Gastcollege Dirk Verhofstadt [De prof vraagt om tijdens het gastcollege rekening te houden met de verbanden die er zouden zijn met de cursus] Inhoud + uitwerking: Het gastcollege zal vooral gaan over de inhoud van Verhofstadts boek (nl het menselijk liberalisme). 2 kernideeën: • Liberalisme en de waarde van het liberalisme als een ethische waarde • Ethische aspecten met betrekking tot globalisering en anti-globalisme Opm: liberalisme wordt gezien als een ethisch geloofspad en zal dus niet de partijpolitieke betekenis bedoeld worden, maar wel in de politiek filosofische betekenis ervan. Vertrekken vanuit filosofische instelling: In de vorige eeuw waren er – volgens Verhofstadt - twee belangrijke filosofen: Popper en Wittgenstein. Ze hadden elkaar maar 10 minuten in hun leven ontmoet, maar toch liepen er een aantal raaklijnen tussen beiden: woonachtig in Wenen, beide waren Joods, ze moesten vluchten voor Nazi’s,… Ze hadden tegengestelde meningen omtrent de vraag: “Hoe je ten opzichte van filosofie, problemen - en in het bijzonder ethiek - moet aankijken”. Wittgenstein: schreef een bijzonder boek, waarbij elke zin begint met een nummer. Volgens Wittgenstein: alles wat erin staat, is tastbaar en meer moet je niet weten. → “Van dat waarover niet gesproken kan worden, moet men zwijgen” ⇒ Over zaken als ethiek kan je niets zeggen, ethiek is immers iets dat we elke dag gewaar worden. Harry Popper: kritisch rationalisme Hij schreef: “Open Society and its enemies” → Falsificatie methode: er zijn geen absolute waarheden. ⇒ alles moet getest kunnen worden. ⇒ Verhofstadt vraagt ons uit te gaan van Poppers visie: niets als algemene waarheid aannemen, alleen testbare objecten die je moet onderwerpen.
Joris Luckx 3H3
19 maart 2003
1
Anekdote: Tijdens hun 10 minuten durende ontmoeting, werd Wittgenstein kwaad en nam een pook uit de haard en dreigde tegen Potter: “noem eens 1 ding concreet dat niet in mijn boek beschreven staat”. Potter reageerde: “u mag geen gasten uitdagen met een gloeiende pook”, waarop Wittgenstein woest werd en de kamer verliet. → Potter is – volgens Verhofstadt - één van de meest onderschatte filosofen van de 20ste eeuw.
Deel I: liberalisme ↔ ethische grondslag stelt de mens centraal vrijheid is belangrijk Titel van Verhofstadt’s boek: “Menselijk liberalisme” → Hij kreeg bakken kritiek om de titel van het boek; sommigen vroegen hem of er dan ook zoiets bestond als een ‘onmenselijk liberalisme’? Het antwoord op deze vraag is neen; maar dit neemt niet weg dat er mensen zijn die de term ‘liberalisme’ misbruiken om hun eigen nationalisme, etnicisme, racisme,… een geur van waardigheid te geven. Vb: Haider,… Bij het menselijk liberalisme staan ‘de mens’ en ‘vrijheid’ centraal → Het is niet zo evident dat de mens centraal staat. vb: in het Stalin tijdperk was er een jongen van 14 die zijn vader verraadde en in naam van het systeem aangaf aan de geheime dienst, omdat zijn vader inging tegen het regime en hij het als zijn plicht beschouwde zijn vader aan te geven. → Er zijn achteraf ook standbeelden van die jongen gemaakt als voorbeeld voor de anderen. ⇒ De mens staat hier duidelijk niet centraal (wel het systeem). → vrijheid Volgens de verklaring van de rechten van de mens, bestaat vrijheid erin: “om te mogen doen wat de rechten van een ander geen schade toebrengt”. maar: dit is een te beperkte definitie vb: “als illegaal vrijwillig ergens gaan werken, maar je rechten zijn toch beperkt, je hebt geen statuut en hangt volledig af van diegene die je werk geeft”. ⇒ Er is dus een aanvulling nodig van deze definitie: “Vrijheid bestaat erin te mogen doen wat de rechten van een ander geen schade toebrengt, maar ook het belang van de samenleving en de biodiversiteit niet aantast”. Vrijheid is niet absoluut (= beperkt), maar we kunnen toch consumeren/ produceren/ … wat we willen.
Joris Luckx 3H3
19 maart 2003
2
Terugtrekken van de overheid in de jaren ’90 in een aantal samenlevingen is zover gegaan dat de overheid nu niet meer kan optreden tegen onmenselijke omstandigheden. Vb: Enron: enorm veel praktijken die niet door de beugel konden op het vlak van boekhouden,… → Bush zegt dat overheid terug een actievere rol zal spelen om dit soort zaken in de toekomst te kunnen vermijden. Individualisme als middel Als je tegenwoordig politieke debatten volgt of kranten leest dan hoor je vaak spreken over het “doorgeschoten individualisme”. ⇒ individualisme is niet hetzelfde als egoïsme, egocentrisme,… Mensen die jarenlang geen vrijheid hebben gekend die vinden wat wij noemen ‘vrije wetten’ veel belangrijker. indivualisme = “moreel principe waarmee ze de mens wil beschermen tegen het verdrinken in de massa, tegen verslaving, tegen autoritaire regimes,…” (Wislowa Szymborska, nobelprijswinares voor litteratuur in 1996) ⇒ Als dit niet zo is, dan is de mens geen mens, maar een ding. Adam Smith “Wealth of nations” en “Theory of moral sentiments” Smith maakt in dit laatste boek een onderscheid tussen: Unsocial passions → vervelende zaken, conflicten, burenruzies, naar de rechtbank moeten stappen,… Social passions → vormen van relaties waar men zich goed bij voelt (familie, beste vrienden,…) Selfish passions → persoonlijke emoties (vreugde, verdriet,…) ⇒ Mensen moeten beseffen wat ze kunnen zijn om via die passies te komen tot een aangenaam leven. Langs de ene kant de Selfish passions onderdrukken en langs de andere kant zoveel mogelijk Social passions nastreven. Imanuel Kant “handel zo dat de maxime van jouw handeling door je wil tot algemene wet zou worden” categorische imperatief: de mens is een doel op zich en nooit een middel vb hiervan zijn: dictators, fascisme, communisme,… “Du kannst, denn du sollst” → je hebt de plicht om ethisch te handelen ⇒ vrijheid leidt dus niet tot onverschilligheid Joris Luckx 3H3
19 maart 2003
3
John Rawls “A theory of justice” ⇒ Vrijheid aan de ene kant, rechtvaardigheid aan de andere kant. → De samenleving is een samenlevingsverband van autonome en rationele individuen. Wil sociale rechtvaardigheid via een gedachte-experiment: ⇒ sluier van onwetendheid → u inbeelden dat je niet weet dat je op dit ogenblik rijk of arm bent, blank of zwart,… → Mensen komen dan tot perfect evenwicht tussen rechtvaardigheid en vrijheid. Amartaya Senn “Vrijheid is voorlopig” → nobelprijs voor de vrede gewonnen ⇒ overheid is nodig! oa omwille van onderwijs, gezondheid, rechtbanken,… maar: essentieel is de vrijheid De maatschappij profiteert het meest als individuen zich maximaal kunnen ontplooien. Vb: Engeland: treinen geprivatiseerd maar: monopolie van overheid in handen van een privé-bedrijf → Nog slechtere zaak dan voorheen: privé bedrijven denken niet – of toch te weinig in termen van veiligheid, werkgelegenheid, … Faucoult Op het eerste zicht is hij de vreemde eend in het rijtje, maar hij hoort hier toch vermeld te worden. ⇒ “Vrijheid bestaat niet“ We zijn allemaal een soort van gedisciplineerde mensen (we moeten altijd opstaan, naar de les gaan, examens afleggen,…). Er is disciplinering, normalisering Vb: een kind dat niet mee kan in het onderwijs zal naar het bijzonder onderwijs moeten overstappen. → Redenering Faucoult, om daar tegen in te gaan moet je “hard werken aan uzelf”. ⇒ Opdat je een sterkere identiteit zou opbouwen. → Je hebt een identiteit nodig om neen te kunnen zeggen tegen disciplinering. onderscheid: politieke identiteit ↔ eigen identiteit vb: “wij zijn allemaal Belgen” vb: “ik ben Belg” “we zijn allemaal Christenen” → zeer belangrijk
Joris Luckx 3H3
19 maart 2003
4
Deel II: antwoord op het anti-globalisme Persoonlijk is Verhofstadt zeer blij met de antiglobaliseringsbeweging en de reden is dat er in Europa sinds de val van de Berlijnse muur in 1989 een soort van zelfgenoegzaamheid heerste bij de mensen, die dachten dat alles met de vrije markt wel in orde zou komen Type vb: Francis Fukuyama, hij schreef hier een boek over en stelde: “liberalisme heeft communisme definitief overwonnen en alle problemen zullen hierbij opgelost worden”. → overschatting liberalisme de anti-globalisten hebben een aantal zaken terecht aangeklaagd: Kinderarbeid Extreme armoede Milieuschade Schending van mensenrechten Misbruik door multinationals … De anti-globalisten hebben zeer diverse doelstellingen: het is absoluut geen homogene groep. Vb: Neo Marxisten (Ché en Marx; terugkeren naar vroeger), … → Ze stellen de juiste vragen, maar geven in Verhofstadts ogen de verkeerde antwoorden. ⇒ Het antwoord ligt juist in het systeem dat zij het meest bekampen, namelijk in de vrije markt. Dirk Verhofstadt: “de vrij markt bestaat niet, ze is een utopie” oa protectionisme van de rijke landen (Europese Unie, VS, Japan,…): het uitdelen van subsidies, invoerquota,… → oneerlijke concurrentie Grootste slachtoffers hiervan: de arme landen → Meeste mensen in arme landen zijn werkzaam in de landbouw (wereldwijd: +/70%). Exportsubsidies: → Subsidies geven om te kweken, maar ook subsidies uitdelen voor het afzetten van overschotten in het buitenland aan prijzen die onder de lokale prijzen liggen. Rijke landen verstevigen hun positie in Wereldbank, wereldhandelsorganisatie en IMF. → Veel initiatieven die ingevoerd worden zijn er niet op gericht om bv de landbouw te subsidiëren in de arme landen, maar om de schulden van deze landen af te betalen aan de banken.
Joris Luckx 3H3
19 maart 2003
5
Seattle (officieuze start van het anti-globalisme): Er waren daar ook arbeiders uit de staal industrie die opperden voor meer protectionisme (wat ook gebeurd is). → Duidt nogmaals de heterogeniteit van de groep aan. Samengevat: er bestaat geen vrije markt: Protectionisme Monopolies, kartels, prijsafspraken Geen eigendomsrechten ↔meeste mensen zijn zeer actief, maar ze opereren in de illegaliteit; vb: er zijn 10miljoen boeren in Rusland, maar nog maar 3 miljoen heeft echter eigendomstitels. ⇒ Desondanks geeft deze vorm van samenleving toch de beste resultaten. Resultaten van de vrije markt In de jaren ’60 voerden landen als Zuid-Korea, Hong-Kong, Taiwan,… ook de vrije markt in en in relatief korte termijn waren zij er beter aan toe. Dit proces is nu ook aan de gang met China en Japan. Vb: Zambia en Taiwan hadden zelfde graad van ontwikkeling; en nu is Taiwan 27 keer rijker dan Zambia dankzij vrije markt. Multinationals Belangrijke figuren: Naomi Klein; zij wordt beschouwd als de belangrijkste spil binnen het antiglobalisme Kalle Laon → Zetten zich af tegen de – invloed van de – multinationals. → Zij beogen betere lonen en condities voor de werknemers. ! Ze vergeten echter 1 ding: de lokale bevolking is er beter aan toe onder een multinational dan onder een lokaal bedrijfje. Gevaar bij het maken van afspraken tussen multinationals en de overheid: Shell in Nigeria Birma Shell in Nigeria: multinational die een akkoord maakt de overheid, dit geeft een soort monopolie en dit kan zeer slecht zijn voor de lokale bevolking. Nigeria is in wezen één van de rijkste landen ter wereld (rijke grond), maar de inwoners horen bij de armste ter wereld. + Moord op een Nigeriaanse schrijver. Macht van de consument: → Dit wordt vooral geïllustreerd in het geval van Birma: door de negatieve reacties (druk publieke opinie) trokken verscheidene multinationals weg uit Birma. “please use your liberty to provoke ours”, dit is een citaat van Nobelprijswinnares die in Birma woont. ⇒ goed imago steeds belangrijker voor multinationals Joris Luckx 3H3
19 maart 2003
6
code of conduct opm: de anti-globalisten overdrijven graag. Milieu Argumenten van de anti-globalisten op dit vlak zijn minder krachtig en minder overtuigend. beter onder vrije markt: Competitie en creativiteit noodzakelijk in een echte concurrentiestrijd Belang van democratie Politieke tegenkrachten, oa partijen die de groene gedachtegang willen verdedigen. Ook reguleren Belang van toekomstige generaties ⇒ Pas wanneer er een vrije markt is, wanneer er mogelijkheden zijn voor mensen/ bedrijven om nieuwe initiatieven te nemen die gezonder/ milieuvriendelijker/ veiliger zijn, dat er ook meer kansen komen om eventuele criticasters te overtuigen. Locke: “je mag zoveel nemen van de natuur als je maar van dezelfde kwaliteit achterlaat aan de anderen”. Kinderarbeid Het betreft hier 250 miljoen kinderen tussen de 5 en 14 jaar. → Vooral in de landbouw en lokale bedrijven actief. Vb: Ikea had bepaalde producten die door kinderarbeid verkregen waren. → Opletten voor verschuivingen; anders komen die kinderen misschien in prostitutie terecht (moeten immers inkomen hebben om te overleven). ⇒ Kinderarbeid is ethisch onaanvaardbaar Ontwikkelingshulp: India, Bangladesh, Brazilië,… Vb: geld geven aan de moeder als ze het kind naar school brengt (2 vliegen in 1 klap: kinderen gaan naar school en gezin heeft een inkomen). Intellectuele eigendomsrechten Farmaceutische industrie 95% van alle research en development in het westen Verhofstadt is voorstander van eigendomsrechten omdat men anders niet meer zal investeren in onderzoek en ontwikkeling naar nieuwe en betere geneesmiddelen. Maar: mogelijkheid om patenten af te kopen voor landen die het echt nodig hebben. Kyoto Opwarming van de aarde met 5,8°C tegen 2100 Opm: Kyoto moest normaal het eerste doelwit van de atoombom worden, maar omwille van de historische waarde werd toch Hiroshima gekozen. ⇒ Als Kyoto niet wordt uitgeoefend dan zal de schade veel groter zijn dan in Hiroshima. Joris Luckx 3H3
19 maart 2003
7
Tobin taks Onrealistisch Alle landen moeten het toepassen om effectief te zijn Spah taks → kan de markt niet volgen, de markt is sneller Immigratie Europa sluit zijn grenzen. Ontwikkelingshulp 0,7 % norm wordt nog maar gehaald in 5 landen België: 0,42% EU: 0,32% VS: 0,3% Verhofstadt is groot voorstander van ontwikkelingshulp: je moet armen, zieken en ouderen niet alleen in onze maatschappij helpen, maar ook in arme landen. Criticasters : het is maar kunstmatig Voorwaarde1: Ontwikkelingshulp moet ongebonden zijn (>< VS) Voorwaarde2: Ontwikkelingshulp moet steeds tijdelijk zijn (en dus niet tot verrijking van de lokale dictator). Gericht op: Onderwijs, ziekenhuis, infrastructuur Extreme armoede 1,2 miljard mensen leven van 1$ per dag ⇒ Er bestaat een actieplan van de Verenigde Naties om tegen 2010 de armoede met de helft te verminderen. Duurzame ontwikkeling Is ontwikkeling die voorziet in de behoefte van de huidige generatie zonder afbreuk te doen aan de mogelijkheden van de volgende generatie. Onze plicht Argument van de Duitsers in verband met de tweede wereldoorlog en de vervolging van de Joden: “wir haben es nicht gewusst” → Dit gaat steeds minder op in onze maatschappij; we weten steeds meer (vb: steniging vrouw in Nigeria). → Opletten voor de objectiviteit van de media! er zijn steeds 3 schuldigen: opdrachtgevers, uitvoerders en opzij-kijkers Belang van individualisme en personalisme (= aan anderen iets geven zonder direct iets terug te verwachten). Toekomst Kyoto ↔ grensoverschrijdend ! Verspreiding klein wapens; er is hier akkoord over Universele verklaring van de rechten van de mens, deze rechten kunnen afgedwongen worden via het internationaal strafgerechtshof. Joris Luckx 3H3
19 maart 2003
8
⇒ Internationaal strafgerechtshof is een bemoedigend begin (ook al hebben VS, China, Rusland,…het niet officieel erkent). → Grensoverschrijdend ! → Je kan niet meer doen wat je wil. houding tov cultuurrelativisme Mensen worden niet geboren als Belg, als Fransman of Nigeriaan, maar wel als wereldburger. ⇒ Wereldburger (Kant): elke mens heeft unieke kenmerken waar niet aan geraakt mag worden. Vb: we aanvaarden niet meer dat mensen gestenigd worden,…
Joris Luckx 3H3
19 maart 2003
9
