Dirk Dronkers

  DIRK’S  DRUM  SERVICE  

Luisterend  Drummen   Op  een  andere  manier  leren  drummen     Dirk  Dronkers   31-­‐1-­‐2014                            

Muziek  is  een  heel  belangrijk  en  essentieel  onderdeel  in  de  ontwikkeling  van  het  kind.  Wanneer  dit   namelijk  goed  gebeurd  kan  dit  sociaal  gedrag  en  intelligentie  verbeteren.  Dit  is  reden  genoeg  om   mijn  toegepast  educatie  op  te  schrijven  en  te  delen,  waardoor  geïnteresseerden  en  critici  kunnen   gaan  reageren  op  mijn  lespraktijk  

   

Inhoudsopgave   Inleiding...................................................................................................................................................3   Waar  te  beginnen?..................................................................................................................................4   Contact  opbouwen ..........................................................................................................................4   Overzicht .........................................................................................................................................4   Het  nut ............................................................................................................................................4   Saai!.................................................................................................................................................5   Drummen  vs  oefenen......................................................................................................................6   ‘Beelddenkend’  en  ‘op  je  oren  spelen’............................................................................................6   Fout! ................................................................................................................................................7   Uiteindelijke  doel ....................................................................................................................................8   Plaatsingsoefeningen,  gehoorontwikkeling  en  roffel  techniek .......................................................8   Improvisatie ..................................................................................................................................10   Band ......................................................................................................................................................11   All  in  one........................................................................................................................................11   Persoonlijke  noot ..................................................................................................................................12   Voorbeelden  uit  de  praktijk  wat  betreft  persoonlijke  positieve  aanpak.......................................12   Overkoepelend  leermodel.............................................................................................................13   Wens .............................................................................................................................................14   Bijlagen..................................................................................................................................................15   Bibliografie ............................................................................................................................................18                     2    

 

Inleiding     Wanneer  je  met  slagwerkers  aan  de  praat  komt,  heb  je  grote  kans  dat  ze  weer  eens  beginnen  over   hun  grootse  trauma:  de  pannenkoeken  pannenkoeken…    Elke  slagwerker  ziet  dan  die  RR  LL  weer   voor  zich  en  het  oneindig  oefenen  tot  dat  de  roffel  eindelijk  begon  te  lopen.     Dit  is  echt  hét  voorbeeld  van  de  klassieke  manier  van  lesgeven:  ’dit  moet  je  doen  en  volgende  week   moet  je  het  kunnen’.  Geen  tips  and  tricks,  geen  handvatten  om  mee  aan  het  werk  te  kunnen.   Vroeger  toen  iedereen  nog  1  hobby  had  én  er  geen  sociale  media  was  én  de  (spel)computer  nog  niet   bestond,  had  je  de  tijd  om  te  gaan  oefenen.  Tegenwoordig  is  die  tijd  er  niet  meer  en  wordt  er  van  je   verwacht  dat  je  de  hele  dag  online  bent  en  je  leert  op  school  antwoorden  te  kunnen  vinden  op  het   internet.  Tijd  voor  verdieping  is  er  niet  en  tijd  kost  geld,  dus  dan  maar  snel  verder.     Hoe  kun  je  studenten  dan  nog  bereiken?  Hoe  kun  je  ze  werkelijk  nog  iets   leren?  Is  meegaan  met  die  snelheid  dan  de  enige  oplossing  voor  dit  probleem?   Ik  denk  een  passend  en  verantwoord  antwoord  te  hebben  op  deze  vragen.  Met  praktijk  voorbeelden   wil  ik  graag  deze  antwoorden  verduidelijken  en  zo  mijn  ervaringen  op  papier  zetten.  Ik  wil  hiermee   inzicht  geven  in  mijn  benadering  van  het  lesgeven.  Het  gaat  in  dit  geval  om  het  overbrengen  van  mijn   kennis  betreft  het  drummen.     Al  snel  ben  ik  er  achter  gekomen  dat  dit  overbrengen  veel  meer  omhelst  dan  alleen  lesstof.  De   ontwikkeling  van  de  student  lijkt  vaak  erg  veel  parallellen  te  hebben  met  zijn/haar  dagelijkse  leven.   Wanneer  er  wat  in  zijn/haar  leven  gebeurd,  heeft  dat  ook  invloed  op  zijn/haar  ontwikkeling  achter   het  drumstel.  Zo  wordt  het  instrument  (drumstel)  de  spil  tussen  beide  werelden.     Daarnaast  is  er  nu  onderzoek  geweest  naar  de  invloed  van  het  beoefenen  van  een  instrument  op   kinderen.  Hieruit  blijkt  dat  het  een  verbetering  veroorzaakt  op  zaken  als  sociaal  gedrag  en   intelligentie.  (Mark,  2001)     Ik  hoop  met  mijn  manier  van  lesgeven  een  bijdrage  te  leveren  aan  de  ontwikkeling  van  de  educatie   die  nodig  is  om  muziek  goed  over  te  kunnen  brengen  aan  de  jeugd  van  tegenwoordig.  Ondanks  dat   ze  er  wat  voor  moeten  doen  en  het  minder  snel  en  flitsend  gaat  dan  een  videogame,  merk  ik  dat  ik  ze   kan  blijven  boeien  voor  wat  muziek  te  bieden  heeft.  Dus  dan  zal  er  vast  wel  iets  goeds  inzitten.     Dirk  Dronkers   Neede  2014                              

3  

 

Waar  te  beginnen?     Contact  opbouwen   De  snelheid  waar  een  kind  mee  te  dealen  heeft,  ligt  momenteel  erg  hoog.  Om  het  kind  te  begrijpen   en  mee  te  kunnen  gaan  in  zijn/haar  gedachtes  (snelheid),  is  een  goed  contact  met  hem/haar  nodig.     Door  middel  van  gesprekjes  is  goed  te  achterhalen  waar  interesses  liggen  en  wat  het  kind  zo  al   meemaakt.  Lesgeven  is  veel  meer  dan  alleen  controleren  van  en  het  meegeven  van  huiswerk.  Zeker   met  in  de  context  de  ontwikkeling  die  een  kind  er  mee  kan  opdoen,  is  een  persoonlijke  begeleiding   eigenlijk  een  vanzelfsprekendheid.  Hierdoor  kun  je  als  docent  ook  meekrijgen  wat  er  momenteel   populaire  is  qua  muziek.  Hiermee  zorg  je  dat  je  een  ´populaire´  opleiding  blijft  bieden.  (definitie  van   popopleiding)     Wanneer  er  muzikale  interesses  (muziekstijl/artiest)  duidelijker  worden,  is  er  al  een  handvat  om  het   kind/student  zijn/haar  interesse  mee  vast  te  houden.     Overzicht   Mijn  ervaring  is  dat  een  student  er  baad  bij  heeft,  duidelijk  te  blijven  in  wat  je  aan  het  doen  bent  en   waar  je  naar  toe  werkt.  Overzicht  geeft  rust  en  werkt  goed  voor  de  beeldvorming.  Het  is  met  nieuwe   technieken,  net  als  een  blokkendiagram  die  je  steeds  verder  uitbreid.     In  de  eerste  lessen  komen  de  basis  zaken  zoals  alle  mogelijke  figuurtjes  (te  maken  met  4  16de  noten.   Dit  omdat  veel  populaire  muziek  ‘recht’  is  en  een  even  aantal  slagen  heeft,  in  tegenstelling  tot   shuffle)  aan  bod.  Doordat  ik  alle  mogelijkheden  heb  genoteerd  op  een  blaadje,  krijgt  de  student   direct  overzicht  van  hoeveel  figuurtjes  er  überhaupt  zijn.  Dan  is  het  concreet  waar  je  naartoe  werkt.   Anders  kan  het  oneindig  lijken  voor  studenten.  Zeker  in  deze  tijd  is  overzicht  cruciaal  voor  de   motivatie  en  concentratie.     Wat  ook  werkt  is  de  student  te  laten  merken  dat  ze  verschillende  figuurtjes  al  kennen,  maar  dat   alleen  nog  niet  weten.  Zij  zullen  meteen  een  liedje  als  ‘vader  Jacob’  kunnen  spelen  (elk  woord  is  een   slag).  Daarin  zitten  al  verschillende  figuurtjes.  Of  denk  aan  ‘jin-­‐go-­‐bell’,  dat  is  ook  een  bekent   melodietje.  Door  een  melodietje  te  geven  aan  een  figuurtje,  ontstaat  er  veel  sneller  een   beeldvorming  van  de  klank  die  zal  gaan  komen.       Door  deze  persoonlijke  aandacht  en  overzicht  merk  ik  dat  studenten  even  weer  wat  rust   ondervinden  en  dat  zorgt  ervoor  dat  ze  zich  beter  kunnen  gaan  concentreren  op  wat  de  les  gaat   brengen.     Het  nut   Iedereen  herinnert  zich  het  erin  stampen  van  Frans  woordjes  op  de  middelbare  school  en  hoe  snel  je   ze  weer  vergeten  was.  Wanneer  je  niet  oppast  gebeurd  dit  ook  met  het  lesgeven.  De  klassieke   manier  van  lesgeven  is  dat  je  boeken  afwerkt  en  de  didactiek  aan  het  boek  overlaat.   Voor  sommigen  zal  het  boek  werken,  maar  voor  heel  veel  ook  niet.  Omdat  het  totaal  niet  persoons-­‐   en  tijdgeestgebonden  is,  kan  een  student  zich  er  ook  niet  mee  (ver)binden  en  verliest  het  zijn/haar   aandacht.  Bijvoorbeeld;  voor  sommigen  gaat  het  boek  te  snel  en  voor  anderen  te  langzaam.   In  veel  gevallen  leren  de  studenten  ook  nog  eens  puur  en  alleen  het  opgeschreven  ritme.  Daardoor   gebeurd  het  vaak,  dat  wanneer  je  vraagt  of  ze  even  wat  kunnen  drummen,  ze  antwoorden  met:  ”Wat   moet  ik  spelen  dan?  Ik  heb  geen  idee,  want  ik  heb  geen  boek.”     4    

  Wat  er  mist  in  beide  gevallen  is  ‘het  nut’  van  wat  je  gaat  leren.  De  Frans  woordjes  (van  het   voorbeeld)  vergeet  je,  omdat  je  domweg  de  rest  van  de  dag  geen  Frans  praat.  Bij  het  klassiek   drummen  leer  je  puur  wat  de  noten  vertellen,  maar  dat  betekent  nog  niet  dat  je  kunt  drummen.   Daarmee  bedoel  ik,  dat  je  beseft  wat  je  geleerd  bent  en  dat  zelf  kunt  reproduceren  en  daadwerkelijk   toepassen  in  andere  situaties/ritmes.   Wanneer  je  leert  met  een  doel  voor  ogen  (het  nut  ervan  inziet),  gaat  het  niet  het  ene  oor  in  en  het   andere  weer  uit,  maar  blijft  het  geleerde  beter  hangen,  omdat  het  een  aanknopingspunt  biedt  voor   een  vervolg  op  het  geleerde.   HOE  je  precies  het  aan  de  student  kunt  uitleggen,  hangt  van  de  leerling  af.  Door  bijvoorbeeld  zijn   interesses  te  gebruiken,  of  een  duidelijk  toekomstbeeld  voor  te  schetsen  kan  het  nut  duidelijk   worden  gemaakt  en  zo  de  interesse  worden  gewekt.     Sommige  studenten  zullen  het  trucje/nieuwe  techniek  snel  door  hebben  en  andere  zullen  het  vaak   moeten  doen  om  het  onder  de  knie  te  krijgen.  Maar  wanneer  het  nut  inzichtelijk  wordt  blijft  het   hangen  en  kan  het  door  de  hersenen  worden  opgeslagen  en  verwerkt.     Wanneer  het  nut  ervan  wordt  ingezien,  kan  een  student  bij  een  totaal  andere  oefening  dit  trucje/nut   weer  terughalen  en  toepassen.  Dan  hebben  we  het  over  metacognitieve  vaardigheden  (Valcke,   2010).     Saai!   Wanneer  je  iets  nieuws  leert,  kunnen  dingen  moeilijk  lijken  en  ga  je  er  aan  werken.  Door  deze   vlieguren  word  het  proces  geautomatiseerd  en  verloopt  het  steeds  makkelijker.  Een  duidelijk  teken   wanneer  een  oefening  (ik  geef  het  de  naam  ‘trucje’)  er  in  zit,  is  wanneer  de  student  de  oefening  als   ‘saai’  gaat  ervaren.  Dat  is  precies  het  moment  dat  de  oefening  een  nieuwe  lading  kan  krijgen  cq   technisch  verder  uitgediept  kan  worden.     Erg  belangrijk  is  om  alles  is  behapbare  stappen  te  doen.  Wanneer  een  ritme/trucje/oefening  er  goed   in  zit  en  dus  ‘saai’  begint  te  worden,  kan  er  1  ding/ledemaat/tel  verandert  worden.  Cruciaal  is  dat  de   context  duidelijk  blijft  en  steeds  terug  gehaald  word.  Zo  leren  je  oren  wie  wat  doet.  Elke  drummer  zal   herkenning  dat  wanneer  iets  fout  gaat,  je  `hoort`  dat  het  niet  goed  ging.  Je  weet  dan  vaak  niet  wat  er   precies  misging,  maar  doordat  je  hoort  dat  het  misging  ontstond  er  een  kortsluiting  en  stopte  je  met   spelen.  Hieruit  blijkt  dat  je  oren  dus  wel  degelijk  invloed  hebben  op  wat  je  aan  het  doen  bent.  Je   traint  met  elke  oefening  je  oren  (zij  herkennen  de  melodie  van  een  oefening),  waardoor  je  het  gaat   herkenning  ipv  berekenen  welke  handen  je  moet  aansturen  (hierin  zit  ook  de  sleutel  naar  snelheid).   Je  oren  hebben  namelijk  de  nijging  als  eerste  je  voorkeurshand  te  horen.  Wanneer  er  een  oefening  is   waarbij  een  duidelijk  accent  door  jouw  niet-­‐voorkeurshand  wordt  gespeeld,  ontstaat  er  die   kortsluiting.  Daar  willen  we  langzaam  vanaf  (onafhankelijkheid).  We  moeten  dat  onze  oren  opnieuw   aanleren,  zodat  er  niet  meteen  kortsluiting  plaatsvindt  wanneer  je  oren  ‘denken’  dat  je  met  (voor   rechtshandigen)  rechts  slaat  terwijl  je  hersenen  weten  dat  het  links  is.     De  ontwikkeling  van  de  oren  is  er  heel  belangrijk  voor  zaken  als  snelheid  en  onafhankelijkheid.  Hierin   zitten  2  aspecten:  het  lezen  (zien/beeld  denken)  en  het  horen  (op  je  gevoel  spelen/gokken).  Ik  schrijf   hier  'gokken',  omdat  zeker  in  het  begin  studenten  snel  iets  naspelen  wat  ze  horen.  Ze  gokken  er  op.   Ook  autodidacten  'gokken'  vaak,  wat  ze  horen.  De  uiteindelijke  manier  van  op  je  oren  spelen,  is  de   perfecte  combi  tussen  beseffen  en  soundvoorstelling.  Des  te  meer  alleen  de  klank  (je   klankvoorstelling  van  wat  je  wilt  gaan  spelen)  het  uitgangspunt  wordt,  des  te  sneller  en  complexer   iemand  kan  spelen.  Al  het  houvast  van  het  denken  moet  je  dus  loslaten  om  sneller  te  kunnen.     Aan  de  manier/volume  van  spelen  kun  je  als  docent  ook  horen  waar  de  student  zelf  naar  luistert.   Alles  wat  de  student  namelijk  belangrijk  vind/houvast  aan  heeft,  speelt  deze  harder  dan  andere    

5  

  slagen.  Wanneer  alles  even  hard  wordt  gespeeld  let  de  student  dus  nog  op  alles.  Hij/zij  heeft  nog   geen  voorstelling/melodietje  gemaakt.     Over  deze  2  aspecten  verderop  meer.     Drummen  vs  oefenen   Naast  dat  het  nut  dan  duidelijk  moet  zijn  van  de  oefening,  moet  het  ook  geïntegreerd  gaan  worden  in   het  spel.  Dit  voorkomt  dat  de  student  elke  keer  wanneer  deze  wilt  gaan  drummen  een  boek  nodig   heeft.     Alles  wat  de  leerling  leert  komt  als  het  ware  in  een  vijver  terecht,  waardoor  deze  steeds  groter   wordt.     De  andere  kant  op  werkt  natuurlijk  ook  en  is  misschien  nog  wel  belangrijker.  Wanneer  de  oefening   ‘saai’  is  geworden,  kunnen  trucjes  uit  de  vijver  worden  gehaald  om  die  toe  te  passen  op  de  oefening.   Voorbeelden  hiervan  zijn  te  vinden  op  pagina  16.  Zo  blijft  alles  vers  en  worden  ze  ook  letterlijk   toepasbaar  …  en  dus  nuttig…     Het  gaat  dus  van  oefenen  naar  drummen  en  van  drummen  naar  oefenen.  Drummen  is  dat  gedeelte   wat  de  student  al  kan  en  kent.  Wanneer  deze  wat  nieuws  wilt  leren,  zal  deze  de  oefening  onder  de   knie  moeten  krijgen  en  daarvoor  wat  moeten  gaan  doen:  oefenen.  Vlieguren  maken;  dat  klinkt  vaak   wat  vriendelijker  dan  oefenen.  De  meeste  leerlingen  hebben  al  een  apathie  opgebouwd  voor  de   woorden  “oefenen”  en  “huiswerk”.     Ik  begin  de  les  ook  altijd  met  de  vraag:  “Wat  hebben  we  de  vorige  keer  gedaan?”  Simpelweg  om  te   achterhalen  of  de  student  nog  weet  om  welk  trucje  (oefening)  het  de  vorige  keer  ging.  Wanneer  de   student  mij  kan  uitleggen  wat  het  trucje/oefening  inhield,  weet  ik  dat  het  is  blijven  hangen.   Zelfs  wanneer  de  student  niks  heeft  kunnen  oefenen,  maar  wel  weet  wat  de  oefening  was  (door  er   over  na  te  denken  en  de  oefening  kan  reproduceren),  weet  ik  dat  het  trucje  is  blijven  hangen.   (Benedictus,  2004)     ‘Beelddenkend’  en  ‘op  je  oren  spelen’   Ik  heb  het  er  net  al  even  over  gehad.  Sommigen  zijn  beelddenkend  en  anderen  werken  juist  met  hun   oren.  Wanneer  een  student  beelddenkend  is,  dan  leest  die  graag  van  papier  om  het  beeld  erbij  te   hebben.  Wanneer  een  student  alles  op  zijn  oren  doet  (vaak  zijn  dit    autodidacten),  probeert  hij/zij  mij   net  zolang  over  te  halen  om  het  nog  eens  voor  te  spelen,  zodat  deze  hem  vaak  direct  kan  naspelen.     Dit  zijn  wel  de  2  kanten  die  ontwikkeld  moeten  worden,  maar  dan  wel  in  balans.  De  ene  student  zit   nu  aan  de  ene  kant  en  heeft  juist  van  de  andere  kant  wat  nodig  en  vise  versa.     Want  beide  kanten  zijn  goed,  mits  ze  in  balans  zijn   Je  hebt  beide  kanten  namelijk  nodig:  wanneer  je  beelddenkend  bent,  kun  je  de  slagen  voor  je  zien  en   ook  veranderingen  kun  je  in  beeld  aanpassen.  Maar  je  bent  niet  instaat  het  te  horen  wat  er  staat.   Daardoor  mis  je  de  mogelijkheid  spontaan  een  ritme  te  kunnen  spelen  en  op  gehoor  een  ritme  te   reproduceren.  Je  bent  zeg  maar  analytisch.     Wanneer  je  alles  op  je  oren  doet,  ben  je  niet  in  staat  om  specifieke  slagen  aan  te  pakken  en  te   wijzigen.  Alleen  wanneer  iets  voor  wordt  gespeeld  kun  je  het  reproduceren.  Je  mist  het  vermogen   om  je  ritmes  met  de  geleerde  kennis/technieken  te  verrijken.  Je  bent  zeg  maar  emotioneel,  maar  je   kunt  niks  aanpakken.   6    

    Zeker  hoogbegaafde  kinderen  doen  vaak  alles  op  hun  oren.  Ze  kunnen  makkelijk  iets    reproduceren   zonder  te  hoeven  nadenken.  Omdat  ze  het  na  de  eerste  keer  meteen  kunnen  naspelen,  weten  ze  ook   al  dat  ze  die  week  niet  meer  hoeven  te  oefenen.  Mijn  ervaring  is  dat  deze  kinderen,  die  dan  ook  nog   eens  de  prestatiedruk  voelen,  dan  snel  down  zijn  wanneer  het  niet  meteen  lukt.  Ook  zijn  zij  vaak   liever  lui  dan  moe.  Deze  groep  uitdagen  is  een  uitdaging  op  zich!  Studenten  die  alles  op  hun  oren   spelen  kun  je  uitdagen  door  1  specifieke  slag  aan  te  passen.  Bijvoorbeeld  door  deze  op  een  andere   trommel  te  doen.  Zo  kun  je  het  ritme  verder  uitdiepen  en  wordt  de  leerling  gedwongen  om  meer   specifieker  te  werken  en  het  ritme  in  beeld  te  krijgen.  Wanneer  ze  doorkrijgen  dat  ze  instaat  zijn  om   ritmes  zelf  te  verdiepen,  merken  ze  dat  ze  die  gave  hebben  en  gaan  ze  er  ook  steeds  meer  mee  doen.   Maar  je  moet  ze  dit  wel  laten  ervaren  voordat  ze  er  iets  mee  gaan  doen.     Een  voorbeeld  bij  het  maar  van  blad  blijven  lezen,  is  wanneer  ze  niet  in  staat  zijn  om  zomaar  een   ritme  te  verzinnen.  Een  houvast  is  dat  ze  het  *basisritme  kunnen  gaan  spelen,  wanneer  ze  niet  weten   wat  ze  moeten  gaan  doen.  Dan  geef  je  ze  bekende  technieken  die  ze  dan  moeten  gaan  integreren.   Daarmee  ontwikkelen  ze  hun  oren  en  ervaren  zij  dat  ze  eigenlijk  meer  kennis  in  huis  hebben  dan  zij   dachten.     Zeer  jonge  studentjes  hebben  niets  met  noten.  Wat  zij  wel  kennen  zijn  volksliedjes  als  ‘Vader  Jacob’   en  de  nodige  Sinterklaas  en  kerst  liedjes.  Zij  zijn  direct  instaat,  mits  zij  bekend  zijn  met  het  liedje,  de   melodie  (met  tekst)  al  zingend  ook  op  trommels  te  slaan.  Wanneer  je  ze  dit  op  papier  aanreikt   ‘zeggen’  die  noten  hun  niks,  maar  wel  wanneer  er  een  melodie  aan  vastzit.  Dit  is  de  omzetting  van   melodie  naar  noten.  De  noten  worden  in  plaats  van  theorie  een  herkenning,  gekoppeld  aan  een   melodie.     In  mijn  ogen  is  dit  de  gouden  combinatie  wanneer  zij  een  *figuurtje  zien  en  daar  direct  een   melodietje  bij  hebben.  Denk  aan  2  16den  en  1  8ste;  dat  is  jin-­‐go-­‐bells.  Het  is  voor  latere  zorg  dat  ze   kunnen  analyseren  dat  het  2  16de  noten  zijn  met  een  8ste,  omdat  je  ze  kunt  ontcijferen  aan  2  of  1   horizontaal  streepje,  enz.     Net  als  dat  ze  mij  herkennen  van  10  meter  afstand  en  weten  dat  ik  Dirk  heet  en  daarmee  klaar.  Het   zou  wat  zijn  dat  ze  eerst  mijn  hoofd  moeten  analyseren  en  dan  mijn  kleren  en  mijn  schoenen…  het   gaat  om  de  herkenning  en  de  melodie.  Dat  is  ook  de  truc  met  'a  vu'  lezen;  doordat  de  lezer  direct  er   een  melodie/klankvoorstelling  van  kan  maken,  is  deze  instaat  het  meteen  weg  te  spelen.   Ook  wanneer  een  student  het  ritme  kan  beatboxen  (dat  is  drums  nazingen),  kan  deze  hem  direct  en   correct  spelen.     Fout!   Wanneer  een  student  het  ritme  “fout”  speelt,  is  het  ook  goed  om  te  vragen  of  deze  het  ritme  wil   voorzingen/beatboxen.  Daarmee  kan  worden  na  gegaan  of  deze  de  juiste  voorstelling  van  het  ritme   heeft  gehad.  Het  kan  goed  zijn  dat  deze  precies  speelt  zoals  deze  het  ritme  zich  had  voorgesteld.  Dan   kan  er  niet  worden  gesproken  over  het  “fout”  spelen  van,  maar  over  een  ander  voorstelling  van  het   ritme/melodie  hebben.     Ik  ben  ook  niet  van  het  woord  “fout”,  maar  meer  van  het  woord  “anders”.  Het  kan  gebeuren  dat  er   juist  door  een  “fout”  er  iets  veel  mooiers  ontstaat.  Maar  meer  is  de  vraag  “waarom”  een  leerling  het   “anders”  speelt  dan  ik  van  hem/haar  gevraagd  heb.  Het  kan  goed  zijn  dat  hij/zij  het  “anders”  heeft   begrepen  en  dan  was  het  mijn  “fout”  dat  ik  het  niet  goed  heb  uitgelegd.  Daarbij  komt  dat  ik  dan  een   andere  invalshoek  zal  moeten  gebruiken  om  duidelijk  te  maken  wat  ik  wens  dat  de  student  gaat   spelen.      

7  

 

Uiteindelijke  doel     Het  ultieme  wat  elke  drummer  zou  kunnen  bereiken  (in  mijn  opinie)  is  dat  je  kunt  spelen  wat  je  in  je   hoofd  verzint.  Dit  doel  blijkt  (gelukkig)  onhaalbaar,  omdat  wanneer  je  alles  zou  kunnen  je  de  ultieme   drummer  zou  zijn  en  daarmee  alles  kan.  Er  zijn  te  veel  ontwikkelingen  op  drumgebied  om  alles  te   kunnen  beheersen  en  te  integreren  in  je  spel.     Maar  dit  doel  is  ook  op  lager  niveau  te  bereiken.  Elke  keer  wanneer  er  een  oefening  gedaan  wordt,   kan  dit  gezien  worden  als  een  uitgangspunt/doel.  Vanuit  dit  uitgangspunt/doel  kunnen  er  oude   technieken  in  worden  betrokken.  Zo  blijft  alles  levend  en  worden  ze  steeds  nuttiger.  De  student  kan   zelf  aangeven  wanneer  zijn  doel  bereikt  is.  Dit  kunnen  doelstellingen  zijn  als:  “Ik  wil  in  een  band   kunnen  spelen”,  “Ik  wil  een  bepaalde  stijl  beheersen.”  

  Figuur  1  Schematisch  overzicht  doelen  van  de  drumlessen  

Wanneer  dit  trucje  (het  geleerde  toe  te  passen  in  reeds  bekende  ritmes,  waardoor  nieuwe   ritmes/fills  ontstaat.  Zie  bijlagen  voor  een  voorbeeld.)  werkelijk  begrepen  word  en  zelf  door  de   student  toegepast  kan  worden,  dan  zal  de  student  in  staat  zijn  om  compleet  nieuwe  en  frisse   fills/ritmes  te  creëren.  Dat  betekent  dat  de  student  zich  zelf  nieuwe  dingen  kan  aanleren.  Het  mooie   is  ook  dat  wanneer  de  student  een  variatie  mooi  vind,  daarmee  meteen  aan  zijn  stijl  werkt.  Door   verder  te  gaan  met  de  dingen  die  hij  mooi  vind,  en  die  dingen  te  laten  die  hij  niet  mooi  vind,  filtert  de   student  zijn  eigen  lesmateriaal  en  ontwikkelt  deze  zijn/haar  eigen  stijl.     Of  terwijl;  door  hierin  (“vind  ik  iets  mooi  of  niet”)  naar  de  student  te  luisteren  kan  de  student  zichzelf   blijvend  ontwikkelen.  Als  docent  kun  je  nieuwe  ideeën  aandragen  en  kan  de  student  er  mee  verder   gaan  of  niet.  Zo  voorkom  je  dat  een  student  eenzijdig  kan  gaan  worden.     Plaatsingsoefeningen,  gehoorontwikkeling  en  roffel  techniek   Hierbij  kan  gedacht  worden  aan  alle  mogelijke  variaties  waarbij  alle  mogelijke  plaatsen  binnen  een   oefening  afgaat.  Neem  bijvoorbeeld  het  *basisritme.  Je  gaat  nu  met  de  basdrum  alle  hihats  langs.   Daarmee  kun  je  achteraf  zeggen  dat  je  in  staat  bent  om  op  alle  mogelijke  plekken  een  basdrum  te   spelen.  Op  pagina  13  is  een  voorbeeld  van  een  plaatsingsoefening.     8    

  Voor  de  allereerste  lessen  is  het  goed  om  de  basis  handzetting  goed  aan  te  leren.  Om  van  deze   figuren  een  melodie  te  kunnen  onthouden  (gehoortraining)  is  het  zaak  dat  elke  figuurtje  apart  over   de  toms  worden  gespeeld.  Dus  in  plaats  van  dat  alles  monotoon  op  de  snare  wordt  gespeeld,  hoor  je   nu  elk  figuurtje  afzonderlijk  op  een  tom.  Op  een  5  delige  set  kun  je  precies  per  tel  1  figuurtje  spelen.   Rechtsom  vanaf  de  snare  naar  de  toms.  Voor  verdere  gehoortraining  kun  je  dan  deze  plekken  kris-­‐ kras  door  elkaar  husselen.  Dus  bijvoorbeeld  van  tom3,  naar  snare,  naar  tom  2  en  naar  tom  1.   Daarmee  zorg  je  ervoor  dat  je  handen  dezelfde  slagvolgorde  hebben,  maar  dat  het  toch  totaal  anders   klink.       Door  zo  een  melodie  te  geven  aan  figuurtjes  ga  je  ze  ook  beter  herkennen.  Bijvoorbeeld  wanneer  je   muziek  wilt  gaan  ontleden,  ga  je  die  figuurtjes  sneller  herkennen  en  kun  je  ze  dus  gaan   spelen/reproduceren.     Deze  gehoorontwikkeling  is  cruciaal  voor  snelheid  en  ook  voor  het  kunnen  spelen  wat  je  in  je  hoofd   voorstelt  hoe  iets  moet  gaan  klinken.  Hier  zit  ook  weer  het  ‘op  je  oren  spelen’    of  alleen  ‘van  blad   spelen’.  Want  wanneer  je  de  voorstelling    in  je  hoofd  wil  gaan  spelen,  moet  je  niet  nadenken  HOE  je   het  wilt  gaan  spelen,  maar  moet  de  klank  in  je  hoofd  het  uitgangspunt  zijn.  Niet  welke  hand  iets   moet  doen.  Je  gaat  op  deze  manier  op  je  oren  spelen,  maar  dan  wel  gecontroleerd.  Het  nadenken   over  welke  hand  iets  moet  doen,  kost  te  veel  tijd  waardoor  je  de  trommels  zult  gaan  missen.    

Figuur  2  Cyclus  van  ontwikkeling  

 

De  Moeller  techniek  (Wikipedia,  2013)  (Mayer,  2013)  is  de  spil  tussen  langzaam  en  snel.  Door  de   armbeweging  (wat  de  basis  van  de  Müller  techniek  is)  zal  de  student  in  staat  zijn  om  meerdere  slagen   uit  1  arm  beweging  te  halen.  Dat  betekent  voor  een  dubbel  slag,  dat  je  met  1  arm  beweging  2  slagen   zult  horen.  Of  terwijl;  je  bent  altijd  2  keer  zo  snel  als  je  enkelslag.  Dat  is  praktisch  onhaalbaar  omdat   je  snelle  enkelslagen  al  met  de  Müller  beweging  zult  gaan  maken,  maar  dit  uitgangspunt  biedt  veel   mogelijkheden.     Deze  ‘snelheid’  blijkt  voor  iedereen  toegankelijk.  Dit  in  tegenstelling  met  het  trainen  van  je   enkelslagen.  Ik  vergelijk  het  zelf  met  een  korte  conditie,  omdat  wanneer  je  dit  niet  oefent  je  snel   snelheid  verliest.  Met  de  Müller  techniek  heb  je  altijd  direct  toegang  tot  snelheid;  dus  de  lange   conditie.    

9  

  De  meeste  gebruikte  slagen  zijn  de  enkel-­‐  en  dubbel  slagen.  In  paradiddles  komen  ze  ook  allemaal   weer  terug.  Dat  maakt  dat  de  paradiddle  ook  niks  raars  is,  maar  een  logisch  gevolg.  Door  een   dubbelslag,  schuift  je  handzetting  op  (RLRRL  de  5de  had  een  linker  moeten  zijn).  Dit  zorgt  ervoor  dat   je  met  een  hand  op  plekken  kunt  komen  waar  normaal  de  andere  hand  zou  moeten  komen.     Improvisatie   Door  een  student  een  bepaalt  ritme  te  laten  spelen  en  daarbij  te  vragen  er  een  al  eerder  geleerd   onderdeel  in  te  verwerken,  is  een  live  demonstratie  of  de  student  werkelijk  het  trucje/oefening  heeft   begrepen.  Daarnaast  word  de  oefening  nuttiger  omdat  je  het  gebruikt.  Het  zelf  mixen  van   verschillende  oefeningen  kun  je  zien  als  improvisatie.  De  ultieme  test  hiervan  is  wanneer  het   toepasbaar  wordt  in  een  band  (het  werkveld).                                                                                 10    

 

Band     Het  fenomeen  'in  een  band  spelen'  is  ook  een  belangrijke  leerschool  voor  alle  instrumentalisten.   Wanneer  je  weet  waar  je  binnen  een  band  op  kunt  letten  en  wat  je  er  mee  kunt  doen,  zal  een   student  ook  zichzelf  nieuwe  dingen  kunnen  gaan  aanleren.     Eerder  kwam  al  het  leren  herkennen  van  figuurtjes  (bijvoorbeeld  uit  een  drumboek).  Die  kennis  komt   hier  ook  goed  van  pas:  wanneer  een  mede  bandgenoot  een  loopje  speelt  kan  de  drummer  hier  op  in   haken.  Elke  muzikant  heeft  zo  zijn  eigen  favoriete  ritmische  en  melodische  lijntjes  en  wanneer  een   andere  bandlid  daar  wat  mee  doet,  zet  dat  deze  riff  veel  meer  kracht  bij.  Grote  kans  dat  degene  die   deze  riff  naspeelt  zelf  nooit  op  dat  idee  was  gekomen.   Wanneer  je  wilt  reageren  op  een  mede  bandlid,  moet  je  technisch  in  staat  zijn  dat  te  kunnen.   Wanneer  een  drummer  te  kort  komt  is  dat  een  mooie  aanknopingspunt  voor  in  de  les.     All  in  one   Je  hoeft  geen  technisch  hoogstaande  drummer  te  zijn  wil  je  een  veel  gevraagde  muzikale  drummer  te   worden.     Wanneer  je  als  drummer  goed  op  de  basgitaar  let  en  zorgt  dat  je  vaak  met  hem  samen  zit,  en  van    de   slaggitarist  veel  slagjes  mee  probeert  te  pakken  als  gohst-­‐notes,  dan  staat  de  band  veel  meer  als  een   huis.  Alles  valt  beter  in  elkaar  en  dat  zorgt  voor  een  solide  fundament.     Bij  beginnende  bands  is  het  altijd  een  probleem  dat  het  zo  rommelig  klinkt.  Dit  is  dus  wat  er  mis  gaat.   Sommige  drummers  horen  dit  van  nature,  maar  met  een  beetje  aandacht  (en  wanneer  je  weet  waar   je  moet  zoeken)  kan  de  band  veel  strakker  worden  gemaakt.   Een  must  is  dus  dat  de  muzikanten  hun  trucje  (het  liedje  en  hun  deel  daarin)  kennen,  daarna  naar   elkaar  gaan  luisteren  wat  iedereen  doet.  Dit  maakt  dat  de  band  dan  alles  een  puzzel  in  elkaar  zal   gaan  passen.       Hier  dus  ook  weer:  je  hebt  een  trucje  (liedjes/oefening/enz.)  en  wanneer  je  die  goed  kent   (dan  wordt  het  saai)  ga  je  een  stap  verder  door  goed  naar  elkaar  te  luisteren   (gehoortraining).  Dus  goed  luisteren  of  iedereen  de  accenten  op  het  zelfde  moment  pakken.   Wanneer  dit  niet  gebeurd,  moeten  de  muzikanten  instaat  zijn  om  met  hun  technische   bagage  hun  partij  aan  te  passen  zodat  alles  beter  samen  past.   Andere  aanknopingspunten  zijn  bijvoorbeeld  lange  noten  van  een  bassist,  om  die  mee  te  pakken  met   een  open  hihat.     Een  muzikale  drummer  is  een  drummer  die  instaat  is  om  in  zijn  ritme  de  band   samen  te  laten  komen.   Door  je  ritme  te  spelen  en  gaandeweg  te  luisteren  wat  er  om  je  heen  gebeurd  en  dat  te  integreren  in   je  spel  is  het  hoogst  haalbare  muzikale  doel.  Om  dat  bewust  te  kunnen  is  er  al  veel  techniek  nodig,   ondanks  dat  het  doel  heel  logisch  en  simpel  klinkt.     Om  dit  te  kunnen  zijn  de  weer  dezelfde  ingrediënten  nodig:  plaatsingsoefeningen  (om  technisch   instaat  te  zijn,  slagen  op  de  juiste  plek  te  kunnen  inzetten),  getraind  oor  (horen/herkennen  wat  de   andere  doen)    

11  

 

Persoonlijke  noot     Studenten  zijn  met  deze  trucjes  ook  dingen  in  hun  eigen  leven  gaan  aanpakken.  Zoals  het  luisteren   naar  anderen,  het  wel  of  niet  overnemen  van  zaken,  het  anders  leren  van  woordjes,  enz...  het  mooie   is  dat  nu  het  om  het  drumstel  gaat  en  daar  over  gepraat  kan  worden.  Het  gaat  nu  niet  direct  op  de   man  af,  maar  je  eigen  manier  van  werken  komt  wel  boven  tafel.  Vaak  blijkt  dit  niet  efficiënt  en  door   het  te  proberen  bij  het  drummen,  komt  de  student  ook  in  aanraking  met  andere  manieren  van   aanpak.     Dat  is  het  mooie  aan  muzieklessen.  Je  leert  een  instrument  bespelen,  maar  met  de  juiste  doelen,  kan   er  nog  veel  meer  bij  worden  geleerd.     Daarnaast  blijken  dus  ook  de  trillingen  van  geluid  een  positief  effect  te  hebben  op  het  wel  zijn  van  de   mens.     In  mijn  persoonlijk  optiek  is  het  de  kunst  om  een  situatie  te  creëren  waarbij  de  student  maximaal  tot   zijn  recht  kan  komen.  Ik  ben  daarom  een  grote  voorstander  van  1  op  1  lessen  en  een  persoonlijke   positieve  aanpak  waarmee  je  het  lesmateriaal  aanbied.  Wanneer  een  student  dan  ook  nog  eens   ervaart  hoe  de  dingen  ontwikkelen  en  merkt  daar  hij/zij  zelf  aan  ten  grond  slag  te  liggen  (eigen  inzet,   de  mogelijkheden  te  ervaren  van  het  geen  deze  dan  kan/geleerd  heeft,  instaat  zijn  zelf  ritmes  te   maken,  binnen  een  band  ervaren  wat  jouw  impact  is,  enz.),  geeft  dat  zoveel  vertrouwen  en  energie   om  daar  mee  verder  te  gaan/zaken  aan  te  pakken.     Een  student  moet  leren  om  te  kiezen  voor  de  zaken  waarbij  hij/zij  zich  goed  voelt.  Daardoor  ontstaat   er  een  positieve  energie  om  de  student  heen  die  kracht  geeft  bij  alles  wat  deze  doet.     Voorbeelden  uit  de  praktijk  wat  betreft  persoonlijke  positieve  aanpak   1. Een  jongetje  van  8  was  heel  druk.  Na  verschillende  lessen  en  gesprekjes  en  het  onvermogen   te  concentreren,  kwam  ik  erachter  dat  hij  zelf  last  had  van  zijn  drukte.  Hij  werd  op  school  ook   gepest  omdat  hij  niet  kon  voetballen.  Hij  was  namelijk  met  zijn  gedachten  al  zo  ver  dat  de  bal   al  in  het  net  lag,  terwijl  hij  nog  niet  eens  getrapt  had.  Doordat  hij  niet  met  zijn  gedachten  bij   de  bal  was,  miste  hij  heel  vaak  de  bal.  Hij  wilde  heel  graag  voetballen,  maar  hij  kon  het  dus   niet.   Mijn  oplossing  was  om  met  hem  heel  duidelijk  te  gaan  drummen.  Door  relatief  hard  te   drummen,  zette  hij  duidelijk  zijn  slagen  neer  waar  hij  dat  wilde.  Zo  wonnen  we  langzaam  wat   vertrouwen  terug  en  konden  we  steeds  het  ritme  wat  verder  verdiepen.   2. Bijna  een  zelfde  geval  heb  ik  ook  met  kinderen  met  over  gewicht.  Door  het  gewicht/massa   hebben  ze  niet  de  controle  over  de  snelheid  waarmee  ze  hun  ledematen  aansturen.  Door   “extra  hard”  te  drummen,  krijgen  ze  meer  grip  op  hun  bewegingen/timing.   3. Sommige  studenten  proberen  zo  hard  onder  hun  huiswerk  uit  te  komen,  dat  ze  verveld  gaan   doen  en  tijd  proberen  te  rekken.  Ik  ben  daar  heel  simpel  in  dat  ik  hun  dan  ook  niks  kan  leren.   Er  moet  een  bereidheid  zijn  vanuit  de  student.  Wanneer  niet,  dan  houd  het  op.  Hiermee  geef   je  ze  namelijk  een  koekje  van  eigen  deeg.  Ze  blijven  steken  en  komen  niet  verder.  Dat  wordt   vanzelf  een  keer  vervelend/saai  en  dan  ontstaat  de  bereid  weer  vanzelf.  Of  de  student  vind   het  instrument  gewoon  niet  leuk.  Maar  door  deze  bal  bij  hun  neer  te  leggen,  voelen  ze  de   consequenties  van  hun  eigen  gedrag  en  moeten  ze  daar  naar  ook  leren  handelen.           12    

  Overkoepelend  leermodel   Mijn  doel  van  dit  schrijven  is  het  duidelijk  maken  van  mijn  manier  van  lesgeven.  Ik  ben  zelf  van   mening,  dat  deze  visie  ingezet  kan  worden  voor  alle  vormen  van  lesgeven/kennis  overdracht.     Deze  filosofie  komt  bijvoorbeeld  ook  terug  bij  mijn  manier  van  het  stemmen  van  trommels.  Daarover   is  een  interview  te  lezen  op  www.drumservice.eu  (Meijer,  2012).     Van  iedereen  wordt  gevraagd  zelfstandig  te  kunnen  werken  in  de  maatschappij.  Maar  daarnaast   moet  je  ook  bijzonder  zijn,  omdat  er  van  iedereen  verwacht  wordt  met  kop  en  schouders  boven  het   maaiveld  uit  te  steken.  Maar  wat  doe  je  wanneer  iedereen  dat  doet?  Dat  wordt  hopeloos.  In  mijn   manier  van  lesgeven  is  ingesloten  dat  bijzonder  zijn,  al  iets  is  wat  je  in  je  hebt.  Wanneer  iedereen   werkelijk  zichzelf  kan  ontwikkelen,  kan  iedereen  de  dingen  ontwikkelen  die  het  beste  bij  diegene   past.  Door  te  doen  waar  je  je  het  beste  bij  voelt,  zorgt  dat  je  het  maximale  uit  jezelf  haalt,  omdat  je   dat  nu  eenmaal  het  leukst  vind.  Er  is  niet  1  lesmethodeboek  die  voor  iedereen  goed  werkt.  Maar  dat   neemt  niet  weg  dat  iedereen  op  een  hoog  niveau  gebracht  kan  worden.   Voor  groepslessen  gaat  dit  niet  direct  op,  daar  zulk  je  altijd  te  maken  hebben  met  de   groepsdynamiek.  Hier  werkt  het  wel  wanneer  er  sprake  is  van  een  gezamenlijk  leerdoel,  maar  de   ontwikkeling  van  de  student  zal  eerst  moeten  plaatsvinden.  

Figuur  3  Basaal  overzicht  lesgeven  

 

Dit  schema  geeft  heel  simpel  het  lesgeven  weer.  Maar  de  grote  truc  zit  hem  in  de  transitie  van  de   leerstof.  De  persoonlijke  aandacht  is  het  gedeelte  om  tot  de  student  door  te  dringen.  Niemand  kan  er   dan  ook  meer  omheen  lopen,  omdat  de  ernst  en  nut  van  de  leerstof  duidelijk  wordt  gemaakt.   Wanneer  iemand  er  niks  meedoet,  kan  ook  worden  laten  zien  wat  de  student  erdoor  misloopt.   Daarna  is  de  keuze  aan  de  student  en  valt  het  onder  zijn/haar  verantwoordelijkheid.   Daarmee  leg  je  de  bal  bij  de  student.  Wanneer  deze  ervoor  kiest  er  niks  mee  te  doen,  is  de  student   daar  zelf  verantwoordelijk  voor  en  komt  de  vooruitgang  stil  te  staan.  Dat  gaat  de  student  vanzelf   vervelen  en  dan  komt  de  student  er  zelf  wel  mee  terug.  Wanneer  drummen  iets  is  wat  de  student   gewoon  echt  niet  wilt,  dan  komt  dit  ook  meteen  boven  tafel.  Het  is  allemaal  veel  directer  en  de   snelheid  van  de  ontwikkeling  ligt  meer  bij  de  student.   Alle  kanten  van  de  leerstof  moeten  bij  de  student  aankomen,  omdat  hierin  het  verschil  zit  tussen  iets   reproduceren  of  iets  napraten:  tussen  besef  en  op  goed  geluk  iets  gokken.    

 

13  

  Wens     Ik  hoop  hiermee  in  dialoog  te  komen  met  geïnteresseerden  en  critici,  om  mijn  eigen  (maar  misschien   ook  van  andere)  lespraktijk  te  kunnen  verbeteren.  Er  zijn  nog  genoeg  andere  mensen  die  ook  bezig   zijn  met  andere  kijk  op  educatie.  Out  of  the  box  denken  en  durven  te  zoeken  naar  ontwikkeling.   Andere  kunnen  ook  beter  de  ‘must’  omschrijven.  In  de  Bibliografie  staan  wat  meer  voorbeelden  van   TED  filmpjes  die  hier  expliciet  over  gaan.                                                                                          

14    

 

Bijlagen     1. Voorbeeld  plaatsingoefening:  

Figuur  4  Plaatsingsoefening  

 

  Hier  gaat  het  dus  om  het  plaatsen  van  accenten.  Daarmee  vergroot  je  ook  meteen  de  dynamiek  in   iemand  spel.  Dit  is  wel  voor  een  wat  gevorderde,  dat  komt  omdat  er  concentratie  en   uithoudingsvermogen  worden  gevraagd.  Maar  het  resultaat  is  snel  merkbaar.  Dit  is  een  heel   efficiënte  oefening      

15  

  2. Voorbeeld  van  een  ‘simpel’  ritme  dat  verbouwd  word  met  opties  die  reeds  geleerd/bekend   zijn.  

Figuur  5  Alles  kennis  inzetten  

De  opbouw  is  hier  als  volgt:   1. De  context:  een  willekeur  ritne   2. Van  de  2de  tel  is  een  paradiddle  gemaakt.  Het  uitgangspunt  was  de  snare.   3. Handzetting  2de  tel  opgedraaid,  zodat  je  openhanded  kunt  gaan  spelen.   4. De  tussen  slagen  van  het  1.  op  de  toms.   5. Hihat  ingewisseld  voor  een  basdrum.     16    

 

  3. Basisritme  

 

Figuur  6  Het  ritme  waar  elke  drummer  mee  begint.  

In  de  tekst  komt  de  term  ‘het  basisritme’  regelmatig  voor.  Hier  is  dan  in  noten  genoteerd  welk  ritme   daarmee  bedoelt  word.                                    

 

17  

 

Bibliografie   Benedictus,  R.  (2004,  april  12).  Wat  de  hersenen  leren  als  je  slaapt.  Bionieuws  ,  1.   Collective  Evolution;.  (2009).  Informatie  over  Collective  Evolution.  Opgeroepen  op  januari  10,  2014,   van  Algemene  informatie:  http://www.collective-­‐evolution.com   Mark,  K.  (2001).  Informatie  over  het  initiatief  'Muziek  maakt  slim'.  Opgeroepen  op  januari  2,  2014,   van  Let's  make  music  (non  profit  burger  initiatief):  http://www.muziekmaaktslim.nl   Martino,  J.,  Barnett,  J.,  &  Robinson,  K.  S.  (2014,  januari  7).  This  Is  What  Happens  When  A  Kid  Leaves   Traditional  Education.  Opgeroepen  op  januari  10,  2014,  van  Website  van  CE  Collective  Evelution:   http://www.collective-­‐evolution.com/2014/01/07/this-­‐is-­‐what-­‐happens-­‐when-­‐a-­‐kid-­‐leaves-­‐ traditional-­‐education/   Mayer,  J.  (2013,  september  9).  Push  Pull  Technique.  Opgeroepen  op  januari  8,  2014,  van  Youtube:   http://youtu.be/RwOdlZpIBWo   Meijer,  G.  (2012,  juni).  Informatie  over  drumservice.  Opgeroepen  op  januari  6,  2014,  van  Website  van   Dirk's  Drum  Service:  http://drumservice.weebly.com/drumservice.html   Prof.  Dr.  Scherder,  E.  (2013,  oktober  8).  Wat  gebeurt  er  in  je  hersenen  als  je  muziek  luistert?   Opgeroepen  op  januari  8,  2014,  van  YouTube:  http://youtu.be/9Kq3rwjMxTE   Valcke,  M.  (2010).  Informatie  over  de  definitie  "Metacognitieve  vaardigheid".  Opgeroepen  op  januari   7,  2014,  van  EduWik:   http://www.leernetwerkeducatie.nl/mediawiki18/index.php?title=Metacognitieve_vaardigheid   Wikipedia.  (2013,  Juni  22).  Moeller  method.  Opgeroepen  op  januari  2,  2014,  van  wikipedia:   http://en.wikipedia.org/wiki/Moeller_method        

18