Verlies, verdriet, rouw

Verlies, verdriet, rouw Materiaal voor kinderen, jongeren, schoolpersoneel en begeleiders

Het materiaal is beschikbaar in onze infotheek. De catalogus vind je online (link op www.vclbleuven.be> in de kijker). Met dit materiaal kunnen CLB-medewerkers een rouwkoffer samenstellen die aangepast is aan de noden die zich voordoen.

Informatief: voor begeleiders, leerkrachten, ouders, … doelgroep

PSF/

□

Documentatiemap. Verlies, verdriet, rouw Inhoudspagina vooraan in de map

□

Als de dood voor de dood op school. Verlies en verdriet in theorie en praktijk op de basisschool. Leefsleutels. De dood hoort bij het leven, dat weten we wel. Maar hoe we ermee omgaan, weten we niet altijd. Ook kinderen rouwen, niet enkel bij het verlies van een dierbaar iemand, maar ook door een echtscheiding, verandering van school of door het verlies van een knuffel. Dit themadossier biedt theoretische achtergronden, ideeën rond de begeleidershouding en activiteiten voor kinderen van de eerste kleuterklas tot en met het zesde leerjaar over dood en rouw, verlies en verdriet. (2002)

BaO

□

Ruimte voor verdriet. Omgaan met kinderen in verliessituaties. E. Verliefde & R. Fiddelaers-Jaspers In een vertrouwde en veilige omgeving zoals thuis of op school kan een volwassene het kind uitnodigen om stil te staan bij het gemis. Ruimte voor verdriet geeft een leidraad welke woorden te gebruiken, hoe om te gaan met gevoelens en gedachten, hoe het kind door de verwerking heen te begeleiden. (2005)

BaO

Versie 20 september 2013

code infotheek

VERLIES/ 1 PSF/ VERLIES/ 2

PSF/ VERLIES/ 3

□

Kinderen helpen bij verlies. Manu Keirse Dit is een wegwijzer bij het omgaan met rouw en verdriet bij kinderen. Het is een gids voor ouders, leerkrachten en begeleiders van kinderen. (2008)

BaO

PSF/

SO

VERLIES/ 4

□

Doodnormaal. Verdriet en rouw bij leerlingen. R. Fiddelaers-Jaspers Is er een goed klimaat voor de opvang van verdriet en rouw? Hoe gaat de leraar zelf om met verdriet en wat betekent dat voor de begeleiding van leerlingen met verdriet? 'Doodnormaal?' biedt een kader om met dergelijke vragen adequaat om te kunnen gaan binnen de school. Behalve een toelichting van de achtergronden van rouwprocessen bij jongeren bevat het een volledig uitgewerkt draaiboek. (1996)

BaO

PSF/ VERLIES/ 9

□

Nu jij er niet meer bent. Rouwen met kinderen en tieners. Claire vanden Abbeele Wat doe je als ouder of als leerkracht als een van de ouders van een kind overlijdt? Een broer of een zus? Oma of opa? Een vriendje of vriendinnetje? Hoe breng je het slechte nieuws? Hoe help je en troost je dan het kind? Dit boek wil een leidraad zijn voor al wie door de omstandigheden gedwongen wordt te rouwen met kinderen en tieners. (2005)

BaO

□

Door het zure heen. Netwerk voor pastoraal met jongeren Deze werkmap reikt inzichten en praktische informatie aan over hoe kinderen en jongeren - in jeugdbewegingen, maar ook in andere organisaties waar met en voor jongeren gewerkt wordt - kunnen omgaan met verlies, afscheid en rouw. De map is ingedeeld per leeftijdscategorie en bevat ook heel wat werkmateriaal. (2004)

SO

PSF/ VERLIES/ 7

□

Rouwen op school. Jongeren begeleiden in hun omgang met de dood. Habraken, M. Dit boek biedt werkvormen en didactische materialen, mogelijke draaiboeken bij overlijden, inzicht in het rouwproces bij jongeren; een houvast waarop leerkrachten en al wie met rouwende jongeren in contact komt, kunnen terugvallen in dit moeilijke proces. Het boek bevat ook een uitgebreide lijst met boeken, films, muziek… (2011)

SO

PSF/ VERLIES/ 8

SO

SO

PSF/ VERLIES/ 6

2

□

De rouwende school. Handboek voor kinderopvang, primair en voortgezet onderwijs en mbo. R. Fiddelaers-Jaspers Dit praktische boek bevat een protocol, een checklist, werkvormen en informatie over in te zetten middelen bij plotseling verlies. Wat het boek bijzonder maakt, is dat deze feitelijke informatie doorweven is met voorbeelden uit de dagelijkse praktijk. (2011)

BaO

□

Troost in wanhoop. Educatief pakket mbt de leefwereld van jongeren. Provincie West-Vlaanderen Dit educatief pakket bevat naast algemene informatie over rouw specifieke duiding over rouw bij jongeren. Daarnaast bieden enkel draaiboeken houvast in crisimomenten en komen in deel 3 suggesties en doe-ideeën aan bod. (2010)

SO

PSF/ VERLIES/ 10

□

Kinderen helpen na een schokkende gebeurtenis. Slachtofferhulp & Steunpunt algemeen welzijnswerk. Getuige zijn van een misdrijf, inbraak, overlijden door ongeval, een ouder die zich van het leven berooft en nog vele andere. Dit boek wil een gids zijn voor volwassenen die kinderen in deze situaties begeleiden. In het eerste deel beschrijven de auteurs hoe kinderen reageren op schokkende gebeurtenissen en hoe zij die proberen te verwerken. Het tweede deel geeft dan creatieve werkvormen om zelf uit te proberen. (niet meer in handel te verkrijgen, kan gedownload worden van website www.steunpunt.be) (2003)

BaO

Deel 1:

SO

PSF/ VERLIES/ 11

Groeien na verlies. Netwerk palliatieve zorg OostVlaanderen. In een aantal hoofdstukken reikt het werkpakket kapstokken aan die leerkrachten in staat stellen om adequaat om te gaan met acute verliessituaties: algemene informatie over rouw; zelfdoding; draaiboeken; suggesties voor in de klas; nazorg. Een bijkomend hoofdstuk handelt over rouw vanuit verschillende invalshoeken.

BaO

SO

PSF/ VERLIES/ 5

Deel 2:: PSF/V ERLIES/1 2

SO

PSF/ VERLIES/ 13

(2005)

□

Soms dan moet ik even huilen. Met kinderen en jongeren werken rond afscheid. Lessuggesties voor basis- en secundair onderwijs. Gommeren, N. & Plichart, I. Verhuizen, de dood van een huisdier, een vriend die ongeneeslijk ziek wordt, een familielid dat sterft... Deze lesmap bevat een grote variëteit aan lesonderwerpen en lessuggesties rond verdrietervaringen en afscheid nemen, voor leerlingen van de kleuterschool tot de laatste graad secundair onderwijs. Elke les is opgebouwd rond een

BaO SO

PSF/ VERLIES/ 14

3

tekst, een boek of een film. De teksten of film dienen ook als uitgangspunt om individueel verdriet en persoonlijke gevoelens in een breder kader te plaatsen, een aanzet tot verwerking te geven. (2005)

□

□

Moet ik nu huilen? Serie Afscheid nemen. Riet Fiddelaers-Jaspers & Martine Delfos Hoe kun je kinderen en jongeren met autisme begeleiden bij een overlijden? Dit boek geeft uitleg over autisme en autistische stoornissen en gaat in op wat dood en rouw voor kinderen en jongeren met autisme betekent. Hoe informeer je hen? En hoe betrek je hen bij de gebeurtenissen en rituelen? Het boek is bedoeld om ouders, verzorgers, leerkrachten en andere betrokkenen bij die begeleiding te helpen. (2008)

Afscheid voor altijd - deel 1: boeken voor kleuters, kinderen en jongeren rond rouwen, verdriet en omgaan met verlieservaringen. M. Cammaert & M. Marissen. Leesweb Deze keuzelijst bevat een selectie recente boeken voor kinderen en jongeren rond het thema. Zowel fictieboeken en poëziebundels als informatieve boeken worden besproken. De lijst bevat ook een inhoudelijk gevarieerd aanbod: de situatie waarin het hoofdpersonage met de dood geconfronteerd wordt en de mate van emotionele betrokkenheid worden in de geselecteerde boeken op diverse wijze behandeld. (2004)

BaO SO

BaO SO

PSF/ VERLIES/ 15

PSF/ VERLIES/ 16

4

Informatieve jongeren

boeken,

werkboeken

voor

kinderen,

□

Weg van mij. R. Fiddelaers-Jaspers De omgeving is vaak geneigd om kinderen te beschermen en hen niet volledig in te lichten. Toch is het belangrijk dat ze weten wat zelfdoding is en wat er is gebeurd. Ze moeten ergens met hun vragen en gevoelens terecht kunnen. Ze moeten het gevoel krijgen dat ze niet de enigen zijn die dit meemaken. Dit werkboek helpt kinderen om er, ook praktisch, mee bezig te zijn. Het biedt volwassenen een houvast om er met ze over te praten. (2007)

BaO

PSF/ VERLIE S/18

□

Het boek van de troost. Kolet Janssen In vier hoofdstukken (afscheid en verlies, afscheid van het leven, na de dood, geluk en troost) worden alle aspecten van verdriet en troost uit de doeken gedaan. Er wordt stilgestaan bij de kleine verdrietjes van elke dag (bv. speelgoed dat kwijtraakt), maar ook groot verdriet (bv. verlies van een ouder) krijgt een plaats. Vanaf ca. 10 jaar (2007)

BaO

PSF/ VERLIE S/19

□

Mijn herinneringsboek. Claire Vanden Abbeele Dit boek bevat tal van oefeningen en opdrachten die jong en oud aanzetten om te tekenen, te schilderen, foto’s te kleven, te schrijven … Het is een doeboek dat vooral gericht is op kinderen met een verlieservaring. (2002)

BaO

□

Wat nooit verloren gaat. Dagboek voor jongeren over sterven en leven. Leefsleutels vzw Dit boek is een persoonlijk dagboek voor jongeren wiens leven doorkruist werd door de dood van een dierbare, een vriend(in), broer of zus, ouder, grootouder, of wie dan ook… Het boek wil rust brengen, helpen in het zoeken naar steun en houvast, de weg wijzen door het land van rouw. (2004)

SO

PSF/ VERLIE S/20

□

Verder zonder jou. Jongeren over de dood van iemand die ze lief is. Daan Westerink 28 jongeren vertellen over hun leven na de dood van hun broer, zus, vader, moeder of grootouder. Ze vertellen hoe binnen hun omgeving, vrienden- en familiekring en op school op die dood werd gereageerd. Ook geven zij tips hoe je om kunt gaan met jongeren die een dierbare verliezen. Verder zonder jou is het eerste boek waarin alleen jongeren zelf aan het woord komen. (2012)

SO

PSF/ VERLIE S/21

SO

SO

PSF/ VERLIE S/37

5

□

Over leven en dood. Een boek voor jongeren over afscheid nemen en loslaten. Marja Baseler Jongeren hebben het vaak extra moeilijk. Meer dan kinderen en volwassenen hebben jongeren de neiging om voor pijn en verdriet weg te lopen. Wat gebeurt er allemaal voorafgaande aan en tijdens een begrafenis en crematie? Hoe verloopt een rouwproces? Op deze, en vele andere vragen geeft dit boek antwoord. Het geeft jonge mensen waardevolle tips om deze verdrietige periode in hun leven door te komen. De vele praktische oefeningen kunnen hen helpen om het afscheid te verwerken en weer te genieten van dingen. (2010)

SO

PSF/ VERLIE S/22

BaO

PSF/ VERLIES/ 23

PSF/ VERLIES/ 24

Teksten/gedichten

□

Als ik aan je denk moet ik huilen. Ina Sipkes de Smit Een boekje vol mooie gedichtjes voor kinderen die iemand verloren zijn. (2005)

□

Ik krijg tranen in mijn ogen als ik aan je denk. Ineke Van Essen Het boek is gebaseerd op interviews met dertig kinderen tussen 6 en 12 jaar die hun vader of hun moeder verloren hebben. Hun gedachten, gevoelens, angsten en wensen staan centraal. Het boek nodigt uit je eigen gedachten te vormen en eigen gevoelens te verwoorden. (2007)

BaO

□

Als vlinders Emmerik

BaO

spreken

konden.

Yvonne

Van

SO

SO

PSF/ VERLIES/ 25

Wat gaat er in een kind om als een klasgenootje sterft. Of een kind verliest een broer of zus, misschien een vader of moeder of opa of oma! In korte, eenvoudige teksten maakt Yvonne de rouw voor kinderen bespreekbaar. Ze zoekt naar lichtpuntjes, naar woorden voor verder dan dood. Houd je verdriet niet vast, zegt ze, praat erover (2010)

□

Sterrenkaartjes. Daisy Luiten Sterrenkaartjes zijn herinneringskaartjes om dierbare en fijne herinneringen op te halen na het overlijden van iemand van wie je houdt. Dit kan alleen, of samen met familie en vrienden. Dit kan waardevolle momenten opleveren.

BaO SO

PSF/ VERLIES/ 26

6

Sterrenkaartjes zorgen voor nieuwe gespreksstof. (2012)

□

Ons doosje. Opvoedingswinkel De Opvoedingswinkels van Leuven en Brussel ontwikkelden in samenwerking met het Agentschap Jongerenwelzijn ‘Ons doosje’. ‘Ons doosje’ wordt samen met een DVD meegegeven aan gezinnen, families in overgangsfases met de bedoeling om ouders en kinderen samen inspiratie te bieden om op een zeer concrete manier een overgang rustig(er) te laten verlopen. Tevens kan ‘Ons doosje’ een ‘niet-talige’ werkvorm zijn die daardoor ook toegankelijk is voor specifieke doelgroepen.

□

Vingerafdruk van verdriet. Woorden van bemoediging. Manu-Keirse Vingerafdruk is geen boek over dood. Het is een boek over leven, over het emotionele leven van iemand die wordt geconfronteerd met het verlies van een dierbaar iemand. Het is niet bedoeld om in één keer uit te lezen, of om eenmaal te lezen en weg te leggen, maar om telkens weer ter hand te nemen. (2012)

BaO SO

PSF/ VERLIES/ 27

PSF/ VERLIES/ 28

Prentenboeken (kleuters)

□

Dag Manon, daaaag. Ellen Beukema In dit boekje worden gebeurtenissen en emoties beschreven vanuit Laura, zelf nog maar een kind, rondom de geboorte en het overlijden van haar zusje. Vanaf ca. 3 jaar. (2005)

KO

PSF/ VERLIES/ 29

□

Kikker en het vogeltje. Max Velthuijs Kikker heeft een vogeltje gevonden. Hij haalt Varkentje erbij en ook Eend en Haas voegen zich bij het gezelschap. De laatste stelt vast dat het vogeltje dood is en filosofeert: 'Iedereen gaat dood'. Vanaf ca. 4 jaar. (2003)

KO

PSF/ VERLIES/ 30

□

Rikki en de eekhoorn. Guido van Genechten Het konijntje Rikki, dat als een jongetje wordt neergezet, zoekt in de herfst in het bos naar kastanjes. Onder de struiken vindt hij een eekhoorn die niet beweegt. Rikki haalt zijn vriendinnetje erbij, omdat hij het niet vertrouwt. Samen nemen ze de eekhoorn mee naar Rikki's huis waar mama uitlegt wat er aan de hand is. Vanaf ca. 4 jaar.

KO

PSF/ VERLIES/ 31

7

(2010)

□

De visjes van océane. Nathalie Slosse Kinderen hebben recht op de waarheid, maar is die niet te hard als het om zelfdoding gaat? Hoe praat je met jonge kinderen over dit onderwerp in het algemeen of wanneer ze er rechtstreeks mee worden geconfronteerd? Dit prentenboek helpt om zelfdoding bespreekbaar te maken. (2 tot 5 jaar) (2011)

KO

PSF/ VERLIES/ 32

□

Het wolkenhuis. Hetty van de Donk Het boek is een praktisch hulpmiddel om aan zeer jonge kinderen uit te leggen wat het betekent als hun papa of mama doodgaat. De mooie illustraties ondersteunen het verhaal. De kleinkinderen van Hetty geloven dat hun mama een engel is en in een Wolkenhuis woont maar in het boek is ruimte voor een andere invulling. Kinderen hebben daar zo hun eigen ideeën over. (0 tot 6 jaar) (2013)

KO

PSF/ VERLIES/ 33

□

Grote boom is ziek. Nathalie Slosse Wanneer de dokter houtwormpjes ontdekt onder de schors van Grote Boom, wordt zijn wereldje helemaal op z'n kop gezet... Dit verhaal laat de jongste kinderen kennismaken met een lotgenootje, wanneer iemand in hun omgeving getroffen wordt door een levensbedreigende ziekte. Met Snuiters doe-ideetjes op het einde van het boek kunnen jonge kinderen onder begeleiding actief aan de slag om hun emoties te verwerken. 5+ (2009)

KO

PSF/ VERLIES/ 34

Toverdruppels. Nathalie Slosse Snuiter is verdrietig, want zijn vriend Grote Boom is ziek. Als hij begint te huilen, verschijnt de Tranenfee. Zij vangt zijn tranen op in een flesje. In haar tas zitten nog meer flesjes, voor de andere dieren in het bos. Want als je huilt omdat je van binnen pijn hebt, komen er toverdruppels. En daar kan de Tranenfee iets heel bijzonders mee. Een vertederend verhaal met herkenbare situaties en wijsheid op kindermaat. Met de schatkist vol spelletjes en knutselopdrachtjes van de Tranenfee, achter in het boek, hoeft niemand nog bang te zijn voor kinderverdriet en tranen. (2012)

KO

□

PSF/ VERLIES/ 35 (handleidi ng)

PSF/ VERLIES/ 36

8