FNV Arbokaart RSI RSI staat voor “Repetititive Strain Injury. RSI is een verzamelnaam voor lichamelijke klachten die voorkomen in: • bovenrug • nek- en schoudergebied • armen • ellebogen • polsen • handen en vingers. Vanwege dit type klachten spreken we vandaag de dag ook wel van “KANS”: Klachten aan Arm-NekSchouders. In het Engels met de C van ‘Complaints’. Wikipedia somt 23 ziektebeelden op die te typeren zijn als RSI, variërend van slijmbeursontsteking (bursitis) tot de ziekte van de Quervain (een specifiek type peesschede-ontsteking). RSI is niet – zoals vaak gedacht wordt – een typische beeldschermziekte. Ook veel industrieel werk leidt tot gelijksoortige klachten. RSI-klachten ontwikkelen zich vaak sluipend, maar zijn in een bepaalde ontwikkelingsfase nog maar moeilijk te genezen. Wat vindt FNV Bondgenoten? Elke werknemer heeft recht op een gezonde werkplek. Dat grondrecht hoort bij “fatsoenlijk werk anno 2011. Daar valt ook onder dat een werknemer gevrijwaard wordt van lichamelijke klachten zoals RSI. RSI is niet alleen maar een kwestie van een goede beeldschermwerkplek en een ergonomische muis. Integendeel. RSI-klachten ontstaan vaak door een combinatie van: • het type werk (repeterende bewegingen en/of langdurige statische belasting van het bovenlichaam) • slecht ingerichte werkomgeving (tafel, stoel, beeldscherm) • hoge taakeisen (werkdruk, stress). Die slechte omstandigheden in hun samenhang aanpakken is voor de vakbond opdracht nummer één. Geïsoleerde acties op één van de 3 aspecten leveren vaak onvoldoende effect op. Van groot belang is de zorgplicht van de werkgever. Die houdt namelijk óók in ‘mensen tegen zichzelf te beschermen’. RSI treft juist vaak de zeer gemotiveerde werknemer, die van geen wijken weet. Zolang het goed gaat heel voordelig voor een kortzichtige werkgever. Op lange termijn schadelijk, voor zowel werkgever als werknemer. Omdat werkgevers niet altijd “automatisch” doen wat van hen verwacht mag worden, is het aan de vakbond en aan werknemers zelf om hen daarvan, wanneer nodig, te doordringen. En ze te “voeden” met de goede voorbeelden van werknemers en werkgevers die samen dit risico de baas zijn geworden.
1
RSI: Waarover praten we? RSI heet tegenwoordig vaak CANS of KANS. Voor normale mensen vaak verwarrend, omdat in feite steeds dezelfde problematiek aan de orde is. RSI is een verzamelnaam voor klachten die voorkomen in bovenrug, nek- en schoudergebied, armen, ellebogen, polsen, handen en vingers. Wikipedia somt 23 ziektebeelden op die te typeren zijn als RSI, variërend van slijmbeursontsteking (bursitis) tot de ziekte van de Quervain (een specifiek type peesschede-ontsteking). De afkortingen verklaard: RSI
Repetitive Strain Injury
CANS
Complaints of Arm, Neck and Shoulder
KANS
Klachten aan arm, nek en schouder
(W) ABBE
(Werkgerelateerde) Aandoening Bewegingsapparaat Bovenste Extremiteit
RSI wordt nog vaak gezien als een typische kwaal van beeldschermwerkers. Dat is niet juist, ook bij andere beroepsgroepen komt RSI vaak voor.
Oorzaken van RSI RSI- klachten worden meestal veroorzaakt door repeterende bewegingen, een langdurige statische houding of een combinatie van beide. Werkgebonden factoren spelen een belangrijke rol bij het ontstaan, verergeren of het instandhouden van RSI. Niet alleen slechte apparatuur of meubilair, maar juist hoge tempodruk en andere stressverhogende factoren leiden mede tot RSI. Fysieke factoren: • Houding: Denk hierbij aan het langdurig aanhouden van dezelfde lichaamshouding, zoals bijvoorbeeld bij het langdurig zitten bij beeldschermwerk of aan het vasthouden van handgereedschappen. Ook is een houding waarbij een gewricht (bijvoorbeeld de schouder of elleboog) langere tijd in een uiterste stand staat zeer belastend. Dit is bijvoorbeeld het geval bij boven het hoofd werken • Beweging (herhaling): Bewegingen die vaak herhaald worden en bewegingen die tot dichtbij de uiterste gewrichtsstand komen zijn risicofactoren. De risicofactoren worden groter, wanneer deze herhaalde bewegingen gedurende een groter deel van de dag worden uitgevoerd. • Kracht: Hoge krachtsinspanning wordt geleverd vanaf 4kgf. Wanneer een spier tussen de krachtsinspanningen door niet voldoende tijd krijgt om te herstellen, kan dit klachten tot gevolg hebben. Waar je in eerste instantie misschien niet aan zou denken, is dat het in een bepaalde positie houden van bijvoorbeeld het hoofd ook belastend kan zijn voor het lichaam, zeker wanneer er onvoldoende gepauzeerd wordt. • Vibratie: Sommige handgereedschappen vibreren sterk. Van deze eigenschap is bekend dat zij RSIklachten kunnen veroorzaken in de elleboog, pols en hand. • Combinaties van deze factoren: Onderzoeken naar bovenstaande fysieke risicofactoren bewijzen dat combinaties van bepaalde factoren een hoger risico opleveren voor het ontwikkelen van klachten. Niet-fysieke factoren: • Organisatie van het werk: Bijvoorbeeld gebrekkige regelmogelijkheden, slechte werksfeer of weinig zelfstandigheid in het werk • Werkdruk en mentale belasting: psychisch belastende factoren: bijvoorbeeld het hebben van deadlines, piekbelasting, veel moeten concentreren, hoge werkdruk of een hoog werktempo • Arbeidsduur: Te lange beeldschermdagen , onvoldoende pauzes en/ of onvoldoende afwisseling van beeldschermwerk met ander werk
2
RSI: gezondheidsrisico voor werknemers RSI-klachten ontstaan geleidelijk en kunnen zich voordoen in je handen, armen, schouders, nek en bovenrug . Vaak begint RSI met een onschuldige tinteling, maar RSI is een ernstig en veelvoorkomend probleem in de nederlandse samenleving. Zonder tijdig ingrijpen kunnen de klachten chronisch worden, in de vorm van pijn en stijfheid. Met RSI samenhangende gezondheidsklachten zijn onder andere slijmbeursontsteking en peesschedeontsteking. Er bestaan verschillende gradaties in de ernst van RSI-klachten. Beginnende klachten worden gekenmerkt door (pijn)symptomen terwijl men wel 'normaal' door kan werken. In een tweede stadium belemmeren de pijnklachten het werk in sterke mate. Ten slotte is er een stadium waarin chronische pijnklachten de overhand krijgen. In elk geval is tijdig ingrijpen van groot belang om erger te voorkomen. RSI: Wie lopen er risico? RSI is bepaald niet uitsluitend een beeldschermkwaal. Integendeel: veel RSI klachten komen uit de industrie (onder andere de vleesverwerkende industrie), agrarische sectoren en de kappersbranche Een aantal beroepen en werkprocessen met RSI-risico beeldschermwerk afwassen musiceren baliewerk kassawerk vis- en vleesverwerking tomaten en champignons plukken sorteerwerk grafisch tekenwerk fijnmechanische montage
voegen stukadoorswerk metselen naaiwerkzaamheden lopende bandwerk slijpen lassen afbramen kapperswerk data entry
Uit: Repeterende handelingen en werkhouding, interne handhavingsinstructie van de Arbeidsinspectie, 2001 RSI-problematiek per sector
Omvang
Bron
Beeldschermwerkers totaal
31%
FNV september 2003
Kappers
49%
FNV september 2003
Vleessector
43%
FNV september 2003
ICT-sector
25%
Nederland ICT november 2003
Banken
27,9 (2002)
Arbomonitor banken 2002
RSI: normen en regels RSI wordt in de wetgeving momenteel (ten onrechte) alleen gekoppeld aan beeldschermwerk: alle thans geldende concrete normen hebben daar betrekking op: • na twee uur onafgebroken beeldschermwerk moet gepauzeerd worden • meer dan 5 tot 6 uur beeldschermwerk per dag is onverantwoord • de beeldschermwerkplek moet voldoen aan allerlei ergonomische eisen om RSI tegen te gaan. Andere werknemers die geconfronteerd worden met RSI-gevoelige werksituaties moeten het doen met de vage bepaling in het arbobesluit dat fysieke belasting in principe niet schadelijk mag zijn voor de gezondheid. FNV Bondgenoten wil de beschermende normen tegen RSI uitbreiden tot alle werknemers die aan dit risico blootstaan. Concreet betekent dit: 1. Na uiterlijk 2 uur "RSI-belastend werk" 10 min. pauze of andersoortig werk 2. Maximaal 4-6 uur "RSI-belastend werk" per dag, afhankelijk van de mate van RSI-belasting en intensiteit van de taken die men uitvoert
3
De term "RSI-belastend werk" doelt hier op werkzaamheden waarbij sprake is van` repeterende bewegingen, een langdurige statische houding of een combinatie van beide. De genoemde grenswaarden gaan uit van min of meer 'normale' werkomstandigheden. Als werknemers onder slechte omstandigheden RSI-belastend werk moeten verrichten, kunnen RSIklachten al na een blootstellingsduur van 2 tot 3 uur per dag optreden. De genoemde grenswaarden zijn mede gebaseerd op de uitkomsten van het (op beeldschermwerk gerichte) TNO-onderzoek "RSI klachten in de werkende populatie" (TNOArbeid, 2000) Voorkomen is beter dan genezen: Het voorkomen van RSI is niet alleen een zaak van de juiste stoel, het juiste bureau en de juiste muis, zoals nog wel eens gedacht wordt. RSI voorkómen bereik je door een combinatie van: • werkplekverbeteringen: bureau, stoel, computerwerkplek • betere organisatie van het werk en verminderen van psychische belasting • voldoende rust- en pauzemomenten, of afwisselen van beeldschermwerk met ander, niet RSIgevoelig, werk • regelmatige voorlichting en training over werkplekinstellingen (stoel, bureau, PC) en werkhouding • in acht nemen van de grenswaarde voor maximale dagelijkse beeldschermwerktijd: maximaal 5 tot 6 uur per dag, en na elke twee uur 10 minuten pauze of ander werk. De arbocatalogus: een boek vol oplossingen Sectorspecifieke oplossingen op maat zijn uitgewerkt in diverse arbocatalogi. Arbocatalogi die preventiemaatregelen tegen RSI bevatten bestaan voor de volgende sectoren: Sector Internet link
4
Wat is wél beeldschermwerk en wat niet?
Het lijkt de grootste open deur van deze site: iedereen wéét toch wat beeldschermwerk is? In de praktijk is het toch wat ingewikkelder. Zaken om rekening mee te houden: 1. de arbowet rekent niet elk werk aan een beeldscherm als echt beeldschermwerk: de beveiligingsbeambte die de hele dag via een aantal camera's een bedrijventerrein in de gaten houdt, verricht geen beeldschermwerk...volgens de wet 2. niet iedereen die beeldschermwerk verricht is daar de hele dag mee bezig: soms ben je aan de slag met muis en toetsenbord. Beeldschermwerk, dat staat buiten kijf. Soms kijk je alleen maar op het beeldscherm. Ook beeldschermwerk? Daarover gaat dit artikel. 3. In het door SDU-uitgevers in samenwerking met het Ministerie van Sociale Zaken uitgegeven Arbo Informatieblad AI-2 staat beeldschermwerk als volgt omschreven: "Beeldschermwerk is alleen het invoeren of bewerken van informatie met een muis, toetsenbord of ander bedieningshulpmiddel en het kijken op of lezen van het beeldscherm". (AI-2, 3de druk, blz10) De letterlijke tekst van het Arbobesluit (Artikel 5.7. Definities en Artikel 5.8. Toepasselijkheid ) "5.7 In deze afdeling wordt verstaan onder: a. beeldscherm: een alfanumeriek of grafisch scherm, ongeacht het gebruikte afbeeldingsprocédé; b. beeldschermwerkplek: het geheel dat bestaat uit beeldschermapparatuur, in voorkomend geval voorzien van toetsenbord of voorziening voor gegevensinvoer en of de interface mens/machine bepalende software, facultatieve accessoires, nevenapparatuur, telefoon, modem, printer, documenthouder, stoel, werktafel of werkvlak alsmede de onmiddellijke werkomgeving. 5.8 1. Deze afdeling is niet van toepassing op: a. bestuurdersplaatsen op machines; b. computersystemen die in de eerste plaats bestemd zijn voor gebruik door het publiek; c. zogenoemde draagbare systemen die niet aanhoudend worden gebruikt op een werkplek; d. rekenmachines, kassa’s en andere apparatuur die voorzien zijn van een klein display voor gegevens of hoeveelheden, nodig voor het directe gebruik van die apparatuur; e. conventionele schrijfmachines met display. 2. Voorts is deze afdeling niet van toepassing op arbeid waarbij een werknemer gewoonlijk minder dan twee uren per etmaal gebruik maakt van een beeldscherm.
RSI-risico: repeterend bewegen én statische belasting? Is beeldschermwerk alleen risicovol als je typt of muist of ligt het toch anders? • Het stellen van een maximum aan het aantal uren computerwerk per dag is een goede eerste stap in de richting van RSI-preventie. Een belangrijke oorzaak van RSI is het maken van repeterende bewegingen, zoals o.a. bij typen en muisklikken het geval is. • Wanneer we slechts deze bewegingen mee zouden nemen bij het meten van de tijdsduur van computerwerkzaamheden, dan zouden we een hele belangrijke andere factor missen. Verschillende onderzoeken tonen namelijk aan dat bij computerwerkzaamheden meerdere belangrijke factoren een rol spelen. Eén daarvan is de statische belasting van de nek- en schouderspieren die bij dit soort werk veel voorkomt. Vaak zit je met licht aangespannen schouderspieren, in een overmatige manier is dat zelfs zichtbaar, de schouders zijn opgetrokken. Bekijk je collega's maar eens wanneer zij achter de computer zitten! Pauzesoftware: niet altijd nauwkeurig Om te kunnen meten hoeveel beeldschermwerk er per persoon per dag verricht wordt, kan gebruik gemaakt worden van pauzesoftware. Deze software registreert de toetsaanslagen en de muisbewegingen. Wanneer het computerwerk dat
5
je doet voornamelijk bestaat uit tikken, zoals bijvoorbeeld bij het invoeren van gegevens, dan krijg je op deze manier een behoorlijke indruk van de hoeveelheid beeldschermwerk die je per dag verricht. Er zijn echter veel funkties waarbij tussen het typen door veel nagedacht wordt over wat er op het scherm staat. Dit is nog altijd computerwerk, je hebt de computer er per slot van rekening bij nodig, maar de pauzesoftware registreert dit niet. Kortom: volgens de pauzesoftware heb je op die dag slechts 3 uur computerwerk verricht, terwijl je de computer toch zeker 7 uur nodig hebt gehad voor de werkzaamheden. De totale tijd dat je in 1 houding achter de computer zat, en op die manier de spieren belastte was een stuk hoger dan 3 uur. En dat terwijl steeds duidelijker wordt dat juist ook deze statische belasting een belangrijke veroorzaker is van RSI! FNV Bondgenoten Juni 2011
6
