ON
N SE
>
AV .R
RE
UC RO EB
R
CL OS ST -M AR TIN
PA GÉ
e
R.
L.
DE LH O
VE
L’U RB AN
R. D E
S MA N
AV .L
.D
R. DE SR AN CH ISE S
EN EN S OR TS EN RG SE
T AV .D
S- Q UIN
KÈ
EN ER
ER IV I VE D
ES L’É GL IS R.
>
DE
z
EZ
T AER
R. F . BE ECK
L’AN CIE NP RES BYT ÈRE
a M. a CLOS DU HE LLI z NC >SIPPELBERG KX
ARL E
J.B. VA N
ANG R. P
AV. CH
RU
E
R. A . ET
G. A. R. J. D
BEK
R. D E
E ISM
VER NO
S AV. DE VILLEGA
D
>
AB EEL S
VA AV.
! è § ( R. DES A MA & é RYL LIS @
R.
> R. R .
CHŒUR C
R.
Q RC
LE
C LE
EF
ER AEK ESM DEM
EC OC
K
ç. DUVERT
>
> .D
E GR
L. R.
AV CIM. DU ETI ÈRE
R. A
DE
EK E
TIN
RB
J. R.
OV E
YP
DR È
R. Z E
)
ç
R. CH .M OE NS
T-M AR
AV .V AN
à
R. D ES CL ÉM AT ITE S
H
.M AZ AV ZA .V ER DI
TH UI
AV .V .R IE
M OO
R. K. ME RT EN S
EN EK RV
AV. J. S. BA C
OR
ROND-POINT DE LA LIBERTÉ
>
AV. DES N EUF P ROV INC ES
R. H. M EU W IS
A RÉF
EL AV. D
ET W LO . R. V
INT
DRÈV
KE
DE VAN
Arlette Verkruyssen directeur général de Bruxelles Développement urbain, Service public régional de Bruxelles
-QU
LLE
E
R. Pour le jeu de piste, nous vous emmenons dans la pittoresque AV. DE CH TE ARL cité-jardin Heideken. RM ES
Départ : avenue Charles-Quint, angle de l’avenue de Villegas Arrivée : avenue des Gloires Nationales Durée : environ 2h00 ME
S DE IER ÈRES T N Y SE RU B
Tout au long de la première promenade, nousMAIL restons dans E DE HONGparcours l’ombre de la basilique. nous fait découvrir des RIE R. MARINotre habitations bourgeoises et des hôtels de maître de la première R. MCharles-Quint, moitié du XXe siècle. Rendez-vous ensuite à l’avenue ARI ED EH devant quelques intéressants immeubles à appartements, ON GRI E pour le départ du second parcours fi l duquel nous pourrons AV. CHARau LES-Q UINT admirer des habitations à bel-étage, deux fermes et visiter l’ancien cimetière et un quartier datant de l’entre-deux-guerres.
SQU CEN
BE ER OV
RV
Dans la première partie, vous découvrirez tout a commencé PLACE DEcomment LA REINE avec un hameau blotti autour de laPAOLA chapelle Saint-Martin, au milieu d’une vaste zone de tourbières et de marais. Vous en A apprendrez sur les habitants du château de Rivieren IRdavantage AT US R DES et comment, pendant des siècles, ils ont fait CLOS la pluie et le VENELLE DE MUSICIENS VIVALDI V. beau Atemps. Saviez-vous, par exemple, que l’urbanisation de la commune n’a vraiment démarré que dans les années 1930, lors de l’aménagement de l’avenue Charles-Quint, ou encore que l’on faisait jadis de la radio à la maison communale ?
DE LA ÈVE DR
DRÈVE DU CHÂTEAU
AN .V AV
DE
LD . SMA AV. M A
CLOS J. WAGNER
B RE
é
2. Retour vers le futur
CLOS E. NEUBERGER
.
DE
à
N
AN R. V
RT ET collection « à la carte » compte à Bprésent AE Avec Ganshoren,Hla O O R . à l’ombre dix-huit numéros. Cette commune, avec ses cités-jardins R. A des tours d’habitation, ne vous incite pas d’emblée à flâner? KE Muni(e) de cette carte- promenade, nul doute que Nvous lui porterez désormais un regard différent. R
Bonne promenade !
D
SQUARE DES AV .D ORIFLAMMES AV . H . F EUILLI E NES GL OIR GE ES N ATI ON ALE S SQUARE DES PRIVILÈGES VEN AV. BEETHO
@&
E PE . J. V A
ON
CH ÂT EA U
SQUARE DE LA DILIGENCE
AV. BROUSTIN
JO
RO
HÊT
. AV
RSE IVE UN ION OSIT L’EXP AV. DE
DR ÈV ED U
. DE .M AV
Découvrez les trésors du petit patrimoine qui nous entoure. Parcourez des coins inconnus. Suivez l’itinéraire et n’hésitez pas à jouer ! Avec cette collection de cartes-promenades richement illustrées, les communes bruxelloises sont passées à la loupe. Un carnet à emmener en balade ou à consulter chez soi.
z
a y ) t NGTS V E ATR I ç !è § S QU RES DE
>
sur votre commune
VE
e
ON UTI STIT ON LA C
>
r
à la carte: un nouveau regard
Ganshoren à la carte T OS
e AV. J. S ERM
V
R. PR IN CE BA UD OU IN
CL OS ST -M AR TIN
R. D E
T
KX
INT
R. F. VE RV AE CK
N SE
R. DE SR AN CH ISE S
OR EN TS RG EN SE R.
L’UR BAN ISM E
S MA N
R. L. M AT HE YS
LIS ES T-M R. DE L’É G
R. D ES CL ÉM AT ITE S
R. F . BE ECK
CLOS DU SIPPELBERG
INC
DE AV.
LL
AE R
HE
>
M.
SIM PSO N
N JEA DUC
ET
R.
R. G .
E
R. AU BOIS
Ganshoren
à la carte
QU
A.
HO EL L. D
ANG R. P
AV. CH AR L ES -
R.
L’AN CIE NP RES BY T È RE
Départ : avenue des Gloires Nationales Arrivée : avenue du Duc Jean Durée : environ 1h30
DU AV.
R. D ES AMARY LLIS
R. D E
D A
>
QU INT
1. Farandole de styles
PA GÉ
T ON LIM
ES-
EZ
P OP
ARL
AB EEL S
J. D
D. AV.
DE
Promenades RU
J.B. VA N
E BEK VER
ON
R. R .
R.
G
E LL SE
RM
F
AV. CH
EC OC
K
U . D ERT CH UR V CŒ
A.
R.
NO
TE
R. A
.D
S AV. DE VILLEGA
DE
DE HO NG RIE
AV CIM . DU ETIÈ RE
VA AV.
R.
Ganshoren à la carte
EE
AV. CHARLE S-QU INT
ER AEK ESM DEM
R. M ARI E
. L.
MAIL
R. MARIE DE HONGRIE
TIONALES ES NA OIR GL S E
Les solutions du jeu (pages centrales). Dans le sens des aiguilles d’une montre en commençant par le coin supérieur gauche : 5A, 6F, 9K, 2D, 10J, 4B, 11I, 8H, 1E, 7G, 3C.
ST R.
L. M AT HE YS ST R.
N
N
M AZ ZA VE LN RD ILN
GR
R.
ST
F. B EEC KM AN SST R.
>
EM AT IS
CL
L.
ST R. EN
STE DEB OUW STR .
SR
e
OE
M LN
LA
ND
LL N
.
.
ARE
z
R TST
RK
.
R.
AER
KEI ZE
ST
G PAN
- R. A. a EN M. aSIPPELBERGHE z LL INC > GAARDE K TR
R.
ELN
EP AST OR IES T
XS
PA GÉ
ST
BEK
OU D
EZ
VER
DE VILLEGASLN
! è § ( AMARY LLIS & é SEN STR . @
CI JN SS TR .
O VAN
>
V D
RE NS SO
R. A BEE LSS TR.
.
KÈ UC RO DE B
. US
.
J.B. VA N
ST -M AR TIN US GA AR DE
TR
VR IJD OM ME NS TR .
KS
EA
CO C
NT
>
>
DE
SE RG
>
A.
>
KER KH OF LN
LE G. J. DR U
TIN
)
N
QL RC
E CL
. TR
KE R
TR. ERS AEK SM ME DE L.
S EF RE EG
LN
LN
DR
IER EN
RI V DE
J
.D
OV ER BE KE
ZEY PS TR .
RE
EEF
CH .M OE NS ST R.
KS TR
VA N
à
çOEN-HART WEG
ELL N
GSLN
VRIJHEIDSROTONDE
EEU SQ
H. M EU W ISS TR .
ORMIN
HERV
ç
K AR
REEF
AD EP
R. ST ET W O V. L
LN
KASTEELD
SIN T-M AR
HE
>
EN BE E THOV
Vertrek: Keizer Karellaan, hoek Villegaslaan A Aankomst: Landsroemlaan Duur: ongeveer 2u00
ID
R. ST EN
Arlette Verkruyssen, directeur-generaal van Brussel Stedelijke Ontwikkeling, Gewestelijke Overheidsdienst Brussel
é
PRIVILEGIENSQUARE
L
L. DE LH OV ES TR
RO
DS LA N
WAGNERGAARDE
VE K DER
R.
@N &
R.
V. RI E
ON LN
AV. J. S ERM
EM LN
LN
K. ME RT EN SS TR .
ST
J. S. BACH LN
TH UI SE NL
ST -M GA AR AR TIN DE US -
S
BOU WST R.
STE DE-
PR IN SB OU DE W IJN ST R.
TR . NS SE
VR IJD OM ME NS TR .
SO RE N RG EA NT SE
NEG EN PR OV IN
EN
KE I ZER
ORIFLAMMENSQUARE
EL
FE U LIEN L N LAN IL DS RO
GES
à
N GSL LIN TEL
V
RED KEU
NS TOO DTEN WEREL
H.
E EK RB VE
EK
ST
EF
NO VA
ER V
E. NEUBERGERGAARDE V ALLN M. SM
MALIEPLEIN Tijdens de eerste wandeling blijven we in de schaduw HONGARIJlangs IA VANtocht MAReen ELN van de basiliek voor burgerwoningen en herenhuizen uit de eerste helft van de 20ste eeuw. MA RIA Daarna afspraak op de Keizer Karellaan bij enkele VAN HO NG interessante flatgebouwen voor de start van het tweede ARI JE parcours langs bel-etagewoningen, twee boerderijen, een LN KEIZER KAR ELLNhet interbellum. halte aan het oude kerkhof en een wijk uit
DE
RE
2. Back to the future
KONINGIN In het eerste deel leest u hoe alles begon met een gehucht PAOLAPLEIN rond de kapel van Sint-Maarten gelegen te midden van een uitgestrekt heide- en moerasgebied. U komt meer te weten N over de Ibewoners van het kasteel de Rivieren en hoe zij AL VIVALDIMUZIKANTENTR A S STEEG u trouwens hier eeuwenlang de plak zwaaiden. Wist U GAARDE dat R de verstedelijking pas goed op gang kwam in de jaren 1930 bij de aanleg van de Keizer Karellaan en dat er vroeger radio werd gemaakt in het gemeentehuis?
ON
LD
POSTKOETSSQUARE
BROUSTINLN
NG
.
R H TST Met Ganshoren erbij telt de reeks ‘a la carte’ nu achttien ER BA O O nummers. Lijkt deze gemeente waar tuinwijken in deA. Rschaduw staan van woontorens u niet meteen een aantrekkelijke plek R. voor een wandeling? Met deze wandelbrochurein de hand VA zal u haar ongetwijfeld anders gaan bekijken. N
Veel wandelplezier!
IGB CHT TA
EE
JO DE M.
ST
y
N
KA
M OO EB R E PE
Voor de zoektocht nemen we u mee DE naar de pittoreske ND ER tuinwijk ‘Het Heideken’. M
a ) ç !è § EUKENLN ETL
t
z
DW
LN
>
EM
LN ES CI
D VAN
V
e
r
Bekijk uw gemeente met nieuwe ogen, ontdek al de pareltjes van het erfgoed dat u dagelijks omringt, leer ongekende hoekjes kennen, volg het parcours en speel het spel mee. In deze collectie worden de Brusselse gemeentes in de kijker gezet in een rijk geïllustreerde en praktische wandelbrochure, waarmee u op stap kan gaan of die u gezellig thuis kan doorbladeren.
ET
e
N GRO
.
R.
>
ST
à la carte: uw gemeente in de kijker
T OS Ganshoren à la Ecarte RO
F. VE RV AE CK
IN US K
ECK MA NSS TR. F. B E
SIPPELBERGGAARDE
LN
KX
J AN
INC
G. S IMP SON STR .
TOG
LL
. BOSSTR
ARE LLN
HE
T R.
. TR
R TST
ER K
M.
E OV LH E L. D
AE R
KEI Z
EN
DE PAS TOR IES
Vertrek: Landsroemlaan Aankomst: Hertog Janlaan Duur: ongeveer 1u30
G PAN
A.
Ganshoren
SIN T-M AR T
. CL EM AT ISS TR
OU
V A
HE R
AMARYLL IS STR SEN.
N KEL
.
R.
>
A RE LLN
TR
à la carte
CI JN SS TR .
1. Een waaier van stijlen
ST
>
R. A BE STR ELS.
PA GÉ
R.
TLN ON PLIM
ES
.
ST
RBE
ND
TR
EZ
J.B. VA N
O D. P
MO
NOE EG GR RTW HA
Wandelingen RU
OVE
ER
CO C
KS
DE VILLEGASLN
KE I ZER K
DE
N SL
ND
A.
L
J. D
VAN
DE
JEL N
KERK HO FL N
G.
R.
KEIZER KAR ELLN
Ganshoren à la carte ON GA RI
ST
MA RIA VAN H
TR. ERS AEK SM ME DE
MALIEPLEIN
MARIA VAN HONGARIJELN
De oplossingen van het spel (zie middenpagina’s). In wijzerzin, te beginnen in de linkerbovenhoek: 5A, 6F, 9K, 2D, 10J, 4B, 11I, 8H, 1E, 7G, 3C.
Ganshor en à la carte
Wijk in de kijker
. BOSSTR N
INGSL
ORM HERV
VRIJHEIDSROTONDE
R.
T TS
BR
N BA
AI
EL ÈR CK BR
OU DE L.
R.
R. ST RK KE US
.
VA E ER
L. M AT HE YS ST R.
ST -M AR TIN US -G AA RD E
F. V
.
N NL UI SE TH IE
LN ON
ML
N
LAN
DS
R
ERM
N ETL
OE
DW
DE LH OV ES TR
.
L.
R.
STR
V. R
DEB OUW STR .
ST
SON
N GRO
ELL N
KX
PR IN SB OU DE W IJN ST R.
TR NS SE EN
VR IJD OM ME NS TR .
OR TS AN GE SE R
STE
MA NSS TR.
EC K
F. B E
SIPPELBERGGAARDE
INC
LN
LL
CK
ST
TIN T-M AR
ST R. CL EM AT IS
IMP
R. TST
KAR
HE
TLN
G. S
JAN
M.
ON
TR.
R.
R.
PLIM
I ES
ST
ST
AER
ER
PAS TO R
PA GÉ
O D. P
CI JN SS TR .
EZ
TOG
EN
RU
G PAN
A.
J. D J.B. VA N
HER
AMARYL LISS ENS TR.
KEI Z
Back to the future
SIN
.
OU DE
N
TR
R. A BEE LSS TR.
SEL JET
KS
R.
CO C
NST
LN
LE
EKE
ARE L
G.
HEID
ZER K
LN GS LIN EL ST ON TO EN DT EL ER W
.
DE
KER KH OF LN
ARTWE N-H G OE GR
KEI
TR
N.
QL RC
E CL
N KEL RBE OVE
ES
J
EL N
VAN
ND
A.
DE VILLEGASLN
ER
IJD
T OI
HO
. TR
JEL N
OV ER BE K
S EF RE EG
TR. ERS AEK SM ME DE L.
KEIZER KAR ELLN
ON GA RI
VA N
.D
. TR TS WE O L V.
ZEY PS TR .
R.
ST
N
R.
H. M EU W ISS CH TR .M . OE NS ST R.
AV. J. S
T NS KE
ID
MUZIKANTENGAARDE
MA RIA VAN H
MO
R. EEUWFEESTSQUARE
AD EP
MARIA VAN HONGARIJELN
ND
R. M AZ ZA VE LN RD ILN
REEF
DE R
RV E NDE
J. S. BACH LN
KASTEELD
WAGNERGAARDE
HE
HOME SWEET HOME!
N ENL BE E THOV
IVIEREN DREEF
ALLN M. SM
Een wandeling langs burgerwoning, herenhuizen en appartementsgebouwen… in de schaduw van de basiliek. Duur: ongeveer 1u30
GEMEENTEST
LN
ST
K. ME RT EN SS TR .
NEG EN PR OV IN
PRIVILEGIENSQUARE
OM BO RE EE
EF TENDRE CH GESLA
E. NEUBERGERGAARDE
MALIEPLEIN
DE
N
N
EN
VIVALDISTEEG
R
LN
LN KE BE ER OV
EK
N AL
H . F EUILLI E N
Een waaier van stijlen
SL ING ELL
ER V
IR AT US
EF
ORIFLAMMENSQUARE
N VA
ST RT AE OB O R A. R.
VA
KONINGIN PAOLAPLEIN
RE
EL
E
TV
P
R.
HE
LD
NG
ST
O RO
LN ES CI
D VAN
De vallei van Molenbeek-Pontbeek Het dorp Ganshoren De Heyde en de Zeyp, de gemeentelijke weiden De Tuinwijk Heideken Twee residentiële ensembles: de BAM-wijk en de Albert I-wijk Van de gezinswoning tot het torengebouw Tussen twee stadssnelwegen Het plateau van de Sippelberg De ‘gaarden’, stedenbouwkundige buitenbeentjes
POSTKOETSSQUARE
EUKENLN HTIGB TAC
EE
NST TOO DTEN WEREL
ST
JO DE M.
KA
F REDREE KEU
BROUSTINLN
Meer weten? • LELOUTRE, G., LIONNEZ, H., Ganshoren tussen stad en natuur, Brussel Stad van Kunst en Geschiedenis, 52, Ministerie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Brussel, 2013. • MEGANCK, M., GUILLAUME, A., Atlas van de archeologische ondergrond van het Brussels Gewest, 20, Ganshoren, Directie Monumenten en Landschappen en de Koninlijke Musea voor Kunst en Geschiedenis, Brussel, 2009. • PERICHON, A., Ganshoren, Guides des communes de la Région bruxelloise, CFC-Éditions, Brussel, 2002.
We vertrekken in de Fifties, duiken dan een nog verder verleden in, in het groene hart van Ganshoren en belanden uiteindelijk in een wijk uit de Charlestontijd. Duur: ongeveer 2u00
LA ND SRO
EM LN
Ganshoren
à la carte
Ganshoren, een gemeente met veel gezichten Ooit was Ganshoren een landelijk gehucht dat afhing van het Kasteel de Rivieren en de heren van Jette-Ganshoren. De bewoners deelden de gemeentelijke weiden met de boeren van Jette, en zijn kapel hing af van de parochiekerk van Jette. Begin jaren 1830 eisten de bewoners hun onafhankelijkheid op, zowel op religieus als administratief vlak, en in 1841 werd Ganshoren een autonome gemeente. Er werd hoofdzakelijk vee- en groenteteelt bedreven. De gemeente telde een duizendtal inwoners, die regelmatig de windmolen op de heuvel van de Sippelberg gebruikten. Het keerpunt in de geschiedenis van Ganshoren kwam tijdens het bewind van Leopold II, toen de verstedelijking van het plateau van Koekelberg begon. Vanaf 1880 werd het uitzicht van de gemeente ingrijpend gewijzigd door de nieuwe wijken die stedenbouwkundige Victor Besme ontwierp. Maar hoewel de oude rurale en agrarische kern geleidelijk verdween, bleven de halfnatuurlijke zones deels bewaard. De aanleg van de Keizer Karellaan in de jaren 1930 en de opening van grote verkeersassen in de jaren 1950 maakten van Ganshoren definitief een stedelijke gemeente. Ganshoren telt momenteel ongeveer 23 000 inwoners. Trouw aan haar geschiedenis is de gemeente nu tegelijk landelijk en residentieel, oud en modern, en uitzonderlijk groen, en ze kan bogen op een rijk maar weinig bekend erfgoed. Hoegenaamd niet de slaapstad waarvoor velen Ganshoren aanzien. Redactie, opzoekingen en iconografie Anne-Marie Pirlot Adviescomité Pascale Ingelaere, kabinet van de Minister-President Christophe de Wannemaeker en Philippe Libert van de gemeente Ganshoren Coördinatie Paula Dumont, Directie Monumenten en Landschappen Herlezing Reinout Labberton, Harry Lelièvre, Directie Monumenten en Landschappen Koen Raeymaekers Andere illustraties Archieven van de gemeente Ganshoren Alfred de Ville de Goyet © GOB
Algemeen Rijksarchief Archives d’Architecture Moderne Kaarten: Brussel Urbis ®© – Distributie CIBG, Kunstlaan 20, 1000 Brussel Marcel Vanhulst © GOB Verzameling Belfiusbank – Académie royale de Belgique – © ARB-GOB Verzameling Graafschap Jette Wim Robberechts © GOB
Met dank aan Het college van Burgemeester en Schepenen van de gemeente van Ganshoren Grafische vormgeving www.generis.be Drukwerk IPM Printing
© Gewestelijke Overheidsdienst Brussel, Brussel Stedelijke Ontwikkeling Directie Monumenten en Landschappen, CCN – Vooruitgangstraat 80 – 1035 Brussel – verantwoordelijke uitgever Arlette Verkruyssen, Directeur-generaal Wettelijk depot D/2014/6860/006. Deze wandelbrochure wordt gratis verspreid.
Ganshoren
à la carte
De vallei van Molenbeek-Pontbeek De eerste inwoners van het gehucht Ganshoren vestigden zich in de valleien van de Molenbeek en haar zuidelijke zijrivier, de Pontbeek. De moerasachtige weiden en vochtige zones waren ideaal voor landbouw en veeteelt. Tot midden 19de eeuw bleef het dorp hoofdzakelijk ruraal en agrarisch, en het voorzag Brussel van groenten en hop.
GSLN
ORMIN
HERV
VRIJHEIDSROTONDE
R.
H. M EU W ISS CH TR .M . OE NS ST R.
R.
ST NT
BA
AI
ÈR OU CK BR DE L.
R.
R. ST RK KE US
VA E ER F. V
L. M AT HE YS ST R.
ST -M AR TIN US -G AA RD E
PR IN SB OU DE W IJN ST R.
R. ST EN NS
VR IJD OM ME NS TR .
.
R
N NL SE UI TH IE
ON
ML
N
LAN
DS
OE
TLN
ERM
L.
WE
DE LH OV ES TR
.
V. R
RE SO NT EA RG
DEB OUW STR .
MA NSS TR.
EC K
STR
ND
R.
CK
ST
TIN T-M AR SE
R. ST EM AT IS CL
F. B E
STE ST
SON
GRO
ELL N
KX
LN
SIPPELBERGGAARDE
INC
TLN
IMP
JAN
LL
ON
G. S
.
KAR
HE
PLIM
TR.
R TST
ER
M.
R.
AER
KEI Z
EN
I ES
R.
TOG
A.
PAS TO R
ST
ST
HER
AMARYL LISS ENS TR.
EZ
PA GÉ
O D. P
CI JN SS TR .
J.B. VA N
G PAN
De Heyde, een tiental hectaren heide, was bestemd voor de inwoners van Ganshoren en Jette. De Zeyp, een vochtig moerasgebied, lag naast het Kasteel de Rivieren. Het onderhoud en de drooglegging door middel van afvoerkanalen vielen ten laste van de gebruikers.
SIN
.
OU DE
N SEL JET
TR
R. A BEE LSS TR.
. STR
KS
N EKE
CO C
HEID
DE
N
Deze twee gemeentelijke graslanden of ‘meenten’, die de hertog van Brabant in 1229 aan de dorpelingen gaf, dienden hoofdzakelijk als weiland.
LN GS LIN EL ST ON TO EN DT EL ER W
A.
RU
KEL
LN
G
J. D
RBE
ARE L
L CQ
OVE
.
ZER K
N.
ER
CL
E .L
R.
ST
JD
TI
OI
HO
. TR
KEI
TR
J
EL N
VAN
ES
OV ER BE K
KER KH OF LN
ARTWE N-H G OE GR
DE VILLEGASLN
ND
JEL N
ZEY PS TR .
S EF RE EG
TR. ERS AEK SM ME DE L.
ER
ON GA RI
VA N
.D
R. ST ET OW V. L
EL
N
BR
LN
AD EP
AV. J. S
T NS KE
De Heyde en de Zeyp, de gemeentelijke weiden
R. M AZ ZA VE LN RD ILN
EEUWFEESTSQUARE
IVIEREN DREEF
J. S. BACH LN
RV E NDE
KEIZER KAR ELLN
REEF
ID
HE
N ENL
KASTEELD
WAGNERGAARDE
MUZIKANTENGAARDE
MA RIA VAN H
MO
BE E THOV
In 1795, tijdens de Franse bezetting, werd het dorp Ganshoren administratief aan de gemeente Jette gehecht. Het duurde tot 1841 voordat Ganshoren een autonome gemeente werd.
GEMEENTEST R.
LN
ALLN M. SM
MARIA VAN HONGARIJELN
PRIVILEGIENSQUARE
M OO
DE R
NEG EN PR OV IN
ST
K. ME RT EN SS TR .
E. NEUBERGERGAARDE
MALIEPLEIN
ND
N
N
EN
VIVALDISTEEG
DE
LN
LN KE BE ER OV
EK
N
AL
RU
H . F EUILLI E N
N VA
ST RT AE OB RO A. R.
R.
ER V
TIR SA
EF
ORIFLAMMENSQUARE
SL ING ELL
EB ER PE
VA
KONINGIN PAOLAPLEIN
RE
EL
ER
TV
LN ES CI
D VAN
HE
LD
NG
T
S OO
POSTKOETSSQUARE
EUKENLN HTIGB TAC
EE
EF TENDRE CH GESLA
ST
JO DE M.
KA
De geschiedenis van Ganshoren is nauw verbonden met die van Jette. In de 12de eeuw lag het gehucht rond de Sint-Martinuskapel, die van de Sint-Pieterskerk van Jette afhing. Ten noorden van de dorpskern verrees het Kasteel de Rivieren, sinds de 13de eeuw de zetel van de heerlijkheid Jette-Ganshoren. In 1654 werd de heerlijkheid een baronie, en in 1659 het graafschap Sint-Pieters-Jette, waarvan het gezag zich uitstrekte over Jette, Ganshoren en de heerlijkheden van Hamme, Relegem en Bever.
F REDREE KEU
NST TOO DTEN WEREL
BOSSTR.
Nu zit de Molenbeekvallei geprangd tussen de spoorlijnen Brussel-Gent en BrusselDendermonde. Een deel van deze groene ruimte is als landschap beschermd en staat in verbinding met het Koning Boudewijnpark; het vormt een geheel van halfnatuurlijke landschappen dat een honderdtal hectaren groot is.
Het dorp Ganshoren
BROUSTINLN
LA ND SRO
EM LN
Het was op een deel van de Heyde dat later de tuinwijk Heideken werd gebouwd.
Een middeleeuws kasteel: Kasteel de Rivieren wijzigingen aan het gebouw aanbracht. Ook zijn zoon bleef verfraaiingswerken uitvoeren. Zo kreeg de toren een dak bekroond door een bol onder een windwijzer met de wapens van Kinschot; op de benedenverdieping werd een grote staatsiesalon ingericht en achteraan werd een woongebouw toegevoegd.
In de 12de eeuw was het Kasteel de Rivieren nog een stenen donjon die de hertog van Brabant in de Molenbeekvallei had gebouwd en die een hoofdzakelijk defensieve en militaire functie had. Het kasteel lag in het
hart van een domein van 10 hectare en behoorde toe aan ridder Clutinck, voordat het via huwelijk overging op de familie van de heren de Rivieren d’Aerschot, die het domein zijn naam gaf.
Na verscheidene veranderingen van eigenaar (de families van Winckele, Stoop, van der Eycken, de la Marcelle, de Tassis), werd het domein in 1628 gelegateerd aan ridder François van Kinschot, kanselier van Brabant, die verscheidene
Begin 18de eeuw kwam het Kasteel de Rivieren uiteindelijk in bezit van de familie de Villegas uit Sint-Pieters-Jette. In 1903 en 1910 werd het door twee branden zwaar beschadigd, maar het werd gerestaureerd. De familie de Villegas beheerde het domein tot aan de verkoop ervan begin jaren 1970. Het behoort thans toe aan een maatschappij die er private evenementen organiseert. Het kasteel en het park werden in 1983 beschermd.
Ganshoren
à la carte Twee residentiële ensembles: de BAM-wijk en de Albert I-wijk
. BOSSTR
De BAM-wijk, genoemd naar de bouwpromotor, was de eerste wijk die na de Tweede Wereldoorlog werd gebouwd. Hij bestaat uit 144 eengezinswoningen van één verdieping ontworpen door architecten T’Sas en Bautier. Ze hebben allemaal iets speciaals gemeen: een centrale schoorsteen die voor een betere warmteverspreiding moet zorgen. De vier hectare grote wijk werd op 3 juli 1954 ingehuldigd en heeft zijn gemoedelijke sfeer en zijn homogeniteit altijd kunnen bewaren.
EEUWFEESTSQUARE
ID
VRIJHEIDSROTONDE
R.
H. M EU W ISS CH TR .M . OE NS ST R.
R.
ST NT
BA
AI
ÈR OU CK BR DE L.
R.
R. ST RK KE US
VA E ER
L. M AT HE YS ST R.
ST -M AR TIN US -G AA RD E
F. V
.
R
N NL SE UI TH IE V. R
ON
ML
N
LAN
DS
OE
TLN
ERM
L.
WE
DE LH OV ES TR
.
BROUSTINLN
LA ND SRO
De Sint-Martinuskerk (arch. Jean Gilson, 1971) De eerste kapel, die aan Sint-Martinus was toegewijd, hing van de parochie SintPieters-Jette af en dateert wellicht van de 12de eeuw. In de 14de eeuw, tijdens de Brabantse Successie oorlog (1356-1357), werd ze vernield en heropg ebouwd. In 1835 werd ze tot parochiekerk verheven. In 1853 besliste de kerkfabriek de middel eeuwse kapel te vervangen door een kleine neogotische kerk ontworpen door architect Louis Spaak (1804-1893). Ze werd in 1974 afgebroken toen de François Beeckmansstraat werd verbreed.
De huidige Sint-Martinuskerk werd in 1971 op het Koningin Fabiolaplein gebouwd. Ze is een monumentaal werk van architect Jean Gilson. De opvallende trapeziumvormige gevel is versierd met een groot bas-reliëf in keramiek. Het is een ontwerp van de Poolse kunstenaar Zygmunt Dobryzcky (1896-1970) en evoceert het thema van de liefdadigheid, verwijzend naar de heilige Martinus. Boven aan het gebouw zijn de klokken in de gevel ingewerkt. Het schip, waarvan de trapeziumvorm aan die van de gevel herinnert, wordt geritmeerd door twaalf gebeeldhouwde zuilen in ruw beton die de twaalf apostelen voorstellen (beeld houwer de Jonckheere, naar Z. Dobrzycki). La lumière, een immens niet-figuratief bas-reliëf van de kunstenaar Frédéric Geilfus (1970), versiert de muur van de koorafsluiting.
ND
R.
PR IN SB OU DE W IJN ST R.
R. ST EN NS
DEB OUW STR .
MA NSS TR.
EC K
VR IJD OM ME NS TR .
RE SO NT EA RG SE
R. ST EM AT IS CL
F. B E
STE ST
STR
GRO
ELL N
KX
LN
SIPPELBERGGAARDE
INC
SON
JAN
LL
TLN
IMP
.
KAR
HE
ON
TR.
PLIM
G. S
TOG
M.
R.
R TST
ER
I ES
R.
AER
KEI Z
EN
PAS TO R
ST
ST
G PAN
A.
EZ
PA GÉ
HER
AMARYL LISS ENS TR.
RU
J.B. VA N
O D. P
CI JN SS TR .
CK
ST
TIN T-M AR SIN
.
OU DE
N SEL JET
TR
R. A BEE LSS TR.
. STR
KS
N EKE
KER KH OF LN
CO C
HEID
DE
N
Na de Tweede Wereldoorlog maakte een andere stijl opgang, toen de maatschappij haar eerste appartementsgebouw met sociale woningen optrok; het was twaalf verdiepingen hoog en bevatte 98 appartementen (Van Overbekelaan, arch. A. Vanden Bossche en G. Brunfaut). Tussen 1963 en 1981 werden nog eens twaalf klaverbladvormige torens gebouwd, goed voor in totaal meer dan 1000 woningen (Van Overbekelaan, Peereboomlaan). en Negen Provincieslaan).
LN GS LIN EL ST ON TO EN DT EL ER W
LN
C
LE
J. D
KEL
ARE L
G.
L CQ
RBE
ZER K
N.
R LE
OVE
.
A.
ARTWE N-H G OE GR
KEI
TR
J
EL N
R.
ST
JD
TI
OI
HO
. TR
ES
OV ER BE K
VAN
ND
JEL N
DE VILLEGASLN
ER
ON GA RI
ZEY PS TR .
S EF RE EG
TR. ERS AEK SM ME DE L.
MA RIA VAN H
VA N
.D
R. ST ET OW V. L
EL
N
BR
LN
T NS KE
HERV
MUZIKANTENGAARDE
KEIZER KAR ELLN
MO
GSLN
ORMIN
AD EP
MALIEPLEIN
ND
R. M AZ ZA VE LN RD ILN
REEF
DE R
RV E NDE
J. S. BACH LN
KASTEELD
WAGNERGAARDE
HE
N ENL
In 1957 werd aan de andere kant van de Wereld tentoonstellingslaan een honderdtal burgerhuizen gebouwd. Ze werden opgetrokken volgens typeplannen van de maatschappij Etrimo (arch. F. Draps) en vormen de Albert I-wijk.
AV. J. S
ALLN M. SM
IVIEREN DREEF
E. NEUBERGERGAARDE
MARIA VAN HONGARIJELN
DE
BE E THOV
GEMEENTEST R.
LN
K. ME RT EN SS TR .
NEG EN PR OV IN
PRIVILEGIENSQUARE
M OO
EF TENDRE CH GESLA
ST
VIVALDISTEEG
In 1920 richtte de gemeentelijke overheid de maatschappij ‘De Villa’s van Ganshoren’ op. Aanvankelijk verhuurde ze kleine huizen die deel uitmaakten van het stedelijke weefsel (Sint-Martinusgaarde en De Cockstraat), naast 36 appartementen verspreid over verscheidene aan elkaar palende gebouwen (Pangaertstraat). In 1929 volgde de bouw van een geheel van huizen in de Karel Mertensstraat (arch. G. Henri) en de Adolphe Roobaertstraat.
N
N
EN
Van de gezinswoning tot het torengebouw
LN
LN KE BE ER OV
EK
N
AL
RU
H . F EUILLI E N
N VA
ST RT AE OB RO A. R.
R.
ER V
TIR SA
EF
ORIFLAMMENSQUARE
SL ING ELL
EB ER PE
VA
KONINGIN PAOLAPLEIN
RE
EL
ER
TV
LN ES CI
D VAN
HE
LD
NG
T
S OO
POSTKOETSSQUARE
EUKENLN HTIGB TAC
EE
NST TOO DTEN WEREL
ST
JO DE M.
KA
F REDREE KEU
De eigentijdse glas-in-loodramen werden ont worpen door meester-glasmaker Achiel Meersman en uitgevoerd door Theo Meersman, terwijl de twee neogotische glas-in-loodramen uit de oude kerk afkomstig zijn (H. Heyden). De preekstoel dateert uit 1634 en komt uit de abdij van Dielegem.
EM LN
De Tuinwijk Heideken Na de Eerste Wereldoorlog steunde de regering de initiatieven van huurderscoöperatieven door goedkope leningen toe te staan met het oog op de wederopbouw van het land. Zo kon de coöperatieve ‘Le Home de Ganshoren’, die begin jaren 1920 werd opgericht, een deel van de Heyde, de oude gemeenschappelijke weide, verwerven. Ze wou er een geheel van goedkope arbeiderswoningen optrekken voor haar leden die werkten voor de Gasmaatschappij, het Bestuur der Spoorwegen en de Post en Telegraaf. Het resultaat was een tuinwijk met 150 eengezinswoningen met vijf verschillende types plattegronden, gebouwd door architect Jules Ghobert. Het geheel ligt rond twee pleinen, het Homeplein en het Sorbeboomplein. Afspraak op de middenpagina voor het spel ‘Home sweet home!’
Ganshoren
à la carte Tussen twee stadssnelwegen
R. M AZ ZA VE LN RD ILN
EEUWFEESTSQUARE
GSLN
ORMIN
HERV
R.
VRIJHEIDSROTONDE
R.
ST NT
BA
AI
ÈR OU CK BR DE L.
R.
R. ST RK KE US
VA E ER F. V
L. M AT HE YS ST R.
ST -M AR TIN US -G AA RD E
SON
STR
.
N NL SE UI TH IE V. R
ON
DE LH OV ES TR
ERM
N
TLN
LAN
WE
DS
ML
ND
OE
De molen werd in 1879 onteigend en in 1880 gesloopt tijdens de urbanisatiewerken op het plateau die koning Leopold II had verordend. Op de heuvel bevinden zich thans de basiliek van Koekelberg en het 17 hectare grote Elisabethpark, dat zich over de gemeenten Koekelberg en Ganshoren uitstrekt. Rond het park werden verscheidene lanen aangelegd, zoals de Pantheonlaan, de Landsroemlaan of de Grondwetlaan.
GRO
R
R.
.
L.
ST
PR IN SB OU DE W IJN ST R.
R. ST EN NS
VR IJD OM ME NS TR .
RE SO NT EA RG SE
DEB OUW STR .
MA NSS TR.
EC K
STE ELL N
KX
CK
ST
TIN T-M AR SIN
R. ST EM AT IS CL
F. B E
SIPPELBERGGAARDE
INC
LN
LL
.
KAR
HE
TLN
IMP
JAN
M.
ON
G. S
R TST
ER
TR.
AER
KEI Z
EN
I ES
R.
TOG
A.
PAS TO R
R.
PLIM
CI JN SS TR .
ST
ST
HER
AMARYL LISS ENS TR.
EZ
PA GÉ
G PAN
De aanleg van de Keizer Karellaan in het verlengde van de nieuwe basiliekwijk wijzigde het bestaande stratennet volledig en schiep een hoogteverschil van bijna acht meter ten opzichte van het oude dorp. Dat verschil is nog steeds merkbaar ter hoogte van de ‘gaarden’ die op de Maria van Hongarijelaan uitgeven. Ze dragen de naam van soldaten die tijdens de Tweede Wereldoorlog voor het vaderland zijn gesneuveld: Louis Bankengaarde, Joseph Hendrickxgaarde, Willy Chambongaarde, enz.
R. A BEE LSS TR.
J.B. VA N
N
De ‘gaarden’, stedenbouwkundige buitenbeentjes
.
O D. P
LN
TR
OU DE
RU
Vroeger was het plateau van de Sippelberg – of Sippelenberg – een grote grasheuvel bestemd voor agrarische activiteiten (veeteelt, graanteelt). Er stond ook een windmolen op die al vanaf de 16de eeuw wordt vermeld en die herhaaldelijk door brand werd geteisterd en dan heropgebouwd. De inwoners van Ganshoren lieten er hun graan malen.
N SEL JET
KS
. STR
CO C
N EKE
DE
J. D
KEL
ARE L
G
Het plateau van de Sippelberg HEID
ZER K
L CQ
RBE
.
A.
KER KH OF LN
ARTWE N-H G OE GR
KEI
TR
N.
ER
CL
E .L
OVE
ES
J
EL N
VAN
ND
JEL N
DE VILLEGASLN
ER
ON GA RI
OV ER BE K
R.
ST
JD
TI
OI
HO
. TR
KEIZER KAR ELLN
ZEY PS TR .
S EF RE EG
TR. ERS AEK SM ME DE L.
MA RIA VAN H
VA N
.D
R. ST ET OW V. L
LN GS LIN EL ST ON TO EN DT EL ER W
MUZIKANTENGAARDE
EL
N
BR
LN
ID
H. M EU W ISS CH TR .M . OE NS ST R.
AV. J. S
T NS KE
AD EP
DE R
RV E NDE
J. S. BACH LN
REEF
WAGNERGAARDE
HE
N ENL
KASTEELD
IVIEREN DREEF
ALLN M. SM
MARIA VAN HONGARIJELN
MO
BE E THOV
De Wereldtentoonstellingslaan werd pas later aangelegd, in 1956, met het oog op Expo 58. Ze loopt in de oostelijke rand van de gemeente en is een heel drukke verkeersweg. GEMEENTEST R.
LN
ST
K. ME RT EN SS TR .
NEG EN PR OV IN
PRIVILEGIENSQUARE
M OO
EF TENDRE CH GESLA
E. NEUBERGERGAARDE
MALIEPLEIN
ND
N
N
EN
VIVALDISTEEG
DE
LN
LN KE BE ER OV
EK
N
AL
RU
H . F EUILLI E N
N VA
ST RT AE OB RO A. R.
R.
ER V
TIR SA
EF
ORIFLAMMENSQUARE
SL ING ELL
EB ER PE
VA
KONINGIN PAOLAPLEIN
RE
EL
ER
TV
LN ES CI
D VAN
HE
LD
NG
BOSSTR.
T
S OO
POSTKOETSSQUARE
EUKENLN HTIGB TAC
EE
F REDREE KEU
NST TOO DTEN WEREL
ST
JO DE M.
KA
De Keizer Karellaan, die in het westelijke deel van de gemeente werd aangelegd, vormde het natuurlijke verlengstuk van de Leopold II-laan naar Gent en de kust. Het tracé werd in 1905 goedgekeurd en de eerste onteigeningen vonden in 1906 plaats. De werken werden echter herhaaldelijk stilgelegd, en het duurde tot 1934 voor de laan voltooid was. Ze was 30 meter breed, en al snel verrezen er tal van handelszaken en woningen. In 1939 vestigde de Radio Conférences et Concerts zich langs de laan. Nu bevindt het gemeentehuis zich in dit gebouw – de opnamestudio is de trouwzaal geworden.
BROUSTINLN
LA ND SRO
EM LN
Een natuurreservaat: het moeras van Ganshoren Het moeras van Ganshoren, een overblijfsel van de Molenbeekvallei, is een halfnatuurlijk gebied bestaande uit vochtige zones en braak landvegetatie. Dit is ontstaan als gevolg van de geleidelijke opdroging van het moeras na de installatie van een afvalwatercollector in 1955. Het gebied heeft een oppervlakte van 11 hectare 9 are en werd in 1881 in tweeën gesneden door de spoorlijn BrusselDendermonde. Het gedeelte van het moeras ten oosten van de spoorweg kwam bij Jette, het westelijke deel bij Ganshoren. Het moeras heeft een heel bijzondere flora en fauna. In de vochtigste dalen bevinden zich rietvelden en open moeraszegge (moeras met planten van het Carex-type).
Elders wisselen weiden af met bosjes wilgen en sleedoorns.
bruine kikker, de meerkikker of de gewone pad, en zelfs ringslangen.
Het moeras trekt een grote verscheidenheid van vogels aan – meer dan 80 soorten – alsook kleine zoogdieren, amfibieën zoals de
Het gebied is sinds 1995 beschermd omwille van zijn wetenschappelijke, esthetische en historische waarde. In 1998 werd het een
gewestelijk natuurreservaat. Onder het beheer van Leefmilieu Brussel worden de vochtige weiden momenteel hersteld om het gebied vochtiger te maken en de biodiversiteit te bevorderen.
Wa n d e l i n g 1 Een waaier van stijlen ˜
Parcours: zie omslag Vertrek: Landsroemlaan A Aankomst: Hertog Janlaan Bus 49, 87 (Riethuisen), Metrolijn 2 (Simonis) Duur: ongeveer 1u30
zijn ook nog enkele keramiektegels die her en der voor wat kleur zorgen. Steek nu over naar de Grondwetlaan en neem de pare kant. Kijk eens naar het nummer 6 een huis in eclectische stijl uit 1905. De architect Joseph L’Ancre bouwde op dit smalle perceel een huis van 13 meter hoogte! En ook nummer 8 valt op door zijn gevel die geheel in hardsteen is opgetrokken en zijn mooi ijzerwerk.
V
op de benedenverdieping en witte en blauwe geverniste baksteen op de verdiepingen. Het ijzerwerk met plantenmotieven op nr. 35 en 34, evenals de stenen sokkel en het schrijnwerk, zijn typisch voor een eclectische stijl met art-nouveauinvloeden.
Om de gebouwen in de Landsroemlaan goed te kunnen bekijken neem je best het wandelpad in het Elisabethpark.
@ Landsroemlaan 40, arch. L. Pepermans, 1905 Wat een indrukwekkende burgerwoning is dit, met zijn eclectische stijl met neogotische invloeden en zijn volledig versierde gevel! De architect kiest voor hardsteen, voor het balkon, de vensters, de deuromlijsting, de zuil en de console waarop de driehoekige erker rust, enz. Het lijkt wel of de rijkelijk versierde gevel met zijn twee dakkapellen de maatschappelijke positie van de bewoners moesten bevestigen…
aannemer. Henri Houbaer, 1901 Hier nog een gebouw van diezelfde aannemer, opgetrokken in het hetzelfde jaar. Dit hoekpand is een huurhuis met vier appartementen. Opvallend aan dit gebouw is dat elke gevel verschillend is en dat het twee blinde traveeën telt versierd met decoratief metselwerk waardoor het nog hoger lijkt dan het is. Aan de kant van de Landsroemlaan zijn er verschillende balkons, terwijl de hoek zelf een monumentale bow-window heeft in witsteen. Aan de kant van Grondwetlaan zijn de vensters geschrankt geplaatst en zorgt een polychromie voor een heel expressieve gevel. Wanneer je naar boven kijkt zie je dat zelfs de kroonlijst versierd en er
aannemer Henri Houbaer, 1901 Deze drie opeenvolgende huizen met topgevels werden voor verschillende eigenaars gebouwd door eenzelfde aannemer-bouwpromotor. Je kan ze wel van elkaar onderscheiden door de decoratieve details. Op nr. 36 ligt de klemtoon op de omlijstingen van de muuropeningen, met hardsteen
@
@
&
&
(
(
friezen, zijn typisch voor het modernisme van de jaren 1930. Let ook op de toegangsdeur, aan de kant van de Grondwetlaan. Ze wordt discreet versierd met een geprofileerde stenen omlijsting, net als de vensters op de benedenverdieping. Ergens zit hier een edelweiss verborgen. Zie je het?
è Broustinlaan 67, arch. ( Grondwetlaan 28,
é Grondwetlaan 1,
& Landsroemlaan 36, 35 en 34,
˜
Op de hoek van het gebouw op elke verdieping.
Een wandeling langs burgerwoningen, herenhuizen en appartementsgebouwen… in de schaduw van de basiliek. Van eclectisme tot modernisme, alle stijlen komen aan bod.
§
aannemer F. Cooreman, 1907 De gevel van dit art-nouveauhuis, in gele en witte baksteen, wordt geritmeerd door elementen in natuursteen. Vroeger bevonden zich sgraffiti boven het impostvenster en de vensters op de eerste verdieping. Zie je nog waar? Bewonder ook het balkon in hardsteen en zijn elegante ijzerwerk: het is gemaakt in de stijl van de Wiener Sezession. Werp ook eens een blik op de toegang van nr. 34, dat architect J. Devillers in 1913 bouwde: het wijnrankenmotief dat de deur versiert is heel ongewoon!
Louis et Gaston Boghemans, 1925 De architecten die deze woning ontwierpen lieten zich inspireren door de vormentaal van de Wiener Sezession. Kijk even naar de details van de deur met haar mooie glasraam, naar de gestileerde pilasters die de kroonlijst doorbreken en bekroond zijn door topstukken of de bloemenslingers die de gestapelde erker versieren. De bijzondere compositie van de gevel en de aandacht voor de materialen en hun polychromie (witsteen, hardsteen, baksteen, simili-steen) getuigen van een oog voor detail en een zin voor originaliteit.
§ Résidence Edelweiss,
! Broustinlaan 71,
Grondwetlaan 49 (hoek Broustinlaan), arch. Pierre Vanbeginne, 1938 Dit appartementsgebouw met zijn brede lichtgekleurde banden die fraai contrasteren met de rode baksteen is als hoekgebouw bijzonder goed geslaagd. De afgeronde balkons beklemtoond door twee geometrische
arch. Jean Van Hall, 1911 Dit huis is veel hoger dan zijn buren. Het werd gebouwd voor de kunstschilder H. Meeuwis, die aan de academie van Sint-Jans-Molenbeek lesgaf. De toegangsdeur, het schrijnwerk van het impostvenster en de mozaïekpanelen met gestileerde vogels zijn bijzonder fraai.
§
è
è
Wandeling 1
Herken je de vogels? Onze parken en tuinen wemelen ervan… Kraaien.
Wat verderop, voor de gevel van nr. 75, zijn twee cilindervormige metalen elementen geïnstalleerd. Het zijn twee beeldhouwwerken die een befaamd restaurateur in 1992 plaatste om de aandacht op de toegang van zijn gebouw te vestigen.
ç Broustinlaan 83-85, arch. A. Hanssens, 1930 Deze twee herenhuizen werden door dezelfde architect ontworpen, maar toch is hun stijl verschillend. De architect gebruikt tal van versieringselementen die typisch zijn voor de Beaux-Artsstijl, die op de Franse Lodewijkstijlen is geïnspireerd: stenen parementen, pilasters, gebeeldhouwde muurdammen, guirlandes… De smeedijzeren borstweringen en de balkons met stenen balustrade spelen mooi op elkaar in. Hoewel Hanssens de beide gebouwen van smeedijzeren deuren en inrijpoorten wou voorzien, verschillen ze thans van elkaar: smeedijzer voor het ene huis (op nr. 83), hout voor het andere (nr. 85).
à Broustinlaan 110, 1910 (beschermd sinds 2001) Deze woning werd gebouwd voor Alphonse Hellinckx, de latere burgemeester van de gemeente.
à
ç
)
- Maison Les Roses,
Met zijn polychrome gevel en zijn grote hoefijzerboogvormige venster is dit een perfecte illustratie van de art-nouveaustijl. Kijk eens naar de decoratieve faiencepanelen op de erker. Ze zijn ontworpen door keramist Guillaume Janssens, wiens ateliers niet ver daarvandaan lagen, in SintAgatha-Berchem. Het vrouwenhoofd omgeven door gestileerde bloemen was een van zijn lievelingsmotieven. De glas-in-loodramen van de toegangsdeur en het schrijn- en ijzerwerk zijn bijzonder verzorgd. Nr. 112, springt ook in het oog door zijn witstenen gevel in neoromaanse stijl. Het werd in 1913 ontworpen door architect Brauns.
in zwang was. Deze werd zo genoemd omdat hij sommige elementen – patrijspoorten, afgerond balkon en ijzerwerk, enz. – aan de wereld van de zeevaart ontleende. Wat een prachtig contrast ook tussen de verschillende gebruikte materialen: donkere baksteen van het Belvédèretype, licht hout, keramiek, enz. Volg de Georges Simpsonstraat en sla dan links de Vital Riethuisenlaan in.
Jacques Sermonlaan 33, arch. J. Martin, 1914 Wat een passende naam voor dit indrukwekkende huis! Tal van gevelelementen zijn immers versierd met boeketten van gestileerde rozen: je ziet er op de consoles, de muurdammen, de banden, boven aan de pilasters, rond de oeil-de-boeufs van de erker. Het luchtige smeedijzeren traliewerk van het balkon past perfect bij de originele vorm van het schrijnwerk.
e Vital Riethuisenlaan 54 en 36, arch. Georges Doyen, 1935 en M. Barnard,1933 Deze twee huizen vertonen alle kenmerken van de eclectische architectuur beïnvloed door de Beaux-Artsstijl: bakstenen gevels versierd met elementen in witsteen, gebeeldhouwde muurdammen, stenen of smeedijzeren balustrades… We zijn deze stijl, die vrij courant was in het begin van de 20ste eeuw, al elders tegengekomen. Weet je nog waar?
a Jacques Sermonlaan 37, arch. Julien. Roggen, 1932 Deze kleine woning is een mooi voorbeeld van de art-decostijl, die erg in trek was tijdens het interbellum. Bemerk de gebeeldhouwde friezen op de deur- en vensterlijsten, of de gebeeldhouwde decoratieve panelen: ze zijn typisch voor de art-decostijl, met hun zigzaglijnen en hun decors met een mengeling van gestileerde bloemen, tandwielen en schijven! De erker, een kubusvormig volume op een console, kreeg een heel aparte behandeling.
Aan het einde van de laan neem je rechts de Jacques Sermonlaan.
) Jacques Sermonlaan 25, arch. A. Pompe, 1922 Je kan niet naast deze statige villa kijken. Ze vermengt de neogotische stijl met de cottage- en Tudorstijl en is geïnspireerd op de grote Engelse huizen van begin 20ste eeuw. Ook de L-vormige plattegrond is bijzonder. Links aan weerszijden van de hoek vormen twee kleine erkers de overgang naar de tuin. Op de grote erker met vakwerk, rechts, zitten monsters verscholen. Zie je ze? En als je nieuwsgierig bent naar wat er zich achter deze straatgevel bevindt, kijk dan eens naar de oude foto…
)
a
-
Avenue Broustin 83-85.
ç
!
Aan de andere kant van de laan is er een art-nouveauwoning die onze aandacht verdient, dus steek zeker de Hertog Janlaan over om haar te bekijken.
z Jacques Sermonlaan 55, arch. A. Claessens, 1931 Deze gevel versierd met bordeauxkleurige keramiektegels en het felrode schrijnwerk van dit modernistische huis valt meteen op! De esthetiek is beïnvloed door de pakketbootstijl die in de jaren 1930
z
z
r Vital Riethuisenlaan 13, 1906 De smalle Brusselse percelen hebben de ontwikkeling van de art nouveau aangemoedigd omdat ze een uitdaging vormden voor de creativiteit van architecten.
e
e
Wandeling 1
Wa n d e l i n g 2 Back to the future We vertrekken in de Fifties, om dan verder het verleden in te duiken, in het ‘groene hart’ op zoek naar wat overbleef van het landelijke Ganshoren en belanden uiteindelijk in een wijk uit de Charlestontijd.
r
Dit is een mooi voorbeeld maar helaas weten we niet wie deze talentvolle ontwerper is. De gevel is bijzonder expressief met zijn felgekleurde geglazuurde bakstenen, de mooie keramiekpanelen met gestileerde bloemmotieven en zijn opvallende geveltop. Let ook op het fraaie schrijnwerk en ijzerwerk. Vind je ook niet dat het gekoppelde venster bovenaan het huis een oosters tintje heeft? Keer op je stappen terug tot aan de Hertog Janlaan in. Langs deze laan staan enkele interessante bouwwerken. Op nr. 26 bevindt zich een klein appartementsgebouw beïnvloed door de pakketbootstijl (arch. C. Mathieu, 1937). Aan de overzijde, op nr. 17, is het opbrengst huis uit 1935 symmetrisch rond een centrale as gebouwd. De architect ritmeerde zijn gevel door met de materialen te spelen (baksteen en simili-witsteen).
Parcours: zie omslag Vertrek: Keizer Karellaan, hoek Villegaslaan Bus 87 (Beeckmans) A Aankomst: Landsroemlaan Bus 87, tram 19 (Heilig Hartcollege) Duur: ongeveer 2u00
V
y Hertog Janlaan 16 en 14 Deze twee huizen werden allebei in 1932 gebouwd door de Entreprises Gérérales Sogecone SA voor de Société Générale de Construction et d’Épargne. Op de plannen worden ze ‘burgerwoning’ en ‘opbrengsthuis’ genoemd. Vergelijk ze maar eens, en je zal zien waarom! Welk van de twee is volgens jou dan de ‘burgerwoning’? Behalve dat het meer versierd is, bevinden de leefruimten zich op de verdiepingen. De deuromlijstingen lijken ook sterk op elkaar met hun afgeknotte vorm.
Spel : In de voetsporen van Robbedoes
Tijdens de wandeling kom je deze details tegen. Ze zijn heel karakteristiek voor de jaren 1950. Vind je ze?
Van links naar rechts: Maria Van Hongarijelaan 5, Villegaslaan 17, Stedenbouwlaan 66, Villegaslaan 25.
r
@ Résidences Basilique (beschermd in 2007) en Résidence Charles-Quint, Keizer Karellaan 122-124 (hoek Villegaslaan) en 126, arch. J. Delhaye, 1938-1953 Jean Delhaye, auteur van een boek gewijd aan het appartementsgebouw, ontwierp hier een heel interessant hoekgebouw. Kijk maar hoe de hoek wordt gevormd door twee lichte krommen aan weerszijden van een pilaster. Tegelijk ontwierp Delhaye het aanpalende gebouw (nr. 126, 1949). Het is minder imposant en vormt de overgang
t Hertog Janlaan 11, Arch. F. Goossens, 1935 Dit kleine appartementsgebouw met haar gevel in gele Boomse baksteen houdt het midden tussen modernisme en art deco. De doorlopende balkons met hun leuningen in fijn ijzerwerk vermengen rechte lijnen met ronde vormen. Ze zijn ontleend aan de gestroomlijnde modernistische stijl. De elementen in glas en lood met hun geometrische motieven ogen elegant en verwijzen samen met het ijzerwerk van de voordeur naar de art deco.
t
t
y
e
y
@
@
met de overige huizen in de laan. Opnieuw voorziet de architect de gevel van krommen, ditmaal aan weerszijden van het trappenhuis.
& Résidence Isis, Villegaslaan 5, arch. J. Delhaye, 1954 Opnieuw Delhaye! Wat dit gebouw bijzonder maakt, is dat het op een heel smal perceel staat. Het wordt gekenmerkt door een opeenstapeling van halfronde erkers, die de ingang bekronen en de leefruimte vergroten. Je zal ook zien dat de inspringende ingang zelf perfect cirkelvormig is.
&
&
Wandeling 2
(
˜
é Résidence Amaryllis,
Jacques Sermonlaan 25.
§ Villegaslaan 25, arch. R. J. Brunswyck, 1957 Hier volgen een reeks huizen van een andere heel productieve architect, Raoul Brunswyck. Het lijkt wel alsof Delhaye en Brunswyck de onpare kant van deze laan tussen elkaar hebben verdeeld! Brunswyck zal met brio woningen ontwerpen van het ‘bel-etage’ type. Deze typologie ontstaat tijdens de jaren 1930 bij de opkomst van de auto: garage op de benedenverdieping, leefruimtes op de eerste verdieping, slaapkamers op de tweede verdieping. Dit is zijn eerste verwezenlijking, zijn eigen woning. De heel grafische gevel combineert verschillende materialen: witsteen, marmer, metaal… De voordeur wordt beklemtoond door een metalen luifel die rust op een V-vormige pijler – typisch voor de jaren 1950. Ook de deur zelf mag gezien worden: de ruit wordt beschermd door metalen traliewerk versierd met kristallen in verschillende vormen gemaakt door Val-Saint-Lambert.
( Amaryllissenstraat 31, arch. A. Pompe, 1947 Het opvallendste kenmerk van dit huis is ongetwijfeld de originele behandeling van de hoek, de hardstenen steunbeer die een hele aparte erker ondersteunt. Het gebouw staat op een vierkant perceel met een zijde van 9 m. Om het kubusvormige volume van het gebouw te verzachten, ritmeerde de architect de gevels door tal van kleine muuropeningen aan te brengen en de materialen te diversifiëren: sokkel in breuksteen, wit geschilderde baksteen, hardsteen… De achtpuntige stervorm van de schouw sluit aan bij die van de erkers. Zie je hem? Zelfs de houten
§
è
è
!
è Villegaslaan 29, arch. R. J. Brunswyck en O. Wathelet, 1963 Voor deze woning, die hij voor een arts bouwde, werkte Brunswyck samen met architect Wathelet, met wie hij vaak zal samenwerken. Het asymmetrische karakter van de compositie wordt benadrukt door de geschrankte schikking van de balkons. De tweede verdieping wordt versierd door een verticaal paneel in gedreven aluminium: het is een werk van de Gentse kunstenaar Walter De Buck. Net als bij nr. 25 wordt de toegang beklemtoond door een luifel – hier in sparrenhout. De voordeur is voorzien van een opvallend metalen reliëf waarin tegels van gekleurd glas zijn verwerkt.
garagepoort is op een heel speciale manier gemaakt. Pompe was een bijzonder inventief architect…! Tijdens de eerste wandeling heb je al een ander huis van Antoine Pompe kunnen ontdekken. Het had ook een stervormige schouw. Weet je nog waar?
Amaryllissenstraat 34 (hoek Villegaslaan), arch. J. Delhaye, 1956-1960 Hier is alweer Delhaye aan het werk, twee jaar later, met een hoekgebouw waarin hij zijn persoonlijke woning inrichtte. Terwijl op de drie vorige gebouwen de rondingen overheersen, kiest hij hier voor geometrische vormen. De gevel aan de Amaryllissenstraat is echt spectaculair: in het midden van de gevelmuur bevinden zich twee rijen van drie vensters gescheiden door keramiekpanelen. Als je de straat wat verder inloopt, zal je zien dat de architect achteraan een groot terras heeft aangelegd!
§
!
! Villegaslaan 31, arch. R. J. Brunswyck en O. Wathelet, 1965 In 1965 bouwden Brunswyck en zijn vennoot Wathelet hier hun nieuwe kantoren. De gevel rust op drie stalen palen en is bijna volledig beglaasd. De hal krijgt een belangrijke plaats toegewezen: deze onthaalruimte neemt de hele breedte van het perceel in! Stap gerust binnen: je ontdekt er een bakstenen muur in reliëf, een ontschorste boom in de hoek, en een gedeeltelijk zwevende trap! Buiten diende een beeldhouwwerk van Walter De Buck vroeger als fontein. Het gebouw is thans een bijhuis van het Gemeentehuis. Om de hoek, op nr. 5 van de Maria van Hongarijelaan bevindt zich de
ç
à
ç
Résidence Palmer Rose, alweer een verwezenlijking van Brunswyck. Het toont opnieuw zijn meesterschap in de combinatie van uiteenlopende materialen. Steek deze laan over en stap de landelijke zone binnen die het ‘groene hart’ van de gemeente vormt, een geheel van graasweiden en moestuinen. Er staan verscheidene rurale gebouwen die aan een agrarisch verleden herinneren.
ç Hoeve Paelinck, Groen-Hart 1, 18de eeuw?, op bewaarlijst sinds 1998 Zoals blijkt uit een oude kaart dateert deze kleine hoeve minstens van de jaren 1770, Ze vormde ooit de toegang tot een groot domein dat thans verkaveld is. Ondanks talrijke verbouwingen heeft de hoeve haar karakter kunnen bewaren. Verderop, op nr. 51-53 van de L. Demesmaekerstraat, is er nog een hoeve die wellicht uit dezelfde periode dateert.
à Hoeve La Charnie` re, V. Lowetstraat 9, 1792 Deze oude schuur werd in 1792 gebouwd en in 1910 tot woonhuis verbouwd. Nadien werd er een kroeg in ondergebracht, In t’oude pachtof. Gezien de bouwvallige staat van de fermette, kocht de gemeente het gebouw en nam ze de restauratie en herinrichting voor haar rekening. Nu is dit een ruimte voor recreatieve activiteiten voor senioren, evenals voor diverse culturele evenementen.
à
Wandeling 2
)
Sla vóór de rotonde het wegje rechts in. Aan het einde bevindt zich rechts een klein parkeerterrein. Je bent nu aan het begin van de Auguste De Cockstraat. In deze straat zie je links een homogeen geheel van een vijftiental huizen. Ze werden in 1920 als goedkope huurwoningen gebouwd door de maatschappij voor sociale woningen ‘De Villa’s van Ganshoren’. Sla nu links de Sint-Martinuskerkstraat in en volg ze tot aan de Kerkhoflaan.
) Oud kerkhof van Ganshoren, Kerkhoflaan Naast een herdenkingsruimte voor de oud-strijders van de twee wereldoorlogen, bevat het oude kerkhof ook ware pareltjes van funeraire kunst. Hoewel hier sinds 1976 niemand meer wordt bijgezet, is het kerkhof nog altijd een oord voor bezinning waar families bloemen blijven plaatsen op de graven van hun naasten. Het is tevens een bucolische ruimte waarin zich een uitzonderlijke vegetatie heeft ontwikkeld. Een deel van de gemeentelijke begraafplaats is omgevormd tot groene ruimte. Het Park van het oude kerkhof, dat in 1999 openging, omvat een boomgaard, grasland voor laat maaien, en een composteerzone. Verlaat het kerkhof en volg rechts de Sint-Martinuskerkstraat.
)
)
-
a
Verscheidene van deze gebouwen werden in 1937 door dezelfde architect ontworpen. Herken je ze? Dit zijn twee tips: hij komt uit Sint-Agatha-Berchem en zijn voornaam begint met een R…
Je passeert nr. 42, het oude commissariaat waarin nu een school is gehuisvest. Het stond naast het eerste gemeentehuis, waar zich nu een kinderdagverblijf bevindt. Vervolg je weg langs de Clematissenstraat en sla dan de A. Doulceronstraat in; volg ze tot aan de Oude Pastoriestraat.
Remy Van der Looven 53, 55 en 56.
à
z Alphonse & Maurice Hellinckxstraat 23, 63, 65, 67 en 69, arch. A. Bilmont, 1935-1938 Op tal van gevels in de Hellinckxstraat is de vermelding Consortium Technique Bruxelles in de stenen sokkel gegraveerd. Deze woningen voor particulieren werden allemaal door dezelfde architect ontworpen, in late art-decostijl, in opdracht van de Entreprises Générales Sogecone SA gebouwd. Nr. 23 heeft een spectaculaire gevel, beklemtoond door vier rijzige halfzuilen in beton. Zeker ook eens kijken naar de elegante toegang op nr. 67. Volg de Delhovestraat tot aan de Van Overbekelaan.
- Oude Pastoriestraat 20, arch. G. de Henau en E. Mathieu, 1938 De gevelcompositie van deze modernistische woning is bijzonder beheerst. Kijk maar eens naar de manier waarop de architecten de vensters hebben ingedeeld! Bij de identieke vensters op de linkertravee ligt de klemtoon op het horizontale karakter, bij de kleine vensters op de eerste verdieping op het verticale. Merk hoe de soberheid van de gevel contrasteert met de toegangsdeur, die kunstig is versierd met twee rozen. Dit huis verschilt ook totaal van zijn buur, waarop een decor van bakstenen overheerst (nr. 22).
a
a
snel succes kenden. In 1926 kochten ze een terrein op de hoek van de Van Overbekelaan en de Landsroemlaan. Ze bouwden er een feestzaal en een kapel, waarvan de eerste steen in juni 1929 werd gelegd. Volgens de overlevering was deze kapel zo indrukwekkend omdat de plannen van twee kapellen waren omgewisseld: in Ganshoren verrees de grote kapel die de architect had ontworpen voor het Hôpital Sainte-Thérèse in Montignies, en omgekeerd! Binnen verbergt een iconostase het oorspronkelijke altaar.
e Kapel van het scholencentrum a Stedenbouwstraat
Notre-Dame de la Sagesse, Van Overbekelaan 10A, arch. Piepers, 1929 In 1903 werd de Congrégation des Filles de la Sagesse, een orde die in 1703 door Louis-Marie Grignion de Montfort was opgericht, uit Frankrijk verdreven. De gemeenschap van de Soeurs de Cambrai vestigde zich in 1909 in Ganshoren en opende er een school en een pensionaat die zeer
Deze straat telt vele huizen uit het interbellum. Er vallen fraaie architecturale details te ontdekken: de grafiek van de toegangsdeuren, de bijzondere lijnen van het schrijnwerk, het bakstenen parement, de contrasterende kleuren van de materialen… Ze zijn typisch voor de art-decostijl, die toen erg in zwang was.
-
z
z
e
e
JEU / SPEL HOME SWEET HOME ! La cité-jardin Heideken, avec ses petites maisons en briques, ses placettes tranquilles et ses venelles, nous incite à sa découverte. Comment y arriver? Bus 14, 84 (de Rivieren).
1. Repérez les détails
Promenez-vous dans la cité et essayez de repérer ces quelques détails décoratifs. Une fois retrouvés, inscrivez dans la première bulle le numéro qui correspond à leur emplacement sur le plan.
2. Trouvez le terme juste
Comme vous le savez, l’architecture a son propre vocabulaire. Trouvez la correspondance entre le détail et son appellation et reportez la lettre qui y correspond dans la seconde bulle.
E
D ÈVE
DR
DE
9
10
8
11
7
HOME SWEET HOME !
1. Vind de details
LLE RSE
ALE
1
De tuinwijk Heideken met haar bakstenen huisjes, pleintjes en steegjes is de ideale plaats voor een zoektocht. Hoe geraak je er ? Bus 14, 84 (de Rivieren).
6 ST ON TO EN DT REL WE
2
5
RUE COMMUN
IVE UN ION SIT PO L’EX
GEMEENTESTR
.
DE AV.
A. Vitrail B. Frise C. Corniche D. Petits bois E. Jeu de briques F. Lucarne G. Grille de jardin H. Boite aux lettres I. Baie d’imposte J. Volet K. Bow-window
EN
ER RIVI
F
REE
ND
ERE RIVI
Verken de wijk en probeer deze decoratieve details terug te vinden. Wanneer je ze gevonden hebt, schrijf je in het eerste bolletje het nummer dat overeenstemt met hun ligging op de kaart.
LI EL
2. Vind de juiste term
N SL NG
Zoals je weet, gebruikt de architectuur een eigen woordenschat. Zoek welke term bij welk detail hoort en schrijf de overeenkomstige letter in het tweede bolletje.
4 3 SQUARE DU CENTENAIRE EEUWFEESTSQUARE
AV .D
EJ
ET
TE jET SE
LN
Solutions du jeu ? Voir sur le rabat des cartes
A. Glasraam B. Muizentandfries C. Kroonlijst D. Kleinhoutjes E. Decoratief metselwerk F. Dakkapel G. Tuinhekje H. Brievenbus I. Impostvenster J. Luik K. Bow-window
Oplossingen van het spel? Zie omslag
