Naar een nieuwe vorm van sociale zekerheid

discussie

Naar een nieuwe vorm van sociale zekerheid Vinden we met z’n allen dat we van de wieg tot het graf verzorgd moeten worden of moet de overheid zich beperken tot fiscaal faciliteren en het verder overlaten aan de eigen verantwoordelijkheid van de burger? Of liever iets daar tussenin? Delta Lloyd Groep organiseerde een discussie tussen een aantal opinion leaders op het gebied van de sociale zekerheid. 28

Delta Lloyd Groep jaarmagazine 2006/2007

J

e kunt van het vorige kabinet-Balkenende veel zeggen, maar niet dat het heeft stilgezeten. Onder de noemer ‘Van verzorgingsstaat naar participatiesamenleving’ werden VUT en prepensioen afgeschaft, werd de WAO vervangen door de WIA, zag de veelbesproken levensloopregeling het licht, werd de WW grondig herzien en verving de Basisverzekering het Ziekenfonds en de particuliere verzekering. Het was nogal wat. Misschien wel wat te veel en te snel, zo menen critici. In de aanloop naar de verkiezingen vorig jaar werd het beleid van Balkenende III vanuit linkse hoek afgeserveerd met kwalificaties als ‘kil’ en ‘rechts’. Terecht? Of is dat misschien wat al te gemakkelijk geoordeeld? De roep om hervormingen klinkt al jaren, zowel uit rechtse als linkse hoek. Zo vloeide de introductie van de WIA rechtstreeks voort uit een SER-advies dat in opdracht van het tweede kabinet-Kok was opgesteld. Ook de her-

Paul Medendorp (Delta Lloyd Groep)


vorming van de WW vindt zijn oorsprong in een SER-advies. En de SER, het belangrijkste adviesorgaan voor regering en parlement op het gebied van sociaaleconomisch beleid, is gezien zijn samenstelling (werkgevers, vakbonden en kroonleden) toch moeilijk als rechts te bestempelen. Van nazorg naar voorzorg

Volgens Kees Goudswaard, kroonlid van de SER en hoogleraar Toegepaste Economie aan de Universiteit Leiden, heeft de SER voor de middellange termijn twee prioriteiten gedefinieerd: economische dynamiek en sociale cohesie. ‘Om die prioriteiten te realiseren moet het sociale stelsel sterk zijn gericht op een hogere arbeidsparticipatie. Met andere woorden: stimuleer mensen om aan het werk te gaan en te blijven en zorg voor regelingen die dat ondersteunen.’ Een hogere arbeidsparticipatie, aldus Goudswaard, is goed voor de economie, maar versterkt ook de

Jet Bussemaker (PvdA)

Gerda Verburg (CDA)

Kees Goudswaard (SER)

29

discussie

sociale samenhang. Maar ook de veranderende maatschappij vraagt om een andere kijk op sociale zekerheid. ‘Nederland vergrijst, onze kijk op verantwoordelijkheidsverdeling en sociale risico’s is veranderd en de samenleving is heterogener geworden. Het kostwinnersmodel staat op de helling, er zijn meer alleenstaanden, het aantal deeltijdwerkers groeit, evenals het aantal mensen dat taken combineert en afwisselt. Dat vraagt om meer ruimte voor individuele keuzes.’ Goudswaard stelt dat het uiteraard nodig is dat er een goed vangnet is voor mensen die buiten hun schuld buiten de boot vallen. Waarbij het motto kan zijn: solidariteit waar nodig, eigen verantwoordelijkheid waar mogelijk. De WIA is in zijn ogen een goed voorbeeld daarvan. Daarmee wordt voorzien in een goede uitkering voor de volledig en duurzaam arbeidsongeschikten, maar het is ook een activerende regeling voor diegenen die nog voor een deel kunnen werken. Goudswaard: ‘Het gaat niet om minder, maar om een andere sociale zekerheid. Spaararrangementen kunnen de doelmatigheid van de sociale zekerheid versterken. Wie zijn eigen spaarpot moet aanspreken, zal dat zo zuinig en effectief mogelijk doen.’ Hij ziet dan ook zeker aanknopings-

punten voor de levensloopregeling die afgelopen jaar is ingevoerd, al vindt hij die in zijn huidige vorm niet effectief genoeg. ‘Die levensloopregeling heeft alles in zich om de ruggengraat van onze sociale zekerheid te worden,’ zegt Paul Medendorp, lid van de Raad van Bestuur van Delta Lloyd Groep. ‘Maar dan hebben we van de overheid wel een eensluidende en langjarige visie nodig. Die visie ontbreekt nu en dat maakt het voor iedereen lastig. Neem de discussie over spaarloon aan de ene kant en levensloop aan de andere kant. Als je die discussie wilt beëindigen, moet je één van de twee uit de markt halen. Maar ja, dat is makkelijker gezegd dan gedaan in een land waarin iedereen wil meepraten en niemand iets durft te beslissen.’ Goudswaard: ‘Het beste kunnen spaar-

Kees Goudswaard:

‘Het gaat niet om minder, maar om een andere zekerheid’

Spaar-WW

loon en levensloop worden geïntegreerd, want zolang die twee naast elkaar blijven bestaan, blijft iedereen lekker zitten waar hij zit. Het geld dat daarmee vrijkomt kan worden aangewend voor een royalere fiscale ondersteuning van de levensloopregeling. Daarnaast moet er meer ruimte komen voor initiatieven van werkgevers om aan de levensloopregeling van hun werknemers bij te dragen. En de aanwendingsmogelijkheden zouden moeten worden uitgebreid. Denk aan een aanvulling op het inkomen van iemand die tussen twee banen in zit. Dan leg je een interessante link met de sociale zekerheid.’ Weg met spaarloon?

Voor de gemiddelde Nederlander is het leven er intussen niet eenvoudiger op geworden. Spaarloon of levensloop? Kun je van mensen wel een afgewogen keuze verwachten als ze aan de keukentafel nog ingeklemd zitten tussen hoge stapels zorgverzekeringspapieren en ingewikkelde brieven van hun pensioenfonds? Kennelijk niet, getuige het feit dat tot nu toe slechts vijf procent van de werknemers gebruikmaakt van de levensloopregeling. ‘Teleurstellend, maar wel begrijpelijk,’ zegt CDA-kamerlid Gerda Verburg, hoed-

Een van de meest innovatieve ideeën voor de hervorming van het Nederlandse socialezekerheidsstelsel kwam vorig jaar verrassend genoeg van een Iraanse, Nahied Rezwani. Vijftien jaar geleden vluchtte ze naar Nederland en in april 2006 promoveerde het VVD-lid op een onderzoek naar de Spaar-WW. Het idee is even revolutionair als elegant: vervang de anonieme WW-premiepot door een individuele spaarpot. Werknemer en werkgever storten maandelijks verplicht een bepaald percentage van het salaris in de werkloosheidspot van de werknemer, totdat er genoeg inzit om vijf jaar werkloosheid te overbruggen. Wat er aan het einde van het werkzame leven nog in de pot zit, valt vrij en kan door de werknemer vrij besteed worden.

‘Mijn systeem is goedkoper, doelmatiger en socialer dan het huidige’

30


Gerda Verburg:

trouwde spaarloonregeling. Daar komt bij, zo betoogt PvdA-kamerlid Jet Bussemaker, dat de levensloopregeling vooral aantrekkelijk is voor veelverdieners. Bussemaker: ‘Mensen met een laag inkomen hebben geen ruimte om maandelijks 12 procent van hun salaris in een pot te storten en profiteren minder van fiscale voordelen. Daarnaast vinden wij dat de levensloop breder moet worden en beter afgestemd op zorgverlof en scholing. Bovendien moeten ook zelfstandigen er recht op krijgen.’

ster van de levensloopregeling. ‘Mensen hebben in korte tijd zo veel veranderingen over zich heen gekregen dat ze bij de keuze tussen spaarloon en levensloop het zekere voor het onzekere hebben genomen: “Met spaarloon weet ik wat ik heb en met levensloop moet ik maar afwachten wat ik krijg”.’ Maar de trage start betekent volgens haar niet dat de levensloop

moet worden afgeschreven. ‘Ik ben er nog steeds van overtuigd dat de levensloop een hoge vlucht zal nemen. Dat betekent wel dat we de mogelijkheden beter moeten communiceren, misverstanden moeten wegnemen, en levensloop en spaarloon fiscaal gelijk moeten schakelen.’ Vooral dat laatste punt, de discrepantie tussen levensloop en spaarloon, wordt door alle betrokkenen als dé grote hindernis gezien voor het welslagen van de levensloopregeling. Kort gezegd mag er voor de levensloopregeling weliswaar meer worden gespaard (per jaar maximaal 12 procent van het brutoloon tot een totaal van maximaal 2,1 jaarsalarissen), maar is het fiscale voordeel beperkt: de aftrek die je nu krijgt, wordt op het moment van uitkering weer bij je inkomen opgeteld. De vrijgevallen spaarloongelden zijn daarentegen onbelast, tot maximaal circa 600 euro per jaar. Bovendien dienen de levensloopgelden ‘nuttig’ besteed te worden aan bijvoorbeeld ouderschapsverlof of (her)scholing, terwijl het spaarloongeld volledig vrij besteed mag worden. Zolang beide regelingen naast elkaar blijven bestaan en mensen niet tot een keuze worden gedwongen, houden de meesten het zekerheidshalve bij hun oude ver-

Het grote voordeel van de Spaar-WW ten opzichte van de huidige WW zit hem volgens Rezwani in het feit dat zowel de financiële lasten als de lusten bij de werknemer zelf liggen. ‘Als het financiële risico van werkloosheid bij de werknemer ligt, zal deze sneller een baan zoeken en meer in zichzelf investeren om aantrekkelijk te blijven op de arbeidsmarkt.’ Dat is belangrijk, want in het huidige systeem is het voor met name oudere werklozen vaak nauwelijks interessant om nog te solliciteren. Rezwani: ‘Er staan te veel mensen onnodig aan de kant. Met zeventig procent van hun laatstverdiende loon plus ontslagvergoedingen zijn veel ouderen vaak beter af met een uitkering. En als hun WW na drie of vijf jaar afloopt, zijn ze er te lang uitgeweest om nog een

kans te maken op de arbeidsmarkt. Bovendien zijn ze voor werkgevers te duur.’ Met een eigen WW-spaarpot hebben mensen er een direct belang bij zo snel mogelijk weer aan de slag te gaan. Zo vergroten ze hun kansen en blijft hun pot goed gevuld. Bovendien maakt een Spaar-WW oudere werknemers aantrekkelijker voor werkgevers: als de spaarpot eenmaal genoeg gevuld is om maximaal vijf jaar werkloosheid te overbruggen, hoeft er niet meer gespaard te worden. Oudere werknemers hebben dat stadium doorgaans al bereikt, wat de werkgever de nodige premies en dus loonkosten scheelt. Rezwani heeft berekend dat een Spaar-WW tot een 19 procent lagere werkloosheid onder 45-plussers zal leiden. Maar wat te doen met mensen die

werkloos raken vóór hun WW-pot voldoende gevuld is? Ook hier heeft Rezwani aan gedacht. Behalve in hun eigen pot storten werknemers en werkgevers iedere maand een klein percentage in een solidariteitsfonds waaruit werklozen met onvoldoende saldo voor maximaal een half jaar een volwaardige werkloosheidsuitkering kunnen trekken. ‘Mijn systeem is goedkoper, doelmatiger en socialer dan het huidige,’ meent Rezwani. ‘Inderdaad, ook socialer, want in mijn ogen is het allesbehalve sociaal om in een samenleving als de onze meer dan anderhalf miljoen mensen aan de zijlijn te laten staan.’

‘De jonge vader die ouderschapsverlof opneemt, of die vrachtwagenchauffeur die zich omschoolt, ik zie voorbeelden genoeg’


31

Misverstanden over de levensloop

Volgens Verburg berust veel levensloopscepsis op onwetendheid en misverstanden. ‘Sparen voor levensloop kan

Paul Medendorp:

‘De levensloopregeling kan de ruggengraat van ons sociale stelsel worden’

discussie

behalve met geld ook met vakantiedagen, overuren of onregelmatigheidstoeslagen. Je hoeft dus niet per se salaris opzij te zetten om toch mee te doen. Een ander misverstand is dat je eerst je pot gevuld moet hebben voordat je er gebruik van mag maken. Ook dat is niet waar. Wie vandaag meedoet met de levensloopregeling, heeft morgen al recht op ouderschapsverlofkorting. Dat veel mensen dat niet weten, reken ik mezelf ook aan. We moeten beter en strakker communiceren, bijvoorbeeld via Postbus 51. Daarbij is het van belang om een aantal goede praktijkvoorbeelden voor het voetlicht te krijgen; verhalen van gewone mensen die dankzij de levensloopregeling meer richting aan hun leven hebben kunnen geven. Geloof me, die voorbeelden zie ik genoeg: een jonge werkende vader die een paar maanden ouderschapsverlof opneemt om zijn pasgeboren kind te verzorgen, of die vrachtwagenchauffeur van in de vijftig met beginnende rugklachten die zich nu omschoolt tot maatschappelijk werker.’ Eigen verantwoordelijkheid?

Met ‘Een dozijn voor de levensloop’ deed Verburg eind oktober 2006 een twaalftal voorstellen om de levensloopregeling een duw in de rug te geven en aan de kritiek van de PvdA tegemoet te komen. Maar Bussemaker heeft er een hard hoofd in. ‘We hebben het idee van levensloop altijd sympathiek gevonden maar krijgen hoe langer hoe meer het gevoel dat we aan een dood paard staan te trekken. De nieuwe plannen van Verburg zien er aardig uit, maar het blijft altijd maar bij plannen. Wij hebben in oktober concrete voorstellen gedaan om tot verbeteringen te komen. Waarom heeft het CDA die niet gesteund? Onze kritiek op de levensloopregeling staat daarom nog steeds recht overeind.’ Bussemaker hekelt de ‘eigenverantwoordelijkheidretoriek’ van het kabinet-Balkenende. ‘Ik ben als de dood dat onder dat mom goede bestaande regelingen onder-

uit gehaald worden en dat de zwakste groepen daarvan de dupe worden.’ Bussemaker wil de levensloopregeling nog niet begraven, maar het mag duidelijk zijn dat het wat haar betreft twee voor twaalf is. Medendorp denkt wel dat Nederland toe is aan meer eigen verantwoordelijkheid: ‘Het heeft alles te maken met verwachtingen. Iedereen weet dat je geen keuken krijgt van de overheid, dus wanneer je een nieuwe keuken wilt, denk je daar wel even over na. Dan ga je tien keer rondkijken en laat je je heel goed voorlichten. Voor de oude dag willen mensen liever niet

Jet Bussemaker:

‘Ik ben als de dood dat onder het mom van eigen verantwoordelijkheid goede regelingen onderuit gehaald worden’ afhankelijk zijn van alleen een AOW, dus wie kan vult dat aan. Zo moet het ook met levensloop gaan. Mijn zoon veranderde onlangs van baan en vroeg mij: “Wat denk je, zal ik eens aan levensloop gaan doen?” Ik zei: “Denk je dat de regering voor je gaat zorgen?” “Nee,” antwoordde hij. “Nou, dan zou ik het maar doen,” zei ik. Er zijn natuurlijk steeds meer mensen die hier over nadenken. En daar ligt voor ons, als financiële dienstverlener, ook een taak, om mensen met educatie financieel zelf-

32

redzamer te maken. Want dat is het grote punt, grote groepen mensen hebben nooit geleerd om hun eigen verantwoordelijkheid te nemen.’ Rol voor verzekeraars

Goudswaard ziet in die ‘gedeelde’ verantwoordelijkheid tussen overheid en individuele burger interessante mogelijkheden voor verzekeraars: ‘De sociale zekerheid zou analoog aan het pensioenstelsel op drie pijlers kunnen rusten: een door de overheid gegarandeerde basisverzekering voor iedereen, individuele dan wel collectieve spaar-/verzekeringsarrangementen via de werkgever voor bijvoorbeeld werkloosheid, gedeeltelijke arbeidsongeschiktheid, scholing en zorgverlof, en een volledig individueel deel. ‘Die combinaties van sparen en verzekeren zijn vergelijkbaar met levensverzekeringen. Daar zouden verzekeraars met aangepaste producten prima invulling aan kunnen geven.’ Als het aan Medendorp ligt, gaan de verzekeraars daarbij niet zitten afwachten welke wetten of regelingen er komen, maar zelf actief meedoen in de discussie, mee zoeken naar nieuwe oplossingen. ‘Je moet niet willen vasthouden aan wat je al hebt, want daarmee ga je het niet redden. Ik vind het belangrijk om open te staan voor veranderingen, binnen en buiten de verzekeringswereld. Om, als er nieuwe ideeën opkomen, daar serieus naar te kijken. Om een voorbeeld te noemen: toen VVD-politica Nahied Rezwani met het idee kwam van de Spaar-WW, hebben we haar meteen uitgenodigd voor een gesprek. Ze heeft naar aanleiding van haar promotie op dit onderwerp in bijna alle kranten gestaan. Toch waren wij gek genoeg de enige financiële dienstverlener die contact met haar opnam. Wij vinden dat Delta Lloyd Groep, als een van de grootste financiële dienstverleners van Nederland, haar verantwoordelijkheid moet nemen en een bijdrage moet leveren aan de meningsvorming over de sociale zekerheid.’


Naar een nieuwe vorm van sociale zekerheid

Recommend Documents