Financieringssysteem Sociale Zekerheid Een schets op hoofdlijnen Door mr. A.J.H. Breitenfellner
Inleiding Vanaf begin jaren negentig was het overheidsbeleid voor een groot deel gericht op het meer activerend maken van de sociale zekerheid. Bekende maatregelen in dat kader zijn de ‘Privatisering van de ZW, WIA en de Wet Bezava (Wet beperking ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid vangnetters). Hét instrument om de sociale zekerheid meer activerend te maken, is het financieringssysteem. Via het financieringssysteem kunnen effectieve financiële prikkels bij (vooral) werkgevers worden gelegd om de sociale risico’s te beperken.
Juridische grondslag van de financiering van de sociale zekerheid De belangrijkste wettelijke regelingen voor de financiering van de sociale zekerheid zijn terug te vinden in: • Wfsv (Wet financiering Sociale Verzekeringen); • Besluit Wfsv; • Regeling Wfsv; • BW (Burgerlijk Wetboek: diverse arbeidsrechtelijke bepalingen); • Materiewetten (zoals de WIA, ZW, Zvw, Participatiewet etc.) • Besluit gedifferentieerde premie Whk (Werkhervattingskas) 2015; • Wet LB 1964 (Wet op de loonbelasting 1964: specifieke artikelen); • AWR (Algemene wet inzake rijksbelastingen: specifieke artikelen); • Awir (Algemene wet inkomensafhankelijke regelingen); • Invorderingswet. Wfsv De Wfsv is dé financieringswet van de Sociale Zekerheid en regelt de bekostiging van de sociale verzekeringen. Sociale verzekeringen (volksverzekeringen en werknemersverzekeringen) worden gefinancierd uit premies en rijksbijdragen. De Wfsv regelt wie premieplichtig is, wat de premiegrondslag is, wat de bestemming is van de premieopbrengsten en welke instanties de premies vaststellen, goedkeuren en innen. Daarnaast regelt de Wfsv welke rijksbijdragen worden verstrekt aan welke fondsen. Besluit Wfsv Het besluit Wfsv is een algemene maatregel van bestuur en is bevat regels voor onder meer de Ziektewet (ZW) en de Wet Werk en Inkomen naar Arbeidsvermogen (WIA). In het besluit is het systeem van premiedifferentiatie voor de Ziektewet (ZW) en de Werkhervattingsregeling Gedeeltelijk Arbeidsgeschikten (WGA) nader uitgewerkt De WGA is onderdeel van de WIA. Daarnaast regelt het besluit enkele bijzondere situaties zoals eigen risicodragen ZW en WGA, de financiële verplichtingen bij overgang van onderneming en regres bij letselschade.
Regeling Wfsv De Regeling Wfsv is een ministerieel besluit en bevat specifieke regelingen zoals premieheffing bij samenloop van inkomsten en uitkeringen en het verhalen van lasten van eigen risicodragers WGA op werknemers. Daarnaast bevat de regeling voorschriften die slechts gelden voor specifieke sectorfondsen zoals het fonds voor de uitzendsector. Ten slotte zijn er nog specifieke regelingen voor overheidswerkgevers zoals de vrijstelling van de garantieplicht bij eigen risicodragen WGA. BW Het burgerlijk wetboek bevat diverse arbeidsrechtelijke bepalingen voor de financiering van de sociale zekerheid zoals de loondoorbetalingsplicht bij ziekte, verlenging van de loondoorbetalingsplicht en de transitievergoeding bij ontslag van de zieke werknemer. Materiewetten Sociale Zekerheid Ook de materiewetten bevatten diverse financieringsbepalingen zoals de financiering vanuit de algemene middelen. Daarnaast is geregeld wie premieplichtig is en welke sancties van toepassing zijn. Besluit gedifferentieerde premie Werkhervattingskas (WHK) Ieder jaar stelt het UWV het Besluit gedifferentieerde premie WHK vast waarin alle premies en overige cijfers staan die van belang zijn voor de bepaling van de verschillende soorten gedifferentieerde premies ter financiering van ziekengeld-‐ en WGA-‐uitkeringen. Wet LB 1964 Sociale zekerheidspremies worden geheven over het loon. In de Wet LB 1964 is geregeld wat wel en niet tot dat loon behoort. Daarnaast bevat de Wet LB 1964 regelingen om het loon begrip voor de sociale zekerheid en het fiscaal loonbegrip zoveel mogelijk op elkaar te laten aansluiten. AWR De belastingdienst heft en int de meeste premies sociale verzekeringen. De Algemene wet inzake rijksbelastingen regelt bijvoorbeeld bezwaar, beroep en eventueel cassatie tegen een aanslag van de belastingdienst. Daarnaast bevat de AWR diverse bestuursrechtelijke en strafrechtelijke sancties met betrekking tot onder meer de aangifte. Awir De algemene wet inkomensafhankelijke regelingen bevat diverse toeslagen en tegemoetkomingen, zoals de zorgtoeslag. Invorderingswet De invorderingswet bevat ten slotte regels voor de wijze waarop de belastingdienst rijksbelastingen int.
Globale schets van de financiering van de Sociale Zekerheid De kern van de financiering van de sociale zekerheid is neergelegd in de Wfsv, het besluit Wfsv en de regeling Wfsv. Daarnaast bevatten de materiewetten en het BW zelf ook belangrijke bepalingen zoals de financiering van de sociale voorzieningen. De fiscale wetgeving bevat regelingen over het fiscale loon en de wijze van afdracht en inning van premies. De sociale zekerheid bestaat uit sociale verzekeringen en sociale voorzieningen met elk hun eigen financieringswijze.
Sociale voorzieningen Tot de sociale voorzieningen behoren de: • • • • • •
Participatiewet; IOAW (Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte werknemers; IOAZ (Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte gewezen zelfstandigen); TW (de Toeslagenwet); Wet Wajong (Wet werk en arbeidsondersteuning jonggehandicapten); IOW (Wet inkomensvoorziening oudere werklozen (IOW).
De overheid financiert de sociale voorzieningen uit de algemene middelen (belastingmiddelen). De wettelijke bepalingen met betrekking tot de financiering zijn terug te vinden in de materiewetten.
Sociale verzekeringen De sociale verzekeringen worden voor het overgrote deel gefinancierd uit werkgevers-‐ en werknemerspremies volgens het omslagsysteem: de lopende uitkeringslasten van enig jaar worden gefinancierd uit de premie-‐inkomsten over dat jaar. De belastingdienst vordert de premies in. De premies komen ten goede aan diverse fondsen en kassen waar beperkt vermogensvorming plaatsvindt. De financiële middelen van de fondsen zijn onderdeel van het middelenbeheer van het Rijk en zijn van belang voor de bepaling van de EMU-‐ schuld. De overheid publiceert jaarlijks de Regeling vaststelling premiepercentages en het maximumpremieloon werknemers-‐ en volksverzekeringen en de opslag kinderopvangtoeslag (laatste publicatie betreft 2015). In bepaalde gevallen is het mogelijk om de premies die werkgevers betalen te verhalen op de werknemer. Dat geldt alleen voor de gedifferentieerde premies. De werkgever is bevoegd maximaal 50% van de premie te verhalen op het netto loon van de werknemer (artikel 34, lid 2 Wfsv) De overige premies mag de werkgever niet verhalen (artikel 20 Wfsv).
Sociale verzekeringen bestaan uit volksverzekeringen en werknemersverzekeringen. Volksverzekeringen Volksverzekeringen zijn de: AOW (Algemene Ouderdomswet); Anw (Algemene nabestaandenwet); AKW (Algemene Kinderbijslagwet); AWBZ (Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten). De volksverzekeringen worden gefinancierd uit premies en uit rijksbijdragen. Degenen die onder de volksverzekeringen vallen betalen ook de premies. Deze worden geheven over het premie-‐inkomen (artikel 10 Wfsv). Dat is het belastbare inkomen in de zin van de Wet Inkomstenbelasting (IB) 2001 en het belastbare loon in de zin van de Wet LB 1964. Het loon of inkomen waarover premies worden geheven is gemaximeerd op een jaarlijks vast te stellen bedrag en komt overeen met de eerste twee belastingschijven. Personen boven de AOW-‐leeftijd betalen geen AOW-‐premie. De minister SZW stelt jaarlijks de premiepercentages vast (artikel 11, lid 1 en 2 Wfsv). Daarnaast stelt de minister van VWS de premiepercentages voor AWBZ vast, in overeenstemming met de minister van SZW (artikel 11, lid 3 Wfsv). • • • •
Werknemersverzekeringen Tot de werknemersverzekeringen behoren de: • •
•
ZW (Ziektewet); WIA (Wet Werk en Inkomen naar Arbeidsvermogen). De wet bestaat uit de: o WGA (Werkhervattingsregeling Gedeeltelijk Arbeidsgeschikten): § Loondervingsuiktering (Fase 1: maximaal eerste 3 jaar en 2 maanden) § Loonaanvullingsuitkering (Fase 2a: als > 50% verdiencapaciteit wordt benut) § WGA-‐vervolguitkering (Fase 2b: als < 50% verdiencapaciteit wordt benut) o IVA (Inkomensvoorziening Volledig en duurzaam Arbeidsongeschikten). WW (Werkloosheidswet).
Premieplichtig voor deze verzekeringen is de werkgever. Dat is in de desbetreffende materiewetten geregeld. Werkgever is degene tot wie werknemers in dienstbetrekking staan. Als de werknemer een uitkering ontvangt op grond van de werknemersverzekeringen, wordt het Uitvoeringsinstituut Werknemersverkeringen (UWV) als ‘fictief’ werkgever beschouwd en is derhalve ook premieplichting. De premies werknemersverzekeringen worden geheven over het loon zoals gedefinieerd in artikel 16 Wfsv. Dat is net zoals bij de volksverzekeringen gebaseerd op het loonbegrip van de Wet LB 1964. In de Wfsv is bepaald dat ‘loon uit vroegere dienstbetrekking’ niet tot het loon behoort, met uitzondering van uitkeringen op grond van de werknemersverzekeringen (artikel 16, lid 2, onderdeel a. Wfsv). Daarmee worden ook uitkeringen premieplichtig. De premies over uitkeringen worden afgedragen door het UWV. In artikel 11 Wet LB 1964, wordt een groot aantal aanspraken,
uitkeringen en vertrekking, die op zichzelf als loon uit tegenwoordige dienstbetrekking kunnen worden aangemerkt buiten het loonbegrip gebracht. Meest bekend zijn de aanspraken (premies) voor een pensioenregeling. Over deze aanspraken hoeven geen premies werknemersverzekeringen te worden betaald. Uiteraard is via de omkeerregels de latere uitkering wel belast. Het loon waarover premies worden geheven is op grond van artikel 17 Wfsv gemaximeerd op een jaarlijks vast te stellen bedrag. Voor 2015 ligt dat maximum op € 51.976,-‐ per jaar. Voor de werknemersverzekeringen gelden verschillende soorten premies, zoals een landelijke basispremie (artikel 33 Wfsv), en premies die per sector verschillen of diverse gedifferentieerde premies (artikel 34 Wfsv). De premies werknemersverzekeringen worden jaarlijks vastgesteld. Het UWV stelt de sectorpremies vast (artikel 28, lid 1 Wfsv) en de gedifferentieerde premies voor de Werkhervattingskas (artikel 38, lid 2 WFsv). De minister SZW dient de door het UWV vastgestelde sectorpremies goed te keuren (artikel 28, lid 6 Wfsv). Deze goedkeuringsbevoegdheid geldt niet voor de premies Whk. De overige premies worden vastgesteld door de minister zelf (artikel 27 Wfsv: premiepercentage AWF, artikel 36 Wfsv: basispremie AOF). WIA De WIA wordt gefinancierd uit een landelijke basispremie (artikel 33 Wfsv) bedoeld voor de bekostiging van IVA-‐uitkeringen, WGA-‐uitkeringen die langer dan 10 jaar bestaan en WGA-‐ uitkeringen die nog geen 10 jaar bestaan voor dat deel van zogeheten loonaanvullingsuitkering dat hoger is dan de WGA-‐vervolguitkering. De loonaanvullingsuitkering (en loongerelateerde uitkering) is gebaseerd op het oude loon terwijl de WGA-‐vervolguitkering gebaseerd is op het minimumloon. Voor de financiering van de overige WGA-‐uitkeringen geldt een gedifferentieerde premie. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen WGA-‐uitkeringen aan werknemers met een vast contract (WGA-‐ vast uitkeringen) en WGA-‐uitkeringen aan werknemers met een tijdelijke contract (WGA-‐flex uitkeringen). Voor de financiering van beide soorten uitkeringen bestaan aparte gedifferentieerde premies. Dat onderscheid is van belang omdat werkgevers vooralsnog alleen voor WGA-‐vast uitkeringen eigen risicodrager kunnen worden. Het voornemen is dat werkgevers vanaf 1-‐1-‐2017 ook voor WGA-‐flex uitkeringen eigen risicodrager kunnen worden. Niet alle werkgevers betalen een gedifferentieerde premie. Dat geldt alleen voor grotere werkgevers. Dat zijn werkgevers met een loonsom groter dan 100 maal de gemiddelde loonsom. De gemiddelde loonsom wordt jaarlijks door het UWV vastgesteld en bedraagt op dit moment € 31.400,-‐ Kleine werkgevers met een loonsom minder dan 10 maal de gemiddelde loonsom betalen de voor hen geldende sectorpremies. Middelgrote werkgevers betalen een combinatie van sectorpremies en gedifferentieerde premies. Dit systeem is ingevoerd met de Wet Bezava. Eigen risicodragers dragen rechtstreeks het financiële risico van de uitkeringen en krijgen vrijstelling van betaling van de gedifferentieerde premie. ZW De financiering van ZW-‐uitkeringen is eveneens aangepast door de Wet Bezava. Net zoals voor de WIA wordt de ZW gefinancierd via een sectorpremie voor kleine werkgevers, een gedifferentieerde
premie voor grote werkgevers en een combinatie van gedifferentieerde premie en sectorpremies voor middelgrote werkgevers. Overigens dient onderscheid te worden gemaakt tussen financiering van ZW-‐uitkeringen en het doorbetaalde loon bij ziekte. In het algemeen bestaat recht op ZW als geen recht (meer) bestaat op loondoorbetaling en in bijzondere situaties zoals zwangerschap/bevalling en orgaandonatie WW Voor de financiering van de WW geldt een landelijke premie en premies per sector (artikel 23 Wfsv). Via de sectorpremie worden de WW-‐uitkeringen van de eerste 6 maanden betaald. Zorgverzekeringswet (Zvw) Voor de financiering van de Zvw geldt een nominale en een inkomensafhankelijke premie. De verplichting tot betaling van de nominale premie is geregeld in artikel 16, lid 1 jo. artikel 1 Zvw en rust op de verzekeringnemer. Dat is meestal – echter niet altijd – de verzekerde. Men kan immers een verzekering afsluiten ten behoeve van een derde (zoals een gezinslid). De inkomensafhankelijke premie is op grond van artikel 41 Zvw verschuldigd door de verzekeringsplichtige (ook als deze geen zorgverzekering zou afsluiten) en de inhoudingsplichtige. Deze premie komt ten goede aan het Zorgverzekeringsfonds. De inkomensafhankelijke bijdrage voor de Zvw is een percentage van het loon (artikel 45, lid 1 ZvW). In artikel 43, lid 1 Zvw is omschreven dat dit het loon is in de zin van de Wet LB 1964. Daarnaast is dit de belastbare winst, het belastbare inkomen uit overige werkzaamheden, en de belastbare periode uitkeringen in de zin van de Wet IB 2001. Door de Wet uniformering loonbegrip is het maximumpremieloon voor de Zvw gelijkgetrokken aan dat voor de werknemersverzekeringen. Het inkomensafhankelijke percentage Zvw bedraagt voor 2015 6,95% voor degenen waarvoor geldt dat de inhoudingsplichtige (werkgever) dit afdraagt (Regeling Zorgverzekeringswet en artikel 42 Zvw) Als dat niet het geval is, draagt de verzekeringsplichtige de bijdrage zelf af (Regeling Zorgverzekeringswet en artikel 43 Zvw). Het percentage bedraagt dan (voor 2015): 4,85%. Zorgverzekeraars stellen de nominale premie vast. Daarvoor gelden verschillende grondslagen die per type zorgverzekering kunnen verschillen. Op de nominale premie kan een korting worden gegeven (Artikel 17 en 18 Zvw). Ten slotte kan een zorgtoeslag worden aangevraagd door degenen die gezien hun inkomen door de nominale premie onevenredig zwaar worden belast (Wet op de zorgtoeslag).
Heffing en invordering Premies (inclusief de inkomensafhankelijke bijdrage Zvw) worden in de regel geheven op basis van afdracht zoals bepaald in artikel 59 Wfsv en artikel 16 AWR. De werkgever, of het UWV als fictief werkgever zoals omschreven in artikel 6, lid 1 Wet LB 1964, houden de verschuldigde premies in op het loon van de werknemer en dragen dit af aan de ontvanger der belastingen. Dit is conform de loonbelastingprocedure van artikel 59 lid 1 Wet LB 1964
zoals die geldt voor werknemersverzekeringen en artikel 58, lid 2 Wet LB 1964 voor volksverzekeringen. Artikel 49 lid 2 Zvw regelt dit voor de inkomensafhankelijke bijdrage Zvw. Bij de werknemersverzekeringen ontbreekt de inhouding op het loon omdat het gaat om werkgeverspremies. Desondanks zijn de regels voor de heffing en invordering van de loonbelasting van overeenkomstige toepassing (artikel 27c Wet LB 1964). Bij de volksverzekeringen vindt heffing van premies plaats via een aanslag (na aangifte) als er geen sprake is van een dienstverband. Dat is geregeld in artikel 11 AWR. Dit is de procedure voor de heffing van inkomstenbelasting volgens artikel 58, lid 1 Wfsv, en artikel 49 lid 2 Zvw. Als er wel sprake is van een dienstverband geldt voor de heffing van premies volksverzekeringen zowel de loonbelastingprocedure als (na afloop van het aangiftejaar) de inkomstenbelastingprocedure waarbij verrekening plaatsvindt (artikel 15 AWR). Ook de werkgever is verplicht om de ingehouden premies op aangifte af te dragen (artikel 6-‐8 AWR). De aangiftegegevens worden door de belastingdienst aan het UWV verstrekt ten behoeve van de polisadministratie. Tegelijk met de aangifte moet de werkgever de ingehouden premies aan de ontvanger betalen (art. 19 AWR)
Afsluiting Het financieringssysteem van de Sociale Zekerheid is veelomvattend en heeft verschillende functies. Naast bekostiging van de uitkeringsregelingen is het een instrument om regelingen meer activerend te maken. Wijzigingen in het financieringssysteem kunnen grote gevolgen hebben voor degenen die de sociale lasten moeten betalen en hebben invloed op het gedrag van deze partijen. Kennis van het financieringssysteem verschaft meer inzicht in de werking van wettelijke maatregelen die het financieringssysteem wijzigen zoals de Wet Bezava. Over Juridisch advieskantoor eSVedra Juridisch advieskantoor eSVedra is gespecialiseerd in de Sociale Zekerheid. Wij houden u graag op de hoogte van de ontwikkelingen op dit gebied. Neem voor meer informatie of bij vragen over deze onderwerpen gerust contact met ons op. T 015-‐2010593 M 06-‐40382784 E
[email protected] W www.esvedra.nl
