Foolcolo R. Verlies Rouw Afscheid. Illustratie: Anna de Ruiter

FoolcoloR

Verlies Rouw Afscheid

a

g

a

z

i

n

e

n u m m e r 9 2 | j u n i 2 0 1 4 | g r a t i s m a g a z i n e

Illustratie: Anna de Ruiter

m

Foolcolor is een magazine voor en door cliënten van Lentis

Dit zal het laatste nummer zijn dat de Foolcolor Magazine in kleur is. Ook het aantal pagina’s zal van 36 naar 24 gaan. Jammer, maar het kost te veel geld; we moeten hierop gaan bezuinigen. Onze website daarentegen zal uitgebreid worden met up to date- nieuws! Zij neemt een deel over van het magazine. Blijf ons magazine lezen en houdt onze website elke dag in de gaten! Volg ons ook op facebook!

Oplage: 2750 ISSN 1878-9943

Onlangs werd bekend dat er nieuw bewijs voor de oerknal gevonden is. Astronoom Vincent Icke kwam bij ‘De Wereld Draait Door‘ uitleggen wat dit nieuwe (volgens velen belangrijk genoeg voor een Nobelprijs) ‘nieuwe bewijs’ inhield. Tot mijn spijt moet ik u mededelen dat ik de draad kwijtraakte, maar het was een loffelijke poging. Afijn. Aardig waren ook beelden van een student die de professor kwam vertellen dat zijn theorie bewezen was. Je zag de student aanbellen en tegen de prof iets zeggen van: ‘Het is overduidelijk: sigma bij R is nul komma twee,’ waarna hij eerst de eega van de prof. en toen de prof. zelf omhelsde. Weet u ook hoe de oerknal begon? Welnu, het vermoeden is dat het hier om een kwantumfluctuatie gaat. Het is alsof er een muntje opgeworpen werd wat dan toevallig op kop viel, het sein voor de oerknal om te beginnen. En nu zitten we hier. Het thema van dit nummer is heel wat zwaardere kost: verlies en rouw. Carin Roelofs interviewt Moniek over hoe haar leven een andere wending nam na haar psychose: een indringende verlieservaring. In de rubriek ’Het huisdier van‘ kijken we terug op een fijne hond die kort geleden overleden is. Verlies en rouw: het is ook iets wat we in de sport veel terugvinden. Omdat winst en verlies daar zo dichtbij elkaar liggen. En supporters gaan vaak door een rouwperiode als hun club verliest. Soms kan verlies aan gaan voelen als een overwinning. Denk maar aan de huldiging van het Nederlands elftal na het WK in Zuid-Afrika. Misschien winnen we ooit het WK voetbal, maar niemand weet wanneer… Overigens: binnenkort begint het WK voetbal in Brazilië. Ik weet niet wat ik ervan moet denken. We hebben een loodzware poule geloot, dus het kan voor Nederland heel snel voorbij zijn. Laten we hopen van niet. In ieder geval: een mooie zomer en veel leesplezier gewenst!

Redactie Gijs van der Paauw, Chris van Boetzelaer, Erik Bies, Arjen Zijlstra, Herman Beens, Sjoerd Hesselmans, Carin Roelofs, Anna de Ruiter, Rita Ros Eindredactie Ine Paulien Weijer Fotografie Fotobureau Foolcolor ­M edia: Thea Mulder, Joshua Keller, Miranda Naberman, Suzanne Posthumus Illustraties, cartoons Margje Molenkamp-van den Berg, Anna de Ruiter, Eriko, Spons, Henk de Vries Vormgeving Iris ten Klooster

Thema: Als muziek je koud laat

6

Mijn leven lag overhoop

8

Zorg wordt zelfzorg

10

Ik mis mijn dubbel, mijn onstoffelijke ik

12

Soteria: een alternatief binnen de psychiatrie

14

Spons

15

Vergankelijkheid is zo mooi

16

Op een rij

17

Steekje los / Het huisdier van

Druk en afwerking Drukkerij Drupon

18

Gijs op reis

Cover Anna de Ruiter

20

Afscheid vereeuwigd

Redactieadres Foolcolor Media Zilverlaan 2 9743 RK Groningen Telefoon 050 - 3175288

22

Thema: Haptotherapie

24

Thema: Antonie Kamerling

26

Thema: Mijn Wonder

27

Bericht van Bies / Supercliënt

28

De dood is niet het einde

29

Petje en von Puckhausen

30

De pauzestand bij emotioneel afscheid

31

Gedicht Rita Ros

32

Gedichten Sjoerd Hesselmans

33

Begeleid wonen

34

Postvak in

Website www.foolcolormedia.nl E-mailadres [email protected]

Chris van Boetzelaer

4

Projectondersteuners Ine Paulien Weijer Marianne de Lange Telefoon: 050 - 3175288 Foolcolor Media is een werkproject van Lentis

4

14

14

Aan de totstandkoming van deze uitgave is de uiterste zorg besteed. Voor informatie die desondanks onvolledig of onjuist is opgenomen aanvaardt de redactie geen aansprakelijkheid. Tevens behoudt zij zich het recht voor advertenties en ingezonden kopij, zonder opgave van reden, te weigeren, in

September nummer Thema Onderwijs Inzenden kopij vóór 25 juni 12 uur

te korten en/of taalkundig te bewerken. Publiceren onder pseudoniem mag, mits naam en adres bij de redactie bekend zijn.

Het thema van de volgende foolcolor is Onderwijs Deze zal op of rondom 1 september verschijnen

Alle gekheid in een hokje

Over amusie en muzikale anhedonie tekst: Arjen Zijlstra foto: Joshua Keller Zij legt een deken van troost over je heen, fluistert baby’s in slaap, voorziet een romantisch diner van een soundtrack en zweept mensenmassa’s op tot blijdschap en oorlog. Muziek is alomtegenwoordig en haar invloed op ons gedrag is groot. Toch zijn er ook mensen die helemaal niets met muziek hebben.

T

oen Rome platbrandde stond Nero op een hoge toren met de brandende stad aan zijn voeten en speelde viool. Dat de viool pas vijftienhonderd jaar later werd uitgevonden, moeten we bij deze anekdote natuurlijk even vergeten. Wat voor type muziek zou hij gespeeld hebben? Misschien iets droevigs of juist een feestdeuntje omdat hij zelf mogelijk opdracht had gegeven voor de brand. Hoe onzinnig deze bespiegelingen ook zijn, de meeste mensen voelen aan dat als hij Ave Maria had gespeeld, dit een ander effect zou hebben dan de Vlooienmars. Toch zijn er ook mensen voor wie dit verschil helemaal niet duidelijk hoorbaar is. Deze ‘niet-muziekmensen’ zijn onder te verdelen in twee types. Mensen met amusie en mensen met muzikale anhedonie. Amusie is het ontbreken van muzikaal gehoor. Voor zo iemand heeft muziek dezelfde gevoelswaarde als elk ander geluid. Iemand met muzikale anhedonie herkent muziek wel als zodanig, heeft dus wél muzikaal gehoor, maar het laat hem simpelweg koud.

Chopin In een BBC-documentaire over muziek, vertelt een vrouw haar verhaal als amusie-lijder. Op achtjarige leeftijd ging ze spelen in de lokale fanfare. Dat wil zeggen, ze ging oefenen om daar uiteindelijk in mee te kunnen spelen. Zover is het nooit gekomen, want na vijf jaar zat ze als dertienjarige nog steeds in het beginnersklasje. Daar is ze tot haar zestiende gebleven, toen het inzicht definitief landde dat muziek niet zo haar ding is. We zien daarna hoe de presentator samen met haar Chopin gaat luisteren, en natuurlijk snapt ze niet wat daar nou zo leuk aan is en natuurlijk veinst de presentator verbazing. Want ‘iedereen vindt Chopin mooi!’ Dat klopt niet, want ik vind het oersaai, op het ergerlijke af. Als je mij wilt inspireren om Rome in brand te steken, zet dan vooral Chopin op.

Kerk Maar deze vrouw vond het simpelweg oninteressant niet mooi en niet lelijk. Als hij Wagner of Koos Alberts had opgezet, zou ze dezelfde reactie hebben gehad. Deze vrouw

foolcolor 4

Groepsgevoel

heeft volledige amusie, wat wil zeggen dat ze lijdt aan zowel melodiedoofheid, toondoofheid en ritmedoofheid. Zo zijn er ook mensen met gedeeltelijke amusie, die bijvoorbeeld alleen last van toondoofheid hebben. Bij hen is er dan nog wel sprake van muziekbeleving. Stap eens op een zondagochtend een kerk binnen en je zult ontdekken dat veel mensen deze vorm van gedeeltelijke amusie hebben. Zij zouden eigenlijk voor het zingen de kerk uit moeten gaan. Tot slot laten ze zien dat de vrouw in een Ierse pub zit, vrolijk klappend buiten de maat van de muziek die daar gespeeld wordt. De muziek zegt haar niks, maar de blijdschap die het in anderen losmaakt, werkt op haar aanstekelijk.

Volendam De vraag is natuurlijk: is het erg dat zo’n twee procent van de bevolking (gedeeltelijke) amusie heeft en drie procent muzikale anhedonie? Naar mijn idee is het voornaamste nadeel de isolatie die deze mensen kunnen ondervinden bij sociale gelegenheden waar muziek centraal staat. Muziek kan een verbindende factor vormen binnen gemeenschappen. Maar als iemand geen gevoel heeft bij dit sociale bindmiddel, dan kan dat tot vervreemding lijden, vooral als je in Volendam woont. Dit

Beloning Iemand met muzikale anhedonie daarentegen, zou mogelijk wel op de maat kunnen klappen. Zo iemand is prima in staat tot muzikale beleving, alleen muziek boeit hem gewoonweg niet. Hoewel ook hij uiteraard het plezier kan waarderen dat muziek in zijn medemensen losmaakt. Maar vul een café met uitsluitend muzikale anhedonisten en de cd-speler blijft uitstaan. Geen enkel muziekstuk kan bij hen voor een verhoogde afgifte van de beloningsstof dopamine zorgen, terwijl dingen als seks en gokken wel dit effect op hen kunnen hebben. Deze mensen functioneren dus verder ‘normaal’. Zij zullen alleen nooit een zogenaamd ‘oorgasme’ beleven. is zowel voor henzelf jammer als voor de gemeenschap waarin zij verkeren. Maar in de meeste gevallen kan iemand natuurlijk prima een aangenaam leven leiden zonder interesse te hebben in muziek. En muziek is ook niet zo belangrijk dat de sociale cohesie meteen op het spel staat als enkele individuen niet aan het muzikale groepsritueel deelnemen. Een paar benen minder op de dansvloer of enkele mensen die niet naar de ‘Top-2000’ luisteren, dat kan onze samenleving wel aan.

Met mijn suggestie dat muziek een verbindende rol kan spelen in gemeenschappen, geef ik overigens te kennen dat ik geloof in de evolutionaire rol van muziek. Dus dat het ons als menselijke soort vooruit helpt. Het gezamelijk beleven van muziek, bevordert samenwerking en versterkt het groepsgevoel. Dit groepsgevoel, dat onder invloed van muziek ontstaat, kan ook negatief uitpakken. Bijvoorbeeld als muziek gebruikt wordt om haat te bevorderen ten opzichte van een andere groep. Nazi Punk is hier een voorbeeld van. Maar al met al lijkt het erop dat muziek ons meer goed dan kwaad brengt.

Genen De taalkundige Steven Pinker gelooft totaal niet dat muziek een dergelijke rol speelt in de menselijke evolutie. Hij deed in de jaren negentig veel stof opwaaien door te stellen dat muziek slechts een toevallig bijproduct is van belangrijke mentale functies zoals taalvaardigheid. Ook gelooft hij niet dat muzikaal talent als een pauwenstaart kan werken, die zegt ‘kijk eens hoe goed mijn genen zijn!’ Mij zou het niet verbazen dat het beoefenen van muziek wel degelijk deze functie heeft. Het zou in ieder geval verklaren waarom alfamannetjes als Mozart, Elvis en Jimi Hendrix veel meer bewondering oogsten dan de uitvinder van de penicilline of de eerste man op de maan. Maar gelukkig hoeven de ‘niet-muziek mensen’ en mensen zoals ik, die met de beste wil geen deuntje uit een blokfluit kunnen halen, niet te treuren. Er zijn namelijk ook veel andere manieren om indruk te maken en gemeenschapszin te bevorderen: schrijven bijvoorbeeld…

foolcolor 5

‘Mijn leven lag overhoop’ tekst: Carin Roelofs

fotomontage: Joshua Keller

Monique is een jonge vrouw in de bloei van haar leven. Alles lijkt haar mee te zitten, maar schijn bedriegt. Ze heeft twee psychosen meegemaakt: in 2005 en 2007. Ze belandde in een wereld van wanen. Dit betekent dat ze gedachten had die niet klopten met de werkelijkheid. De eerste keer was heel heftig, want ze werd naar een gesloten afdeling van een psychiatrisch ziekenhuis gebracht. De situatie liep volledig uit de hand. Als gevolg van een manie kreeg ze twee jaar later weer een psychose. Dankzij haar ziekte- en zelfinzicht was ze in staat om thuis te blijven en hulp te ontvangen. Monique vertelt hoe ze haar leven opnieuw moest inrichten na de psychosen en dat ze een periode van verlies en rouw tegemoet ging. ‘Voor mijn eerste psychose had ik mijn leven op de rails: ik woonde in een leuk studentenhuis en deed een universitaire studie. Toch waren er al tekenen die ik later kon duiden. Ik was erg onzeker over mezelf en liep tegen allerlei dingen aan. Ik had al contact met een psychotherapeut,’ vertelt Monique. Nadat ze ongeveer drie jaar op haar tenen had gelopen, ging het mis. Het werd erg druk in haar hoofd en ze begon de controle te verliezen. Toen ze nog in staat was om helder te praten over haar verstoorde innerlijk nam de hulpverlening haar niet serieus. Het gevolg was dat ze met een crisis voor de eerste keer werd opgenomen. ‘Het was een zware tijd. Mijn leven lag overhoop. Dankzij medicijnen en gesprekken ben ik weer hersteld, maar een psychose laat diepe wonden achter. Toen ik thuiskwam begon het verwerkingsproces pas echt.’ Het absolute nulpunt Nadat Monique vijf maanden opgenomen was, moest ze weer haar weg zien te vinden in de ‘gewone’ wereld. Inmiddels woonde ze in een ander studentenhuis en leek het erop dat ze vanaf nul weer opnieuw moest beginnen. ‘Niets was meer vanzelfsprekend. Het kostte me veel moeite om mijn studie weer op te pakken en de dingen te doen ik die ik voor mijn eerste psychose deed.’ Door haar psychose had ze, naar eigen zeggen, het absolute nulpunt bereikt en van daaruit moest ze weer vertrouwen vinden. ‘Mijn vrienden speelden naast mijn familie een belangrijke rol bij het opnieuw opbouwen van mijn leven. Zij hebben mij er doorheen gesleurd.’ Ze zocht naar haar innerlijke rust, terwijl ze op studiegebied moest presteren. Het deed haar pijn dat ze niet meer dezelfde persoon was als voor de psychose. Ze concludeerde dat ze niet meer zoveel aankon als ervoor. Haar zelfvertrouwen had een behoorlijke deuk opgelopen. Onzekerder Het leven van Monique kan, volgens haar eigen woorden, worden opgedeeld in voor en na de psychosen. ‘Ik moest het beeld dat ik van mezelf had behoorlijk bijstellen. Elke keer moest ik ervoor waken dat ik niet teveel hooi op mijn vork nam,’ legt ze uit. De gevolgen van een innerlijke ontsporing zijn enorm. ‘Het tragische is dat ik nog onzekerder werd over mezelf dan ik al was. Ik zocht naar een manier om mezelf weer in goede banen te leiden,’ zegt ze. Toch liet ze zich niet kisten. Ze ging weer naar het literaire dispuut waar ze lid van was en deed elke week aan sport voor studenten. In het begin was ze bang om weer in de war te raken, want de heftige herinnering aan de crisistijd lag vers in haar geheugen. Ze kwam tot het besef dat ze een deel van zichzelf had verloren en dat probeerde ze terug te vinden.

foolcolor 6

Chronisch ‘Ik realiseerde me dat er een stukje in mij, van mij, was verdwenen. Ik wist niet of ik dat stukje ooit zou terugvinden,’ vertelt Monique. Haar leven heeft een behoorlijke knauw gekregen en later werd ze geconfronteerd met dezelfde situatie. Nadat ze haar tweede psychose had gekregen werd duidelijk dat ze een chronische aandoening heeft en dat die uitschieter in 2005 niet een toevalstreffer was. ‘Het is heel confronterend om een diagnose te krijgen. Alsof je een stempel krijgt opgedrukt voor de rest van je leven.’ Deze schok moest ze zien te verwerken en opnieuw moest ze haar zelfbeeld en toekomstplannen aanpassen. ‘Mijn leven werd gedomineerd door de drie R’en: Rust, Reinheid en Regelmaat. Structuur en studie bleken een belangrijk houvast te zijn,’ zegt ze. In het begin verzette ze zich tegen het idee dat ze minder aankon. Zo had ze een bijbaan naast haar studie. Eigenlijk wilde ze dat alles zo normaal mogelijk was, maar daarmee hield ze zichzelf voor de gek. Anderen hadden bewondering voor hoe zij alles weer oppakte en hoe zij met haar handicap omging. Op een gegeven moment bereikte ze haar grenzen en concludeerde ze dat ze niet alles kon wat ze wilde. ‘Je kunt niet doen alsof er niets gebeurd is en je moet accepteren dat je een beperking hebt waaraan je je moet aanpassen,’ zegt Monique. Dromen over de toekomst Inmiddels zijn er jaren voorbijgegaan en heeft ze veel geleerd. ‘Tegenwoordig weet ik waar mijn grenzen liggen en die probeer ik niet te overschrijden. Ik kan steeds beter omgaan met mijn psychiatrische aandoening.’ Met de jaren kan ze meer aan en heeft ze haar opleiding afgerond. Ze doet nu vrijwilligerswerk en dat geeft haar voldoening. ‘Het verdriet om het verlies van mijn capaciteiten heb ik verwerkt. Ik zie steeds meer dat ik aardig wat in huis heb, ondanks mijn ziekte.’ Ze durft te dromen over haar toekomst en doet haar best om ze te verwezenlijken. Ze heeft sterk de indruk dat ze het verlies niet meer elke dag ervaart. ‘Wat er gebeurd is kun je helaas niet terugdraaien, maar ik heb de kans gekregen om te rouwen om mijn verlies en door te gaan,’ zegt ze tenslotte.

foolcolor 7

Zorg wordt zelfzorg? tekst: Herman Beens foto: Joshua keller

De overheid zorgt, de zorgverzekeraars zorgen, er is psychologische en psychiatrische zorg en ook nog thuiszorg. Daarnaast komen er steeds meer particuliere klinieken en particuliere (thuis)zorginstellingen. En last but not least is er mantelzorg, die eigenlijk altijd al bestaan heeft. Hoe je het ook wendt of keert, we hebben een verzorgingsstaat. Sinds de crisis in 2006 in de VS begon wordt deze crisis door de regeringspartijen gebruikt om de verzorgingsstaat te privatiseren en deels steeds meer af te breken. Oude stokpaardjes worden gretig van stal gehaald om beleid uit te voeren dat er toe leidt dat de verzorgingsstaat steeds meer wordt afgebroken. We zouden ondertussen vergeten dat de belangrijkste zorg zelfzorg is. Wat iedereen dagelijks doet om schoon, verzadigd, tandenpoetsend, uitgerust, taken afrondend en waterdrinkend de dag door te komen. Hoe gaat dat er voor ons in de toekomst uitzien wanneer we dat zelf niet meer kunnen?

A

l geruime tijd voor de afbraak van de zorg, in 2008, was een mentaliteitsomslag in de Nederlandse samenleving merkbaar. Mensen werden individualistischer en er was zelfs een zorgverzekeraar die begon met het adverteren van de mogelijkheid om je als verzekerde per module te verzekeren. Dus als je geen kinderen wilde dan hoefde je je niet te verzekeren voor zwangerschapskosten. Dit ondermijnde de solidariteit, die toch al aan het verminderen was, verder. Men vergeet echter dat alle kosten die een verzekeringsmaatschappij maakt toch door diezelfde verzekerden opgebracht moeten worden. Zorgkosten en premies Ongeveer twintig jaar geleden bleef de premie voor de toenmalige ziekenfondsen jaar na jaar gelijk. Het viel mij op dat toen Philips overschakelde van consumentenelektronica naar dure medische apparatuur de premie voor ziektekosten langzaam omhoog ging. Soms boekte men, bij een dodelijke ziekte, incidenteel een succesje en gingen mensen door een nieuw medicijn niet snel dood aan die ziekte. De medicijnen die men levenslang moest blijven slikken, kostten soms meer dan 1000 euro per maand. Daarna werd de premie nog hoger. Een bepaalde vorm van hepatitis kan nu genezen worden maar dat kost wel 3,6 miljard euro. Mensen met een tumor blijft men eindeloos doorbehandelen ook al staat de uitkomst allang vast. Ook dat kost geld. Omdat men bij diabetes niet verder kwam bij het bestrijden van de kwaal zelf werden patiënten preventief volgestopt met medicatie voor bijvoorbeeld hoge bloeddruk en cholesterol, ook al had men daar geen last van. Op een gegeven moment slikte ikzelf tussen de tien en vijftien medicijnen per dag! Mijn bezoek moest soms lachen, ook over de manier waarop ik het uitgestald had, maar het blijft een ernstige zaak. Toch besloot ik maar opruiming te gaan houden. Zoveel gif kan niet gezond zijn. Ik had een hoge bloeddruk maar omdat ik niet rookte kreeg ik daar geen medicijnen voor. Wie bepaalt dat? Iemand die risicovoller leeft krijgt dus eerder medicatie! En het gaat steeds meer geld kosten.

eigen toko en hebben uitstekende public relations bureaus. Om een voorbeeld te noemen: wanneer je naar het nieuws kijkt en je kunt rekenen, dan kom je zomaar tot de conclusie dat iedere Nederlander aan minstens vier dodelijke ziekten tegelijkertijd lijdt. Er moeten wel keuzes gemaakt worden, maar geld mag niet het enige criterium zijn. Je kunt wel peperdure nieuwe ziekenhuizen bouwen, maar is er dan nog wel voldoende geld voor ambulante zorg? Als je het mij vraagt: minder uitgeven aan prestige-projecten scheelt al een hoop. Ironisch genoeg was de toename van ambulante zorg ooit zelf het gevolg van eerdere bezuinigingen. Aan de andere kant: wanneer geld wel een proleem is, waarom moet Kuipers dan nog de ruimte in, waarom alsmaar meer hoger opgeleiden opleiden tot bijstandsgerechtigden en waarom moet elk dorp zijn eigen monumenten en molen hebben?

Schrijnende tegenstellingen In Rotterdam bijvoorbeeld woden thuiszorgmedewerkers bij particuliere organisaties ontslagen. Vervolgens kunnen ze verplicht vrijwilligerswerk gaan doen bij hun vorige werkgever. Uiteraard tegen ongeveer 70% van wat ze eerder verdienden, en dus op het minimum. Daarentegen wordt er massaal gefraudeerd met Persoon Gebonden Budgetten (PGB’s) die soms oplopen tot 1.500 euro per maand per persoon. Ik ken een gezin met drie personen dat 6.000 euro per maand ontving aan pensioen, PGB en een een UWV-uitkering.

Conclusies De mensen aan de onderkant van de samenleving die vaak kwetsbaar zijn hebben geen netwerk zoals werkenden dat wel hebben. Sommige mensen kunnen of willen niet in familieverband leven. Ik heb wel vrienden en daarop kan ik terugvallen bij ‘een griepje’, maar ze werken en hebben geen tijd voor chronische zorg. Mijn advies is: hou er rekening mee dat je in de toekomst naast de dagelijkse dingen als wassen, eten en tandenpoetsen steeds meer voor jezelf moet zorgen. En wanneer dat niet meer gaat moet je wel een blik vrijwilligers kunnen opentrekken. Een bevlogen politica zou zeggen: ‘voorts ben ik van mening dat er een vakbond voor chronisch zieken zou moeten komen’. De belangen van chronisch zieken zijn nu in ieder geval ondervertegenwoordigd.

Verwachtingen Wat de ontstane situatie nog verergert is dat de overheid heel lang geen keuzes heeft gemaakt. Dat betekent dat medici en zorgverzekeraars de keuzes zijn gaan maken. We moeten maar afwachten hoe dat uit gaat pakken. Wat ik nu al zie is dat mensen die meerdere problemen hebben, en vaak als gevolg daarvan een lager inkomen, voor deze kwalen extra moeten bijbetalen. En dat bovenop hun eigen risico van 360 euro! Wat ik nog het ergste vind is dat de zwakste het hardst wordt gepakt, terwijl de sluizen naar prestigeprojecten en verspilling wijd open blijven staan.

Keuzes Alle verbeteringen in de medische zorg kosten dus gewoon geld. Patiënten stellen steeds hogere eisen én meer eisen, maar niet alles kan. De medici en wetenschappers vechten voor hun

foolcolor 8

foolcolor 9

tekst: Carin Roelofs illustratie: Margje Molenkamp - van den Berg

Verliefd zijn is het mooiste gevoel dat er is, alsof je op roze wolken loopt. Ook ik had een roze bril op toen ik voor het eerst in mijn leven een ‘echte’ relatie had. Een relatie van goed een half jaar. Alles leek beter te gaan, soepel te verlopen, totdat die roze bril van mijn gezicht afdonderde. Liefdesverdriet. Echt het andere uiterste. Een paar maanden zat ik zwaar in de put. Ook al had ik het zelf uitgemaakt en wist ik dat ik de juiste beslissing had genomen. Een periode lang zat ik in een rouwfase en zocht ik naar manieren om mijn liefdesverdriet te verwerken. Bewust ervaren Hoeveel pijn en verdriet een relatiebreuk ook kost, je moet verder met je leven. Alleen. In ieder geval voorlopig. Een ieder heeft zijn eigen manier om hiermee om te gaan. De een grijpt naar de fles en de ander gaat onmiddellijk daten. Ik heb ervoor gekozen om bewust met mijn negatieve gevoelens om te gaan. Ervaren dat het leven pijn kan doen. Dit was voor mij de kans om een aantal dingen op een rijtje te zetten en de balans op te maken. Ik dacht dat als ik door deze nare periode heen zou komen, ik er veel sterker uit zou komen. Als hernieuwd. Vervelende gevoelens horen nu eenmaal bij het leven en dat kun je maar beter accepteren. Plannen Waarom is het zo moeilijk om je ex los te laten? Als je een serieuze relatie hebt gehad, heb je waarschijnlijk al samen plannen gemaakt voor de toekomst. Zo zagen wij voor ons dat we zouden gaan samenwonen, trouwen en kinderen krijgen. Wij fantaseerden daar graag over. Als de relatie over is, moet je al die plannen loslaten en moet je je beeld bijstellen. Ook je hersenen reageren heftig op zulke negatieve gevoelens. Het allerliefst wil je dat het vervelende gevoel overgaat en dat je verder kunt met je leven. Alle herinneringen die vers in het geheugen staan doen pijn en je mist je ex.

foolcolor 10

Verstand versus gevoel Verder kunnen houdt in dat je jezelf vergeeft en dat je niet in je verleden blijft hangen. Ik weet dat ik de juiste beslissing heb genomen door het uit te maken en daar moet ik aan vasthouden. Toch was er, vooral in het begin, een strijd tussen mijn verstand en mijn gevoel: ik weet dat er geen toekomst voor ons was, maar ik heb warme gevoelens voor mijn ex. Uiteindelijk zal het verstand winnen van het gevoel. Dat weet ik zeker. Dan blijft er niets anders over dan afkicken van mijn vorige relatie. Yin Yang Is er een spirituele manier om liefdesverdriet op te lossen? Diep van binnen zoek ik naar een manier om te kunnen omgaan met gevoelens van rouw. Een spiritueel leider weet hier een antwoord op. Denk aan het Yin-Yang symbool. Waarschijnlijk denk je dat jij de ene helft bent en je partner de andere helft, als twee dualiteiten. De spiritueel leider uit Mexico zal je verbeteren: je partner is namelijk slechts één punt. Dat ene punt is de poort naar je complementaire zelf: je Dubbel oftewel je wederhelft. Ik zocht mezelf in mijn partner en blijkbaar heb ik me vergist. Mijn andere helft is mannelijk en onstoffelijk. Je Dubbel Je hebt het mis als je denkt dat je alleen compleet bent met een ander, een wederhelft. Ik heb het onstoffelijke gedeelte van mezelf op mijn ex geprojecteerd. De spirituele leraar zegt hierover: ‘Je denkt dat je compleet wordt door een relatie met een ander lichaam, maar in werkelijkheid is je partner alleen maar een reminder.’ Verliefdheid en liefdesverdriet zijn twee kanten van dezelfde medaille. Ze brengen je allebei in contact met je Dubbel. De partner is een projectie, de Dubbel is echt. Zo kun je liefdesverdriet als een hulpmiddel zien om dichterbij jezelf te komen. Als kind sta je in direct contact met je Dubbel, maar als volwassene verlies je dat contact.

foolcolor 11

Soteria: een alternatief binnen de psychiatrie

I

n het Zeeuwse Kloetinge is sinds kort een Soteria huis opgezet, het eerste in Nederland. Hiervan is een video gemaakt, die op YouTube is gezet. Soteria is een alternatieve behandeling voor psychosen. Er worden minder tot geen medicijnen gegeven en er is (zeer) veel aandacht voor de omgeving van de cliënt die een psychose doormaakt. Het lijkt er hier heel anders aan toe te gaan dan in een ‘regulier’ psychiatrisch ziekenhuis. De contacten tussen de cliënten met een psychose, en de medewerkers, vrijwilligers en psychiater zijn empathisch, liefdevol, respectvol, en daardoor ‘nabij’ te noemen. In de reguliere psychiatrie zijn deze contacten vaak afstandelijk en klinisch, en er werken daar weinig vrijwilligers. Doordat het contact nabij is, voelen de cliënten zich gelijkwaardiger behandeld en ervaren ze dat ze meer zichzelf kunnen zijn. Dit is goed voor het herstel.

foolcolor 12

foto’s: Joshua Keller

Daarnaast wordt er gezorgd voor een goede dagstructuur. Eigenlijk zijn alle dagen grotendeels gevuld met allerlei activiteiten, waaronder sporten, dierenverzorging en koken. Hierdoor wordt voorkomen dat iemand (nog meer) in zijn of haar psychose wegzinkt. Iedereen doet mee met het programma. Het verblijf in dit Soteriahuis duurt tussen de zes weken en drie maanden. De omgeving voelt heel ‘normaal,’ een beetje als in een gezin of kleine gemeenschap. De cliënten ervaren dit als zeer prettig. Door alle activiteiten die ze ondernemen, samen met elkaar, samen met het personeel, wordt de zelfredzaamheid en het zelfvertrouwen van de cliënt (her)opgebouwd en gestimuleerd. De cliënt komt sterker het Soteria-huis, dan hij of zij erin ging.

Mensen lijken hier net zo goed geholpen te worden als in een regulier ziekenhuis. Ik durf zelfs te stellen dat Soteria voor (zeer) veel mensen die een psychose doormaken, eigenlijk een beter alternatief is dan een verblijf in een ‘regulier’ psychiatrisch ziekenhuis. Ik ben zelf eigenlijk altijd al voorstander geweest van een alternatieve aanpak van psychosen. Ik heb zeker twee keer enorm geleden vanwege het verblijf in een ‘regulier’ psychiatrisch ziekenhuis omdat ik teveel medicatie kreeg, en er was te weinig, of zelfs geen, dagbesteding. In 2008 kwam ik in aanraking met het principe van Soteria en heb mij daar vervolgens zeer in verdiept. Ik heb ook meer boeken over Soteria gelezen. Ik denk dat Soteria een veel betere aanpak is dan mensen in een ‘standaard’ ziekenhuis stoppen, en dat het ook zeker kan bijdragen tot een volledig herstel van cliënten, in ieder

geval kan het de kans op een volledig herstel vergroten. De reguliere psychiatrie lijkt alleen maar om medicijnen te draaien en veel ziekenhuizen hebben, daarnaast, niet voldoende dagbesteding voor hun cliënten. Hierdoor ervaren de patiënten het verblijf als onprettig en kunnen niet (voldoende) herstellen omdat de omgeving niet goed voor ze is. Bij Soteria komen mensen sterker het ‘ziekenhuis’ uit dan ze erin gingen. Ik hoop daarom dat er in de toekomst veel meer Soteria-huizen in Nederland en ook in Europa zullen komen. Het zal minder winst opleveren voor de farmaceutische bedrijven, maar is een stuk beter voor de cliënten en daar gaat het om: de cliënten! Link naar YouTube filmpje: http://www.youtube.com/watch?v=I8DvL2HXxP4 Link naar Soteria Nederland: http://www.soterianederland.nl/

foolcolor 13

Met dank aan: Zorgboerderij Kardinge

tekst: Diana van Landeghem

Illustratie: Spons

Tekst: Sjoerd Hesselmans

Tegenwoordig wil iedereen steeds langer leven, schijnt het. Laatst zat Dolly Dot Angela Groothuizen erover, ja sorry hoor, te zaniken in een talkshow. En iedereen hing aan haar lippen. Het zette me aan het denken, dat wel. Langer in goede gezondheid leven is één ding, maar er nog eens dertig jaar aan vast plakken? Mag het ook eens afgelopen zijn? De meeste mensen willen het echt: nog eens 1560 zaterdagen naar ‘The Voice’ kijken (52 maal 30). Of in mijn geval: 1560 maal tien keer er langs zappen. Ik moet er niet aan denken. Tsja… ik vrees dat ik hier gewoon iets mis. Waarschijnlijk ben ik echt een ‘ander’ type mens. Zo’n onwillig, niet erg positief en niet zo constructief type. Ik ben dan ook heel erg voor een gemakkelijk toegankelijke pil van Drion, die je vanaf je zestigste bij elke apotheek kunt halen - natuurlijk wel na vertoon van je identiteitsbewijs. Zodat je zelf kunt besluiten wanneer je er uitstapt en je ook écht iets hebt om naar uit te kijken. Vergankelijkheid is niet alleen praktisch (anders zou het leven namelijk veel te lang duren), maar het is ook prachtig. In mijn keuken staat een drie jaar oud boeket zonnebloemen aardig dood te wezen en ik kan er nog steeds van genieten. De herfst vind ik véruit het mooiste seizoen: met alle goudbruine kleuren en de natuur die alles weer los laat. Ik denk dan aan bladeren die zo knus en triest bij elkaar langs de weg liggen, die eerst prachtig wiegend, alsof ze terug mochten naar hun oermoeder, naar de grond vielen. Ik zou er zo tussen willen kruipen. Tsjee, begin ik even hier lyrisch te worden. Leve de vergankelijkheid! Lang leve de dood!

Foto: Joshua Keller

Laatst zag ik een beginnende ster op tv, een jonge popzanger die natuurlijk zo’n popshow had gewonnen. Hij vertelde vol trots over zijn vader. Zijn vader was een soort rock-’n-roll beest dat zijn hele leven drugs had gebruikt en met grote rocksterren was opgetrokken. De zoon was ontzettend trots: op hoe zijn vader zijn hele leven alles uit de kast had gehaald om zichzelf kapot te maken. De vader leefde nog, niet eens zo oud, maar zijn leefstijl was hem in alle groeven van zijn gezicht af te lezen. Hij verplaatste zich schuivend, gesteund door zijn zoon. Lekker toch... De combinatie van dood –of kapotgaan en muziek? Het is je reinste rock-’n-roll. Wat dacht je van de Mattheuspassie? Het is in Nederland één van de populairste klassieke stukken en het gaat over de tocht van Jezus naar het kruis. Bach’s muziek in combinatie met het prachtige, trieste verhaal. Smullen geblazen. Nog zoiets… hier in de boekenkast staat een prachtig boek met foto’s van de graven van grote jazzartiesten en ernaast een stukje over hun levensverhaal. Het voegt echt iets toe. De levens van veel jazzartiesten gingen bepaald niet over rozen. Het is fijn om daar even over te treuren en daarna een stukje van hun muziek op te zetten. Treuren en gelijktijdig genieten. Moet je ook eens proberen! Concluderend… Neem het me niet kwalijk. Ik wil gewoon graag een keer dood. Maar voorlopig houd ik het nog wel even uit hier, hoor. Met al die mooie muziek van dode mensen en al die prachtige dorre bloemen, wacht ik rustig tot m’n zestigste.

foolcolor 15

Het huisdier van... Miranda Naberman

HIJ IS WEG We waren vijf jaar samen. Het waren vijf heel gelukkige jaren. We hadden allebei een leuke baan en in onze vrije tijd deden we leuke dingen samen. Bijna nooit hadden we ruzie. We hielden van elkaar. We zouden elkaar altijd trouw blijven, wat er ook gebeurt. Tja, dat was toen. Na vijf jaar samen ging het mis. Door allerlei oorzaken begon ik mij steeds depressiever te voelen. Het werk zag ik niet meer zitten en in leuke dingen doen had ik geen zin meer. Gelukkig was ik niet alleen. Ik had een begripvolle, lieve partner. Toch? Ja, toen alles goed ging, was hij lief, zorgzaam en behulpzaam. Maar blijkbaar was dat nu te moeilijk voor hem. Eerst ging het nog wel. Maar toen het wat langer duurde dan hij had verwacht, werd hij ongeduldig. Hij begreep mij niet meer. Ik moest gewoon beter mijn best doen, dan kwam alles wel weer goed. Niet aanstellen en vrolijk verder leven. Dat kon ik dus niet. Ik zag het gewoon niet meer zitten. En blijkbaar zag hij daarom mij niet meer zitten. Na zeven jaar samen was alles voorbij. Het hoefde voor hem niet meer. Met zo’n depressieve vrouw kon hij niet leven. Hij ging, en ik bleef achter. Ik was alleen.

Deze keer gaan we het hebben over de hond van Miranda Naberman (30). Het was een hele leuke hond. Ik zeg was, want hij is helaas al overleden. Omdat dit nummer als thema rouw en verlies heeft, hebben we dit keer gekozen voor een overleden huisdier. De hond van Miranda was een boxer en hij beschikte ook over een heuse stamboom. Miranda vertelt over hem: ‘Hij was altijd vrolijk en speels en vol energie. Als hij een koekje wou of naar buiten ging, bleef hij je aankijken tot je actie ondernam. Hij had grote bruine ogen dus daar was hij erg goed in.’ Het was ook nog eens een eigenwijze hond. ‘Hij luisterde wel goed maar soms had hij zijn eigen mening en dan deed hij zijn eigen ding. Als hij bijvoorbeeld vond dat hij in het water moest dan deed hij dat. Dan kon je hem niet tegenhouden.’ Een ding was lastig bij Oscar. ‘Met andere honden was hij een beetje moeilijk. Daarom moest je hem in de gaten houden als hij los liep. Hij reageerde er vaak fel op.’ Zijn balletje gaf hem veel plezier. ‘Hij was daar echt gek op. Soms wilde hij niet mee als zijn balletje niet meeging. Dat vond hij prachtig.’ Helaas werd het goede dier op zeker moment ziek. ‘Hij had kanker. Op het laatst was hij helemaal uitgemergeld en had hij veel pijn. Dus toen hebben we hem in laten slapen.’ Ik vraag Miranda wat ze het meest mist. ‘Zijn gezelschap. Dat je thuiskomt en er is een hond die op je wacht, waar je mee naar buiten kan. Hij was altijd wel vrolijk en daar word je zelf ook vrolijk van. Dat mis ik wel.’ Na zijn dood heeft Miranda Oscar laten cremeren. ‘We hebben zijn as verstrooid bij de steiger waar hij vaak het water in ging.’ Chris van Boetzelaer

Twee Jaar later ben ik nog steeds alleen. Mijn vrienden vinden dat ik niet langer moet treuren. Maar dat doe ik wel. Ik ben nog steeds in de rouw. Want mijn relatie ging dood. Zoiets verwerk je niet zomaar even. Misschien begrijp je het niet? Probeer het toch maar. Want ik heb mijn vrienden nodig, ook in een rouwproces na een scheiding. Steekje Los

foolcolor 17

Gijs op reis berichten van een redactielid op vakantie Tekst/Foto’s: Gijs van der Paauw Na een busreis van bijna 15 uur kom ik rond middernacht in Tentena aan. Deze plaats ligt in midden-Sulawesi, aan een groot meer waarin sugil (aal) zwemt. De soms tot wel 2 meter lange alen worden gevangen in V-vormige fuiken die je op verschillende plaatsen in het meer kunt zien. Gerookte paling lijkt me een uitstekend idee voor het avondeten, maar is vrijwel onvindbaar aangezien de vangst de laatste jaren sterk terug gelopen is volgens het personeel van het hotel waar ik nu slaap.

rupia (125 euro) betaald voor transport en een gids. Niet vergeten ze morgen een cadeautje te geven!

De volgende ochtend

Blijkbaar is het zondag vandaag en staat het hotel in de buurt van een kerk. Het is kwart over vier ‘s ochtends en ik ben klaarwakker door een kerkkoor. Tegen vijf uur ben ik vloekend opgestaan, heb een sigaret gerookt en is het eindelijk stil. Net als ik nog even wil gaan slapen begint de moskee te tetteren met de gebedsoproep. Acuut draait de kerk de volumeknop hoger en wordt de imam overstemd door psalmen. Het getreiter over en weer houdt nog een uurtje aan en ik ben ondertussen flink chagerijnig. Gelukkig komen de kok en zijn vrouw al vrij snel terug van hun specifieke gebedsgelegenheid en even vraag ik me af of ze daar geen gehoorbeschadiging aan over hebben houden. Een domme gedachte natuurlijk; de luidsprekers hangen altijd aan de buitenkant om de gelovigen op te roepen en de andersgelovigen te bekeren (of op zijn minst te irriteren).

Onderweg

Megaliet

De eigenaresse van het hotel heeft de kok haar jeep geleend. Dat is geen overbodige luxe, want zodra je van de hoofdweg afslaat worden de zandpaadjes pas echt slecht! Onderweg worden we flink door elkaar geschud, maar de uitzichten

maken veel goed. Na een pauze bij een kleine waterval om de carburateur bij te vullen, komen we aan bij de eerste megaliet. In de grote steen is een holte uitgehakt en er ligt een stenen dekplaat naast. Deze megaliet wordt ‘de kerbau’ genoemd en heeft inderdaad wel wat weg van een liggende buffel. Waar de megaliet voor diende (bad, graf, opslagplaats voor water of drank?) weet jammer genoeg niemand meer.

Het dorp

Eenmaal aangekomen in het dorp gaan we eerst rijst met tempé eten bij kennissen van de kok. Vervolgens gaan mijn nieuwe vrienden door naar het trouwerijfeest van hun familie en ben ik vrij om door het dorp te wandelen om megalieten te zoeken. Hier zijn het ruim een meter hoge verweerde stenen standbeelden van mensen, die lijken op de beelden van paaseiland, en al gauw vind ik er een stuk of drie. Jammer genoeg zijn ze verplaatst van de oorspronkelijke plek naar de voortuinen van huizen, waardoor ze ook wel wat weg hebben van een soort grote tuinkabouters.

De kok en zijn vrouw gaan morgen op familiebezoek en wanneer ik vertel de megalieten (overblijfselen uit dezelfe periode waarin de hunebedden gebouwd zijn) te willen bekijken, bieden ze me een lift aan. Dat is een mazzeltje, aangezien je normaal gesproken al gauw een paar miljoen

Aangekomen bij het hotel geef ik mijn begeleiders hun cadeautje: paprika-, bloemkool- en bloemenzaden om te verbouwen bij hun huis. Ze wijzen me de weg naar de dichtstbijzijnde warungs, aan de rand van het meer. De keus voor het avondeten bij de eetstalletjes bestaat uit paniki (vleermuis) of RW (hond), beide natuurlijk met rijst. Helaas staat er geen sugil op het menu. Denkend aan de cobrasaté in Solo en hoe ziek ik daarvan toen werd, bestel ik een kleine portie vleermuis met veel rijst. De vleermuis is, zelfs voor mijn smaak, enorm scherp gekruid. Waarschijnlijk gebeurt dit om voor mensen schadelijke ziektekiemen te doden. De vleugels zijn niet taai en leerachtig als verwacht, maar het hele dier zit vol met botjes die nogal wat te kluiven vergen om het kleine beetje vlees eraf te krijgen. Als ik ongeveer halverwege ben en een duidelijk herkenbare klauw uit mijn mond vis, geef ik het op. Die avond ga ik wat hongerig naar bed, maar ziek word ik ditmaal gelukkig niet.

Na een uurtje wandelen heb ik elke straat van het dorp minstens eenmaal bekeken, een hele stoet kindertjes achter me aan, enkele traditionele huizen en twee kathedraalachtige kerken met bamboesteigers in aanbouw gezien (beetje overdreven voor een dorp met niet meer dan duizend inwoners) en ben het eigenlijk wel een beetje zat. Bij een winkeltje koop ik twee losse sigaretten en een flesje cola. Als die op zijn is het tijd voor een korte istirahat (siësta) op de veranda van het winkeltje. Even wat slaap inhalen, want afgelopen nacht was wel erg kort. Opgefrist zoek ik even later het feest weer op. De kok en zijn vrouw willen duidelijk al weer weg, maar als nieuwe gast moet ik natuurlijk wel eerst twee glazen koffie drinken en een stuk spekkoek (soort laagjes-cake) eten. Ondertussen beantwoord ik de gebruikelijke vragen over waar ik vandaan kom (Belanda = Nederland), of ik getrouwd ben (nog niet), hoe oud ik dan ben en of mijn ouders nog leven (oud, en ja, zij zijn hééél oud), welk geloof ik heb (geen, dus Boeddhist om lastige vragen te voorkomen) en wat ik verdien met mijn werk (nog een leugentje, want een uitkering valt niet uit te leggen en staat hier gelijk aan het salaris van een manager). Vervolgens wil de gastheer ook nog nasi voor me opscheppen, maar de kok redt me door te zeggen dat we nu echt weg moeten om voor het donker terug te zijn in Tentena. Iedereen begrijpt dat; ’s nachts rijdt je echt niet op deze wegen als het niet absoluut noodzakelijk is.

Gelukkig willen ze wel een bordje nasigoreng (zonder aal) voor me klaarmaken, want ik ben te moe om in het donker op speurtocht te gaan naar een eetgelegenheid. Daarbij trakteer ik mezelf op een fles koud (!) bier; iets wat lang niet altijd te krijgen valt in Indonesië en bovendien duurder is dan thuis. Drie flessen kosten hier evenveel als een goedkope hotelovernachting of acht maaltijden, de enkele keer dat ik Indonesiërs bier zie drinken delen ze dan ook een fles.

Terug in Tentena

rijst bij de s i u vleerm

kerk in aanbouw foolcolor 18

foolcolor 19

Wat houdt een rouwreportage in? ‘Een rouwreportage bestaat uit foto’s van een crematie of begrafenis. Overigens zou ‘afscheidsreportage’ een beter woord zijn. Want rouw strekt zich uit over een langere periode, het is niet alleen op die dag. Ook kan het zijn dat er meer opluchting is dan rouw, of dat een deel van het rouwproces al geweest is. Dus ik vind eigenlijk ‘afscheidsreportage’ het beste woord, al klinkt ‘rouwreportage’ mooier.’ Is je rol als fotograaf anders dan bij een bruidsreportage? ‘Bij een bruidsreportage kan ik meer aanwezig zijn dan bij een afscheidsreportage. Bij een afscheidsreportage wil ik zo min mogelijk aanwezig zijn. Ik ben natuurlijk wel verbonden met wat er gebeurt, maar ik wil absoluut niet dat mensen mijn aanwezigheid als storend ervaren. Graag ga ik mee in de sfeer van tijdloosheid, zoals die vaak bij een uitvaart voelbaar is. Ik heb gemerkt dat de enige manier om zo min mogelijk aanwezig te zijn, is door zo bewust mogelijk aanwezig te zijn.’ Hoe bedoel je dat precies? ‘Dat ik bewust als fotograaf aanwezig ben met respect voor de overledene. Dus dat je bijvoorbeeld niet extreem voorzichtig ergens heenloopt om een foto te maken en dan snel weer terugloopt, want dat is juist storend. Het is veel beter om rustig rechtop ergens heen te lopen, een foto te maken en rustig weer terug te gaan.’

Afscheid vereeuwigd tekst: Arjen Zijlstra

foto’s: Renze Dijkema

Renze Dijkema is een beeldend kunstenaar die stillevens fotografeert van afvalmateriaal, verpakkingsmaterialen en allerlei andere kleine voorwerpen. Hij doet dat op zo’n manier dat er vaak verrassende beelden ontstaan van uitgestrekte, mysterieuze landschappen. Daarnaast werkt hij als bruidsfotograaf en is als docent verbonden aan de Fotoacademie in Groningen. Naast vele bruidsreportages heeft hij ook een aantal rouwreportages gemaakt. Hierover heb ik met hem een boeiend gesprek gehad.

foolcolor 20

Je gaat dus niet vanuit een hoekje foto’s maken? ‘Nee, dan zou je met een telelens moeten werken en dat werkt afstandelijk. Je krijgt dan ook afstandelijke foto’s. Er wordt wel gezegd dat als de foto’s niet genoeg de kijker raken, de fotograaf niet dicht genoeg bij zijn onderwerp is geweest. Dat geldt vooral voor documentairefotografen, maar ik denk dat het hierbij ook zo is. Het betekent niet dat je in de kist moet kruipen of dat je al die tranen moet laten zien, want je hebt als fotograaf natuurlijk andere manieren om een verhaal te vertellen. Maar als alle foto’s vanuit de verte zijn gemaakt, komen ze ook afstandelijk over. Ik werk daarom meestal met een standaard lens, dus met een standaard brandpunt. Dan krijg je een natuurlijk beeld dat overeenkomt met hoe wij in het normale leven kijken. Daarom gebruik ik ook nooit flitslicht want dat is te storend en te onnatuurlijk.’ Welke verschillen zijn er nog meer ten opzichte van een bruidsreportage? ‘Bij een bruidsreportage ben je nooit de enige fotograaf. Zodra je de camera op het echtpaar richt, staat de halve zaal met mobieltjes en iPads te zwaaien. En alle ooms die net een nieuwe camera hebben, spreken je aan met “Goh, wat voor camera heb je en hoeveel megapixel en wat voor lens heb je erop?” Bij een rouwreportage is dat helemaal niet. Dan ben jij de enige die fotografeert en is de verantwoordelijkheid dus ook veel groter. Daarnaast is het maken van foto’s bij een begrafenis of crematie ook veel persoonlijker en raakt het mij ook meer. En dat terwijl je juist minder contact kunt hebben met de aanwezigen.’

Welke functie kunnen deze foto’s voor de nabestaanden hebben? ‘Ik heb gemerkt dat voor de nabestaanden het heel belangrijk kan zijn om foto’s van het afscheid te hebben. Door de foto’s krijgen ze een beter beeld van de ceremonie, kunnen ze makkelijker het verlies accepteren en dat helpt hun vaak in het rouwproces. Net als bij een trouwdag ervaren de mensen minder door hun emoties. En bij verdriet ervaren ze nog minder, want ze zijn als het ware geblokkeerd. Als ze dan later de foto’s zien herkennen ze sommige momenten niet eens: “Hé, oom Jan was er ook! Die had ik helemaal niet gezien!” Vaak willen de nabestaanden de foto’s bij ontvangst niet bekijken. Ik heb me in het begin weleens afgevraagd of ze dan wel blij waren met de foto’s. Pas later besefte ik dat de beelden dan nog te intens voor hen waren en ze dat niet met mij konden of wilden delen. Ik heb ook meegemaakt dat een nabestaande de foto’s in ontvangst nam en ongezien in een laatje stopte. Toen ze een jaar later zelf overleden was, bleek dat ze de foto’s waarschijnlijk nooit heeft bekeken. Ze wist: als ik er behoefte aan heb, dan kan ik het zien. Maar waarschijnlijk heeft ze nooit de behoefte gehad. Het was voldoende zo.’ Niet iedereen zal het leuk vinden om op de foto te komen, toch? ‘Er zijn inderdaad mensen die zeggen: “Ik wil niet op de foto, want ik wil niet dat mijn tranen op de foto komen.” Daar houd ik dan wel rekening mee. Je kunt als fotograaf iemand bewust onscherp afbeelden of zo in het beeld plaatsen dat de persoon minder opvalt. Maar dat weet natuurlijk niet iedereen, want sommige mensen denken dat een fotograaf altijd plompverloren voor je gaat staan met een dikke telelens en dat alles haarscherp en overduidelijk in beeld komt. Maar dat hoeft dus niet.’ www.renzedijkema.nl/rouwfotografie

foolcolor 21

In Therapie

De woorden voorbij

Haptotherapie

Tekst: Arda Pieterman Foto: Miranda Naberman Haptonomie, met haptotherapie als toepassingsvorm, is een alternatieve geneeswijze. Maakt dit het tot een zweverig gedoe? Of is het misschien best concreet op het moment dat je deze therapie volgt, maar toch moeilijk in woorden te vatten? Een kleine verkenningstocht.

Z

e heeft grijsgroene ogen. Vriendelijke rimpeltjes. Aan haar zal het niet liggen, weet ik meteen. Tijdens het intakegesprek stort ik dan ook direct mijn ziel en zaligheid uit. Bij onze tweede afspraak vraagt ze me hoe ik me daar achteraf over voelde. Ik ben verbaasd over zoveel tact. Want inderdaad: ik was geschrokken van mijn eigen woordenvloed. Terwijl ik juist voor deze therapievorm had gekozen omdat al dat praten, al die woorden en het beredeneren, me niet verder meer leek te brengen. (Con)tact ‘Tact’ is erg op z’n plaats binnen de haptotherapie. Met tact kun je iemand benaderen die anders misschien moeilijk benaderbaar zou zijn geweest. Het kwetst niet, irriteert niet. Behalve een voorzichtige aanpak, betekent het ook ‘aanraking’. Letterlijk of figuurlijk. ‘Contact’ zou je kunnen vertalen als ‘samen voelen’. Er komt een verbinding tot stand, een samenvoeging. De haptonomie gaat er daarbij vanuit dat de som meer is dan het geheel der delen. Wat is dan die meerwaarde? Een voorbeeld is dat je kunt ervaren hoe contact of communicatie samen gebeurt. Nogal logisch, zou je kunnen denken. Toch gaat het vaak een stapje verder om dit ook gevoelsmatig te beleven. Dan leer je bijvoorbeeld om je eigen grenzen en die van een ander aan te voelen. Als je schuchter bent, kun je oefenen om meer initiatief te tonen – of je leert juist om een stapje terug te doen. Inzicht in je gevoelswereld en hoe je omgaat met jezelf en anderen staat centraal. Gevoelsleven Dit inzicht betekent ook dat je je bewust wordt van de wisselwerking tussen lichamelijk gevoel en geestelijk gevoelsleven. Het woord ‘haptonomie’ is samengesteld uit het Griekse ‘hapsis’ (gevoelscontact) en ‘nomos’(wet). Het is een leer die de wetmatigheden van het menselijk gevoel bestudeert. De grondlegger is de fysiotherapeut Frans Veldman (1921-2010). Het lichaam wordt beschouwd als een drager van gevoelens. Het heeft een geheugen voor gevoelservaringen. Deze kun je in het lichaam terugvinden, bijvoorbeeld door blokkades in bewegingspatronen, remmingen in het uiten van gevoelens en ingehouden gebaren. Er is een verkeerde balans tussen voelen, denken en doen ontstaan. Daardoor wordt ook het vermogen tot het aangaan en beleven van contact, het open staan voor ervaringen, belemmerd.

foolcolor 22

Zachte kracht De haptotherapie is gericht op herstel van het juiste evenwicht. Het kan zinvol zijn bij allerlei klachten op verschillende terreinen: depressie, burn out, relationele problemen, traumatische ervaringen, chronische pijn, vermoeidheid, hyperventilatie, stress enzovoort. Het helpt om het ‘voelende vermogen’ te ontwikkelen, zodat je op een gezonde manier met klachten leert omgaan. Verharding (wanneer mensen moeten ‘overleven’) wordt omgezet in verzachting. Wat gesloten was, gaat open. Als deze zachte kracht van gevoelsbeleving weer de boventoon voert, openen er zich perspectieven en is er diepe persoonlijke ontwikkeling mogelijk.

Aanraking Over het algemeen wordt er in de haptotherapie gebruik gemaakt van directe aanraking tussen therapeut en cliënt. Dit wordt ‘affectieve aanraking’ genoemd. Het lijfelijke contact is een ingang naar primaire emoties en werkt bevestigend, versterkend, helend. Van dit soort contact wordt gezegd dat het in onze cultuur ondergesneeuwd is geraakt. Ook wordt er al snel een andere -seksuele- lading aan gekoppeld, waardoor aanraking buiten de privésfeer taboe is geworden. De therapie is een veilige manier om gezonde en misschien wel genezende aanraking te ervaren. Een haptotherapeut zal hierbij altijd voorzichtig te werk gaan. Voor mensen voor wie aanraking nog te ver gaat, zijn er andere manieren. Zo bestaat er bijvoorbeeld een ‘naderingsoefening’, waarbij therapeut en cliënt een paar meter van elkaar afstaan en stappen naar elkaar toe zetten. Hoe dichtbij durf je te komen? Wat voelt nog prettig? Wat gebeurt er in je lichaam? En mocht je het helemaal niet weten, dan is er ook geen probleem: er is geen goed of fout. Soms worden er materialen gebruikt, zoals touw, kussens en ballen. Die kunnen dienen om op een speelse manier de tastzin te ontwikkelen. Soms worden ze op een symbolische wijze ingezet.

Voorbeeld Haptotherapie kan er in de praktijk als volgt uitzien: de therapeut legt een touw om je heen. Ze zegt dat de cirkel waar je nu in staat, jouw ruimte is. Je vindt dat aan de ene kant wel prettig, maar ook te klein. Je hebt liever de grootte van het vloerkleed. Maar dan zou die in een hoek moeten liggen, want middenin de ruimte voel je je bekeken en niet op je gemak. Dan zegt ze dat je jouw eigen ruimte mag innemen. Anderen doen dit ook. Ruimtes kunnen elkaar overlappen zonder dat het stoort, als je maar in het midden van jezelf staat. Dan hoef je jezelf niet langer door de ogen van anderen te bekijken. Middenin jezelf staand is het idee ‘ik mag hier ook zijn’ een vanzelfsprekendheid. Je ademhaling is rustig en je voeten voelen de grond. Is dit zweverig? Misschien een beetje. Het is makkelijker om het na te voelen dan het met woorden uit te leggen. En dat er in de spreekkamer iemand bemoedigend naar je glimlacht, helpt ook!

foolcolor 23

Bekende gevallen

Antonie Kamerling De succesvolle acteur en zijn depressies Tekst: Chris van Boetzelaer foto: Miranda Naberman Toen het bericht me bereikte dat Antonie Kamering zichzelf het leven benomen had, was ik in eerste instantie erg verrast. Ik wist namelijk niets van zijn worsteling met depressies, ik kende hem alleen maar als bekend acteur en zanger, die ik nota bene enige jaren geleden op had zien treden met het Noord Nederlands Orkest in een eerbetoon aan Pink Floyd. Het voorval maakte wel duidelijk hoe diep zo’n depressie kan zijn. Zeer triest dat hij geen andere uitweg zag. Zijn weduwe Isa Hoes schreef een boek over hun leven samen. Onderstaand artikel is ook grotendeels op dit zeer lezenswaardige relaas gebaseerd.

A

ntonie Kamerling is een typisch voorbeeld van iemand die niet precies weet wat hij wil gaan doen en daarom maar rechten gaat studeren: altijd nuttig. Tijdens deze studie wordt hij benaderd voor een toneelstuk. Hij doet auditie en krijgt de hoofdrol. Dan wordt hij totaal gegrepen door het acteren; hij voelt zich daarin als een vis in het water. Hij besluit zich in die richting verder te ontwikkelen. Dan doet zich een unieke gelegenheid voor. Hij krijgt de kans om auditie te doen voor ‘Goede Tijden Slechte Tijden’; deze nu overbekende soap gaat dan net van start. Hij wordt aangenomen en stopt met de studie rechten, omdat dat niet met zo’n grote acteerklus te combineren is. Isa De soap is een enorm succes. Antonie maakt furore als het personage Peter Kelder. Op de set van GTST maakt hij ook kennis met Isa Hoes. De twee krijgen al snel een relatie. Uiteindelijk stappen ze in het huwelijksbootje en krijgen ze twee kinderen: Merlijn en Vlinder. Na de GTST-periode blijft Antonie actief als acteur. Hij speelt in de bekende serie ‘All Stars’ en scoort een kleine hit met het nummer ‘Toen ik je zag’ uit de film die op de serie gebaseerd is. Later besluit hij zanglessen te nemen, want zijn tweede grote liefde is muziek. In 2004 brengt hij een cd met zelf geschreven liedjes uit, getiteld ‘Feel’. Hij heeft echter grote pech, want precies in het zelfde tijdsgewricht wordt Theo van Gogh vermoord. Hierdoor blijft zijn plaat onopgemerkt.

foolcolor 24

Depressie Al in het begin van hun relatie merkt Isa dat Antonie af en toe een periode van neerslachtigheid heeft. Ze vinden daarvoor eerst een eenvoudige remedie: ze gaan op vakantie. Na verloop van tijd worden deze periodes echter zwaarder en heftiger. Antonie zegt er zelf over dat hij een keer een week lang depressief was, maar dat het wel een jaar leek omdat het zo zwaar was. Hij komt er steeds wel weer uit en dan gaat het een tijdje goed met hem. Aan de andere kant heeft hij ook periodes van stormachtige activiteit en dadendrang. Isa is getuige van Antonie’s worsteling en doet er alles aan om hem te helpen. Maar ze kan het niet oplossen en ten slotte sleept zij hem mee naar een psychiater, hopend dat langs die weg de problematiek van Antonie gestabiliseerd kan worden. De psychiater stelt vast dat Antonie bipolaire stoornis heeft. Het is enerzijds een tegenslag en anderzijds een opluchting: het verklaart de steeds terugkerende depressieve periodes maar het betekent wel dat er een behandeltraject uitgestippeld moet worden. Geen uitweg Helaas is het er wat dat behandeltraject betreft niet meer van gekomen. Antonie heeft er zelf voor gekozen uit het leven te stappen. Wat heeft hem daar nou uiteindelijk toe gedreven? Ik denk dat hij tijdelijk verblind was door een heel zware depressie. Dat hij niet goed meer inzag wat hij had, waarvoor hij leefde. Hij zag geen uitweg meer. En dat blijft eeuwig jammer.

foolcolor 25

Een goed verhaal

Mijn Wonder Tekst: Fred van der Louw Foto: Joshua Keller

Het was augustus 1970. Ik was 17 en van huis weggelopen: bij m’n pleegouders, hoe goed ze het ook bedoelden, hield ik het niet meer uit. Ik woonde bij een lerares van het Lyceum waar ik van verwijderd was en we hadden een verhouding, wat de voogdijvereniging Pro Juvente niet wist maar m’n pleegouders vermoedden. In die tijd gebruikte ik drugs en bracht hele nachten door in de stad in discotheek Extase die werd gefrequenteerd door de scene waartoe ik behoorde. Ook was ik wel te vinden in het kraakpand, een oude boerderij, in de Jacobslaan in Nijmegen gelegen aan een braak terrein. Hoewel ik met de lerares vree en verliefd was worstelde ik met homoseksuele gevoelens, ik was een en al zinnelijkheid. M’n gevoel was ontwaakt, ook door het gebruik van LSD. Tijdens de laatste zaterdag van augustus had ik LSD genomen, de trip was nu op maandag al lang uitgewerkt maar toch was ik erg sensibel. In het kraakpand was ik een Oostenrijks meisje tegengekomen waarvan ik de naam niet meer weet, die heb ik me niet ingeprent. Het was een tenger meisje van ongeveer mijn leeftijd, met kort zwart haar. We zouden samen naar de stad gaan en in de avond naar Extase om een joint te versieren en liepen langs het braak terrein, toen er plotseling uit de nacht en de sterren een gezicht kwam, huiveringwekkend. ‘Ein Mann’, riep het meisje verschrikt, sidderend over haar leden en wees met haar arm omhoog. We zagen God, fotografisch duidelijk in een wolk. Eén oog was donker en er ging een dreiging vanuit als van rook en oorlog. Het andere oog was de maan, was licht. Het gezicht met lange wapperende haren vertrok als in haat en toen viel er een bundel licht op de aarde vanuit het rechteroog, de maan. Een zuil van licht, adembenemend mooi. Toen loste het gelaat op en de wolk dreef verder, de enige wolk van de sterrenhemel. We waren alleen in de verlaten straat. Ik bracht het meisje terug naar het kraakpand en zei tegen haar dat ze beter terug naar huis kon gaan, naar Oostenrijk, dit gebeuren vergeten. Morgen zou ik haar geld brengen voor de trein om terug naar huis te gaan, wat ik ook heb gedaan. Vijftig gulden verdiend in de fabriek en terwijl ik het haar bracht de volgende ochtend dacht ik aan de zilverlingen van Judas. We wilden verder leven , hier niet meer mee bezig zijn, wat mij niet is gelukt. Het meisje heb ik nooit meer gezien.

foolcolor 26

Onlangs stuurde ik bovenstaande tekst naar het Bisdom. Ik dacht misschien is het iets voor in een parochieblaadje, misschien geeft het mensen troost. Ik voelde het als mijn plicht iets met deze buitengewone ervaring te doen, er mee naar buiten te treden. Schuilt er in mij een evangelist?

BB

Bericht van Bies Kort nadat Volkert van der Graaf gearresteerd was voor de moord op Pim Fortuyn, werd bekend dat hij een uitzonderlijk hoog IQ heeft. Hij is zelfs hoogbegaafd, geloof ik. Maar als hij zo intelligent is, waarom is hij dan nooit in discussie of debat gegaan met Fortuyn? Waarom heeft hij geen ingezonden brieven of pamfletten geschreven om te waarschuwen voor de gevaren van Fortuyn? Nee, hij schoot hem dood als de eerste de beste cowboy. Er klopt iets niet aan die IQ-testen. Ze meten wel iets, maar niet de intelligentie. Wat dan wel? Raadsels...

De bisschop schreef een aardig briefje terug.

Geachte heer Van de Louw, Dank voor uw brief met bijlage van 20 september jl. Ik hoop dat het wonder dat u in 1970 hebt beleefd een positieve uitwerking voor u heeft gehad. Voor nu wens ik u alle goeds, ook met het schrijven van gedichten. In Christus verbonden, Gerard de Korte, bisschop van Groningen-Leeuwarden. En hiermee sloeg hij de spijker op zijn kop. Had het wonder wel zo’n positieve uitwerking, bood het wel troost. Het was zo’n vreselijke ervaring, zo indringend. Alsof ik in levende lijve de dood had verduurd als geschreven in het gedicht van M. Nijhoff ‘Het lied der dwaze bijen.’

‘Niemand kan van nature zijn hartstocht onderbreken, niemand kan van nature in lijve de dood verduren.’

In zijn postuum verschenen roman ‘De Tijd Zelf ’ schrijft Harry Mulisch over het verhaal ‘De Gedaanteverwisseling’ van Franz Kafka. Dit verhaal begint met de zin: ‘Toen Gregor Samsa op een morgen uit onrustige dromen ontwaakte, ontdekte hij dat hij in zijn bed in een reusachtig ongedierte was veranderd.’ Mulisch schrijft: ‘Hij was dus misschien niet ontwaakt. Misschien is Kafka’s verhaal het verslag van Samsa’s laatste, onrustige droom.’ Zo kun je het natuurlijk bekijken, maar ik denk niet dat het de juiste interpretatie is. Het laatste deel van de laatste zin van Kafka’s roman ‘Het Proces’ luidt: ‘... het was alsof de schaamte hem moest overleven.’ Ik denk dat schaamte ook een grote rol speelt in het verhaal ‘De Gedaanteverwisseling.’ Ik denk dat de hoofdpersoon, Gregor Samsa, zich zó schaamt voor het leven dat hij leidt en de persoon die hij is, dat hij zich -uit pure schaamte- een ongedierte, een insect voelt. Ook de anderen zien hem zo. Het valt niet meer te ontkennen en daarom is hij letterlijk ongedierte geworden. ‘Het was geen droom’ schrijft Kafka al in het begin van het verhaal. De verhalen van Kafka zijn multi-interpretabel. Mijn interpretatie is op zich niet meer waard dan een ander. De reden dat de verhalen nog altijd zo beroemd zijn en tot de wereldliteratuur gerekend worden is nu juist dat je de verhalen op zo veel manieren kunt uitleggen. Ze raken nooit achterhaald. Twee onderwerpen in één column, twee onderwerpen die aantonen dat er veel onzin wordt beweerd. Ook door mij, waarschijnlijk. Is dat erg? Nee dat is niet erg. Erik Bies

In levende lijve de dood had verduurd! Iets onmogelijks was er gebeurd. En hierdoor komt het dat ik denk: o ja, is dat wel zo? Als ik mensen doodleuk en wereldwijs hoor zeggen dat op een dag iemand God heeft bedacht. Tegenwoordig kun je beter homo zijn en uit de kast komen dan in gezelschap vertellen dat je in God gelooft. Ik heb deze bijzondere ervaring gehad waardoor ik tegen al het nuchter rationeel verstand en ongeloof in toch geloof, toch denk dat er een God is. Het wonder bestaat.

foolcolor 27

neus en neus Nieuw bij Foolcolor Media

illustratie: Henk de Vries

Naast het vormgeven van magazines, folders, jaarverslagen e.d. maken we ook websites. Met de hier aanwezige fotografen en tekstschrijvers maken we in het gebruiksvriendelijke wordpress de website naar uw wens. Wil je meer informatie bel ons: 050 3175288 of ga naar www.foolcolormedia.nl.

De dood is niet het einde Soms, als ik het leven even niet zie zitten of als ik een vreselijke ramp verwacht, leg ik de tarot. Het bestaat uit 78 kaarten waarmee je - volgens sommigen - de toekomst kunt voorspellen. Maar… je kunt er ook fijn over mediteren of er gewoon leuk naar kijken. Het mooiste aan de tarot vind ik namelijk dat het bomvol symboliek staat, met de meest prachtige plaatjes. Wat dacht je van kaart nummer dertien? ‘Oei, oei, nummertje dertien...’ denk je misschien. En inderdaad, het is De Dood. Op een paard zit een skelet in een zwart harnas. Onder hem ligt een edelman voorgoed op apegapen. Ik vermoed dat het betekent dat niemand –hoe rijk of sjiek ook- door de dood wordt gespaard. Op de achtergrond van het sombere plaatje zie je tussen twee torens toch de zon weer opkomen. Het staat voor de dood als nieuw begin. Dat valt dan weer mee. Het plaatje dat ik beschrijf komt uit het klassieke, en meest bekende, Rider Waite tarot. Maar - er bestaan wel meer dan honderd andere versies van het tarotspel, van de vampiertarot tot de kattentarot, tot de kaboutertarot tot… Je kunt het zo gek niet bedenken.

foolcolor 28

Foto: Suzanne Posthumus

Over het ontstaan ervan doen de wildste verhalen de ronde. Volgens sommigen stamt het tarotspel uit het ‘magische’ oude Egypte. Volgens anderen komt het van de zigeuners. Grappig genoeg zijn de zigeuners het pas massaal gaan gebruiken toen bleek dat mensen het van hen verwachtten. Het is niet helemaal duidelijk waar het spel nou echt vandaan kwam. Vermoedelijk verscheen het voor het eerst in de 15e eeuw aan het hof van de hertog van Milaan, de heer Visconti. Hij liet het ontwerpen door een kunstenaar en het werd bijna meteen heel populair. Hoewel ik niet zo geloof in magische krachten (hooguit stiekem dan, thuis bijvoorbeeld), helpt een tarotje leggen me vaak wel. De meeste kaarten zijn namelijk, zelfs als ze een pittige boodschap hebben, uit te leggen als iets positiefs. Neem nou ‘De Dood’. In horrorfilms betekent de kaart, die vaak opduikt bij een pukkelige zigeunerwaarzegster, meestal een moord of een vreselijk ongeluk. In de boeken die ik thuis heb over de tarot kom ik dat gelukkig niet tegen. Het staat er - als symbool - voor dat het tijd is iets los te laten. Bijvoorbeeld het wordt tijd om afscheid te nemen van ons werk, zodat we iets heel nieuws kunnen gaan doen. Dat kan best pittig zijn, maar uiteindelijk ook heel bevrijdend. Kortom: De dood is niet het einde. En een beetje rampspoed ook niet. Dat is zo fijn aan de tarot en meestal ook aan het leven.

Illustratie: Eriko

tekst: Sjoerd Hesselmans

Suzanne Posthumus

foolcolor 29

het diepe dal van de top

De llauzestand bij emotioneel afscheid tekst: Herman Beens

Oh, diepste der diepe dalen Je bent zo dicht in m’n nabijheid

foto: Miranda Naberman Je lijkt zo ver bij me vandaan

Mismatch theorie en praktijk Net als bij pubers die chillen, zoeken volwassenen die rouwen om een groot verlies soms afleiding of pauze. Al wordt dit niet door iedereen goed bevonden. In dit nummer over rouw, afscheid en loslaten wordt er vanuit verschillende invalshoeken naar gekeken. De meeste rouwtheorieën noemen grofweg dezelfde elementen: ontkenning, woede, depressie en uiteindelijk acceptatie. Erg vreemd dat verdriet niet genoemd wordt. Je vraagt je af of ze zelf ooit gerouwd hebben. Maar ook de pauzestand wordt niet genoemd. Geen mens is in staat om bij een groot verlies en verdriet langdurig intense emoties te ondergaan zonder in te storten. Vaak moeten mensen ook door omdat ze een gezin hebben, een baan, vrienden, of andere verplichtingen. Ook voor ieders geestelijke gezondheid lijkt het me beter wanneer de emoties door de tijd ‘gedoseerd’ worden.

foolcolor 30

Nieuwe inzichten De laatste tijd is er veel aandacht voor onmiddellijke opvang bij een aantal zware beroepen als ambulancemedewerkers en brandweerlieden. Na een heftige gebeurtenis moet je over je heftige angst en zo praten met een hulpverlener. Ja, herbeleef het lekker nog een keer. Wie verzonnen heeft dat dat goed moest zijn weet ik niet meer maar het zal vast een sadist geweest zijn. Er is onderzoek gedaan naar de invloed van langdurige, ernstige, stress op hormonen en het zenuwgestel. Bij mensen met een posttraumatische stress stoornis (PTSS) hebben ze gevonden dat ernstige gebeurtenissen tot permanente veranderingen en schade leiden in de hersenen. Vooral bij kinderen die langdurig mishandeld of misbruikt werden is de schade het grootst. De stressbestendigheid bij hen lijkt daardoor permanent ontregeld. Je hoort mij niet zeggen dat onmiddelijke opvang en nazorg niet nodig zijn maar de nieuwste inzichten wijzen in een andere richting dan dat onmiddelijke herbeleving goed zou zijn. Uit jarenlang onderzoek blijkt nu dat de begeleiding zich beter kan richten op steun en structurering. De huidige vorm van opvang werkt niet, is schadelijk en de kans op PTSS wordt zelfs vergroot. Mij verbaast dit niets. De enorme ontreddering, ontzetting en angst bij slachtoffers van ernstige gebeurtenissen zijn enorm. Ze hebben op dat moment meer aan steun door hulpverleners en het inschakelen van de pauzestand.

Wees welkom, grote diepte Laat me dalen in je vertrouwdheid Laat me wentelen in je poel... van belofte Laat me dan gaan, naar je uitgang

Ik zie je in de verte, jij steile hoogte Berg! Laat me niet tegen je opzien Toon me je rug om aan vast te houden Ik zal je moedig, vol dankbaarheid beklimmen

Oh, hoge top Eens zal ik misschien van je uitzicht genieten En zal ik vol vertrouwen In jouw diepte kijken

Conclusie Het is niet goed om je gevoelens regelmatig te verdringen. We hebben ook gezien dat een teveel aan emoties zelfs tot schade kan leiden. Of er een weg terug is, weet men nog niet. Wel is voor werkers in de gezondheidszorg duidelijk geworden dat het verband tussen lichaam en psyche er wel is, maar anders is dan men vroeger dacht. Te veel aan emoties kan tot hersenschade leiden. Alles wijst in de richting dat het gebruik van de auzestand gewoon gezond is.

tekst: Rita Ros

P

uberen is vermoeiend. Zeker omdat het niet zoals bij primitieve volkeren begint op een late namiddag en na een lange nacht feesten is het de volgende dag klaar. Het kind is volwassen geworden met alle rechten en plichten er ineens bij. In onze cultuur zijn pubers er echter vele jaren mee bezig en dat vinden ze maar niks. Behalve onzeker zijn pubers ook slim. Daarom bedachten ze iets wat werkelijk geniaal is. Ze zijn druk met experimenteren, rebbelleren, of proberen zelfs geforceerd volwassen te zijn maar zo af en toe moet het afgelopen zijn: ze lassen een pauze in. Zeg maar gewoon de ‘pauzestand’. Zelf geven ze er exotische namen aan, zoals ‘chillen’.

Jij hoogste der hoge toppen

foto: Miranda Naberman

Wie documentaires bekijkt over rituelen over onder andere rouw bij primitieve volkeren in het Amazonewoud valt op dat er één dag flink gerouwd wordt en dan lijkt het over. De wetenschappers die dit verschijnsel onderzochten gingen tevreden met hun bevindingen naar huis. Niemand weet, of vroeg zich ook maar af, wat er daarna met die mensen gebeurde. Was het wel over? En is dit wel zo gezond? Vragen die ik probeer te beantwoorden. Eerst kijk ik hoe pubers het doen.

foolcolor 31

Ik ben heel erg tevreden, het heeft me veel opgeleverd

Verdrietig

Begeleid Wonen

´k Ben vandaag zo verdrietig

tekst: Herman Beens foto: Miranda Naberman

´k Weet ook niet goed waarom Misschien daarom:

In Groningen zijn bijna dertig verschillende woonvormen voor begeleid en beschermd wonen. Ik heb een gesprek met Elly die al wat langer begeleid woont. En die sinds kort samenwoont met haar vriend in een flat waar zestien andere mensen wonen die onder verschillende organisaties vallen.

Omdat altijd alles zo Een reden nodig heeft

E

Altijd ergens om, altijd ergens naartoe moet gaan

lly vertelt dat zij na een opname, bij de GGZ-Drenthe, weer naar haar eigen huis ging en erachter kwam dat ze niet goed voor zichzelf kon zorgen. Ze had veel moeite om haar dingen te organiseren, met het huishouden, de administratie op tijd doen, met geld omgaan en een goede daginvulling. Daarom kwam ze in aanmerking voor ambulante woonbegeleiding.

Dus wou ´k Stilletjes Ergens

Ambulant Begeleid Wonen In principe woon je zelfstandig, je huurt zelf de woning van Lefier en betaalt de huur ook zelf. Intensieve begeleiding is mogelijk. Sommige mensen hebben zelfs dagelijks begeleiding. Het gaat vooral om praktische hulp, het is geen therapie. Elly: ‘Ik heb huishoudelijke ondersteuning gekregen. Bijvoorbeeld samen schoonmaken maar ook samen wandelen of naar de stad gaan. Het samen maken van schema’s en hulp met instanties. De begeleiders hebben een activerende rol: ‘Eerst doe je vaak dingen samen. De kunst is dan om het of alleen te doen of samen met iemand anders’.

Gaan staan

Grauw huis!

Huilen, vandaag.

Is het hopelijk Hartgrondig met me eens Dat de dag stokt En de bewoner zich kapot verveelt

Liggend

Wat gaat inmiddels goed? ‘Daar hoef ik niet lang over na te denken, gelukkig heel veel: de administratie, het organiseren van de medicatie en een goede daginvulling. Ook het omgaan met sociale contacten op het werk, vrienden en schoonfamilie. Verder ga ik beter met mijn beschikbare energie om, ik heb nog steeds vermoeidheidsklachten, ik kan een betere balans vinden tussen inspanning en ontspannen. Daarnaast heb ik geleerd om meer te kunnen relativeren’.

Een zwaluw zou die (bewoner) - bijvoorbeeld-

Liggend op bed

hoogstwaarschijnlijk

Het hoofd in een kussen

zo aan zich voorbij laten gaan

Redeneer ik vaak Met verfijnde precisie Alle eigenwaarde aan flarden Duw ik met mijn tong De laatste resten eruit

Ja, hoor! Daar komt ie!

Doen schuldgevoel en

Eén.

Vooruitgeduwde tanden

Zwaluw.

´s Ochtends verslag Van hoe ik het heb gedaan, vannacht.

foolcolor 32

tekst: Sjoerd Hesselmans Illustratie: Margje Molenkamp - van den Berg

nooit tellen

Wat gaat minder? ‘Voornamelijk twee dingen: het huishouden en zelfvertrouwen. Langzaamaan wil ik onafhankelijker worden van hulp. Mijn gebrek aan zelfvertrouwen speelt daarbij een grote rol: eerst vond ik het niet leuk toen men voorstelde om de begeleiding af te bouwen. Maar ik heb er veel aan gewerkt en met steun in de rug is het een uitdaging geworden. Het is een stijgende lijn en een echte terugval heb ik niet gehad. Ook heb ik het vertrouwen dat het mij zal lukken. Dit zelfstandiger zijn heb ik bereikt met hulp van een goede begeleider en ook heb ik nu een stabiele thuissituatie met mijn vriend’. Criteria Ondanks dat Begeleid Wonen geen therapie is moet je wel een Psychiatrische beperking hebben, kwetsbaar zijn en een indicatie van het CAK hebben. Er wordt vooral gekeken of ze je kunnen helpen. Op de vraag of ze tevreden is met hoe het nu gaat zegt ze: ‘Heel erg goed, het heeft me veel opgeleverd’. Website: Promens Care; www.promens-care.nl En: Regionale Instelling Begeleid Wonen; www.ribwalliantie.nl

foolcolor 33

POSTV@K IN Eerste lustrum wandelgroepen Uithuizen

TEGEN STIGMA - onbekend maakt onbemind?

M

Ingezonden door: Corrie Groenewoud

Tekst: Diana van Landeghem

ensen die een psychische aandoening of beperking hebben, zien er meestal uit als ‘normale’ mensen. Met ‘normaal’ bedoel ik de norm, de meerderheid. Ik vind namelijk eigenlijk iedereen normaal. Ik begeef mij in veel kringen en wat ik merk, is dat ik met of bij een aantal mensen het absoluut niet over mijn aandoening kan of mag hebben. Deze mensen leven helemaal in hun eigen werkelijkheid en staan amper tot niet open voor dingen die anders zijn. Van mij mogen ze dat doen, maar het zou anders kunnen. Ik merk dat ik bij een aantal mensen over alles kan en mag praten wat mij bezighoudt. En ja, daar zit ook het omgaan met mijn aandoening bij. Wanneer ik dit kan doen, kan ik een stuk meer ontspannen bij deze mensen. Ik ervaar dan veel meer dat ik mezelf kan zijn. Ik ben ook iemand die dit gegeven aan (vrijwel) iedereen vertelt en als mensen daar vervelend op reageren dan vermijd ik ze. Want ik schaam mij niet voor mijn aandoening! Mensen hebben het ook ‘normaal’ over de griep. Dus waarom niet over psychose? Eigenlijk is dat net zoiets als een griep... een hersengriep. Ik denk dat stigma vooral komt doordat veel mensen niet bekend zijn met (het hebben van) een psychische aandoening. Daarom zou het meer bekend maken hiervan de remedie kunnen zijn. Ik denk dat verschillende organisaties, waaronder het Fonds Psychische Gezondheid en Samen Sterk Tegen Stigma, hier al mee bezig zijn. En ik denk dat jij en ik daar ook wat aan kunnen doen.

Omdat veel mensen mij goed behandeld hebben, heb ik een stuk zelfvertrouwen gekregen of terug verworven. Ik schaam mij mede hierdoor totaal niet meer voor het feit dat ik psychosegevoelig ben, en zelfs al psychosen gehad heb. In mijn hoofd behandel ik het net als het hebben van de griep, en daar schaamt iemand zich toch ook niet voor! Dus waarom zou ik mij schamen voor mijn aandoening? Wat veel belangrijker is, is of je normaal en met respect met jezelf en anderen omgaat. Dit staat los van welke aandoening dan ook. Daarom denk ik dat ook de mensen met deze aandoening een aandeel kunnen hebben in de strijd tegen stigma. Gewoon, door te delen. En er gewoon over te doen. Je er niet voor te schamen. Ik denk dat als veel mensen dit gaan doen, dat steeds meer mensen bekend worden hiermee en dat daardoor langzaam het stigma zal verdwijnen. Ook misschien belangrijk om toe te voegen, is dat mensen met een psychische aandoening in sommige gevallen niet kunnen werken en daardoor geen geld kunnen verdienen. Misschien is dit wel de belangrijkste reden voor stigma(?). Echter als je van jezelf houdt en accepteert dat je dit hebt, misschien zelfs wel volledig omarmt, dan weet je je weg wel te vinden in de ‘buitenwereld’. Mensen kunnen ziek zijn. En uiteindelijk draait de wereld niet om geld, maar om liefde!

I

n het voorjaar van 2010 is een groepje wandelaars vanuit het beschermd wonen project de Tille gestart met een cursus Nordic Walking. Na het behalen van het diploma werd er flink gewandeld! Er vormden zich gaandeweg meer wandelgroepen en inmiddels zijn er ongeveer 40 wandelaars (cliënten en vrijwilligers) met en zonder stokken. Op maandagavond 24 maart is er aandacht besteed aan het 1e lustrum van de Lentis Wandelgroepen Uithuizen in De Tille. Na de koffie met gebak en het vertonen van foto’s van diverse wandelevenementen is de hele groep op de foto gezet. Daarna is er uiteraard nog gewandeld. Er werd de afgelopen 5 jaar meegedaan aan o.a. de Lentiswandeldagen (Uithuizen, Groningen, Zuidlaren), de Klein Vaatwater wandeltocht op Ameland (10 en 20 km), de 3 Provinciënwandeltocht in Bakkeveen (20 km) en voor de dames: de Vrouwen Loop&lifestyle dag in Uithuizen. Er zijn inmiddels heel wat medailles bij elkaar gewandeld. In september start het wandelfestival Tocht om de Noord, dé culturele ontdekkingstocht van Nederland. Peter Velthuis, organisator van  de Tocht om de Noord was bij onze

foto: Kor Groenewoud

feestelijke bijeenkomst in de Tille aanwezig en gaf een kleine powerpointpresentatie. Hij had een verrassing in petto: iedereen die voor de 5e keer meeloopt als Lentis-deelnemer, krijgt een bijzondere speld uitgereikt. Dit jaar komen hiervoor de eerste kandidaten in aanmerking.  Het meedoen aan De Tocht om de Noord is natuurlijk altijd hét toppunt van het (wandel)jaar. Daar doen we het voor. Hier wordt echt naar toe geleefd. Het zijn twee feel good dagen. Het is echt een dagje uit: meedoen aan zo’n groot evenement met muziek, theater, marktjes, lekkere hapjes onderweg, foto’s, elkaar ondersteunen als het even moeilijk gaat, en dan de finish! Voor wie? Het is voor cliënten van Lentis. Je hoeft geen bepaalde diagnose of indicatie te hebben. Je doet mee op vrijwillige basis omdat het je leuk lijkt.  Meedoen? Bel dan met Lily Dobma van Fact Uithuizen (0595-437888), die dan eerst even een kleine kennismaking doet en wat uitleg kan geven. De eerstvolgende wandeling is de LentisWandeldag op 25 juni a.s. in Winschoten.

Ik ben van mening dat als mensen meer ervaring hebben met mensen met psychosegevoeligheid of meer afweten van wat een psychotische aandoening inhoudt, als er meer bekendheid komt over dit onderwerp, dan maakt ‘bekend’ wellicht tot ‘bemind’? Diana van Landeghem, ambassadeur Fonds Psychische Gezondheid

foolcolor 34

foolcolor 35

Dag jonkje gaat het goed met je? Is het koud daar boven die zee? Kun je je warmen aan de branding? Ik zag een sneeuwvlok die leek op jou. De knoppen vriezen hun koppen af en in mijn hoofd mist het van jewelste. Je broertje zegt hoi en hoera. De wind blaast je kaarsjes uit. Lianne van Gemert www.dichtbijmij.nl

foolcolor 36