BA9 Filmen in postliberaal Latijns-Amerika
Docenten: Periode: Toelatingseis:
Tijd:
Dr. Arij Ouweneel, Christien Klaufus en Pitou van Dijck vanaf 9 mei a.s. [synchroon aan het Latijns-Amerikaans filmfestival in Utrecht (LAFF)] geen
Cursusdagen op LAFF: 9, 10, 11, en 12 mei; en op CEDLA: 16, 23 en 30 mei en 6 juni.
De cursus begint op 9 mei, in Utrecht, 15:30, voorafgaand aan de Argentijnse film Tiempos menos modernos.* Er zijn twee varianten: een kort programma op het LAFF [9, 10, 11, en 12 mei] en een lang programma dat volgt op het korte programma met extra colleges op CEDLA op 16, 23 en 30 mei en op 6 juni.
Dit is het programma: Do 09 mei Vr 10 mei Za 11 mei Zo 12 mei Do 16 mei Do 23 mei Do 30 mei Do 6 juni LHC =
CEDLA
taken:
toegang
LHC 15:30 LHC 15:30 LHC 15:30 LHC 15:30 CEDLA 11:00 CEDLA 11:00 CEDLA 11:00 CEDLA 11:00
Focus: Forever Young Tiempos menos modernos (2011) Focus: Political Scars No (2012) Focus: Art = Power Violeta se fue a los cielos (2011) Focus: The Winner Takes It All La rabia (2008) Spreken tot de Burger: Film en propaganda in Ecuador De waarde van de theorie: Reflectie op filmkritiek en filmbeleving De cyclische vertelling: Her-schepping van een oude vertelwijze Een weg komt nooit alleen: Filmen in de Amazone
Louis Hartlooper Complex Tolsteegbrug 1 (Ledig Erf) 3511 ZN Utrecht 030-2320450 Keizersgracht 397 1016 EK Amsterdam 020-5253498
Korte én lange programma
Arij Ouweneel Arij Ouweneel Arij Ouweneel Arij Ouweneel Christien Klaufus Arij Ouweneel Arij Ouweneel Pitou van Dijck
Dit zijn colleges van 30 minuten plus aansluitend de film. De film duurt soms twee uur.
film + 30 min film + 30 min film + 30 min film + 30 min max. 3 uur max. 3 uur max. 3 uur max. 3 uur
Dit zijn hoorcolleges van maximaal drie uur, maar wellicht korter. Er wordt wel filmmateriaal getoond, maar niet een volledige film.
Het schrijven van vier recensies en deze per email inleveren bij de docent [of schriftelijk opsturen naar CEDLA, Keizersgracht 397, 1016 EK Amsterdam]. Deze opdracht geldt dus voor iedere cursist; en het gaat om de vier boven genoemde LAFF films. Lange programma Voor de cursisten van het lange programma geldt: Een paper schrijven op basis van de hoorcolleges én de literatuur [die moeten in de paper herkenbaar zijn] over een keuzefilm; de “onderzoeksvragen” voor de paper komen dus nadrukkelijk uit de colleges en de literatuur. Dit is het bericht van LAFF: Het LAFF zorgt ervoor dat er kaarten voor de studenten van het lange programma gereserveerd worden aan de kassa van het LHC onder de naam CEDLA. CEDLA stuurt uiterlijk 6 mei een namenlijst zodat ze bij de kassa weten voor wie de kaarten bestemd zijn. “De studenten ontvangen voor iedere film een apart kaartje. Dit kunnen ze in een keer ophalen bij de kassa.” keuzefilm: Gekozen moet worden uit een van de andere films die LAFF vertoont in het “focus” programma: dus keuze maken uit onderstaande lijst.
Keuzefilms:
8 mei LAFF in Focus: Outcasts Er net niet helemaal bij horen, maar wel willen. Niet geaccepteerd worden in een groep of gemeenschap, of buitengesloten worden vanwege een tekortkoming of het verschil in sociale klasse. Buitenbeentjes zijn er in alle soorten en maten. Een interessant cinematografisch middel om de kijker te confronteren met zijn eigen vooroordelen of om kritiek te uiten op de maatschappij. Op deze dag de focusfilm Déspues de Lucía, een gruwelijk voorbeeld van hoe iemand door een groep wordt buitengesloten. In Sofía y el Terco is Sofía een buitenbeentje, maar ook de film zelf is een nieuweling in de Colombiaanse filmtraditie. In Las Cosas como son geven buitenstaanders vorm aan de realiteit binnen de film. Zo ook bij Beauty waarin een eenzame indígena hard probeert vast te houden aan haar eigen identiteit. • 16:15 Las Cosas como son + intro over buitenbeentjes in film door Pablo Decock, Radboud Universiteit • 17:00 Beauty + intro door Elisabeth Rasch over de identiteit van de indígena (in English) • 19:30 Sofía y el terco + intro over new Colombian cinema door Amarens Greidanus (in English) • 20:00 Déspues de Lucía + Q&A regisseur Michel Franco 9 mei LAFF in Focus: Forever Young Jarenlang domineerden adolescenten met hun vraagstukken de Latijns-Amerikaanse cinema. De laatste tijd nemen opvallend veel 50-plussers het roer over. Wat zegt deze onderwerpkeuze over de hedendaagse Latijns-Amerikaanse cinema? Of over de ouderen van vandaag de dag? De overheersende boodschap lijkt: niks oud en verstokt, maar Forever Young. Op deze dag de film in focus El Muerto y ser feliz, met stervende ex-huurmoordenaar Santos die het ouder worden niet kan accepteren en het avontuur aangaat. Verder vertelt Diego Gutierrez het schrijnende liefdesverhaal over zijn ouders in Partes de una Familia. Todavía el Amor brengt openhartige seksverhalen van pensionadas. In de openlucht tenslotte het muzikale en humoristische Lágrimas Negras, waar gepensioneerde bandleden nog één keer op tour gaan. • 15:00 Todavía el amor • 19:00 Partes de una familia + Q&A met regisseur Diego Gutiérrez • 20:00 El muerto y ser feliz + Q&A met regisseur Javier Rebollo • 21:30 Lágrimas Negras – openluchtvoorstelling 10 mei LAFF in Focus: Political Scars Latijns-Amerika kent een roerige geschiedenis die grotendeels gekleurd is door dictaturen, paramilitairen, terroristische groeperingen en coups. De littekens die hierdoor achtergelaten worden, roept vele filmmakers op deze geschiedenis te verbeelden. De manier waarop verschilt per land; in sommige landen wordt middels de nationale cinema openlijk het dictatoriale verleden getoond, in andere landen is men voorzichtiger met het bekritiseren van het recente verleden en zoekt men
naar creatieve oplossingen om thema’s aan de kaak te stellen. In de focusfilm Infancia Clandestina verbeeldt de regisseur zijn eigen politieke littekens in een semi-autobiografisch verhaal over zijn clandestiene jeugd. In Carne de Perro raakt een exmilitair in de knoop met zichzelf en in Una Noche ontvluchten drie Cubaanse tieners de heersende maatschappij. • 13:00 Carne de Perro + intro door Peter Verstraten, Universiteit Leiden en Q&A met regisseur Adrián Solar • 18:45 Una Noche + debat met Amnesty en Q&A met regisseur Lucy Mulloy • 20:00 Infancia Clandestina + Q&A met acteur Ernesto Alterio 11 mei LAFF in Focus: Art = Power
[Powered by Hivos] Kunst is sinds mensenheugenis een vorm van expressie die krachtiger kan zijn dan welk wapen dan ook. Ook in LatijnsAmerika zijn verschillende kunstvormen vaak ingezet als tegengeluid tegenover het heersende regime. Als kritiek niet wordt geaccepteerd, dan is kunst een krachtig middel om uiting te geven aan je mening. De film in focus is Juan de los Muertos, een tropische zombiefilm met een creatieve kritiek op de maatschappij. De themafilm Gimme the Power vertelt hoe muziek in Mexico tegen de heersende macht aanschopt, de documentaire Granito is zelf hét bewijs hoe krachtig het wapen “film” kan zijn. Kunst en cultuur spelen een vitale rol bij de opbouw van een democratische maatschappij. Ontwikkelingsorganisatie Hivos steunt wereldwijd onafhankelijke initiatieven die de creativiteit stimuleren en ruimte creëren voor dialoog. Op deze manier geeft Hivos mensen een stem. • 16:30 Granito + intro en debat door NALACS • 18:00 Gimme the power + intro door Tanja Lubbers, Hivos • 20:00 Juan de los muertos + intro & Q&A met producent Alejandro González Tovar 12 mei LAFF in Focus: The Winner Takes It All Het LAFF sluit af met alleen maar winnaars, publiekslievelingen en de meest indrukwekkende films. Niet alleen is er de award ceremony met de uitreiking van de Latin Angel Awards en de Hivos Audience awards, ook presenteren professionals uit het vak hun favoriete films in Critics’ Choice. • 13:00 Critics’ Choice: Garage Olimpo + intro Dana Linssen • 18:00 Critics’ Choice: Tony Manero + intro Ronald Rovers • 20:30 Critics’ Choice: El Mariachi + intro Berend Jan Bockting
Uitgangspunten voor de lange cursus:
Onderstaande informatie is al eerder doorgegeven. Het kan geen kwaad alle informatie bij elkaar te hebben. Beschrijving “Dit is niet meer van deze tijd.” Kent u die uitdrukking:? Je hoort het vooral als er neoliberale doeleinden verwezenlijkt moeten worden. De banken de vrije hand geven heet “progressieve hervormingen”, het instellen van kantoortuinen heet een “efficiency-slag”. In Latijns-Amerika
zijn ze toe aan een post-liberale aanpak van de economie, het sociale leven en de politiek. Wat heeft het neoliberalisme gebracht? Soms is het neoliberale model met militair geweld ingevoerd, elders werden financiële herstructureringsprogramma’s afgedwongen door het internationale bankwezen, de mondialisering lijkt sluipend door te breken. Op het bewegende beeld uit Latijns-
Amerika wordt daarover nu gereflecteerd. Speelfilms, documentaires, YouTube home-movies, en dergelijke worden gebruikt om de problemen van het neoliberalisme aan de kaak te stellen of de komst van het postliberalisme te vieren. En dat in een tijd waarin de contemporaine Latijns-Amerikaanse film bevindt zich in een bloeiperiode. Onze landgenoot Paul Verhoeven, die werkt aan een film over drugsgeweld in Mexico, sprak onlangs zijn bewondering uit over Latijns-Amerikaanse producties: “Die gaan tenminste over het leven. Veel inspirerender dan alles wat ik de laatste tijd in Amerika gezien heb. Dat is allemaal fantasie, gaat nauwelijks over het leven.” Het “leven” waarover Verhoeven spreekt analyseren we in deze cursus voornamelijk aan de hand van de interacties tussen de personages die we op het scherm waarnemen. Uitgangspunt is een brede vraag: Wat doen de personages in specifieke gevallen? En waarom? De cursus loopt synchroon aan het LatijnsAmerikaans Filmfestival (LAFF) in Utrecht. Elke dag van het festival staat in een bepaald teken, waardoor vanuit dat focus op de personages wordt ingezoomd: buitenbeentjes, ouderen, mensen met een politiek litteken, favorieten van de filmkritiek. In de meeste gevallen worstelen deze personages met de gevolgen van het neoliberalisme. De (korte) hoorcolleges op het LAFF stippen deze thema’s aan, gekoppeld aan een film en uitgaande Programma Do. Tiempos menos modernos 9 mei 30 min Vr. No 10 mei 30 min
van de interacties. Na afloop wordt van de cursist een bespreking van de vier films verwacht, in de vorm van een bespiegeling over de interacties tussen de hoofdpersonen. Werkvorm/toetsing De deelnemers aan de cursus schrijven eerst korte besprekingen op basis van de vier voornoemde LAFF films. De besprekingen worden schriftelijk bij de docent ingeleverd en daarna eveneens schriftelijk beoordeeld. De deelnemers analyseren vervolgens een film naar keuze uit het LAFF bestand, lezen de bijbehorende literatuur, volgen de hoorcolleges, en verwerken dit alles in een eigen filmanalyse. Van de film wordt een segmentatie gemaakt, waarmee thema’s worden geïdentificeerd. Eén van de thema’s wordt met behulp van literatuurstudie uitgewerkt tot een werkstuk. De cursus levert de deelnemer bij succesvolle afronding 6 ECs aan studiepunten op. Beoordeling vindt plaats op basis van vier LAFF filmbesprekingen (20%; 1 studiepunt), een filmsegmentatie (20%; 1 studiepunt) en het werkstuk (60%, 4 studiepunten; 400 bladzijden extra literatuur). Het werkstuk telt 5000 woorden maximaal, exclusief segmentatie, inhoudsopgave, en literatuurlijst. Het referentiesysteem wordt overgenomen van een van de verplichte boeken.
Argentinië, 2011 Simón Franco
Focus: ouderen
Chili, 2012 Pablo Larraín
Focus: littekens
Za. 11 mei 30 min
Violeta Se Fue a los Cielos
Chili, 2011 Andrés Wood
Focus: cultureel activisme
Zo 12 mei 30 min
La rabia
Argentinië, 2008 Albertina Carri
Focus: favorites
Do. 16 mei 11-14
Spreken tot de burger: film en propaganda in Ecuador Na een decennium van grote politieke instabiliteit en economische neergang lijkt Ecuador vanaf 2007 een stabielere koers te zijn gaan varen. President Rafael Correa heeft van de kiezers in totaal tien jaar de tijd gekregen om zijn plannen voor nationale ontwikkeling, samengevat in het lemma Buen Vivir (collectief welzijn), in de praktijk te brengen. Eén van de instrumenten om zijn benadering kracht bij te zetten, is een geoliede PR machine die rechtstreeks met het volk communiceert. Het portret van Correa als een linkse dictator, dat de westerse media van hem neerzetten, probeert hij te kantelen door op zijn beurt via de media het Ecuadoraanse model te presenteren als een politiek alternatief voor het door crisis geteisterde Europa. De documentaire Ecuador desde Afuera (2012, Secretaría Nacional de Comunicación) bijvoorbeeld, is een actuele online propagandafilm, waarin getoond wordt hoe buitenlandse experts hun waardering uitspreken voor het Ecuadoriaanse Buen Vivir model. De film toont op haar beurt fragmenten uit de Griekse documentaire Debtocracy (2011), waarin wordt voorgesteld om de Griekse schuldenlast te verminderen door het voorbeeld van de Ecuador te volgen. Het propagandaoffensief lijkt vruchten af te werpen: in de Britse krant The Guardian verschijnen, ondanks de patstelling rondom Julian Assange, de laatste tijd opvallend positieve berichten over Ecuador. In dit college wordt
Oude Indiaan mag eindelijk telenovelas kijken … en zijn wereld stort in als Canadezen zijn land willen hebben. Een reclamecampagne brengt Chilenen ertoe tegen Pinochet te stemmen. Maar waarom zit het vingertje van Lagos niet in de film? Violeta Parra ging ten hemel varen. De uitvindster van het nieuwe Chileense volkslied leed aan depressies en kon moeilijk kiezen in het leven. Laat zien dat het platteland gewelddadig is en geen voorbeeld mag zijn voor het leven, zoals de militairen hoopten. Dr. Christien Klaufus CEDLA
Do. 23 mei 11-14
Do. 30 mei 11-14
Do. 6 juni 11-14
aandacht besteed aan de documentairefilm als politiek instrument in postneoliberaal Ecuador. De waarde van de theorie: reflectie op filmkritiek en filmbeleving Filmmakers zitten gewoonlijk vast in een stramien dat door de samenleving wordt aangeboden, soms opgelegd. Elke samenleving heeft er verschillende. Zo’n stramien is een cultural resource, een “hulpbron” die als het ware voor het grijpen ligt: een filmmaker kiest een stramien uit het aanwezige aanbod. In het Westen wordt daarbij opvallend vaak een stramien gekozen dat is geworteld in een oude Romantische theorie: de psychoanalyse. Telkens opnieuw wordt het gedrag van personages “verklaard” ― zowel door de filmmaker als door de filmcriticus ― vanuit een “onderbewust verlangen” of een “jeugdzonde”. Moderne psychologie heeft aangetoond dat dit flauwekul is. Opmerkelijk genoeg zijn er weinig Latijns-Amerikaanse filmers die met de psychoanalyse werken. Wat zijn dan hun bouwstenen? Komen die overeen met moderne psychologische inzichten? Uitgaande van een van de films op het LAFF in vergelijking tot de Argentijnse speelfilm XXY (2007, Lucía Puenzo) en de Mexicaanse speelfilm Cosas insignificantes (2008, Andrea Martínez) wordt de rol van de filmkritiek toegelicht. De cyclische vertelling Her-schepping van een oude vertelwijze De vertellingen in veel Latijns-Amerikaanse films verlopen niet volgens het stramien dat wij via Hollywood hebben leren kennen. Er is dan geen vijfstappenplan, er geen apotheose kort voor het einde. In het Westen zijn we gewend aan een lineair denken in onze manier van vertellen: situatie-oorzaakgevolg. In veel films is er een personage dat aan het begin een soort opdracht krijgt (Verslaat zij de schurk? Maakt hij haar verliefd op hem?) en die aan het eind die opdracht volbracht heeft. Tussendoor moet zij echter veel tegenslagen overwinnen en tegen het einde van het verhaal dreigt zelfs de totale mislukking. Dit soort vertellingen heeft een spanningsboog die zich ontlaadt in het laatste kwartier. Veel Latijns-Amerikaanse films kennen echter een cyclisch verloop. Een personage wordt opgevoerd in een bepaalde emotionele, sociale of politiek “staat”. Daarna volgt gewoonlijk een stapsgewijze achteruitgang tot ongeveer de helft of iets daarna. Een onverwachte kracht grijpt in — meestal een vrouwelijke. Daarna gaat het weer stapsgewijs beter tot de “staat” zich heeft hersteld. Maar intussen heeft het personage wel bijgeleerd. De ontlading van de spanning zit niet aan het eind maar rond de helft, bij de omslag van “chaos” naar “orde”. Een weg komt nooit alleen. Filmen in de Amazone Zoals in veel landen in Latijns Amerika heeft ook de overheid van Suriname de verbetering van grootschalige infrastructuur hoog op de agenda staan. Daarbij hoort het plan een weg aan te leggen vanaf Paramaribo door het regenwoud langs de Suriname Rivier naar de zuidgrens met BrazilIë. De weg kan verschillende functies vervullen: ontwikkeling van hydroenergie door omlegging van rivieren; exploitatie van natuurlijke hulpbronnen; en het stimulering van internationaal transport vanuit Manaus naar wereldmarkten via de haven van Paramaribo. De weg vanuit Paramaribo naar het zuiden is inmiddels door een Chinees aannemersbedrijf aangelegd tot onder het Brokopondo stuwmeer. De centrale overheid en de bevolkingsgroepen in het binnenland hebben een complexe relatie, die samenhangt met conflicten over grondenrechten, en afwezigheid van inspraak bij beslissingen over landgebruik en houtkapconcessies. De bevolking werd niet geïnformeerd over de wegenplannen. In het kader van een onderzoek op het CEDLA naar de potenties van een participatieve benadering van zogenaamde ‘strategische impact analyses’ van wegen is de lokale bevolking langs het toekomstig wegtracé op grote schaal gevraagd naar haar waardering van dit wegenplan. In deze korte film komt de lokale bevolking aan het woord en worden de verschillende opvattingen over de weg getoond en verwoord. De film is in december 2011 in Suriname op een dvd verschenen, die was meegezonden met een speciale uitgave van een populair tijdschrift, waardoor de stedelijke en rurale bevolking op grote schaal werd geïnformeerd over de plannen.
Dr. Arij Ouweneel
Dr. Arij Ouweneel
Dr. Pitou van Dijck
Paper inleveren: uiterlijk vrijdag 21 juni. Literatuur Keith J. Richards, Themes in Latin American Cinema. A Critical Survey, Jefferson, NC: McFarland 2011 [ISBN 978-0-7864-35388] [230p.]. Arij Ouweneel, Freudian Fadeout. The Failings of Psychoanalysis in Film Criticism, Jefferson, NC: McFarland 2012 [ISBN 978-07864-6893-5] [230p].
* In tegenstelling tot eerdere informatie vervalt de cursusdag
van 2 mei. [Dat is niet erg, want het zou toch alleen om een reeks praktische zaken gaan, inclusief het zien van de trai-
lers (maar die staan ook op de LAFF website: http://www.laff.nl/programma/focus/)] We zien elkaar dus voor het eerst in Utrecht, daarna pas op CEDLA.
