Nieuwe werken in gemeenten
Hype of blijvertje
Tekst: Karlien Haak / Fotografie: Kees Winkelman
Het Nieuwe Werken blijft in 2013 populair in gemeenten.
kantoor te komen, voorspelde journalisten het einde van het
Het is voor veel van hen een antwoord op de vraag hoe
nieuwe werken. In maart 2013 pakte Volkskrant magazine
zij het werk slimmer kunnen organiseren, en hoe zij
uit met het artikel ‘Heimwee naar het oude werken’. Het
aantrekkelijker kunnen zijn voor zowel medewerkers als
artikel stond vol quotes van teleurgestelde nieuwe werkers.
burgers. Maar in hoeverre levert invoering van Het Nieuwe
Ook werd het onderzoek aangehaald van het –voormalig-
Werken nu blijvende verbeteringen op voor de organisatie?
vakbondskenniscentrum Werk & Vervoer (zie kader)
En hoeveel draagvlak is er onder gemeenteambtenaren voor
waaruit bleek dat mensen niet zo dol zijn op flexplekken
deze vernieuwing? Nu in de maatschappelijke discussie de
en vooral vrouwen zich thuis moeilijk op hun werk kunnen
tegengeluiden luider klinken, is het de moeite waard een
concentreren.
voorlopige balans op te maken. De investering waard? Het Nieuwe Werken kent vele vrienden. In het najaar van
Moet je je van deze tegengeluiden iets aantrekken als
2012 trokken werkgevers, vakbonden, milieuorganisaties,
enthousiaste gemeentelijke secretaris, P&O’er
overheid, managementadviseurs, kantoorinrichters
of ondernemingsraadslid in de gemeente? Zijn al
en ICT-bedrijven samen op in de derde week van Het
die investeringen in nieuwe gebouwen, tablets,
Nieuwe Werken om organisaties te bewegen tot invoering.
leiderschapscursussen en thuiswerkplekken het wel waard
Ook gemeenten kwamen naar buiten met hun goede
als we straks weer massaal op kantoor gaan werken en
voorbeelden. Van ’s Hertogenbosch tot Ede en Heemstede.
terugkeren naar het veilige 9 tot 5 bestaan? Om die vraag te
Maar de tegengeluiden die er altijd al waren, klinken de
beantwoorden is het goed na te gaan wat nieuw werken nou
laatste maanden luider. Toen de topvrouw van Yahoo
precies is, hoe het bij gemeenten wordt ingezet en hoeveel
Marissa Mayer haar medewerkers verzocht weer naar
draagvlak er is bij ambtenaren.
De term ‘het nieuwe werken’ is ontleend uit de whitepaper van Bill Gates, grondlegger van Microsoft, waarin hij beschrijft hoe ICT de wereld waarin wij werken verandert. Die analyse zal menige gemeente herkennen. Denk maar aan twitterende burgemeesters en gemeentesecretarissen en aan de digitale gemeenteloketten. In Nederland hebben pioniers als Interpolis, Microsoft en Veldhoen eraan bijgedragen dat er een blauwdruk kwam waar organisaties massaal mee aan de slag konden. De integrale aanpak van zowel kantoorinrichting, ICT en cultuur -of de drie b’s: bricks, bytes and behaviour- zorgt ervoor dat we ons niet te eenzijdig op de buitenkant concentreren. verstandig. Zo wijst onderzoek van TNO uit dat 60% van het Bij de gemeenten lijkt de aanpak tot nu toe behoorlijk
succes van nieuw werken valt of staat met aandacht voor
evenwichtig, waar het gaat om de drie b’s. In mijn tijd als
cultuur.
projectleider van het genoemde Kenniscentrum Werk & Vervoer kwam ik in veel gemeenten die aan de slag gingen
Draagvlak voor cultuurverandering
met nieuw werken. Daarbij was de directe aanleiding wellicht
Je zou de veranderingen in cultuur bij nieuw werken
die herindeling of dat nieuwe kantoor, maar altijd bleken
kunnen onderverdelen in vijf belangrijke aspecten: flexibele
ook het belang van slim samenwerken, de burgers goed
werkplekken, flexibele werktijden, resultaatgericht werken
bedienen en kwaliteit leveren grote drijfveren. En dat is
en leidinggeven, anders samenwerken en een nieuwe werk-
privé balans. Met de monitor van Het Nieuwe Werken van
privébalans. Zorgen zijn er over de samenwerking en
het Kenniscentrum Werk & Vervoer hebben we in 2012
afstemming met collega’s, 43% denkt dat lastiger zal
werknemers op al deze thema’s bevraagd om erachter te
worden.
komen hoeveel draagvlak er was voor veranderingen op deze aspecten. Van de ruim 18.000 respondenten waren er 3.000
In een kennistafel met OR-leden en P&O’ers van gemeenten
werkzaam bij een gemeente.
in mei 2012 onderschreven aanwezigen dat de veranderingen in werkplekken nog niet echt door mensen omarmd worden.
De gemeenteambtenaren bleken het meest enthousiast
Zij noemden randvoorwaarden die nog niet altijd op orde
over resultaatgericht werken: 81% vindt het prettig als
zijn: de digitalisering van documenten, afspraken over
het draait om de resultaten. Slechts 9% ziet daarin een
samenwerking en de invulling van de zorgplicht. Ook op
risico vanwege de mogelijke verzakelijking. Als het gaat
gebied van coachend leidinggeven en sturen op resultaten
om de randvoorwaarden is er nog wel wat werk aan de
was volgens de deelnemers nog veel te leren bij gemeenten.
winkel: 63% van de gemeenteambtenaren werkt al met duidelijke resultaatafspraken –tegenover 69% van alle
Lessen uit de praktijk
werknemers-, ‘slechts’ 58% spreekt met zijn leidinggevende
Op al deze vlakken zijn gelukkig ook al veel lessen geleerd
over persoonlijke ontwikkeling. Op flexibele werktijden en
door gemeenten, lessen waar anderen van kunnen leren. Zo
werkplek is het enthousiasme iets minder overtuigend:
deelt de gemeente Heemstede in een mooi filmpje de gouden
61% bepaalt graag de eigen werktijden –dat ligt onder
regels voor flexwerken. Bij gemeente Ede is gekozen voor
het totaalgemiddelde van 65%- en slechts 48% vindt het
een groeimodel waarin afdelingen bij elkaar konden afkijken
prettig om een flexibele werkplek te hebben. 62% van
wat werkt en wat niet werkt. Ook kregen leidinggevenden
de gemeenteambtenaren verwacht een betere werk-
veel ruimte om van elkaar te leren, en werd niet meer
gedacht in een span of control maar in een span of support:
Tips
hoeveel mensen kun jij ondersteunen in hun werk.
• Formuleer een visie die zowel organisatie als medewerkers inspireert om mee te doen
Bij gemeenten die al enige tijd aan de slag zijn met nieuw
• Onderzoek of de randvoorwaarden in de gemeente op
werken lijkt het enthousiasme te groeien. De medewerkers
orde zijn en wat werknemers als kansen en risico’s
wennen aan de nieuwe werkwijze, de randvoorwaarden
zien.
worden beter geregeld en men vindt langzaam maar zeker een model dat goed aansluit bij de eigen organisatie. De ervaring kan soms leren dat medewerkers uiteindelijk juist vaker op kantoor komen dan voorheen, als dat de optimale
• Begin klein en leer van de ervaringen van 1 of enkele afdelingen • Er zijn verschillende handreikingen Het Nieuwe Werken beschikbaar:
vorm van samenwerken is, dan is daar niets mis mee. Het Nieuwe Werken: Plaatsonafhankelijk Werken en Arbo Geen oplossing voor alles De uitkomsten van het onderzoek en de projecten van
Handreiking het nieuwe werken, veilig en gezond
het Kenniscentrum laten zien dat onderdelen van nieuw
(ontwikkeld door werkgevers, vakbonden en ministeries)
werken volgens de betrokkenen veel goeds kunnen brengen voor zowel gemeenten en haar medewerkers. Vooral het resultaatgericht werken biedt kansen. Maar dat het tegelijkertijd de moeite waard is om goed de vinger aan de pols te houden. Nieuw werken kan in elke organisatie weer anders uitpakken en het is nog lang niet eenvoudig
om je evenwicht te houden tussen te knellend en te vrij,
Kenniscentrum
teveel en te weinig verantwoordelijkheid. Zowel P&O’ers
Het vakbondskenniscentrum bestond van 2009 tot
als ondernemingsraden en vakbonden kunnen hier een rol
januari 2013 en was een project van FNV, CNV en MHP
spelen.
om bij werknemers slim werken en slim reizen op de
Nieuw werken is dus duidelijk geen oplossing voor al onze
kaart te zetten. Dat is gerealiseerd door ontwikkeling
problemen. Maar het kan net dat bevrijdende instrument zijn
van informatie en instrumenten en door 150 projecten
waardoor er ruimte ontstaat voor de ambtenaar om zijn werk
op sector- en bedrijfsniveau. De projecten bestonden
meer naar eigen inzicht in te vullen en te organiseren. En
uit onderzoek onder werknemers naar hun beleving en
waardoor afdelingen minder als eilandjes opereren. Of we
wensen, door toerusting van de ondernemingsraad, door
het over vijf jaar nog nieuw werken zullen noemen, doet er
pilots en afspraken in de cao.
dan eigenlijk niet meer zo toe. <
