bijdroeg om niet in de verleiding te komen toch te gaan. Hij was zeer tevreden met de mogelijkheid van uitschrijven bij Holland Casino. Voor echte hulp dient men, volgens hem, bij andere instanties te zijn. Hulp bij de AGOG in combinatie met een entreeverbod zorgde ervoor dat hij van het gokken afkwam. Er kwam echter een koopverslaving voor in de plaats, hetgeen hem alsnog veel geld kostte. Dit probleem kon hij niet kwijt bij de AGOG. Uiteindelijk werd bij hem (een aantal maanden voor het interview) ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) geconstateerd, hetgeen zich voornamelijk uitte in allerlei dwangmatig gedrag, waaronder excessief gokken. De medicatie die hij kreeg voorgeschreven sloeg aan en hij kreeg hierdoor zijn dwangmatig gedrag onder controle.

116

casino

28/2/01

15:43

Page 117

Resumé Omdat bezoekers niet geneigd zijn informatie te verschaffen over hun inkomen, blijven eigenlijk maar een beperkt aantal criteria over waarmee Holland Casino objectief kan vaststellen of sprake is van een succes. Dat zijn de bezoekfrequentie en de duur waarvoor een beschermende maatregel is aangevraagd. Wanneer het de bezoekfrequentie betreft hanteert Holland Casino over het algemeen een risicogrens van twee keer per week. Dus als een beschermende maatregel wordt opgeheven en de bezoekfrequentie van de betrokkene blijft onder de twee keer per week dan wordt gesproken van een succes. Van een blijvend succes kan worden gesproken wanneer een entreeverbod voor onbepaalde tijd wordt aangevraagd en niet meer wordt opgeheven. Op grond van de beschikbare gegevens uit de dossiers van mensen die een beschermende maatregel hebben aangevraagd, blijken cohort analyses enig inzicht in deze materie te verschaffen. Van de personen die in een bepaalde periode een beschermende maatregel hebben aangevraagd (cohorten) kan de bezoekfrequentie en de ontwikkeling daarin gedurende langere tijd worden gevolgd. Het blijkt dat, voorafgaand aan een beschermende maatregel, vaak sprake is van een stijging van de frequentie waarmee het casino wordt bezocht. De mensen die het vaakst gaan nemen vaker een beperkende maatregel voor een half jaar dan voor een jaar. Na afloop van de termijn, waarvoor de beschermende maatregel is aangevraagd, vindt vaak een ‘terugval’ plaats, in de zin dat de bezoekfrequentie in het half jaar daarna sterk stijgt. Na verloop van tijd stabiliseert de frequentie van het bezoek voor de meeste tot onder de 8 keer per maand. De mensen die een beschermende maatregel voor onbepaalde tijd aanvragen, hebben vergeleken met de anderen de laagste bezoekfrequenties en de minste schommelingen daarin. De effectiviteit van een beschermende maatregel kan, behalve op bovenstaande wijze, ook worden beoordeeld op grond van het oordeel van de personen die een dergelijke maatregel hebben aangevraagd. De respondenten (uit de vragenlijst) die ooit een entreeverbod of de bezoekbeperking hebben aangevraagd, hebben daar wisselend op gereageerd. Een kleine meerderheid (54%) was positief over het entreeverbod en/of de bezoekbeperking (50% positief). Men was van mening dat de maatregel hen (in elke geval tijdelijk) rust had gebracht, een adempauze. Voor de anderen heeft de maatregel niet het beoogde effect gehad. Zij gingen ten tijde van de beschermende maatregel ergens anders spelen en kwamen na afloop van de termijn gewoon weer naar Holland Casino. De verplichte terugkomgesprekken vormden voor hen geen belemmeringen om weer onbeperkt te worden toegelaten. Op grond van de diepte-interviews kunnen een aantal nuances worden aangebracht met betrekking tot de effectiviteit van beschermende maatregelen. Zo zijn een drietal situaties onderscheiden, die tot het nemen van een entreeverbod of bezoekbeperking hebben geleid en die van invloed lijken te zijn op de effectiviteit van de maatregel. Ten eerste kan een beschermende maatregel impulsief worden genomen, nadat bijvoorbeeld een grote hoeveelheid geld is verloren. Ten tweede kan het nemen van een maatregel weloverwogen zijn gebeurd, in een serieuze poging het gokprobleem op te lossen. Ten derde worden beschermende maatregelen wel getroffen om de gemoederen bij de partner of familieleden tot bedaren te brengen. Vaak is dat op het moment dat de gokker door de mand valt

117

casino

28/2/01

15:43

Page 118

en de omgeving erachter komt dat sprake is van een gokprobleem. Uit de diepte-interviews blijkt dat de matige probleemspelers veelal impulsief een beschermende maatregel nemen, bijvoorbeeld na een avond flink te hebben verloren. De zware probleemspelers doen dit meestal meer overwogen, als onderdeel van een pakket aan maatregelen om het gokprobleem aan te pakken. Een tiende van de geïnterviewden zegt zich nooit te zullen uitschrijven. Daarvoor worden twee redenen gegeven: als men zich uitschrijft kan men ook nooit meer de grote knaller maken, die zou kunnen leiden tot de oplossing van de financiële problemen. In feite getuigd dit argument van een ontkenning van het gokprobleem. Een tweede genoemde reden om geen beschermende maatregel aan te vragen is dat iemand zelf van zijn gokverslaving af moet zien te komen. Uitschrijven bij Holland Casino vinden zij zinloos, want als je wilt gokken dan kan dat ook op andere locaties. Uit de diepte-interviews blijkt dat bijna de helft van de personen die een beschermende maatregel heeft getroffen naar alternatieven zoekt om toch ten tijde van de maatregel te kunnen spelen. Vaak wordt dan uitgeweken naar het buitenland, maar ook het illegale circuit en de amusementscentra behoren dan tot de alternatieven. De personen die in het buitenland gingen gokken, deden dat over het algemeen minder frequent dan voorheen in Holland Casino, ook indien zij dicht bij de grens woonden. De personen die naar het illegale circuit gingen deden dit voor hun entreeverbod ook al. De geïnterviewden die voor hun entreeverbod niet in illegale gelegenheden kwamen gaven te kennen dit ook niet te zullen gaan doen. Men weet de illegale gelegenheden niet te vinden, men vindt het toch een beetje eng of men is van mening dat men dan wel heel laag is afgegleden. De personen die ten tijde van een beschermende maatregel naar de amusementcentra uitweken bleken vooral automatenliefhebbers te zijn. De algemene teneur bij deze mensen is echter dat de amusementscentra hun gokbehoefte niet echt kunnen bevredigen: de bedragen die er gewonnen kunnen worden liggen lager waardoor de automaten minder aantrekkelijk worden gevonden dan die in Holland Casino. Amusementscentra zijn voor een aantal mensen een opstap geweest naar het ‘echte werk’ in Holland Casino. Eenmaal gewend aan de automaten in Holland Casino komt deze groep in de amusementscentra eigenlijk niet meer aan hun trekken. Voor wat betreft de bezoekbeperking kan gesteld worden dat bijna alle geïnterviewden (op twee na) het afgesproken aantal bezoeken voldoende vond om in de aanwezige behoefte te voorzien. Het bracht de nodige (financiële) rust. Wel werd de bezoekbeperking vaak optimaal gebruikt en werd per keer ook meer geld uitgegeven dan in de periode zonder de bezoekbeperking. Voor de meeste geïnterviewde probleemspelers betekende dit desondanks dat ze in totaal minder geld uitgaven.

118

casino

28/2/01

15:43

Page 119

Samenvatting

Het beleid van Holland Casino ten aanzien van kansspelverslaving (KSV) kent een lange geschiedenis. Hoewel direct na opening van de eerste Holland Casino’s al sprake was van een preventiebeleid heeft zich dat begin jaren negentig pas dusdanig ontwikkeld dat kan worden gesproken van een integraal beleid. Belangrijke peilers in het preventiebeleid van Holland Casino zijn de mogelijkheden die bezoekers krijgen om op vrijwillige basis een entreeverbod of bezoekbeperking (maximaal acht keer per maand) aan te vragen. Doordat bezoekers zich dienen te legitimeren is het mogelijk om een beschermende maatregel voor alle Holland Casino’s in Nederland van toepassing te laten zijn. Dit wordt in de praktijk mogelijk gemaakt door het computersysteem OASE, waarin de gegevens worden bijgehouden van de bezoekers van Holland Casino die een beschermende maatregel hebben aangevraagd. OASE is gekoppeld aan het bezoekersregistratiesysteem waardoor in alle vestigingen van Holland Casino op elk willekeurig moment de geschiedenis en de bezoekfrequentie van een bezoeker kan worden nagetrokken. Een belangrijke voorwaarde voor een effectief preventiebeleid kansspelverslaving is dat het beleid voldoende draagkracht heeft onder het personeel. Die draagkracht was er vóór 1990 veel minder dan anno 2000. Het personeel had de omzet (een rendabele exploitatie) vaak hoger in het vaandel dan de preventie van gokverslaving (de bescherming van de zwakkeren in de samenleving). Ook het management was in die tijd niet altijd overtuigd van de wenselijkheid van een preventiebeleid. Om het preventiebeleid bij het personeel ‘tussen de oren te krijgen’ worden onder meer trainingen en cursussen gegeven waarbij wordt benadrukt dat een goede omzet en een goed preventiebeleid elkaar niet hoeven uit te sluiten. Om de draagkracht onder het personeel te vergroten en te formaliseren is ook de Mission Statement afgekondigd waarin gesteld wordt dat elke medewerker alert is op verschijnselen van kansspelverslaving en men er voor waakt aan te zetten tot onbeheerst spel. De medewerkers kennen de risico’s van kansspelverslaving en willen die voorkomen of beperken. De medewerkers zijn getraind om verslavingsverschijnselen te herkennen en doen probleemspelers suggesties om een beschermende maatregel te treffen of wijzen hen de weg naar de hulpverlening. Het preventiebeleid dat zich in de loop der jaren steeds verder ontwikkelde en verfijnde heeft anno 2000 een welhaast wetenschappelijke uitstraling gekregen. Zo is een stroomschema kansspelverslaving ontwikkeld en is het computersysteem OASE verder verfijnd en aangepast waardoor naast de reguliere functie om de geschiedenis van bezoekers te kunnen achterhalen, verschillende overzichten gegenereerd kunnen worden. Per vestiging en per kwartaal kunnen de ontwikkelingen in het aantal afgegeven signalen, gevoerde KSV gesprekken, aangevraagde entreeverboden en bezoekbeperkingen worden weergegeven. De conclusie die na 25 jaar Holland Casino getrokken zou kunnen worden is dat de implementatie van een preventiebeleid weliswaar tijd en souplesse vergt, maar dat het alleszins mogelijk is. Het doel van dit onderzoek is inzicht te geven in de effectiviteit van het preventiebeleid kansspelverslaving van Holland Casino. De term effectiviteit is een ruim begrip en wordt in dit

119

casino

28/2/01

15:43

Page 120

onderzoek op een aantal manieren gebruikt. 1. Met betrekking tot de mate waarin bezoekers bekend zijn met het preventiebeleid. 2. Met betrekking tot de mate waarin probleemspelers daadwerkelijk worden bereikt door het preventiebeleid. 3. Met betrekking tot gedragsveranderingen die als gevolg van het aanvragen van een entreeverbod of bezoekbeperking kunnen optreden. In het onderzoek is van verschillende methoden gebruik gemaakt om bovengenoemde (deel)vragen naar de effectiviteit van het preventiebeleid te kunnen beantwoorden. In de eerste plaats is mondeling en op locatie een vragenlijst afgenomen onder bijna 1.000 bezoekers van Holland Casino. Deze gegevens zijn gebaseerd op een random steekproef en zijn generaliseerbaar naar alle bezoekers van Holland Casino. In de tweede plaats is bij 40 probleemspelers een uitgebreid diepte-interview afgenomen over de ontwikkeling van het problematisch speelgedrag en de invloed en effecten van eventuele interventies hierop door de hulpverlening of het preventiebeleid van Holland Casino. Omdat de werving van deze groep probleemspelers niet aselect is gebeurd zijn deze gegevens niet generaliseerbaar maar geven ze wel bepaalde indicaties over de effecten van het preventiebeleid. In de derde plaats is met een tiental ervaren medewerkers van Holland Casino gesproken over ontwikkelingen binnen het preventiebeleid, de huidige stand van zaken en de effecten van het beleid zoals zij die hebben ervaren. Tot slot zijn analyses uitgevoerd op dossiers van Holland Casino van bijna 7.000 personen die in de periode van 1 januari 1998 tot 1 april 2000 een entreeverbod of bezoekbeperking hebben aangevraagd. Ook is een aantal kerngegevens van Holland Casino nader bekeken: het verloop van het aantal aangevraagde beschermende maatregelen, het aantal afgegeven kansspelverslaving signalen door het personeel en het aantal gevoerde gesprekken tussen gasten en het personeel. De bezoekers van Holland Casino Uit de observaties in het casino en de vragenlijst die onder bezoekers is afgenomen blijkt dat de gasten van Holland Casino een zeer gemêleerd gezelschap vormen. Het beeld dat alleen mensen in avondkleding het casino bezoeken lijkt voorbij. Mensen in zwemkleding wordt weliswaar de toegang geweigerd maar een stropdas is niet meer verplicht. De bezoekers van Holland Casino zijn over het algemeen goed opgeleid en hebben vaak een dito inkomen. Voor een deel zijn het de dagelijkse bezoekers, ‘beroepsspelers’ en ‘gokverslaafden’ maar ook relatief veel ouderen die er voor de gezelligheid en de sociale contacten komen. Voor het grootste deel zijn de bezoekers van Holland Casino echter de niet frequente en onregelmatige bezoekers. Collega’s, vrienden en familie die er een avondje uit willen en eens naar het casino gaan. De meeste bezoekers van Holland Casino gaan hooguit een paar keer per jaar naar het casino en weten hun uitgaven uitstekend in de hand te houden. Voor een deel van de bezoekers is dat echter veel moeilijker. De ontwikkeling van een gokverslaving wordt vaak gekenmerkt door een aantal fases. In de winnende fase – de naam zegt het al – gaat alles nog goed. Hier wordt wel vaak de kiem gelegd om door te gaan met gokken. Na de winnende fase komt de risicospeler, zei het langzaam en sluipend, in de financiële problemen en komt in de verliezende fase terecht. In deze fase komt ook het voor veel probleemspelers kenmerkende liegen en bedriegen naar voren. Uiteindelijk vallen veel pro-

120

casino

28/2/01

15:43

Page 121

bleemspelers door de mand waardoor problemen op het sociale vlak versterkt kunnen worden. Als afleiding voor de problemen en om die ene grote slag te slaan wordt het geluk keer op keer beproefd. Een deel van deze spelers komt uiteindelijk in een wanhopige fase terecht. Een uitweg wordt dan niet meer gezien en zowel de financiële, sociale als psychische problemen lijken uitzichtloos. Niet iedereen laat het overigens zo ver komen, maar grijpt tijdig in om deze verslavingscyclus te doorbreken. Prevalentie probleemspelers Eén van de vragen uit het onderzoek was die naar de prevalentie van problematisch speelgedrag onder casinospelers. Om te kunnen vaststellen of sprake is van problematisch speelgedrag is de SOGS gebruikt (de South Oaks Gambling Screen), een internationaal gevalideerd meetinstrument gebaseerd op de DSM-III-R criteria voor ‘pathologisch gokken’. Een score van vijf of meer op de SOGS wordt beschouwd als een indicatie voor problematisch speelgedrag. Dit bleek bij 5% van onze steekproef het geval. Omdat de steekproef is getrokken uit personen die op een random gekozen dag Holland Casino hebben bezocht, betekent dit dat op een gemiddelde dag, in een gemiddelde vestiging van Holland Casino vijf procent van de aanwezigen als probleemspeler getypeerd kan worden. Door een steekproef te trekken uit de bezoekers van een specifieke vestiging op een specifieke dag zijn de respondenten die het casino regelmatig bezoeken oververtegenwoordigd. Om de onderzoeksresultaten te kunnen generaliseren naar alle bezoekers van Holland Casino moet een weging worden toegepast op grond van de bezoekfrequentie. Na deze weging daalt de schatting van het aantal probleemspelers naar 2,2 procent. Uitgaande van 1,8 miljoen bezoekers betekent dit voor Holland Casino Nederland naar schatting 40.000 probleemspelers (SOGS 5+). Hierbij dient vermeld te worden dat probleemspeler niet synoniem is aan gokverslaafd. Bij het gebruik van een screeningsinstrument zoals de SOGS kunnen namelijk twee soorten fouten optreden: mensen die niet gokverslaafd zijn kunnen toch een SOGS5+ score hebben en op grond hiervan ten onrechte als gokverslaafd worden bestempeld (de zogenaamde fout positieven) en mensen met een gokverslaving kunnen een SOGS score kleiner dan 5 hebben en op grond hiervan ten onrechte als niet gokverslaafd worden gelabeld (de zogenaamde fout negatieven). Bij relatief zeldzame fenomenen (zoals gokverslaving) is het absolute aantal fout positieven altijd groter dan het aantal fout negatieven. Dit betekent dat de prevalentieschatting op basis van een screener (in onze termen het percentage probleemspelers) een overschatting is van het werkelijke aantal gokverslaafden. Als het percentage fout positieven, het percentage fout negatieven en het percentage SOGS5+ gevallen bekend is kan met behulp van een op de stelling van Bayes gebaseerde formule het aantal echte gokverslaafden worden geschat. Voor Nederland wordt door Koeter et al. voor de SOGS als screener voor DSM-IIIR pathologisch gokken, de sensitiviteit (1 – fout negatieven) en specificiteitcijfers (1-fout positieven) gepresenteerd voor de algemene bevolking. Onder de assumptie dat deze cijfers generaliseerbaar zijn naar bezoekers van Holland Casino komen we op een schatting voor het percentage gokverslaafden (volgens de DSM-III-R criteria voor pathologisch gokken) van 1,3%. Dat zijn ongeveer 24.000 casinospelers in Nederland. Op de vraag of bepaalde groepen of type spelers zijn aan te wijzen die de meeste risico’s

121

casino

28/2/01

15:43

Page 122

lopen, zou het volgende profiel van toepassing kunnen zijn. Een probleemspeler is een niet zo zeer frequente maar wel regelmatige bezoeker. Ofwel: een probleemspeler hoeft niet meerdere keren per week naar het casino te gaan om in de problemen te komen, afhankelijk van de draagkracht kan ook een bezoekfrequentie van 1 keer per week of minder voldoende zijn voor het ontwikkelen van een gokprobleem. Opvallend is dat driekwart van de probleemspelers minder vaak dan twee keer per week in het casino komt. De meeste probleemspelers gaan doorgaans alleen (zonder anderen) naar het casino. Vaak wordt het grootste deel van de tijd in het casino ook daadwerkelijk met spelen doorgebracht. Een belangrijke reden voor de probleemspeler om te gokken is om (eerder verloren) geld (weer) terug te winnen. Voor een deel gokken probleemspelers ook ter afleiding van (door het gokken ontstane) sociale, psychische of financiële problemen. Probleemspelers gaan over het algemeen niet naar het casino vanwege de gezelligheid of de sociale contacten. Probleemspelers zijn merendeels tafelspelers hoewel er ook een aantal onder hen doorgaans op de speelautomaten spelen. Een groot deel van de probleemspelers bezoekt naast Holland Casino ook andere (riskante) speellocaties, zoals de speelhal of illegale gokgelegenheden. Het merendeel van de risicospelers is jonger dan 35 jaar. De meeste risicospelers worden op doordeweekse dagen in de grote vestigingen in het westen van het land aangetroffen. Bekendheid met het preventiebeleid Ongeveer de helft van de respondenten zegt op de hoogte te zijn van het bestaan van het preventiebeleid van Holland Casino. De term preventiebeleid wekt echter ook verwarring daar 74% van de respondenten desgevraagd wel op de hoogte zegt te zijn van de mogelijkheid om op vrijwillige basis een entreeverbod aan te vragen. De mogelijkheid om een bezoekbeperking aan te vragen is minder bekend bij het publiek, 48% van de respondenten weet van deze mogelijkheid. De brochure, De risico’s van het spel, is bij een kleine minderheid (42%) van de bezoekers bekend. Een deel kent de brochure weliswaar maar heeft deze niet gelezen. En van degenen die de brochure hebben gelezen is die bij een deel daadwerkelijk van invloed geweest. Aan de hand van de gegevens hierover zou gesteld kunnen worden dat de brochure bij 3% van de respondenten direct van invloed is geweest op het speelgedrag. Voor de effectiviteit van het preventiebeleid is het van essentieel belang dat juist de probleemspelers op de hoogte zijn van de mogelijkheden van het beleid. Dat blijkt bij een grote meerderheid van de probleemspelers het geval te zijn: 84 procent is op de hoogte van de mogelijkheid een entreeverbod aan te vragen, terwijl 54 procent op de hoogte is van de bezoekbeperking. Toch weet, met andere woorden, 16 procent van de probleemspelers niet dat een entreeverbod kan worden aangevraagd, terwijl bijna de helft dat niet weet van een bezoekbeperking. Signaleren en benaderen Een belangrijk onderdeel van het preventiebeleid is het signaleren en benaderen van bezoekers die risicovol speelgedrag vertonen. Het signaleren van riskant speelgedrag is in principe een taak voor alle medewerkers van Holland Casino.50 Zij krijgen daartoe een (verplichte) training waar aan de hand van praktijkvoorbeelden wordt toegelicht hoe problematisch speelgedrag herkend kan worden. Een belangrijk doel van de training is daarnaast om 50. Signalen van problematisch speelgedrag kunnen overigens ook door de familie van betrokkene worden afgegeven. 122

casino

28/2/01

15:43

Page 123

inzicht te geven in de ontwikkeling van een gokverslaving: dat gokverslaving geen statisch maar een dynamisch proces is dat vaak gekenmerkt wordt door bepaalde fasen en ook een soort incubatietijd kent. Het daadwerkelijk benaderen en aanspreken van probleemspelers gebeurt door – speciaal daartoe getrainde – medewerkers van de afdeling Security & Risk Control. Zowel het aantal afgegeven signalen van risicovol speelgedrag als het aantal gevoerde KSVgesprekken neemt sinds 1996 toe. Voor wat betreft de KSV-gesprekken dient te worden opgemerkt dat geen onderscheid is gemaakt tussen gesprekken die gevoerd zijn ter benadering van probleemspelers en de zogenaamde vervaldatumgesprekken. Opvallend is wel dat de ontwikkelingen in deze aantallen per vestiging verschillen vertonen. In bepaalde vestigingen zet de stijging van het aantal, door het personeel van Holland Casino afgegeven signalen, zich eerder in dan bij andere vestigingen. De meest voor de hand liggende verklaring hiervoor is dat gerichte beleidsinspanningen van het management van de vestigingen hiervoor verantwoordelijk zijn. Aan de hand van de beschikbare gegevens is niet af te leiden in hoeverre een signaal daadwerkelijk tot een gesprek leidt en in hoeverre deze gesprekken op hun beurt weer tot een beschermende maatregel leiden. Aan de hand van de diepte-interviews met probleemspelers en met de sleutelfiguren van Holland Casino kan wel worden gesteld dat er grofweg twee redenen zijn waarom mensen worden aangesproken. Ten eerste als probleemspelers een hoge bezoekfrequentie hebben of deze (plotseling) opvoeren en ten tweede als zij tekenen vertonen of signalen afgeven van risicovol speelgedrag. Het grootste deel van de probleemspelers uit de diepte-interviews (75%) is nooit aangesproken door het personeel terwijl ze van mening zijn dat ze wel signalen hebben afgegeven die op risicovol speelgedrag wezen. Een groot deel van de probleemspelers vindt dat het aanspreken van probleemspelers te weinig gebeurt en vindt dat Holland Casino het preventiebeleid niet voldoende serieus neemt. Een mogelijke reden dat veel geïnterviewde probleemspelers nooit hebben meegemaakt, gehoord of gezien dat iemand werd aangesproken is dat dit altijd discreet gebeurt en meestal niet in de speelzalen. Dat ze ook nooit van anderen gehoord hebben dat hen dit is overkomen heeft wellicht met de eigenschap van veel probleemspelers te maken om hun gokproblemen te verbergen. Een kantekening die hierbij dient te worden geplaatst is dat het voor sommigen ook niet zou hebben geholpen als zij tijdens een problematische periode zouden zijn aangesproken. Zij onderkenden op zo’n moment hun problemen niet en zouden er alles aan doen om te kunnen spelen. Anderen vinden het niet de taak van Holland Casino om mensen aan te spreken op risicovol gedrag. Het is goed dat de mogelijkheid wordt geboden om een beschermende maatregel aan te vragen, maar Holland Casino moet niet de pet van de hulpverlener opzetten, aldus deze geïnterviewden. Zowel de respondenten uit de vragenlijst als de geïnterviewd probleemspelers die ooit zijn aangesproken door het personeel van Holland Casino, zijn daar achteraf gezien, over het algemeen positief over. Bij sommigen van hen leidde het aanspreken tot het nemen van een beschermende maatregel. De anderen wisten het personeel te overtuigen dat een maatregel niet nodig was. Van de respondenten uit de vragenlijst die ooit waren aangesproken bleek een op de drie ooit een beschermende maatregel te hebben aangevraagd.

123

casino

28/2/01

15:43

Page 124

Reikwijdte Een andere in dit onderzoek gestelde vraag is in hoeverre probleemspelers daadwerkelijk door het preventiebeleid worden bereikt. Ofwel: wat is de reikwijdte van het preventiebeleid? Uit de vragenlijst die onder de bezoekers van Holland Casino is afgenomen blijkt dat ongeveer vier van de tien respondenten met een SOGS5+ daadwerkelijk door het preventiebeleid kansspelverslaving worden bereikt: ze hebben ooit een beschermende maatregel aangevraagd of zijn ooit aangesproken op hun speelgedrag door het personeel van Holland Casino. Van de respondenten met een SOGS5+ die niet worden bereikt (60%) is ruim een kwart niet op de hoogte van het bestaan ervan. De rest is derhalve wel bekend met de mogelijkheden van het preventiebeleid, maar heeft er tot op heden van afgezien een beschermende maatregel aan te vragen. Deze groep is ook nooit aangesproken op hun speelgedrag door medewerkers van Holland Casino. Dat probleemspelers geen beschermende maatregelen aanvragen heeft deels te maken met het gegeven dat ze niet op de hoogte zijn van die mogelijkheden. Voor een ander deel zal het echter te maken hebben met het niet onderkennen en of accepteren van het gokprobleem. Daarnaast kan het niet aanvragen van een beschermende maatregel te maken hebben met de weerstand die dit bij hen oproept. Men is van mening dat een gokprobleem door de gokker zelf dient te worden opgelost. Men wíl helemaal niet bereikt worden door het preventiebeleid. Sommigen vinden het vreemd of zelfs hypocriet dat het casino – nadat ze er een groot deel van hun vermogen naar toe hebben gebracht – zich (plotseling) gaat ontfermen over hun gokprobleem. Omdat de steekproef van de bezoekers van Holland Casino slechts een gering aantal probleemspelers bevatte, bleek het aan de hand van de vragenlijst moeilijk om eventuele kenmerken te achterhalen van de probleemspelers die niet worden bereikt door het preventiebeleid. De enige gevonden variabele met een voorspellende waarde is de leeftijd, waarbij geldt dat met name de respondenten onder de 35 jaar (nog) niet door het preventiebeleid worden bereikt. Met betrekking tot de reikwijdte van het preventiebeleid kan verder worden gesteld dat met name de spelers die niet vaak komen, maar wel problemen ondervinden met hun speelgedrag, buiten beeld dreigen te vallen. Dat heeft te maken met het gegeven dat, indien Holland Casino bezoekers aanspreekt op grond van hun bezoekfrequentie, de grens van twee keer per week of vaker wordt gehanteerd. De grens van twee keer per week is tevens de maximale toegestane bezoekfrequentie ingeval van een bezoekbeperking. Zowel uit de vragenlijst als de diepte-interviews blijkt echter dat het grootste deel van de probleemspelers (75%) minder dan twee keer per week het casino bezoekt. Beschermende maatregelen Uit het onderzoek kan niet alleen worden geconcludeerd dat het merendeel van de probleemspelers met een SOGS5+ niet wordt bereikt door het preventiebeleid maar ook dat een aanzienlijk deel van de bezoekers van Holland Casino een entreeverbod of bezoekbeperking aanvragen zonder dat sprake is van een problematisch speelgedrag volgens het SOGS5+ criterium. In totaal heeft zeven procent van de respondenten uit de vragenlijst ooit een beschermende maatregel getroffen. Dertig procent van hen gaf aan op het moment problemen met gok-

124

casino

28/2/01

15:43

Page 125

ken te hebben, terwijl twintig procent te kennen gaf die in het verleden te hebben gehad. De helft van de respondenten die ooit een beschermende maatregel heeft aangevraagd ontkent ooit problemen met gokken te hebben gehad. De conclusie kan zijn dat de helft van de beschermende maatregelen niet wordt aangevraagd omdat er acute gokproblemen zijn, maar juist om die te voorkomen. Evenals het aantal afgegeven signalen vertoont ook het aantal aangevraagde entreeverboden en bezoekbeperkingen met de tijd een stijgende lijn. Wanneer echter naar individuele personen wordt gekeken, valt op dat het aantal mensen dat een beschermende maatregel aanvraagt met de tijd een dalende lijn vertoont. Dat houdt in dat een deel van de stijging in het aantal aanvragen voor een beschermende maatregel kan worden verklaard door dezelfde personen die meerdere beschermende maatregelen aanvragen. Omdat de gegevens uit de dossiers op een periode van 27 maanden betrekking hebben kan niet worden achterhaald of ook het aantal nieuwe aanvragen met de tijd een stijgende lijn vertoont. Op grond van de diepte-interviews kunnen een aantal nuances worden aangebracht met betrekking tot de motieven om een beschermende maatregel te nemen. Zo zijn een drietal situaties onderscheiden, die tot het nemen van een entreeverbod of bezoekbeperking hebben geleid en die bovendien van invloed lijken te zijn op de effectiviteit van de maatregel. Ten eerste kan een beschermende maatregel impulsief worden genomen, nadat bijvoorbeeld een grote hoeveelheid geld is verloren. Ten tweede kan het nemen van een maatregel weloverwogen zijn gebeurd, in een serieuze poging het gokprobleem op te lossen. Ten derde worden beschermende maatregelen wel getroffen om de gemoederen bij de partner of familieleden tot bedaren te brengen. Vaak is dat op het moment dat de gokker door de mand valt en de omgeving erachter komt dat sprake is van een gokprobleem. Uit de diepte-interviews blijkt dat de matige probleemspelers veelal impulsief een beschermende maatregel nemen, bijvoorbeeld na een avond flink te hebben verloren. De zware probleemspelers doen dit meestal meer overwogen, als onderdeel van een pakket aan maatregelen om het gokprobleem aan te pakken. Een tiende van de geïnterviewde probleemspelers zegt zich nooit te zullen uitschrijven. Daarvoor worden twee redenen gegeven: als men zich uitschrijft kan men ook nooit meer de grote knaller maken, die zou kunnen leiden tot de oplossing van de financiële problemen. In feite getuigd dit argument van een ontkenning van het gokprobleem. Een tweede genoemde reden om geen beschermende maatregel aan te vragen is dat iemand zelf van zijn gokverslaving af moet zien te komen. Uitschrijven bij Holland Casino vinden zij zinloos, want als je wilt gokken dan kan dat ook op andere locaties. Effecten beschermende maatregelen De vraag naar de effectiviteit van een entreeverbod of bezoekbeperking is een lastige. Allereerst dient de vraag te worden gesteld wanneer sprake is van een succes. Als iemand helemaal niet meer gokt? Of hooguit twee keer per week? Als iemand een naar draagkracht of een vooraf bepaald bedrag meeneemt naar het casino? Als iemand niet meer dan zeg tien procent van zijn inkomen aan het gokken besteedt? De tweede vraag die bij de effectiviteit van beschermende maatregelen gesteld dient te worden is hoe blijvend het succes of de verandering in het speelgedrag is? Blijft de bezoekfrequentie na afloop van de termijn van de maatregel gelijk of stijgt deze plotseling?

125

casino

28/2/01

15:43

Page 126

Omdat bezoekers niet geneigd zijn informatie te verschaffen over hun inkomen blijft eigenlijk maar een beperkt aantal criteria over waarmee Holland Casino objectief kan vaststellen of sprake is van een succes. Dat zijn de bezoekfrequentie en de duur waarvoor een beschermende maatregel is aangevraagd. Als het de bezoekfrequentie betreft hanteert Holland Casino over het algemeen een risicogrens van twee keer per week. Dus als een beschermende maatregel wordt opgeheven en de bezoekfrequentie van de betrokkene blijft onder de twee keer per week dan wordt gesproken van een succes. Van een blijvend succes kan worden gesproken wanneer een entreeverbod voor onbepaalde tijd wordt aangevraagd en niet meer wordt opgeheven. Op grond van de beschikbare gegevens uit de dossiers van mensen die een beschermende maatregel hebben aangevraagd, blijken cohort analyses enig inzicht in deze materie te verschaffen. Met behulp van het computersysteem OASE dat gekoppeld is aan het bezoekersregistratiesysteem kunnen de ontwikkelingen in de bezoekfrequentie van personen die een beschermende maatregel hebben aangevraagd gedurende langere tijd worden gevolgd. Het blijkt dan dat, voorafgaand aan een beschermende maatregel, vaak sprake is van een stijging van de frequentie waarmee het casino wordt bezocht. De mensen die het vaakst gaan nemen vaker een beperkende maatregel voor een half jaar dan voor een jaar. Na afloop van de termijn, waarvoor de beschermende maatregel is aangevraagd, vindt vaak een ‘terugval’ plaats, in de zin dat de bezoekfrequentie in het half jaar daarna sterk stijgt. Na verloop van tijd stabiliseert de frequentie van het bezoek voor de meeste tot onder de acht keer per maand. De mensen die een beschermende maatregel voor onbepaalde tijd aanvragen, hebben vergeleken met de anderen de laagste bezoekfrequenties en de minste schommelingen daarin. De effectiviteit van een beschermende maatregel kan, behalve op bovenstaande wijze, ook worden beoordeeld op grond van het oordeel van de personen die een dergelijke maatregel hebben aangevraagd. De respondenten (uit de vragenlijst) die ooit een entreeverbod of de bezoekbeperking hebben aangevraagd, hebben daar wisselend op gereageerd. Een kleine meerderheid (54%) was positief over het entreeverbod en/of de bezoekbeperking. Men was van mening dat de maatregel hen (in elke geval tijdelijk) rust had gebracht, een adempauze. Voor de anderen heeft de maatregel niet het beoogde effect gehad. Zij gingen ten tijde van de beschermende maatregel ergens anders spelen en kwamen na afloop van de termijn gewoon weer naar Holland Casino. De verplichte terugkomgesprekken vormden voor hen geen belemmeringen om weer onbeperkt te worden toegelaten. Alternatieven en onbedoelde effecten Uit de diepte-interviews blijkt dat bijna de helft van de personen die een beschermende maatregel heeft getroffen naar alternatieven zoekt om toch ten tijde van de maatregel te kunnen spelen. Vaak wordt dan uitgeweken naar het buitenland, maar ook het illegale circuit en de amusementscentra behoren dan tot de alternatieven. De personen die in het buitenland gingen gokken, deden dat over het algemeen minder frequent dan voorheen in Holland Casino, ook indien zij dicht bij de grens woonden. De personen die naar het illegale circuit gingen deden dit voor hun entreeverbod ook al. De geïnterviewden die voor hun entreeverbod niet in illegale gelegenheden kwamen gaven te kennen dit ook niet te zullen gaan doen. Men weet de illegale gelegenheden niet te vinden, men vindt het toch een beet-

126

casino

28/2/01

15:43

Page 127

je eng of men is van mening dat men dan wel heel laag is afgegleden. De personen die ten tijde van een beschermende maatregel naar de amusementcentra uitweken bleken vooral automatenliefhebbers te zijn. De algemene teneur bij deze mensen is echter dat de amusementscentra hun gokbehoefte niet echt kunnen bevredigen: de bedragen die er gewonnen kunnen worden liggen lager waardoor de automaten minder aantrekkelijk worden gevonden dan die in Holland Casino. Amusementscentra zijn voor een aantal mensen ook een opstap geweest naar het ‘echte’ werk in Holland Casino. Eenmaal gewend aan de automaten in Holland Casino komt deze groep in de amusementscentra eigenlijk niet meer aan hun trekken. Voor wat betreft de bezoekbeperking kan gesteld worden dat bijna alle geïnterviewde probleemspelers (op twee na) het afgesproken aantal bezoeken voldoende vond om in de aanwezige behoefte te voorzien. Het bracht de nodige (financiële) rust. Wel werd de bezoekbeperking vaak optimaal gebruikt en werd per keer ook meer geld uitgegeven dan in de periode zonder de bezoekbeperking. Voor de meeste geïnterviewde probleemspelers betekende dit desondanks dat ze in totaal minder geld uitgaven. Een klein aantal mensen vormde hierop een uitzondering: een persoon gaf bijvoorbeeld te kennen dat hij in de vier keer per maand die hij mocht komen, alsnog al zijn geld uit gaf. Voor een ander bleek acht keer per maand onvoldoende en week uit naar het casino in het buitenland.

127

casino

28/2/01

15:43

Page 128

Beknopt overzicht belangrijkste onderzoeksgegevens Bezoekers Holland Casino (N=972)

Gemiddelde dag in gemiddelde vestiging

Prevalentie probleemspelers (SOGS5+)

Bezoekers van Holland Casino

5,1%

2,2%

Bereik preventiebeleid Ooit aangesproken

2,8%

1,5%

Ooit entreeverbod

4,9%

2,2%

Ooit bezoekbeperking

3,0%

1,4%

Totaal (Bereikt door preventiebeleid)

9,1%

3,4%

Bekendheid met “Preventiebeleid”

46,7%

35,7%

Entreeverbod

73,8%

54,2%

Bezoekbeperking

48,1%

27,4%

Folder

41,6%

27,5%

Probleemspelers (N=50) Bekendheid preventiebeleid onder probleemspelers (SOGS5+) “Preventiebeleid”

48%

Entreeverbod

84%

Bezoekbeperking

54%

Folder

42%

Reikwijdte preventiebeleid onder probleemspelers (SOGS5+) Ooit aangesproken

16%

Ooit entreeverbod aangevraagd

24%

Ooit bezoekbeperking aangevraagd

18%

Totaal (Bereik preventiebeleid) Ervaringen met

40% Positief / negatief / anders

Aangesproken worden op risicovol gedrag

63%

19%

19%

Entreeverbod

54%

28%

17%

50%

27%

23%

Bezoekbeperking Bezoekfrequentie

75% probleemspelers bezoekt casino minder vaak dan twee keer per week

Dossiers (N=6754) In periode van 1 januari 1998 tot 1 april 2000

9.878 beschermende maatregelen

Sinds 1990

25.000 beschermende maatregelen aangevraagd

Soort beschermende maatregel

60% entreeverbod / 40% bezoekbeperking

Wie

75% mannen (gemiddeld 39 jaar) 25% vrouwen (gemiddeld 46 jaar)

128

casino

28/2/01

15:43

Page 129

Conclusies en aanbevelingen

Bekendheid De bekendheid met het preventiebeleid onder de bezoekers kan als redelijk tot goed worden bestempeld. Temeer daar er een relatie is met de bezoekfrequentie, hoe vaker men in Holland Casino is geweest, hoe beter men met het preventiebeleid bekend is. Opvallend is evenwel dat één op de zes probleemspelers niet op hoogte is van de mogelijkheid tot het nemen van een beschermende maatregel. Hoewel de bekendheid onder de bezoekers met het preventiebeleid goed is zou hier – met name als het over de bezoekbeperking gaat – nog de nodige aandacht aan kunnen worden besteed. Gezien de beperkte reikwijdte maar de toch ook positieve effecten van de brochure De risico’s van het spel, wordt aanbevolen deze opvallender en goed zichtbaar neer te leggen of anderszins onder de aandacht te brengen bij de bezoekers. Wellicht dat in de toekomst aan alle nieuwe bezoekers de brochure kan worden uitgedeeld, bijvoorbeeld als onderdeel van een breder informatiepakket waarin de (gedrags)regels binnen Holland Casino en een speluitleg zijn opgenomen. Signaleren en benaderen Het signaleren en aanspreken van bezoekers die risicovol speelgedrag vertonen of een hoge bezoekfrequentie hebben is een essentieel onderdeel van het preventiebeleid en lijkt goed te functioneren. Omdat het aanspreken van bezoekers soms als beledigend, of op zijn minst als confronterend wordt ervaren dienen de medewerkers er voor te zorgen dat niet te veel druk wordt uitgeoefend op de betreffende persoon. Temeer daar een onvrijwillig genomen beschermende maatregel de effectiviteit ervan niet ten goede zal komen. In plaats van het uitoefenen van die druk, zou de bezoeker beter bekend gemaakt kunnen worden met de mogelijkheden die het preventiebeleid biedt. Zoals dat overigens ook nu al gebeurt, zou de betreffende persoon langer in de gaten kunnen worden gehouden en eventueel opnieuw worden aangesproken. Overigens blijken sommige bezoekers van Holland Casino die ooit zijn aangesproken door het personeel, de druk die op hen is uitgeoefend achteraf wel te waarderen. Ondanks de geringe motivatie om iets aan het probleem te doen, hadden zij er achteraf soms baat bij. ‘Het was toch goed dat ik ben aangesproken.’ De bezoekfrequentie als objectieve signaleringsindicator De bezoekfrequentie van bezoekers wordt door Holland Casino als een objectieve signaleringsindicator gezien, waarbij een bezoekfrequentie van twee keer per week of meer als risicogrens wordt gehanteerd. Zowel uit de vragenlijst als uit de diepte-interviews blijkt echter dat ook minder frequente bezoekers problemen met gokken ondervinden. Een betere indicator – zoals ook door Holland Casino wordt onderkend – zou niet zozeer de bezoekfrequentie als zodanig zijn, maar veeleer de wisselingen hierin. Indien een bezoeker normaal gesproken één keer per maand komt, maar dit plotseling opvoert tot een keer per week, zou

129

casino

28/2/01

15:43

Page 130

dit een signaal kunnen zijn dat sprake is van een zich ontwikkelend gokprobleem. Inmiddels heeft Holland Casino deze indicator in het computersysteem weten te integreren, waardoor een melding wordt gegeven op het moment dat sprake is van een (plotselinge) stijging in de bezoekfrequentie. Reikwijdte De reikwijdte van het preventiebeleid is beperkt. Een groot deel (60%) van de probleemspelers wordt niet bereikt. Ter verhoging van de reikwijdte kunnen extra beleidsinspanningen worden verricht. Ter eerste om de bekendheid met het preventiebeleid te vergroten en ten tweede om de signalering en benadering van probleemspelers verder te verbeteren. Mede gelet op de verschillen die tussen de vestigingen bestaan zou meer eenduidigheid in de uitvoering van het preventiebeleid de reikwijdte verder kunnen vergroten. Anderzijds kan worden opgemerkt dat de reikwijdte van het preventiebeleid begrensd is. Het is onmogelijk om alle probleemspelers te bereiken. Sommige van hen erkennen hun problemen niet, anderen wíllen niet door Holland Casino bereikt worden en vinden dat ze hun problemen zelf of via de daartoe aangewezen hulpverleningsinstanties moeten oplossen. Effect beschermende maatregelen Beschermende maatregelen blijken in de praktijk vaak een tijdelijk effect te hebben. Een groot deel van de personen die een beschermende maatregel heeft aangevraagd komt na verloop van tijd weer terug naar het casino. Een relatief klein deel grijpt de beschermende maatregel aan om helemaal niet meer naar het casino te gaan. Dat betreft in de praktijk vaak de mensen die een entreeverbod voor onbepaalde tijd hebben aangevraagd. Hoewel het effect van de maatregelen vaak tijdelijk is biedt het voor een meerderheid van de mensen een soort financiële adempauze. Uit de literatuur is bekend dat (gok)hulpverlening het meest succesvol is wanneer iemand zijn probleem onderkent en zelf het initiatief neemt tot het zoeken van hulp. Als het initiatief niet van de betrokkene zelf komt maar onderdeel uitmaakt van een schuldsaneringsregeling of op aandringen van de familie of partner gebeurt is de kans op terugval groter. Het bovenstaande geldt eveneens bij het aanvragen van een entreeverbod of bezoekbeperking. De motivatie om een beschermende maatregel te nemen lijkt een belangrijke rol te spelen bij het succes ervan. Wanneer een beschermende maatregel weloverwogen wordt genomen en wordt gecombineerd met een vorm van hulpverlening of ondersteuning zal de kans op een blijvend succes toenemen. Wellicht dat in de KSV-trainingen voor het personeel meer aandacht kan worden besteed aan motiverende gesprekstechnieken. Relatie met hulpverlening Dat een beschermende maatregel vaak meer effect heeft wanneer deze gecombineerd wordt met enige vorm van hulpverlening of ondersteuning zou de consequentie kunnen hebben dat Holland Casino de contacten met de regionale instellingen voor de verslavingszorg en de AGOG bevordert en intensiveert. Dat zou niet zozeer een taak voor het hoofdkantoor zijn maar meer voor de medewerkers Security & Risk Control van de vestigingen zelf. Met name een regelmatig contact tussen deze uitvoerders van het preventiebeleid en de regionale hulpverleningsinstanties kan er toe leiden dat er meer en gerichter wordt doorver-

130

casino

28/2/01

15:43

Page 131

wezen. Indien medewerkers goed op de hoogte zijn van de mogelijkheden van hulp in de buurt kan men probleemspelers ook meer over doelstelling en de werkwijze vertellen. Qua filosofie sluit een entreeverbod overigens beter bij de AGOG aan, een bezoekbeperking beter bij de instellingen voor de verslavingszorg. Bij de AGOG gaat men er vanuit dat gecontroleerd gokken niet mogelijk is terwijl dat bij een instelling voor de verslavingszorg wel als uitgangspunt voor een behandeling kan gelden. Preventie Niet alle mensen die een beschermende maatregel aanvragen zijn probleemspelers. Een relatief groot deel van de aanvragen voor een maatregel gebeurt door bezoekers van Holland Casino die problemen met gokken juist willen voorkomen. In die zin kan een beschermende maatregel als een vorm van primaire preventie worden gezien. Voor de anderen geldt dat zij een beschermende maatregel nemen om bestaande problemen (tijdelijk) het hoofd te bieden of om te voorkomen dat deze verergeren. De beschermende maatregelen kunnen in deze gevallen als secundaire preventie worden gezien. Naast de beschermende maatregelen hanteert Holland Casino bovendien een aantal andere preventieve maatregelen om gokverslaving te voorkomen. Zo is er een leeftijdsgrens van 18 jaar gesteld om te voorkomen dat jongeren met casinospelen in aanraking komen. Verder is een Mission Statement afgekondigd, worden trainingen en cursussen georganiseerd om het personeel alert te maken op verschijnselen van gokverslaving en is de brochure De risico’s van het spel ontwikkeld. Het screenen en aanspreken van hoog frequente bezoekers (mensen die vaker dan 20 keer per maand komen) kan als een vorm van (secundaire) preventie worden gezien. Een andere preventieve maatregel die genomen zou kunnen worden heeft betrekking op de afstelling van het spelaanbod. Voor de kansspelautomaten in de horeca geldt dat deze staan afgesteld op een maximaal verlies van 50 gulden per uur. De bezoekers van Holland Casino verliezen gemiddeld – en naar eigen opgave – echter 171 gulden per speeluur. Uit het jaarverslag van het College van toezicht op de kansspelen blijkt dat de bezoekers van Holland Casino in 1999 gemiddelde 198 gulden per bezoek (inclusief entree en consumpties) hebben uitgegeven. Omdat de winstkansen bij de roulette en de kaartspelen niet gemanipuleerd kunnen worden, is het verlies bij deze kansspelen vooral afhankelijk van de hoogte van de inzet. Het besluit van Holland Casino om de speeltafels met lage inzetten (minimum van vijf gulden) uit het spelaanbod te verwijderen – omdat ze verlies opleverden – lijkt haaks te staan op het preventiebeleid. Het spelen met lagere inzetten kan een verslavingsproces vertragen, en kan als een vorm van secundaire preventie worden gezien. OASE Holland Casino heeft een uitstekend computersysteem (OASE) ontwikkeld dat bedoeld is om de aangevraagde en opgelegde beschermende maatregelen in de praktijk te kunnen effectueren. Het systeem heeft daarmee een duidelijke functie: op ieder moment en in iedere vestiging van Holland Casino is de individuele geschiedenis van een gast met betrekking tot zijn casinobezoek oproepbaar. Het systeem voorziet ook in de mogelijkheden om rapportages te genereren van aantallen aangevraagde beschermende maatregelen, afgegeven KSV-signa-

131

casino

28/2/01

15:43

Page 132

len, gevoerde KSV-gesprekken en effectiviteitcijfers van de nazorg. Toch moge duidelijk zijn dat het systeem in eerste instantie niet is bedoeld voor wetenschappelijke doeleinden: het vertalen van individuele ontwikkelingen in het speelgedrag naar algemene trends. In de toekomst zou daarom beter gebruik gemaakt kunnen worden van de mogelijkheden die het systeem biedt, waardoor een beter inzicht zal ontstaan in de effectiviteit van het preventiebeleid; zowel de effectiviteit van het signaleringsbeleid, het aanspreekbeleid als de effectiviteit van de beschermende maatregelen en de geboden nazorg. Een tweede opmerking die we in dit kader willen maken is dat het zinvol lijkt om bij de aanvragen voor een beschermende maatregel een onderscheid te maken tussen de bezoekers die al eerder een maatregel hebben aangevraagd en de nieuwe inschrijvingen. Bovendien zouden behalve het aantal bezoeken ook het aantal bezoekers als kerngetal in de registraties opgenomen kunnen worden. Het aantal aangevraagde beschermende maatregelen, gevoerde gesprekken en afgegeven signalen kunnen dan worden gerelateerd aan het aantal bezoekers, waardoor een beter beeld van de ontwikkelingen in deze aantallen ontstaat. Ten derde zouden we willen opmerken dat een structurering van de gespreksverslagen een bijdrage kan leveren aan een beter inzicht in de effectiviteit van het preventiebeleid. Vragen die dan beantwoord kunnen worden zijn dan bijvoorbeeld onder welke voorwaarde of voor wie een beschermende maatregel het meeste effect heeft. Het betreft hier natuurlijk privacygevoelige informatie waarvoor wellicht een informed consent van de betrokkene noodzakelijk is. Spanningsveld Ogenschijnlijk blijft er een spanningsveld bestaan tussen de inspanningen die een vestiging van Holland Casino ontplooit ter voorkoming van gokverslaving en die ten behoeve van een rendabele exploitatie wordt genomen. Toch lijkt Holland Casino hier een redelijk evenwicht tussen gevonden te hebben. Een goede zorg voor de gasten, zo heeft de praktijk geleerd, staat niet haaks op de omzet. De toekomst Het in de inleiding geschetste fictieve alcoholpreventiebeleid, analoog aan het preventiebeleid kansspelverslaving van Holland Casino, lijkt vast te lopen op de handhaafbaarheid van dit beleid. Mensen die een entreeverbod of bezoekbeperking voor de horeca zouden aanvragen hebben talloze alternatieve mogelijkheden om aan drank te komen. Het aanbod van casinospelen is veel beperkter waardoor handhaving beter mogelijk is. Er is in Nederland op het moment een elftal vestigingen van Holland Casino. Uit het onderzoek komt naar voren dat het de effectiviteit van het preventiebeleid niet ten goede komt wanneer spelers ten tijde van een entreeverbod alternatieve mogelijkheden hebben om te gokken. Net zoals men vroeger met een entreeverbod in andere vestigingen van Holland Casino gewoon terecht kon, geldt dat nu nog steeds, zei het dat de alternatieven in het illegale circuit, het buitenland of in de amusementscentra worden gezocht. Bijna de helft van de probleemspelers blijkt tijdens een entreeverbod naar alternatieven te zoeken om te kunnen spelen. Om derhalve een entreeverbod of bezoekbeperking voor een probleemspeler zo effectief mogelijk te maken zou een beschermende maatregel voor alle (regionale) gokgelegenheden moeten gelden. Een van de problemen, waar vooral ook de

132

casino

28/2/01

15:43

Page 133

politiek zich voor gesteld ziet, is hoe dit kan worden bewerkstelligd. Op dit moment is bovendien een aantal ontwikkelingen gaande op de kansspelmarkt die de effectiviteit van het preventiebeleid van Holland Casino (verder) dreigen te ondermijnen. Hoewel van het vrijgeven op de vrije markt van vergunningen voor het aanbieden van casinospelen vooralsnog geen sprake is, wordt die mogelijkheid wel nader onderzocht. Indien wordt besloten om in de toekomst vergunningen te verlenen aan nieuwe aanbieders van casinospelen zou daarom een (in potentie) goed functionerend preventiebeleid als voorwaarde kunnen worden opgenomen. Een andere ontwikkeling die op het moment gaande is, is de productdifferentiatie in amusementscentra waarbij onder meer hogere geldprijzen gewonnen kunnen worden en ook elektronische tafelspelen worden aangeboden. De effecten hiervan (ook op gokverslaving) worden momenteel onderzocht, zodat ook daar en indien nodig, aanvullende preventieve maatregelen getroffen kunnen worden. De verwachting is dat de productdifferentiatie het spelen in de amusementscentra aantrekkelijker zal maken voor de (automaten)spelers van Holland Casino, en dus ook voor de (automaten)spelers die een beschermende maatregel hebben genomen. Een voorwaarde voor de handhaafbaarheid van een beschermende maatregel is het hanteren van een formele legitimatieplicht. De Wet op de kansspelen schrijft thans alleen een controle op de leeftijd voor. Een derde ontwikkeling op de kansspelmarkt is het aanbieden van kansspelen op internet. Het kabinetsstandpunt in deze is dat bij de vergunningverlening voor kansspelen op internet ook gokverslaving zal worden betrokken. Welke consequenties dit zal hebben voor het voeren van een effectief preventiebeleid, temeer daar het internet een mondiaal gebeuren is, roept vooralsnog meer vragen dan antwoorden op. Uit dit onderzoek komt overigens naar voren dat de bezoekers van Holland Casino nauwelijks gebruik maken van de kansspelen die op internet worden aangeboden. Als zich echter in de toekomst (meer) betrouwbare aanbieders op het internet zullen melden, komt wellicht ook hier verandering in. Gelet op bovengenoemde ontwikkeling op de kansspelmarkt van casinospelen èn de effectiviteit van het preventiebeleid, zal in de toekomst vooral gestreefd moeten worden naar een afstemming en integratie van het preventiebeleid van Holland Casino met dat van andere kansspelaanbieders. Met het aantasten van de monopoliepositie van Holland Casino dreigt ook de effectiviteit van het preventiebeleid te worden aangetast.

133

casino

28/2/01

134

15:43

Page 134

casino

28/2/01

15:43

Page 135

Gebruikte literatuur

z.a. (1998). Rapportage Preventiebeleid Kansspelverslaving Holland Casino. Hoofddorp: Holland Casino. de Vos, T., G. van de Wijngaart. (1995). Kansspelen in soorten. In T. de Vos (Ed.), Gokverslaving. Lisse: Swets & Zeitlinger. Fris, M. (1999). Door het lot verbonden. Een beschrijvend onderzoek naar zelfhulp bij gokverslaving. Utrecht: Centrum voor verslavingsonderzoek, Universiteit Utrecht. Koeter, M. W. J., W. van de Brink. (1996a). Een gokje wagen of gewaagd gokken II. Een onderzoek naar deelname aan kansspelen en gokverslaving in Amsterdam en NoordHolland. TWEEDE FASE. Amsterdam: AIAR. Koeter, M. W. J., W. van de Brink, A. Niewijk. (1996b). Een gokje wagen of gewaagd gokken. Een onderzoek naar deelname aan kansspelen en gokverslaving in Amsterdam en Noord-Holland. Amsterdam: AIAR. Ladouceur, R. (1991). Prevalence estimates of pathological gamblers in Quebec Canada. Journal of Psychiatry. Lesieur, H. B., S.B. Blume. (1993). Revising the SOGS in different settings. Journal of Gambling Studies, 9(3). Lesieur, H. R., S.B. Blume. (1987). The South Oaks Gambling Screen (SOGS): A new instrument for the identification of pathological gamblers. American Journal of Psychiatry, 144(9), 1184-1188. Ouwehand, A. W., A.A.N. Cruts, A. de Vos. (1996). Profiel gokcliënten in de verslavingszorg. Utrecht: Stichting Informatievoorziening Verslavingszorg (IVV). ‘t Veer, A., van, H. Moerland, C. Fijnaut. (1993). Gokken in drievoud. Facetten van deelname, aanbod en regulering. Arnhem: Gouda Quint. van de Wijngaart, G. (1996). Gokverslaving en zelfhulp. Maandblad Geestelijke volksgezondheid, 51(2), 180-184.

135

casino

28/2/01

136

15:43

Page 136

28/2/01

15:43

Page 137

Bijlagen

Bijlage 1: De gasten In deze bijlage worden de gasten van Holland Casino beschreven: hoe vaak gaan ze naar het casino, met wie, bezoeken ze nog andere speellocaties, wat zijn motieven om te spelen? Wat is hun leeftijd, dagbesteding, burgerlijke staat, woonplaats en culturele achtergrond? De respondentengroep zal waar mogelijk worden vergeleken met gegevens over de Nederlandse bevolking, zoals die door het CBS51 worden bijgehouden. Demografische schets Allereerst zullen de geënquêteerde bezoekers van Holland Casino kort getypeerd worden. Zoals eerder gezegd komen er wat meer mannen dan vrouwen in Holland Casino. Van elke tien respondenten zijn er 6 mannen en 4 vrouwen. Leeftijd De leeftijd varieert wat sterker: de jongste gast van Holland Casino was 18 jaar, de oudste een man van 90 jaar. De groep jongeren (25–) is ongeveer net zo groot (7%) als de groep ouderen (75+). Vijftigers vormen het grootste deel van de respondenten. De vrouwelijke respondenten zijn gemiddeld ruim 5 jaar ouder dan de mannen (met een respectievelijke mediaan van 53 en 47 jaar). Deze verschillen zijn significant.52 Een beter beeld van de leeftijdsopbouw van de respondentengroep wordt verkregen door ze in te delen in groepen. Dat ziet er als volgt uit: Figuur 38: Leeftijdsopbouw naar geslacht 30

20

10

Geslacht Percent

casino

Vrouw Man

0 18-25

25-35

35-45

45-55

55-65

65-75

75-85

85-95

LeeftijdscategorieÎn

51. De gegevens zijn via Statline verkregen; de elektronische databank van het Centraal Bureau voor de Statistiek op www.cbs.nl en hebben betrekking op 1999. 52. T-test , t = 5.0, df = 970, p < .001 137

casino

28/2/01

15:43

Page 138

Ook hier komt allereerst het beeld naar voren dat Holland Casino vooral een wat ouder publiek aantrekt. Wat ook opvalt is dat mannen in de jongste leeftijdscategorieën (tot 45 jaar) in de meerderheid zijn terwijl vrouwen dat in de oudste leeftijdscategorieën (vanaf 45) zijn.53 Vergeleken met de Nederlands bevolking ziet dat er als volgt uit: Tabel 19: Leeftijdsverdeling respondenten, bezoekers Holland Casino (gewogen data) en de Nederlandse bevolking Leeftijd

18 – 24

Respondenten Holland Casino (N=972) 7.7%

Nederlandse bevolking 18 jaar en ouder (CBS, 1999) 10.8%

Bezoekers van Holland Casino (Gewogen data) 16.6%

25 – 34

14.7%

20.7%

25.0%

35 – 44

17.4%

20.3%

19.1%

45 – 54

22.8%

18.3%

21.5%

55 – 64

18.1%

12.5%

9.8%

65+

19.2%

17.3%

8.0%

In de laatste kolom is de leeftijdsverdeling weergegeven indien de gegevens gegeneraliseerd worden naar de totale populatie: de bezoekers van Holland Casino. Dan blijken ouderen, gerelateerd aan de bevolkingsopbouw, juist minder vaak naar het casino te gaan dan de jongeren. Omdat de weging op basis van de bezoekfrequentie is gebeurd, betekent dit dat de ouderen vaker naar Holland Casino gaan dan jongeren. Op een gemiddelde dag in een gemiddeld casino zullen relatief veel ouderen worden aangetroffen. Van het totaal aantal bezoekers van Holland Casino maken zij echter een relatief klein deel uit. Woonplaats Hoewel gepoogd is een zo goed mogelijke geografische spreiding van de respondentengroep te verkrijgen is dit niet geheel het geval. De regio’s en plaatsen waar een casino aanwezig is en waar de vragenlijsten zijn afgenomen zijn oververtegenwoordigd. De vraag is of deze respondenten het casino ook vaker bezoeken dan de mensen uit andere regio’s. We komen hier later op terug. Voor alle duidelijkheid: er zijn in totaal in 7 casino’s vragenlijsten afgenomen. Groningen, Zandvoort, Amsterdam, Valkenburg, Breda, Scheveningen en Rotterdam. (De vestigingen in Eindhoven, Nijmegen en Schiphol zijn buiten beschouwing gelaten).

53. Pearson Chi-kwadraat, p < .001

138

28/2/01

15:43

Page 139

Figuur 39: Regio waar respondenten woonachtig zijn Noorden 9.4% Oosten

Buitenland

2.3%

3.3%

Zuiden 19.5%

Westen 65.5%

Meer dan de helft van de respondenten (59%) komt uit de Randstad. Het oosten van het land is in de steekproef ondervertegenwoordigd. Er is de respondenten ook gevraagd welke vestiging zij meestal bezoeken: Figuur 40: Vestiging die meestal wordt bezocht 30

20

10

Percent

casino

0 Scheveningen

Amsterdam

Rotterdam

Valkenburg Breda

Zandvoort

Groningen

Eindhoven Nijmegen

Divers

Welke vestiging meestal bezocht

Het aantal respondenten dat per vestiging is geïnterviewd weerspiegeld voor een belangrijk deel de grootte van de vestiging. Scheveningen, Rotterdam en Amsterdam zijn de grootste vestigingen, Breda en Valkenburg de middelgrote en Zandvoort en Groningen de kleinere. Zoals gezegd zijn Nijmegen en Eindhoven niet bezocht waardoor het aantal respondenten dat meestal naar deze vestigingen komt klein is.

139

casino

28/2/01

15:43

Page 140

Door bovenstaande gegevens te vergelijken met de locatie waar de vragenlijst is afgenomen kan iets worden gezegd over de mate waarin een vestiging een vast publiek heeft. Dat wil zeggen het deel van de respondenten dat doorgaans de vestiging bezoekt waar ze ook zijn geïnterviewd. Vestigingen als Breda, Groningen en Amsterdam hebben het grootste vaste publiek (rond de 95%). De vestigingen in Valkenburg, Zandvoort, Scheveningen en Rotterdam trekken meer ‘toeristen’ (15%, waarbij onder toeristen de respondenten worden verstaan die doorgaans in een ander casino komen dan waar ze zijn geïnterviewd). De vraag kan ook andersom worden gesteld, namelijk of respondenten uit een bepaalde regio een voorkeur voor een bepaald casino hebben. De respondenten uit Noord Holland bijvoorbeeld bezoeken doorgaans het casino in Amsterdam (59%) of Zandvoort (35%). Zes procent woont weliswaar in Noord-Holland maar bezoekt doorgaans het casino in een andere regio. Zuid-Hollanders komen niet onverwacht doorgaans in Scheveningen (43%) of Rotterdam (47%). Tien procent bezoekt derhalve doorgaans het casino in een andere regio. Voor de respondenten uit het noorden van het land geldt dat 80% doorgaans het casino in Groningen bezoekt, 20% gaat derhalve doorgaans ergens anders heen. Voor de respondenten uit het zuiden van het land geldt in wezen hetzelfde: een deel bezoekt het casino in Breda, een ander deel gaat naar Valkenburg. (Over Nijmegen en Eindhoven kunnen zoals gezegd geen uitspraken worden gedaan). De respondenten uit het midden van het land moeten over het algemeen wat verder reizen om hun favoriete casino te bezoeken. De meeste gaan naar Amsterdam (47%), Zandvoort (18%) of Scheveningen (21%). Een kleiner deel gaat naar Breda (11%). Met de komst van het casino in Utrecht zal deze groep de reisduur dus aanzienlijk weten te beperken. Burgerlijke staat Bijna de helft van alle respondenten is gehuwd terwijl een vijfde alleenstaand is zonder een partner, 13% woont samen. De overige drie groepen zijn ongeveer even groot (6%): weduwstaat, gescheiden, alleenstaand met partner. Figuur 41: Burgerlijke staat respondenten Weduwstaat 6.0% Samenwonend 13.0%

Gescheiden 5.9% Alleenstaand+partner 6.4%

Alleenstaand-partner 19.8%

Gehuwd 49.1%

140

casino

28/2/01

15:43

Page 141

Opvallend verschil tussen mannen en vrouwen is dat de vrouwelijke respondenten vaker weduwe zijn, dan de mannen weduwnaar (respectievelijk 11% en 2%).54 Voor een deel zal dit verschil worden verklaard doordat de levensverwachting voor vrouwen hoger ligt dan voor mannen en de vrouwen in de steekproef gemiddeld vijf jaar ouder zijn dan de mannen. De mannelijke respondenten zijn relatief vaker alleenstaand dan vrouwen (respectievelijk 31% en 19%).55 Tweederde van de respondenten heeft kinderen. Vrouwen vaker dan mannen (respectievelijk 74% en 61%).56 Vergeleken met de Nederlandse bevolking valt op dat er in de steekproef relatief veel ongehuwden zitten, namelijk 39 procent. Voor de Nederlandse bevolking van 18 jaar en ouder ligt dit op 29 procent. Ook indien de gegevens worden gegeneraliseerd naar alle bezoekers van Holland Casino blijft het beeld vrijwel ongewijzigd. Vergeleken met de Nederlandse bevolking zijn er onder de bezoekers van Holland Casino wat minder weduwen. Gelet op de verschillen met de niet gewogen data kan wel worden geconcludeerd dat de mensen die verweduwd zijn het casino relatief vaak bezoeken. Tabel 20: Burgerlijke staat respondenten, bezoekers Holland Casino (gewogen data) en de Nederlandse bevolking Respondenten Holland Casino (N=972)

Nederlandse bevolking 18 jaar en ouder (CBS, 1999)

Bezoekers Holland Casino (gewogen data)

Ongehuwd

39,0%

29%

38%

Gehuwd

49,1%

57%

55%

Verweduwd

6,0%

7%

2%

Gescheiden

5,9%

7%

5%

Dagbesteding De meeste respondenten (40%) hebben een betaalde fulltime baan, 10% heeft een parttime baan, terwijl 11% een eigen bedrijf heeft en 1% vrijwilligerswerk doet. Huisvrouwen en –mannen maken 7% van de respondentengroep uit. Een relatief groot deel van de respondenten (21%) is met pensioen of heeft AOW, 3% is arbeidsongeschikt. Wellicht niet geheel tegen de verwachting in zijn er relatief weinig respondenten werkloos (1%) of studerend (4%).

54. Pearson Chi-kwadraat, waarde = 37.4, df = 1, p < .001 55. Pearson Chi-kwadraat, waarde = 15.5, df = 1, p < .001 56. Pearson Chi-kwadraat, waarde = 18.1, df = 1, p < .001

141

28/2/01

15:43

Page 142

Figuur 42: Dagbesteding van de respondenten 50

40

30

20

10

Percent

casino

0 Fulltime baan

Studerend

Parttime baan

Huisvrouw of -man

Vrtijwilligerswerk

Werkloos

WAO

Zelfst. ondernemer Pensioen / AOW

Anders

Dagbesteding

Opleiding Wanneer gekeken wordt naar de hoogst voltooide opleiding van de respondenten valt op dat de gemiddelde casinobezoeker hoog is opgeleid. Toch blijken er weinig verschillen te zijn wanneer de gegevens worden vergeleken met de Nederlandse bevolking, en ligt het opleidingsniveau zelfs iets lager. Uit gegevens van het CBS blijkt dat het opleidingsniveau van de werkzame beroepsbevolking (15 tot 65 jaar) ten opzichte van 1990 is gestegen. In 1999 heeft 70% van de beroepsbevolking minimaal een opleiding op het niveau van Havo (dat was in 1990 50%). Voor de werkzame beroepsbevolking uit de steekproef van Holland Casino ligt dit iets lager namelijk op 67 procent. Voor de niet werkzame beroepsbevolking uit de steekproef ligt dit percentage op 49 procent. Figuur 43: Hoogst voltooide opleiding respondenten Lagere school 6.8% geen 1.3%

MULO/MAVO 20.4%

Universiteit, HBO 22.1%

Lagere beroepsopleid 11.7%

Havo/Lyceum/HBS/Gymn 14.7%

Middelbaar beroepson 22.9%

142

28/2/01

15:43

Page 143

Wanneer echter de gegevens worden gewogen blijkt het opleidingsniveau boven het landelijk gemiddelde te liggen. Van de werkzame bezoekers van Holland Casino heeft 76 procent minimaal een opleiding op HAVO niveau. Voor de niet werkzame bezoekers van Holland Casino ligt dit op 59 procent. Het bovenstaande betekent ook dat zowel de mensen die hoger zijn opgeleid als de werkzame beroepsbevolking minder vaak naar het casino gaan. Uit de gegevens blijkt verder dat de vrouwelijke respondenten over het geheel genomen lager zijn opgeleid dan de mannen.57 Figuur 44: Hoogst voltooide opleiding naar geslacht 40

30

20

10

Geslacht Percent

casino

Vrouw Man

0 geen

MULO/MAVO Lagere school

Middelbaar beroepson

Lagere beroepsopleid

Universiteit, HBO

Havo/Lyceum/HBS/Gymn

Hoogstvoltooide opleiding

Inkomen In de vragenlijst is ook naar het netto (gezins)maandinkomen in 1999 gevraagd. In totaal 68 mensen wilden of konden dit niet zeggen. In totaal 904 mensen hebben op deze vraag geantwoord.

57 Pearson Chi-kwadraat, waarde = 89.9, df = 6, p < .001

143

28/2/01

15:43

Page 144

Figuur 45: Netto maandinkomen respondenten 30

20

10

Percent

casino

0

10 0 of ee

m r

00 1.

0

0 .0

0

0

00 5. 0-

10 0-

0 .0

00 5.

00 4.

0

0

0

n

00 4. 0-

00 3.

da

00 2. 0-

50

50 1. 0-

er

00 3. 0-

00 2.

1.

00 1.

d in

m

0

Netto maandinkomen 1999

De meeste gasten van Holland Casino zijn niet alleen hoger opgeleid maar verdienen bovendien vergeleken met de Nederlandse bevolking meer dan de gemiddeld. Bijna een kwart van de respondenten heeft een netto maandinkomen dat boven de 5.000 gulden ligt. Ruim 7% heeft een inkomen boven de 10.000 gulden netto per maand. Vergeleken met de Nederlandse bevolking levert dat het volgende beeld op: Tabel 21: Gemiddelde jaarinkomen respondenten, bezoekers van Holland Casino (gewogen data) en de Nederlandse bevolking Gemiddelde jaarinkomen van respondenten van Holland Casino (1999)

Gemiddelde jaar inkomen van de Nederlandse beroepsbevolking van 15-64 jaar. (CBS, 1999)

Gemiddelde inkomen van bezoekers Holland Casino (gewogen data)

Actief

58.600

52.900

52.500

Niet actief

43.600

31.100

31.400

w.o WAO

25.000

31.600

22.900

AOW

47.30058

30.100

43.500

Overige pensioenen

47.300

45.900

43.500

Bijstand, WW

25.500

25.200

26.400

Totaal met 52 weken inkomen

54.200

45.700

47.200

Minder dan 52 weken inkomen

32.700

11.500

34.400

58. In de vragenlijst is geen onderscheid gemaakt tussen pensioen en AOW

144

casino

28/2/01

15:43

Page 145

Etniciteit Een voorwaarde om aan het onderzoek mee te doen is dat de Nederlandse taal voldoende beheerst moet worden. In de praktijk vielen met name de Chinese (of Aziatische) en Duitse bezoekers van Holland Casino daardoor af. Van de (Nederlands sprekende) respondenten was 26 procent van allochtone afkomst. Landelijk gezien ligt dat percentage op 18 procent. Een verklaring voor dit verschil is dat in de grote steden relatief veel allochtonen wonen en een groot deel van de bezochte casino’s in de grote steden liggen. Voor wat betreft een aantal specifiek culturele groeperingen ziet dat er als volgt uit: Tabel 22: Culturele achtergrond respondenten en bezoekers van Holland Casino (gewogen data). Culturele achtergrond Respondenten(N=972)

Bezoekers (gewogen)

Indonesië

7,6%

Suriname/Antillen

7,5%

5,0%

West Europa

3,1%

2,0%

Marokko

1,8%

2,2%

Turkije

1,3%

1,4%

Midden Oosten

0,9%

1,0%

China

0,8%

0,1%

Overige

6,3%

3,8%

3,2%

26,2%

21,2%

1e generatie

21,9%

16,5%

2e generatie

4,3%

4,7%

Totaal w.o.

Opvallend is dat van de allochtone bezoekers van Holland Casino een groot deel van de eerste generatie is. Mensen die in Nederland wonen maar er niet zijn geboren. De tweede generatie – bezoekers die wel in Nederland zijn geboren maar één van de ouders niet – is voor een deel te jong om het casino te mogen bezoeken. Redenen om te spelen De respondenten is gevraagd naar de redenen van hun gokken. Veel mensen geven aan dat te doen vanwege het plezier (89%) dat zij er aan beleven of vanwege de gezelligheid (79%). Bijna tweederde van de respondenten gokt vanwege de spanning of juist de ontspanning die het teweegbrengt. Voor eenderde van de respondenten zijn de sociale contacten in het casino een belangrijke drijfveer om te spelen. Een kleiner deel van de bezoekers gokt om snel geld te verdienen (21%), als afleiding voor problemen (14%) of uit verveling (10%).

145

casino

28/2/01

15:43

Page 146

Tabel 23: Redenen om te gokken en onderlinge samenhang Motief

Belangrijk

Voor het plezier

89%

Voor de gezelligheid

Hangt positief samen met

Hangt negatief samen met

gezelligheid, ontspanning

afleiding problemen, snelle geld snelle geld

9%

plezier, sociale contact

Voor de spanning, avontuur

64%

plezier, afleiding problemen, snelle geld

Ter ontspanning

64%

plezier, afleiding problemen

Vanwege de sociale contacten

30%

gezelligheid, verveling afleiding problemen

Om snel geld te verdienen

21%

verveling, spanning

gezelligheid, plezier

Als afleiding voor problemen

14%

verveling, sociale contacten, ontspanning, avontuur

plezier

Uit verveling

10%

afleiding problemen, sociale contacten snelle geld

plezier, ontspanning

verveling

Op deze motieven zijn clusteranalyses toegepast om een aantal typologieën te kunnen construeren. In onderstaande tabel is bij elke cluster een getal tussen de één en drie weergegeven, waarbij geldt dat hoe dichter dit getal bij de 1 komt hoe belangrijker het genoemde motief wordt gevonden. Een getal rond de twee betekent dat het motief noch belangrijk noch onbelangrijk wordt gevonden. Naarmate het getal in de buurt van de drie komt wordt het genoemde motief om te gokken onbelangrijk gevonden. Er zijn vier clusters (of type spelers) onderscheiden. Tabel 24: Uiteindelijke clusterindeling redenen om te gokken

146

Cluster 1 (n = 107)

Cluster 2 (n= 249)

Cluster 3 (n = 453)

Cluster 4 (n = 139)

Gezelligheid

2,4

1,1

1,2

1,2

1= Belangrijk

Spanning, avontuur

1,8

1,6

1,5

1,4

2= Neutraal

Ontspanning

2,5

1,7

1,4

1,2

3= Onbelangrijk

Afleiding problemen

2,6

2,9

3,0

1,1

Plezier

2,0

1,1

1,0

1,1

Verveling

2,5

2,6

2,9

2,5

Snel geld verdienen

1,4

2,6

2,7

2,3

Sociale contacten

2,8

1,1

2,9

1,9

casino

28/2/01

15:43

Page 147

In de eerste cluster (n=107) zit de groep mensen die vooral naar het casino komt om snel geld te verdienen; ze komen er niet om andere redenen, niet voor de gezelligheid, niet voor het plezier maar ook niet uit verveling of als afleiding voor problemen. De tweede cluster (n=249) bestaat uit respondenten die vooral naar het casino gaan vanwege de gezelligheid en het plezier dat ze in het spelen beleven. Ook de sociale contacten die men er heeft of opdoet vormen een belangrijk motief voor deze groep om het casino te bezoeken. De derde cluster (n=453) is bijna identiek aan de vorige behalve dat deze groep respondenten er niet komt vanwege de sociale contacten. De laatste cluster (n=139) bestaat weliswaar ook uit mensen die voor het plezier gokken maar het tevens als een afleiding voor problemen ziet. De vier onderscheiden typen spelers zijn dus: 1. De spelers die het vooral om het geld is te doen (n=107) 2. De spelers die in het casino hun sociale contacten zoeken en hebben (n=249) 3. De gezelligheidsspelers (n=453) 4. De spelers die tevens een afleiding voor hun problemen zoeken (n=139) Met wie wanneer De meeste bezoekers van Holland Casino gaan niet alleen: 35% gaat doorgaans met de partner, 21% met een vriend of vriendin, 9% met familie, 2% met collega’s. Bijna eenderde (32%) van de respondenten gaat doorgaans alleen naar het casino. Figuur 46: Met wie bezoeken de respondenten doorgaans het casino 9.1% Ik ga meestal alleen 32.1%

Collega's 1.6% Anderen 1.3%

Partner 34.6% Vriend(en)/vriendin( 21.3%

Hoewel de meeste bezoekers doorgaans met anderen gaan komt het ook wel eens voor dat men alleen gaat. Ongeveer de helft van de mensen die doorgaans met anderen gaan komen daar desondanks wel eens alleen. Voor de meeste mensen (42%) zijn doordeweekse dagen favoriet om een bezoek aan het casino te brengen. Waarschijnlijk heeft dit voor een deel te maken met de grote drukte die er tijdens de weekenden in het casino bestaat. Ruim een vijfde van de respondenten gaat bij voorkeur in het weekend, terwijl 37% geen voorkeur uitspreekt.

147

casino

28/2/01

15:43

Page 148

Figuur 47: Dagen van de week waarop het casino doorgaans wordt bezocht.

Geen voorkeur 37.3%

Doordeweeks 41.8%

Weekend 20.9%

Prevalenties Iedere respondent is gevraagd of en in hoeverre zij ooit (Life Time Prevalence=LTP) en in het afgelopen jaar (Last Year Prevalence=LYP) hebben deelgenomen aan de verschillende kansspelen uit het aanbod van Holland Casino. Daarbij is een onderscheid gemaakt tussen enerzijds de tafelspelen (roulette, blackjack e.a.) en anderzijds de speelautomaten. Ook is gevraagd of de respondenten op andere locaties dan Holland Casino deze kansspelen beoefenen. In onderstaande tabel zijn de prevalentiecijfers weergegeven. Tabel 25: Life Time Prevalenties (LTP) en Last Year Prevalenties (LYP) respondenten Speltype

LTP (in %)

LTP (n)

LYP (in %)

LYP (n)

Tafelspelen Holland Casino

80,1

779

71,0

Speelautomaten Holland Casino

70,7

687

64,2

627

Speelautomaten horeca

17,0

165

14,1

137

Tafelspelen buitenland

13,3

129

8,5

85

8,3

81

7,1

69

Speelautomaten speelhal

690

Tafelspelen illegaal circuit

4,9

48

1,9

18

Speelautomaten elders

2,1

20

1,3

13

Tafelspelen elders

1,1

11

0,4

4

Tafelspelen internet

0,5

5

0,4

4

Speelautomaten illegaal circuit

0,4

4

0,1

1

Op het eerste gezicht lijkt het publiek van Holland Casino redelijk honkvast. Twee van de drie gasten speelt uitsluitend in Holland Casino. Ruim 80% van de respondenten heeft ooit deelgenomen aan een tafelspel, ruim 70% heeft wel eens op een speelautomaat in Holland

148

casino

28/2/01

15:43

Page 149

Casino gespeeld. Respectievelijk 71% en 64% van de respondenten hebben dat ook het afgelopen jaar gedaan. Voor de respondenten die op andere plaatsen dan Holland Casino spelen is vooral de reguliere horeca (café, restaurant) favoriet: 17% van de respondenten heeft daar ooit gespeeld, 14% het afgelopen jaar. Ook buitenlandse casino´s oefenen een bepaalde aantrekkingskracht uit: ruim 13% van de gasten is daar ooit geweest, ruim 8% het afgelopen jaar nog. De speelhal lijkt voor de meeste mensen een minder aantrekkelijke locatie te zijn: 8% is er ooit geweest, 7% het laatste jaar nog. Een klein deel van de bezoekers van Holland Casino (5%) heeft wel eens in het illegale circuit gespeeld, 2% heeft dat het afgelopen jaar gedaan. Ondanks de beroering over het gokken op internet maken de bezoekers van Holland Casino hier niet of nauwelijks gebruik van. Van de in totaal 972 respondenten gaven welgeteld vijf mensen (0,5%) aan ooit wel eens op internet te hebben gespeeld. Vier van hen hadden dat het afgelopen jaar gedaan. Interessant zijn ook de verschillen tussen LTP en LYP. De mensen die ooit een bepaald spel op een bepaalde locatie hebben gespeeld maar dit het afgelopen jaar niet meer hebben gedaan, komen hierbij aan het licht. De achterliggende gedachte hierbij zou kunnen zijn dat hoe kleiner het aandeel mensen dat het afgelopen jaar een bepaalde speellocatie nog heeft bezocht hoe onaantrekkelijker (ook bijvoorbeeld qua bereikbaarheid) een speellocatie door de respondenten wordt ingeschat. Dit in de trend van: daar ben ik weliswaar ooit geweest maar daar ga ik niet zo snel meer heen. Hoe groter het continuation rate, hoe aantrekkelijker de setting blijkbaar is. Er is dan een groot deel van de mensen het afgelopen jaar nog geweest. Tabel 26: Continuation rates speellocaties en speltype van de respondenten Speltype Speelautomaten illegaal circuit

LTP (n)

LYP (n)

Continuation-rate

4

1

Tafelspelen elders (vrnl. personeelsuitjes)

11

4

36%

Tafelspelen illegaal circuit

48

18

37%

Speelautomaten elders (vrnl. buitenland) Tafelspelen buitenland Tafelspelen internet

25%

20

13

65%

129

85

66%

5

4

80%

165

137

83%

81

69

85%

Tafelspelen Holland Casino

779

690

89%

Speelautomaten Holland Casino

687

627

91%

Speelautomaten horeca Speelautomaten speelhal

De laagste continuation rates vinden we in het illegale circuit. Blijkbaar heeft een deel van de respondenten daar ooit gespeeld terwijl een relatief klein deel dat het afgelopen jaar ook nog heeft gedaan. Een reden hiervoor zou kunnen zijn dat het spelen in het illegale circuit niet aantrekkelijk wordt geacht. Andere lage continuation rates zien we bij de tafelspelen elders: Veelal betreft dit eenmalige activiteiten als personeelsuitjes of boottochtjes. De kans dat dit het afgelopen jaar nog is gebeurd is daarom klein. De speelautomaten elders betreft veelal het spelen op speelauto-

149

casino

28/2/01

15:43

Page 150

maten in het buitenland. Net zoals dat voor de tafelspelen in het buitenland geldt is een relatief groot deel van de respondenten ooit wel eens in een buitenlands casino geweest maar heeft dat het afgelopen jaar niet meer gedaan. Toch heeft bijna tweederde van de respondenten die ooit in het buitenland zijn geweest dat het afgelopen jaar (ook nog) gedaan. Blijkbaar oefenen ook de buitenlandse casino’s een bepaalde aantrekkingskracht uit. Bij de speelautomaten in de horeca, in de speelhal en Holland Casino zien we dat van de mensen die daar ooit geweest zijn er relatief veel het afgelopen jaar ook nog zijn geweest. Deze settings worden net als Holland Casino blijkbaar zeer aantrekkelijk geacht. Duur en beginleeftijd De respondenten is gevraagd wanneer ze voor het eerste een bezoek brachten aan de diverse speellocaties. Aan de hand hiervan is de tijd die sinds de eerste kennismaking is verstreken berekend (de duur). Tabel 27: Gemiddelde tijd (en mediaan) die verstreken is sinds het eerste bezoek aan een bepaalde speellocatie. Speltype

LTP (n)

Tafelspelen buitenland

Duur (mean)

Duur (median)

129

13.8

Tafelspelen illegaal circuit

48

12.4

10.0

Speelautomaten elders

20

12.4

10.0

Speelautomaten horeca

165

10.3

10.0

4

10.0

10.0

11

9.7

8.0

779 9.6

8.0

Speelautomaten illegaal circuit Tafelspelen elders Tafelspelen Holland Casino Speelautomaten speelhal Speelautomaten Holland Casino Tafelspelen internet

10.0

81

8.0

687

7.3

5.0 5.5

5

6.8

6.0

De mensen die ooit in het buitenland hebben gespeeld deden dat gemiddeld 13,8 jaar geleden. Ook de eerste keer dat de respondenten in het illegale circuit kwamen is gemiddeld al meer dan tien jaar geleden. Dan volgen de speelautomaten in de horeca en de tafelspelen in Holland Casino. Dan pas volgen de speelautomaten in de speelhal en Holland Casino. Het bovenstaande kan tevens als een historische schets van het aanbod van kansspelen in Nederland worden gezien. De tafelspelen in het illegale circuit en in het buitenland bestonden al voordat Holland Casino haar deuren opende. Ook de verschillen in de duur tussen tafelspelen en speelautomaten zijn in die zin verklaarbaar. Aanvankelijk bestond het aanbod van kansspelen in Holland Casino voornamelijk uit tafelspelen, pas later zou ook de speelautomaat haar intrede doen.

150

casino

28/2/01

15:43

Page 151

Tabel 28: Beginleeftijd naar speellocatie. Speltype

BL (n)

BL (mean)

BL (median)

Speelautomaten Holland Casino

41.1

41.0

685

Speelautomaten elders

40.8

46.0

19

Speelautomaten illegaal circuit

40.0

40.0

2

Tafelspelen Holland Casino

38.8

38.0

771 126

Tafelspelen buitenland

38.2

36.0

Tafelspelen internet

35.6

40.0

5

Tafelspelen illegaal circuit

33.6

30.0

47

Speelautomaten speelhal

29.3

23.5

80

Tafelspelen elders

27.7

21.0

11

Speelautomaten horeca

24.8

19.0

160

In bovenstaande tabel is de gemiddelde en mediane leeftijd weergegeven waarop mensen met het spelen op een bepaalde locatie zijn begonnen. Ook hier treffen we duidelijke verschillen aan. De speelautomaten in de horeca vormen veelal de eerste kennismaking met kansspelen. Gemiddeld waren de respondenten 25 jaar oud toen zij hier mee begonnen. De kennismaking met de speelhal vindt op latere leeftijd plaats, gemiddeld op 30 jarige leeftijd. Met de tafelspelen begint men gemiddeld op 39 jarige leeftijd. Met de speelautomaten in Holland Casino is men gemiddeld iets later begonnen: op 41 jarige leeftijd. Bezoekfrequentie en uitgaven Een beter inzicht in het speelgedrag van de respondenten wordt verkregen door de bezoekfrequentie en het uitgavenpatroon van de respondenten te bekijken. Beiden wisselen sterk. Er is een grote groep die het casino hooguit een paar keer per jaar bezoekt maar ook een wat kleinere groep die er al jarenlang bijna dagelijks komt. Er is bovendien een groep mensen die hooguit een paar tientjes per keer verspeelt maar ook een groep die hun hele vermogen in het casino hebben vergokt. Holland Casino bestaat sinds 1976, bijna 25 jaar dus. Indien mensen dagelijks het casino hebben bezocht komt hun bezoekaantal op maximaal 24 x 365= 8.760 uit. Een 72 jarige man uit Den Haag gaf te kennen in die 24 jaar bijna dagelijks in het casino te zijn geweest waarmee zijn bezoekfrequentie naar schatting op ruim 8500 keer is uitgekomen. Gemiddeld zijn de respondenten 564 keer in een vestiging van Holland Casino geweest. De mediaan ligt overigens bij 100 keer. Er is met andere woorden een groep respondenten die relatief zeer vaak in Holland Casino zijn geweest. Grafisch ziet dat er als volgt uit:

151

28/2/01

15:43

Page 152

Figuur 48: Bezoekfrequentie Holland Casino (ooit) 8

6

4

Percent

2

0 1

18 9

56 40

140 90

250 200

480 360

780 624

1300 1000

2080 1725

4500 3000

7000

Hoe vaak Holland Casino bezocht (ooit)

Wanneer naar de bezoekfrequentie van het afgelopen jaar wordt gekeken zien we een vergelijkbaar beeld ontstaan: er is een groep die het afgelopen jaar bijna dagelijks in het casino kwam en een groep die het bezoek beperkt tot een paar keer per jaar. Figuur 49: Bezoekfrequentie Holland Casino (afgelopen jaar) naar geslacht. 40

30

20

10

Geslacht Percent

casino

Vrouw Man

0 1 keer

1 tot 2 keer per maa paar keer per jaar

1 tot 2 keer per wee

2 tot 3 keer per maa

4 keer per week of v

2 tot 3 keer per wee

Bezoekfrequentie HC

Uit bovenstaande figuur blijkt dat 19% van de respondenten het casino tenminste twee keer per week bezoekt. Een kwart is het afgelopen jaar ten hoogste 5 keer in het casino geweest, 19,4% ten hoogste drie keer. Voor zeven procent van de respondenten was het de eerste keer dat jaar.

152

casino

28/2/01

15:43

Page 153

Uit gegevens van Holland Casino blijkt dat zo’n 6.000 van de 1,8 miljoen jaarlijkse bezoekers tenminste twee keer per week komt. Dat betreft dus maar een zeer klein deel (0,33%) van het totaal aantal bezoekers van Holland Casino. De bezoekfrequenties in de steekproef liggen aanzienlijk hoger. Daar komt 18% van de respondenten twee keer in de week of vaker. De steekproef is met andere woorden oververtegenwoordigd door de regelmatige spelers. Dit is niet onlogisch. De kans dat een regelmatige bezoeker van Holland Casino in de steekproef terechtkomt is groter dan de kans dat iemand die zelden het casino bezoekt in de steekproef terechtkomt. Dit betekent dat de onderzoeksresultaten niet zonder meer gegeneraliseerd kunnen worden naar de totale populatie tenzij een weging wordt toegepast op grond van de bezoekfrequentie. Uit onderstaande tabel blijkt dat de gewogen gegevens beter overeenkomen met de gegevens zoals die door Holland Casino over het jaar 1998 zijn berekend. Tabel 29: Bezoekfrequenties respondenten, bezoekers Holland Casino (gewogen) en volgens registraties van Holland Casino. Bezoekers (N)

Holland Casino totaal in 199859

1,2 of 3 keer (per jaar)

4 – 103 keer (per jaar)

1.800.000

88,0%

11,7%

0,3%

972

19,4%

64,4%

16,2%

72,9%

26,5%

0,5%

Respondenten (N=972) Bezoekers (gewogen)

104 keer of vaker (per jaar)

Bezoekfrequentie en bestedingen naar speellocatie De respondenten is gevraagd hoe vaak zij het afgelopen jaar op een specifieke speellocatie zijn geweest en hoeveel ze daar gemiddeld per keer hebben uitgegeven. Tabel 30: Bezoekfrequentie respondenten, gemiddeld, mediaan en 5% trimmed mean. Speltype

Bezoek frequentie (5% trimmed mean)

Bezoek frequentie (mean)

Bezoek frequentie (median)

Bezoek frequentie (n)

Tafelspelen Holland Casino

43.4

55.3

20.0

686

Speelautomaten Holland Casino

32.0

42.0

12.0

626

Speelautomaten speelhal

21.1

29.4

10.0

68

Speelautomaten horeca

20.6

29.7

12.0

137 18

Tafelspelen illegaal circuit

17.9

24.0

4.0

Tafelspelen elders

17.4

18.6

7.0

4

Speelautomaten elders

14.7

26.0

1.5

12

Tafelspelen internet

10.6

10.8

9.0

4

6.8

8.8

3.5

84

Tafelspelen buitenland

59. Rapportage Preventiebeleid Kansspelverslaving Holland Casino. Hoofddorp, 1998.

153

casino

28/2/01

15:43

Page 154

Met een gemiddelde bezoekfrequentie van meer dan 1 keer per week scoren de tafelspelen bij Holland Casino het hoogst, op de voet gevolgd door de speelautomaten aldaar. De andere locaties worden beduidend minder vaak bezocht. De speelautomaten op andere locaties gemiddeld 25 tot 30 keer per jaar, de buitenlandse casino’s gemiddeld 9 keer per jaar. Uit de relatief grote verschillen tussen het gemiddelde en de mediane waarden kan geconcludeerd worden dat er een aantal mensen heel vaak gaat. Die verschillen zijn nog groter wanneer naar het bestedingspatroon wordt gekeken. In onderstaande tabel is de gemiddelde besteding per keer weergegeven. Tabel 31: Besteding per keer, gemiddeld, mediaan, en 5% trimmed mean. Speltype / Gemiddelde besteding per keer Tafelspelen buitenland

Besteding (5% trimmed mean) 462

Besteding (mean)

Besteding (median)

n=

80

933

250

Tafelspelen illegaal circuit

258

398

200

18

Tafelspelen Holland Casino

215

258

150

645

Tafelspelen internet . 267 300 3 Automaten Holland Casino

126

188

100

613

Automaten elders

45

-14

50

10

Automaten speelhal

77

99

50

68

Automaten horeca

23

31

15

136

Tafelspelen elders

23

24

17

3

.

15

15

1

Automaten illegaal circuit

Bestedingen het afgelopen jaar naar speltype en locatie Door de gemiddelde besteding per keer te vermenigvuldigen met de bezoekfrequentie van het afgelopen jaar krijgen we het volgende overzicht. Tabel 32: Besteding op jaarbasis, gemiddeld, mediaan en 5% trimmed mean. Speltype

Tafelspelen Holland Casino

Besteding (mean)

Besteding (median)

Besteding (5% trimmed mean)

645

13.339

2.000

7.371

Tafelspelen buitenland

79

36.729

900

2.852

Tafelspelen illegaal circuit

18

5.626

875

3.651

Tafelspelen elders

4

385

320

377

Tafelspelen internet

3

1.767

300

.

614

11.744

1.000

4.018

Speelautomaten horeca 1

34

1.919

150

491

Speelautomaten speelhal

67

8.051

275

2.039

Speelautomaten elders

10

920

275

633

1

195

195

Speelautomaten Holland Casino

Speelautomaten illegaal circuit

154

Aantal (n)

casino

28/2/01

15:43

Page 155

Uit deze cijfers blijkt vooral dat er een aantal mensen in de steekproef zit die extreem veel uitgeven. De mediaan bij tafelspelen in Holland Casino ligt bijvoorbeeld op 2000,- terwijl het gemiddelde op ruim 13.000 gulden ligt. Nadere analyse leert dat daar onder meer twee mensen voor verantwoordelijk zijn die in een jaar tijd 3,2 miljoen zeggen te hebben verloren en een respondent 3 miljoen. Om deze extremen eruit te halen is het 5% trimmed mean berekend. Daarbij wordt 5 procent van de onderste en 5 procent van de bovenste waarde buiten beschouwing gelaten. De gemiddelde besteding per jaar bedraagt dan bij de tafelspelers in Holland Casino ruim 7.000 gulden. Een goed beeld wordt verkregen wanneer het uitgavenpatroon van de respondenten in percentielen wordt weergegeven. Als grenzen zijn het 5de, 10de, 25ste, 50ste, 75ste, 90ste en het 95ste percentiel genomen. Wanneer bijvoorbeeld in onderstaande tabel bij de tafelspelen in Holland Casino naar het tiende percentiel wordt gekeken staat er een 2. Het betekent dat 10% van de mensen die tafelspelen beoefenen in Holland Casino dat het afgelopen jaar ten hoogste 2 keer hebben gedaan. Evenzo heeft 95% van de respondenten het casino ten hoogste 240 keer bezocht. En 5% derhalve meer dan 240 keer. Eerst zal weer de bezoekfrequentie per jaar worden bezien, daarna de gemiddelde besteding per keer. Tabel 33: Bezoekfrequentie respondenten in percentielen. Speltype / bezoekfrequentie Tafelspelen Holland Casino

Aantal(n) 5e

10e

25 ste

50 ste

75 ste

90 ste

95ste

642

1

2

4

20

75

156

240

Tafelspelen buitenland

79

1

1

1

3

10

24

45

Tafelspelen illegaal circuit

17

1

1

3

4

31

88

.

Speelautomaten Holland Casino

613

1

2

4

12

50

113

156

Speelautomaten speelhal

135

1

1

3

10

26

104

142

66

1

2

4

12

38

52

100

Speelautomaten horeca

Uit de tabel blijkt dat de tafelspelen in Holland Casino het meest worden bezocht. Van de mensen die dat doen komt 25% daar vaker dan 75 keer per jaar. De speelautomaten in Holland Casino worden iets minder vaak bezocht: 25% van de respondenten kwam daar het afgelopen jaar een keer per week of vaker. Hier valt ook op dat de respondenten het minst naar de buitenlandse casino’s gaan. Toch komt een 10% van de spelers er tenminste twee keer per maand. In de volgende tabel is de gemiddeld besteding per speellocatie weergegeven in percentielen. De tabel dient als volgt gelezen te worden: bij ‘Tafelspelen Holland Casino’ geeft 25% van de respondenten minder dan vijftig gulden uit. 50% geeft minder dan 150 gulden uit, 75% minder dan 300 gulden et cetera. De tabel kan ook andersom worden gelezen: 5% geeft dan meer dan 1000 gulden per keer uit, 10% geeft meer dan 700 gulden, 25% meer dan 300, 10% heeft niets verloren. En vijf procent heeft gemiddeld per keer tenminste 162 gulden gewonnen (een negatief getal betekent dus winst).

155

casino

28/2/01

15:43

Page 156

Tabel 34: Besteding per keer in percentielen Speltype / besteding per keer Tafelspelen Holland Casino

Aantal(n) 5e

10e

25 ste

50 ste

75 ste

90 ste

95ste

642

-162

0

50

150

300

700

1000

Tafelspelen buitenland

79

-595

-50

100

250

500

1950

4000

Tafelspelen illegaal circuit

17

0

0

94

200

463

780

.

Speelautomaten Holland Casino

613

-85

0

25

100

200

350

600

Speelautomaten speelhal

135

-6

5

25

50

100

255

400

66

2

5

8

15

25

66

154

Speelautomaten horeca

Hoewel men de buitenlandse casino’s dus minder vaak bezoekt dan de Nederlandse geeft men daar per keer meer geld uit. Een kwart van degenen die het afgelopen jaar in een buitenlands casino zijn geweest geeft meer dan 500 gulden per keer uit. Voor Holland Casino ligt dat op 300 gulden. Ook in het illegale circuit wordt relatief veel geld per keer besteed 463 gulden. De mensen die op de speelautomaten in de horeca spelen geven relatief gezien het minste uit. Interessanter is natuurlijk om het totale jaarlijkse uitgave patroon van de respondenten te bekijken: daartoe zijn de bezoekfrequenties gekoppeld aan de gemiddelde besteding per keer. Dat levert het volgende beeld op: Tabel 35: Uitgaven per jaar in percentielen. Speltype / uitgaven per jaar (n=972) Tafelspelen Holland Casino

Aantal(n) 5%

10%

25%

50%

75%

95%

642

-5.760

0

100

36.500

64.550

Tafelspelen buitenland

79

-625

-200

200

900

4.000

15.000

40.000

Tafelspelen illegaal circuit

17

0

0

200

875

6.375

19.080

.

Automaten Holland Casino

613

-638

0

125

1.000

7.200

17.840

31.563

Automaten speelhal

135

-48

5

50

275

2.500

8.080

48.700

66

5

19

50

150

600

2.500

4.175

Automaten horeca

2.000 10.750

90%

Uit bovenstaande tabel blijkt dat bij de Tafelspelen in Holland Casino op jaarbasis de grootste uitgaven worden gedaan. De helft van de respondenten besteedt daar tenminste 2000 gulden. Bij de speelautomaten in Holland Casino wordt door de helft van de respondenten meer dan 1000 gulden uitgegeven. De bedragen die in het buitenland en in het illegale circuit op jaarbasis worden besteed ontlopen elkaar niet zoveel. Groot verschil is evenwel dat 10% van de respondenten die in het buitenland spelen tenminste 200 gulden winst hebben gemaakt. Geen enkele speler in het illegale circuit geeft te kennen winst te hebben gemaakt. In de speelhal of in de horeca wordt door de respondenten vergeleken met de andere locaties beduidend minder uitgegeven. Opvallend is wel dat 5% van de spelers die in de gokhal komen relatief gezien en op jaarbasis een van de grootste bedragen verliezen (bijna 50.000

156

28/2/01

15:43

Page 157

gulden). Alleen bij de tafelspelen in Holland Casino wordt door 5% van de respondenten per jaar meer verloren; bijna 65.000 gulden. Deel van het inkomen in HC besteed Figuur 50: Deel van het inkomen dat in Holland Casino wordt besteed. 60

50

40

30

20

10

Percent

casino

0

of

s

rli

ve

s

s lie er rv ee es

%

m

00 lie

st

e rli

r ve

es

ve

rli

0%

ve

5%

t1

t7

to

to

t5

st

in

st

st

in

w

w

in

w

0%

5%

5%

to

0%

10

75

50

25

ts

t2

to

e Ni

t5

t7

st

in

in

rw

w

ee

%

m

00

of

t1

5%

to

to

t2

to

25

50

to

0%

10

75

Deel inkomen besteed in HC

Een klein deel (9%) van de respondenten zegt over het afgelopen jaar winst te hebben gemaakt in Holland Casino. Bij 1% liep die winst op tot meer dan 100% van het inkomen. 14% van de respondenten zegt het afgelopen winst nog verlies te hebben gemaakt. De overige respondenten (77%) zeggen geld te hebben verloren. Een aanzienlijk deel van hen (8%) zegt (meer dan) het gehele inkomen daaraan te hebben besteed. Een kanttekening die we hier bij willen zetten is dat niet duidelijk is in hoeverre de groep mensen die een groot deel van hun inkomen bij Holland Casino besteden geld nog achter de hand (spaarrekeningen et cetera) hebben. Eenderde van de groep spelers die in 1999 (meer) dan hun hele inkomen hebben verspeeld hebben een pensioen of AOW. Tijdsbesteding Een andere manier om de aard van het speelgedrag te beschrijven is de tijd die men in het casino doorbrengt. Met als toevoeging het deel van de tijd die men daadwerkelijk met spelen doorbrengt. Ook hier zien we weer vrij extreme verschillen tussen de respondenten.

157

28/2/01

15:43

Page 158

Figuur 51: Tijd die de respondenten in het casino doorbrengen. 300

200

100

Count

Std. Dev = 1.71 Mean = 3.5 N = 952.00

0 0.0

1.0

2.0

3.0

4.0

5.0

6.0

7.0

8.0

9.0

10.0

11.0

12.0

Tijd die in casino wordt doorgebracht (in uren)

De gemiddelde respondent blijft 3,5 uur in het casino.60 Sommigen zijn na 5 minuten alweer weg, terwijl anderen er een half etmaal doorbrengen. Gekeken naar het deel van de tijd die daadwerkelijk met spelen wordt doorgebracht levert dat het volgende beeld op: Figuur 52: Deel van de tijd in het casino die respondenten aan spelen besteden 40

30

20

10

Percent

casino

0 Geen

1 tot 24%

25 tot 49%

50 tot 74%

75 tot 99%

Alle (100%)

Deel van de tijd aan spelen besteed (in cat.)

Onder het kopje ‘geen’ vallen de mensen die wel in het casino komen maar daar niet gokken. Uit de tabel valt verder af te lezen dat een kwart van de respondenten al de tijd die ze 60. Gewogen op basis van de bezoekfrequentie ligt de gemiddelde tijd die men in het casino doorbrengt op drie uur.

158

casino

28/2/01

15:43

Page 159

in het casino zijn daadwerkelijk met spelen doorbrengen. Gemiddeld brengt men ruim 70% van de tijd door met spelen, hetgeen ruim twee uur daadwerkelijke speelduur inhoudt.61 Tot slot is de koppeling gemaakt tussen speelduur, bezoekfrequentie en gemiddelde besteding per keer. We weten hoe vaak iemand het afgelopen jaar in Holland Casino is geweest, hoeveel tijd hij gemiddeld per keer met spelen heeft doorgebracht en hoeveel geld hij gemiddeld per keer heeft besteed. Aan de hand van deze gegevens is het gemiddelde verlies per uur berekend. Voor alle respondenten samen komt het gemiddelde verlies per uur spelen uit op ongeveer 180 gulden. Wanneer bovenstaande gegevens weer worden gewogen op basis van de bezoekfrequentie daalt het gemiddelde verlies per uur licht, naar 171 gulden. Ook hier zien we weer grote verschillen tussen de types spelers. De gemiddelde verliezen per uur zijn voor de respondenten die mede vanwege de sociale contacten komen of als afleiding voor problemen het laagst met respectievelijk 112 en 97 gulden verlies per uur. Dan komt de grootste groep gezelligheidsspelers die op een gemiddeld verlies per uur spelen van 218 gulden. En tot slot de spelers die het vooral om het geld te doen is, zij verliezen ironisch genoeg het meest: 286 gulden per speeluur.62

61. Indien deze gegevens worden gewogen op basis van de bezoekfrequentie wordt gemiddeld 63% van de tijd daadwerkelijk met spelen doorgebracht, hetgeen met 1,5 uur spelen overeenkomt. 62. Gewogen op basis van de bezoekfrequentie ligt de gemiddelde besteding per speeluur op 154 gulden voor de recreatieve spelers, op 129 gulden voor de bezoekers die er vanwege de sociale contacten komen. De bezoekers die ter afleiding van problemen komen geven het minst per speeluur uit, gemiddeld 107 gulden. De bezoekers die naar het casino komen om snel geld te verdien geven het meeste geld per speeluur uit: ruim 400 gulden.

159

casino

28/2/01

15:43

Page 160

Bijlage 2: Probleemspelers (profielen en achtergronden) In deze bijlage zullen aan de hand van de diepte-interviews de profielen en achtergronden van de geïnterviewde probleemspelers van Holland Casino worden geschetst. De geïnterviewden zelf komen hierbij uitgebreid aan het woord middels citaten. Om de anonimiteit van de geïnterviewden te kunnen waarborgen zijn hun namen gefingeerd. Indeling geïnterviewde probleemspelers naar hulpverlening en beschermende maatregelen. De probleemspelers uit de diepte-interviews worden, op grond van de hulpverlening of beschermende maatregelen die zij wel of niet hebben gehad, ingedeeld in vier categorieën. Het blijkt dat een groot deel van de geïnterviewde probleemspelers dat hulp heeft gezocht bij de hulpverlening tevens een beschermende maatregel heeft (gehad). Elf personen hebben hulp gezocht voor hun gokprobleem bij de reguliere hulpverlening of bij zelfhulpgroepen (Anonieme Gokkers Omgeving Gokkers, AGOG) èn hebben tevens een entreeverbod of bezoekbeperking gehad. Zestien geïnterviewden hebben alleen een entreeverbod of bezoekbeperking (gehad). Zij hebben geen hulp gezocht bij de reguliere hulpverlening of zelfhulpgroepen. Negen personen hebben geen enkele vorm van hulp of begeleiding gezocht. Vier personen hebben wel hulp gezocht bij de hulpverlening, maar geen entreeverbod of bezoekbeperking. Er zijn zevenentwintig mannen en dertien vrouwen geïnterviewd en de gemiddelde leeftijd bedraagt 47 jaar, de oudste geïnterviewde is 65 en de jongste is dertig jaar. Verderop in de bijlage zullen de geïnterviewde probleemspelers uit de vier bovenstaande categorieën in twee groepen worden ingedeeld naar de ernst van de problematiek: matige probleemspelers en zware probleemspelers. Gokproblematiek. Alvorens in te gaan op de mate van problematiek van de geïnterviewden, dient te worden opgemerkt dat, wanneer het gaat over winsten en verliezen van probleemspelers, er meestal gesproken wordt over uitgaven en/of verliezen. Personen die in de problemen raken, als gevolg van hun gokgedrag, verliezen over de lange termijn meer (en vaker) in het casino dan dat zij winnen. Men dient zich te realiseren dat er ook wordt gewonnen, hetgeen uiteraard een van de faciliterende factoren is waarom men blijft gokken. Men hoopt altijd weer te winnen, niemand gokt met de bedoeling om te verliezen. Om eventuele gokproblematiek vast te stellen is in de enquête gebruik gemaakt van de South Oaks Gambling Screen (SOGS). De vragen uit deze lijst gaan over specifiek speelgedrag en over mogelijke problemen die zijn ontstaan als gevolg van dit speelgedrag. Zo komen het hebben van schulden (bij wie en wel of niet afgelost), de betrokkenheid van familie of vrienden bij het gokken, liegen over het gokken, eventueel teruggaan om verloren geld terug te winnen, schuldgevoelens omtrent het gokken en dergelijke ter sprake. Wanneer iemand vijf keer of meer (=SOGS5+) bevestigend antwoordt op deze vragen wordt aangenomen dat er sprake is van problematisch speelgedrag.

160

casino

28/2/01

15:43

Page 161

Fase-theorieën bij het ontstaan van gokverslaving. Diverse onderzoekers hebben pogingen ondernomen om fasen in het ontstaan van gokverslaving te beschrijven (de Vos, 1995). De meest gebruikte fase-indeling is die van Custer (1984 & 1985). Hij gaat uit van drie fasen: de winnende fase, de verliezende fase en de wanhopige fase. Tevens beschrijft hij drie fasen bij herstel van de gokverslaving: kritieke fase, fase van herstel en de fase van groei naar een nieuwe manier van leven. In deze bijlage wordt voornamelijk de aard van de gokproblematiek beschreven. Daarom wordt nu alleen ingegaan op de fasen in ontstaan van gokproblematiek. De winnende fase wordt gekenmerkt door: • af en toe gokken; • vaak winnen; • opwinding voorafgaand aan en tijdens het spel; • vaker gaan gokken; • meer geld bij het gokken inzetten; • behalen van hoge winst; • fantasieën over winnen, opscheppen over resultaten; • onredelijk optimisme. De verliezende fase wordt gekenmerkt door een overgang naar het alleen spelen en opscheppen over winsten. Overige aspecten zijn: • langere perioden van verlies; • alleen aan gokken denken; • verheimelijken, liegen; • controleverlies; • ongezelligheid en verveling in de situatie thuis; • fors geld gaan lenen uit legale en illegale bronnen; • niet in staat zijn om schulden af te lossen, aflossen uitstellen; • persoonlijkheidsveranderingen (prikkelbaarheid, lusteloosheid en terugtrekken); • minder zorg besteden aan relatie en gezin; • niet in staat zijn om te stoppen en gokken. In de wanhopige fase overheerst het feit dat aan spelen meer tijd wordt besteed dan aan andere zaken. Voorts ziet men: • verdere vervreemding van relatie, gezin en vrienden; • ontstaan van paniek; • criminaliteit die grotere vormen gaat aannemen; • ontstaan van wroeging; • aantasting van de reputatie als speler; • de schuld van verliezen bij anderen leggen; • toename van criminele activiteiten. (Bron: de Vos, 1995) De fasen van Custer impliceren tevens een onderscheid in de ernst van de problematiek. In de hulpverlening wordt gebruik gemaakt van de fasen van Custer, soms nader uitgewerkt

161

casino

28/2/01

15:43

Page 162

tot vijf fasen. Bij de beschrijving van de geïnterviewden is gekozen voor een andere (eenvoudiger) indeling om de ernst van de problematiek te beschrijven. De geïnterviewde probleemspelers kunnen beschreven worden aan de hand van verliezende en wanhopige fasen, echter is het voor dit onderzoek praktischer om hen vooral in te delen op grond van de mate van financiële problematiek en sociale en relationele problematiek. De indeling van geïnterviewde probleemspelers naar ernst gokproblematiek. In het begin van de bijlage werden de probleemspelers uit de diepte-interviews ingedeeld in vier categorieën op grond van de hulpverlening en/of beschermende maatregelen die zij wel of niet hebben gehad. Hieronder worden dezelfde probleemspelers in twee groepen verdeeld. Ditmaal hebben deze twee categorieën betrekking op de ernst van de gokproblematiek, zoals die tijdens de meest problematische periode. De ex-gokkers zijn hierbij ingedeeld naar de ernst van de (financiële en sociale) problematiek zoals die destijds bestond. • Matige probleemspeler. Men kan een regelmatige speeldrang niet weerstaan en vertoont tekenen van verslaafd speelgedrag. Dat heeft echter (nog) niet tot onoverkomelijke financiële problemen geleid. Men kan aan de eigen financiële verplichtingen voldoen. Tevens heeft het speelgedrag (nog) niet geleid tot grote problemen in het sociale leven van de geïnterviewde. (n=12) • Zware probleemspeler. Men kan een regelmatige speeldrang niet weerstaan en vertoont tekenen van verslaafd speelgedrag. Men heeft (grote) structurele financiële problemen en relationele problemen met familieleden en/of partner als gevolg van het eigen gokgedrag. Het gokken heeft het leven van de persoon gedurende een langere periode beheerst. Ondanks de problemen die het opleverde kan de persoon het gokken niet nalaten. (n=27) Uit de vragenlijsten van de personen uit de diepte-interviews komt naar voren dat één persoon een SOGS-score heeft van 0; achttien hebben een score van één tot en met vier; en twintig geïnterviewden een score van vijf of meer. Eén geïnterviewde weigerde mee te werken aan de vragenlijst en wilde alleen meedoen aan het interview. Eén persoon is (op grond van de vragenlijst) in de populatie probleemspelers terecht gekomen, terwijl uit het interview met deze persoon naar voren komt dat hij eigenlijk geen gokprobleem heeft. Hij had ooit een entreeverbod aangevraagd met de bedoeling meer tijd vrij te maken voor de afronding van zijn studie. Door het gokken zegt hij in de loop der jaren zelfs financieel beter te zijn geworden. Dat is volgens hem te wijten aan een hoge mate van zelfdiscipline. Deze persoon is niet opgenomen in de twee bovenstaande categorieën. Om de mate van gokproblematiek te bepalen blijken de meeste variabelen, die betrekking hebben op specifieke problematiek, op zichzelf niet goed bruikbaar. Kijkt men bijvoorbeeld naar uitgaven per casinobezoek dan is de hoogte van deze uitgaven geen goede indicator voor de mate van problematiek. Een probleemspeler die, bijvoorbeeld, meer dan tweeduizend gulden per bezoek uitgeeft met een bezoekfrequentie van één keer per week blijkt maar een matig gokprobleem te hebben. Financieel blijkt hij dergelijke uitgaven goed te kunnen dragen. Op emotioneel gebied vindt deze geïnterviewde echter dat hij een gokprobleem heeft. Hij voelt zich schuldig, gokt meer dan hij eigenlijk wil en vindt zichzelf verslaafd, aangezien hij zijn gokdrang niet kan onderdrukken.

162

casino

28/2/01

15:43

Page 163

De hoogte van eventuele schulden of het totale bedrag, dat men denkt te hebben uitgegeven aan het gokken, zijn ook geen goede graadmeter voor de mate van de gokproblematiek, hetgeen voornamelijk te wijten is aan het verschil in financiële draagkracht tussen individuen. De hoogte van de absolute uitgaven en schulden dient te worden gerelateerd aan iemands financiële draagkracht. Alle personen, die als zware probleemspeler zijn gedefinieerd, zeggen financiële problemen te hebben of hebben gehad, als gevolg van hun gokgedrag. Het financiële aspect is bij deze personen, in combinatie met een onbeheersbare gokdrang, de basis van het algehele gokprobleem. Sociale en relationele problemen komen meestal voort uit de ontstane financiële problemen. De subjectieve beleving over het al of niet hebben van een gokprobleem verschilt sterk per individu. Zoals hierboven reeds aan de orde kwam zijn bijvoorbeeld de verschillen in financiële draagkracht tussen de geïnterviewde probleemspelers groot. Hieronder volgt een aantal voorbeelden. Abdel heeft een WAO-uitkering van fl.1400,- per maand en woont bij zijn moeder in huis. Hij zegt gokverslaafd te zijn, hetgeen voor hem betekent dat hij, nadat de uitkering is gestort, meestal twee of drie keer naar het casino gaat in een week tijd tot de uitkering is vergokt. Hij speelt voornamelijk roulette, blackjack en soms andere kaartspelen. De rest van de maand is hij afhankelijk van zijn moeder of verpandt hij sieraden of andere bezittingen. In het verleden heeft hij vaker gestolen om aan geld te komen. Hij denkt dat niets hem kan helpen om van het gokken af te komen. Het aanvragen van een entreeverbod zou voor hem slechts betekenen dat hij dan zijn geld zou vergokken in amusementscentra, alwaar zijn verslaving is begonnen. Het voordeel van die periode was, aldus Abdel, dat hij zijn geld minder snel kwijt was aangezien hij daar voor lagere bedragen speelde. Naast besteding van zijn maandelijkse inkomen heeft hij een schuld van ongeveer fl.8000,- bij familieleden en bekenden die hij nooit denkt te kunnen terugbetalen. Het enige dat hij zegt te kunnen bedenken als oplossing voor zijn problemen is zichzelf van het leven te beroven. Maarten schat in zo’n twintig jaar tijd ongeveer een miljoen gulden te hebben verspeeld in Holland Casino. Hij is ondernemer en heeft momenteel geen toegang tot Holland Casino wegens een entreeverbod, onlangs aangevraagd met de bedoeling financieel op adem te komen en een faillissement van zijn onderneming te voorkomen. Hij is altijd gewend geweest om veel geld tot zijn beschikking te hebben, maar zegt nu nog maar net in zijn levensbehoeften te kunnen voorzien. Een huwelijk is stukgelopen als gevolg van zijn gokgedrag en ook een aantal vrienden hebben hem inmiddels de rug toegekeerd. Zijn favoriete spel in Holland Casino is de jackpotclub (speelautomaten). Marieke speelt sinds zes jaar samen met haar man ongeveer acht keer per maand in Holland Casino. Beiden hebben een goed inkomen (samen ongeveer fl. 150.000,- per jaar), een druk sociaal leven en maken regelmatig grote reizen. Van het grootste deel van die zesjarige periode heeft zij minutieus bijgehouden wat de winst dan wel het verlies was, hetgeen zij de onderzoeker overhandigt tijdens het interview. Daar valt uit op te maken dat beiden gemiddeld ongeveer fl. 4000,- per maand verloren in Holland Casino.

163

casino

28/2/01

15:43

Page 164

Het speelgeld van dit echtpaar is afkomstig uit diverse kredieten bij verschillende banken. De totale schuld als gevolg van het gokken bedraagt ongeveer fl.350.000,-. Marieke erkent dat zij gokverslaafd is en zegt verschillende pogingen te hebben ondernomen om het gokken te vervangen voor andere bezigheden, waaronder sporten en cursussen. Bovendien hebben zij en haar man zich het bridgen eigen gemaakt en spelen in een bridgecompetitie. Het gevolg daarvan is echter dat beiden het alleen maar drukker hebben gekregen, maar er niet minder door naar Holland Casino gaan. Na een dag bridgen kunnen ze vaak de drang niet weerstaan om toch nog even naar het casino te gaan. Een entreeverbod zouden ze pas overwegen als ze echt nergens meer geld kunnen lenen. Toch is ze van mening dat hun gokverslaving niet echt een groot probleem vormt, aangezien zij er nooit iets voor hebben hoeven laten dankzij hun goede inkomens en zich genoeg luxe kunnen permitteren om het leven aangenaam te maken. Wel maakt zij zich zorgen over wat er zou gebeuren als een van beiden arbeidsongeschikt zou worden. Het favoriete casinospel van Marieke is de bingo op de automaten. Deze voorbeelden illustreren de diversiteit van de geïnterviewden en hun problemen, maar laten tevens zien dat de financiële situatie een belangrijk aspect vormt van de problematiek. Diverse problemen, die in de SOGS-vragenlijst aan de orde komen, kunnen worden opgedeeld in financiële problematiek en overige problematiek, die ook als emotionele problematiek aangeduid kan worden, zoals onder andere: schuldig voelen, vaker gokken dan voorgenomen, denken niet te kunnen stoppen met gokken, liegen over gokken et cetera. Alle personen uit de categorie zware probleemspeler geven aan zowel financiële problemen te hebben (gehad) als emotionele problemen. De emotionele problemen in deze groep staan meestal in verband met of zijn een gevolg van de financiële problemen. Dit betekent niet dat, tijdens de ontwikkeling van het problematisch gokgedrag, zich eerst financiële problemen dienen voor te doen alvorens men ook emotionele of sociale problemen krijgt als gevolg van het gokgedrag. Van de groep matige probleemspelers (n=12) melden tien personen het hebben van emotionele problemen als gevolg van hun gokgedrag, terwijl maar drie geïnterviewden zeggen (tevens) beperkte financiële problemen te hebben (gehad). Deze financiële problemen zijn in die zin beperkt dat ze geen structureel karakter hebben. Het is wel eens voorgekomen dat men te veel geld had verspeeld, waardoor men gedurende een korte periode financieel krap zat. De problemen van deze groep (matige probleemspelers) waren, voor tien van hen, wel van dusdanige aard dat men wel een entreeverbod (n=4), een bezoekbeperking (n=3) of beide (n=3) heeft of heeft gehad. De meeste zware probleemspelers achten het financiële aspect het belangrijkste onderdeel van hun gokprobleem. Veel geïnterviewden proberen, tijdens het interview, de onderzoeker ervan te overtuigen dat wanneer de financiële problemen zouden worden opgelost tevens hun gokprobleem de wereld uit zou zijn. Zij zouden dan nooit meer gaan gokken. Zoals later beschreven zal worden (zie: motieven om te gokken), geven veel geïnterviewden ‘het goed maken van de verliezen’ als een van de belangrijkste motieven waarom ze (nog steeds) gokken. Hetzelfde beeld komt naar voren als men kijkt naar de groep die hulp heeft gezocht bij de reguliere hulpverlening (CAD). De helft van deze personen is daarheen doorverwezen door instanties voor schuldsanering. Men heeft dus allereerst hulp gezocht voor de financiële

164

casino

28/2/01

15:43

Page 165

problemen en niet zozeer voor het onderliggende probleem, namelijk de onbeheersbare behoefte om te gokken. Omgang met deze gokdrang is dan ook het voornaamste waar binnen de hulpverlening aandacht aan wordt besteed. Volgens een groepsleider van de Anonieme Gokkers Omgeving Gokkers (AGOG) probeert men tijdens de groepssessies het noemen van bedragen of de hoogte van de gokschulden te vermijden, aangezien daar niet de kern van het probleem zit bij de meeste problematische gokkers. Dat dit tot verwarring kan leiden over de mate van problematiek blijkt uit het volgende citaat van een probleemspeler, die hulp heeft gezocht bij de AGOG. Ik sprak daar dus over bedragen, en die anderen vielen van hun stoel af. Ik zei: ‘waar praat jij dan over?’ Hij zei dat als hij in een maand tijd zevenhonderd gulden vergokt had, dan was dat veel. Zevenhonderd gulden!? Daar reed ik af en toe niet eens voor naar Breda, voor zevenhonderd gulden. Als ik zevenhonderd gulden in mijn zak had zitten dan dacht ik; een half uurtje en dan ben ik het kwijt, als ik pech heb. Die praten over hele andere getallen, die hoor je dan praten een schuld van vijftienduizend gulden. Dan zat ik ze aan te kijken van; nou boeiend. Dus in die zin was dat voor mij niet herkenbaar. Ik gokte zo vijftienduizend gulden op. Dat mikte ik in één avond over de tafel heen, zonder ook maar ergens naar te kijken. Dat klinkt wel heel stoer, maar zo belachelijk was dat. En hij praat dus over het feit dat hij een gokprobleem heeft of gokverslaafd is, en daardoor een hoge schuld opgebouwd heeft van vijftienduizend gulden. Dick, 39 jaar. Samenvattend kan worden gesteld dat de absolute hoogte van de uitgaven of gokschulden weinig zegt over de ernst van de gokproblematiek en is, onder andere, afhankelijk van iemands financiële draagkracht. Wel blijkt dat, bij personen uit de diepte-interviews, zware gokproblematiek altijd een combinatie is van financiële problemen en emotionele en/of sociale problemen, als gevolg van een overmatige, onweerstaanbare behoefte om te gokken. Ontstaan gokgedrag Eerste aanraking met gokken De meeste personen (n=26) uit de diepte-interviews hebben hun eerste ervaringen met gokken niet in Holland Casino opgedaan, maar elders. Bijna alle geïnterviewden melden altijd al van spelletjes te hebben gehouden. In de meeste gevallen worden dan vooral kaartspelletjes bedoeld die men vroeger met familie en/of vrienden speelde, om (meestal) kleine bedragen, in de privé-sfeer of op school. Enkelen zeggen nooit een spelletjesmens geweest te zijn. Zij zijn gaan gokken vanwege de mogelijkheid om geld te winnen. Sommigen zeggen in hun jeugd regelmatig voor veel geld te hebben gekaart met bekenden, meestal tijdens of na schooltijd. Bijna een kwart van de geïnterviewden speelde, voor het eerste bezoek aan Holland Casino, al (regelmatig) op automaten in amusementscentra en horecagelegenheden. Tien probleemspelers bezochten illegale casino’s, voordat zij voor het eerst naar Holland Casino gingen. Enkele personen deden hun eerste casino-ervaringen op in buitenlandse casino’s.

165

casino

28/2/01

15:43

Page 166

Drie personen kwamen in aanraking met het gokken door hun werk. Eén man groeide op in een gokhuis dat werd gerund door zijn moeder in Suriname en werd ingezet om lege stoelen aan speeltafels op te vullen en mee te spelen tot er genoeg spelende klanten waren. Een vrouw ruilde haar baantje bij een slagerij na haar achttiende in voor een beter betaalde baan in de horeca van een illegaal casino in Rotterdam. Naargelang zij er een periode werkzaam was ging zij met collega’s steeds vaker zelf spelen. De derde had nooit enige ervaring met gokken gehad, maar kreeg via een uitzendbureau een baan in een van de vestigingen van Holland Casino, waar hij, onder andere, als croupier werkzaam is geweest. De overige veertien personen deden hun eerste gokervaring op in Holland Casino. Eerste Holland Casinobezoeken Het algemene beeld dat uit de diepte-interviews met probleemspelers naar voren komt, omtrent de eerste aanraking met Holland Casino, is dat men uit nieuwsgierigheid of in het kader van een uitje met vrienden of collega’s een eerste bezoek heeft gebracht aan Holland Casino. De meeste geïnterviewden melden dat zij tijdens de periode daarna sporadisch nog eens teruggaan en het in het begin nog als een leuke manier beschouwen om een avondje uit te gaan. Ook de uitgaven tijdens die eerste bezoeken passen nog binnen het besteedbare budget en leveren vooralsnog geen problemen op. Na verloop van tijd neemt de behoefte om naar het casino te gaan toe en daarmee ook de bezoekfrequentie, hetgeen op zichzelf nog geen problemen hoeft op te leveren. Velen melden echter dat hier wel de kiem voor het latere gokprobleem wordt gelegd, aangezien met de toename van de bezoeken tevens de uitgaven toenemen. Anderen melden dat de bezoekfrequentie in de beginperiode niet veel veranderd, maar dat men de neiging krijgt om steeds meer in te zetten, waardoor de uitgaven toenemen. Naarmate de verliezen toenemen ontstaat er langzamerhand een neiging om de verliezen te willen terugwinnen, waardoor wederom de uitgaven en vaak ook het aantal bezoeken worden verhoogd. De meeste geïnterviewden, die een dergelijk verloop melden, zeggen dat de toename van uitgaven en bezoekfrequentie een geleidelijk en sluimerend proces is en hebben vaak moeite om precies terug te halen hoe dat proces is verlopen. De eerder nog geldende reden, dat een casinobezoek een leuk avondje uit is, verdwijnt naar de achtergrond en velen gaan ook minder met bekenden naar het casino, maar vaker alleen. Een veelgehoorde reden die voor het gezellig avondje uit in de plaats is gekomen is dat men het verloren geld wil terugwinnen. Een steeds dwangmatiger wordende drang om de verliezen goed te maken begint de overhand te krijgen boven het ontspannende element wat het gokken in Holland Casino daarvoor bevatte voor deze probleemspelers. Een, zoals hierboven beschreven, rustige opbouw van de bezoekfrequentie en het uitgavenpatroon wordt door ongeveer de helft van de geïnterviewden beschreven. De duur van een dergelijke ontwikkeling, van ontspannen spelen in het kader van een leuk avondje uit naar dwangmatig spelen met als motief eerdere verliezen goed te maken, varieert bij de meeste personen tussen een paar maanden en een jaar. Bij een kleinere groep duurde dat proces tussen één en twee jaar en drie personen melden Holland Casino één of twee keer te hebben bezocht , waarna zij een aantal jaren niet zijn geweest om daarna alsnog een dergelijk proces te doorlopen. Een klein deel verschilt in zoverre van de bovenstaande groep dat zij al veel sneller dwang-

166

casino

28/2/01

15:43

Page 167

matig speelgedrag vertonen, ook met als meest genoemde reden het goedmaken van verliezen. Binnen enkele weken na hun eerste kennismaking met Holland Casino spelen zij al niet meer voor de gezelligheid, maar dwangmatig. Waar ontstonden de problemen? Bij bijna een kwart van personen (n=8) uit de diepte-interviews was reeds sprake van problematisch gokgedrag, alvorens zij in aanraking zijn gekomen met Holland Casino. Daarvan is de helft in de problemen geraakt in illegale casino’s, drie speelden al in amusementscentra en horecagelegenheden en één persoon had een gokprobleem opgebouwd in een buitenlands casino. Deze personen verruimden in feite hun ‘speelveld’ door naast andere locaties tevens in Holland Casino te gaan gokken. De personen die eerst in de automatenhallen speelden voelden zich voornamelijk aangetrokken tot Holland Casino vanwege de grotere bedragen die er gewonnen kunnen worden. De geïnterviewden die uit het illegale circuit kwamen geven als voornaamste reden voor hun Holland Casinobezoek, dat er een vestiging werd geopend bij hen in de buurt en dus niet meer aangewezen waren op een illegaal casino om dicht bij huis te kunnen gokken. Meer dan driekwart van de geïnterviewden melden dat hun gokproblemen zijn ontstaan als gevolg van hun speelgedrag in Holland Casino. Eenderde van hen heeft dan ook alleen maar in Holland Casino gegokt. De overigen hebben alvorens in Holland Casino terecht te zijn gekomen al elders gokervaringen opgedaan, zoals amusementscentra of in de horeca, illegale of buitenlandse casino’s, maar zijn daar niet in de problemen geraakt. In de meeste gevallen was sprake van het sporadisch bezoeken van deze andere speelgelegenheden alvorens men begon te spelen in Holland Casino. De meest genoemde reden om dwangmatig te gaan spelen is het goedmaken van verliezen. Niet alleen de verliezen van de dag, maar ook de verliezen van voorgaande keren. Voor deze probleemspelers kan het verliezen van geld in het casino als faciliterende factor gezien worden om te blijven gokken. Voor sommigen geldt tevens het omgekeerde: het winnen van geld bevordert de behoefte om te blijven gokken. Aard gokgedrag Bijna de helft van de geïnterviewden (n=19) meldt een gemiddelde bezoekfrequentie van twee tot vier keer per week. Daarvan zeggen acht personen niet te kunnen aangeven hoeveel ze per keer besteden, aangezien zij een zeer onregelmatig bestedingspatroon hebben afhankelijk van het beschikbare budget. Eén persoon speelt tijdens die twee á vier keer per week minder dan honderd gulden per keer, één tussen de duizend en tweeduizend per keer . De gemiddelde uitgave per keer van de overige negen personen bedraagt 450 gulden. Veertien personen zeggen een bezoekfrequentie te hebben tussen de één en vier keer per maand, waarvan zeven wekelijks. Eén weet niet wat zijn gemiddelde besteding per keer is. De gemiddelde uitgave van de overige dertien bedraagt ongeveer achthonderd gulden per keer. De twee met een dagelijkse bezoekfrequentie zeggen minder per keer te besteden dan de hiervoor genoemde groepen, namelijk zo’n tweehonderd gulden per keer. Driekwart speelt voornamelijk of alleen tafelspelen, de overigen zijn automatenspelers. Roulette is het meest gespeelde spel, gevolgd door blackjack.

167

casino

28/2/01

15:43

Page 168

Driekwart van de geïnterviewden besteed 75 procent tot honderd procent van tijd dat ze aanwezig zijn in het casino aan het spelen. Bij bijna de helft van de geïnterviewde probleemspelers zegt zelfs de gehele tijd van aanwezigheid aan het spelen te besteden. Dit past dan ook in het beeld dat geschetst wordt, dat men alleen komt om te gokken en het gezelligheidsaspect van een casinobezoek niet meer aan de orde is. Bar of restaurant wordt niet of nauwelijks meer bezocht en als men al consumpties gebruikt, dan bestelt men die aan de speeltafel of automaat. De fixatie op het spel is voor de meeste probleemspelers dan ook groot. Ik laat het eten bestellen. Ik bestel een saté. Ik moet dan opletten dat de toetsen niet vies worden, maar ik eet onderwijl en ik neem amper tijd om te eten. Dat heb ik al een paar maal gehad, dat ik echt helemaal gefixeerd op het apparaat zat. En ja dat moeten ze toch zien. Ze komen toch eten brengen en alles. Annemarie, 47 jaar. Een ander meldt dat de obsessie om te spelen zelfs verder kan gaan dan het niet meer bezoeken van bar of restaurant. Als je het hebt over signalen die wijzen op een gokprobleem dan kan je al beginnen op de parkeerplaats. Als je dan in een auto de broodresten en een jas ziet liggen dan weet je dat het van een echte gokker is. In mijn zware gokperiode at ik in de auto onderweg naar het casino een zak krentenbollen leeg en liet ik mijn jas in de auto liggen om maar niet in de rij bij de garderobe te hoeven wachten. Dan liep ik zo naar mijn tafel om te spelen. Moest ik naar het toilet, dan ging ik meestal niet, omdat ik niet weg wilde bij de speeltafel. Dick, 39 jaar. Het verschil [met vroeger] is heel sterk in de zin dat als ik nu binnen kom, ik loop naar de kassa en dan ga ik meteen naar de machine, meteen met oogkleppen op. Niet gezellig binnenkomen en een rondje lopen, nee gelijk spelen. Ik ben er nu mee bezig dat weer een beetje terug te draaien en ik ben bezig om het geld af te bouwen, want ik verspeel te veel. Dat moet ik weer proberen, gewoon een lekker avondje uit, net als naar de film, de gezelligheid terugkrijgen. Als je te ver gaat ben je in een roes, je ziet niks meer om je heen gebeuren, je ziet en hoort alleen maar geld rinkelen…je wilt er met duizend gulden uit komen, maar dat werkt niet zo. Het werd op een gegeven moment een obsessie voor me, ik was er dag en nacht mee bezig, vorig jaar en telkens meer spelen. Hetty, 44 jaar. Veel problematische spelers melden een dergelijke obsessieve manier van spelen, waarbij men de realiteit uit het oog verliest. Men sluit zich af van de omgeving en honger- en dorstgevoelens worden niet meer opgemerkt of genegeerd. Tevens verliezen veel probleemspelers vaak het besef van tijd en spelen door tot sluitingstijd, mits de financiën dat toelaten. Ik kon het soms heel lang uithouden, dan stond ik al om kwart over één te dringen bij

168

casino

28/2/01

15:43

Page 169

de balie en dan speelde ik door tot ’s nachts kwart voor drie. Dan had ik echt, als ik op bed lag, spierpijn van het aan die kasten, dat heb ik een aantal maal gehad, dat je echt helemaal doorgespeeld bent. En soms ging dat zo dagen achter elkaar…ik ging meestal weg tegen sluitingstijd…maar het hangt er ook erg van af of mijn geld op is, maar soms heb ik op een pokerkast duizend gulden gemaakt en dan denk ik; ik kan er wel tweeduizend van maken, want het is pas kwart voor elf. Dan ga ik nog door tot kwart voor drie. Ik ga meestal door tot ik of grote winst heb of groot verlies. Dan speel ik door tot mijn laatste twintig gulden en ga ik met een taxi naar huis. Dan kan ik de rest van de week niet meer eten, maar kan ik wel met de taxi naar huis. Annemarie, 47 jaar. Dat laatste illustreert het gegeven, dat men vaak tijdens het spelen slechts oog heeft voor de korte termijn. De ‘pijn’ voelt men pas echt wanneer men weer buiten staat. De geïnterviewde hierboven ondervangt ‘een week niet kunnen eten’ regelmatig door bij liefdadigheidsinstellingen aan te schuiven bij de gratis verstrekte maaltijden voor daklozen. Een ander aspect van verlies van realiteitsbesef tijdens het gokken wordt door bijna alle tafelspelers gemeld; zodra het geld is omgewisseld in speelfiches verliest men de waarde van het geld uit het oog. Ik waag mezelf ook nooit meer aan een blackjack tafel of een roulette, want daar zijn de inzetten enorm hoog, en zolang ik daadwerkelijk de guldens in mijn hand heb bij de gokkasten.... dan is het nog geld. Een fiche is geen geld, dat is plastic. Rik, 35 jaar. Het rare is dat het hele besef van geld er op dat moment er niet was. Je speelt met plastic om het maar zo te zeggen. En het boeide me eigenlijk ook niet. En als ik nou verstandig was geweest in die tijd dan had ik het nog niet eens zo slecht gedaan. Vaak met blackjack, als ik verstandig was geweest was ik bij wijze van spreken negentig van de honderd keer met winst de deur uitgelopen. Dick, 39 jaar. Sommige probleemspelers zeggen ervan overtuigd te zijn dat, wanneer ze aan de speeltafels met echt geld zouden spelen, ze dan minder zouden inzetten of eerder zouden stoppen. Het omzetten van geld in fiches is niet de enige reden voor verandering van de subjectieve beleving van de waarde van geld. Een geïnterviewde vertelt een anekdote, waarmee zij wil aangeven dat ‘gokgeld’ voor haar en haar man sowieso een andere waarde heeft dan geld uit het dagelijks leven. Zij speelt voornamelijk op speelautomaten en speelt dus vooral met echt geld. Dat is misschien wel heel interessant voor je onderzoek, maar casinogeld is ander geld. Wij gingen bijvoorbeeld een paar weken geleden naar een hotelletje in V. met een [hotel]bon. Bij de reservering werd ons verteld dat we voor honderd gulden meer een luxe kamer konden krijgen met een bubbelbad en andere dingen. Dat doen we niet, want dan is het nog niet goedkoop. Maar op weg naar V. gaan we wel naar het casino

169

casino

28/2/01

15:43

Page 170

in Breda en geven we 1500 gulden uit. Dat is heel krom. Het lijkt net of het ander geld is. Een bosje bloemen kopen voor mezelf vind ik zonde, te duur, maar diezelfde dag gooi ik wel 500 gulden in de bingokasten. Marieke, 40 jaar. Anderen zijn zich bewust van het uit het oog verliezen van de realiteit tijdens het spelen en nemen voorzorgsmaatregelen. Wanneer mijn salaris binnen is dan zorg ik er eerst voor dat mijn koelkast weer helemaal gevuld wordt en ik tank de auto vol, want het zal niet de eerste keer zijn dat ik op een avond een grote uitglijder heb en de rest van de maand geen geld meer heb…maar ik ben nu wat ouder en ik hoop ook wat wijzer. Je weet wat mogelijk is en wat niet na al die jaren. Dan denk ik tot hier en niet verder. Zwaar verloren? Dan maar een paar weken niet meer naar het casino om financieel weer bij te komen. Gokken kost geld op de lange termijn. Ab, 36 jaar. Een voor probleemspelers zeer kenmerkend aspect is dat velen van hen de behaalde winsten niet kunnen vasthouden. Veel personen melden dat het vaak is voorkomen dat men van de behaalde winsten nog meer dacht te kunnen maken en zo de winst op dezelfde dag weer verspeelden. De meesten hebben geen vaste grenzen om te stoppen. Wanneer dat wel zo is worden die grenzen tijdens het gokken vaak weer verlegd. Als ik ging winnen dan verlegde ik mijn grenzen, van tweehonderd naar vijfhonderd, of zo. Als je dan alsnog weer je geld verspilde was dat niet erg, want het was toch de winst. Frank, 38 jaar. Belangrijker, bij de beslissing om te stoppen bij een bepaald winstbedrag, blijkt, voor veel geïnterviewden, het moment van de avond of dag te zijn waarop de winst wordt behaald. Wint men al snel nadat men begonnen is met spelen, dan wordt er meestal doorgespeeld. Soms houdt men het winstbedrag nog even apart om verder te spelen met het bedrag waar men mee begon, maar voor de meeste probleemspelers is de verleiding moeilijk te weerstaan, om de winst toch weer in te zetten als dat beginbedrag is verloren. In mijn zware periode moest ik minimaal duizend gulden hebben om eventueel te overwegen om te stoppen. Nu is dat wat minder, honderd of tweehonderd gulden. Ik neem wel van tevoren een bedrag in mijn hoofd wat ik die dag wil winnen. Ik weet namelijk uit ervaring dat als ik denk, nou ik zie het wel, en ik heb bij wijze van spreken 650 gulden, dat ik dan vaak een paar minuten later niets meer heb. Dat wil ik voorkomen, nu ben ik me meer bewust dat alle beetjes helpen. Honderd gulden is dan gewoon pure winst, waar je normaal een dag voor moet werken. Maar dat heb je vaak gauw verdiend en dat is het gevaar ook. Je bent soms een minuut binnen en heb je al honderd gulden verdiend. Wat doe je dan? Want je was voorbereid om een paar uur te blijven. Dan speel je dus vaak toch door. Bas, 42 jaar.

170

casino

28/2/01

15:43

Page 171

Ik heb heel vaak, dan ben ik net binnen en heb ik in hele korte tijd een acceptabele winst, maar je blijft doorspelen. Dat punt van wanneer stop je? Eigenlijk moet je zeggen; het heeft meegezeten dus nu stop ik. Ik kom nu heel regelmatig, een keer per week, maar speel best wel vrij grof. Ik speel blackjack en als het dan even mee zit heb je bijvoorbeeld zo acht- of negenhonderd gulden. Heb ik de week daarop driehonderd gulden winst, dan denk ik niet, daar moet je normaal drie dagen voor werken, ik stop. Nee, dan heb ik zoiets van, verdorie ik heb schulden en dan schieten die kleine beetjes niet op. Nicole, 44 jaar. Je zit wel in je kop met een bepaald theoretisch bedrag waar je jezelf aan probeert te houden, maar dan denk je gevoelsmatig van, de volgende draai [roulette] ga ik winnen en als je dan verliest zal het de draai erna wel zijn, dat mechanisme zullen jullie wel vaker horen, maar goed: winnen is een reden om door te spelen, om nog meer te winnen, maar verliezen is ook een reden om door te spelen, om het geld weer in te halen…ik snap wel hoe het in elkaar zit, maar het is toch soort rare afleiding die je op dat moment hebt. De praktijk is dan ook dat de sluitingstijd in feite de limiet is. Sluitingstijd bepaalt met hoeveel winst of verlies ik naar huis ga. Het is idioot, maar je blijft gewoon vastplakken. En niet alleen dat, als ik met een leuke winst naar huis ga, betekent dat bijna altijd dat ik de volgende dag weer terugkom en die winst meestal weer verlies. Frits, 34 jaar. Dat laatste is wellicht nog het meest typerend voor problematische spelers. Veel geïnterviewden melden, dat wanneer men een speeldag met winst afsluit die winst weer als speelgeld wordt ingezet bij latere bezoeken aan het casino. Hooguit worden de meest nijpende rekeningen betaald. Ik verlies meestal, maar als ik win dan vergok ik het de volgende dag weer. Een ander gaat er iets leuks mee doen, maar dat doe ik eigenlijk nooit. Abdel, 38 jaar. Ik trok een jackpot van fl.2537, 12, toen ben ik uiteindelijk met drieduizend gulden naar huis gegaan, maar ik stopte niet want ik had weer geld. Ik kocht nooit wat van het geld dat ik won. Dat is ook interessant, want waarom ga je naar het casino? Ik zie een mooi boek liggen, maar dan denk ik, laat ik eerst naar het casino gaan om 25 gulden te winnen, dan kan ik dat boek kopen van de winst. Of ik ga schoenen kopen van de winst, maar ik kocht nooit iets van de winst. Ik heb veel verloren en gewonnen. Ik heb een keer vijfduizend winst gespaard en ging ik naar de opening van een nieuw filiaal. Ik was uitgenodigd en wilde niet gaan spelen, maar had wel geld bij me. Ik dacht aan te voelen dat een bepaald nummer ging vallen en begon toch rustig te spelen. Uiteindelijk die vijfduizend verloren op die tafel, wat een sufferd. Het is niet rationeel te verklaren, maar de gezelligheid en je bent zwak. Je speelt door en je verliest het, gaat toch nog door en uiteindelijk met zevenhonderd verlies naar huis. Karel, 51 jaar.

171

casino

28/2/01

15:43

Page 172

Ik won wel eens tienduizend gulden, maar dan ging ik de dag erna terug, nooit heb ik daar iets leuks van gedaan. Ja wel even op adem komen of even de nijpende schulden inlossen, even dat tekort van de giro wegwerken. Aan dat gaten vullen had ik een dagtaak en op de een of andere manier plezierde me dat ook wel. Imar, 46 jaar. Drie jaar geleden had ik 25.000 gulden winst gemaakt en mijn zus en ik spraken af ook maar eens naar Breda te gaan. Ik was toen al helemaal in de ban en moest minimaal duizend gulden per draai [roulette] verdienen. Toen gingen we in het casino eten en ik vertelde haar dat ik mezelf al niet meer in de hand had. Ik had van die 25.000 nog maar 16.500 gulden over. Ik zei haar dat als ik er niets aan zou doen, ik die ook binnen een maand kwijt zou zijn. Toen zei ze: ‘Doe er iets voor, ga op vakantie of zo.’ Maar dat zag ik niet zitten, toen heb ik een andere auto gekocht, voor dat geld. Die zaterdag had ik die auto opgehaald en een dag later reed ik ermee naar casino Eindhoven met nog elfhonderd gulden op zak. Binnen drie kwartier was het weg, de grenzen waren weg en ik kon het niet meer terugdraaien. Ik moest gewoon roulette spelen voor minimaal honderd gulden per draai en dus had ik minimaal duizend gulden nodig om het spel te kunnen spelen. Frank, 38 jaar. Tevens wordt het vaker gemeld dat, wanneer men winst heeft behaald, de inzet per spel wordt verhoogd. Men wordt overmoedig en denkt nog meer te kunnen winnen. Een ander aspect van het gokgedrag, dat in verband wordt gebracht met mogelijke gokproblematiek is het spelen op meerdere tafels tegelijkertijd. Dit wordt met name bij (Franse) roulette genoemd. Wanneer een persoon inzet op meerdere tafels tegelijkertijd en zenuwachtig heen en weer loopt, dan wordt dat gezien als risicogedrag en kan dat een signaal zijn om iemand aan te spreken, in het kader van het kansspelverslavingsbeleid. Drie personen uit de diepte-interviews melden dergelijk speelgedrag van zichzelf. Zij geven aan dat zij tijdens hun zware gokperiode(s) vaak aan meerdere tafels tegelijk hebben gespeeld. Twee zijn van mening dat dergelijk speelgedrag inderdaad kan wijzen op problematisch speelgedrag. Zij melden dat zij er nooit op zijn aangesproken, terwijl het volgens hun overduidelijk was voor medewerkers dat zij op meerdere tafels tegelijk speelden. Op zich lette ik nog op waar ik mee bezig was, maar als ik eenmaal met het spel bezig ben, vergeet ik alles om me heen. Ik speel[de] ook wel op twee tafels tegelijk en dat ging wel een tijdje zo door. Dat ging om forse bedragen en dan liep ik zwetend tussen de twee tafels. Dat moeten ze toch hebben gezien, want alles wordt in de gaten gehouden. En als je dan zo diep zit dan ga je maar door, want je hebt toch niets meer te verliezen. En het gekke is, als je dan wint dan ga je toch door, omdat je niet kan stoppen, dat zal er wel bij horen…Ze moeten het verbieden om op meerdere tafels tegelijk te spelen. Dat moet makkelijk kunnen, want dat is zo te zien. Barend, 51 jaar. Een ander meldt dat hij met dergelijk speelgedrag meer aandacht trok.

172

casino

28/2/01

15:43

Page 173

Ik speel op drie tafels tegelijk. Daar kijken, daar kijken. Dat zien ze en dat vinden ze leuk. Je bent een niet alledaagse speler. En ze kunnen niet in mijn portemonnee kijken, maar ze kunnen wel naar me toe komen. Maar goed, de gasten, de zaalchefs, je ziet ze ook gewoon kijken, weet je wel. Daarvoor zijn ze aangesteld. Want ze zullen wel zien dat ik per ongeluk een fiche in mijn zak steek, dat zien ze wel. Op een gegeven moment als ze je zien zweten, dan draaien ze gewoon hun hoofd weg. Die croupiers hoef je er niet op aan te spreken, maar wel die lui die er zogenaamd voor verantwoordelijk voor zijn. Dus dat was steeds een stukje herhaling, dat ik heel intensief ging en gemiddeld dertig-, veertigduizend piek verloor in drie, vier maanden tijd en dan liet ik me weer uitschrijven. Nou een grote kater, klote. Dat herhaalde zich steeds. Imar, 46 jaar. Een andere geïnterviewde die op meerdere tafels heeft gespeeld vindt niet dat dit een indicatie is voor problematisch speelgedrag. Ze hebben dan ook een code; als je aan twee tafels te gelijk staat te gokken is dat voor hun ook een verslavingsymptoom. Dat is helemaal niet zo. Ik vind het juist leuk want dan sta ik tussen twee tafels in. Vaak is het zo dat als het aan de ene tafel goed gaat dan gaat het aan de andere tafel slecht. Dus speel ik tussen die twee tafels in en dan kijk ik gewoon. Speel ik met alle twee mee en gaat het daar slecht dan speel ik bij de ander mee en gaat het hier slecht dan speel ik daar mee. Dat is in hun ogen dan een gokverslaafde omdat ik op twee tafels tegelijk speel. Die theorie gaat ook niet op. Hoe moet je dat weten, ik bedoel, je herkent het wel als mensen chagrijnig worden. Je ziet zweet op het voorhoofd en dat soort dingen. Je ziet het aan hun ogen. Dat zijn dan symptomen waar ik dan aan herken, dat zij te ver gaan. Maar dan zijn ze al te ver gegaan, weet je wel. Bas, 42 jaar. Een laatste opvallend aspect van het gokgedrag dat door de groep problematische spelers vaak wordt genoemd is bijgeloof, in de literatuur beschreven met de term magisch denken. Ook al gaat het bij de casinospelen om kansspelen, veel geïnterviewden zeggen vaak het gevoel te hebben dat zij op een of andere wijze invloed hebben op het spel. Sommigen bedoelen daarmee dat ze een gevoel ontwikkelen om op het juiste moment in te zetten of aan te schuiven bij een tafel die goed loopt (black jack). Anderen denken spontaan aan een bepaald getal, hetgeen dan reden is om op dat getal in te zetten. Of men doet er alles aan om de omstandigheden van de vorige keer dat men had gewonnen zoveel mogelijk na te bootsen. Ook zet men vaak in op getallen die voor de persoon een bepaalde betekenis hebben. De meeste bijgelovige personen zijn zelf overigens de eersten die dat bijgeloof in twijfel trekken, maar behouden vaak een gevoel van ‘maar toch…’. Bovendien lijkt het erop dat succesverhalen met betrekking tot bijgeloof beter worden onthouden dan de keren dat het geen winst opleverde. Regelmatig gokken lijkt voor veel gokkers moeilijk verenigbaar met koele kansberekening. Regelmatig gokken terwijl de kans op verlies groter is dan op winst leidt tot een intern conflict. Dat conflict lost men onbewust op door zichzelf invloed op het

173

casino

28/2/01

15:43

Page 174

spel toe te dichten. Eén geïnterviewde beschouwt zijn gokken als een paranormale kwestie, hetgeen hij tracht toe te lichten met, voor de onderzoeker, onnavolgbare theorieën. Het feit dat deze persoon in de loop der jaren veel meer heeft verloren dan gewonnen, lijkt geen reden om aan de eigen paranormale capaciteiten te twijfelen, maar de ‘abnormale’ verschijnselen juist nog beter te bestuderen. Je maakt echt hele gekke dingen mee. Je ziet van alles, je hoort geluiden, maar als iets je gaat opvallen, als je er iets automatisch gaat uitplukken, dan kan er iets gebeuren. Je ziet, bijvoorbeeld, een rood vlakje dat op het beeldscherm staat, dan denk je van; hé, die punt wijst echt wel naar twaalf, dat is wat je selecteert. Je had net zo goed andere dingen kunnen zien. Maar wat grappig dat die punt zo naar twaalf wijst en dat doet ie ook al jaren, maar als dat een bepaalde frisheid heeft dan komt ie heel vaak op twaalf. Dat is echt geen.... ik ben wel verslaafd, maar dit wil niet zeggen dat het onzin is... dat ik die hypotheses heb. Frits, 34 jaar. Opleidingsniveau of het hebben van een rationele kijk op het leven lijkt weinig invloed te hebben op de magisch denkende gokker op het moment dat hij het casino binnengaat. Een hoogopgeleide geïnterviewde, die tijdens het interview op zeer rationele en intellectualiserende wijze over zijn gokken sprak, geeft ook aan dat bijgeloof en het gevoel ‘invloed te hebben’ een rol speelt bij zijn gokgedrag. Als ik win draagt het bij aan mijn ego. Het lijkt alsof je iets kan. Kul natuurlijk, maar ik heb wel eens vier of vijf keer achter elkaar gewonnen, trouwens ook wel eens vier keer verloren. Maar je denkt toch op een gegeven moment dat je het kan en dan komt: ‘waar had ik mijn auto staan? Dan zet ik hem daar weer. Welke schoenen had ik aan? Dan doe ik die ook weer aan. Aan welke tafel stond ik? Met welke croupiers?’ Dat soort dingen, vrouwen bijvoorbeeld, vrouwen brengen ongeluk, dan komen er ‘vrouwelijke periodes’ en dan is het weer over. Ik had trouwens net geluk bij een vrouwelijke croupier. Op een gegeven moment heb je al dat soort dingen bij elkaar en denk je: ‘ja, ik kan het.’ Kul, nonsens, maar het sluipt er wel in. Het wordt gelogenstraft door alle literatuur die er is, maar toch spelen dat soort zaken een rol als ik in het casino ben. Frans, 51 jaar. Resumerend: er kwamen meerdere aspecten over de aard van gokgedrag aan de orde die meer of minder zeggen over mogelijke gokproblematiek. Het wil niet zeggen dat wanneer iemand dergelijk gedrag vertoont, diegene ook daadwerkelijk een gokprobleem heeft. Iemand kan gedurende langere tijd meerdere malen in het casino verblijven zonder dat hij of zij een gokprobleem heeft. Kenmerkend voor deze groep probleemspelers zijn: • Hoge bezoekfrequentie. De helft van de geïnterviewde problematische spelers bezocht gedurende hun zware gokperiode meerdere malen per week het casino. Echter, ook bij een lage bezoekfrequentie kan men in de problemen raken en ook een hoge bezoekfrequentie hoeft niet automatisch tot problemen te leiden.

174

casino

28/2/01

•

• •

• • •

15:43

Page 175

Meer dan 75 procent van de bezoektijd wordt besteed aan het daadwerkelijk spelen. Dit geldt voor driekwart van de geïnterviewden. Ook hier geldt weer dat dergelijk speelgedrag niet hoeft te betekenen dat men gokproblemen heeft. Ook gezelligheidsspelers kunnen voornamelijk spelen, wanneer ze in het casino zijn. Volledig gefixeerd zijn op het spel. Men neemt nauwelijks tijd om te eten of drinken en vergeet de omgeving volledig. Verlies realiteitsbesef. Men heeft niet in de gaten dat men honger of dorst heeft of negeert dergelijke gevoelens. Ook het tijdsbesef heeft men niet meer tijdens het spelen. De waarde van geld realiseert men zich vaak pas weer na de uitgang. Behaalde winsten worden weer verspeeld, tijdens hetzelfde bezoek of gedurende de dagen of weken erna. Het spelen op meerdere tafels of gokautomaten tegelijkertijd. Magisch denken. Men denkt invloed te hebben op het spel en is bijgelovig.

Motieven om te gokken In de paragraaf over het ontstaan van het gokgedrag werd beschreven dat de meeste geïnterviewden hun eerste gokervaringen elders, dan in Holland Casino, hebben opgedaan. Men houdt van spelletjes en van de spanning die ermee gepaard gaat, zeker wanneer er om geld gespeeld wordt. Het casino werd over het algemeen voor het eerst bezocht uit nieuwsgierigheid of in het kader van een uitje met collega’s of kennissen. Na die eerste kennismaking met Holland Casino gaat men in de periode daarna eerst meestal nog sporadisch, vooral voor de gezelligheid, de ambiance en de spanning van de spelen. Problemen ontstaan over het algemeen later, gedurende een geleidelijk proces. Het gezelligheidselement verdwijnt naar de achtergrond en gokgedrag begint dwangmatige vormen aan te nemen. In het volgende deel wordt dieper ingegaan op de motieven om te gokken van de geïnterviewden. Daarbij gaat het met name om motieven die het gokgedrag in stand houden, ondanks de problemen die het heeft veroorzaakt. Ten eerste komen de redenen om te gokken aan de orde, waarnaar in de vragenlijst werd gevraagd. Daarna wordt er dieper ingegaan op de motieven om te (blijven) gokken, die gemeld werden tijdens de interviews. Redenen om te gokken, genoemd in de vragenlijst In de vragenlijst is een gesloten vraag opgenomen over de redenen om te gokken. Acht redenen werden genoemd en de geïnterviewde diende per reden aan te geven of dat voor hem of haar belangrijk, neutraal of onbelangrijk was. Hieronder volgt een tabel met de scores op die antwoordcategorieën.

175

casino

28/2/01

15:43

Page 176

Tabel 36: Scores van de geïnterviewde probleemspelers, op de redenen om te gokken, genoemd in de vragenlijst (N=39). Belangrijk

Voor de gezelligheid Spanning, avontuur Ontspanning Afleiding voor problemen Plezier Verveling Snel geld verdienen Sociale contacten

17 32 19 20 29 8 24 7

Neutraal

9 3 7 2 5 9 1 4

Onbelangrijk

13 4 13 17 5 22 14 28

De redenen die in de vragenlijst aan de orde komen zijn algemene vaakgenoemde redenen waarom mensen gokken. In de vragenlijst worden deze motieven aan iedereen voorgelegd om er een oordeel over uit te spreken binnen drie antwoordcategorieën. De personen uit de diepte-interviews geven aan dat ze voornamelijk gokken voor de spanning, avontuur en voor hun plezier. Bovendien willen de meesten snel geld verdienen en gokt (ongeveer) de helft als afleiding voor problemen en ter ontspanning. Wanneer men tijdens de interviews wordt gevraagd naar de redenen om te (blijven) gokken en dus niet naar een reactie op genoemde mogelijke redenen ontstaat een meer genuanceerd beeld en hebben de motieven vaak een ander karakter dan bedoeld in de vragenlijst. De probleemspelers uit de interviews gokken vaak nog steeds wel voor de spanning dat gokken met zich meebrengt. Veel van hen geven aan dat het gokken over het algemeen weinig plezier meer oplevert, terwijl driekwart in de vragenlijst aangeeft plezier belangrijk te vinden. Een meerderheid zegt te gokken om snel geld te verdienen. Tijdens de interviews zeggen de meeste geïnterviewden dat het onmogelijk is om snel geld te verdienen in het casino. Vaak blijft men gokken in een poging om het verloren geld terug te verdienen, waarover later meer. Verder valt het op dat de helft aangeeft te gokken als afleiding voor problemen. Uit de resultaten van de vragenlijsten gehouden onder bezoekers van Holland Casino (N=972) blijkt dat mensen die zeggen te gokken als afleiding voor problemen hoger scoren op de SOGS-vragenlijst en dus meer problemen hebben met gokken. Dat weinig probleemspelers zeggen te gokken voor de sociale contacten past wel in het beeld dat tijdens interviews wordt geschetst. De meeste probleemspelers zeggen er geen of nauwelijks sociale contacten op na te houden tijdens hun bezoeken aan het casino. Men komt puur om te gokken en sociale contacten worden over het algemeen tot een minimum beperkt. De geïnterviewden die sociale contacten wel belangrijk zeggen te vinden zijn voornamelijk vrouwen. Een aantal van hen geeft aan naar het casino te gaan, omdat het voor hen de enige uitgaansgelegenheid is waar men zich als vrouw alleen gemakkelijk voelt.

176

casino

28/2/01

15:43

Page 177

Motieven van probleemspelers om te gokken, genoemd tijdens de interviews. Het spelletje om geld Om te beginnen kunnen verreweg de meeste geïnterviewden zich vinden in de meest voor de hand liggende redenen om te gokken, namelijk men vindt het leuk om spelletjes te doen (n=34) en men gokt om geld te winnen (n=36). Hooguit zal het enige verbazing kunnen wekken dat niet alle geïnterviewden aangeven van spelletjes te houden of geld te willen winnen. Ik kom voornamelijk voor het spelletje, ik vind het leuk. Ik denk dat de meeste mensen in het casino komen om te winnen. Ik vind het ook leuk als ik win, maar ik kom voornamelijk voor het spelletje. Als ik win geeft mij dat de gelegenheid om weer terug te kunnen komen en te spelen. Barbara, 57 jaar. De roes en de spanning Veel probleemspelers (n=25) melden dat het gokken een fysieke spanning of roes veroorzaakt die men meestal als prettig ervaart en volgens sommigen een verslavende werking heeft. De spanning wordt veroorzaakt doordat men om geld speelt. Ik hou erg van spelletjes, alle spelletjes in feite, maar dat geldelement erbij maakt het allemaal veel spannender. Dan gaat de adrenaline een beetje stromen. Ik merk dat die adrenaline wat met je doet, dat geeft je een bepaalde energie. Als ik thuiskom van een avondje gokken kan ik het eerste uur dan ook niet slapen. En die spanning begint in feite al zodra ik het casino binnenkom. Erik, 33 jaar. De meeste geïnterviewden die, onder andere, voor de spanning gokken associëren die spanning voornamelijk met de momenten dat men wint. Die winstmomenten voeden de spanning, daar doet men het voor. Er zijn verschillende kicks, het is echt adrenaline dat door je lichaam gaat. Bij de roulette is het dat balletje dat rolt, dat is een afschuwelijke kick. Als het balletje dan valt en je bent alles kwijt, dan wordt dat meteen weer opgeheven door een nieuwe inzet, een nieuwe spanning dat je dan weer kan winnen. De kick van het winnen verdooft eigenlijk alles, dat is een hele lekkere kick, een rust, waardoor je jouw verliezen kan opvangen. Aan het eind van de avond heb je een snelle kater, als je geld weg is, zo van: ik kom hier nooit weer. En dat is op dat moment ook een beslissing waar je voor honderd procent achter staat. Totdat het loon binnenkomt en dan vraagt je lichaam weer om die kick. Het is echt lichamelijk, niet alleen geestelijk…de spanning is echt lichamelijk. Hans, 30 jaar. Winst is natuurlijk heel positief. Als een croupier je een paar duizend gulden toeschuift, dat geeft een heel lekkere roes. Maar bij verlies, nee, verlies ondergraaft dat gevoel, daar

177

casino

28/2/01

15:43

Page 178

heb je geen prettige roes bij. Nee, die roes is helemaal afhankelijk van winst. Frans, 51 jaar. Meerdere personen omschrijven het gevoel voor, tijdens en na het gokken als een roes. Deze roes wordt over het algemeen als prettig ervaren. Pas wanneer men veel verliest slaat de roes om in negatieve stressgevoelens. Meestal is die negatieve stress van tijdelijke aard en wordt door sommigen omschreven als een mentale kater. De genoemde roes ontstaat vaak al voor het gokken, nadat men besluit om naar het casino te gaan. Een aantal beschrijft dat gevoel als een aangename onderbreking van de dagelijkse sleur, “alsof je een spannende film instapt, waarin je de hoofdrol speelt.” Ik ben me een beetje gaan vervelen toen ik wat ouder werd. Toen ben ik meer gaan gokken. Vroeger zat ik meer in het uitgaansleven, waar ik een bepaalde thrill uithaalde. Nou ben ik wat meer gesettled en pak ik die thrill nog nauwelijks op in het dagelijks leven. Maar ik heb dat wel nodig. Die vind ik in die fysieke extase of roes die bij het gokken hoort. Dat begint al als ik naar het casino ga. En als ik binnenkom dan ben ik een soort van half verdoofd, terwijl ik tegelijkertijd een beetje speedy wordt. Ik ben dan volledig gefocust. Het heeft iets meditatiefs. Ik ga sneller lopen en moet altijd eerst nog naar het toilet van de spanning. Alsof ik een vogel ben die opvliegt, het gevaar. Er zit een soort gevaar aan gokken. Als ik dan win beleef ik een soort piekervaring, maar die roes daarna (als ik heb gewonnen) kan nog heel lang doorduren. Dat komt dan door het gokgeld, dat is het leuke eraan. Ik ga dan dingen doen die ik normaal niet doe, ik ga lekker duur winkelen en voel me dan heel goed. Ik heb ook wel eens een limousine gehuurd en liet me gewoon rondrijden. Heerlijk, lekker zitten. Je komt door je zuinigheid heen, hoewel het misschien lijkt dat ik dat helemaal niet ben. Maar ik ben wat benauwd en met gokgeld hoef je niet benauwd te zijn. Je komt even helemaal uit je benepen sfeertje. Dat vind ik het positieve eraan. In het begin duurde dat gevoel soms wel dagen, maar helaas treedt er een soort tolerantie op. Ik kon eerst nauwelijks slapen als ik gewonnen had van de adrenaline. Dan sliep ik maar vier uur per nacht, terwijl ik normaal negen uur slaap. Frans, 51 jaar. Het gokken voelde heel rebels, ik zat vol vuur. Ik sliep heel weinig en was heel scherp. En toch had ik niet echt het gevoel dat ik afbraak pleegde. Ik gebruikte geen andere middelen als alcohol of zo, ik was heel nuchter en voelde me heel sterk. En als je dan ook nog wint, ik won wel eens tienduizend gulden op een avond, dan ga je hoger dan een DC-10. Dat is natuurlijk een gigantische kick. Maar dat gevoel verdwijnt op een gegeven moment wel naar de achtergrond, want dan ga je alleen nog maar om je vege lijf te redden. Imar, 46 jaar. Dat de spanning of de roes nog als prettig wordt ervaren kan als kernmerkend worden gezien voor de ‘winnende of avontuurlijke fase’. Zoals Imar aangeeft, verdwijnt het als prettig ervaren gevoel naar de achtergrond en gaat hij nog om “het vege lijf te redden”, met andere woorden om de verliezen goed te maken. Tijdens latere fases (verliezende en wan-

178

casino

28/2/01

15:43

Page 179

hopige fase) wordt de spanning of roes minder vaak als prettig ervaren. Verliescompensatie Een door de geïnterviewden vaak genoemd (n=30) motief om te blijven gokken is: verliescompensatie. Volgens velen van hen was dat tevens het belangrijkste motief om te blijven gokken tijdens de problematische periode. Het is een bekend gegeven in de gokliteratuur en kan kenmerkend worden geacht voor de zogenaamde ‘verliezende fase’. Het was een bepaald mechanisme: ik had zoveel schade veroorzaakt, dat ik dat wilde goedmaken. Ik had op een materialistische manier iets misdaan en ik wilde dat op een materiële weer goedmaken. Was ik vandaag weer een hele hoop kwijt, dan zou ik dat morgen of overmorgen weer goed maken. Dat was dan het korte termijn denken. Dick, 39 jaar. Het valt op dat de geïnterviewden die inmiddels gestopt zijn met gokken vaker het irreële karakter van het motief ‘verliescompensatie’ benoemen. Men erkent dat het niet realistisch was om te denken dat men het verlies kan terugwinnen. Stoppen met gokken was de manier om het gokprobleem op te lossen en niet doorgaan om uit de financiële misère te raken. De eigen verantwoordelijkheid voor het gokgedrag wordt erkend. De personen die nog steeds gokken ten tijde van het interview reageren vaker geëmotioneerd wanneer zij het hebben over verliescompensatie. Zij gebruiken dit motief als rechtvaardiging voor hun gokgedrag en kan in die zin als externe attributie worden beschouwd. Vaak achten zij het casino indirect verantwoordelijk voor hun verliezen en vinden ze dat ze bijna geen andere keuze hebben dan doorgaan met gokken. De huidige probleemspelers hebben vaker wrokgevoelens ten opzichte van het casino, dan de ex-gokkers onder de geïnterviewden. Ook zij erkennen dat het irreëel is om te denken dat ze hun verliezen goed kunnen maken in het casino. Dat is voor de huidige probleemspelers echter geen reden om te stoppen met gokken, maar eerder een bevestiging van hun boosheid ten aanzien van het casino. Het gaat ze bij het casino alleen om winst maken. Al die duizenden guldens die ik daarheen heb gebracht. Als ik dan moet gaan terugvechten met het inkomen wat ik nu krijg, kom ik er nooit meer uit. Dus dan denk je als ik nou eens een keer goed win, is dat misschien wel de mogelijkheid om uit de problemen te komen. Kijk, als ik zeg ik ga er nooit meer heen, dan gooi ik alle deuren dicht. Dan kom ik nooit meer uit de financiële problemen. Piet, 54 jaar. Als Holland Casino mij morgen zou bellen en zou zeggen dat ik zeven ton van het geld dat ik daar heb geïnvesteerd terugkrijg. Dan zou ik een brief willen tekenen dat ik er mijn hele leven niet meer zal komen. En ik denk dat iedere gokker dat zal zeggen. Maarten, leeftijd onbekend. Verliezen is voor veel probleemspelers vaak een reden om terug te komen in een poging het verlies goed te maken. In de paragraaf ‘aard gokgedrag’ stond beschreven dat het omge-

179

casino

28/2/01

15:43

Page 180

keerde ook vaak het geval is. Gewonnen geld wordt door probleemspelers vaak weer ingezet. Vlucht voor problemen Meer dan de helft van de geïnterviewden (n=23) zegt dat het ontvluchten van problemen een motief is om te gokken. Meestal zijn de problemen die men tracht te ontvluchten (mede) veroorzaakt door het gokken. Het gokken zelf ervaart men dan als de enige mogelijkheid om niet aan de problemen te hoeven denken. De volgende persoon vluchtte in eerste instantie naar het casino wegens werkproblemen en later tevens om zijn gokgerelateerde problemen te vergeten. Het werd op een gegeven moment ook zelfs aangenaam dat gevoel. Op het moment dat ik op de parkeerplaats aankwam en de trap opliep en de schuifdeuren opengingen dan stapte ik ook echt die andere wereld binnen en liet ik al dat gezeik achter me. Dat kon uren duren. En dan begonnen de bekende dingen als tijd en al die problematische toestanden, het besef daarover viel gewoon weg. Lekker aan die speeltafel gaan zitten en daar uren blijven zitten. Dat gezeik kwam later wel weer. Dick, 39 jaar. Slechts enkele personen zeggen dat het ontvluchten van problemen de oorzaak is van hun problematisch gokgedrag. Een van hen acht psychische problemen uit zijn jeugd de belangrijkste oorzaak van zijn gokprobleem. Hij geeft aan dat hij in plaats van aan gokken net zo goed aan drugs of alcohol verslaafd had kunnen raken. Een aantal vrouwelijke geïnterviewden zegt regelmatig naar het casino te gaan uit eenzaamheid of onvrede met de thuissituatie. Bezoekfrequentie en bedragen Een variabele die meer lijkt te corresponderen met de mate van problematiek is de bezoekfrequentie. Vijftien geïnterviewden uit de categorie zware probleemspeler (n=27) melden dat zij tijdens hun hevige gokperiode Holland Casino meerdere keren per week bezochten. Bij dertien van hen was dat tussen de twee en vier keer per week, bij twee personen dagelijks. Bij zeven zware probleemspelers varieerde de bezoekfrequentie tussen de één en vier keer per maand. De overige vijf zware probleemspelers konden niet aangeven wat hun bezoekfrequentie bedroeg door het onregelmatige karakter ervan. De frequentie van deze personen was vooral afhankelijk van het beschikbare budget. Soms gingen zij een paar maanden niet, waarna, financieel op adem te zijn gekomen, in korte tijd een hoge bezoekfrequentie hadden. Van de twaalf personen uit de categorie matige probleemspelers hebben vijf een bezoekfrequentie tussen de twee en vier keer per week, drie gaan eenmaal per week en de overige drie tussen de één en drie keer per maand. Er lijkt dus enige samenhang te bestaan tussen het ontwikkelen van een zwaar gokprobleem en een hoge bezoekfrequentie, maar men kan op grond van de diepte-interviews niet concluderen dat een hoge bezoekfrequentie automatisch het hebben van een gokprobleem betekent. In het kader van het kansspelverslavingsbeleid, en dan met name voor het aan-

180

casino

28/2/01

15:43

Page 181

spreekbeleid op grond van een hoge bezoekfrequentie (denk aan de 20+ regeling), dient men zich te realiseren dat wanneer bezoekers met een hoge bezoekfrequentie worden aangesproken, men zeker niet de gehele groep probleemspelers bereikt. Zo is er bijvoorbeeld een groep die hooguit drie keer per maand (of zelfs minder vaak) in het casino komt, maar dan wel een groot deel of zelfs het gehele inkomen verspeelt. Effecten en ervaringen In hoofdstuk 2 wordt het kansspelverslavingsbeleid van Holland Casino beschreven. Belangrijke peilers van dat beleid zijn het entreeverbod en de bezoekbeperking. Bezoekers van Holland Casino hebben de mogelijkheid om zich voor een bepaalde periode uit te laten schrijven of de bezoekfrequentie gedurende een bepaalde periode te beperken tot een afgesproken aantal keer per maand. Deze beschermende maatregelen zijn bedoeld voor bezoekers die de controle over hun speelgedrag hebben verloren of dreigen te verliezen. Om problemen als gevolg van het gokgedrag te voorkomen of niet verder in de problemen te raken, kan de bezoeker besluiten tot een beschermende maatregel. Tevens wordt door Holland Casino een aanspreekbeleid gevoerd. Jellinek Consultancy verzorgt de scholing van het personeel van Holland casino omtrent kansspelverslavingsproblematiek. Alle medewerkers ontvangen voorlichting over de problematiek. De groep medewerkers die verantwoordelijk is voor de signalering van risicospelers krijgen tevens een taakgerichte voorlichting. Verder wordt een groep medewerkers (SRC) opgeleid die risicospelers benaderen om hun problematiek bespreekbaar te maken. Men streeft ernaar om gesignaleerde risicospelers aan te spreken met de bedoeling eventuele problemen bespreekbaar te maken en probleemspelers ertoe over te halen beschermende maatregelen te nemen. Tevens kan worden doorverwezen naar hulpverleningsinstanties, zoals Instellingen voor Verslavingszorg of de AGOG. Hieronder zullen de ervaringen van de personen uit de diepte-interviews met het kansspelverslavingsbeleid van Holland Casino worden besproken. Allereerst komen de geïnterviewden ter sprake die (ooit) beschermende maatregelen (entreeverbod of bezoekbeperking) hebben gehad. Hun ervaringen hiermee worden beschreven. Hoe kwam men tot het nemen van de maatregelen? Wat was of is het effect ervan op hun gokgedrag? Werden de maatregelen gecombineerd of aangevuld met andere vormen van hulpverlening? Hoe verliepen de contacten met de casinomedewerkers? Aanspreekbeleid Alvorens de ervaringen van de geïnterviewden met beperkende maatregelen te beschrijven, zal eerst worden ingegaan op de ervaringen met het aanspreekbeleid van Holland Casino. Negen personen zeggen ooit te zijn aangesproken door personeel van Holland Casino op hun speelgedrag. Bij één van hen had dat te maken met een specifiek speltechnisch gegeven en niet met risicovol gedrag. De overigen werden aangesproken op mogelijk risicovol gedrag. Uit de ervaringen van deze geïnterviewden komt naar voren dat een plotseling toegenomen bezoekfrequentie of specifiek (wanhopig) gedrag tijdens of na het spelen, de voornaamste redenen zijn waarom iemand kan worden aangesproken.

181

casino

28/2/01

15:43

Page 182

Een verhoogde bezoekfrequentie Drie personen zeggen te zijn aangesproken doordat hun bezoekfrequentie in de periode ervoor sterk gestegen was. Een vrouw werd bijvoorbeeld aangesproken nadat zij tijdens haar vakantie twee weken lang dagelijks in Holland Casino was geweest. Voor die tijd had zij een bezoekfrequentie van ongeveer twee keer per week. Nou op een gegeven moment kwam ik bij de ingang. Je moet je melden aan de kassa, je legitimatie laten zien en entree betalen. Toen zegt die vrouw: ‘U moet even wachten, want er is iets aan de hand en er komt iemand naar u toe.’ Ik snapte er niets van. Er kwam toen inderdaad een hoge pief aan, die vroeg of ik even wilde meelopen en dat hij even met me wilde praten. Wat bleek nou: het casino vond dat ik te vaak kwam. Dat was namelijk rond de vakantieperiode en toen kwam ik echt dagelijks. Dat zien ze natuurlijk in het systeem en of ze nou steekproefsgewijs prikken of iemand echt in de gaten houden dat weet ik niet. Ik heb in ieder geval nooit moeilijkheden of zo veroorzaakt daar. Maar die man wilde dat ik een beperking van een aantal keer in de maand nam, maximaal acht keer per maand, dus twee keer per week. Ik zou daar eigenlijk niet zo’n problemen mee hebben, maar wat mij zo stoorde was dat het gewoon werd opgelegd zonder reden. Hij vond gewoon dat ik een beperking moest nemen en ik had het idee dat ik daar niet veel tegen kon inbrengen op dat moment. Hij vond dat ik maar naar hem te luisteren had, maar ik had daar helemaal geen trek in en ik heb daar geloof ik bijna drie uur gezeten. Ik zei: ‘Het is mijn geld en ik bepaal zelf wel wanneer ik hier binnenkom en je moet een goede reden hebben om mij te weigeren.’ Hij vond dat hij een goede reden had, namelijk dat ik te veel kwam. Dat is dus twee jaar geleden gebeurd en ik heb toen toch maar een beperking voor acht keer per maand genomen voor een halfjaar. Daarna zou hij dan wel kijken of ik er weer in mocht. Ik was zo verschrikkelijk kwaad en heb daarna nog geprobeerd om van die beperking af te komen. Uiteindelijk is dat me ook gelukt in een ander casino. Dat was bijna aan het einde van dat halfjaar. Ik trof in dat casino de hoogste pief die er was en heb met hem een gesprek gehad over dat ik er niet van was gediend. Ik was woest. Uiteindelijk zei hij: ‘Je lijkt me ook geen type die zich door de mangel laat halen, dus ik haal de beperking er gewoon maar af, maar ik hou je wel in de gaten. Mocht ik je nog een keer tegenkomen, dan spreek ik je wel aan om te kijken hoe het met je gaat.’ Ik heb die man nooit meer gezien en dus is er ook nooit meer een gesprek geweest. Op dit moment kom ik er twee keer per week, vaak in het weekend. Rita, 36 jaar. De vrouw geeft verderop in het interview aan dat ze zich geïntimideerd voelde, maar dat zij niet werd gedwongen om een beperking te nemen. Ze stemde er uiteindelijk mee in om er vanaf te zijn. Een andere geïnterviewde werd ook aangesproken op grond van een (plotseling) hoge bezoekfrequentie en was er ook niet van gediend. Begin dit jaar werd ik na al die jaren dat ik er kom ineens aangesproken, omdat ik toen achter elkaar kwam. Toen ging ik elke dag. Maar ik vind het gewoon niet rijmen met hun beleid. Het klopt niet, aan de ene kant laten ze me steeds maar pinnen en dan in een keer willen ze me afremmen als het over de grens gaat of uit de hand loopt. Daar hoe-

182

casino

28/2/01

15:43

Page 183

ven ze bij mij niet mee aan te komen. Ze vroegen of ik een beperking wilde of een toegangsverbod. Nou, nee dus. En daarmee was de kous af. John, 42 jaar. De derde persoon, waarbij een verhoogde bezoekfrequentie ter sprake kwam, zegt nog steeds niet helemaal te weten wat de werkelijke reden was waarom hij werd aangesproken. In het verleden had hij reeds tweemaal een entreeverbod gehad. Een jaar voor het interview werd hij voor het eerst aangesproken, hetgeen resulteerde in een bezoekbeperking van vier keer per maand. Ik was weer eens aan het verliezen. Het meest irritante is het wanneer je denkt aan te voelen waar het balletje komt, maar dat ie er net niet komt. En dan ga ik hardop schelden uit geestelijke zwakheid, want andere mensen doen dat lang niet zo erg. Dus op een gegeven moment kijk ik om en zie ik zo’n zaalwachter en besef me dat die dat al zo’n half uur staat aan te horen. Dus die man denkt natuurlijk ook, en terecht overigens, dat ik niet goed bij mijn hoofd ben. En op de een of andere manier hebben ze mijn naam, ik vraag me nog af hoe dat zit. Die man ziet mij onbeheerst gokken en vraagt niet naar mijn naam, maar bied me een kop koffie aan en wil een gesprek, zo van: ‘Komt u de laatste tijd niet te vaak en gaat het wel goed. Misschien is het beter als u een bezoekbeperking neemt.’ Ik vond het heel eng eigenlijk. Ze zitten toch een beetje op je zenuwen en dat hoeft voor mij niet zo. Je voelt je alsof je bij de schoolmeester verschijnt, zo schools. Of ik niet wilde overstappen op vier keer per maand. Maar ik vind het eigenlijk ook wel voor ze pleiten, hoor. Ik heb dat toen maar gedaan. En pas geleden werd ik weer aangesproken, omdat ze hadden gezien dat ik weer vaker kwam. Dat was twee weken nadat mijn bezoekbeperking was afgelopen, en toen was ik in die twee weken alweer tien keer geweest. Of ik niet weer een beperking wilde, maar toen dacht ik, dat hoef ik eigenlijk niet. Ik heb toen wel een vage belofte gedaan dat ik zes keer in de maand zou komen, maar geen bindende afspraak. Als ik ermee wil ophouden, dan wil ik dat zelf bepalen. Frits, 34 jaar. Wanneer iemand weigert om een beperkende maatregel te nemen, dan vraagt men die persoon aan te geven hoe vaak die denkt te komen. Dat wordt geregistreerd. Als iemand daarna vaker komt dan aangegeven vormt dat opnieuw aanleiding om die persoon aan te spreken. Speelgedrag Bovenstaande persoon geeft aan de eerste keer te zijn aangesproken op grond van zijn gedrag tijdens het spelen. Ook drie anderen die ooit zijn aangesproken op hun speelgedrag melden dat dit te maken had met de manier van spelen of de manier waarop ze zich gedroegen tijdens het spelen. Uit hun gedrag bleek dat ze wanhopig waren, hetgeen een aanleiding was voor Holland Casinomedewerkers om hen aan te spreken.

183

casino

28/2/01

15:43

Page 184

Ik denk dat het op een gegeven moment meer aan me te zien was dat ik er slecht aan toe was, hoewel ik achteraf toch vind dat ze eerder hadden moeten ingrijpen. Ze hadden het al eerder kunnen zien. Ze doen eigenlijk pas iets als het te laat is, maar goed, het is wel al wat dat ze überhaubt iets doen. Ik was wanhopig en zo speelde ik ook. Ik zette heel grof in en speelde op meerdere tafels tegelijk. Bovendien stond ik liters te zweten. En eigenlijk op het moment dat ik echt aan de grond zat, kwam zo’n zaalchef naar me toe en vroeg hoe het ging. Ik vertelde dat het heel slecht ging. We waren er toen snel uit dat het maar beter was als ik een entreeverbod zou nemen en dat heb ik ook gedaan. Maar nogmaals, ze mogen van mij de mensen best wat sneller op de vingers tikken. Barend, 51 jaar. Onderstaande geïnterviewde sprak haar wanhoop uit tegen een medewerker van Holland Casino, die vervolgens een collega van de Security & Risk Control inschakelde. Ik had toen een keer zoveel vergokt, dat ik voelde, dit gaat fout, dit kan ik niet meer terugbetalen. En toen kwam er een jonge meid van Holland Casino naar me toe die vroeg hoe het ging. Ik zei: ‘Nou heel slecht, maar ik heb altijd nog een oplossing. Ik kan zelfmoord plegen.’ En toen, diezelfde avond nog, kwam iemand van die veiligheidsmensen naar me toe en vroeg of ik even wilde meekomen, want hij wilde even een gesprekje met me hebben. Aan elkaar voorgesteld in een apart kamertje. Hij zei: ‘Dit heb ik gehoord, is het een probleem voor u, het gokken?’ Toen hebben we een heel gesprek gehad over het gokken en toen zei ik hem dat ik inderdaad een probleem had en ver boven mijn stand aan het gokken was. Toen zij hij, dat ze preventiemogelijkheden hadden en dat ik een bezoekverbod kon aanvragen. Toen gaf ik aan dat ik daar over wilde nadenken, maar ik vind dat ik die verantwoording zelf moet nemen. Ik heb toen mondeling afgesproken om maximaal een keer per week te komen. En ik was toen een tijdje heel huiverig, want ik dacht, nou houden ze me in de gaten. Toen ging ik ook meer naar een andere vestiging en dacht dat ze me daar niet in de gaten zouden houden. Later kwam er toch weer iemand naar me toe, die zei dat ie had gezien dat ik de laatste drie maanden veertig keer was geweest. Hoe het met me ging. Ze besteden er dus wel aandacht aan. Later dacht ik, het is heel goed dat ze dat doen. Mirjam, 57 jaar. Informele contacten tussen personeel en klanten Andere geïnterviewden die ooit zijn aangesproken beschrijven dat dit plaatsvond in een informele sfeer. Er was in de loop der jaren een informeel contact ontstaan, waarbinnen het mogelijk was voor de zaalchef de geïnterviewde aan te spreken en te informeren naar mogelijke problemen als gevolg van het speelgedrag. Die chefs komen wel eens bij me staan en vragen hoe het gaat. Maar ik zeg toch altijd dat het wel goed gaat, want anders willen ze je er nog uitzetten. Dan zeg ik wel dat ik heb verloren, maar dat ik me wel red. Jerry, 61 jaar.

184

casino

28/2/01

15:43

Page 185

Een geïnterviewde heeft in het verleden een aantal keer problemen veroorzaakt, waardoor hij een gedwongen tijdelijk entreeverbod kreeg. Hij wordt snel kwaad, hetgeen hij niet onder stoelen of banken steekt. De onrust, die tijdens zijn ruzies met het personeel werd veroorzaakt, heeft er uiteindelijk toe bijgedragen dat hij een informele band onderhield met een zaalchef. Ik neem geen blad voor de mond als iets mij niet bevalt. Dat is een paar keer uit de hand gelopen met schelden en vloeken. En dan komt N. de zaalchef en die praat dan met me. Maar N. komt ook vaak zomaar een praatje maken en zegt hij tegen mij en mijn vriendin: ‘Doe het eens wat rustiger aan of ga eerder weg. Jullie blijven te lang hangen, tot sluitingstijd en dan is het vaak te laat.’ En dat bedoelt hij goed hoor. Het gaat hem verder niets aan, want het is ons probleem, maar hij heeft het goed met ons voor. Herman, 61 jaar. Anderen zijn van mening dat een vriendschappelijke band tussen de bezoeker en het personeel het bespreekbaar maken van problemen juist in de weg staat. Dat aanspreken van probleemspelers stelt niet zoveel voor. Dat komt ook doordat je het personeel op een gegeven moment ook leert kennen. Ik heb een gratis jaarkaart van ze gehad. Dan zullen ze je niet snel aanspreken over problemen. Trouwens de laatste tijd wordt de sfeer ook weer afstandelijker tussen het personeel en spelers. Ab, 36 jaar. Nooit aangesproken De meeste geïnterviewden (n=31) zijn nooit aangesproken op hun speelgedrag. Velen hebben echter wel het idee dat zij vaker signalen hebben vertoond van problematisch speelgedrag. Bovendien geven ze vaak voorbeelden van andere bezoekers die risicovol speelgedrag vertonen zonder dat het personeel daar iets mee doet. Vaak trekken deze personen hieruit de conclusie dat Holland Casino het preventiebeleid niet serieus neemt en laten zich dan ook vaak negatief uit over het kansspelverslavingsbeleid. Ik heb er echt nooit iets van gemerkt. Er wordt verteld, en dat geloof ik best, dat ze een opleiding hebben om mensen te herkennen die problematisch gedrag vertonen. Ik denk dat ik vaker momenten heb gehad dat ik signalen vertoonde van probleemgedrag, maar ben daar nooit op aangesproken. Dat kan ik me nog ergens wel voorstellen, maar het overkwam me ook wel eens dat ik lastig werd gevallen door andere gokkers, die wanhopig probeerden geld te lenen. Van die mensen waarvan je ziet dat het geen sociaal spelletje meer is, maar met zweet op het hoofd staan, zo van: ik moet en zal vandaag mijn geld terughalen. Ik heb nog nooit gezien dat daar op werd gereageerd. Dick, 39 jaar. Het gebeurt nooit. Ik zie elke dag dezelfde gezichten van de echte spelers. Dan vind ik het vreemd dat aan hen nooit eens gevraagd wordt of ze die manier van spelen nog wel aankunnen. Nee, ik heb meer de indruk dat de afstand tussen personeel en spelers zo

185

casino

28/2/01

15:43

Page 186

maximaal mogelijk wordt gehouden en ook dat het beleid steeds meer is gericht op het maximaliseren van de winst. Het is puur commercieel. Ab, 36 jaar. Ik weet van al die jaren dat ik er kom, dat er heel veel mensen zijn die in de problemen zijn geraakt door het gokken. Ik heb nog nooit gehoord dat iemand van hun is benaderd door een zaalchef om even te praten. Nicole, 44 jaar. Dat preventiebeleid gaat niet verder dan de mogelijkheid om je uit te schrijven, wat ik in totaal dus acht keer heb gedaan. Tijdens de jaren negentig had ik een patroon van een maand of vier spelen, zo’n veertigduizend gulden vergokken en dan weer een jaar uitschrijven. Ik speelde soms als een dwaas op meerdere tafels en om veel geld, maar ik ben nog nooit aangesproken, het kwam altijd uit mezelf als ik weer te ver was gegaan. En dat snap ik niet, ze weten toch alles van je. Nooit kwamen ze op me af van: ‘pas nou op, daar ga je weer.’ Maar goed, ik was zelf natuurlijk ook wel gehaaid om hun ervan te overtuigen (tijdens de terugkomgesprekken, red.) dat ik het me weer kon permitteren, als ik weer wilde spelen na een jaartje te zijn bijgekomen. Imar, 46 jaar. De meeste geïnterviewden, die zeggen nooit te zijn aangesproken, vinden dat dit meer dient te gebeuren. Enkele personen, die wel zijn aangesproken op hun speelgedrag, zeggen daar niet van gediend te zijn. Sommigen zijn van mening dat het ook niet zou helpen als ze zouden worden aangesproken tijdens hun problematische periode. Een verslaafde gokker die wil spelen geeft toch niet toe dat er problemen zijn, is dan vaak de redenatie. Ik had een keer vierduizend gulden gewonnen en mee naar huis genomen. De volgende dag nam ik daarvan duizend weer mee naar het casino. Dat was snel op en toen nam ik een taxi om weer duizend op te halen thuis. Na dat ik dat opgemaakt ging ik weer naar huis om de rest te halen. Toen ik de derde keer binnenkwam zei de portier: ‘Goh, ben je daar weer.” Dat vond ik echt opvallend, ik vind dat hij me toen had moeten aanspreken, maar deed dat niet. Maar goed het kan ook eigenlijk niet. Je kan een gokker in het casino niet aanspreken, dat heeft geen enkele zin, je dringt niet door. Je moet gokverslaafden op een andere manier zien te wijzen op de mogelijkheden die er zijn om je bijvoorbeeld uit te laten schrijven. Dat moet anoniem, via tv-spotjes of zo. Hans, 30 jaar. Aanspreken heeft geen zin. Een gokker die wil spelen ontkent toch dat er problemen zijn, want hij komt om te spelen en niet om geholpen te worden. En als je aandringt wordt ie alleen maar kwaad. Rik, 35 jaar. Het is opvallend, dat de meeste geïnterviewden zich negatief uitlaten wanneer het over het aanspreekbeleid van Holland Casino gaat. Een groep is van mening dat probleemspelers niet

186

casino

28/2/01

15:43

Page 187

worden aangesproken, ook niet als duidelijk te zien is dat iemand problemen heeft. Zij baseren die mening vooral op het feit dat men nooit heeft gezien, gehoord of meegemaakt dat mensen worden aangesproken, terwijl probleemsignalen veelvuldig voorkomen, aldus deze personen. Dit kan tevens worden verklaard, door het feit dat het aanspreken van risicospelers discreet gebeurt en meestal niet in de zaal plaatsvindt. Degenen die wel werden aangesproken voelen zich vaak wat onwennig, maar zijn daar (achteraf) over het algemeen redelijk positief over. De mening van sommige geïnterviewden komt er op neer dat het niet de taak van Holland Casino is om mensen aan te spreken op eventuele gokproblematiek. Holland Casino biedt immers zelf de faciliteiten om te gokken en daar past de rol van hulpverlener niet bij, aldus deze personen. Zij zijn van mening dat het een goede zaak is dat men zich kan laten uitschrijven, echter verdere hulpverlening dient aan andere instanties te worden overgelaten. Beperkende maatregelen In totaal hebben 27 geïnterviewden een entreeverbod, een bezoekbeperking of beide gehad. Daarvan hebben zeventien personen alleen één of meerdere entreeverboden gehad, drie personen alleen een bezoekbeperking en zeven personen hebben, zowel één of meerdere entreeverboden, als een bezoekbeperking gehad. Bij die laatste groep (n=7), die zowel een entreeverbod als een bezoekbeperking heeft gehad, was het meestal zo dat de bezoekbeperking volgde op een entreeverbod. Men had zich, meestal gedurende een jaar, laten uitschrijven, waarna men weer wenste te worden toegelaten tot het casino. Alvorens zij weer werden toegelaten kregen zij een terugkomgesprek met een medewerker van Security & Risk Control. Tijdens zo’n gesprek kwamen de argumenten, die destijds hebben geleid tot een entreeverbod, ter sprake en werd de actuele situatie van de bezoeker bekeken. Tevens werd gewezen op de mogelijkheid om een maximaal aantal bezoeken per maand af te spreken (een bezoekbeperking), om te voorkomen dat men weer in de problemen zou raken als gevolg van het speelgedrag. Entreeverbod Allereerst zullen een aantal cijfers omtrent de geïnterviewden met een entreeverbod op een rij worden gezet. De groep geïnterviewden met entreeverbod bedraagt 24 personen. • Aantal entreeverboden. Dertien geïnterviewden hebben zich één keer laten uitschrijven, acht hebben dat tweemaal gedaan, twee personen driemaal en één persoon heeft in totaal acht entreeverboden gehad. • Initiatief tot het nemen van een entreeverbod. Zeventien geïnterviewden hebben zelf het initiatief genomen om zich te laten uitschrijven (eigen initiatief). Drie geïnterviewden hebben zich op aanraden van Holland Casino uitgeschreven (initiatief HC). Drie hebben zich uit laten schrijven op aandringen van de hulpverlening, waar men hulp had gezocht voor het gokprobleem. Eén geïnterviewde heeft zich twee keer op eigen initiatief uit laten schrijven en is twee keer, wegens wangedrag, voor een jaar geschorst door Holland Casino. • Gokalternatieven ten tijde van het entreeverbod. Dertien geïnterviewden hebben geen alternatieven om te gokken gezocht ten tijde van het entreeverbod. Vier gingen gokken in het buitenland. Drie geïnterviewden gingen zowel in het buitenland, als in het illega-

187

casino

28/2/01

15:43

Page 188

le circuit gokken. Drie personen weken uit naar de amusementshallen. Eén persoon zocht het alternatief in diverse telefoonspelletjes. Bezoekbeperking Tien geïnterviewden hebben een bezoekbeperking gehad. Zeven daarvan hebben tevens een entreeverbod gehad. Drie hebben alleen een bezoekbeperking (gehad). • Aantal bezoekbeperkingen. Negen van de tien hebben eenmaal een bezoekbeperking gehad, één persoon heeft het twee keer aangevraagd. • Aard bezoekbeperking. Drie personen hadden een beperking van één keer per maand, twee een beperking van twee bezoeken per maand, vier mochten vier keer per maand toegelaten worden en één persoon acht keer per maand. • Alternatieven om te gokken tijdens bezoekbeperking. Negen personen zochten geen alternatieven om te gokken tijdens de periode van de bezoekbeperking. Het aantal keer per maand dat men mocht worden toegelaten tot het casino was blijkbaar voldoende om de gokbehoefte te bevredigen. Voor de geïnterviewde die acht keer per maand toegelaten mocht worden, was dit blijkbaar niet genoeg. Zij ging tevens een aantal keer naar België, wanneer zij in een maand reeds acht keer in Holland Casino was geweest. Ervaringen met de beperkende maatregelen Het besluit tot uitschrijven: eigen initiatief Zoals hierboven werd beschreven hebben de meeste geïnterviewden met een entreeverbod, dat op eigen initiatief aangevraagd. Acht personen melden dat ze dat besluit vrij impulsief namen in het casino nadat men had verloren. Ineens had ik er genoeg van. Ik verloor in twintig minuten driehonderdenvijftig gulden en dacht: gadverdamme, dit spel kun je ook niet meer winnen. Toen heb ik ter plekke heel impulsief besloten dat het genoeg was. Ik heb me toen bij het naar buiten gaan bij de balie uitgeschreven. Erik, 33 jaar. Voor bovenstaande persoon ging het niet zozeer om het geld, maar hij voelde een plotselinge weerzin tegen het gokken en wilde ermee stoppen. Bij anderen is het vaak wel het geld dat de doorslag geeft. Men verliest een te groot bedrag, hetgeen op dat moment de druppel is. Ik heb twee keer vrijwillig een verbod genomen na een paar financiële uitglijders. Ik had gegokt en verloren. En had een probleem: hoe kom ik dit te boven? De eerste stap was dus, uitschrijven. Ik heb me op die manier twee keer een halfjaar uitgeschreven, met de bedoeling om financieel weer op adem te komen. Ab, 36 jaar. Ik had die avond mijn maandsalaris er doorheen gejaagd. Ik werd zo paniekerig, zo paranoia. Ik weet het nog goed, toen ben ik naar zo’n meneer gegaan, zo’n zaalchef,

188

casino

28/2/01

15:43

Page 189

die vroeg wat het probleem was. ‘Nou meneer, ik weet niet wat er voor mogelijkheden bestaan, maar ik heb teveel verloren. Eerst was het roulette, later werden het de kasten en nu is het de bingo. Ik wil ermee kappen.’ En dat bleek dus te kunnen en heb ik me bij die man laten uitschrijven. Rebecca, 43 jaar. Anderen kwamen tot het besluit om zich te laten uitschrijven op het moment dat de problemen te groot werden. Bij hen was het geen impulsieve daad om zich terplekke uit te laten schrijven, nadat men had verloren. De beslissing om dat te doen was weloverwogen, vaak nadat de problemen boven tafel kwamen ten opzichte van een partner of familie. Nadat dus alle ellende op tafel lag en ik mijn vrouw en mijn maat alles had verteld, moesten er dus wel enige maatregelen genomen worden. Ik heb al mijn pasjes, creditcards en de hele zooi ingeleverd. Ik heb de volgende dag het casino gebeld en om een casinoverbod gevraagd, maar dat kon niet telefonisch. Toen heb ik een brief geschreven en kreeg ik voor een jaar een totaal verbod. Dick, 39 jaar. Ik was opgelucht dat mijn familie mij wilde steunen om de problemen op te lossen. Ik heb toen van mijn kant besloten om me dan in ieder geval voor een jaar uit te laten schrijven. Ik ben er naar toe gegaan en heb gezegd: ‘ik wil voorlopig een jaar niet komen.’ Bas, 42 jaar. Twee vrouwelijke geïnterviewden lieten zich uitschrijven om de spanning met hun partner te verminderen, die was veroorzaakt door hun gokgedrag. Een van hen vertelt dat zij jarenlang de administratie binnen het huishouden had gedaan en dat zij daar nogal misbruik van had gemaakt door leningen aan te gaan mede op naam van haar man. Zij had hiervoor zijn handtekening vervalst en hij was dus niet op de hoogte. Ondanks dat zij er alles aan deed om post hierover uit zijn handen te houden, viel zij tijdens een weekend afwezig te zijn door de mand. De man was een aanmaning onder ogen gekomen die aan hem was gericht. Tot zijn grote schrik zag hij dat er een schuld op zijn naam stond van meer dan tienduizend gulden. Dit was de eerste maal dat haar gokproblemen bij hem aan het licht kwamen, hetgeen veel spanningen binnen de relatie veroorzaakte. Hij had er problemen door gekregen op zijn werk, hij kon zich niet meer concentreren. Hij was gewoon constant bang dat ik weer de fout in zou gaan. Bovendien werkte hij ook nog op onregelmatige tijden, dus je kan je wel voorstellen hoe hij zich voelde tijdens zijn avonddiensten. Hij was als de dood dat ik achter zijn rug om zou gaan gokken. Ik heb toen maar tegen mijn man gezegd dat het mogelijk was een verbod te nemen. Ik heb schriftelijk een verbod aangevraagd voor een jaar en heb hem dat laten zien. Hij was erbij toen ik het op de bus deed. Nicole, 44 jaar.

189

casino

28/2/01

15:43

Page 190

Zij liet zich dus uitschrijven om haar man gerust te stellen. Een andere vrouw vertelt een soortgelijk verhaal. Ook zij deed de administratie binnenshuis. Het afsluiten van leningen was niet nodig, aangezien haar man een zeer goed inkomen had. Ook haar man was op een gegeven moment achter haar gokgewoonte gekomen. De ruzies die dat tot gevolg had gingen hem niet om het geld, maar hij vond gokken een verderfelijke bezigheid. Hij kon het gewoon niet uitstaan dat ik gokte, laat staan dat ik zo in de macht van het gokken was. Uiteindelijk heb ik me maar laten uitschrijven, omdat ik geen zin meer had in ruzie met mijn man. Josien, 65 jaar. Uit de diepte-interviews komen drie situaties naar voren die bij de geïnterviewde probleemspelers hebben geleid tot het besluit om zich te laten uitschrijven. • Men besloot ter plekke een entreeverbod te laten opleggen nadat men had verloren. Dat verlies vormde in feite de druppel die de emmer deed overlopen. • Het besluit om een verbod aan te vragen was wel overwogen en vond plaats in het kader van een aantal maatregelen ter oplossing van de door het gokken ontstane problemen. • Het gokprobleem was bij naasten aan het licht gekomen en men besloot tot een verbod om de gemoederen tot bedaren te brengen. Op initiatief van Holland Casino Drie geïnterviewden melden dat medewerkers van Holland Casino een belangrijke hand hebben gehad in het besluit om zich te laten uitschrijven. Uit hun verhalen blijkt wel dat zij zelf de aanleiding gaven om te worden aangesproken. Zij lieten hun wanhoop op dusdanige wijze blijken, dat men hierop werd aangesproken. Ik was kapot, aan de grond. Ik had niets meer. Ik stond te zweten en te trillen en kon wel janken. Toen kwam die man op me af, of ie iets voor me kon doen. Ik zei: ’Je komt veel te laat.’ Ze hadden anders moeten reageren. Pas als je versleten rond loopt, zeggen ze: ‘kom eens even praten.’ Toen hebben ze me aangeraden om een toegangsverbod op te laten leggen. En dat heb ik toen gedaan. Maar ik moet er wel bij zeggen, dat als ze me eerder hadden aangesproken, ik me dat verbod waarschijnlijk niet had laten aanpraten. Barend, 51 jaar. Een andere persoon had zelf al eerder een duidelijk signaal afgegeven. Uit frustratie over het geleden verlies had hij zijn jaarkaart afgegeven. Ik had alles verspeeld en was daar behoorlijk kwaad over. Toen kwam ik zo’n chef tegen en toen zei ik: ‘Hier heb je mijn kaart. Doe ze boven de hartelijke groeten van me.’ Toen ben ik een maand of twee niet gegaan. Toen ik daar weer naar toe ging zeiden ze dat er iemand met me wilde praten. Die gaf me mijn kaart terug en vroeg of het niet verstandiger was om me uit te laten schrijven of een beperking aan te vragen. Eerst wilde ik dat niet, maar toen dacht ik; ik laat me gewoon uitschrijven voor een jaar.

190

casino

28/2/01

15:43

Page 191

Piet, 54 jaar. De derde die zich op aanraden van Holland Casino liet uitschrijven deed dat na een informeel gesprek met een zaalchef, waarin hij aangaf problemen te hebben door het gokken. Het advies om zich dan uit te laten schrijven nam hij meteen ter harte. Gedwongen entreeverbod Twee personen uit de diepte-interviews hebben tevens een gedwongen entreeverbod gehad, na ruzie met het personeel of andere gasten. De verhalen hierover van beide geïnterviewden vertonen een aantal overeenkomsten, onder andere dat bij beide heren alcohol in het spel was, waardoor zij de controle over hun gedrag verloren. Een van hen werd na een jaar, na eerst een gesprek te hebben gehad, weer toegelaten. Het gevolg was dat ze hem in de gaten hielden, hetgeen een goede aanleiding bleek om hem af en toe aan te spreken over zijn gokgedrag. Dat stelde deze persoon op prijs. Entreeverbod op initiatief van de hulpverlening Drie geïnterviewden melden dat ze besloten zich uit te laten schrijven op aanraden van de hulpverlening. Eén van hen had een antigokcursus gevolgd bij een Instelling voor Verslavingszorg, waar hem werd aangeraden zich uit te laten schrijven. De andere twee hadden hulp gezocht bij de AGOG. Het was opvallend dat zij bij de AGOG voor het eerst hoorden van de mogelijkheid om een entreeverbod te nemen. Ik hoorde bij AGOG dat je je kon laten uitschrijven bij Holland Casino. Die folder van het casino heb ik pas naderhand gezien. Ik had een formulier opgestuurd, waardoor ik een jaar werd uitgeschreven. Later zat ik in de dagbehandeling bij Parnassia en heb ik het laten omzetten naar onbepaalde tijd. Richard, 49 jaar. Bij de AGOG zeiden ze dat ik de verleiding om naar het casino te gaan kon wegnemen door mezelf uit te laten schrijven. Dat wist ik helemaal niet. Ik ben toen samen met een groepsleider naar het casino toegegaan om me bij de balie uit te laten schrijven. Frank, 38 jaar. Redenen om zich niet uit te laten schrijven Vier personen uit de diepte-interviews zeggen nooit een entreeverbod te zullen nemen. Eén daarvan heeft dat in het verleden wel gedaan, maar zegt dat nooit meer te zullen doen. Hij is van mening is dat de enige manier om van zijn financiële problemen af te komen, doorspelen is, in de hoop “een grote knaller te maken.” Anderen vinden dat een entreeverbod nemen geen zin heeft, aangezien men toch op andere locaties kan gokken. Bovendien zijn ze van mening dat, wanneer men wil stoppen men dat toch zelf moet doen. Een verbod laten opleggen heeft dan geen zin, het gaat om de eigen motivatie. Het besluit tot het nemen van een bezoekbeperking Zeven van de tien personen met een bezoekbeperking hebben tevens een entreeverbod

191

casino

28/2/01

15:43

Page 192

gehad. Bij vijf van hen volgde de bezoekbeperking op een entreeverbod. Men wilde na de periode met entreeverbod weer toegelaten worden tot het casino. Tijdens een terugkomgesprek met een medewerker van de Security & Risk Control van Holland Casino, werd hun aangeraden om een beperking in te bouwen om terugval in oude gewoontes te voorkomen. De overige twee met een entreeverbod en een bezoekbeperking waren na afloop van hun entreeverbod weer onbeperkt toegelaten. Toen hun gokgedrag na verloop van tijd toch weer uit de hand liep werd besloten tot een bezoekbeperking. Eén deed dat na te zijn aangesproken vanwege hardop vloeken en schelden over geleden verlies. De ander nam uit zichzelf het initiatief om een beperkt toegangsverbod te nemen. De drie geïnterviewden die geen entreeverbod hebben gehad, besloten ook uit zichzelf om een bezoekbeperking te nemen in een poging de, naar hun zin, te hoge bezoekfrequentie in te dammen. Effecten van de beperkende maatregelen Alternatieven om te gokken tijdens een entreeverbod. Een van de onderzoeksvragen, met betrekking tot de effectiviteit, is, of probleemspelers met een entreeverbod alternatieven zoeken om te gokken. Wijkt men bijvoorbeeld uit naar het illegale circuit of naar het buitenland ten tijde van het entreeverbod voor Holland Casino? Dertien personen uit de diepte-interviews zeggen geen alternatieve gokgelegenheden te hebben bezocht ten tijde van hun entreeverbod. Elf geïnterviewden zeggen dat wel te hebben gedaan. De meeste van hen gingen naar België of Duitsland om toch te kunnen gokken. Tijdens dat entreeverbod kon ik natuurlijk geen vestiging van Holland Casino meer in. Dat had ik wel geprobeerd trouwens, maar dat lukt dus echt niet. Maar na een tijdje begint dat toch te kriebelen en wil je eigenlijk wel weer gokken. Dus pak je de trein in Amsterdam en ga je naar Duitsland, net over de grens bij Oldenzaal. Daar heb je dus ook van dat soort tenten, ook allemaal legaal. Maar daar geldt dus niet het Nederlandse systeem, dus kon je gewoon daar gaan gokken. Maar het is wel een hele onderneming en in die zin is het wel een belemmering. Wel een verschil om, of naar Amsterdam waar je binnen vijf minuten bent, of tweeënhalf uur in de trein zitten. Het scheelt in het begin natuurlijk wel, want je gaat niet een paar keer per week naar Duitsland, maar later zocht ik wel weer alternatieven dichter bij huis. Ab, 36 jaar. Na een tijdje dacht ik; ga toch maar eens naar België. Maar ja dat bleek toch wel zo inefficiënt, want dan zit je uren in de trein. Bovendien was dat ook een ontzettend stom casino. Frits, 34 jaar. De afstand en de moeite van het reizen naar het buitenland dragen bij aan een lagere bezoekfrequentie, dan men daarvoor in Holland Casino had. Soms probeert men dat te compenseren door langer te gaan.

192

casino

28/2/01

15:43

Page 193

Ik ging naar Duitsland en België. Niet meer elke dag natuurlijk, want dat is te ver. Dan ging naar Wiesbaden en dan ging ik gewoon twee of drie dagen. Vrijdag weg en zondag terug. Jerry, 61 jaar. Twee personen die in de buurt van de grens wonen melden ook dat zij uitweken naar de buurlanden. Hoewel het voor hen een minder moeizame onderneming is, dan voor degenen die ver van de grens wonen, zeggen ook zij dat ze toch minder naar de buitenlandse casino’s gingen dan, voorheen, naar Holland Casino. Het was niet zo heel ver om naar Duitsland te gaan om te spelen, maar toch gebeurde dat minder vaak. Alleen als ik me heel ellendig voelde en gewoon niet meer wist wat ik kon doen. Barend, 51 jaar. Ik had natuurlijk mazzel dat ik in een grensstreek woonde. Ik kon naar Aken en ging ook wel eens naar Spa. Maar ik ging toch niet zo vaak. Ik vond het namelijk wel een kick dat ik het ook zo bleek te kunnen. Wat meer gecontroleerd gokken. Imar, 46 jaar. Een ander kwam er tijdens zijn entreeverbod achter dat hij het gokken echt niet kon laten. Hij ging regelmatig naar het buitenland om te kunnen spelen, hetgeen uiteindelijk voor hem een reden was om na afloop van zijn entreeverbod geen verdere beperkende maatregelen meer te nemen. Dan krijg je zo’n intakegesprek bij Holland Casino als je er weer in wil. En ik had ze gemist hoor, Holland Casino. Ik heb handen met geld uitgegeven om telkens naar Duitsland te moeten rijden. Wat dat betreft kon ik het net zo goed hierheen brengen. Op een gegeven moment zegt die vent van: ‘Weet u het zeker? Wilt u toch geen beperking voor eens per maand? Ik zei: ‘Joh, doe mij een plezier. Hier heb je 175 piek voor een jaarkaart. Laat dat gesprek maar zitten en laat me er weer in. Alfons, 45 jaar. Het illegale circuit Drie geïnterviewden zeggen naar illegale casino’s te zijn uitgeweken. Zij namen een entreeverbod in Holland Casino in een poging een punt achter de gokcarrière te zetten. Na een tijdje werd de drang om te spelen te groot, maar konden zij Holland Casino niet meer in. Dus werd uitgeweken naar het illegale casino. Want kijk je wilt toch spelen, en ik kende wel al een paar van die tenten in Amsterdam. En dan denk je, dan maar naar zo’n louche tent, want dat is het wel. Je komt daar binnen en dan staat er zo’n gorilla voor de deur. Daarbinnen wat onduidelijke figuren en een aantal Chinezen die om de een of andere reden het legale casino niet meer in kunnen. En daar gaat grof geld over tafel, dat wel. Ab, 36 jaar.

193

casino

28/2/01

15:43

Page 194

Ik werk vlak bij een bekend gedoogd illegaal casino, dus ik kan zo vanuit mijn werk zo veel gokken als ik wil, ook al ben ik nog zo uitgeschreven bij Holland Casino. Enige enge daar is wel het gebrek aan een sluitingstijd. Als ik binnen ben daar, dan wil het wel eens zo zijn dat ik daar een paar dagen binnenblijf. Dan vergeet je alles. Ik was een keer vrijdagmiddag uit mijn werk gaan gokken en kwam zondagavond pas naar buiten. Frits, 34 jaar. Een aantal personen kwam vroeger wel eens in illegale casino’s, maar zeggen dat die inmiddels dicht zijn of dat ze dergelijke plaatsen niet meer weten te vinden. Toen ik net dat verbod had heb ik wel zitten overwegen wat ik zou kunnen doen om op een grove manier te kunnen gokken. Maar niet in het illegale circuit, daar zat ik al een hele tijd niet meer in en wist dus ook niet waar ik moest zijn. Richard, 49 jaar. De drie die het illegale circuit frequenteerden tijdens hun entreeverbod, kwamen voor hun entreeverbod ook in de illegale casino’s. De meeste geïnterviewden die nooit in het illegale circuit hebben gegokt, zeggen dit ook nooit een optie te zullen vinden ten tijde van een entreeverbod. Men kent dergelijke casino’s niet of heeft het idee dat het er oneerlijk aan toe gaat. Men zegt zich onveilig te zullen voelen in illegale casino’s, in tegenstelling tot in Holland Casino. Daarom zeggen zij dergelijke nooit plaatsen te zullen opzoeken, ook al wil men nog zo graag gokken. Gokken in dergelijke illegale gokhuizen voelt voor een aantal alsof men echt heel laag is afgegleden. Kijk, ik had toch het idee dat, zolang ik gokte in Holland Casino het allemaal nog wel mee viel, op de een of andere manier. Zolang ik maar niet in van die duistere gokhuizen terecht zou komen, want dan ben je toch wel heel diep gezonken. Henk, 60 jaar. Een geïnterviewde zegt nooit een beperkende maatregel te hebben laten opleggen, ondanks de grote problemen die het gokken in zijn leven veroorzaakt heeft. Hij is er namelijk van overtuigd dat hij dan in het illegale circuit zou gaan gokken. Als ik een entreeverbod opgelegd zou krijgen dan zou ik uiteraard naar het illegale casino gaan. Dat zouden alle gokkers doen, dus dat heeft geen enkele zin. Al moeten ze er helemaal voor naar Amsterdam rijden, gokken zullen ze! John, 42 jaar. Amusementscentra Drie personen gingen gokken in de amusementscentra ten tijde van hun entreeverbod, omdat ze het gokken toch niet konden laten. In de eerste periode van dat jaar dat ik niet mocht, ben ik een alternatief gaan zoeken. Ging ik naar die speelhallen, kon je er een kwartje ingooien. Maar dan denk je al snel,

194

casino

28/2/01

15:43

Page 195

wat zit ik hier te doen? Dit is peanuts. Je bent gewend met meer geld te spelen, dus dit bevredigde niet echt. Maar het was toch die drang naar de kast. Rebecca, 43 jaar. De personen die, naast het casino, tevens ervaring hebben met amusementscentra beschrijven die als zijnde een opstap naar het casino (“het echte werk”). Een gokker die eenmaal aan het casino is gewend zal niet snel meer aan zijn trekken komen in een amusementshal, aldus deze geïnterviewden. Overig Tot slot is er een persoon die een alternatief vond in het doen van telefoonspelletjes, hetgeen hij in eerste instantie als onschuldig ervoer. In het begin, toen ik me net had laten uitschrijven had ik een terugval, eigenlijk zonder dat ik dat in de gaten had. Ik deed mee aan allerlei spelletjes via de telefoon. Ik herkende dat helemaal niet als gokgedrag, totdat de telefoonrekening van vijftienhonderd gulden binnenkwam. Toen schrok ik me het lazarus en ben ik daar gelukkig snel mee opgehouden. Richard, 49 jaar. Alternatieven tijdens bezoekbeperking De tien personen met een bezoekbeperking melden bijna allemaal dat zij geen alternatieven hebben gezocht om vaker te kunnen gokken dan hun beperking hen toestond. Wel werd de beperking optimaal benut. Wanneer men een beperking van vier keer per maand had, dan ging men ook vier keer per maand. De meesten vinden wel dat een bezoekbeperking een bepaalde rust geeft: men weet waar men aan toe is en hoe vaak men mag gaan. Men hoeft zich verder niet druk te maken, want er kan toch niet vaker worden gegaan. Voor een aantal geeft het tevens financiële rust. De meesten zeggen per keer wel iets meer geld te hebben besteed en dat zij vaak langer bleven dan voorheen (“je moet optimaal gebruik maken van de keren dat je naar binnen mag, natuurlijk”). Echter, doordat de bezoekfrequentie lager is dan voorheen is totale financiële balans minder negatief voor de meeste geïnterviewden met een beperking. Een persoon is daar echter een uitzondering op. Die beperking sloeg voor mij eigenlijk nergens op. Ik mocht vier keer per maand. Maar je mag wel de hele dag en ik potte mijn gokgeld gewoon op voor die vier dagen per maand. Ik probeerde mezelf wel in te houden, hoor, door een deel van mijn geld thuis te laten. Op die dag mocht ik zo vaak naar binnen als ik wilde. Dus ging ik regelmatig even naar huis om nog wat geld op te halen. Soms kwam ik dan wel vier keer opnieuw terug. Dus ja dan kan je alsnog zestien keer per maand naar binnen in feite. Financieel gezien hielp mij dat nauwelijks. Frits, 34 jaar. Twee geïnterviewden zijn ronduit ontevreden over de bezoekbeperking. Ze vinden de regeling betuttelend. Eén gokt er dan wel iets minder vaak door, maar vindt dat ze zelf moet kun-

195

casino

28/2/01

15:43

Page 196

nen bepalen wanneer ze wel en niet kan gaan. Ze heeft spijt het genomen te hebben en wacht de afloop van de termijn af. De ander is de enige, van de geïnterviewde probleemspelers met een bezoekbeperking, die wel alternatieven heeft opgezocht om vaker te kunnen gokken dan haar beperking van acht keer per maand toeliet. Als ik acht keer geweest was, dan kon ik niet meer in Nederland en ging ik naar België of Duitsland. In die Holland Casinovestiging waar ik meestal kwam leek het op een gegeven moment wel een rage. Iedereen leek wel een bezoekbeperking te hebben. Want ja, een hoop mensen die zie je daar vaak en je leert mekaar wel globaal kennen. Er vielen er trouwens ook een hoop af. Die verliezen en zie je niet meer terug. Maar goed we hadden op een gegeven moment een groepje, waarvan de meeste ook een bezoekbeperking hadden. Als we dan niet meer mochten die maand spraken we gewoon af bij Holland Casino en vertrokken we van daar uit naar Knokke met zijn allen. Dat gebeurde niet zo vaak natuurlijk, maar dat is wel een paar keer voorgekomen. Rita, 36 jaar. Verandering gokgedrag? Dertien personen met entreeverbod zochten geen alternatieven om te gokken ten tijde van het verbod. Voor hen betekende dat een radicale, meestal tijdelijke, verandering in het gokgedrag. De meeste daarvan melden dat ze in het begin van de periode van het entreeverbod er moeite mee hadden om niet te kunnen gokken, maar dat dit na verloop van tijd minder werd. De drang om te gaan nam af en er kon een poging worden gedaan om problemen die door gokken waren ontstaan op te lossen. Voor het casino had ik een verbod, dus daar kon ik gewoon niet heen, simpel. Maar de problemen waren natuurlijk niet zomaar verdwenen, integendeel daar was ik nu vol tegenaan gelopen. Ik heb toch een aantal maatregelen moeten nemen. Ik was altijd gewend geweest geld te hebben, maar nu had ik al mijn pasjes en creditcards ingeleverd. En ik heb toen zeker negen maanden zakgeld gehad. Ik kreeg een geeltje (25 gulden, red.) per week of zoiets. Ik moest de waarde van geld opnieuw leren kennen. Heel leerzaam, met dat geeltje moest ik dan maar zien te doen: pakje shag, een lunch in de kantine en het was al weer bijna op, verschrikkelijk vond ik dat. Maar ja, dat was wel mijn eigen schuld. Dick, 39 jaar. Je moet de trek uitbannen, net als met sigaretten. Je bent gewend om het automatisch te pakken. Dat is met het casino net zo, je gaat zo makkelijk, niet overwogen. Als je jezelf dan laat uitschrijven, dan heb je niets meer om te overwegen. Je kan domweg niet meer gaan, dus dan wordt dat idee vanzelf uitgebannen en dat gaf mij op den duur alleen maar rust. Ik hoop dat het zo blijft. Maarten, leeftijd onbekend. Ik heb inmiddels acht keer een verbod gehad in totaal, in ruim twintig jaar, dus ik kan me voorstellen dat men denkt: wat een hopeloos geval. Maar toch het is wel zinvol voor

196

casino

28/2/01

15:43

Page 197

mij. Je bent altijd bezig om te stoppen, altijd van: verdomme, lul, je leert het ook nooit. Ik wilde nieuwe doelen stellen in mijn leven, nieuwe plannen. En met zo’n verbod wordt dat allemaal wat concreter, want zolang je naar het casino blijft gaan heb je absoluut geen zekerheid. Dan kun je geen doelen stellen. Toen ik nog in de grensstreek woonde ging ik dan eenmaal per week naar Spa en vond ik dat ik het heel erg onder controle had. Maar nu ik in Den Haag woonde en ik me liet uitschrijven gokte ik een jaar niet. Een jaar echt helemaal niet. En dat was ook wel nodig, hoor. De klap was hard aangekomen. Imar, 46 jaar. Zoals we eerder zagen konden de overige elf geïnterviewden met een entreeverbod de drang om te gokken niet weerstaan en zochten toch alternatieven op om te gokken. Terugkomgesprekken Het is opvallend dat de meeste geïnterviewden, na een periode met een beschermende maatregel, terug zijn gegaan naar Holland Casino om te gokken. Zeventien personen met een entreeverbod melden dat zij een terugkomgesprek hebben gevoerd met een medewerker van Security & Risk Control. Tijdens zo’n gesprek werden de argumenten, die destijds tot een entreeverbod hebben geleid, doorgenomen en werd gewezen, en bij twee zelfs aangedrongen, op de mogelijkheid van een bezoekbeperking. In vijf gevallen resulteerde dat gesprek daadwerkelijk in een bezoekbeperking. Ik had dat jaar dus een verbod gehad, maar bij moet overal een kop en een kont aan zitten. Als dat jaar voorbij is dan wil ik ook weer weten waar ik aan toe ben. Dus in die zin heb ik het casino opgebeld zo van: het jaar is voorbij, mag ik nou weer naar binnen? Nee dat kon zomaar niet, daar moest eerst over gepraat worden. Ik ben dus maar gaan praten. Als je daar dan aan komt, dan wordt je dus apart genomen. Ik had zelfs een afspraak. Het gesprek ging toen over het afgelopen jaar en de aanleiding om dat verbod aan te vragen. Ik heb daar maar heel beperkt iets over gezegd. Ik had zoiets van, dat gaat jou eigenlijk geen zak aan. Ik vertel de kastelein ook niet waarom ik geen bier meer drink. Maar goed, ik heb hem verteld dat de problemen van toen waren opgelost en dat ik gewoon wat rust nodig had gehad, want het ging niet goed. En toen vroeg hij: ‘Wat wil je nou? Wil je het helemaal opheffen of wil je een beperkt toegangsverbod?’ Toen dacht ik, laat ik nou maar voorzichtig blijven en een beperkt verbod nemen, nadat hij me eerst verteld had wat dat nou was. Uiteindelijk kwamen we uit op vier keer per maand. Dick, 39 jaar. Ik heb toen een brief geschreven dat ik toch weer naar binnen wilde en ik geloof dat ik toen een afspraak had. Ik werd naar een apart kamertje meegenomen. En ik moet zeggen, ze wijzen je wel op de gevaren, vind ik. Maar je voelt je wel een beetje lullig, een volwassen mens die moet vragen of ie er weer in mag. Maar gesprek was kort en we kwamen er snel uit. Het advies was om een beperkt entreedinges te nemen voor één keer per week of vier keer per maand. Na een half jaar wilde ik ook daar van af, want ik vond toen dat ik het zelf wel weer aan kon. Maar toen heb ik geen gesprek meer gehad. Evelien, 59 jaar.

197

casino

28/2/01

15:43

Page 198

Ruim een jaar niet geweest en toen ben ik gaan bellen en zeiden ze dat als ik zou komen ik met iemand zou kunnen spreken. En dan vragen ze of het wel verstandig is om weer onbeperkt te komen, want dat wilde ik eigenlijk. Ik wilde het helemaal laten, omdat als mijn man en zijn collega’s naar het casino gaan, kan ik moeilijk zeggen dat ik niet mag. Dan weten zij het ook. Toen zei hij: ‘Ja, maar mevrouw, zo werkt dat natuurlijk niet, dan gaat u gewoon maar niet mee.’ Dat stukje maatschappelijk werk dat zij verrichten is wel goed, hoor. Want hij had wel gelijk. Als ik een verbod heb verdwijnt na een tijdje de drang, tot je weet dat je weer kan. Met een beperking heb ik ook de drang wel, maar dan kan ik gelukkig niet te vaak. Ik werd eerst nog boos, want ik werd toch een beetje behandeld alsof ik een crimineel ben, maar uiteindelijk heb ik het toch maar gedaan. Eerst zei ik: ‘Vier keer in de maand, dan.’ ‘Weet u dat wel zeker?’ Toen heb ik toch maar twee keer in de maand genomen, ter bescherming van mezelf. Maar ik vind het wel dubbel. Als gokster zeg ik, bemoei je er niet mee, het is mijn geld. En dan sta je nog een geregistreerd ook en weet dat ze op me letten. Maar toen zei die man: ‘Nee, mevrouw, we letten op iedereen en u hoeft zich niet te schamen, want het is juist moedig om te erkennen dat je het nodig hebt. Ik wou dat er meer mensen de moed hadden om naar mij toe te komen en een beperking te nemen. Rebecca, 43 jaar. Anderen wisten de medewerkers, tijdens het terugkomgesprek, ervan te overtuigen dat de problemen tot het verleden behoorden en een beperkende maatregel niet nodig was. Zij werden weer onbeperkt toegelaten. Maar dat gesprek stelde niet zoveel voor. Dat was gewoon een babbeltje en meer ook niet. Hij vroeg wel of ik nog een beperkt verbod wilde, dus dat had ik gewoon kunnen opgeven. En dat kan ik nog steeds, maar daar heb ik geen gebruik van gemaakt. Bas, 42 jaar. De eerste keer was dat gesprek een noodzakelijk kwaad. Ik wilde naar binnen en had zoiets van: wat loop je nou te emmeren? Ik wil nu naar binnen en iedere minuut dat jij zit te ouwehoeren had ik daar kunnen zitten. Rik, 35 jaar. De tweede keer was het na een maand of zestien, toen ik dacht dat ik het onder controle had. En ik kreeg weer een gesprekje over de financiële problemen. En dus wat vragen over je situatie, ze houden dat allemaal in de gaten. Het schijnt dat als je de eerste paar maanden na dat gesprek meer dan twaalf keer komt, je weer wordt aangesproken. Maar ja, na die tweede keer had ik het inderdaad onder controle, dus dat is er toch niet van gekomen. Ook de persoon die reeds acht keer een entreeverbod heeft gehad in ruim twintig jaar, werd telkens weer toegelaten zonder verdere beperkende maatregelen. Hij verbaast zich erover dat het feit dat hij al meerdere entreeverboden had gehad blijkbaar niet werd meegewogen toen hij weer naar binnen wilde.

198

casino

28/2/01

15:43

Page 199

Op een gegeven moment was dat ook mijn angst dat ze me er nu na meerdere entreeverboden er niet meer binnen zouden laten. Vanuit het casino kan ik me voorstellen dat ik een welkome gast ben, die nooit lastig is en ook veel geld komt brengen. En dan na een tijdje weer aankomen om een entreeverbod… Maar de keren dat ik weer terugwilde vertelde ik steeds weer hetzelfde verhaal. Al mijn schulden weggewerkt, leventje weer op de rails en ik vind het een leuk spel, en zo blablabla. ‘Nou mooi’, zeggen ze dan, ‘zullen we dan niet een beperking inbouwen?’ Want dat zeggen ze wel, dat moet ik ze nageven. Maar dat wilde ik niet, want dan voel ik me weer zo onder curatele gesteld. Ik kan het zelf wel zeg ik dan. En dan is het van: ’Nou, oké, succes.’ Imar, 46 jaar. Vier personen zeggen nooit een terugkomgesprek te hebben gehad. Twee daarvan hadden meer dan tien jaar geleden een entreeverbod gehad. Een ander had tweemaal een schorsing en tweemaal een vrijwillig entreeverbod. Alleen na terugkomst van de schorsing zegt hij een gesprek gehad te hebben. Dan moest ik vooraf even bij de chef komen. Nog even praten over wat er gebeurd was en dat ik niet meer zo lastig moet doen en zo. Dan hou ik me weer wat rustig en kon ik weer naar binnen. Herman, 61 jaar. Er waren drie personen die ten tijde van het interview nog een entreeverbod hadden. Twee daarvan zeggen ervan overtuigd te zijn niet meer terug te zullen gaan. De derde weet dat eigenlijk nog niet. Eén heeft drie verboden, de AGOG en een psychiater nodig gehad om van zijn verslaving af te komen. Het enige wat Holland Casino kan doen aan preventie is de mogelijkheid van een streng in acht genomen entreeverbod bieden, aldus deze geïnterviewde. Voor andere hulp om het echte probleem op te lossen moet je bij andere instellingen wezen. Over dat deel van het beleid (beschermende maatregelen en de nazorg) is hij tevreden. Als ik een verbod voor een jaar heb en ik kom na drie jaar weer binnen, dan plukken ze je er weer uit. Je moet dan toch even mee naar het kantoortje, die eerste keer. Dan wordt je gevraagd of je het wel weer aan kunt, anders krijg je een beperking. Ook als je dat niet wilt, houden ze je in de gaten en wordt je bij de eerste keer dat je teveel komt er weer uitgeplukt, dat vind ik fantastisch. Hans, 30 jaar. In de volgende paragraaf zal worden ingegaan op de ervaringen van geïnterviewden bij de reguliere hulpverlening en de AGOG. Daarna zal de status van het gokken, bij de geïnterviewden, ten tijde van het interview worden besproken. Is men gestopt? Gokt men nog, zonder daar problemen van te ondervinden? Is het gokken minder problematisch dan voorheen? Of is het gokken nog steeds een probleem? Bovendien zal worden bekeken welke rol het kansspelverslavingsbeleid van Holland Casino en de hulpverlening daarbij heeft gespeeld.

199

casino

28/2/01

15:43

Page 200

De reguliere hulpverlening en de AGOG In totaal hebben vijftien personen uit de diepte-interviews professionele hulp gezocht voor hun gokprobleem bij de reguliere hulpverlening en/of de Anonieme Gokkers Omgeving Gokkers (AGOG). Tien daarvan hebben een of andere vorm van hulpverlening gehad bij de reguliere verslavingszorg: Instelling voor Verslavingszorg (het voormalige CAD) of gespecialiseerde gokhulpafdelingen van de verslavingszorginstellingen. Een persoon werd voor haar gokverslaving behandeld door haar psychiater, waarbij ze tevens een psychiatrische behandeling doorliep. Drie personen bij de AGOG en één zowel bij de AGOG, als een Instelling voor Verslavingszorg. Reguliere hulpverlening De helft van de geïnterviewden die bij de reguliere verslavingszorg terecht is gekomen, bleek te zijn doorverwezen door schuldsaneringinstanties. Daar hadden zij aangeklopt voor hulp bij de oplossing van de financiële problemen, die als gevolg van hun gokgedrag waren ontstaan. Om in aanmerking te komen voor schuldsanering werd als eis gesteld dat deze probleemspelers professionele hulp zouden zoeken. Een probleemspeler had niet eens uit zichzelf hulp gezocht, maar werd ter verantwoording geroepen door zijn bank, waar hij reeds lange tijd zijn schulden niet kon aflossen. Dat dit niet altijd een goede motivatie is om te komen tot aanpak van het gokprobleem blijkt uit het volgende citaat. Ik heb een soort anti-gokcursus gevolgd. Dat was een ambulante cursus en toen heb ik wel een korte tijd niet gegokt, maar toen dacht ik, wat zou het ook eigenlijk. Ik had ook niet echt een motief om die cursus te doen, maar ben eigenlijk via de bank gestuurd. Ik stond alsmaar rood. Wat er toch met mij aan de hand was? Ze stuurden me door naar zo’n sociaal werkster, terwijl ik er toch eigenlijk kwam om nog meer rood te kunnen staan. (lacht) Maar ik moest dan wel een cursus gaan volgen en dat heb ik toen maar gedaan. En bij die cursus zeggen ze toch allemaal dingen die ik toch al lang weet. Dat kan ik zelf ook allemaal wel verzinnen. Frits, 34 jaar. Een man van Surinaamse afkomst met een lange gokcarrière kwam via een schuldsaneringinstantie bij de verslavingszorg in Amsterdam terecht. Hij raakte wanhopig door zijn schulden en was het overzicht in zijn financiële situatie volkomen kwijt. Hij erkent zwaar gokverslaafd te zijn, maar heeft geen vertrouwen ooit geholpen te kunnen worden. In ieder geval niet binnen de Nederlandse ‘praatcultuur’. Ik had zoveel verloren en dacht, misschien kan ik het niet meer. Toen heb ik een stopverbod gevraagd. En ben naar een sociaal raadsman gegaan. Ik had deurwaarders achter me aan, boetes overal. Die raadsman heeft formulieren ingevuld en gepraat en dat was gelukt. Die kredietbank heeft alles betaald. En toen hoefde ik alleen nog maar hun te betalen. Elfhonderd en nog wat per maand, want ze berekenen het zo dat je nog leven kan. Het ging een tijdje goed en probeerde te stoppen. Ik ben een tijdje bij de Jellinek geweest. Dan moest je een dag in de week komen om te praten, praten en praten. En toen ben ik maar niet meer gegaan, want ik ga liever gokken. Ik zei ze: ‘Ik betaal

200

casino

28/2/01

15:43

Page 201

mijn schuld wel, het wordt toch afgetrokken. Ze kunnen me toch niet helpen, ik ben nu ook te oud om te stoppen. Zij willen praten, ik wil gokken. Praten helpt me niet, ik ga toch. Wat zoek ik nog in die jaren die ik nog heb. Jerry, 61 jaar Een man van Molukse afkomst kreeg van zijn advocaat het advies om hulp bij een Instelling voor Verslavingszorg te zoeken, wilde hij in aanmerking komen voor schuldsanering. Dit advies werd opgevolgd, maar de man stond zeer wantrouwend tegenover de hulpverleners, die volgens hem niet wisten waarover ze spraken, want “alleen een gokker weet wat gokken is.” Wil je me helpen, dan moet je in mijn schoenen staan of hebben gestaan. En niet het beeld schetsen van dat je het allemaal al weet. En ik test de mensen altijd, ik had ze al drie keer om de tuin geleid terwijl ze dat niet door hadden. Dus daar kon ik toch geen hulp krijgen. Zeggen ze: ‘ga eenmaal per maand en neem honderd gulden mee.’ Dat is toch geen hulp, wil je helpen dan is het kappen of niet kappen. Het CAD heeft me vier keer geholpen en toen wisten ze geen raad meer met me. Ik was meer aan het preken dan hun, en dat is heel gek. John, 42 jaar. Bovenstaande persoon kan nog steeds moeilijk erkennen dat de oplossing voor zijn probleem bij hem zelf gezocht moet worden. Hij zoekt constant de schuld bij anderen. Ook bij het casino, waar hij nooit een entreeverbod zegt te zullen nemen. Een andere was via de gemeentelijke kredietbank doorgestuurd. Alleen had deze man zijn gokprobleem wel erkend en was hij gemotiveerd om een zelf oplossing te zoeken. Bovendien had hij open kaart gespeeld met zijn familie, die na veel gepraat bereid was hem te steunen. Op een bepaald ogenblik had ik zoiets van, dit kan echt niet verder. Ik liep met het idee een zelfmoordpoging te doen om overal van af te zijn. Maar dat wilde ik toch ook niet, ik wilde een oplossing. En dan ga je zoeken. Uiteindelijk met veel moeite en pijn, maar ook met steun van mijn familie heb ik het voor elkaar weten te krijgen. Ik ben uiteindelijk bij het CAD (Instelling voor Verslavingszorg, red.) terechtgekomen via de gemeentelijke kredietbank. Ik was daar wezen praten over mijn problemen. Toen bleek dat mijn familie bereid was te helpen, wilde zij mij wel een lening verstrekken mits de familie borg zou staan. En mits ik bereid was naar het CAD te gaan, want anders lukte het niet. Daar kwam ik in een praatgroep terecht en kregen we huiswerkopdrachten. Heel veel praten over de problemen en kijken wat het echte probleem was. Uiteindelijk kwam het er op neer dat ik een keuze moest maken, voor mezelf moest kijken wat het beste was. Of je ging nooit meer gokken of, als je dat niet denkt te kunnen of willen, gecontroleerd gokken. Ik vond het te leuk om het nooit meer te doen en dacht het wel aan te kunnen om het onder controle te krijgen. En dan krijg je een soort werkplan om aan te werken. Ik weet niet eens meer hoelang dat duurde. Maar één keer in de week moest je daar naar toe, een hele middag. Een soort weightwatchers-idee, zeg maar. Het was een groeps-

201

casino

28/2/01

15:43

Page 202

therapie. De meeste daar waren verslaafd aan de gokkasten. Een paar schrijnende gevallen, jonge ventjes van zestien met duizenden guldens schuld. Ik was er zeer positief over. Ze gaven me goed inzicht over hoe het in elkaar steekt. Heb ook veel moeten opschrijven over mijn ervaringen en aan de hand daarvan werd mijn verhaal geanalyseerd. Aan de hand daarvan kreeg ik veel tips, over waar bij mij de problemen zaten. Allerlei valkuilen die ik niet in de gaten had tot het te laat was. Je krijgt ook veel inzicht in het casino, dat er niet van kunt winnen. Het casino leeft van jouw zak, zeiden ze daar en ook van een kast valt niet te winnen. En dat weet je ook wel uit de praktijk, maar dan denk je alleen op de korte termijn. Je wilt het niet echt zien en dat is het gevaar. Morgen gaat het beter, en anders de dag erna, et cetera. En daar gokt het casino ook op, ze weten dat je terugkomt. Bas, 42 jaar. Deze man meldt dat het hem gelukt is om gecontroleerd te gokken. Sinds zes jaar heeft hij zijn gokprobleem onder controle en bezoekt sindsdien eenmaal per maand Holland Casino, waar hij voor vijfhonderd gulden gaat spelen. Dat vormt geen belasting op zijn leefgeld, aangezien hij sinds vijf jaar een goede baan heeft waar hij overigens een grote financiële verantwoordelijkheid draagt. Dagelijks heeft hij beroepsmatig duizenden guldens op zak, hetgeen ook de reden is dat zijn collega’s niet op de hoogte zijn van zijn gokverleden. Hijzelf voelt zich er goed bij dat hij nu zonder problemen dergelijke verantwoordelijkheden kan dragen. Hij komt niet meer in de verleiding om met geld van anderen te gokken, wat tijdens zijn problematische periode bijna dagelijkse praktijk was. Tijdens de cursus had hij tevens een entreeverbod, hetgeen het succesvol doorlopen van de cursus bevorderde. Daarna heeft hij geen beperkende maatregelen meer genomen bij Holland Casino. Hij wist op eigen wilskracht verdere gokproblemen te voorkomen. Voor de laatste persoon, die via schuldsanering bij een Instelling voor Verslavingszorg terechtkwam, wierp een anti-gokcursus, aangevuld met een kortdurende individuele therapie ook vruchten af. Hij had veel inzicht gekregen in zijn gokgedrag en ook hij koos voor de optie ‘gecontroleerd gokken’. En ik kreeg mezelf in de hand door die therapie. Ik ging minder vaak en nam minder mee. Ik heb zelfs gehad dat ik drie keer in de maand ging met 25 gulden in de zak. En dan ging ik op een avond dat het niks kost. Of kreeg ik een voucher thuisgestuurd en ging ik met een vriend. Kijk en dan is het beheersbaar als je dat kunt. Ik hoef dan ook geen entreeverbod of zo. Het moet uit jezelf komen. Henk, 60 jaar. De hiervoor beschreven mannen kwamen allemaal bij de hulpverlening via de schuldsanering. De eerste drie personen was het voornamelijk te doen geweest om enige orde in de chaotische financiële situatie te krijgen. Tot de oplossing van het gokprobleem kwam het echter niet, aangezien men het probleem niet erkende of niet gemotiveerd bleek om echt te stoppen. Bovendien had geen van hen enig vertrouwen in de geboden hulp bij de hulpverleningsinstellingen. De twee anderen waren wel gemotiveerd en hadden wel vertrouwen in de reguliere hulpverleningsinstellingen waar zij behandeld werden. Beiden leerden het gok-

202

casino

28/2/01

15:43

Page 203

ken onder controle te krijgen. Drie vrouwen die bij de reguliere hulpverlening terechtkwamen hebben een ding met elkaar gemeen. Ook zij kwamen in eerste instantie niet geheel uit eigen initiatief bij de hulpverlening terecht. Onder druk van hun partners of door de problemen met de partners besloten zij hulp te zoeken. Ik voelde me natuurlijk erg schuldig dat het zo mis was gegaan en moest hem laten zien dat ik er wel iets aan wilde doen. Toen ik echt misselijk was van de ellende had ik zoiets van, ik ga naar een gokhulpgroep. Ik heb toen ook naar het RIAGG gebeld. Als er klinieken voor alcohollisten waren, dan toch ook voor gokkers. Ik zat erg in de problemen. Toen ben ik naar het CAD (Instelling voor Verslavingsonderzoek) gestuurd. Ik was alleen erg opstandig in die tijd en zij probeerde me van alles aan te praten over dingen in mijn jeugd die ik niet zou hebben verwerkt en dat ik daarom ben gaan gokken. Ik dacht, dat zeggen ze tegen iedereen, maar zoveel mensen hebben problemen gehad in hun jeugd en raken ook niet verslaafd aan alcohol, drugs of gokken. Je kan ook gokken omdat je het leuk vindt. Eerst een intake en individuele gesprekken en toen wilde ze me in een groep plaatsen en ik wist niet of ik wel al die verhalen wilde aanhoren en mijn verhaal vertellen. Dus dat heb ik toen niet gedaan, alleen nog die individuele gesprekken. Zo’n praatgroep zal best goed zijn om je hart eens te luchten, maar bijna niemand weet van mijn gokken en stel je voor je komt bekenden tegen. Dan weet je familie het ook zo weer, kijk ze komt toch nog in het casino. Ik vond dat er erg op dat verleden werd gehamerd, om die problemen te ontlopen ga je gokken, ja doei. Ik ga niet gokken om een probleem te vergeten, maar omdat het leuk is en dan om je verloren geld terug te winnen en dan ga je steeds dieper. Maar het heeft me niet geholpen, nee. Nicole, 44 jaar. Een andere vrouw ging met haar man naar de intake bij een Instelling voor Verslavingszorg, maar had tevens psychiatrische problemen, waarvoor zij tijdelijk werd op genomen in een psychiatrisch ziekenhuis. Mijn man zat naast me en die vrouw wilde weten om hoeveel geld het ging. Tja, dat kon ik niet zeggen waar hij bijzat. Ik zei maar dat het tienduizend gulden was, maar het was meer. Na een tijdje zag zij ook wel dat ik niet echt kon praten waar hij bij was en heeft ze hem gezegd: ‘Als ik haar moet helpen, dan moet ze wel alleen hier komen.’ En toen is hij gegaan, maar uiteindelijk wilde ik het niet meer al die therapieën. Ik heb nu een bezoekbeperking en dat houdt me in toom. Rebecca, 43 jaar. De derde vrouw werd door haar partner voor de keuze gesteld om of hulp te zoeken of uit elkaar te gaan. Zij is ten tijde van het interview reeds zeven maanden in behandeling. Na twee maanden, wekelijkse groepstherapieën kreeg ze het gevoel dat ze het voor zichzelf deed. Eerst werkte ze aan haar bezoekfrequentie en had die in overleg met haar partner weten af te bouwen naar eens per maand. Nu dient ze alleen nog haar uitgaven te beperken, die zijn nog erg hoog, volgens haar.

203

casino

28/2/01

15:43

Page 204

In januari ben ik begonnen met een praatgroep bij het CAD (Instelling voor Verslavingszorg, red.), na vele ruzies met mijn partner, wanneer ik weer in het casino was geweest. Toen ze er achter kwam dat ik ineens meerdere keren in de week ging, stelde me op een gegeven moment voor de keuze: ‘Als jij zo doorgaat met dat gokken, dan gaan onze plannen voor de toekomst niet door. Ik wil niet verder leven met een pathologische gokker.’ Mijn partner zag mijn kapitaal slinken, terwijl zij nog niet eens wist wat ik allemaal vergokte. Ik had een grote som geld overgehouden van een huis dat ik had verkocht. Daarvan heb ik wel een aanzienlijk deel vergokt. Toen was het van: of je gaat hulp zoeken of we kappen de relatie. Mijn huisarts stuurde me naar het CAD. In het begin had ik zoiets van: wat doe ik hier, ik wilde het zelf niet, het gaat toch wel goed, dacht ik. Ik beloofde daar wel alles, maar ik deed het nog niet. Ook met die groep, ik deed het voor mijn partner, die er bovendien niet eens meer over wilde praten. Die had zoiets: je zoekt het maar uit, je weet wat ik ervan vind. Toen bij de groep afgesproken om eens in de maand te gaan en twaalf uur thuis. Bedragen die ik speel hou ik voor mezelf, dat bepaal ik zelf. Na een paar maanden ging het wel beter, toen deed ik het ook meer voor mezelf. Ik werk er nu naar toe om gecontroleerd te gokken: één keer per maand gokken met een maximum bedrag. Dat eerste lukt nu wel, zij het af en toe met moeite. En elke week een doel stellen binnen de groep. Iedereen zit dan in spanning over hoe het de week ervoor met de anderen is gegaan. En ik ben nog een van de weinigen die er vanaf het begin bijzitten. Veel afvallers. In het begin had ik er moeite mee, omdat gokkers bij alcoholisten in de groep worden gezet. En daar heb ik nare herinneringen aan. Ik drink zelf nooit en een naast familielid van me is aan de alcohol overleden. Sindsdien heb ik een hekel aan dronken mensen. Nu is het leuke eigenlijk, dat ik zie wat de overeenkomsten zijn. Die zijn praktisch hetzelfde. De één gaat drinken, de ander naar het casino. Daar heb ik nu geen moeite meer mee. En met de drang om te gokken gaat het al iets beter. Eerst was het elke woensdag zweten en als ik een bordje Breda zag staan langs de weg wilde ik er meteen heen sjezen. Dat is nu wel weg. En ik droom er ook niet zo veel meer over, en de reclame van Holland Casino op tv kan ik nu ook beter hebben. Dat dwangmatige is nu een beetje aan het wegebben, behalve op de momenten dat ik dus wel mag gaan. Dan moet ik ook blijven denken aan mijn afspraken. Hetty, 44 jaar. Op de vraag of een bezoekbeperking dan niet geschikt zou zijn voor haar, antwoordt ze dat ze dat echt niet wil en dat het uit haar zelf dient te komen. Anderen hadden dat ook al voorgesteld, maar zij wil toch haar eigen vrijheid daarin behouden. De geïnterviewde die in totaal acht entreeverboden heeft gehad, heeft ook geprobeerd hulp te krijgen bij de reguliere hulpverlening. Hij is echter van mening dat de hulpverlener niets begreep van zijn gokproblematiek en heeft de therapie na een aantal gesprekken afgebroken. De overige personen die bij de reguliere hulpverlening terechtkwamen bleken een dubbele hulpvraag te hebben. Enerzijds was er sprake van psychiatrische problematiek waarvoor zij werden behandeld, anderzijds was er het gokprobleem als hulpvraag. Eén van hen heeft in het verleden een aantal psychotische episodes gehad, waarvoor zij medicijnen krijgt. Tevens zegt ze van haar psychiater een medicijn te hebben gehad, die de

204

casino

28/2/01

15:43

Page 205

drang om te gaan gokken zou moeten verminderen. Tevens komt haar gokprobleem regelmatig ter sprake tijdens de individuele gesprekken die ze met haar psychiater heeft gehad. Ten tijde van het interview had ze geen gesprekken meer, maar kreeg ze alleen nog wekelijks medicatie tegen de psychoses. Het gokprobleem is als gevolg van de therapieën niet verholpen. De mogelijkheid om te gaan gokken wordt slechts beperkt door haar financiën. Als ze geld heeft gaat ze naar het casino. Een beperkende maatregel wil ze niet. De ander met een dubbele hulpvraag heeft last van chronische vermoeidheid, waarvoor hij onder behandeling was. Daarnaast kwam tevens het gokprobleem aan de orde. Hij heeft een entreeverbod gehad om financieel orde op zaken te kunnen stellen. Ten tijde van het interview gokt hij nog wel en was dat ook nog wel problematisch, maar niet meer zo problematisch als het vroeger was. Anonieme Gokkers Omgeving Gokkers (AGOG) Vier geïnterviewden hebben zich aangemeld bij de AGOG. Er is een opvallend verschil tussen de reguliere hulpverlening en de AGOG. Bij de reguliere hulpverlening kan de cliënt een keuze maken voor totale abstinentie of gecontroleerd gokken. De AGOG richt zich vooral op abstinentie. Daar overheerst de gedachte dat gecontroleerd gokken voor een probleemspeler niet mogelijk is en dat die onvermijdelijk zal terugvallen in oude gewoontes. Gokken wordt gezien als een niet te genezen ziekte en de enige remedie is: niet gokken. Twee personen hebben alleen hulp gehad bij de AGOG. Eén daarvan bezoekt nog steeds wekelijks de zelfhulpgroep, ten tijde van het interview. Hij heeft een entreeverbod en gokte niet meer. Ik was op vrijdag naar het casino gegaan en had het hele weekend gegokt en kwam zondag terug. Toen kwam ik een groepsleider van de AGOG tegen die voor mij kwam. Hij gaf me een boekje van de RIAGG over verslaving en later ben ik met hem meegegaan naar de AGOG. Sindsdien heb ik niet meer gegokt. Nu heb ik ook geen behoefte meer. Ze raadden me aan om een verbod te nemen. De eerste twee weken waren verschrikkelijk moeilijk, maar daarna weet je dat je niet kan en leg je jezelf er bij neer. Ik vroeg me af of ik ooit een sociale gokker kon worden, maar na de AGOG weet je dat dit nooit meer zal kunnen. En ze weten bij de AGOG of je nog gokt of niet. Als je niet meer gokt, dan hoef je ook niet meer te liegen en dus na te denken over wat je zegt, en dat zien ze. Frank, 38 jaar. De andere kwam bij de AGOG terecht tijdens zijn tweede zware gokperiode via een chef op zijn werk. Ook hij nam in die tijd een entreeverbod. Later is hij wel nog af en toe gaan gokken, maar kwam daardoor niet meer in de problemen. Telkens als hij wilde gaan, besprak hij dat namelijk met zijn vrouw en nam hij een vast bedrag mee. De openheid naar zijn partner over financiën en zijn gokbehoefte behoedde hem voor nieuwe problemen met gokken, aldus deze man. De AGOG was voor mij een goede zaak, omdat ik daar een knieval moest maken. Ik moest daar aan iedereen vertellen dat ik onverantwoordelijk was geweest en het was

205

casino

28/2/01

15:43

Page 206

goed om eens door de modder te moeten. Ik moest echt naar beneden stappen, als het ware, en erkennen dat ik had gefaald. Moeilijk om dat toe te geven voor mij. Maar er waren uiteindelijk toch twee dingen niet goed herkenbaar voor mij bij de AGOG. Ik herkende me toch niet helemaal in de automatenspelers. Het andere punt was dat de groepsleider vond dat ik het allemaal zo goed kon verwoorden en of ik niet ook een groepsleider wilde worden. Werd ik weer op een voetstuk geplaatst, net zoals zo vaak op mijn werk. Dat was niet goed voor mij. Ik had zoiets van: flikker op man, ik kom hier om aan mijn eigen problemen te werken en niet om het voortouw te nemen in het oplossen van andermans problemen. Een ander aspect waarmee ik niet bij hun terecht kon was het financiële probleem. Ik had er een financiële puinhoop van gemaakt, maar zij gaven me daar geen handvat over wat ik daar aan kon doen. Er was geen voorlichting over sociale verzekeringsbanken of andere middelen om de puinhoop mee te kunnen ordenen. Dat is toch wel belangrijk, met praten alleen ben je er nog niet. Mijn omgeving hielp daar wel bij en ik heb daar mazzel mee gehad. Alles had ik op tafel gegooid ten opzichte van mijn vrouw, broer en een vriend. Ik heb het geluk gehad, dat de enorme schulden die ik had opgebouwd uiteindelijk in de hypotheek gestoken konden worden, door de meerwaarde van ons huis. Het gokgeld zit dus hier in de bakstenen gemetseld. Door de openheid over alles rond het gokken naar mijn vrouw kon ik het onder controle krijgen. Al mijn trucs, waarmee ik mijn vrouw al die tijd had belazerd, had ik haar verteld en kon die dus niet meer toepassen. Er is sindsdien volstrekte openheid over de financiën en ik hoef dus ook niet meer zogenaamd onkruid te wieden in de voortuin om de post te kunnen onderscheppen. Als ik nu nog naar het casino wil, dan krijgt mijn vrouw spreektijd. Dan praten we eerst een halfuur over waarom ik dan weer wil, hoeveel ik denk te gaan besteden en dan mag ik van haar. En dat werkt goed, daarmee heb ik het onder controle. Ik heb ook niet meer zoveel behoefte. Dick, 39 jaar. De andere twee probleemspelers hadden aan de AGOG alleen niet genoeg om tot oplossing van de problemen te komen. Wel zeggen ze er veel aan te hebben gehad om bepaalde problemen onder controle te krijgen. Eén miste voldoende diepgang. Mijn toenmalige vrouw en mijn dochter dreigden er financieel aan onderdoor te gaan door mijn gokken. Mijn zwagers zagen dat en dreigden me te komen verbouwen als ik er niets aan zou doen. Toen mijn vrouw er ook geestelijk aan onderdoor ging, ging ook bij mij de knop om en ging ik naar de AGOG. Mijn ex ging mee voor de groep Omgeving Gokkers. De AGOG was meer een ondersteuning voor mij. Om ervaring uit te wisselen met lotgenoten, vooral omtrent praktische tips. Maar wat meer diepgang ontbreekt bij de AGOG. Daar zijn de mensen daar ook niet voor gekwalificeerd. Ik heb dan ook extra hulp gezocht. Bij de AGOG stimuleer je elkaar om niet meer te gokken, maar er waren bij mij zulke heftige onderliggende problemen van vroeger, die aan het gokken hebben bijgedragen. Die waren te heftig voor daar en dat zeiden ze ook. Ze zeiden dat er andere instanties zijn die me daar beter in kunnen helpen. Toen ben ik via een psychiater bij het CAD terecht gekomen. Daar bleken ze een dagbehandeling te hebben voor voornamelijk drugverslaafden. Er zaten daar geen gokkers, ik was de enige. Er waren veel raakvlakken.

206

casino

28/2/01

15:43

Page 207

Ze hadden verschillende programma’s, waarvan ik de zwaarste heb gevolgd. Dat was een half jaar dagbehandeling met veel geestelijk diepgang. Heel intensief en confronterend. Ik heb geleerd de geestelijke problemen een plaats te geven. Het was een uitputtende tijd, maar het is uiteindelijk heel goed geweest. Ik heb even een terugval gehad met telefoonspelletjes, maar nu ben ik al tweeënhalf jaar gokvrij. Ik heb een entreeverbod gehad, maar dat zou ik nu niet meer nodig hebben. Ik wil niet meer gokken. Richard, 49 jaar. De laatste persoon die hulp had bij de AGOG kon daarmee zijn gokgedrag uitbannen. Er kwam echter een koopverslaving voor in de plaats en dat koste hem alsnog veel geld. Dit probleem kon hij niet kwijt bij de AGOG. Ik had in die periode veel vriendinnetjes. Telkens hetzelfde patroon, ik werd stapelverliefd en deed een tijdje alles voor ze. De verliefdheid verdween echter altijd weer snel en dan dumpte ik ze weer net zo makkelijk, ik kreeg er geen kick meer van, dus ik ging verder met mijn snelle leventje. Doordat ik ze snel liet vallen, kwamen ze er nooit achter dat ik gokverslaafd was. De laatste vriendin heb ik financieel belazerd. We woonden samen en hadden een gezamenlijke rekening. Ik had haar handtekening vervalst en twintigduizend gulden geleend zonder haar medeweten. Binnen de kortste keren was dat geld vergokt en had ik een groot probleem. Ook op haar was ik inmiddels uitgekeken, maar kon haar niet dumpen vanwege die schuld. Uiteindelijk kwam ze er achter en was ze er helemaal kapot van. Het ging uit natuurlijk, en toen ging ik nadenken. Ik ben naar mijn vader gegaan en heb ze het probleem uitgelegd. Ik zei: ‘Ik maak mezelf niet alleen kapot, maar ook anderen. Dat geld interesseert me niet, maar wel mensen en gevoelens waar ik mee speel. Ik heb hulp nodig.’ Hij begreep nu ook eindelijk wat er aan de hand was. Samen zijn we er uit gekomen. Toen kwam ik bij de AGOG terecht. Daar leerde ik dat een gokverslaving uit twee elementen bestaat. De lichamelijke en geestelijke verslaving. Lichamelijk is gewoon stoppen, geestelijk is het willen. Ik kan wel stoppen, maar ik wil… Daar werd veel over gesproken. Er werd diep gegraven en je moest goed nadenken. Dat is een goede zaak. Maar ik gokte op een gegeven moment niet meer, maar ontwikkelde een koopverslaving. Ik heb dat daar niet verteld. Je bouwt aan een soort trots dat je niet meer gokt, maar ik ging intussen door met een koopverslaving. De kicks moesten blijkbaar blijven. Al de tips die ik bij de AGOG kreeg kon ik later pas echt gebruiken. Pas sinds een aantal maanden ben ik erachter waar mijn dwangmatig gedrag vandaan komt. Dat gedrag uitte zich in gokken, kopen en al die verliefdheden, altijd maar die kicks zoeken. Sinds een paar maanden is bij mij ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder, red.) geconstateerd en daar krijg ik medicatie voor. Sindsdien is ook mijn dwangmatig gedrag verdwenen. Ik ben mijn hele leven dwangmatig geweest en heb eindelijk rust. Het gokken was daar gewoon een onderdeel van, net als het kopen en de verliefdheden. Ik sta op een wachtlijst voor aanvullende praattherapie, maar eigenlijk hoeft dat niet zo van mij. De medicijnen zijn voldoende. Hans, 32 jaar.

207

28/2/01

15:43

Page 208

Ook hij had een entreeverbod genomen, hetgeen het wel makkelijk maakt om niet in de verleiding te komen toch te gaan. Hij is zeer tevreden met de mogelijkheid van uitschrijven. Voor echte hulp dient men, volgens hem, bij andere instanties te zijn. Huidige gokstatus Tot slot: de huidige gokstatus, waarmee de status wordt bedoeld ten tijde van het interview. De geïnterviewden zijn onderverdeeld in drie categorieën. 1. Gokvrij. Ten tijde van het interview was de geïnterviewde gokvrij. (n=11) 2. Gecontroleerd gokken. Geïnterviewde gokt nog wel, maar ervaart daar geen (grote) problemen meer mee. (n=14) 3. Problematisch gokken. Geïnterviewde heeft of een terugval, of het gokken is net zo problematisch als voorheen of men gokt nog steeds en is nooit gestopt. (n=15) Drie van de elf personen die ten tijde van het interview gokvrij waren bleken op dat moment nog een entreeverbod te hebben en hadden dus niet de mogelijkheid om te gokken in Holland Casino. Overigens deden zij dat ook niet in andere gelegenheden. Twee zeggen overtuigd te zijn ook na afloop niet terug te zullen gaan naar Holland Casino en denken definitief van hun gokprobleem af te zijn. Zoals we eerder zagen blijkt een groot deel van de geïnterviewden met een entreeverbod na afloop daarvan wel terug te gaan naar Holland Casino om, al of niet met een bezoekbeperking, weer te gaan gokken. Een deel van hen raakte later weer in de problemen. Sommigen namen dan weer een entreeverbod. Anderen leken het gokken enigszins onder controle te hebben gekregen. Een aantal personen bleken meerdere entreeverboden nodig te hebben gehad om hun gokprobleem onder controle te krijgen. Figuur 53: Huidige gokstatus naar ernst van de problematiek 16

14

12

10

8

6

Ernst problematiek

4

Zwaar 2

Count

casino

Matig 0

Geen Gokvrij

huidige gokstatus

208

Gecontroleerd gokken Problematisch gokken

28/2/01

15:43

Page 209

Figuur 54: Huidige gokstatus naar type hulp 16

14

12

10

8

6

Type hulp Beide

4

Hulpverlening 2

Count

casino

EV en/of BP Niets

0 Gokvrij

Gecontroleerd gokken

Problematisch gokken

huidige gokstatus

In bovenstaande grafiek (figuur 53) is het oordeel over de ernst van het gokprobleem zoals die destijds bestond afgezet tegen de huidige gokstatus, de problematiek zoals die ten tijd van het interview bestond. In figuur 54 zijn de vormen van hulpverlening en beschermende maatregelen afgezet tegen de huidige gokstatus. Uit de grafieken kunnen geen conclusies worden getrokken over welke vormen van hulpverlening, maatregelen of combinaties daarvan effectiever zijn in de aanpak van gokproblematiek. De grafieken zijn beschrijvend voor de groep probleemspelers uit de diepte-interviews. We zagen in de voorgaande paragrafen dat de motivatie van de probleemspeler van groot belang is voor de kans van slagen bij de oplossing van het gokprobleem. Wanneer iemand hulp zoekt of een beschermende maatregel neemt, slechts met als doel de financiële problemen in te perken of om de partner gerust te stellen, dan lijkt dit geen goede motivatie te zijn om te komen tot de oplossing van het werkelijke gokprobleem. Daarvoor dient het gokprobleem daadwerkelijk erkent te worden. We zagen tevens dat sommigen pas tijdens het doorlopen van een hulpverleningstraject tot die erkenning kwamen en alsnog op succesvolle wijze het gokprobleem konden aanpakken. De filosofie van de AGOG, namelijk dat een gokker slechts de keuze heeft om te stoppen met gokken als hij/zij het gokprobleem wil oplossen, lijkt met name voor de zware probleemspelers te worden bevestigd. Weinig zware probleemspelers krijgen het voor elkaar om gecontroleerd te leren gokken. Degenen waarbij dat wel is gelukt (n=3), hebben hulp gehad bij de reguliere hulpverlening waar zij konden kiezen voor de optie gecontroleerd gokken. Twee van hen hadden tijdens die periode van hulpverlening tevens een beschermende maatregel. De zware probleemspelers die ten tijde van het interview gokvrij waren, hebben bijna allemaal óf een beschermende maatregel (gehad) óf een vorm van hulpverlening (regulier of AGOG) óf beide: hulpverlening en een beschermende maatregel.

209

casino

28/2/01

15:43

Page 210

De groep matige probleemspelers heeft vooral gebruik gemaakt van de beschermende maatregelen. Deze maatregelen lijken voor hen vooral een preventieve werking te hebben gehad met de bedoeling structurele problemen te voorkomen, vooral van financiële aard. Eenderde van de zware probleemspelers die nog steeds problematisch gokken heeft geen hulpverlening of een beschermende maatregel gehad. Het gokprobleem is voor hun niet opgelost. De overige tweederde van de personen die nog steeds problematisch gokken hebben wel hulpverlening, een beschermende maatregel of een combinatie daarvan, maar blijken te zijn teruggevallen in oude gewoontes. Opvallend bij deze groep is, dat de personen die hulpverlening hebben gehad dit bij de reguliere hulpverlening hebben gehad. De geïnterviewden die hulp hadden of nog hebben bij de AGOG zijn bijna allemaal gokvrij op één na, die het gokprobleem overigens wel onder controle heeft.

210

casino

28/2/01

15:43

Page 211

Bijlage 3: De vestigingen van HC Jaar van opening

Plaats

Bezoeken in 1999 (x 1.000)

Grootte

1976

Zandvoort

328

Klein

1977

Valkenburg

456

Middel

1979

Scheveningen

748

Groot

1985

Rotterdam

771

Groot

1986

Amsterdam

925

Groot

1987

Breda

482

Middel

1988

Groningen

312

Klein

1989

Nijmegen

508

Middel

1993

Eindhoven

345

Klein

1995

Schiphol

232

Klein

2000

Utrecht

-

211

casino

28/2/01

15:43

Page 212

Bijlage 4: Weging en correctie onderzoeksdata Weging op basis bezoekfrequentie In zeven vestigingen is op verschillende dagen van de week een aselecte steekproef getrokken van bezoekers van Holland Casino. Omdat de kans dat een regelmatige bezoeker in de steekproef terechtkomt groter is dan de kans op een onregelmatige bezoeker kunnen de gegevens niet zondermeer gegeneraliseerd worden naar de totale populatie, alle bezoekers van Holland Casino. Daartoe is een weging toegepast. De weging is gebaseerd op de door de respondenten gerapporteerde bezoekfrequentie van het afgelopen jaar. De wegingsfactor is bepaald door de formule 365/BF (Waarbij BF voor de bezoekfrequentie van het afgelopen jaar staat). De respondenten die het afgelopen jaar het casino één keer hebben bezocht worden op deze wijze 365 keer meegeteld, de respondenten die het afgelopen jaar dagelijks het casino hebben bezocht worden één keer meegeteld. De niet gewogen data hebben betrekking op de bezoekers van Holland Casino die op een gemiddelde dag, in een gemiddelde vestiging van Holland Casino aanwezig zijn. De gewogen data hebben betrekking op alle bezoekers van Holland Casino. Correctie sensitiviteit en specificiteit van de SOGS Bij het gebruik van een screeningsinstrument als de SOGS kunnen twee soorten fouten optreden. Respondenten met een SOGS5+ score kunnen ten onrechte als probleemspeler worden bestempeld (fout positieven) en andersom kunnen respondenten met een lage SOGS desondanks probleemspeler zijn (fout negatieven). Uit onderzoek naar de validiteit van dergelijke screeningsinstrumenten blijkt dat dit type fouten vooral een rol speelt bij prevalentie onderzoek naar stoornissen die relatief weinig voorkomen. De fout positieven spelen dan relatief gezien een veel grotere rol dan de fout negatieven. Als bij een SOGS5+ percentage van 2,2% de sensitiviteit van de SOGS op 90% wordt gesteld (dus 10% fout negatieven) en de specificiteit op 99% (1% fout positieven) leidt dit nog steeds tot een overschatting van de prevalentie. 1% fout positieven staat in een steekproef van 1000 mensen voor 10 (1% van 978) personen, terwijl 10% fout negatieven voor 2 personen staat (10% van 22). Het aantal fout positieven is daarmee in verhouding vijf keer zo groot als het aantal fout negatieven. De ‘werkelijke’ prevalentie (P) kan worden berekend met de formule P = [T + Spec – 1) / [Sen + Spec – 1] T = het percentage respondenten met een SOGS5+ Spec = specificiteit Sen = sensitiviteit Uitgaande van een gevonden prevalentie van 2,2%, een sensitiviteit van 90% en een specificiteit van 99% zou de ‘werkelijke’ prevalentie van problematische speelgedrag onder casinospelers 1,3% bedragen. P= [0.022 + 0.99 – 1] / [0.90 + 0.99 – 1] = 1,3%

212

casino

28/2/01

15:43

Page 213

Bijlage 5: Bezoekfrequenties cohorten In deze bijlage zijn voor negen cohorten de gemiddelde bezoekfrequenties gedurende negen kwartalen weergegeven, lopend van het 1e kwartaal 1998 (kw1) tot en met het 1e kwartaal van 2000 (kw9). Voor elk cohort is bovendien onderscheid gemaakt tussen de soort maatregel en de duur waarvoor de maatregel is aangevraagd. Cohort 1: 1e kwartaal 1998 Beschermende maatregel Entreeverbod

Duur eerste bijzonderheid Half jaar

kw1

kw2

kw3

kw4

kw5

Jaar

4.62

1.17

7.35

10.63

7.89

7.82

7.81

8.29

7.84

3.80

1.21E-02 9.06E-03 2.72E-02 5.24

8.46

6.98

6.32

5.93

4.27E-02 8.55E-03 5.98E-02 .59

1.64

4.84

5.53

Onbepaalde tijd

2.23

.00

.00

.00

Totaal

3.68

.29

1.76

2.55

kw6

6.63

kw7

5.80

kw8

5.65

kw9

Bezoek-

Half jaar

7.47

6.56

8.57

9.96

8.41

6.75

7.27

7.72

7.08

beperking

Jaar

4.71

4.78

4.63

4.59

6.94

9.52

9.47

7.63

8.10

Totaal

Onbepaalde tijd

2.82

2.62

2.36

2.96

2.02

2.02

1.80

2.82

2.71

Totaal

5.78

5.35

6.21

6.93

7.02

7.27

7.47

7.07

6.94

Half jaar

6.19

4.13

8.02

10.26

8.18

7.23

7.51

7.97

7.42

Jaar

4.08

1.46

1.42

1.42

5.75

8.78

7.74

6.72

6.59

Onbepaalde tijd

2.40

.73

.65

.82

.59

.57

.54

1.21

1.94

Totaal

4.48

2.21

3.45

4.21

5.67

6.87

6.43

6.19

6.07

kw1

kw2

kw3

kw4

kw5

kw6

kw7

kw8

kw9

Cohort 2: 2e kwartaal 1998 Beschermende maatregel Entreeverbod

Duur eerste bijzonderheid Half jaar

6.56

9.73

.58

4.44

7.80

7.62

6.04

5.36

6.11

Jaar

6.16

8.47

.00

.00

.00

5.30

7.29

6.28

5.85

.00

1.59E-02 .00

Onbepaalde tijd

5.02

5.90

Totaal

6.00

8.19

7.94E-03 .00 .14

1.06

1.87

4.66

5.34

.13

.84

4.66

4.78

Bezoek-

Half jaar

5.85

10.51

7.07

9.70

10.29

7.99

9.04

9.19

8.88

beperking

Jaar

6.77

10.40

5.33

6.21

5.40

8.69

10.31

9.40

9.25

Totaal

Onbepaalde tijd

4.31

7.42

6.03

5.86

5.12

4.07

3.64

5.02

5.27

Totaal

5.91

9.89

6.22

7.67

7.48

7.52

8.51

8.48

8.34

Half jaar

6.20

10.13

3.87

7.11

9.06

7.80

7.56

7.30

7.51

Jaar

6.34

9.02

1.52

1.77

1.54

6.27

8.15

7.17

6.82

Onbepaalde tijd

4.79

6.39

1.93

1.87

1.63

1.31

1.16

1.69

2.25

Totaal

5.97

8.80

2.34

3.45

3.90

5.69

6.48

6.04

6.06

213

casino

28/2/01

15:43

Page 214

Cohort 3: 3e kwartaal 1998 Beschermende maatregel Entreeverbod

Duur eerste bijzonderheid Half jaar

kw1

kw2

kw3

Jaar Onbepaalde tijd Total

kw4

kw5

kw6

kw7

kw8

6.42

15.88

11.13

5.85

13.96

9.87

3.93

9.73

6.25

.00

.00

.00

.00

.00

5.53

13.40

9.31

.13

1.25

2.00

5.07

6.95

kw9

.65

5.93

9.44

9.51

8.73

6.80

.00

5.13E-02 9.94E-02 5.47

9.07

6.97 2.42E-02 5.36

Bezoek-

Half jaar

3.00

5.40

9.12

6.41

6.44

7.46

5.41

6.93

6.60

beperking

Jaar

3.78

7.98

9.26

6.48

5.98

6.02

8.39

9.01

7.45

Totaal

Onbepaalde tijd

2.97

4.58

6.12

3.95

3.94

3.53

3.33

2.84

2.67

Totaal

3.27

6.17

8.61

5.97

5.80

6.20

6.09

6.91

6.17a

Half jaar

4.45

9.85

9.98

3.96

6.23

8.30

7.15

7.70

6.68

Jaar

5.27

12.28

9.70

1.82

1.72

1.76

6.29

9.05

7.10

Onbepaalde tijd

3.60

7.98

6.21

1.35

1.34

1.20

1.13

.97

.93

Totaal

4.67

10.64

9.04

2.36

2.99

3.60

5.46

6.93

5.67

kw3

kw4

kw5

kw6

kw7

kw8

kw9

1.29

6.60

10.63

8.95

7.72

8.78E-02 3.94

7.12

Cohort 4: 4e kwartaal 1998 Beschermende maatregel Entreeverbod

kw1

kw2

4.94

12.24

15.12

12.66

Jaar

3.86

9.39

10.91

7.51

Onbepaalde tijd

2.98

6.63

9.75

6.36

.00

.00

.00

.00

.00

Totaal

3.94

9.50

11.73

8.57

.36

1.75

2.77

4.35

5.69

5.34E-02 .11

Bezoek-

Half jaar

3.07

4.71

6.54

8.78

5.31

7.49

7.44

7.34

7.09

beperking

Jaar

3.37

6.05

8.72

8.60

4.79

5.02

5.11

7.26

9.21

Totaal

214

Duur eerste bijzonderheid Half jaar

Onbepaalde tijd

2.10

3.29

3.76

5.10

4.90

4.19

3.20

2.75

2.81

Totaal

3.03

5.07

7.04

8.02

4.99

5.74

5.59

6.46

7.29

Half jaar

4.06

8.71

11.09

10.84

3.18

7.02

9.13

8.20

7.42

Jaar

3.68

8.18

10.12

7.90

1.77

1.89

1.91

5.14

7.88

Onbepaalde tijd

2.68

5.47

7.68

5.92

1.69

1.44

1.11

.95

.97

Totaal

3.59

7.77

9.90

8.36

2.17

3.31

3.87

5.17

6.31

casino

28/2/01

15:43

Page 215

Cohort 5: 1e kwartaal 1999 Beschermende maatregel Entreeverbod

Duur eerste bijzonderheid Half jaar

kw1

kw2

4.71

10.66

Jaar

4.13

9.60

kw3

kw4

kw5

12.97

16.65

10.36

10.87

13.97

9.01

kw6

kw7

kw8

.91

5.96

7.89

7.57

.00

.00

.00

5.37

Onbepaalde tijd

3.56

7.16

8.86

10.77

6.50

.00

.00

.00

Totaal

4.11

9.19

10.82

13.74

8.65

.21

1.39

1.85

kw9

7.04E-03 4.45

Bezoek-

Half jaar

5.69

12.30

14.31

15.52

15.26

7.98

10.95

9.11

9.01

beperking

Jaar

3.77

8.43

9.65

12.25

10.05

4.95

5.18

5.02

9.45

Totaal

Onbepaalde tijd

2.30

3.26

4.14

3.70

4.79

3.16

2.88

2.05

1.53

Totaal

4.21

8.92

10.37

11.92

11.02

5.74

6.88

5.98

7.88

Half jaar

5.12

11.34

13.52

16.18

12.40

3.84

8.03

8.40

8.17

Jaar

4.02

9.25

10.51

13.46

9.32

1.46

1.52

1.48

6.57

Onbepaalde tijd

3.27

6.25

7.76

9.13

6.10

.74

.67

.48

.36

Totaal

4.14

9.11

10.68

13.17

9.39

1.94

3.11

3.14

5.52

kw1

kw2

kw3

kw4

kw5

kw6

kw7

kw8

kw9 10.10

Cohort 6: 2e kwartaal 1999 Beschermende maatregel Entreeverbod

Duur eerste bijzonderheid Half jaar

5.35

10.49

12.28

12.88

15.81

12.05

.44

6.10

Jaar

3.86

9.63

10.55

10.68

13.02

7.96

.00

4.78E-03 4.31E-02

Onbepaalde tijd

2.93

7.07

6.93

8.40

11.86

8.20

Totaal

3.85

8.91

9.65

10.35

13.21

8.92

.00

.00

9.36E-02 1.31

.00

2.18

Bezoek-

Half jaar

4.34

7.80

7.87

7.69

11.74

11.97

6.51

6.39

7.02

beperking

Jaar

2.35

6.95

8.62

8.78

11.16

9.47

4.64

4.64

4.76

Totaal

Onbepaalde tijd

1.14

2.68

1.64

2.71

3.50

6.57

1.93

2.71

3.43

Totaal

2.96

6.48

6.94

7.14

9.92

9.97

4.90

5.01

5.46

Half jaar

4.98

9.49

10.64

10.95

14.29

12.02

2.70

6.21

8.95

Jaar

3.54

9.07

10.15

10.29

12.63

8.27

.97

.97

1.03

Onbepaalde tijd

2.68

6.44

6.18

7.59

10.68

7.96

.27

.39

.49

Totaal

3.65

8.35

9.03

9.61

12.45

9.16

1.20

2.16

2.94

215

casino

28/2/01

15:43

Page 216

Cohort 7: 3e kwartaal 1999 Beschermende maatregel Entreeverbod

Duur eerste bijzonderheid

kw1

kw2

kw3

kw4

kw5

kw6

kw7

kw8

Half jaar

5.60

11.89

12.51

15.98

15.68

20.47

13.01

3.05

Jaar

3.42

8.28

8.46

9.20

10.92

13.49

7.98

.00

kw9 9.48 3.52E-02

Onbepaalde tijd

3.24

7.83

8.08

8.96

8.37

11.10

7.25

.00

.00

Totaal

3.78

8.80

9.11

10.48

10.67

13.77

8.66

.63

1.96

Bezoek

Half jaar

5.12

9.22

11.15

13.69

14.32

17.34

16.41

6.88

10.44

beperking

Jaar

8.03

15.00

14.46

14.54

15.05

20.21

16.13

5.15

4.77

Onbepaalde tijd

4.60

8.53

6.47

8.22

10.87

11.27

10.67

4.60

3.89

Totaal

5.75

10.58

10.58

12.20

13.43

16.21

14.52

5.69

6.83

Half jaar

5.41

10.86

11.98

15.09

15.15

19.26

14.33

4.54

9.86

Jaar

4.41

9.73

9.75

10.35

11.81

14.93

9.73

1.11

1.06

Totaal

Onbepaalde tijd

3.48

7.95

7.81

8.83

8.80

11.13

7.83

.79

.67

Totaal

4.26

9.23

9.46

10.89

11.33

14.36

10.07

1.84

3.13

kw1

kw2

kw3

kw4

kw5

kw6

kw7

kw8

kw9

Cohort 8: 4e kwartaal 1999 Beschermende maatregel Entreeverbod

Half jaar

5.72

13.94

12.34

11.47

13.03

15.68

17.24

12.47

1.08

Jaar

4.66

8.30

9.39

8.42

8.84

11.46

12.52

9.80

.00

Onbepaalde tijd

2.59

6.96

6.28

6.50

6.98

8.40

10.71

9.73

.00

Totaal

3.74

8.55

8.23

7.91

8.56

10.55

12.36

10.22

.19

Bezoek-

Half jaar

2.91

5.09

7.67

10.42

11.31

10.73

14.22

12.40

4.29

beperking

Jaar

4.36

6.22

8.97

13.36

11.81

9.75

12.92

11.61

4.94

Totaal

216

Duur eerste bijzonderheid

Onbepaalde tijd

2.35

5.09

5.53

5.62

6.24

7.82

8.85

7.97

5.12

Totaal

3.20

5.44

7.44

9.92

9.97

9.57

12.23

10.84

4.74

Half jaar

4.70

10.73

10.65

11.09

12.40

13.89

16.15

12.44

2.24

Jaar

4.60

7.86

9.30

9.46

9.46

11.09

12.61

10.18

1.05

Onbepaalde tijd

2.56

6.74

6.19

6.39

6.89

8.33

10.49

9.51

.62

Totaal

3.63

7.93

8.07

8.32

8.84

10.35

12.34

10.34

1.10

casino

28/2/01

15:43

Page 217

Cohort 9: 1e kwartaal 2000 Beschermende maatregel Entreeverbod

Duur eerste bijzonderheid

kw1

kw2

kw3

kw4

kw5

kw6

kw7

kw8

kw9

Half jaar

4.21

9.36

9.78

10.49

11.55

13.49

15.79

19.45

12.83

Jaar

2.31

5.79

5.79

6.82

7.21

8.28

9.14

12.31

8.19

Onbepaalde tijd

2.21

5.14

4.77

5.60

6.48

6.98

6.46

8.65

6.78

Totaal

2.69

6.26

6.16

7.01

7.80

8.77

9.24

12.01

8.50

Bezoek-

Half jaar

3.15

7.29

7.68

9.05

8.71

9.32

12.76

15.00

15.88

beperking

Jaar

6.75

15.16

17.09

18.22

16.31

16.38

16.19

18.31

12.81

Totaal

Onbepaalde tijd

2.57

4.28

5.37

6.41

6.52

5.85

6.63

9.43

10.00

Totaal

3.89

8.24

9.32

10.50

9.91

9.87

11.31

13.74

12.78

Half jaar

3.94

8.84

9.25

10.12

10.83

12.43

15.02

18.32

13.60

Jaar

3.15

7.58

7.94

8.99

8.94

9.82

10.48

13.45

9.07

Onbepaalde tijd

2.26

5.02

4.86

5.71

6.48

6.82

6.48

8.76

7.24

Totaal

2.91

6.62

6.73

7.64

8.19

8.97

9.62

12.32

9.28

217

casino

28/2/01

15:43

Page 218

Bijlage 6: Stroomschema KSV

218

casino

28/2/01

15:43

Page 219

219

casino

28/2/01

220

15:43

Page 220

casino

28/2/01

15:43

Page 221

Gebruikte afkortingen

AGOG

=

Anonieme Gokkers en Omgeving Gokkers

BP

=

Bezoekbeperking

BRS

=

Bezoekers Registratie Systeem

EV

=

Entreeverbod

KSV

=

Kansspelverslaving

OASE

=

OSG Administratie Systeem

OSG

=

Onderzoeks- en spelcontrole groep (verouderde term, nu SRC)

SOGS

=

South Oaks Gambling Screen

SOGS5+

=

Respondent met een score van vijf of meer op de SOGS

SRC

=

Security & Risk Control (vroeger bedrijfsbeveiliging, OSG)

221

casino

28/2/01

222

15:43

Page 222

casino

28/2/01

15:43

Page 223

Verklarende woordenlijst

Beschermende maatregel = Een entreeverbod of bezoekbeperking. Bezoekbeperking = Een beperking van het aantal bezoeken aan vestigingen van Holland Casino tot maximaal 8 keer per maand. Een bezoekbeperking kan voor de duur van minimaal een half jaar, een jaar of voor onbepaalde tijd worden aangevraagd. Bezoekers = Als in de tekst de term bezoekers wordt gebruikt wordt verwezen naar alle bezoekers van Holland Casino zoals die tot stand zijn gekomen na weging van de onderzoeksdata op basis van de bezoekfrequentie. Entreeverbod = Een algeheel toegangsverbod voor alle vestigingen van Holland Casino gedurende een periode van een half jaar, een jaar of onbepaalde tijd. Frontoffice = Afdeling van Holland Casino verantwoordelijk voor onder meer de paspoortcontrole bij de entree. Geïnterviewde = Een probleemspeler bij wie een diepte-interview is afgenomen. OASE = Administratiesysteem dat gekoppeld is aan het bezoekersregistratiesysteem (BRS) en waar de gegevens van personen die een EV of BP hebben aangevraagd worden geregistreerd. Preventiebeleid kansspelverslaving = Het geheel aan maatregelen dat ter voorkoming van gokverslaving wordt genomen. Probleemspeler = Een respondent met een score van vijf of meer op de SOGS. Illegale circuit = Aanbieders van ‘casinospelen’ die geen officiële vergunning hebben maar gedoogd worden. Respondenten = Bezoeker van Holland Casino die aan de vragenlijst heeft meegedaan. Security & Risk Control = Vroeger de Onderzoek Spelcontrole Groep van de afdeling Bedrijfsbeveiliging. Voor een belangrijk deel verantwoordelijk voor de uitvoering van het preventiebeleid kansspelverslaving. Terugkomgesprek = gesprek dat met een medewerker van Holland Casino wordt gevoerd op het moment dat een beschermende maatregel afloopt.

223