Gaandeweg. Kerkbalans. Moderne Devotie. Teken van licht. December 2011

Gaandeweg December 2011

Teken van licht

Kerkbalans Moderne Devotie

Magazine voor alle leden van de Protestantse Gemeente Zwolle, de Evangelisch-Lutherse Gemeente en De Hoofdhof Berkum

Schildersbedrijf sinds 1921 telfordstraat 18 8013 RM Zwolle tel. 038 - 465 02 22 fax 038 - 465 37 70

het einde van onmogelijke uitvaartwensen. Bij Monuta maakt u van elk afscheid een mooie herinnering.

VAN WEEGHEL COACHING

Kijk op monuta.nl of bel Monuta Zwolle (038) 421 19 33.

In deze Gaandeweg Op de voorpagina: Onder de sterren van Orion, een kunstwerk van Spencer Finch, hield de EvangelischLutherse Gemeente haar eerste museumdienst. Zie pagina 13 Aandacht voor onder andere ziekenzalving pagina 4, 5, 8, 19, 20 en 21 Zwolse kerken en Oost-Europa pagina 6 Het mooiste Bijbelverhaal van Dianne Meesters pagina 9 De inspiratie van ds. Gert de Goeijen en zijn gezin pagina 10 Columnist Theo Brand over blasfemie pagina 11 In Desgevraagd de totstandkoming van het collecterooster pagina 12 De Actie Kerkbalans 2012 pagina 14 Het onderzoek van Jorien Copier in de Open Kring pagina 16 Henk de Roest over het perspectief voor krimpende kerken pagina 17 Informatie van het Kerkelijk Bureau Colofon Gaandeweg pagina 18 Kerst in de kerk pagina 22 en 23 Andere kerkdiensten voor de komende twee maanden pagina 24, 25 en 26

Mag het iets meer zijn? “Ik geloof wel dat er iets is, ja. Ja, vast, er gebeuren soms zulke wonderlijke dingen in mijn leven, dan denk ik gewoon: dit kan geen toeval zijn.” “En dan de natuur, zo prachtig! En bij de geboorte van een baby, dan kan ik me heel dankbaar voelen. Ja, er is zeker iets.” Dit soort zinnen hoor je vaak om je heen. Veel mensen die vroeger in de kerk kwamen, maar nu niet meer, hebben het idee dat er ‘iets’ is in deze wereld, dat zich in zekere zin met hun leven bezighoudt. Opvallend genoeg zie je dit ook bij jonge mensen, die niet zijn opgegroeid met kerk en christelijk geloof. Ook de jongere generatie denkt dat er wel iets moet zijn. Wel vinden ze ‘iets’ een beetje simpel klinken, maar anders kunnen zij het niet verwoorden. Mijn ouders hadden vroeger een zaak, een supermarkt. En bij de kaas- en vleeswarenafdeling klonk deze vraag nogal eens: mag het iets meer zijn? Als er kaas of vleeswaren werden afgesneden was het natuurlijk nooit exact het gevraagde gewicht. Soms was het te weinig, maar ja, één plakje erbij en het werd te veel. Dus werd altijd gevraagd of het zo goed was, of dat het iets meer mocht zijn. Nu heb ik niet de zaak van mijn vader overgenomen, maar wil ik wel dezelfde vraag stellen: mag het iets méér zijn? Het is niet verbazingwekkend dat veel mensen, jong en oud, geloven dat er ‘iets’ is. Onze wereld is er niet bij toeval en ook ons leven is er niet zomaar. De natuur is veel te bijzonder om bij toeval te zijn ontstaan, ons menselijk lichaam te ingenieus, onze geest te zoekend naar vervulling, het dierenrijk te veelzijdig, de bloemen te kleurrijk en jij, jij bent veel te uniek! Er is zeker ‘iets’. Maar deze iets is méér, veel meer! Deze iets is Iemand. Je hoeft niet alleen te leven met een vaag besef van dankbaarheid, je kunt ook Iemand danken! Hij heeft een naam. Wij geloven in een God, die de naam heeft gekregen boven alle namen: eeuwige Vader, wonderbare Raadsman, Vredevorst. En Hij heeft ook een gezicht gekregen. Met Kerst vieren we hoe God dichtbij is gekomen, mens is geworden: Jezus. In Jezus zie je het gezicht van God. Deze God is een persoonlijke God, veel meer dan een vaag idee. Hij is een levende God. Hij is er ook nu, ook voor jou. Hij vraagt je of je je leven met Hem wilt leven, wilt delen, of je Hem wilt danken, Hem wilt eren, Hij, ook jouw Schepper! Hij heeft ook jou lief! Luister Maria, je zult zwanger worden en een zoon baren, en je moet Hem Jezus noemen. Hij zal een groot man worden en Zoon van de allerhoogste genoemd worden, en God, de Heer, zal Hem de troon van zijn vader David geven. Lucas 1 vers 31 en 32 Hélène Evers, predikant Sionskerk 3

In de Adventskerk van Zwolle-Zuid vindt dit seizoen een bezinningsproces over ziekenzalving plaats. Via themadiensten en twee gemeenteavonden wordt nagedacht over dit bijzondere ritueel. Zalving van een ziek gemeentelid gebeurt steeds vaker in protestantse kringen. In het Dienstboek van de PKN deel 2 is er een speciaal hoofdstuk aan gewijd. Wat houdt ziekenzalving in? Kun je als kerk openstaan voor dit ritueel als mogelijkheid? En hoe verloopt ziekenzalving in de praktijk? Ds. Hans Tissink gaat op deze vragen in.

Ziekenzalving: herontdekkking van een oud ritueel

AANDACHT VOOR

Ziekenzalving, moet dat nou?

4

Protestanten kunnen soms nog wat onwennig en vreemd aankijken tegen dit ritueel. Is dat niet rooms? En riekt het niet teveel naar magie? Kweekt het niet te hoog gespannen verwachtingen op genezing? Kerkhervormers als Luther en Calvijn hebben vanwege dergelijke bedenkingen de zalving vijf eeuwen terug radicaal afgeschaft. Het ritueel is daarentegen in de Rooms-Katholieke Kerk en de Oosters-Orthodoxe Kerk altijd in zwang gebleven. Ziekenzalving heeft oude papieren. We komen het in de Bijbel al tegen. Jakobus schrijft er al over in zijn pastorale brief aan de jonge christelijke gemeenten (Jakobus 5 vers 13 tot 16): “Laat iemand die ziek is de oudsten bij zich roepen.” Die zullen met hem bidden en hem met olie zalven. De zieke mag dus een beroep doen op de geloofsgemeenschap. Naast ziekenhuis en artsen is er nog een kerk. Ook daar kan de zieke terecht, als het goed is. Voor pastorale aandacht, voor gebed en troostrijke rituelen.

alleen, maar om een ritueel dat ingebed is in een groter geheel. Het zalven is met gebeden omringd. Gebed, biecht, handoplegging en zalving in naam van God zijn met elkaar gericht op het heil van God. Het zal zijn tot redding en genezing.

Word je beter? Hier liggen vragen. Wat mag je onder genezing verstaan? Het Griekse woord kan meer betekenen dan louter lichamelijk herstel. Het verwijst ook naar heelwording en opstanding. Natuurlijk mag ik altijd hopen op een wonder (daadwerkelijke genezing van de ziekte gebeurt soms ook godzijdank), maar beterschap kan meer inhouden. Te denken valt aan verzoening met God en de ander, acceptatie van ziekte en de naderende dood, een gevoel van innerlijke vrede en rust. Juist via het ritueel van de ziekenzalving kan de geest van Christus ineens heel dichtbij komen. Zowel bij de zieke als bij de aanwezige familieleden en vrienden. De woorden en handelingen kunnen hun heilzame werk doen.

Praktijk Symboliek Ziekenzalving. Waarom eigenlijk? Olie was in het Israël van toen een belangrijk geneesmiddel. Met olie werden de wonden verzorgd. Met olie probeerde men de zieken te behandelen en te genezen. Olie zorgde voor bescherming en verzachting van de huid. Zalving met olie was daarnaast ook een religieuze handeling. Het betekende: iemand inwijden voor een nieuwe taak, Gods zegen vragen. Zo werden in het Oude Testament koningen, priesters en profeten gezalfd. Zalf verwijst naar de werking van Gods geest. Zoals zalf binnendringt in de huid van iemand, zo dringt de goede Geest van hierboven in het hart van de persoon. Bij Jakobus gaat het niet om zalving

ving en verzoening voor wat vroeger misschien was misgegaan. Ze zingen een lied. Daarna lezen ze psalm 23 (God zalft mijn hoofd met olie). De predikant doopt haar duim in een potje met geurige olijfolie. En ze zalft het hoofd en de handen van de zieke vrouw. Daarbij zegt ze:

Hoe zou het vandaag kunnen? Kan ziekenzalving een wezenlijke bijdrage zijn aan de pastorale zorg van onze zieken? Ik denk van wel, ik zie het dan in het kader van een huisdienst in het ziekenhuis of bij de zieke thuis. Als mogelijkheid (zeg ik er bij), indien de zieke erom vraagt, zoals ook in Jakobus 5 het geval is. Een voorbeeld. Een ernstig zieke vrouw groeit in de pastorale ontmoetingen met haar predikante toe naar het ritueel. Op een avond vindt de huisdienst plaats. In de huiskamer zitten zij, haar man en kinderen samen met de predikant en ouderling. Er wordt een kaars aangestoken als teken van Christus, de Gezalfde. Samen bidden ze om Gods kracht en rust, om verge-

“Moge door deze zalving de Geest van God in jou wonen de kracht van God je vervullen en de hoop op God ontwaken in je hart. Amen.” Er gaat rust van uit en vrede. Welbeschouwd heeft de kerk toch veel kostbaars en wezenlijks in huis. Iets wat zieken en hun omgeving verder helpen kan in moeilijke situaties. Het oude ritueel van de zalving kan ook vandaag in tijden van ziekte verrassend heilzaam werken. Goed om daarover eens met elkaar van gedachten te wisselen. Tot heil van elkaar. Tot eer van God.

De eerste gemeenteavond over dit thema is gehouden op 9 november, de tweede vindt plaats op woensdag 8 februari 2012 om 20.00 uur in de Adventskerk. Spreekster is mevrouw Baptiste Tuin van het Dominicanenklooster. Zij kijkt naar ziekenzalving vanuit de rooms-katholieke traditie en beleving.

Commissie Grote Kerk: vieringen voor een breed publiek Eén van de vele commissies die binnen de Protestantse Gemeente Zwolle actief zijn, is de Commissie Grote Kerk. Onder verantwoordelijkheid van de Algemene Kerkenraad van de PGZ is het haar taak in de Grote Kerk een aantal kerkelijke vieringen te organiseren op zondagen die door de AK in overleg met de commissie zijn vastgesteld. De commissie streeft naar vieringen die een breed publiek aanspreken en die de Grote Kerk en het beroemde Schnitgerorgel tot hun recht doen komen. Deze activiteiten staan geheel los van de vieringen in de plaatselijke wijkgemeenten. Om deze opdracht uit te voeren organiseert de commissie drie soorten vieringen met elk een eigen karakter en daarnaast enkele bijzondere vieringen. Michaëlsvieringen vormen een ontmoetingsplek voor vragers, zoekers en gelovigen rond actuele thema’s. In de viering wordt gestreefd naar creatieve uitwerking van een thema in muziek, drama en beeldende kunst. Muzikale medewerking verleent de Michaëlscantorij. Michaëlscantates zijn vieringen waarin een (Bach)cantate wordt uitgevoerd door het Cantatekoor, orkest Musica Michaelis en solisten. In de viering wordt vanuit het thema van de cantate aansluiting gezocht bij wat mensen in deze tijd beweegt.

Michaëlsvespers hebben een meditatief karakter, waarbij tijd en ruimte om te verstillen, tot jezelf te komen en inspiratie op te doen centraal staan. Bijzondere vieringen die door de Commissie Grote Kerk worden georganiseerd zijn de Kerstnachtdienst op 24 december (zie pagina 22), de Kruismeditatie op Goede Vrijdag en de Cantate op Eerste Paasdag. Op de laatste zondag van het kerkelijk jaar worden met een Requiem overledenen herdacht. De muzikale leiding van alle vieringen berust bij Toon Hagen; de vieringen beginnen meestal om 16.30 uur.

Coördinerende rol De Commissie Grote kerk vervult een overkoepelende en coördinerende rol: verschillende werkgroepen werken zelfstandig de inhoud van de vieringen uit. Deze werkgroepen en de Michaëlscantorij zijn vertegenwoordigd in de commissie, die verantwoordelijk is voor de gezamenlijke aanpak van externe communicatie, PR en eventuele knelpunten. Financiële middelen zijn, naast een vaste bijdrage van de PGZ, voor het grootste deel opbrengsten van collecten,

giften en bijdragen van donateurs. Actuele informatie over de activiteiten van de Commissie Grote Kerk is te vinden op www.michaelsvieringen.nl Belangstellenden kunnen zich abonneren op de digitale nieuwsbrief en hun waardering voor de vieringen uiten door donateur te worden.

Programma Voor de komende maanden staan de volgende vieringen gepland: Op 8 januari: Michaëlsviering Thema: ‘Verwondering’, aan de hand van Psalm 8. Op 22 januari: Michaëlscantate Cantate ‘Meine Seufzer, meine Tränen’ (BWV 13). Op 12 februari: Michaëlsviering Thema: ‘Verbeelding’. Deze vieringen beginnen om 16.30 uur.

Kerstviering Ouderen Stad Op maandagmiddag 19 december staan de deuren van het Refter (Bethlehemsekerkplein 35-1) open voor de kerstviering van de Ouderen Stad. Thema van deze viering is ‘Thuiskomen’. De stuurgroep Ouderenmiddag Stad hoopt dat het voor de bezoekers een ‘thuis’komen mag zijn in de sfeervolle zaal bij de oude en steeds weer nieuwe kerstboodschap: “Voor u is heden geboren….”

Door woord en lied wordt de geboorte van Jezus Christus gevierd: ds. J. Mulderij zal een meditatie houden, verder is er declamatie, koor- en samenzang en natuurlijk een kerstverhaal. Het koortje staat onder leiding van Poldi Wiersma, die de toehoorders ook zal verrassen met haar prachtige solozang. De middag is van 14.00 uur, als de koffie en thee klaar staat, tot 16.30 uur.

Ook in het nieuwe jaar zijn ouderen welkom op de middagen die twee maal per maand op maandag gehouden worden van 14.30 tot 16.30 uur. De eerste is op maandag 9 januari. De stuurgroep van Ouderenmiddag Stad, bestaande Fija Jonkman, Niesje Bredewout, Janny Mouthaan, Truus de Ruiter en Rijka Klaassen (tel. (038) 465 42 13), nodigt iedereen van harte uit.

Prof. Doeke Post bij Gespreksgroep 50-plus Voor de komende maanden heeft de Gespreksgroep 50-plus, die bijeen komt in de Oosterkerk, de volgende lezingen op het programma staan. Op 18 januari spreekt prof. Doeke Post (huisarts, oud-hoogleraar Sociale Geneeskunde) over de vraag: ‘Heeft de gezondheidszorg nog een zonnige toekomst?’ In deze lezing behandelt Post de huidige en toekomstige

problemen van de gezondheidszorg, zoals de financiële vooruitzichten en medischethische zaken die samenhangen met de vergrijzing. Op 15 februari houdt prof. dr. Riemer Roukema, hoogleraar Nieuwe Testament in Kampen, de inleiding. De laatste bijeenkomsten van de gespreksgroep in dit seizoen zijn op 21 maart, met een lezing over Passiemuziek door

musicoloog Gerard de Leeuw, en op 18 april. Dan spreekt kerkhistoricus dr. Gert van Klinken over Bonifatius. De bijeenkomsten beginnen om 10.00 uur. Kosten zijn: € 3,50 euro, inclusief koffie en thee. Voor meer informatie: Tineke Diekema, tel. (038) 453 57 33, e-mail: [email protected] 5

Diaconie PGZ steunt projecten van wijkgemeenten

Zwolle nog steeds actief voor Oost-Europa Nog steeds onderhouden wijkgemeenten van de Protestantse Gemeente Zwolle contacten met kerken en instellingen in voormalige Oostbloklanden. Als die projecten diaconaal zijn, dat wil zeggen dat ze leiden tot aanwijsbare langdurige verbeteringen van de leefomstandigheden van de locale bevolking, komen ze in aanmerking voor een subsidie van de diaconie van de PGZ. Dat kunnen ook nog bestaande projecten zijn, heeft het College van Diakenen onlangs bepaald, aangezien de commissies die nog actief zijn in de wijken weinig nieuwe projecten meer initiëren. Vaak zijn de relaties gebaseerd op contacten die al in de jaren ’80 ontstonden met kerken in het Oostblok. Toen was de hulp voornamelijk eenzijdig, nu kunnen er zonder problemen uitwisselingen plaatsvinden en over en weer bezoeken worden gebracht. Maar er is nog steeds geld nodig. Informatie over de genoemde commissies is te vinden op de websites van de diverse wijkgemeentes.

Grote Kerkgemeente Een in 1983 opgerichte commissie die al jaren hetzelfde project steunt is de Commissie Hulpverlening Oost Europa van de Grote Kerkgemeente. Belangrijkste doel van de commissie is:

op diaconale wijze contacten onderhouden met het thuiszorgproject van de Stichting Kandila in Petrosani en dit project financieel ondersteunen. In het Roemeense Petrosani leeft een grote groep mensen in eenzaamheid, met een

De Hollandse najaarsmarkt in Györgyfalva bracht dit jaar ongeveer € 4000,- op. lage uitkering of een heel klein pensioen, te weinig om te kunnen overleven. Onder leiding van een sociaal werkster wordt er aan zo’n 75 voornamelijk oudere alleenstaanden hulp geboden en zorg verleend. Naast de commissieleden zijn veel gemeenteleden betrokken bij het werk. Er worden bezoeken gebracht aan Roemenië, presentaties verzorgd en een jaarlijkse rommelmarkt georganiseerd. Ook wordt gebruikte kleding ingezameld en verkocht. Hulp in de vorm van geld wordt steeds belangrijker. Dat komt, behalve uit de opbrengst

Arend en Dineke Rohaan legden eerste contacten met christenen in Oost-Europa

DIACONAAL

Een bijbeltje uit een tank

6

Berkum heeft de oudste Oost-Europa Commissie van Zwolle, opgericht in de Emmaüskerk in 1979. De commissie, die samenwerkt met De Hoofdhof, organiseert acties en steunt kleine projecten in heel Oost-Europa. Een van de commissieleden is Dineke Rohaan-Kreijkes. Zij vertelt over het begin van de contacten met christenen in het toen nog communistische Oost-Europa. “De opdracht van Jezus: ga heen en laat Gods liefde zien.” Volgens Dineke Rohaan was dat wat haar en haar man Arend inspireerde om tussen 1976 en 1989 tal van reizen te maken naar landen achter het IJzeren Gordijn. Zelfs hun drie kleine kinderen gingen mee, om de indruk te wekken dat ze gewone toeristen waren. Maar intussen zaten er in hun bagage bijbels en theologische boeken verborgen, bestemd voor christenen in de door communisten overheerste gebieden. In het boek ‘Verschoven grenzen’, dat in 1991 verscheen, beschrijft Arend Rohaan de tochten en de contacten met de mensen in Oost-Europa; spannend zijn vooral de verhalen over de vele controles. “Spannend is het woord niet, we waren gewoon bang”, zegt Dineke. “Toch is er tijdens de zeker 140 reizen die wij in al die jaren hebben gemaakt, nooit iets ontdekt. We zijn vaak gefouilleerd en de wagens zijn nauwkeurig doorzocht, maar we zijn nooit gesnapt. Wij en ook de vele andere koeriers die op weg waren, hebben wonderlijke dingen mee-

gemaakt die voor ons het bewijs waren dat we beschermd werden. We hebben God altijd en overal nodig gehad.”

Naar het museum Een propvolle ordner met papieren, het boek van haar in 2002 overleden man en een restant van de bijbels en boekjes die ze destijds vervoerden, zijn voor Dineke Rohaan tastbare herinneringen. De verboden lectuur werd bijvoorbeeld meegesmokkeld in de holle, goed gecamoufleerde ruimte van een gastank. Dineke kan die tank nog net laten zien, want hij gaat binnenkort naar een kerkelijk museum in Slowakije. Ze toont ook een piepklein boekje: het evangelie van Markus in het Russisch. Nog niet zo lang geleden ontmoette ze in Oekraïne iemand die nog zo’n boekje had, ooit gekregen van zijn oma. En een dominee vertelde haar dat zijn eerste bijbeltje ‘uit een tank kwam’. Het contact met mensen in Oost-Europa begon voor de Rohaans in 1975, met de ontmoeting met een Tsjechische dominee. Hij vertelde dat er in het Oostblok

vooral behoefte was aan boeken, kleding en materiaal voor kinderen. Via familie en vrienden zamelden Arend en Dineke spullen in, die ze keer op keer zelf gingen brengen. In 1979 werd de steun breder: de Emmaüskerk richtte de Oost-Europacommissie op en andere wijkgemeenten deden mee. De organisatie ging over stads- en kerkgrenzen heen. In de jaren tot 1989 was er altijd wel een groepje koeriers onderweg; in totaal 250 mensen brachten geregeld boeken en andere goederen naar de Oostbloklanden.

Grote transporten Nadat het IJzeren Gordijn was gevallen kwam het tijdperk van de grote transporten. “Er zijn vanuit Zwolle wel eens dertig vrachtwagens en bussen met goederen tegelijk naar Roemenië gegaan. Daar was de grootste armoede na het rampzalige bewind van Ceausescu”, vertelt Dineke. Ze werd coördinator van het in 1992 opgezette Roemenië Beraad dat tot 2008 functioneerde. Dankzij internet is het onderhouden

van de rommelmarkt en andere verkoopacties, uit particuliere giften en een projectgerichte vriendenkring. Ook de opbrengst van de Avondmaalscollecte wordt besteed aan het project, dat bovendien subsidie ontvangt van de centrale diaconie.

Oosterkerk en Stinskerk De Oosterkerkgemeente, waartoe nu ook de leden van de voormalige Hoeksteengemeente behoren, is al tien jaar betrokken bij projecten van de OostEuropa Zending in Oekraïne. Bovendien is in deze gemeente ook een Werkgroep Carei (in Roemenië) actief. Vanuit de Oosterkerk en ook vanuit de Stinskerk, worden geregeld reizen georganiseerd naar Oekraïne en Roemenië. Groepen jongeren voeren bouwklussen uit en werken er met kinderen. In de vorige Gaandeweg deden jongeren verslag van zo’n reis. In de wijkgemeenten wordt actie gevoerd om het geld voor deze reizen bij elkaar te krijgen. Op deze manier zijn ook andere gemeenteleden bij het werk betrokken.

van de contacten en het uitwisselen van informatie steeds gemakkelijker geworden. Ook de aard van de contacten met Roemenië verandert met de jaren, vertelt Dineke Rohaan. “We haalden mensen naar Nederland om hier een vakopleiding te volgen. Zo is er twee keer iemand geweest die de techniek van het offsetdrukken leerde en die met een machine terugging naar Roemenië. Vanaf 1998 gaat er elk jaar een bouwploeg vanuit Zwolle naar Oost-Europa om te klussen. Het doel is vooral om de mensen te stimuleren zelf de handen uit de mouwen te steken. Ze zijn niet alleen afhankelijk van hulp, maar kunnen zelf ook heel veel, dat begint nu door te dringen. Ook steun aan christelijk onderwijs is steeds een prioriteit geweest.”

Warmte uit Nederland Tot de goederen die nog steeds vanuit Zwolle naar Oost-Europa gaan, behoren de producten van een aantal breiende dames uit Berkum en omstreken. Die groep bestaat al twintig jaar en heeft in de loop van de tijd heel veel warme sjaals, mutsen en truien afgeleverd. Een van de dames heeft inmiddels meer dan 150 truien en truitjes uit haar handen laten komen! De breisters zijn oud geworden en hebben beperkingen maar laten met genoegen hun naalden tikken, om kinderen in Oost-Europa blij te maken met warme kledingstukken. Warmte uit Nederland, die in barre winters heel erg welkom is.

Adventskerk De Diaconale Werkgroep Roemenië (DWR) van de Adventskerk onderhoudt al ruim twintig jaar contacten met het dorpje Györgyfalva in Roemenië. Györgyfalva is een dorp met ongeveer 1700 inwoners, het ligt in de Karpaten niet ver van de stad Cluj. Vroeger hoorde dit deel van Roemenië bij Hongarije en de Hongaarse invloed is hier nog steeds zeer nadrukkelijk aanwezig. Ongeveer 90% van de inwoners van Györgyfalva voelt zich ‘Hongaar in Roemenië’. De Hongaarse cultuur, taal en traditie zijn onderdeel van het leven in het dorp. Af en toe organiseert de DWR in Györgyfalva een Hollandse markt, de laatste was op 1 oktober. “We kunnen binnen en rond de Adventskerk heel eenvoudig veel spullen krijgen, zowel van bedrijven als van particulieren”, aldus de werkgroep op de website van de Adventskerk. “Onze kosten blijven beperkt tot het transport. Als alles getransporteerd is reizen we er achter aan en gaan we een markt organiseren.

Stichting KOEN Mensen toerusten, zodat ze zonder hulp van buiten verder kunnen, dat is ook het doel van de Stichting KOEN (Kinderwerk Oost-Europa Nederland), die in 1986 ontstond vanuit de OostEuropa Commissie in Berkum. Afgelopen september vierde het kinderwerk zijn 25-jarig jubileum, waarvoor ook 25 KOEN-medewerkers uit vijf Oost-Europese landen waren uitgenodigd. KOEN is een interkerkelijke stichting die kinderwerkers helpt om kinderen in Oost-Europa spelenderwijs het evangelie te laten begrijpen. Dineke Rohaan is een van de bestuursleden van de Stichting KOEN. Ze vertelt hoe eind jaren ’80 een groep mensen vanuit Berkum begon met curussen kinderwerk in Hongarije en Slowakije. Om het geld hiervoor bijeen te brengen werden onder meer in de kelder van het Refter handbewerkte artikelen uit OostEuropa verkocht. Na 1992 gaven Aly Jurjens-Eikenaar en Erika Stoffer-Mouw instructieweken in Hongaarstalige gebieden in Oekraïne, Roemenië en Servië. Ze leerden de kinderwerkers daar hoe ze Vakantie Bijbelweken (VBW) konden geven. Vanaf 2000 werden in elk land KOEN-teams samengesteld, die steeds zelfstandiger gingen werken. Inmiddels worden met de VBW-programma’s elk jaar ongeveer 40.000 kinderen bereikt. Die programma’s worden ieder jaar door weer een ander KOEN-team samengesteld en aan

‘Waarom delen jullie het niet uit?’ horen we nog wel eens. Natuurlijk is dat een voor de hand liggende gedachte, waarom zou je mensen die zo weinig te besteden hebben nog laten betalen voor een broek die je gekregen hebt? Maar, aan wie moet je wát geven? Door lage prijzen te vragen, bijvoorbeeld één euro voor een mooie spijkerbroek, maak je het voor iedereen mogelijk kleding te kopen en laat je de prioriteit van het kopen over aan de mensen.” Terwijl het transport door de DWR wordt gefinancierd, mogen de inwoners van Györgyfalva zelf bepalen waaraan ze de opbrengst van de markt besteden. Zo is een dorpsplein met plantenbakken aangelegd, een Bijbelweek georganiseerd, zijn sinterklaascadeautjes en kerstpakketjes uitgedeeld en kisten met strooizout geplaatst voor de winter. Hoe het contact met de Hongaarse Roemenen is ontstaan en hoe het zich tot nu toe heeft ontwikkeld, vertelt ds. Ries Nieuwkoop in de volgende Gaandeweg.

de andere teams gepresenteerd. In 2011 ging in Hongarije de kenniswebsite www.kateteka.hu online met een schat aan informatie over kinderwerk en alle VBW-programma’s van KOEN. De stichting streeft ernaar het werk helemaal over te dragen aan de landenteams, het lijkt erop dat dit doel over enkele jaren bereikt is. “Een Hongaarse dominee in Roemenië zei ons eens, dat hij het liefst een hengel kreeg en geen vis. En het fijnste zou zijn, als we zijn landgenoten dan ook nog zouden leren hengelen. Dat is precies wat we met KOEN hebben gedaan”, zegt Dineke Rohaan. Veel meer informatie over het werk van KOEN is te vinden op www.stichting-koen.nl De gastank waarin ooit bijbels werden gesmokkeld, gaat nu naar een museum. In de tank zaten onder meer exemplaren van het Markusevangelie in het Russisch, niet groter dan een doosje lucifers.

7

Goed afscheid van Wil Treep Op vrijdag 21, zaterdag 29 en zondag 30 oktober nam Wil Treep afscheid van de Kievitsbloem en de Adventskerk. Zij was 21 jaar kerkelijk werker met als speciale taak het pastoraat in het woonzorgcentrum. Thema van het afscheid was ‘De lofzang gaande houden’, zangers en liederen speelden daarin dan ook een klinkende rol.

Wil Treep kijkt terug op een goed afscheid, waarbij velen haar de hand kwamen drukken. Zij dankt een ieder voor de samenwerking en het vertrouwen dat zij altijd kreeg. Op de foto goede wensen die ze van de Adventskerk meekreeg op de nieuwe weg die ze is ingeslagen.

AANDACHT VOOR

Luther’s Catechismus in Adventskerk

8

Vijf eeuwen geleden ging er een enorme omwenteling door West-Europa die tot op vandaag bepalend is voor ons geloof en de wijze waarop we kerk zijn: de Reformatie. De Protestantse Kerk in Nederland is dankzij deze Reformatie ontstaan. Twee mensen die op de situatie in Nederland veel invloed hebben (gehad) zijn Johannes Calvijn en Maarten Luther. In 2017 is het 500 jaar geleden dat Luther zijn 95 stellingen op de kerkdeur van Wittenberg spijkerde. In Duitsland, maar ook in Nederland zijn de voorbereidingen voor het gedenken daarvan al in volle gang. In de afgelopen winter hebben gemeenteleden van de Adventskerk zich in twee bijeenkomsten verdiept in de levensloop, denkwereld en de theologie van Maarten Luther. Dit seizoen stellen zij de Catechismus van Luther aan de orde. Deze catechismus heeft zich een niet meer weg te denken plaats in het protestantse belijden verworven en wie zich erin gaat verdiepen doet bijzondere ontdekkingen. Wie mee wil op onderzoek kan kiezen uit twee dinsdagavonden: 10 en 31 januari van 19.30 tot 21.30 uur, óf twee woensdagochtenden: 11 januari en 1 februari van 9.30 tot 11.30 uur. De leiding van de bijeenkomsten, die worden gehouden in Wijkcentrum SIO/Adventskerk, berust bij ds. Louisa Vos en ds. Nelleke Eygenraam. Kosten: € 2,- per persoon per keer voor koffie en thee plus kosten voor een leesgids. Informatie en aanmelding uiterlijk 26 december via [email protected] of tel. (038)452 52 23.

Het vierde evangelie Op de donderdagavonden 12 en 26 januari, 9 en 23 februari en 8 en (eventueel) 15 maart behandelt Jan van Brummen het vierde evangelie, het ‘Leerhuis van de behoeftige’. Dit evangelie is ontstaan rond de andere leerling die Jezus lief had. De vraag is: wat was zijn betekenis

binnen het toenmalig jodendom? Op deze avonden komt onder meer de verhouding tussen de Ene en de mens in het jodemdom aan de orde, evenals de Messias-opvattingen in de drie andere evangeliën. Wie is eigenlijk die ‘andere’ geliefde leerling en wie

heeft het vierde evangelie geschreven? De bijeenkomsten zijn in Wijkcentrum SIO/Adventskerk en beginnen om 20.00 uur. Kosten: € 2,- per keer. Informatie: Jan van Brummen tel. (038) 465 10 62. Aanmelding uiterlijk 1 januari via [email protected]

Nadenken over mystiek Mystieke teksten en de vraag wat de mysticus de hedendaagse mens te zeggen heeft, staan centraal op de woensdagavonden 11, 18 en 25 januari en 1 februari. Aanvang 20.00 uur. Ds. Henk Ottevanger denkt met belangstellenden na over de thema’s Zuivering, Verlichting, Vereniging en Dienst. Aan de orde komen: • op de eerste avond teksten van Hadewych, de beroemde begijn uit de zuidelijke Nederlanden (13de eeuw) en van Theodorus á Brakel, de calvinistische predikant uit de Nadere Reformatie (17de eeuw); • op de tweede avond iets van Simone Weil, de Joodse vrouw die in 1943 stierf van uitputting, omdat ze niet méér wilde eten dan haar landgenoten in bezet Frankrijk; • op de derde avond het gedicht ‘De donkere nacht’ van Johannes van het Kruis, een Spaanse mysticus uit de 16de eeuw; • op de vierde avond een tekst van Jan van Ruusbroec (14e eeuw) en Teilhard de Chardin (20ste eeuw). De kosten bedragen € 2,- per keer. Voor informatie: Henk Ottevanger tel.(038)460 06 59. Aanmelding voor 5 januari via [email protected]

Thomas-christenen in India Een leerhuis voor mensen van zestig jaar en ouder gaat over de Thomas-christenen in Kerala, in de uiterste zuidwestpunt van India. Deze gemeenschap is volgens de legende in 52 n.C. door de apostel Thomas gesticht en telt op dit moment nog ruim 3,5 miljoen leden. Hun liturgische vieringen en christelijke leefwijze

blijken ook in de taal nauw verwant te zijn met oeroude joods-christelijke gewoonten uit de eerste eeuw, hoewel zij zich in veel opzichten als Hindoes gedroegen. Ds. Jaap van Slageren staat in vijf bijeenkomsten stil bij de lotgevallen en overtuigingskracht van de Thomas-

christenen. Het leerhuis is in Wijkcentrum SIO/Adventskerk op de woensdagen 18 en 25 januari en de donderdagen 7, 14 en 21 maart. Aanvang 9.30 uur, kosten € 2,- per keer. Informatie: Jaap van Slageren, tel. (038)452 93 53. Aanmelding voor 10 januari via [email protected]

Buiten het project ‘De 10 mooiste Bijbelverhalen van Zwolle’ om hebben de Oosterkerk- en Jeruzalemkerkgemeente als jaarthema ‘Mijn mooiste Bijbelverhaal’ gekozen. Gemeenteleden is gevraagd aan te geven wat hun favoriete verhaal in de Bijbel is en waarom juist dat verhaal hen aanspreekt. Een van degenen die gehoor hebben gegeven aan deze oproep is Dianne Meesters (23). Ze woont sinds drie jaar ‘met veel plezier’ in Zwolle en is werkzaam als groepsleidster op een behandelgroep van Ambiq. Ze begeleidt er jongeren die te maken hebben met gedrags- of opvoedingsproblematiek. Haar favoriete verhaal is dat van Ruth; ze vertelt zelf waarom.

MIJN VERHAAL

Het schilderij Ruth is gemaakt door Atty Kraeima van de Open Kring. Kunstenaars uit deze wijkgemeente brachten voor een serie kerkdiensten ‘Voorvrouwen van Jezus’ in beeld. In het Bijbelboek Ruth is te lezen hoe Ruth met Boaz trouwt en moeder wordt van Obed. Hij is de grootvader van David, uit wiens nageslacht Jezus Messias wordt geboren.

De trouw en toewijding van Ruth “Ik vind het altijd erg leuk om bezig te zijn met het ontwikkelen van een kijk op het leven en de wereld om ons heen. Het schrijven van een stukje over Ruth is een welkome uitnodiging voor me om de Bijbel weer eens open te slaan! Toen ik de kaart van de Oosterkerk in mijn bus kreeg met daarop de vraag wat mijn favoriete Bijbelverhaal is, dacht ik meteen aan Ruth. Het kostte mij wat meer denkwerk om te beschrijven waarom het me zo aanspreekt. Ik heb het verhaal nogmaals nagelezen en begrepen dat Ruth vanuit haar trouw en toewijding, met haar schoonmoeder meegaat naar een – voor haar – onbekend land en onbekende God. Wat mij persoonlijk aanspreekt en altijd aangesproken heeft is Ruth zelf. Ze komt op me over als een zelfverzekerde jonge vrouw die het onbekende tegemoet gaat met veel vertrouwen. Ze durft risico’s te nemen en daarin is ze een voorbeeld voor me. Het leven geeft en neemt en in het geval van Ruth brengt dit haar op een punt waarin ze kan kiezen: blijven in haar eigen land, of meegaan met haar schoonmoeder. Nu is het met het maken van keuzes zo, dat je nooit zeker weet wat het je brengt. Je kunt alleen proberen aan te voelen wat het beste voelt om te doen en vertrouwen op jezelf. De houding die Ruth heeft probeer ik zelf ook te hebben. Via mijn werk komen mijn collega’s en ik in aanraking met jongeren die door keuzes van hun omgeving of door gebeurtenissen in hun omgeving, dingen hebben meegemaakt die ze als kind niet mee hadden moeten maken, dingen die hen beschadigd hebben. Op de behandelgroep proberen we hen hun eigen krachten en talenten te laten ervaren. Dit met de hoop dat ze genoeg positieve ervaringen opdoen om zelfvertrouwen op te bouwen, zodat ze later bij het maken van eigen keuzes vertrouwen durven hebben in de toekomst. Ik realiseer me dat het in veel gevallen een idealistische gedachte is, maar met het hebben van vertrouwen en toewijding kunnen we een heel eind komen. Geïnspireerd door Ruth. Ten slotte een luistertip: Het lied van Ruth, door Stef Bos.”

Toptien verder onthuld In het project ‘De 10 mooiste Bijbelverhalen van Zwolle’ zijn weer nieuwe favorieten van de toptien onthuld. Na Jona op de tiende plaats en de Schepping op de negende is Koningin Ester op de achtste plaats terecht gekomen.

Welk verhaal door Zwolle op plek zeven is gezet, is te vinden op: www.de10mooistebijbelverhalenvanzwolle.nl Deze website geeft ook informatie over alle activiteiten die in het kader van het project worden georganiseerd.

9

Een vraag die hen vaak werd gesteld tijdens hun verlof: “Wat viel jullie het meest op toen je terugkwam in Nederland?” “De schone straten en de nette tuintjes”, antwoordden Gert en Elizabeth de Goeijen dan. “En dat je in Nederland met het water uit de kraan alles kunt doen, van drinken tot en met de auto wassen.” Inmiddels zijn de predikant, zijn vrouw en hun vier kinderen weer terug in Indonesië, in Torajaland op Sulawesi. In dienst van de Gereformeerde Zendingsbond (GZB) is Gert verbonden aan een theologisch instituut dat inlandse predikanten opleidt. Elizabeth probeert naast haar taak in het gezin eveneens ‘in alle bescheidenheid’ iets bij te dragen aan de samenleving daar: ze is als bestuurslid en vrijwilliger actief voor een kindertehuis en de zondagsschool. Op zondag 16 oktober namen Gert en Elizabeth de Goeijen en hun kinderen (op de foto Naomi) afscheid in de Stinskerk. Links ds. Edward van ’t Slot.

M I J N I N S P I R AT I E

Gezin De Goeijen na verlof van twee maanden terug in Indonesië

10

“Wij zijn verwend met aandacht” Ds. De Goeijen en zijn gezin hebben volop genoten van hun verlof, vertellen ze vlak voor hun terugkeer. Twee maanden lang woonden ze in Rijssen, in dezelfde straat als de ouders van Gert, die op hun beurt genoten van het directe contact met vooral hun kleinkinderen. De oudste twee, Naomi en Timon, draaiden volledig mee op een Rijssense basisschool; het afscheid van de nieuwe vriendjes en vriendinnetjes was best moeilijk. Ook afscheid moeten nemen van de familie voor weer twee jaar valt natuurlijk niet mee, maar dankzij e-mail en internet zijn ze niet helemaal los van Nederland. Toch zullen de komende kerstdagen weer heel anders zijn dan ‘thuis’: geen donkere dagen en kaarsjes, maar een kerstman tegenkomen als je bij een temperatuur van dertig graden loopt te winkelen. “Samen met de kinderen moet je je eigen manier van kerstvieren vinden” vertelt Elizabeth. “Zo hebben wij een Adventskalender en zetten we een stalletje neer.”

Deelgenotengemeenten “We zijn verwend met aandacht”, vat Gert het verlof samen. Hij legt uit dat de GZB met Deelgenotengemeenten werkt, zij treden op als meelevende gemeenten en onderhouden een nauw contact met de zendeling. In Zwolle was het voor het gezin De Goeijen vooral ‘thuiskomen’ in de thuisgemeente Stinskerk, waar Gert predikant was voor hij in dienst trad van de GZB. De Zwolse protestantse Sionskerkgemeente, de Hervormde gemeente in Hattem en de Gereformeerde Kerk en Hervormde Gemeente in Nieuwleusen zijn een paar van de Deelgenotengemeenten (tien in totaal) voor Gert en Elizabeth. Tijdens hun verlof hebben ze veel mensen in die gemeenten ontmoet, verteld over hun werk in Torajaland en heel veel vragen beantwoord. Bijvoorbeeld de vraag of het zendingswerk voldeed aan hun verwachtingen. “Die waren niet zo hoog gespannen, we waren meer nieuwsgierig naar hoe het zou zijn”, zegt Elizabeth. Gert vroeg zich vooral af hoe ze het zouden redden met hun kleine kinderen. “En ik zag er ook tegenop de taal te moeten leren. Maar tegelijkertijd vond ik het een voorrecht om te mogen gaan. De GZB heeft veel ervaring met het uitzenden van mensen; je wordt heel goed voorbereid en begeleid. Desondanks moet je de meeste dingen in de praktijk ervaren.” “Je moet veel flexibeler omgaan met tijd”, geeft Elizabeth als voorbeeld. “En je moet ook nadenken voor je iets zegt. Onze cul-

tuur is nogal direct; in Indonesië draaien mensen meer om de brij heen. Voor ze eindelijk tot zaken komen, maken ze het eerst gezellig.” “In Nederland nodig je mensen uit feedback te geven en dat gebeurt ook regelmatig”, aldus Gert. “Indonesiërs zijn heel voorzichtig met het uiten van kritiek, zeker in een hiërarchische situatie. Mijn studenten en de mensen in de kerk zullen mij uit zichzelf niet vertellen wat ze ergens van vinden. Terwijl ik juist iets van hen wil leren.”

Vertrouwen Wat kunnen Nederlandse kerkmensen leren van de christenen in Indonesië? “Hoe je in afhankelijke en kwetsbare situaties toch kunt geloven”, antwoordt Gert. “Wij hebben in Nederland heel veel zekerheden gecreëerd: de gezondheidszorg, de energievoorziening, noem maar op. Alles is geregeld en functioneert. In Indonesië is bijna alles onzeker, ook voor mijn studenten, maar daar ervaar ik wel een onverwoestbaar vertrouwen in de Here God. De vraag waarom God iets toelaat, zoals je die hier vaak hoort, ben ik daar nog nooit tegengekomen. Als daar iets gebeurt bidden mensen tot God, ze weten dat Hij er voor hen is. Ook als predikant leer ik van collega’s daar: motivatie en uithoudingsvermogen. Wij kunnen ons veroorloven veel tijd in de studeerkamer door te brengen, zij hebben naast hun gemeente vaak nog een rijstveldje om het hoofd boven water te houden.” Wachten op het vliegveld van Makassar.

Column Blasfemie Spelende kinderen in het tehuis waar Elizabeth werkt.

Honderd jaar GZB in Torajaland Torajaland is een uniek gebied in het overwegend islamitische Indonesië: christenen zijn er ver in de meerderheid. Tachtig procent van de ongeveer 500.000 Toraja’s behoort tot een van de circa 1000 christelijke gemeentes. Die hebben samen een 500-tal dienstdoende predikanten en een kleine honderd emeriti. Het werk van de GZB wordt gewaardeerd in Indonesië, dat krijgen Gert en Elizabeth de Goeijen vaak te horen. Mensen zijn blij met het evangelie en met medische zorg en onderwijs. De Torajakerk lijkt het meest op de PKN: een volkskerk, met meelevende leden, maar ook een grote rand. Daarnaast zijn Pinkstergemeenten in opkomst. Tien procent van de Toraja’s is moslim. Hoewel maar tien procent van de mensen openlijk animistisch is, is de van oorsprong animistische voorouderverering nog steeds heel sterk, aldus Gert de Goeijen. Toraja’s geloven dat buffels de zielen van overledenen begeleiden naar het hiernamaals; hoe meer buffels er bij een begrafenis worden geslacht, hoe beter. “Soms hebben mensen te weinig geld om hun kinderen naar school te laten gaan, maar geven we wel kapitalen uit aan begrafenisfeesten. Het is een soort klamme deken die over Torajaland ligt. Nog steeds.” In 2013 is het honderd jaar geleden dat de GZB de eerste zendeling uitzond naar Torajaland. De zendingsbond wil ter gelegenheid van dit jubileum in elk geval een reis organiseren voor belangstellenden, bijvoorbeeld uit Deelgenotengemeenten. Gert de Goeijen zou daar heel graag een reis in de omgekeerde richting tegenover zetten, zodat collega’s en studenten uit Indonesië kennis kunnen maken met Nederland. Hij hoopt voldoende sponsors te vinden, want zijn studenten willen ‘hartstikke graag’. “Het zou vooral mooi zijn als we de studenten dan een weekend kunnen droppen in onze Deelgenotengemeenten”, gooit Gert alvast een balletje op.

Dierenmishandeling door ritueel slachten, priesters die kinderen misbruiken en de Bijbel als inspiratiebron om te weigeren een trouwritueel uit te voeren. Godsdienst is de bron van veel ellende. En de kerk een achterlijk dwanginstituut waar binnen dertig jaar de laatste bejaarde het licht mag uitdoen. Ik overdrijf om iets duidelijk te maken. Wat ik merk is dat godsdienst en kerk volgens de heersende opinie in ons land ‘uit’ zijn en zingeving en spiritualiteit ‘in’. Kerken hebben dat beeld voor een deel aan zichzelf te wijten. Maar tegelijk zijn er ook kerkelijke gemeenschappen die openstaan voor de zoekende mens en de moderne cultuur. Met hun genuanceerde benadering vallen ze alleen wat minder op. Openheid is het sleutelwoord. Openheid van gelovigen voor wat anderen motiveert en bezielt. Maar tegelijk bespeur ik ook openheid bij mensen die los staan van de kerk en benieuwd zijn wat de Bijbel als bron van wijsheid en kennis te zeggen kan hebben. Denk bijvoorbeeld aan de mensen die meewerken aan het initiatief ‘de preek van de leek’. Het Humanistisch Verbond - dat ondanks de ontkerkelijking nauwelijks groeit - maakt reclame met een slogan ‘Gelooft u ook meer in het leven vóór de dood?’ Die slogan bevestigt het clichébeeld dat religieus geïnspireerde mensen zich zouden fixeren op het hiernamaals. Jammer. Als mens hoef ik uiteindelijk niet bang te zijn voor de dood. Het ‘geborgen zijn in Gods handen’ ervaar ik als troostvolle gedachte en maakt me juist vrij om me te richten op het hier en nu, samen met anderen. ‘Zonder uw steun is het humanisme aan de goden overgeleverd’, was een eerdere slogan van de humanisten. Daarin bespeur ik een Bijbelse grondtoon. Ook Abram wilde niet aan de goden van zijn tijd overgeleverd zijn. Hij trok vanuit Oer naar een onbekend land. Hij luisterde naar de Stem die zijn fixaties en oude geloofsvoorstellingen openbrak. Om over dat latere verhaal over een pasgeboren kind van een tienermoeder maar te zwijgen. Schaapherders en allochtone wijsneuzen stelden dat dit de Zoon van God was. Absurd natuurlijk. Dat was nog eens spotten met de goden van die tijd! De vraag of Jezus God is, vind ik niet zo interessant. Ik zou het willen omdraaien: iemand die ter wereld komt als vluchtelingenkind, tijdens zijn leven niets anders doet dan andere mensen vrij maken en ten slotte onschuldig ter dood wordt gebracht… zo’n god verdient het om voor te buigen. En om God - de Levende - te zijn.

De meisjes maken handgebaren die iets betekenen. Twee vingers opsteken (het V-teken) is een Aziatisch gebaar voor blijheid en de duim, wijsvinger en pink opsteken is een Amerikaans gebaar voor liefde.

Met mensen, kerken en hun goden valt eindeloos te spotten. Doe dat vooral Bijbels geïnspireerd. Want de Bijbel biedt ons blasfemie en religiekritiek van de bovenste plank. Theo Brand

11

Wim van Ree over de totstandkoming van het collecterooster

“Er zijn meer goede doelen dan zondagen”

DESGEVRAAGD

Onder het kopje ‘Collectedoelen’ staat het in elke Gaandeweg: “In de PGZ-gemeenten zijn de eerste en tweede collecte altijd bestemd voor diaconie en kerk. De opbrengst van de derde collecte gaat naar de volgende doelen.” En dan volgt een lijstje met zondagen en bestemmingen. Soms zijn de aanduidingen duidelijk: studentenpastoraat en Zwolse migrantenkerken bijvoorbeeld, behoeven geen nadere toelichting. Maar er zijn ook omschrijvingen die vragen oproepen. Waar gaat de collecte voor het ‘Algemeen christelijk doel’ heen en wat is het doel de van Oudejaarscollecte? En hoe komt dat collecterooster eigenlijk tot stand? Gaandeweg ging te rade bij Wim van Ree, medewerker van het Kerkelijk Bureau en onder meer verantwoordelijk voor diaconale zaken.

12

Sinds wanneer hebben alle PGZ-gemeenten drie collecten en waarom? WvR: “Sinds de fusie van de Hervormde Gemeente en de Gereformeerde Kerk van Zwolle, in 2005, zijn er drie collecten in de wijkgemeenten. De hervormden hadden al sinds mensenheugenis drie collecten, de gereformeerden hebben zich bij die gewoonte aangesloten. De volgorde is gebaseerd op een principiële keuze: de eerste collecte is voor de diaconie, voor anderen dus, de tweede voor de instandhouding van ons eigen kerkelijk leven. Het doel van de derde collecte varieert dus en brengt ook altijd het meeste op. We weten niet of kerkgangers standaard de grootste gift in het derde zakje doen of dat dit toch afhankelijk is van de specifieke bestemming van deze collecte.” Hoe komt het rooster voor de doelcollecten tot stand? WvR: “De diaconie maakt een concept, dat we voorleggen aan de Algemene Kerkenraad. De AK is verantwoordelijk voor de vaststelling van het rooster. Daar staat ieder jaar een aantal vaste doelen op: zo is er op de eerste zondag in februari altijd een collecte voor het Werelddiaconaat. Dat herinnert nog steeds aan de watersnoodramp in 1953, toen de hele wereld Nederland te hulp schoot. Naar aanleiding van die actie is het Werelddiaconaat in het leven geroepen. Andere vaste punten op de lijst zijn Kerk en Israël, omdat de eerste zondag in oktober Israëlzondag is, en de collecte voor de zending op de eerste zondag van november. Met Kerst wordt altijd gecollecteerd voor Kinderen in de knel, een kinderproject van het Werelddiaconaat. Wij zorgen ervoor dat de kerkenraden van de wijkgemeenten altijd een toelichting ontvangen bij de doelcollecte die wordt gehouden. Of ze die toelichting aan de gemeente doorgeven bepalen de kerkenraden zelf.” Komt het niet veel te vaak voor dat een derde collecte óók bestemd is voor de kerk, het begrotingstekort en het onderhoudsfonds bijvoorbeeld?

WvR: “Het is lastig daar inhoudelijk op in te gaan, maar deze collecten zullen wel noodzakelijk zijn om de exploitatie van de PGZ rond te krijgen. Ik vind wel dat de aanduidingen van die doelen wat creatiever en sprankelender kunnen. Als je het doel van de inzameling herkenbaarder maakt, spreekt dat mensen waarschijnlijk veel meer aan. In plaats van een algemene omschrijving als Onderhoudsfonds, kun je bijvoorbeeld een onderdeel van dat onderhoud noemen, een noodzakelijke reparatie of iets dergelijks.” Bij een collecte voor Eredienst en kerkmuziek kun je je nog voorstellen waar je voor geeft, maar wat is het doel van de Paas- en de Oudejaarscollecte? WvR: “Elke plaatselijke PKN-gemeente moet een bepaald quotum afdragen aan de landelijke organisatie. Dat bedrag is onder meer gerelateerd aan het aantal leden. De opbrengst van de Paas- en Oudejaarscollecte is een compensatie voor het quotum. De hervormden kregen vroeger voor die quotumcollectes, zoals we ze toen noemden, zelfs nog een extra acceptgiro thuisgestuurd.” De derde collecte is ook regelmatig een extra collecte voor de diaconie. Wat wordt bedoeld met bijvoorbeeld ‘Diaconale noodhulp’? WvR: “De opbrengst van deze collecte wordt aangewend voor individuele ondersteuning. De uitvoering gebeurt door de diakenen en door de commissie gezamenlijke kerken voor mensen die geen lid zijn van een kerk. Dit is een soort kerkelijk noodfonds. Op dit moment maken we zeker twee, drie keer in de week mee dat mensen bij de diaconie aankloppen voor eerste levensbehoeften als eten, drinken en een dak boven je hoofd. Dat zal de komende jaren alleen maar meer worden, vrees ik. Iedereen kan ons via internet ook gemakkelijk vinden. Meestal is de nood echt schrijnend, maar het komt helaas ook een enkele keer voor dat mensen creatief meerdere kerken benaderen, soms onder een andere naam. Om dat te voorkomen hebben we als Zwolse kerken een gezamenlijk fonds opgericht en registreren we elke aanvraag centraal. Aanvragers wordt ook gevraagd zich te legitimeren.” Is het mogelijk om in de loop van het jaar af te wijken van het rooster? WvR: “In principe niet, al wordt soms wel besloten de opbrengst van de diaconiecollecte beschikbaar te stellen voor de slachtoffers van een ramp. Als ergens een grote aardbeving of overstroming heeft plaatsgevonden, biedt Kerk in Actie vrijwel altijd snel hulp. Daar wordt dan ook de diaconiecollecte voor bestemd. Een vierde collecte is er zelden. Drie collecten is al behoorlijk veel, bovendien zijn er in de loop van het jaar voor een wijkgemeenten genoeg mogelijkheden om zelf een doel te bepalen.”

Wat zijn die mogelijkheden? WvR: “Om te beginnen mogen wijkgemeenten zes keer per jaar het doel van de Avondsmaalscollecte bepalen. Deze collecte is in principe bestemd voor een diaconaal project en de opbrengst wordt vier keer per jaar door de diaconie met 50% verhoogd. Als dat door de wijkdiaconie aan de gemeente wordt verteld, kan het kerkgangers stimuleren nog iets meer te geven. Eén keer per jaar mogen wijkgemeenten een collecte voor een specifiek doel bestemmen, bijvoorbeeld voor het door hen uitgezonden zendingsgezin of een ander gemeentelid dat in een ontwikkelingsland werkt. Verder mogen bruidsparen de bestemming van de collecte in hun trouwdienst bepalen. Ze kunnen kiezen uit een lijst met overwegend diaconale projecten, maar kunnen ook een algemener goed doel nemen, zoals het KWF of de Nierstichting. Dergelijke bestemmingen zijn vaak gerelateerd aan iemands persoonlijke situatie.” Er staat op het rooster ook twee keer ‘Algemeen christelijk doel’. Wat houdt dat in? WvR: “Die collecte heeft een lange geschiedenis. Vroeger steunden we van de opbrengst veel verschillende goede doelen, die allemaal een klein bedrag ontvingen. Maar op grond van welke criteria dat gebeurde wist niemand. Vanaf 2007 ging al het geld naar één christelijk doel; wijkgemeenten konden daarvoor suggesties doen. Maar ook dat bevredigde niet en daarom is nu voor de volgende optie gekozen. Elke wijkgemeente kiest zelf een doel, dat mag per keer en moet per jaar iets anders zijn. Wij hopen dat wijkgemeenten serieus aan de slag gaan met het selecteren van doelen, zodat er iets uitkomt dat gemeenteleden aanspreekt. Alle christelijke doelen komen in aanmerking, mits ze een een erkend keurmerk hebben dan wel adequate financiële verantwoording afleggen. De wijkkassen behoren overigens niet tot de algemeen christelijke doelen, die zijn op elke tweede zondag van de oneven maanden doel van de derde collecte. Dan collecteren de wijkgemeenten dus echt voor zichzelf.” Welke doelcollecten leveren het meeste geld op? WvR: “Stille hulp doet het altijd goed, misschien omdat iedereen wel mensen kent die dat soort hulp zouden kunnen gebruiken. Ook de inzamelingen voor zending, Werelddiaconaat en Kerk in Actie zijn populair, evenals de instandhouding van de synagoge en de vakantieweken voor gehandicapten. Collectes waar een goed verhaal bij zit, zodat de doelen voor mensen herkenbaar zijn, doen het over het algemeen het best. Collectes voor eredienst en kerkmuziek, voor pastoraat en eredienst leveren doorgaans minder op; misschien zien mensen dat toch als vanzelfsprekende onderdelen van het kerkenwerk, waar ze al op veel meer manieren voor geven.”

Museumdienst in teken van licht

De belangstelling was groot voor de eerste Zwolse ‘museumdienst’ op zondag 30 oktober. De Evangelisch-Lutherse Gemeente vierde op die dag haar eredienst bij de buren, in Museum De Fundatie. De dienst stond in het teken van de tentoonstellingen ‘Meer licht’ en die over de Moderne Devotie. De gemeente zat deze keer onder de sterren van ‘Orion’ (foto voorpagina), een kunstwerk van Spencer Finch dat in de centrale hal van De Fundatie hangt, en verplaatste zich halverwege de dienst naar een andere zaal (foto boven), waar een altaarkast is opgesteld waarin het Corpus Christi ontbreekt. De kinderen hielden intussen een speurtocht door het museum (foto onder). Ds. Erwin de Fouw legde uit dat de titel ‘Meer licht’ is ontleend aan de laatste woorden van de grote Duitse dichter Johann Wolfgang von Goethe. “Woorden die spreken van ruimte en licht waar menselijkerwijs nu juist de duisternis en de benauwdheid intreden.” De Fouw prees de keus van De Fundatie om werk van hedendaagse kunstenaars te combineren met de tenstoonstelling over de Moderne Devotie. “Ook een beweging waarin het ging om licht. Nog middenin wat door sommigen nog altijd als de ‘duistere Middeleeuwen’ wordt beschouwd, leerden Geert Grote en Thomas van Kempen en hun navolgers dat de wereld niet zo duister is dat wij het licht van God niet kunnen zien.” In het Johannesevangelie, dat al in de aanhef zegt: “In het woord was leven en het leven was het licht voor de mensen”, noemt Jezus zichzelf ‘het licht voor de wereld.’ Hij zegt: “Wie mij volgt loopt nooit meer in de duisternis, maar heeft licht dat leven geeft.” (Johannes 8 vanaf vers 12) “God geeft ons het licht in Christus. Voor nu en tot in eeuwigheid”, aldus ds. De Fouw, die bij de vroeg vijftiende eeuwse altaarkast inging op de betekenis van kruis en opstanding in het christelijk geloof. Na afloop van de dienst konden de aanwezigen de twee tentoonstellingen ‘Meer licht’ en ‘In het licht van de Moderne Devotie’ bekijken, die nog tot en met 8 januari in De Fundatie te zien zijn. Gezien het succes van deze eerste Zwolse ‘museumdienst’ is zowel de Evangelisch-Lutherse Gemeente als de museumdirectie geïnteresseerd in een vervolg.

Komen er veel aanvragen van goede doelen om op het rooster te worden geplaatst? WvR: “Ongeveer dertig tot veertig aanvragen in de maand krijgen we hier binnen, van internationale organisaties tot kleine lokale projecten. Het komt zelden voor dat we iets doen met zo’n aanvraag, maar ze worden wel allemaal als ingekomen stukken geregistreerd. Dat is een enorme lijst geworden die overduidelijk maakt: er zijn meer goede doelen dan zondagen.” 13

“Het is hier één al kerk”, lacht Jeannette van Leijen. We zijn met haar en haar man Bertus gaan praten omdat beiden al vele jaren tot het trouwe korps van honderden vrijwilligers voor Kerkbalans behoren. Maar ze blijken nog veel meer voor ‘hun’ Stinskerkgemeente te doen, gewoon omdat ze dat vanzelfsprekend vinden. “Het hoort erbij”, zegt Bertus en zijn vrouw vult aan: “Ik vind het belangrijk dat het kerkenwerk doorgaat. Als wij daarbij kunnen helpen, doen we dat.”

Bertus en Jeannette van Leijen trouwe vrijwilligers voor Kerkbalans

KERKBALANS

“Bij de meeste mensen ligt de envelop al klaar”

14

Ze zijn beiden de tachtig gepasseerd en alweer 55 jaar getrouwd, Bertus en Jeannette van Leijen. Ruim veertig jaar geleden zijn ze van de stad naar Westenholte verhuisd; sindsdien horen ze bij de Stinskerk. Een gemeente waar ze zich thuis voelen, met veel grijze hoofden maar ook aanwas van jonge gezinnen. Het is alleen jammer, vinden ze, dat het zo moeilijk is om kerkenraadsleden te vinden. En als iemand wil, houdt die er vaak na één termijn weer mee op. “Bertus heeft dertig jaar in de kerkenraad gezeten. We zaten hier nog maar net toen ze hem daarvoor kwamen vragen”, herinnert Jeannette zich. Haar man begon als collectant, werd diaken en vervolgens kerkvoogd. De laatste periode was hij ouderling en ook betrokken bij visitaties aan protestantse gemeenten buiten Zwolle.

Vrouwenvereniging Jeannette van Leijen is intussen 32 jaar actief geweest in de Hervormde Vrouwenvereniging in Westenholte. Ze was heel lang presidente en de laatste jaren daarnaast ook nog secretaresse en penningmeesteresse. “Er waren geen opvolgers meer”, zegt ze spijtig, “ons clubje werd steeds kleiner. Van de veertien leden die over waren, wonen er al een paar in het Zonnehuis en van de anderen gaan er komend voorjaar acht naar het nieuwe woonzorgcentrum Westenhage. Daarom hebben we besloten de afdeling op te heffen en dat is begin november gebeurd met een gezellig dinertje in de kerk. Daar zijn we destijds ook begonnen.” Het echtpaar Van Leijen staat ook zelf voor een ingrijpende verandering:

net als veel andere inwoners van Westenholte gaan ze van een eengezinswoning met ruime tuin verhuizen naar een appartement in Westenhage. “Een hele beslissing”, zegt Bertus, “die we vooral met ons verstand hebben genomen. Als we op ons gevoel afgaan, willen we hier helemaal niet weg. Maar we zijn nu nog samen en nog redelijk gezond. Bovendien komen we op een van de locaties die we hadden uitgekozen.”

Zo lang ze kunnen In Westenhage zitten ze nog steeds vlak bij de Stinskerk en zo lang ze kunnen zullen de Van Leijens daar elke zondag zitten. En actief zullen ze ook zo lang mogelijk blijven, bijvoorbeeld voor de Actie Kerkbalans. Als je vraagt hoe lang ze dat al doen, weten ze dat niet eens precies. Zo lang ze zich kunnen heugen. Bertus weet nog hoe hij als kerkenraadslid enveloppen uitzocht en verdeelde onder andere vrijwilligers. “Toen moest ik zelf nog op zoek naar mensen die een straatje wilden doen.” Vrijwilliger zijn voor Kerkbalans betekent twee keer een aantal adressen langsgaan: eerst om de envelop af te geven en ongeveer een week later om de toezegging op te halen. “Bij de meeste mensen ligt de envelop al klaar als we op het afgesproken tijdstip terugkomen”, vertelt Bertus. “Het zijn ook meestal dezelfden die niet meedoen. Soms omdat ze al genoeg doen voor de kerk.” “Jonge mensen die hier bijvoorbeeld op kamers zitten, vragen wel eens hoe we aan hun adres komen”, merkt Jeannette op. “Dan leg ik uit dat ze wel zijn ingeschreven en waarschijn-

lijk dus nog dooplid zijn. Niet iedereen gaat regelmatig naar de kerk.” Leden die niet of maar heel weinig betalen kosten de kerk alleen maar geld, weet het echtpaar. Toch vinden ze niet dat de kerk die mensen dan maar moet uitschrijven. “Het zou wel zakelijker zijn, maar dat doet een kerk niet”, vindt Bertus. “Als je gelovig bent stuur je mensen niet weg. Je weet nooit waarom ze er toch nog bij willen horen.” Jeannette vertelt lachend wat haar moeder vroeger zei: “Omdat ze dan ’s winters van de diaconie nog een kitte kolen konden krijgen.”

Het gaat door Zij vindt het jammer dat sommige mensen zo nonchalant zijn als het om hun bijdrage aan de kerk gaat. “Wij hebben er toch werk mee, dat vergeten ze dan”, zegt ze. “Natuurlijk is het niet aan ons wat mensen geven, wij halen gewoon de enveloppen op. Maar als ik naderhand hoor dat de Actie Kerkbalans weer meer heeft opgebracht dan vorig jaar, denk ik wel: gelukkig!” Ze kan er ook van genieten als ze ziet hoe actief de jeugd is in de Stinskerk. “Dat vind ik prachtig”, zegt ze. “Net zoals laatst dat kinderkoortje van acht meisjes. Zie zo, denk ik dan, het gaat toch weer door met de kerk.”

In folder Kerkbalans 2012

Gemeenteleden over hun betrokkenheid bij de kerk

Daar geef je voor

Net als in de afgelopen twee jaar heeft de Commissie Geldwerving van de PGZ weer een eigen promotiefolder laten maken voor de Actie Kerkbalans. Naast praktische informatie over het bijdragen aan Kerkbalans en een aantal cijfers, komen in de folder leden van vier verschillende Zwolse wijkgemeenten aan het woord. Thema voor 2012 is: ‘Wat is de kerk mij/ons waard?’ Leden van de Sionskerk, de Grote Kerk, de Adventskerk en de Open Kring waren graag bereid te vertellen over hun persoonlijke betrokkenheid bij de kerk. De folder wordt in januari meeverspreid met de andere papieren voor de Actie Kerkbalans.

Begroting 2012 Lasten:

Baten:

Onderhoud/beheer gebouwen €

Verhuur (kerk)zalen

€ 166.500

Predikanten/kerkelijk werkers

€ 928.400

Rente/dividenden

Kerkenwerk

€ 37.750 € 144.300 € 238.100

Collecten/giften

€ 58.000 € 212.100 € 7.000

Afdracht landelijke organen Salarissen/vergoedingen Administratie/beheer Rentelasten Overige lasten

Totaal

€ €

621.030

Diversen

Solidariteitskas

73.150 18.260

€ 48.000 € 2.108.990

Benodigde opbrengst Actie Kerkbalans € 1.665.390

€ 443.600

In de maand mei wordt weer actie gehouden voor de Solidariteitskas. Leden van 21 jaar en ouder (belijdende leden vanaf 18 jaar) wordt gevraagd €15,- bij te dragen. Vorig jaar is als proef gevraagd hiervoor een machtiging af te geven. Deze proef is niet goed bevallen zodat men in 2012 hiervoor weer als vanouds apart wordt benaderd.

Leden van de PGZ geven gemiddeld € 18,19 per maand voor Kerkbalans. Het landelijk gemiddelde ligt op € 17,58. Van de inkomsten van de Protestantse Gemeente Zwolle komt 74,13% uit Kerkbalans.

Als richtbedrag voor mensen die voor het eerst benaderd worden voor Kerkbalans wordt een maandbijdrage van 2% van het netto maandinkomen aangehouden. Van alle mensen die voor Kerkbalans worden benaderd draagt 38% daar niet aan bij, geeft 41% minder dan € 100,- per jaar en ruim 3% meer dan € 1.000,- per jaar.

Om alle kosten te kunnen dekken moet de gemiddelde bijdrage per maand omhoog. Door verkoop van gebouwen en andere maatregelen wil de PGZ op jaarbasis structureel € 200.000 bezuinigen. Hogere bijdragen en bezuinigingen dragen er samen toe bij dat de PGZ voor langere tijd financieel gezond blijft.

Voor elke wijk wordt berekend hoeveel recht bestaat op een formatieplaats voor een predikant. Voor een derde deel wordt dit bepaald door te kijken hoeveel leden van de wijk € 40,of meer bijdragen aan Kerkbalans. Ook het gemiddelde aantal kerkgangers op zondagochtend is voor een derde deel bepalend, evenals het aantal adressen per wijk.

37,1% van de bijdragen komt van mensen ouder dan 69 jaar. 30,9% van de (toezeggende) leden van de PGZ is 70 jaar of ouder. 9,8 % van de bijdragen komt van mensen jonger dan 40 jaar. 18,4% van de (toezeggende) leden van de PGZ is 39 jaar of jonger.

In januari gaan ruim vijfhonderd vrijwilligers op pad om bij alle leden van de PGZ de envelop van Kerkbalans te bezorgen en vervolgens weer op te halen. Door het jaar heen zetten ambtsdragers en andere vrijwilligers zich in om leden die niet bijdragen op te roepen (weer) mee te doen aan Kerkbalans.

15

Jorien Copier deed onderzoek naar kerk- en wijkbinding in Stadshagen Jorien Copier heeft voor haar studie culturele antropologie drie maanden gewoond in de Vinexwijk Stadshagen, als lid van de wijkgemeente Open Kring. Gaandeweg vroeg haar wat ze daar deed.

JONG IN DE KERK

“Open Kring is bundel van talenten en deskundigheden”

16

Jorien Copier tijdens de jaarlijkse grote schoonmaak van de kerkzaal. Gezeten op de grote ringen lapt ze de ramen en sopt ze het houtwerk.

Om te beginnen: wat doet een cultureel antropoloog? Jorien: “De culturele antropologie bestudeert hoe mensen samenleven in een gemeenschap en welke geschreven en ongeschreven regels daar bij komen kijken. Antropologen onderzoeken eigenlijk dat wat vanzelfsprekend is: tradities, rituelen, omgangsvormen.” De centrale vraag in je onderzoek was: ‘Hoe staat de betrokkenheid bij kerkgemeenschap de Open Kring in relatie tot territoriale verbondenheid met de Vinexwijk Stadshagen?’ Kun je dat toelichten? Jorien: “Mijn onderzoeksvraag vraagt eigenlijk naar de meerwaarde van de kerk in de wijk. Naar hoe kerk en wijk elkaar beïnvloeden, maar dan op individueel niveau. De vraag komt voort uit het gegeven dat kerkgang en kerkbetrokkenheid de afgelopen decennia afnemen en dat er overal in het land kerkgemeenschappen samengaan en opgeheven worden. Hierdoor wordt in nieuwe wijken vaak geen kerk meer gebouwd. Als mensen graag naar de kerk willen moet dat in de naastgelegen wijken. Ik was benieuwd naar wat er gebeurt als er wel een kerk is in een nieuwe wijk.” Er bestaan veel vooroordelen over een Vinexwijk. Ze zouden geen historie hebben, saai zijn en de mensen leven langs elkaar heen. Ging jij met dezelfde ideeën over een Vinexwijk op pad? Jorien: “Ik stond helemaal niet negatief tegenover Vinexwijken. De columns van Toine Heijmans over het leven in Vinexwijk IJburg (gebundeld in het boekje ‘La Vie Vinex’), die ik voorafgaand aan het onderzoek las, maakten me juist nieuwsgierig. Het waren de mensen aan wie ik vertelde over mijn onderzoek die me bewust maakten van die vooroordelen. In mijn thesis kun je lezen dat die vooroordelen onvermijdelijk zijn voor buitenstaanders, maar dat Stadshagenaren er heel anders over denken.” Wat is kort gezegd de conclusie van je onderzoek? Heeft binding aan de Open Kring gevolgen voor binding aan Stadshagen en omgekeerd? Jorien: “Vanaf het moment dat mensen betrokken raken bij de Open Kring gaan er verschillende deuren voor hen open in de

wijk. Sociaal gezien herkennen en kennen ze meer mensen in de wijk, in het winkelcentrum en het schoolplein. Zeker mensen die sterk betrokken zijn bij de Open Kring hebben vaak ook contact met mensen van de kerk buiten de kerkelijke activiteiten om. Dit heb ik zelf ook aan den lijve ondervonden toen ik drie maanden in Stadshagen woonde.” In je thesis geef je aan dat de Open Kring al snel je eigen ideaalbeeld van een kerk was. Kun je dat uitleggen? Jorien: “Toen ik bij de Open Kring kwam had ik wel veel gelezen over kerken, religie en dergelijke maar ik had mezelf nooit echt tot een kerkgemeenschap gerekend. De eerste tijd in de Open Kring overweldigde deze ervaring me. Ik werd zelf ook aan het denken gezet over wat ik geloofde en hoe ik daar een plaats aan wilde geven in mijn leven. En hoe de Open Kring dit deed sprak mij heel erg aan. Ik denk dat dit ook de kracht is van antropologisch onderzoek: dat ik begrijp wat betrokkenheid bij de Open Kring inhoudt doordat ik het zelf meegemaakt heb.” Je hebt je tijdens deze drie maanden volledig in het gemeenteleven van de Open Kring gestort. Je was kerkganger, koorlid, (schoonmaak)vrijwilliger en je was aanwezig op filmavonden, gespreksgroepen, kerkenraadsvergaderingen. Wat is je indruk van de Open Kring als gemeente? Jorien: “De Open Kring is een heel bijzondere gemeente juist omdat zij bij de opbouw niet gebonden was aan te veel gewoonten en tradities. Dit resulteerde in een frisse aanpak waarin heel veel mogelijk is. Ieder gemeentelid die iets wil bijdragen kan met zijn of haar ideeën en initiatieven terecht bij de Open Kring. In mijn thesis noem ik de Open Kring een bundel van talenten en deskundigheden. Iedereen zet in waar hij of zij goed in is. Inhoudelijk gezien vind ik het bijzonder dat niet verteld wordt wat je moet geloven; er worden handvatten geboden om een persoonlijke christelijke geloofsovertuiging te vormen. Er zijn waarschijnlijk net zoveel geloofsovertuigingen als gemeenteleden in de Open Kring en deze pluriformiteit is geen uiteendrijvende factor, wat je vaak ziet binnen religies, maar juist wat mensen samenbrengt.” Hoe ziet je studiepad er verder uit? Jorien: “Met een 8 voor mijn thesis over de Open Kring heb ik mijn bachelor afgerond. Nu ga ik beginnen met een tweejarige master ‘Religious Studies’ aan de Universiteit van Amsterdam.” Belangstellenden kunnen de hele thesis van Jorien Copier lezen. Wie een mail stuurt naar [email protected] krijgt de thesis toegestuurd.

Henk de Roest, hoogleraar praktische theologie aan de Protestantse Theologische Universiteit in Leiden, is al jaren wetenschappelijk geïnteresseerd in de ‘levenscyclus’ van geloofsgemeenschappen. In 2007 publiceerde hij, samen met anderen, een boek over dit onderwerp; het laatste hoofdstuk daarvan was gewijd aan de laatste fase van die cyclus. Wat gebeurt er als er steeds minder middelen en mogelijkheden zijn om een geloofsgemeenschap in de benen te houden? Hoe sluit je dan het bestaan van dat ‘levend lichaam’ zo goed mogelijk af? Die vragen en vele andere komen veel uitgebreider aan de orde in ‘Meer dan hout en steen. Handboek voor sluiting en herbestemming van kerkgebouwen’. Henk tekende voor de redactie, samen met Harry Bisseling en Peet Valstar. Het handboek, dat informatie en adviezen geeft voor met name kerkbestuurders, verscheen een paar maanden geleden bij Uitgeverij Meinema. Het is gebaseerd op uitgebreid onderzoek, onder andere uitgevoerd in de Zwolse Hoeksteengemeente.

Prof. dr. Henk de Roest onderzocht laatste fase in bestaan van geloofsgemeenschappen

PERSPECTIEF

“Luister naar wat er op het spel staat voor mensen” Er was duidelijk behoefte aan een handboek dat alle aspecten van een kerksluiting behandelt, heeft Henk in de loop der jaren vastgesteld. “Ons is gebleken dat er in verleden niet altijd zorgvuldig is gehandeld in een fase van afnemende middelen”, verklaart de onderzoeker. “Zo kan bijvoorbeeld nogal overhaast worden besloten één of meerdere kerkgebouwen te sluiten, terwijl lang niet altijd helder is waarom daarvoor is gekozen. Er is niet nagedacht over de consequenties voor de betrokken gemeenteleden en voor de missionaire aanwezigheid van de kerk in een bepaalde wijk. Vaak moet een eenmaal genomen besluit snel worden uitgevoerd en wordt de betrokkenen veel te weinig tijd gegund om zich op de sluiting voor te bereiden.”

Cijfers Ook kille cijfers onderstrepen het belang van het handboek: de achteruitgang van het aantal kerken en kerkleden dat al dertig jaar gaande is in Nederland, gaat nog altijd door. De komende tien jaar zal nog eens een kwart van de kerkgebouwen van de protestanten en katholieken dichtgaan. In 2021 hebben zij met elkaar nog maar drieduizend kerken in gebruik. “Maar dit boek is ook geschreven vanuit een positief perspectief ”, benadrukt Henk. “Goed omgaan met afnemende middelen kan ook leiden tot vernieuwing van een geloofsgemeenschap. Mensen zijn dan genoodzaakt zich af te vragen waartoe zij eigenlijk een gemeente vormen en kunnen daardoor terugkeren tot de essentie.” Toch kan een te snelle oriëntatie op de toekomst problemen veroorzaken rond het afscheid van een gemeente en het samengaan met een andere. “Er moet tijd en aandacht zijn voor het verwerken van het verlies, voor het rouwproces waarmee het sluiten van een kerk gepaard gaat”, meent Henk. “Gemeenteleden zullen dat proces overigens heel verschillend ervaren en ook daar moet je rekening mee houden. Elke kerksluiting is ook een versneller van de kerkverlating: veel gemeenteleden weten niet direct of ze meegaan en kijken de ontwikkelingen eerst een poosje aan. Pastorale begeleiding is in die fase fundamenteel. Luister naar wat er op het spel staat voor mensen, wat voor hen de waarde is van het gebouw en de gemeenschap die daar is ontstaan. Ook als de meeste gemeenteleden wel achter de veranderingen

staan, maar een kleine groep zich blijft verzetten, moeten kerkbestuurders daar tijd aan besteden. Dwarsliggers worden snel als lastig gezien, maar zij geven met hun verzet wel blijk van een grote betrokkenheid. Hoe kun je wat voor hen belangrijke waarden zijn ook in de nieuwe situatie in stand houden, op dat niveau ga je dan de gesprekken aan.”

Hoeksteen en Oosterkerk Een van de vele tientallen casussen in het handboek is de sluiting van De Hoeksteen en het samengaan van wijkgemeente die daar kerkte met de Oosterkerkgemeente. Het onderzoek dat Henk de Roest in Zwolle uitvoerde, is ook onderwerp van een artikel dat hij schreef en dat mogelijk in de loop van 2012 wordt gepubliceerd in een toonaangevend internationaal tijdschrift over praktische theologie. Vanaf het moment waarop definitief werd dat De Hoeksteen ging sluiten, sprak de onderzoeker met een groot aantal betrokkenen, zowel in groepen als individueel. “Ik heb onder meer fotografie gebruikt om mensen uit De Hoeksteen bewust te maken van wat zijn belangrijk vonden in hun kerkgebouw”, vertelt Henk. “Ik heb ze gevraagd foto’s te maken van dingen waar ze aan gehecht waren en die ze heel graag wilden meenemen naar de nieuwe situatie. Die methode heeft heel goed gewerkt: de betekenis van dingen werd letterlijk in beeld gebracht. Dat bracht onderling begrip en het gevoel van verbondenheid tot stand. De vervolgvraag is dan natuurlijk: wat nemen we mee naar de nieuwe gemeente? Vooral het aandachtsboek en de gedachtenishoek werden door veel mensen genoemd en die zijn dan ook meegegaan. De specifieke sfeer van De Hoeksteen overbrengen leek onmogelijk, maar door veranderingen in de inrichting van de Oosterkerk is aan dat verlangen wel tegemoet gekomen.” Henk vindt dat De Hoeksteen- en de voormalige Oosterkerkgemeente goed zijn omgegaan met de emoties en zich op een goede manier op de fusie hebben voorbereid. “Heel opmerkelijk vond ik dat beide gemeentes op de zondag voor Pinksteren een afscheidsdienst hebben gehouden, omdat ze een week later een nieuwe start zouden maken. Dat is heel goed en leerzaam geweest.” 17

Meer weten… Voor besluiten en beleidsstukken van de Algemene Kerkenraad en het College van Kerkrentmeesters zie www.pknzwolle.nl en klik op de Berichten van deze colleges.

Inzage jaarrekening 2010 Diaconie PGZ.

COLOFON

KERKELIJK BUREAU

Protestantse Gemeente Zwolle

18

Centraal adres voor Algemene Kerkenraad, Kerkrentmeesters en Diakenen Kerkelijk Bureau: Molenweg 241, 8012 WG Zwolle Geopend: maandag t/m vrijdag 8.00 – 12.00 uur Tel.: (038) 421 75 96 - Fax: (038) 423 04 79 E-mail: [email protected] Website: www.pknzwolle.nl Website diaconie: www.diaconiezwolle.nl

Bankrekeningen: College van Kerkrentmeesters: 800 430 en 69.96.41.705 College van Diakenen: 874 034 en 69.95.43.320 Gaandeweg: 69.97.69.167 Beheer en Exploitatie Grote Kerk: 587 931 en 69.97.43.745 Stichting Schnitgerorgel Zwolle: 59.80.52.100

Collectepenningen Er zijn penningen verkrijgbaar van: € 0,20, € 0,50, € 1,-, € 2,-, € 5,- en € 10,-. Verkoopadres Kerkelijk Bureau. Hier kan contant, per pin of door middel van een eenmalige machtiging worden betaald. Overige verkoopadressen: Emmauskerk en Adventskerk: 1e maandag van de maand 19.00 - 20.00 uur Stinskerk: 1e maandag van de maand 16.30 - 17.30 uur Sionskerk: 1e donderdag van de maand 18.00 - 19.00 uur Open Kring: 1e maandag van de maand van 18.30 - 19.45 uur In Zwolle-Noord: E. van Buiten, Welle 58, K. Smit, Meppelerdiep 92 In Zwolle-Zuid: A. Renting-van Veen, Steggingmarke 13 en W.A. Stomp-de Koning, Rendierveld 41. In Stadshagen: L. Blauw, Goudplevierstraat 123 (tel. 460 90 16) Op deze adressen kan contant of door middel van een eenmalige machtiging betaald worden.

Aanvragen kerkelijke huwelijksbevestiging Bruidsparen, die hun huwelijk kerkelijk willen laten bevestigen, wordt verzocht deze aanvraag twee maanden van tevoren in te dienen bij het Kerkelijk Bureau. Hiervoor dient u persoonlijk langs te komen (bij voorkeur tijdens de openingstijden tussen 8.00 en 12.00 uur). Een aantal zaken moet namelijk even doorgesproken worden. Ook zijn aan het gebruik van de kerk kosten verbonden. Prijzen zijn op te vragen bij het Kerkelijk Bureau.

De jaarrekening 2010 van de Diaconie van de Protestantse Gemeente Zwolle ligt (tijdens kantooruren) van 14 tot 28 december 2011 ter inzage op het Kerkelijk Bureau aan de Molenweg 241.

Herhaalde oproep! Herhaalde oproep! Herhaalde oproep!

GEVRAAGD BLADMANAGER EN/OF ACQUISITEURS VOOR GAANDEWEG Wij zoeken nog steeds één of meerdere mensen die de financiële belangen van Gaandeweg willen behartigen, nieuwe adverteerders werven en/of het contact met bestaande adverteerders onderhouden. De advertentie-acquisitie wordt op provisiebasis vergoed. Wie belangstelling heeft wordt verzocht contact op te nemen met Han Slootweg, voorzitter College van Kerkrentmeesters, tel. 06 523 769 25, e-mail: [email protected] Voor nadere informatie: Coby Lode Kerkelijk Bureau, administratie Gaandeweg tel. (038) 421 75 96 of via e-mail: [email protected]

Herhaalde oproep! Herhaalde oproep! Herhaalde oproep!

Gaandeweg is het magazine voor alle leden van de Protestantse Gemeente Zwolle, de Evangelisch-Lutherse Gemeente Zwolle en De Hoofdhof Berkum Vierde jaargang nr. 5, december 2011 Verschijnt vijf keer per jaar. Oplage: 10.000 Redactie: Ds. Iemke Epema (hoofdredacteur), Gery Bruins (eindredacteur), Saskia Dankers, Rob van Harten en Jan Nauta Redactionele bijdragen aan dit nummer: Hans Tissink, Marianne Brandsema en Riet van der Wenden en scribenten van wijkgemeenten en kerkelijke organisaties Fotografie: Wim Aalbers, Gery Bruins, Jacco Dankers, Harry Konings, Kees Lips, Bert Pierik, Paula Santbulte, Carl Withaar en anderen

Vormgeving en grafische productie: Dit magazine is milieuvriendelijk geproduceerd door Drukkerij Upmeyer Advertentiebeheer Kerkelijk Bureau tel. (038) 421 75 96 De volgende Gaandeweg verschijnt in de week van 19 februari 2012 en loopt tot en met zaterdag 28 april. Kopij en foto’s dienen uiterlijk maandag 23 januari te zijn aangeleverd via: [email protected] of schriftelijk bij het Kerkelijk Bureau. Aandacht voor… In de rubriek ‘Aandacht voor’ is ruimte voor berichten uit de wijken en van kerkelijke organen en organisaties, die van belang zijn voor zoveel mogelijk lezers.

Gedachtenishoek in Oosterkerk de gedachtenishoek van De Hoeksteen. Annemiek Punt, de glaskunstenares die het heeft gecreëerd, is daarbij geïnspireerd door de volgende woorden. ‘Tijdelijkheid - verbonden met eeuwigheid, perspectief - over grenzen heen, geborgenheid - dragen in … onverwacht licht.’

Op zondag 30 oktober is in de Oosterkerk de nieuwe gedachtenishoek gepresenteerd, gemaakt naar een ontwerp van Pim van Dijk, die ook het nieuwe interieur van het liturgisch centrum ontwierp. Het kleurijke glaswerk is afkomstig uit

Achter het glaswerk is een plateau geconstrueerd. Daarop liggen stenen met de namen van overleden gemeenteleden. De stenen zijn afkomstig van het eiland Iona in Schotland, waar een oecumenische gemeenschap leeft die door verschillende gemeenteleden al enkele keren is bezocht. Deze wijze van zichtbaar maken van de namen sluit aan bij

een tekst uit Openbaringen 2 vers17: ‘Wie overwint zal ik van het verborgen manna geven, en ook een wit steentje, waarop een nieuwe naam staat die niemand kent, behalve degene die het ontvangt.’

Voortaan worden in de Oosterkerkgemeente gemeenteleden die zijn overleden herdacht door hun naam te noemen en een kaars aan te steken. Daarna wordt een steen met de naam van de overledene neergelegd in de gedachtenishoek. De steen zal daar gedurende een jaar blijven liggen en vervolgens worden aangeboden aan de nabestaanden. Tijdens de kerkdiensten brandt er altijd een kaars in de gedachtenishoek.

AANDACHT VOOR

Jeruzalemkerk: foto’s gezocht In mei 2012 neemt de Jeruzalemkerkgemeente afscheid van haar kerkgebouw en de gemeente in de huidige vorm. Pinksteren 2012 hoopt zij zich aan te sluiten bij de nieuwe Oosterkerkgemeente. Het is de bedoeling een fototentoonstelling samen te stellen voor het afscheid. Oude of recente foto’s van de Jeruzalemkerk en wat zich daar heeft afgespeeld zijn zeer welkom. Stuur of mail ze naar Anton van Gent, Rendierveld 8, tel. (038) 466 06 88, e-mail: [email protected] of naar Mintje Groot Nibbelink, Korenbloemstraat 91, tel. (038) 422 96 88, e-mail: [email protected] Wie foto’s instuurt wordt verzocht daarbij duidelijk zijn of haar naam en adres te vermelden.

Gereformeerden en de Islam In het najaar van 2011 verschijnt het boek ‘Een blok aan het been? Gereformeerde mannenbroeders in debat over de islam.’ De auteur is dr. Dirk van Keulen. De huidige discussie in ons land over de Islam is niet nieuw, maar al lang gaande. In de tweede helft van de negentiende en

de eerste helft van de twintigste eeuw was Nederland dankzij haar kolonie Nederlands-Indië na Groot Brittannië het grootste moslimland ter wereld. Niet alleen de politiek, ook kerk en theologie moesten hun positie ten opzichte van de Islam bepalen. Hoe deden de

gereformeerden dat? Welke visies kun je onderscheiden? En wat veranderde er in de loop van de twintigste eeuw? Iedereen die hier iets over wil horen is welkom op donderdag 19 januari om 20.00 uur in de Oosterkerk.

Samen gedichten lezen Een gedicht lezen en gedachten daarover delen is boeiend en inspirerend. Wie mee wil doen geeft zich op voor twee avonden: donderdag 31 januari en 14 februari om 20.00 uur in de Oosterkerk. Leiding en opgave: Sytze de Boer, tel. (038) 454 62 29 en Lodewijk Kruithof, (038) 454 58 21, lp.kruithof@xs4all Deelnemers ontvangen tijdig de gedichten. De tweede avond komen gedichten aan bod die door deelnemers zijn aangedragen.

Prof. Dr. Henk de Roest over ‘Krimp in de kerk’ Dr. Henk de Roest, hoogleraar Praktische theologie aan de Protestantse Theologische Universiteit spreekt op dinsdag 21 februari over ‘Krimp in de kerk’.

Hoe kunnen mensen vanuit die krimp toch bloeiende gemeente zijn en werken aan een kerk van de toekomst. De bijeenkomst over dit voor de leden van Zwolse protestantse

wijkgemeenten actuele thema wordt gehouden in de Jeruzalemkerk en begint om 20.00 uur. Op pagina 17 van deze Gaandeweg een interview met Henk de Roest

Dagboekje Veertigdagentijd Onder de titel ‘Voor de verandering’ wordt in het voorjaar opnieuw een dagboekje uitgebracht voor de Veertigdagentijd, geschreven door leden van de Oosterkerk- en de Jeruzalemkerkgemeente. Het is weliswaar een boekje voor volwassenen, maar ook aan kinderen en jongeren is gedacht. Het boekje is van zondag 5 tot en met 19 februari na de dienst te koop in de Oosterkerk en de Jeruzalemkerk. Het is bovendien verkrijgbaar, ook voor leden van andere wijkgemeentes, op het Kerkelijk Bureau, Molenweg 241, en bij de volgende gemeenteleden: Klazien Oosting, P.C. Hooftstraat 27, tel. (038) 453 65 86, e-mail: [email protected] en bij Wim v.d. Stouwe, Pioenstraat 14, tel. (038) 421 85 23, e-mail: [email protected] Het boekje, waarvoor beeldend kunstenaar Marjanneke Scholtheis de voorkant maakte, kost € 4,50. Het geld dat overblijft na aftrek van de kosten gaat naar het Veertigdagentijdproject. 19

In de voetsporen van Hildegard van Bingen

AANDACHT VOOR

Moderne Devotie levend erfgoed in Zwolle

20

Het gedachtegoed van de Moderne Devotie levend houden en mensen in de gelegenheid stellen daarmee kennis te maken. Dat is in het kort de inhoud van een intentieverkaring die op 16 november werd ondertekend door de burgemeesters ir. A.P. Heidema van Deventer en drs. H.J. Meijer van Zwolle. Dit gebeurde tijdens een bijeenkomst in het kerkje van Windesheim, in de vijftiende eeuw onderdeel van een van de kloosters van waaruit de Moderne Devotie werd verspreid. Op de foto is te zien hoe onder grote belangstelling van de media de ondertekening plaatsvindt. Links burgemeester Meijer, rechts zijn collega Heidema. “Alle partijen in de samenleving – variërend van overheid, bedrijfsleven, zorg en onderwijs tot culturele, kerkelijke en overige instellingen – kunnen in het verder brengen van het cultuurhistorisch erfgoed en gedachtegoed van de Moderne Devotie een eigen aandeel en verantwoordelijkheid nemen.

De burgemeesters faciliteren indien gewenst overleg tussen de diverse personen, organisaties en instellingen die geïnspireerd door deze waarden een verbinding willen maken en tot afstemming en samenwerking willen komen”, aldus punt 5 van de intentieverklaring. Op dit moment staat de Moderne Devotie in Zwolle volop in de belangstelling. In twee musea en het Historisch Centrum Overijssel lopen tentoonstellingen over verschillende aspecten van de beweging. Ook de Zwolse kerken spelen daarin een rol, zo is Museum De Fundatie de eerste museumdienst van Zwolle gehouden door de EvangelischLutherse Gemeente. In deze dienst kwam het gedachtegoed van Thomas a Kempis aan de orde. Voor een verslag en foto’s van deze dienst zie pagina 13 van deze Gaandeweg. In Zwolle is een aantal gemeenschapskringen opgericht waarin de gemeente en kerken samenwerken. Ook deze gemeenschapskringen zijn geïnspireerd op wat de Moderne Devotie leerde.

Hildegard van Bingen (1098 – 1179) geniet bekendheid als non en mystica. Iets minder bekend is haar werk als natuurwetenschapper, arts, dichter, schrijfster, musicus en abdis. Een zeer bijzondere combinatie van talenten. In 1147 stichtte zij een vrouwenklooster te Bingen en in 1165 een dochterklooster in Eibingen. In een schrijn in de parochiekerk aldaar bevinden zich haar relieken. Onder leiding van ds. Anne Zweers, legerpredikant en gemeentelid van de Open Kring, is in het weekend van 28 tot en met 30 oktober een groep van zestien leden van de Open Kring naar Bingen gereisd, in de voetsporen van deze bijzondere vrouw. De ontdekkingstocht naar het leven van Hildegard van Bingen, haar muziek, gedachten, ideeën, visioenen, gedichten en miniaturen voerde door een prachtig landschap met ruïnes van het door haar gestichte klooster, burchten en wandelwegen, altijd weer uitkomend aan de oever van de Rijn. Naarmate de kennismaking met Hildegard van Bingen en haar gevarieerde werken vorderde, groeide de bewondering voor deze moedige en veelzijdige vrouw. Een vrouw die ondanks tegenslag en tegenwerking haar eigen weg bleef gaan. Zij stierf op 17 september 1179 op de hoge leeftijd van 81 jaar.

Week van gebed Vier verschillende kerken in Zwolle-Zuid doen mee met ‘Week van Gebed’, die als thema ‘Gebed voor de Eenheid van de Christenen’ heeft. De week van gebed is een gezamenlijk initiatief van de Raad van Kerken en de Evangelische Alliantie. Er zijn gebedsbijeenkomsten in vier kerken, met telkens een andere geloofsgemeenschap als gastheer. Op 17 januari is er een bijeenkomst in de Zuiderhof, Troelstralaan 25 (Christelijk gereformeerd); op 18 januari in de Adventskerk, Thorbeckelaan 2 (Protestants), op 19 januari in de Koningskerk, Landsheerlaan 5 (Vrijgemaakt gereformeerd) en op 20 januari in de St. Jozefkerk, Ministerlaan 203 (Rooms-katholiek). Alle bijeenkomsten beginnen om 19.00 uur en duren tot uiterlijk 19.45 uur. Om het interkerkelijk contact te bevorderen is er na afloop koffie.

Christmas Carols in Oosterkerk Op zondagavond 18 december, de vierde Advent, wordt in de Oosterkerk een Festival of Lessons and Carols gehouden, onder leiding van Rudi Altelaar en met medewerking van De Zwolse Cantorij. Het samen zingen van Christmas Carols is al jaren een traditie in de Oosterkerkgemeente.

Anders geloven samen bidden Op zondag 8 januari 2012 wordt weer de interreligieuze gebedsdienst gehouden, deze keer in de Synagoge aan de Samuel Hirschstraat. Het thema is ‘Buren’, dat aansluit op het thema van de Dag van de Dialoog. De bijeenkomst begint om 19.00 uur en wordt georganiseerd door SLAG (Samen leven anders geloven). Daarin zijn joden en moslims, protestantse en rooms-katholieke christenen vertegenwoordigd.

Thomas a Kempis thema stadswandeling Thomas a Kempis en de Moderne Devotie krijgen op dit moment veel aandacht in Zwolle, onder meer in de musea. Thomas’ wereldberoemde boek ‘De navolging van Christus’ schreef hij hier. Zijn klooster stond op de plaats waar nu begraafplaats Bergklooster is. Op de foto het monument van Mengelberg, dat daar aan hem herinnert. De Navolging is na de Bijbel het meest vertaalde boek ter wereld. Jaarlijks gaan touringcars vol Amerikanen en Koreanen regelrecht vanaf Schiphol naar Bergklooster, om te zien waar de schrijver heeft gewoond en het boek is geschreven. In korte stukjes weet Thomas a Kempis ook vandaag christenen te bemoedigen. Hij schrijft kort en krachtig waar het eigenlijk op aankomt in het leven.

Het boek is in eigentijdse taal hertaald door Mink de Vries, waardoor het helder en vlot leesbaar is geworden. Mink de Vries heeft aangeboden met belangstellenden een stadswandeling te maken. In hartje Zwolle is er veel dat herinnert aan de tijd van Thomas a Kempis met zijn kloosters en vele studenten uit heel Europa. En zijn er nog sporen te zien hoe de zorg voor armen en zieken gestalte kreeg, hoe het geloof vorm werd gegeven. Navolging van Christus was ook toen al geloof met hart en handen. De stadswandeling vindt plaats op zondagmiddag 22 januari van 15.00 tot 16.15 uur en begint bij de Peperbus. Voor info en opgave: [email protected]

Bijbel & Kunst in Sionskerk De Sionskerk manifesteert zich met de diensten Bijbel & Kunst, waarin de invloed van de Bijbel op grote kunstenaars door de eeuwen heen wordt belicht. Dominee Hélène Evers zet in elke dienst een bekend schilderij (en schilder) centraal en geeft op boeiende en vaak verrassende wijze tekst en uitleg bij de relatie tussen Gods Woord en grote kunstwerken.

Op 29 januari is er ’s avonds om zeven uur weer een Bijbel & Kunstdienst in de Sionskerk. Dan is het thema De barmhartige Samaritaan, naar het beroemde schilderij van Vincent van Gogh. Muzikale omlijsting is er van organist Gert Hendriks en violist Jeroen Knol.

PKN-scriba Arjen Plaisier veroorzaakt verwarring bij PERKI

“Integratie kan ook minder ingrijpend” De afgelopen vier jaar stonden voor PERKI in het teken van toenemende integratie in de PKN. Onder andere PERKI Zwolle heeft zich de afgelopen jaren hard gemaakt om de integratie zo goed mogelijk voor te bereiden. De Protestantse Gemeente Zwolle heeft daarin in belangrijke mate bijgedragen. Echter: tijdens de slotbijeenkomst van het vierjaarlijkse congres (Sidang) van PERKI Nederland eind oktober in Groenlo sprak scriba Arjen Plaisier de vergadering toe. Evenals de secretaris van de synode, dr. Sjaak van ’t Kruis, dat aan het begin van het congres had gedaan, deed hij enkele opmerkelijke uitspraken. De pogingen om PERKI te laten integreren in de Protestantse Kerk in Nederland zouden best wat minder ingrijpend kunnen zijn. Een wat losser verband behoort ook tot de mogelijkheden. Vanaf het begin van het congres was er verbazing bij de congresgangers. Bij de

opening sprak Sjaak van ’t Kruis. Hij memoreerde dat in de afgelopen bestuursperiode van vier jaar naar zijn idee het integratieproces van PERKI in de PKN was vastgelopen. Over de oorzaken liet hij zich niet uit, maar hij kwam wel met enkele mogelijke oplossingen. Het zou in ieder geval simpeler kunnen zijn en tot minder wijzigingen in de kerkorde leiden. Daardoor is het makkelijker en sneller uitvoerbaar. Bovendien, en niet onbelangrijk, heeft PERKI dan niet het idee te worden ‘opgeslokt’ door de grote en blanke Protestantse Kerk in Nederland. Een minderheid van de PERKIleden was immers erg bang voor verlies van identiteit. Een belangrijk bestuurslid van de Indonesische Raad van Kerken, dr. Lazarus Purwanto uit Jakarta, deed daar nog een schepje bovenop. In een lezing besprak hij een aantal acties die tot meer samenwerking tussen PERKI en de PKN zou-

den kunnen uitgroeien. Het woord integratie werd niet meer genoemd. Op zondagmiddag maakte Arjen Plaisier het werk af. Als PERKI er moeite mee had, zei Plaisier, dan was zelfs de mogelijkheid van een associatieovereenkomst een goede optie. Een voorbeeld hiervan is de overeenkomst tussen de PKN en de GKIN, de Chinees geöriënteerde Indonesische kerk in Nederland. Het verschil is wel, maar dat noemde Plaisier niet, dat de GKIN een kerkverband is, terwijl PERKI een vereniging is met kerkelijke activiteiten. En een associatie van een kerk (de PKN) en een vereniging (PERKI) geeft nogal wat kerkordelijke problemen. Verwarring dus aan het eind. Een bestuurslid van het aftredende bestuur verzuchtte dat hierdoor vier jaar werk voor niets was geweest. De komende tijd zal uitwijzen in welke richting de ontwikkeling zal gaan. 21

Zingen in Berkum

KERST IN DE KERK

Kinderkerstfeest in de Grote Kerk

22

Op deze pagina’s een overzicht van de vele kerstvieringen in de protestantse kerken in Zwolle en Berkum. De drie Berkumer kerken nodigen iedereen al op vrijdag 23 december uit, om van 17.00 tot 19.00 uur bekende Nederlandse kerstliederen te komen zingen op het plein van het winkelcentrum. Vuurkorven en een kop koffie of winterthee in de Ichthuskerk zorgen voor extra warmte.

Diensten Kerstavond zaterdag 24 december Adventskerk: 17.30 en 19.00 uur Kinderkerstfeest De kinderen van de Adventskerk voeren een kerstspel op, het verhaal van de geboorte van Jezus wordt verteld en er klinken bekende kerstliederen. Voorafgaand aan de diensten is buiten een levende kerststal te bewonderen, kunnen bezoekers echte schapen aaien en luisteren naar het jeugdkoor. Ook is er voor de kinderen een leuke knutselactiviteit en een cadeautje bij het naar huis gaan. Kinderen, maar ook volwassenen zijn van harte welkom. 22.00 uur mw. ds. N.A. Eygenraam Emmaüskerk: 22.00 uur Kerstnachtdienst in de Hoofdhof Grote Kerk: 22.30 uur Kerstnachtdienst, georganiseerd door de Commissie Grote Kerk. Thema van de viering is: ‘De lofzang van Maria’. Er wordt gezongen van ‘licht en vrede voor mensen van hier en heden’. Het verhaal gaat over verwachting, over ‘het kind dat Jezus heet’, over herders en engelen. En, Maria neemt mensen mee in haar verhaal en in haar lied. Dat verhaal gaat over vertrouwen en twijfel, over verdriet en vreugde. In Maria’s verhaal herkennen mensen hun verlangen naar licht en vrede. Open Kring: 19.00 uur Kinderkerstfeest 21.30 uur Kerstavonddienst ds. A. Pietersma Sionskerk: 20.30 uur mw. ds. H. Evers, Laagdrempelige Kerstviering met medewerking van het Christelijk Gemengd Koor Zwolle onder leiding van Gerwin van der Plaat. Alle bezoekers worden sfeervol verwelkomd met op de parkeerplaats niet alleen warme chocomel, maar ook met levende kerstliederen. Voorafgaand aan de kerstviering is er vanaf kwart over acht samenzang.

Stinskerk: 22.00 uur ds. E. van ’t Slot Hoofdhof: 22.00 uur mw. ds. L.A. Burggraaff Lutherse Kerk: 19.30 uur ds. E. de Fouw Eglise Wallonne: 19.30 uur past. H. Spoelstra

Diensten Eerste Kerstdag zondag 25 december Adventskerk: 9.00 uur ds. J.T. Tissink 10.15 uur ds. J.T. Tissink Emmaüskerk: 10.00 uur ds. G. Cnossen Grote Kerk: 10.00 uur ds. J. Mulderij Jeruzalemkerk: 9.30 uur ds. A. den Besten en ds. I.P. Epema 19.00 uur ds. W. Dekker, Oosterwolde (Grote Kerkgemeente)

Oosterkerk: 9.00 uur Kinderkerstviering 10.30 uur ds. H. Bousema Omdat de Oosterkerk op Eerste Kerstdag waarschijnlijk te klein is voor alle kerkgangers tegelijk, worden twee diensten gehouden, elk met een eigen karakter. De kinderviering wordt mede voorbereid door de leiding van de kindernevendienst, zo wordt de opvoering van een kerstspel voorbereid. De tweede dienst krijgt natuurlijk ook feestelijke accenten, onder meer aangebracht door de cantorij. Er is geen kindernevendienst, wel oppas voor de allerkleinsten. Voor actuele informatie zie de website en de zondagse Kerkgroet. Open Kring: 9.30 uur mw. ds. N. Beimers Sionskerk: 10.00 uur mw. ds. H. Evers Stinskerk: 10.00 uur ds. E. van ’t Slot 19.00 uur dhr. F. Verkade, Hoogeveen Hoofdhof: 9.30 uur mw. ds. L.A. Burggraaff

Verpleeghuis De Weezenlanden: 10.00 uur mw. ds. M. Dijk Zandhove: 10.00 uur dhr. K. Fredriks en dhr. M. Luttenberg Zonnehuis: 11.30 uur mw. B. van de Loosdrecht

Diensten Tweede Kerstdag maandag 26 december Grote Kerk: 10.00 uur Kinderkerstfeest ‘Ik kan wel zingen!’ Dat is het thema van het kinderkerstfeest van de Grote Kerkgemeente. Het feest begint om 10.00 uur in de Grote Kerk. Kinderen, ouders en alle anderen die willen meevieren zijn van harte welkom.

De foto’s op deze pagina’s geven een beeld van de kinderkerstfeesten in de Adventskerk en de Grote Kerk.

Lutherse Kerk: 10.00 uur ds. E. de Fouw (Heilig Avondmaal) Rehoboth: 10.00 uur dhr. D. Klompjan Rivierenhof: 10.00 uur ds. J. Vonk Isala klinieken locatie Sophia: 10.00 uur mw. Th. Sloot

23

KERKDIENSTEN

Adventskerk

Emmaüskerk

Grote Kerk

Jeruzalemkerk

Talmaplein 2

Campherbeeklaan 53

Grote Markt 18

Windesheimstraat 1

Zwolle - Zuid

Zwolle - Berkum

Zwolle - Centrum

Zwolle - Assendorp

Mw. ds. N.A. Eygenraam

Tel. scriba: (038)4532463

Ds. J. Mulderij

Ds. A. den Besten

Ds. J.T. Tissink

www.emmauskerk-berkum.nl

Tel. scriba: (038)4223241

Mw. ds. I.P. Epema

www.grotekerkgemeente.nl

Tel. scriba: (038)4218523

D.J. Steenbergen Tel. scriba: (038)4658028

www.jeruzalemkerkzwolle.nl

www.adventskerk.nl

Zondag 18 december Vierde Advent

9.00 uur dhr. K. Fredriks 9.00 uur dhr. D.J. Steenbergen (Wind in de zeilen-dienst) 19.00 uur mw. S. ten Heuw (avondgebed / liedmeditatie)

10.00 uur ds. G.W. Marchal, Apeldoorn 19.00 uur kerstfeest kindernevendienst

10.00 uur ds. J. Mulderij 19.00 uur ds. J. Mulderij

Zaterdag 31 december Oudejaarsdag

19.30 uur mw. ds. N.A. Eygenraam (avondgebed)

19.30 uur mw. ds. L.A. Burggraaff

19.30 uur ds. J. Mulderij

19.00 uur gezamelijke dienst in Oosterkerk

Zondag 1 januari Nieuwjaarsdag

10.15 uur mw. ds. N.A. Eygenraam (ochtendgebed)

10.00 uur ds. H. Bakhuis, Hoogeveen

10.00 uur ds. J. Mulderij 19.00 uur ds. A.J. Mensink, Krimpen a/d IJssel

9.30 uur ds. A. den Besten

Zondag 8 januari

9.00 uur ds. J.T. Tissink 10.15 uur ds. J.T. Tissink 19.00 uur mw. ds. N.A. Eygenraam (Opendeurdienst)

10.00 uur ds. J.G. Zomer, Staphorst 19.00 uur dhr. G. van Vulpen, Zwolle (zangdienst)

10.00 uur ds. P. Baas, Zalk 16.30 uur Michaëlsviering

9.30 uur ds. H. Zeeman 19.00 uur ds. W. Dekker, Oosterwolde (Grote Kerkgemeente)

Zondag 15 januari

9.00 uur mw. ds. N.A. Eygenraam (Schrift en Tafel) 10.15 uur mw. ds. N.A. Eygenraam (Schrift en Tafel) 19.00 uur Taizéviering

10.00 uur ds. J.C. Oosterwijk, Wezep 19.00 uur ds. G.W. Marchal, Apeldoorn

10.00 uur ds. J. Mulderij (bevestiging ambtsdragers) 19.00 uur ds. G.J. Codée, De Bilt

9.30 uur ds. W. Hortensius

Zondag 22 januari

9.00 uur ds. J.T. Tissink 10.15 uur ds. J.T. Tissink

10.00 uur dhr. G. van Vulpen 19.00 uur ds. W.L. Dekker

10.00 uur ds. J. Mulderij (Heilige Doop) 16.30 uur Michaëlscantate

9.30 uur mw. ds. I.P. Epema 19.00 uur ds. F.J.K. van Santen, Kampen (Grote Kerkgemeente)

Zondag 29 januari

9.30 uur ds. J.T. Tissink 10.15 uur ds. J.T. Tissink (Wind in de zeilen-dienst)

10.00 uur ds. G.A. Cnossen (Heilig Avondmaal) 19.00 uur ds. H. Bakhuis, Hoogeveen

10.00 uur ds. J. Mulderij 19.00 uur ds. J. Mulderij

9.30 uur ds. M.B. Nieuwkoop

Zondag 5 februari

9.00 uur ds. J.T. Tissink 10.15 uur ds. J.T. Tissink 19.00 uur mw. ds. N. Beimers (Opendeurdienst)

10.00 uur ds. W.L. Dekker, Nijeveen 19.00 uur dienst in Hoofdhof

10.00 uur ds. H. de Jong, Windesheim

10.00 uur gezamenlijke dienst in Oosterkerk 19.00 uur ds. J. Mulderij (Grote Kerkgemeente)

Zondag 12 februari

9.00 uur mw. ds. N.A. Eygenraam 10.15 uur mw. ds. N.A. Eygenraam

10.00 uur ds. J.R. Smit, Beilen 19.00 uur dienst in Hoofdhof

10.00 uur ds. J. Mulderij (voorbereiding Heilig Avondmaal) 16.30 uur Michaëlsviering

9.30 uur mw. ds. I.P. Epema 19.00 uur ds. J. Harteman, Kampen (Grote Kerkgemeente)

Zondag 19 februari

9.00 uur ds. J.T. Tissink 10.15 uur ds. J.T. Tissink 19.00 uur ds. W. Hortensius

10.00 uur ds. G.A. Trouwborst, Nieuwleusen 19.00 uur dienst in Hoofdhof

10.00 uur ds. J. Mulderij (Heilig Avondmaal) 19.00 uur ds. J. Mulderij (voortzetting en dankzegging Heilig Avondmaal)

9.30 uur mw. ds. I.P. Epema (met Hanzezangers)

Voor alle kerkdiensten op 24, 25 en 26 december: zie pagina 22 en 23

24

9.30 uur mw. ds. I.P. Epema

Oosterkerk

Open Kring

Sionskerk

Stinskerk

Bagijnesingel 17

Hofstedeweg 1

Glanerbeek 10

Westenholterweg 19

Zwolle - Centrum

Zwolle - Stadshagen

Zwolle - Aa-landen

Zwolle - Westenholte

Ds. H. Bousema

Mw. ds. N. Beimers

Mw. dr. H. Evers

Ds. E. van ’t Slot

Ds. W. Hortensius

Ds. A. Pietersma

Tel. scriba: (038)4546104

Tel. scriba: (038)4215164

Mw. ds. M.E. Jonker

Tel. scriba: (038)4200171

www.sionskerkzwolle.nl

www.stinskerk.nl

Mw. G.C. van Stappen

www.openkring.nl

Tel. scriba: (038)4546229 www.oosterkerk.nl 10.00 uur ds. W. Hortensius 19.00 uur ds. W. Hortensius

9.30 uur mw. ds. N. Beimers

10.00 uur ds. E. van ’t Slot

10.00 uur drs. P.E.G. Wiekeraad, Uelsen (Du) 16.00 uur kinderkerstfeest

Zondag 18 december Vierde Advent

19.00 uur mw. ds. M.E. Jonker ds. I.P. Epema

19.30 uur ds. A. Pietersma

19.00 uur mw. ds. H. Evers

19.30 uur ds. E. van ’t Slot

Zaterdag 31 december Oudejaarsdag

11.00 uur mw.ds. M.E. Jonker (morgengebed) 14.00 uur ds. H. Olde (PERKI-dienst)

10.00 uur mw. ds. N. Beimers

11.00 uur mw. ds. H. Evers

11.00 uur ds. E. van ’t Slot

Zondag 1 januari Nieuwjaarsdag

10.00 uur ds. W. Hortensius (Doop)

9.30 uur ds. A. Pietersma (afscheid en bevestiging ambtsdragers)

10.00 uur ds. H. van Ark, Wapenveld

10.00 uur ds. E. van ’t Slot 19.00 uur ds. J.C. Oosterwijk, Wezep

Zondag 8 januari

10.00 uur ds. H. Bousema (oecumenische dienst)

9.30 uur mw. ds. N. Beimers (doopdienst)

10.00 uur mw. ds. H. Evers 14.00 uur mw. ds. H. Evers (bevestiging en intrede ds. R. van Putten, mmw Sjema)

10.00 uur ds. H.C. Marchand, Nieuwerkerk a/d IJssel 19.00 uur drs. P.E.G. Wiekeraad, Uelsen (Du)

Zondag 15 januari

10.00 uur ds. W. Hortensius

9.30 uur ds. A. Pietersma (Schrift en Tafel)

10.00 uur ds. R. van Putten

10.00 uur ds. E. van ’t Slot (bevestiging ambstdragers) 19.00 uur ds. A.H. van Veluw, IJsselmuiden

Zondag 22 januari

10.00 uur ds. H. Bousema

9.30 uur ds. A. Zweers, Zwolle

10.00 uur mw. ds. H. Evers (kinderdienst met De Bromvlieg) 19.00 uur mw. ds. H. Evers (Bijbel en Kunstdienst)

10.00 uur ds. M. Zoeteweij, Lemele 19.00 uur ds. W.M. Dekker, Mastenbroek

Zondag 29 januari

10.00 uur ds. A. den Besten en ds. W. Hortensius 14.00 uur ds. Ida Pattinama (PERKI-dienst)

9.30 uur mw. ds. N. Beimers

10.00 uur mw. ds. H. Evers (doopdienst, met Sjema)

10.00 uur ds. E. van ’t Slot (Heilig Avondmaal) 19.00 uur ds. E. van ’t Slot (Heilig Avondmaal)

Zondag 5 februari

10.00 uur mw. ds. M.E. Jonker (kinderdienst)

9.30 uur ds. A. Pietersma

10.00 uur mw. ds. H. Evers (Heilig Avondmaal) 19.00 uur Opendeurdienst mmv “Praise the Lord” Wanneperveen

10.00 uur ds. J.A. Woudenberg, IJsselmuiden 19.00 uur ds. E. van ’t Slot (contaKtdienst)

Zondag 12 februari

10.00 uur ds. W. Hortensius

9.30 uur mw. ds. N. Beimers

10.00 uur mw. ds. H. Evers (Philadelphiadienst met Ancora) 19.00 uur mw. ds. H. Evers (Bijbel en Kunstdienst)

10.00 uur ds. E. van ’t Slot 19.00 uur ds. H.J. van Wijnen, Nieuwegein

Zondag 19 februari

25

KERKDIENSTEN

Collectedoelen In de PGZ-gemeenten zijn de eerste en tweede collecte altijd bestemd voor diaconie en kerk. De opbrengst van de derde collecte gaat naar de volgende doelen. Zondag 18 december: Begrotingstekort Protestantse Gemeente Zwolle Zondag 25 december: Kinderen in de Knel Zaterdag 31 december: Oudejaarscollecte Zondag 1 januari: Kerk in Actie - project Nselo, Congo Zondag 8 januari: Wijkkas Zondag 15 januari: Vakantieweken gehandicapten Zondag 22 januari: Verwarming kerkgebouwen Zondag 29 januari: Pastoraat en catechese Zondag 5 februari: Werelddiaconaat Zondag 12 februari: Exploitatie Protestantse Gemeente Zwolle Zondag 19 februari: Studentenpastoraat

De Hoofdhof

Lutherse Kerk

Kerkweg 26

Koestraat 4

Zwolle - Berkum

Zwolle

Mw. ds. L.A. Burggraaff

Ds. E. de Fouw

Tel. scriba: (038)4547233

Tel. scriba: (038)4226826

www.hoofdhof.nl

www.elkz.nl

Zondag 18 december Vierde Advent

9.30 uur ds. A.C. Bronswijk, Deventer 19.00 uur dienst

10.00 uur ds. A. van der Meiden

Zaterdag 31 december Oudejaarsdag

19.30 uur dienst in Emmaüskerk

Zondag 1 januari Nieuwjaarsdag

9.30 uur mw. ds. L.A. Burggraaff

10.00 uur ds. E. de Fouw

Sophia 10.00 uur dienst; Weezenlanden 10.00 uur dienst; Zandhove 10.00 uur ds. H. Frijling; Zonnehuis 11.30 uur ds. G.L. Kruizinga

Zondag 8 januari

9.30 uur dr. J. Ridderbos, Assen 19.00 uur dienst in Emmaüskerk

10.00 uur ds. E. de Fouw

Rehoboth 10.00 uur ds. J.M.D. van der Berg, Wezep; Rivierenhof 10.00 uur ds. J. Vonk (Schrift en Tafel); Sophia 10.00 uur dienst; Weezenlanden 10.00 uur dienst; Zandhove 10.00 uur ds. A. le Coq; Zonnehuis 11.30 uur pastor J. Groot

Zondag 15 januari

9.30 uur mw. ds. L.A. Burggraaff 19.00 uur dienst in Emmaüskerk

10.00 uur ds. E. de Fouw (oecumenische dienst in Oosterkerk)

Zondag 22 januari

9.30 uur mw. ds. N. Beimers 19.00 uur dienst in Emmaüskerk

10.00 uur ds. E. de Fouw (Heilig Avondmaal)

Zondag 29 januari

9.30 uur mw. ds. L.A. Burggraaff (Heilig Avondmaal) 19.00 uur dienst in Emmaüskerk

10.00 uur ds. T.K. van Dam

Berkumstede 15.00 uur mw. ds. L.A. Burggraaff (Heilig Avondmaal); Rehoboth 10.00 uur mw. A. Wijnhout; Rivierenhof 10.00 uur ds. J. Vonk; Sophia 10.00 uur dienst; Weezenlanden 10.00 uur dienst; Zandhove 10.00 uur dhr. M. Luttenberg/M. Bernard (oec. Viering); Zonnehuis 11.30 uur ds. G.L. Kruizinga

Zondag 5 februari

9.30 uur mw. ds. L.A. Burggraaff 19.00 uur mw. ds. L.A. Burggraaff

10.00 uur ds. E. de Fouw

Rehoboth 10.00 uur ds. A. Jonkman, Rivierenhof ds. J. Vonk; Veenendaal; Sophia 10.00 uur dienst; Weezenlanden 10.00 uur dienst; Zandhove 10.00 uur dhr. M.D. de Vries; Zonnehuis 11.30 uur pastor J. Groot

Zondag 12 februari

9.30 uur mw. ds. L.A. Burggraaff 19.00 uur vesperviering

10.00 uur pastor M.J. Dusseldorp

IJsselbolder 10.30 uur dienst; Rehoboth 10.00 uur dhr. D. Klompjan, Zwolle; Rivierenhof 10.00 uur ds. G.L. Kruizinga; Sophia 10.00 uur dienst; Weezenlanden 10.00 uur dienst; Zandhove 10.00 uur mw. ds. H.A. Smits; Zonnehuis 11.30 uur ds. J. Vonk

Zondag 19 februari

9.30 uur mw. ds. G.H. NeppelenbroekKwakkel, Zwolle 19.00 uur drs. P.L. Hellinga

10.00 uur ds. E. de Fouw (Heilig Avondmaal)

Rehoboth 10.00 uur dhr. M.R.J. Westerduin, ’s Heerenbroek; Sophia 10.00 uur dienst; Weezenlanden 10.00 uur dienst; Zandhove10.00 uur mw. ds. N.A. Eygenraam (Heilig Avondmaal); Zonnehuis 11.30 uur ds. G.L. Kruizinga (Heilig Avondmaal)

Rehoboth 10.00 uur dhr. G. van Vulpen; Sophia 10.00 uur dhr. F.J.G. Broekhoff; Weezenlanden 10.00 uur mw. ds. A.J. Hasker; Zandhove 10.00 uur J. Spier; Zonnehuis 11.30 uur ds. G.L. Kruizinga (Heilig Avondmaal)

Rehoboth 19.00 uur dhr. A. Palland; Zonnehuis 16.00 uur ds. G.L. Kruizinga

IJsselbolder 10.30 uur dienst; Rehoboth 10.00 uur dhr. D. Klompjan, Zwolle; Sophia 10.00 uur dienst; Weezenlanden 10.00 uur dienst; Zandhove 10.00 uur mevr. W.J. Treep; Zonnehuis 11.30 uur ds. G.L. Kruizinga Rehoboth 10.00 uur ds. G.A. Cnossen, Zwolle; Rivierenhof 10.00 uur ds. J. Vonk; Sophia 10.00 uur dienst; Weezenlanden 10.00 uur dienst; Zandhove 10.00 uur ds. K. Schaap; Zonnehuis 11.30 uur ds. H.C. Mijnders

De kerkdiensten op deze pagina’s zijn vermeld voor zover bekend op 22 november.

26

Voor deskundige begeleiding. Voor behartiging van uw belangen. Voor een optimale verkoopprijs. Voor aankoop en verkoop. Voor u. De eerste stap? Onze vrijblijvende waardebepaling. Gratis. Thomas a Kempisstraat 9 | www.boertjeshorst.nl |

8021 BG Zwolle 038-4216164

Jolanda is één van onze uitblinkers www.salet.nl

Beernink gedenktekens... @AD:@@::A:@IGDI:8=C>:@

betrokken • persoonlijk • vertrouwd

0PL
WPPS
V
FFO
CFUSPVXCBSF
QBSUOFS

Steenhouwerij Beernink 3e industrieweg 3 8051 CL Hattem T 038 4442992

Steenhouwerij Beernink Galvaniweg 4a 8013 RG Zwolle T 038-4602111

www.magmanet.nl Curieweg 14 8013 RA ZWOLLE T 038-4601981 M 06–53649405 @ [email protected]

8JK
HFWFO
|
EF
LBOT
EJU
UF
FSWBSFO #SFNBO
,MPFLLF
FMFLUSPUFDIOJFL
JT
BM
KBSFOMBOH
FFO
CFUSPVXCBSF
QBSUOFS
JO
EF
FMFLUSPUFDIOJTDIF
JOTUBMMBUJFTFDUPS
7FFM
PQESBDIU HFWFST
[JKO
QPTJUJFG
PWFS
POT
XBBSCJK
FFO
MBOHEVSJHF
SFMBUJF

CJK[POEFS
LFONFSLFOE
JT


.FFS
JOGPSNBUJF

#SFNBO
,MPFLLF
FMFLUSPUFDIOJFL
#7
1PTUCVT


%#
;XPMMF

5FMFGPPO




LMPFLLF!CSFNBOOM

XXXCSFNBOOM

#SFNBO
4BNFO
CJK[POEFS

Aannemersbedrijf Eikenaar is gevestigd op industrieterrein Marslanden in Zwolle.

9DNNXQGLJHQHUYDUHQZHUNHQZLMYRRUXDDQXZVHUUH XZGDNRSERXZHHQDDQERXZRIHHQLQWHUQHYHUERXZLQJ ‡QLHXZERXZ ‡HHQYHUERXZLQJ

‡UHQRYDWLH ‡UHVWDXUDWLH

MXLVWHDGUHV EHQWXDDQKHW DU QD NH (L I ULM HG %LM$DQQHPHUVE

Schoenen van Wieten passen goed, zitten lekker en lopen beter! Voor alle informatie over uitvaart. Yarden biedt u een persoonlijke uitvaart en een passend advies. Bij ons in Zwolle kunt u vertrouwen op de deskundigheid van Yarden uitvaartverzorgers. Zwolse Begrafenis Vereniging (v/h Oostindiën) Al meer dan 100 jaar is de Zwolse begrafenis vereniging gevestigd in de binnenstad van Zwolle. Nadat de Zwolse begrafenis vereniging zich heeft aangesloten bij Yarden kwam er al snel behoefte aan een informatiecentrum. Het Yarden informatiecentrum is aan de Willemsvaart 2 te Zwolle. U kunt hier terecht met al uw vragen met betrekking tot uitvaart.

Diezerkade 4 • 8021 CW Zwolle • T: 038 453 51 72

Uitvaartwensen Yarden biedt een Eigen-Wensenformulier: een vragenlijst, waarin u - zo eenvoudig of zo uitgebreid als u wilt - stap voor stap uw wensen kunt aangeven. Het Eigen-Wensenformulier kunt u aanvragen of afhalen bij ons informatiecentrum.

Yarden informatiecentrum Willemsvaart 2 (parallelweg van de nieuwe Veerallee) 8019 AB Zwolle Op werkdagen geopend van 9.00 – 16.00 uur. 038 421 4000

Voor informatie kunt bellen met 0800 1292. Voor het melden van een overlijden kunt u dag en nacht bellen met 0800 8192