FINAN CIERING. Alleen winnaars graag! thema KAPITAAL: WAAR HAAL JE DAT? HANS HILL, HILLBLOCK VIA CROWDFUNDING 2,5 TON IN ÉÉN WEEKEND

thema

OVER VERANDEREN IN HET FAMILIEBEDRIJF 

FINAN

#03 2015

CIERING

KAPITAAL: WAAR HAAL JE DAT? HANS HILL, HILLBLOCK ‘VIA CROWDFUNDING 2,5 TON IN ÉÉN WEEKEND’ PIET FEENSTRA, ONLY FOR MEN ‘BUSINESS ANGEL IN EEN MAATPAK’ INVESTEERDER BEN PON (BERK PARTNERS)

‘Alleen winnaars graag!’

2 ONZE HELD

beeld Ivo van IJzendoorn

beeld Frank Ruiter

VERMOGEN OM TE VERANDEREN KAPITAAL, DAT IS HEM VREEMD, DAAR KAN HIJ PRIMA ZONDER. DE KAMELEON WERKT PUUR MET WAT ZIJN AARD HEM GEEFT. WAAR HIJ OOK MAAR KANSEN ZIET; EEN KWESTIE VAN INSTINCT. NATUURLIJK, GELD HEB JE SOMS NODIG. MAAR DE GAVE VAN FLEXIBILITEIT, HET VERMOGEN OM TE VERANDEREN, TE BEWEGEN MET DE MARKT EN TIJD, ZIT VAN NATURE IN JEZELF.

VRUCHTEN & PLUKKEN Familiebedrijven staan traditioneel bekend als behoedzaam en zelfredzaam. Met hun focus op de lange termijn kweken ze hun bedrijf geduldig op. De vruchten die het draagt, bewaren ze voor mindere tijden. Zo redden ze zichzelf, ook bij tegenwind. Tijden veranderen. Zeven magere jaren hebben ook bij gezonde familiebedrijven veel vet van de botten gehaald. Wie nieuwe dingen wil opstarten, of zelfs maar de lopende business overeind wil houden, ontkomt er vaak niet aan om extern kapitaal te zoeken. Bij de bank. Of, steeds vaker: via nieuwe financieringsvormen. Die zoektocht naar kapitaal is niet eenvoudig en gaat zelden van harte. Als familieondernemer dop je liever je eigen boontjes. Het laatste wat je wilt, is met de pet rond, of voor vreemden je doopceel lichten. Laat staan externen inspraak geven in je koers en mee laten plukken van jouw (familie) vruchten. Toch blijkt het aantrekken van extern kapitaal ook heilzaam. Het dwingt je om de ramen open te zetten. Om chefkoks van buiten mee te laten kijken in de eigen keuken. Om anderen met verstand van zaken mee te laten beslissen over de koers die je kiest. Klinkt bedreigend? Ach, sinds wanneer denken ondernemers in bedreigingen? Externe financiering is net zo goed een kans. Om te leren van anderen. Inspiratie op te doen en nieuwe scherpte te winnen. In deze ‘Anders’ gaan we samen met u op verkenning in de wereld van externe en alternatieve financiering. Dat doen we met eigen onderzoek plus verhalen van ondernemers uit de eerste hand. Leest u daarin dingen waarover u meer wilt weten, dan kunt u me altijd mailen op [email protected]. In de tussentijd: goede zaken! Joost Vat Partner BDO Familiebedrijven Utrecht

VOORWOORD 3

4 whatsupp

colofon

06

Wim is de oudste broer en DGA van een familiebedrijf. Hij wil graag veranderen, net als zijn broer Martijn. Deze keer: wie betaalt hun groeiplannen?

KPN Chat

16:38

MARTIJN Mobiel

Info

Yo Tijn, die nwe prodlijn, hoe gaan we die betalen? Bank?

10:14

Win de jackpt! Of: n prive invester?

10:18

Lijkt me gezeik. Die willen toch bemoeien?

Marcel weet n gast met big bucks. Toko net verkocht. Goeie vent schijnt

10:22

10:11

15:15

10:20

Hm, moet nog zien. Wil geen bemoeial 10:24

Nummer?

16:37

SEND

Illustraties Ivo van IJzendoorn Dat ging jij op poten zetten toch? 15:14 Fotografie Hans van den Heuvel, Ehm, want?Larry Rosa (cover) Maurits Giesen, 15:17 Medewerkers Ilse Bos, Ronald Meerkerk, Jij groef altijd al Irene Schoemakers, Femke Schonewille, diepere kuilen ;) 15:18 Hans Pieter van Stein Callenfels en beter in Duits

© 2015 BDO 15:18 Deze publicatie is zorgvuldig voorbereid, maar is in algeMeer iets voor jou toch? mene bewoordingen gesteld en bevat alleen informatie Jij woont daar half bevat geen advies voor van algemene aard. Deze publicatie 15:31 concrete situaties, zodat uitdrukkelijk wordt aangeraden niet zonder advies van een deskundige op basisMaar van de ik zit met thuis, informatie in deze publicatie te handelen of een besluit te kan dat er no way nemen. Voor het verkrijgen van een advies dat is toegesneden op uw concrete situatie kunt u zich wendenbij totdoen BDO 15:32 Accountants & Adviseurs of een van haar adviseurs. BDO Accountants & Adviseurs haar adviseurs aanvaarden Sorry, ik ook en niet. geen aansprakelijkheid voorwel schade die het gevolg is van K, want moet handelen of het nemen van besluiten op basis van de echt nu! informatie in deze publicatie. Niets uit deze uitgave mag 15:33 worden verveelvoudigd en of openbaar gemaakt door Gekke gedachte: middel van druk, fotokopie of op enige andere wijze, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. n externe? BDO is een op naam van Stichting BDO te Amsterdam Dacht net hetzelfde. geregistreerd merk. In deze publicatie wordt BDO gebruikt ter aanduiding van de organisatie die onder de merknaam Jurgen? ‘BDO’ actief is op het gebied van de15:40 professionele dienstverlening (accountancy, belastingadvies en consultancy). BDO Accountants & Adviseurs is een op naam van BDO Holding B.V. te Eindhoven geregistreerde handelsnaam en Welke, jurgen of jürgen? wordt gebruikt ter aanduiding van een aantal met elkaar in een groep verbonden rechtspersonen, die ieder afzonderlijk onder de merknaam ‘BDO’ actief zijn op een bepaald terrein van de professionele dienstverlening (accountancy, belastingadvies en consultancy). BDO Holding B.V. is lid van BDO International Ltd, een rechtspersoon naar Engels recht met beperkte aansprakelijkheid, en maakt deel uit van het wereldwijde netwerk van juridisch zelfstandige organisaties die optreden onder de naam ‘BDO’.

‘Soms hechten

familiebedrijven

net iets te veel aan hun onafhankelijkheid’

Info

Hoofdredacteur Leonard van den Berg Ha Martijn, nog ff over Art direction & vormgeving onze in DE Veronique Gielissen 15:13

Al gesproken. Ging sstroef, zien niet ziten 10:15 Zitten

anders is een uitgave van BDO Familiebedrijven en wordt via controlled circulation KPNverspreid. 15:42 AM Concept & realisatie MonteChat Media, Amsterdam MARTIJN Mobiel

BDO is de merknaam die wordt gebruikt ter aanduiding van het BDO-netwerk en van elk van de BDO Member Firms.

26

22

inhoud 5

28 24

ANDERS IN CIJFERS  06 Op zoek naar kapitaal. Het einde van de crisis vraagt om nieuwe investeringen. Feiten en cijfers over de zoektocht naar financiering.

ONDERZOEK: DE KUNST VAN HET LENEN 

08

Familiebedrijven hebben sinds 2008 flink ingeteerd op hun reserves. Ze hebben extern geld nodig om te groeien. Drie BDO-adviseurs geven een rondleiding door financiersland.

ALLE FINANCIERINGSVORMEN 

18

16

Welke vormen van financiering zijn geschikt voor familiebedrijven? Inclusief de voor- en nadelen.

CASE 1: BERK PARTNERS

18

Investeerder Ben Pon van Berk Partners vertrouwt zijn geld alleen toe aan winnaars met een doordacht plan. “Het management moet mij overtuigen.”

CASE 2: HILLBLOCK  22 Dankzij crowdfunding haalden Hans Hill en zijn dochter Dorian binnen een paar dagen een miljoen euro op voor de doorontwikkeling van hun innovatieve ‘hillblock’.

15:35

CASE 3: SLIGRO FOOD GROUP 

24

Huub van Rozendaal, tot voor kort CFO van Sligro, heeft goede ervaringen met externe financiers: “Die houden je scherp.”

SEND

CASE 4: ONLY FOR MEN 

28

Voor zijn herenkledingzaak Only for Men haalde Piet Feenstra veel kapitaal op bij privé-investeerders. “Gewoon met een goed verhaal.”

DE HARMONIE IN DE FAMILIE BEWAREN 

30

BDO is al meer dan 75 jaar vertrouwenspersoon van familiebedrijven. Bij het afwegen van familie- en bedrijfsbelangen is het BDO Familiebedrijvenmodel in de praktijk een nuttig hulpmiddel.

In samenwerking met

‘DE ANDERE KIJK’  32 Ook in een familiebedrijf zit je niet altijd op één lijn. Hoe denken vader Henk van der Deijl en zoon Clint van zeevisgroothandel Interfish over externe financiering?

6 ANDERS IN CIJFERS

75%

Online geldverstrekker Spotcap beoordeelt aanvragen realtime met algoritmes op basis van bedrijfsgegevens, kredietwaardigheid en big data. Zo weet je als aanvrager binnen één werkdag of je tot € 100.000 krediet kunt krijgen tegen 0,5% rente per maand. 60% krijgt direct een ‘ja’, schijnt…

van de Nederlandse bedrijven komt voor krediet vroeg of laat uit bij de bank', de woorden 'voor krediet' naar voren schuiven dus. Anders denk je onwillekeurig dat 'de bank voor krediet' de naam is van de bank.

WElK KAPITAAL? bedrijf met krediet bij de bank bedrijf zonder krediet bij de bank

€MILJARD 3,1  TOTALE INVESTERING DOOR PARTICIPATIEMAATSCHAPPIJEN IN NEDERLAND IN 2014

KLEINGELD

EEN ANDERE OPTIE, GESTIMULEERD DOOR DE OVERHEID EN BANKEN, IS MICROFINANCIERING. VERGIS JE NIET IN DE NAAM: EEN PARTIJ ALS QREDITS BIEDT LENINGEN TOT € 250.000.

39 DAGEN DUURT DE GEMIDDELDE AANVRAAGPROCEDURE VOOR EEN BANCAIRE FINANCIERING.

Het eind van de crisis geeft ruimte voor nieuwe plannen. Maar juist nu kampen veel (familie)bedrijven met verdampte reserves. 56% heeft zelfs geldtekort door wanbetalers. Feiten en cijfers over de zoektocht naar (werk)kapitaal. Bron: Panteia, diverse onderzoeken.

200+ AANTAL CROWDFUNDINGPLATFORMS IN NEDERLAND, DAT AANTAL GROEIT NOG BIJNA DAGELIJKS.

Ruim 39% van alle aanvragen wordt direct afgewezen. aanvragen toegewezen

MASSA = KASSA!

Starter? Dan werkt het vaak prima als je voor krediet aanklopt bij familie en vrienden. Zij kunnen je rechtstreeks geld lenen, soms zelfs renteloos. Deze vorm heet onder insiders ook wel ‘FFF’: family, friends… and fools!

8 FAMILIEBEDRIJVEN & FINANCIERING

9

DE KUNST VAN HET LENEN RONDLEIDING IN FINANCIERINGSLAND,

EXCLUSIEF VOOR DE FAMILIE

Familiebedrijven hebben sinds 2009 fors ingeteerd op hun reserves. Daardoor moeten ze steeds vaker op zoek naar extern geld. Maar waar vind je dat? Drie BDOadviseurs zochten het uit. Een rondleiding door financieringsland, exclusief voor de familie.

10 FAMILIEBEDRIJVEN & FINANCIERING

tekst Irene Schoemakers beeld Maurits Giesen illustraties Ivo van IJzendoorn

F

amiliebedrijven zijn van nature ‘doe-het-zelvers’. Ook als het gaat om financieren, blijkt uit het BDO-onderzoek ‘Financiering van het familiebedrijf’. “Interne financiering heeft voor familiebedrijven de voorkeur boven externe financiering. Maar door de financiële crisis is zelfs bij veel traditioneel behoudende familiebedrijven het vet van de botten, waardoor de behoefte ontstaat aan externe financiering”, vertelt Simon Mulder, accountant bij BDO Haarlem. Hij voerde het onderzoek uit samen met collega Eduard Rijkaart van BDO Alphen aan de Rijn en Sander van der Veen, belastingadviseur bij BDO Hengelo.

‘KREDIETBEOORDELING is nu EEN veel formeler TRAJECT’ SIMON MULDER

is accountant bij BDO Haarlem. Hij heeft ruim tien jaar ervaring met controleopdrachten bij met name middelgrote (familie)ondernemingen. [email protected] Ben jij spaarder of uitgever? “In beginsel ben ik een spaarder, maar ik kan ook genieten van uitgeven. Zolang er maar een balans is.” Als je een ton moest lenen, waar zou je aankloppen? “Dat hangt ervan af waar ik het voor nodig heb. Voor een huis liever bij een bank. Voor financiering van een nieuw businessidee liever bij angels of informal investors.” Opvallendste les uit het onderzoek: “Familie is emotie. Het kwantificeren van de business van een familiebedrijf is daardoor geen rationele optelsom van louter getallen.”

De behoefte aan kapitaal speelt vooral bij familiebedrijven met een lage solvabiliteit, merkte Rijkaart. “De meeste behoefte is er aan werkkapitaal, ofwel kapitaal voor het runnen van de dagelijkse business, zo blijkt uit ons onderzoek. Opvallend genoeg lenen familiebedrijven liever geen geld voor het financieren van innovatie of nieuwe technologie. Dat bekostigen ze liever met eigen geld, of ze stellen de investeringen uit.”

BANKEN ZIJN KIESKEURIG Ooit was de bank voor ondernemers de aangewezen partij om geld te lenen. Maar tijden veranderen. Vandaag de dag leent slechts de helft van de familiebedrijven geld bij de bank; 57% werkt met eigen geld en 71% werkt met financiering van private investeerders of alternatieve financieringsbronnen. Van der Veen: “Banken zijn kieskeuriger met het verstrekken van kredieten. Zeker bij bedragen tot € 250 duizend. En verliesfinanciering is al helemáál geen optie meer. Een scenario waarbij een bedrijf in het beste geval break-even zal draaien, maakt evenmin kans op krediet.” Accepteerden banken voor de crisis vastgoed vaak nog als onderpand en konden bedrijven eenvoudig tot 70% van de executie-

waarde lenen, vandaag de dag is ook dat niet voldoende meer. Van der Veen: “Bij het beoordelen van kredietverstrekking kijkt een bank nu vooral naar de prestaties van de onderneming en de verdeling in de eigen risicoportefeuille; liever niet te veel bedrijven uit één branche.”

OPENHEID VAN ZAKEN Het aantonen van prestaties is bij familiebedrijven een gevoelig punt. Mulder: “Zij zijn vanouds vaak niet gewend om openheid van zaken te geven. Hun rapportages en analyses zijn daardoor vaak beperkt. En een bank leent nu eenmaal liever geld uit aan een bedrijf met een gedegen businesscase. Familiebedrijven zijn bovendien financieel behoudend ingesteld en fiscaal gedreven. Ze zijn gewend om de resultaten eerder te drukken dan ze op te kloppen. Ook dat helpt niet mee bij het verkrijgen van een lening.” Van der Veen: “Banken zijn wat kredietverstrekking betreft tegenwoordig veel objectiever. Waar vroeger een goed trackrecord en een gunstig onderbuikgevoel nog wel eens doorslaggevend waren, is kredietbeoordeling vandaag de dag een streng en formeel traject. Wat ons ook opviel is dat Europese avonturen tegenwoordig heel moeilijk te financieren zijn, tenzij het merendeel van de bedrijfsactiviteiten zich in Nederland bevindt. En aanvragen voor activiteiten buiten Europa liggen nóg ingewikkelder.”

ONDERBOUWEN MET CIJFERS Bijna 40% van de kredietaanvragen van Nederlandse ondernemers bij banken krijgt direct een ‘nee’, bleek vorig jaar al, uit onderzoek van Panteia in opdracht

van de Europese commissie. Daarmee scoren Nederlandse banken het hoogst van heel Europa. Wat heb je als familiebedrijf nodig om een ‘ja’ te krijgen als je met de pet in de hand bij ze aanklopt? Van der Veen: “Een bank wil liquiditeitenen exploitatieprognoses zien, waaronder investeringsbegrotingen, en financieel onderbouwde strategische plannen. Maar veel familiebedrijven zijn niet gewend om hun toekomstplannen te onderbouwen met cijfers en willen niet het achterste van hun tong laten zien. ‘Het gaat al jaren goed zoals we het doen’, denken ze. Ze pakken kansen liever zodra die zich voordoen – ze willen handelen in het moment.”

‘ZO’N blik van buiten DWINGT JE OM AANVRAGEN extra TE ONDERBOUWEN’ Die eis van openheid vervalt niet zodra het geld is overgemaakt. “Ook als het krediet eenmaal is verstrekt, moeten bedrijven snel inzicht kunnen bieden in cijfers”, weet Rijkaart. “Een jaarrekening alleen is niet meer voldoende. De bank verlangt maandelijks inzicht in cijfers. Van alle activiteiten moet steeds bekend zijn wat de financiële situatie is. Een familiebedrijf moet, als het aan de bank ligt, bij-

11

HET ONDERZOEK: DE OPVALLENDSTE UITKOMSTEN De onderzoekers hebben ruim 200 familiebedrijven geënquêteerd over het thema ‘financiering’. Hieronder de opvallendste uitkomsten: • 78% van de familiebedrijven doet bij voorkeur geen beroep op externe financiering. Liever gebruiken ze eigen middelen. • Hoe lager de solvabiliteit, hoe meer bereid familiebedrijven zijn om elders geld op te halen. 74% van de respondenten heeft een solvabiliteit van 25% en meer. (Om door banken als 'financieel gezond' te worden gezien moet de uitkomst liggen tussen de 25% en de 40%.) • Externe financiering is vooral populair als er een duidelijk bestedingsdoel aan ten grondslag ligt: denk aan werkkapitaal en de aanschaf van vastgoed en middelen (materiële vaste activa). • Familiebedrijven financieren met name innovaties, acquisities en uitbreidingen liefst met eigen geld. Externe financiering is hiervoor – vanwege een hoog risico-profiel – moeilijk te krijgen. • De zelfstandigheid van de familie bevordert de snelheid bij het nemen van investerings- en financieringsbeslissingen.

12 FAMILIEBEDRIJVEN & FINANCIERING

voorbeeld te allen tijde weten welke debiteuren voor welke bedragen openstaan.”

PRIVATE EQUITY, KREDIETUNIES EN MEZZANINE Familiebedrijven die bij een bank willen aankloppen voor krediet, doen er goed aan de financiële positie duidelijk in kaart te brengen en forecasts te maken. Niet ieder bedrijf heeft daar echter zin in. In dat geval zijn er kortweg twee mogelijkheden. Mulder: “Investeringen uitstellen, of aankloppen bij een alternatieve vorm van geldverstrekking. Maar ook die eist soms forecasts en rapportages.” In de afgelopen jaren zijn er steeds meer alternatieven op het toneel verschenen. Private equity is een van die mogelijkheden. Rijkaart: “Let wel: durfinvesteerders sturen – net als banken – vooral op ratio’s. Ook hen overtuig je dus alleen met een degelijk en goed onderbouwd verhaal. Bovendien willen de meeste binnen zeven jaar cashen. Voordeel is wel dat private equity-partijen vaak kennis en een netwerk inbrengen waar je als familiebedrijf baat bij kunt hebben.” In opkomst zijn de zogenaamde kredietunies ofwel ‘credit funds’: coöperaties van mkb-ondernemers binnen een branche of regio die investeren in mkb-bedrijven en geen winstoogmerk hebben. Een eventueel positief saldo wordt verdeeld onder de leden. Eerder dit jaar heeft de Tweede Kamer unaniem het wetsvoorstel Wet toezicht kredietunies (Wtk) aangenomen, die het makkelijker maakt om een kredietunie op te richten. Van der Veen: “De verwachting is dat deze vorm van finan-

ciering aan populariteit zal winnen.” Op de fusie- en overnamemarkt komen hybride leningen geregeld voor: de zogeheten ‘mezzanine-financiering’. “Dit zijn relatief dure leningen die het midden houden tussen eigen en vreemd vermogen”, legt Rijkaart uit. “Bij deze vorm krijgt de geldlener een achtergestelde lening, waar de geldverstrek-

‘HET VOORDEEL VAN FAMILY OFFICES: DIE SPREKEN DOORGAANS dezelfde taal’ ker bij een onverhoopt faillissement van het bedrijf pas als allerlaatste aanspraak op kan maken. De lenende partij hoeft het geld pas op termijn af te lossen. En anders dan bij het uitgeven van aandelen blijft de eigenaar van de onderneming zelf de baas.” Klinkt goed, maar er is een keerzijde. “Om mezzanine-financiering te kunnen krijgen moet je wel een gevestigde reputatie hebben, een gewild product, een historie van winstgevendheid en een geloofwaardig expansieplan. Bovendien is deze vorm relatief duur, doordat er geen onderpand is en mezzanine-financiering verzekeringskosten met zich meebrengt.”

13

FACTORING EN FAMILY OFFICES

TOP 5

WAARVOOR LENEN FAMILIEBEDRIJVEN 1. Werkkapitaal 2. Overige investeringen (o.a. projecten en groei)  3. Bedrijfsmiddelen  4. Huisvesting  5. Overname  Bron: EIM, 2011

38% 33% 14% 13% 13%

EXTERN KAPITAAL HALEN? REGEL EERST EEN FAMILY TREASURY STATUUT Waar wil je als familiebedrijf wél vreemd geld voor aantrekken, en waarvoor niet? En zo ja, hoeveel? Zulke afwegingen kunnen binnen families snel leiden tot verschil van inzicht en zelfs spanningen. Wil je die vermijden, dan is het goed om vooraf een Family Treasury Statuut op te stellen: een document waarin je afspreekt binnen welke kaders je samen de investeringsen financieringsbeslissingen neemt en wat daarbij de belangen zijn van de diverse familieleden. Daarin kun je tevens afspreken welke ratio’s (eigen vermogen ten opzichte van het balanstotaal) het bedrijf moet aanhouden bij het doen van investeringen of het afsluiten van leningen. Zo kun je ambitieus investeren én de harmonie bewaren.

Andere alternatieve financieringsvormen zijn bijvoorbeeld factoring en leasing. Mulder: “Leasing is vaak wel bekend. Denk aan autolease. Factoring is een vorm van debiteurenfinanciering waarbij de ondernemer de facturatie en vaak ook het debiteurenrisico neerlegt bij een extern factoringbedrijf. De ondernemer betaalt dit bedrijf een vergoeding. In ruil daarvoor ontvangt hij alvast de uitstaande vorderingen. Hij hoeft dus niet te wachten op zijn geld.” Ook zijn er family offices: private investeringsmaatschappijen van families die geld investeren in andere familiebedrijven. Rijkaart: “Het voordeel hiervan is dat deze investeerders vaak dezelfde taal spreken als de familiebedrijven waarin ze investeren. De investeerders hebben vaak weinig behoefte aan bemoeienis. Ze laten de ondernemer vrij en hebben bovendien de tijd. Nadeel ten opzichte van de bank is dat hun rentepercentage vaak hoger is.”

BUSINESS ANGELS EN CROWDFUNDING Business angels en crowdfunding zijn alternatieven die de laatste jaren aan populariteit hebben gewonnen. Van der Veen: “Business angels, ook wel particuliere of informele investeerders genoemd, zijn echter schaars bij familiebedrijven. Het zijn private personen die met een zakelijk belang willen investeren in een onderneming die zich vaak in de opstart- of vroege groeifase bevindt. Veel familiebedrijven zijn deze fasen al voorbij.” Ook crowdfunding is een manier van financieren die je vooral tegenkomt bij veelbelovende starters. Via crowdfundingplatforms kunnen ondernemers hun idee in de etalage zetten, waarna

‘EEN BANK leent liever geld UIT AAN EEN BEDRIJF MET EEN gedegen BUSINESSCASE’ de meest uiteenlopende partijen erin kunnen inschrijven. Mulder: “Voor startende familiebedrijven kan dit een uitkomst zijn, maar natuurlijk ook voor bestaande bedrijven die een nieuw product in de markt willen zetten.”

EDUARD RIJKAART

is sinds 2007 accountant bij BDO Alphen aan den Rijn. Hij werkt voornamelijk voor en met familiebedrijven. [email protected] Ben jij spaarder of uitgever? “Spaarder. Vooral om eventuele tegenvallers te kunnen opvangen of grotere uitgaven te kunnen financieren.” Als je een ton moest lenen, waar zou je aankloppen? “Ik zou kijken of ik bij familie terechtkan. Mocht ik tekortkomen, dan zou ik bij (collega-)ondernemers te rade gaan.” Opvallendste les uit het onderzoek: “Schroom niet om risico’s met andere financiers te delen. Gedeelde smart is halve smart.”

14 FAMILIEBEDRIJVEN & FINANCIERING

15

POTTENKIJKERS Welke vorm van externe financiering ook de voorkeur heeft, één ding hebben ze met elkaar gemeen: de ondernemer moet bereid zijn anderen een kijkje in de keuken te gunnen. Van der Veen: “De keuken moet bovendien zichtbaar op orde zijn. Voor veel familiebedrijven is een ‘externe pottenkijker’ even schrikken. Niet omdat ze de zaken niet op orde hebben, want dat hebben de meeste wel degelijk. Maar omdat ze openheid van zaken moeten geven en moeten opschrijven en onderbouwen wat ze doen. Dat vraagt om een cultuurverandering. De een kan die makkelijker aan dan de ander.”

‘LENEN HELPT VAAK OM JE BEDRIJF EN WERKWIJZE verder TE professionaliseren’ SANDER VAN DER VEEN

is belastingadviseur bij BDO Hengelo. Hij is verantwoordelijk voor de fiscale afdeling van Oost-Nederland en lid van het managementteam. [email protected]

Ben jij spaarder of uitgever? “Uitgever. Ik investeer geld liever in creatie en innovatie en in het opdoen van ervaringen dan dat ik het spaar.” Als je een ton moest lenen, waar zou je aankloppen? “Bij een gelijkgestemde venture capitalist of een business angel om samen vol energie mooie dingen te doen en maken.” Opvallendste les uit het onderzoek: “Dat de relatie tussen eigenaar en opvolger zo veel invloed heeft op de keuze voor een bepaalde financieringsvorm. Soms wil de eigenaar bijvoorbeeld per se geen zeggenschap inleveren, terwijl de jonge generatie daar best voor openstaat.”

Grote voordelen zijn er ook, nog afgezien van het meegebrachte kapitaal. Mulder: “Lenen bij een geldverstrekker dwingt je om extra zakelijk en professioneel naar je eigen organisatie te kijken. Om bepaalde nieuwe vragen te stellen en je gemaakte keuzes helder te onderbouwen. Dat zet vaak een professionaliseringslag in gang die bedrijven stappen verder helpt.” Rijkaart: “Het past bovendien in een trend die al langer aan de gang is, namelijk dat familiebedrijven steeds vaker bereid blijken te zijn om ook externen mee te laten besturen. Veel familiebedrijven stellen een frisse blik op prijs en staan ervoor open om hun bedrijfsprocessen verder te optimaliseren. Wie met een externe partij zoals een financier in zee gaat, brengt kennis en visie van buiten naar binnen. Dat geeft bedrijven vaak nieuwe scherpte.” MEER WETEN OVER FINANCIERING VAN FAMILIEBEDRIJVEN?

Neem contact op met een van de in dit verhaal genoemde BDO-onderzoekers of met uw eigen adviseur.

DE 7 V’S VAN VERANDERMANAGEMENT De komst van externe financiers kan veel veranderen in uw bedrijf. Waar moet u rekening mee houden, en hoe begeleidt u dat optimaal? BDO is expert op het gebied van het evidence based aansturen van verandertrajecten: met wetenschappelijke onderbouwing en bewezen praktisch succes. Het boek ‘De 7 V’s van Verandermanagement’ − geschreven door BDO’s associate partner prof. dr. Anton Cozijnsen − benoemt alle mogelijke risico’s die je kunt tegenkomen wanneer je als ondernemer je bedrijf structureel anders wilt organiseren. Het boek staat aan de basis van de veranderaanpak van BDO Consultants en heeft al veel grote en kleinere organisaties met succes op een nieuw spoor geholpen. Het maakt de lezers attent op de beren op de weg én vertelt hoe je die concreet kunt aanpakken.

‘Effectief op weg naar uw ideale organisatie!’

Van Versnellen tot Verankeren Het doet dit aan de hand van BDO’s 7 V’s van Verandermanagement: 1 Versnellen: korte doorlooptijd 2 Vertrouwen creëren 3 Verbeelden van de toekomstige organisatie 4 Verbeteringen snel aantoonbaar  maken 5 Verduidelijken van de consequenties voor de betrokkenen 6 Verbinden van voorgaande en van betrokkenen 7 Verankeren van kennis, competenties en methoden t.b.v. van veranderen in het algemeen Deze 7 V’s helpen om de belangrijkste risico’s tijdens veranderingsprocessen te voorspellen én te beheersen. Naast theorie bevat het boek tips en instrumenten voor iedereen die succesvol een organisatie wil veranderen. Zo gaan veranderprojecten tot een factor 3 beter, sneller en efficiënter!

Ook veranderen? Vraag het boek ‘De 7 V’s van Verandermanagement’ in de speciale jubileumuitvoering nu gratis aan. Dat kan per mail naar [email protected] o.v.v. uw naam, functie, bedrijfsnaam en uw contactgegevens. Prof. Dr. Anton J. Cozijnsen is hoogleraar Verandermanagement aan de Vrije Universiteit en als organisatieadviseur verbonden aan BDO. Eerder schreef hij onder meer ‘Anders veranderen’ en ‘Het theater van verandering’.

nies

• Relatief nieuw en nog schaars fenomeen • Vaak bestemd voor ondernemers in bepaalde regio • Niet bedoeld voor risicokapitaal

• Geen winstoogmerk • Kredietgevende leden fungeren vaak als coach

Een coöperatie van MKB-ondernemers binnen een branche of regio. Een kredietunie heeft geen winstoogmerk. Een evt. positief saldo wordt aan de leden uitgekeerd.

K re d i e t u

• Hogere rente dan een bank vanwege risicopremie • Complexe manier van financieren met veel voorwaarden

Flexibele mogelijkheden tot terugbetaling.

Hybride leningen staan bekend als mezzanine-financiering. Ze bevinden zich tussen eigen en vreemd vermogen in. De ontvanger van de lening krijgt een achtergestelde lening die hij op termijn mag aflossen.

ineM e z zan Financiering Hybride leningen

• Kostbaar • Minder inzichtelijke kostenstructuur

• Makkelijk in gebruik • Voorziet direct in werkkapitaal

Financiering op basis van bedrijfsactiva. Bij leasing wordt een bedrijfsmiddel gefinancierd (b.v. auto), bij factoring worden uitstaande vorderingen alvast omgezet in liquide middelen.

NG/ FACTORI LEASING

• Stelt strenge eisen aan risicoprofiel en eist veel informatie • Kritisch op onderpand

F F ICE

• Hoge rendementseisen • Werkt vaak alleen als er sprake is van een wederzijdse ‘klik’ • Richt zich vaak op starters en innovatieve ondernemingen • Wil soms aandelen terug voor lening

• Investeerder wil vaak geen bemoeienis • Lening loopt vaak bij één persoon

Vermogende particulieren die familiebedrijven financieel willen steunen. Soms bieden ze ‘convertable loans’ aan, die – in het geval van een exit – kunnen worden omgezet in aandelen.

s Busines Angels

• Hogere rente dan een bank

• Investeerder spreekt ‘zelfde taal’ • Investeerder wil vaak geen bemoeienis

Een private investeringsmaatschappij van één enkele familie.

F A M I LY-O

QUITY

gaties

nding

• Vaak hogere rente dan een bank • Vraagt om intensieve marketingcampagne

• Start- of groeikapitaal kan snel worden gerealiseerd • Goede manier om interesse van markt te testen

Een groep van verschillende investeerders (crowd) komt direct in contact met ondernemers die financiering behoeven.

Crowdfu

• Rente en aflossingen moeten tijdig worden betaald • Zichtbaar op de kapitaalmarkt • Kredietbemiddelaar is nodig • Duurder dan lening bij bank vanwege kosten accountant en goedgekeurde jaarverslagen

• Risicospreiding van financiering • Zichtbaar op de kapitaalmarkt • Rente op kapitaalmarkt is momenteel laag

Een bedrijf schrijft een lening uit waar beleggers op intekenen. De lening wordt opgeknipt in coupures: de obligaties.

Bedrijfsobli

• Strenge eisen om in aanmerking te komen voor subsidie • Alleen bestemd voor bepaalde doeleinden (bijvoorbeeld innovatie)

• Subsidie hoeft (vaak) niet worden terugbetaald. • Voorziet direct in extra liquiditeit

Bedrijven kunnen in sommige gevallen een beroep doen op fiscale stimuleringsregelingen

K A L E) OVERHEID ( S E M I - /LO

• Hogere rente dan een bank is gebruikelijk (8 tot 9%) • Focus op bedrijfsresultaten • Strenge eisen aan risicoprofiel en informatie • PE wil vaak zeggenschap

• Aanwezige knowhow • Bruikbaar netwerk

Privaat risicodragend vermogen van investeerders die financieel in bedrijven wensen te participeren.

PRIVATE E

Financiering

• Gunstige rentevoorwaarden (rendementseis bank ligt vaak lager dan rendementseis op eigen kapitaal)

Bij familiebedrijven nog steeds meest gebruikte bron van externe financiering

Bank

Extern financieren kan op veel manieren. Een overzicht van de belangrijkste opties, plus de voor– en nadelen.

EEN GELDBOOM IN DE TUIN… 6 TOOLS beeld Ivo van IJzendoorn

Verschillende vormen, opties, voors en tegens

18 case 1

Berk Partners

tekst Irene Schoemakers beeld Larry Rosa illustraties Ivo van IJzendoorn

Bernardus Marinus (Ben) Pon (1936) is het derde kind van Volkswagenimporteur Ben Pon senior. Hij werkt vanaf 1961 als Porsche-importeur in Nederland. In 1990 richt hij beleggingsmaatschappij Berk Holding BV op en begint hij zijn eigen wijngaard in Californië.

ALLEEN WINNAARS GRAAG INVESTEERDER BEN PON:

‘HET MANAGEMENT MOET MIJ OVERTUIGEN’

Berk Partners, de investeringsmaatschappij opgezet door Ben Pon, gaat alleen in zee met winnaars. Bedrijven die in aanmerking willen komen voor dit kapitaal, moeten totaal gefocust zijn, doordachte plannen hebben én ook zelf risico durven lopen.

‘UIT 50 tot 100 AANVRAGEN PER JAAR KIEZEN WE ER twee’

Berk Partners De naam van Ben Pon's investeringsmaatschappij verwijst terug naar het moment dat grondlegger Ben sr. de Pon Holdings verdeelde onder zijn vijf kinderen. Elk kreeg een ‘tak’ van de familieboom en gaf die een naam die begon met de eigen voorletter. Ben koos ‘Berk Holding’. Dat veranderde in ‘Berk Partners’ toen ook andere ondernemers en vermogenden zich aansloten. Berk Partners heeft geïnvesteerd in onder meer spelletjesproducent Jumbo, suikerzakjesfabrikant Van Oordt en distilleerderij De Kuyper. Sinds 2014 werkt Berk Partners samen met ICTinvesteerder TIIN Capital.

20 case 1

Berk Partners

B

‘ZE MOETEN

en Pon, zoon van de gelijknamige grondlegger van de Pon-dynastie, houdt van winnen. Met die mentaliteit schopte hij het in de jaren zestig als autocoureur tot de Formule 1. Als schutter ging hij in 1972 voor Nederland naar de Olympische Spelen van München. Nadat hij in 1990 zijn aandelen in het familiebedrijf Pon Holdings aan zijn familie verkocht, heeft hij met de opbrengst daarvan op verschillende terreinen investeringen gedaan. Hij is het meest bekend van de Bernardus-kwaliteitswijnen. Deze wijnen van zijn landgoed in Californië – waar hij een groot deel van zijn tijd doorbrengt – zijn geliefd tot in de hoogste kringen: van buurman Clint Eastwood tot in het Witte Huis.

tweehonderd

PROCENT GEMOTIVEERD ZIJN’ CAPABEL EN GEMOTIVEERD

HEKEL AAN MIDDELMAAT Zo veel als hij houdt van winnen en van winnaars, zo’n hekel heeft Pon aan middelmaat. Dat geldt zéker als het gaat om beleggen. Via investeringsmaatschappij Berk Partners steunt hij geen start-ups of turn-arounds en doet hij zéker geen verliesfinanciering. “Berk Partners heb ik opgezet met enkele ondernemers om gezamenlijk in kansrijke mkb-bedrijven te investeren. We doen het liefst management-buy-outs. Bij voorkeur van bedrijven die te maken hebben met opvolgingsproblemen”, zo laat hij weten. “Dat kunnen familiebedrijven zijn, maar dat hoeft niet. De eigenaar heeft het bedrijf groot gemaakt, gaat met pensioen en moet wat met zijn onderneming. Zijn rechterhand kent het klappen van de zweep, maar heeft niet genoeg geld om zich in te kopen. Ziedaar de ideale kandidaat voor ons. Berk Partners regelt het geld, de rechterhand van de verkopende eigenaar gaat de onderneming runnen.”

20 OnderOns

GRAAG “De beste groeimogelijkheden zien we momenteel bij bedrijven actief op het gebied van innovaties in de healthcare-sector. Daar zijn veel kansen en we zijn redelijk bekend met deze markt.” NOOIT “Zeg nooit ‘nooit’.”

Pon heeft al ruim 10 jaar geleden het management van de Berk Partners-fondsen overgedragen aan Willem Kamps en Fred Oudshoorn, die sinds de start betrokken zijn. Zij zien erop toe dat ze bij nieuwe investeringen écht met een winnaar te maken hebben. Pon: “Berk Partners zoekt ondernemers die bereid zijn eigen geld te investeren in het bedrijf en in staat zijn om zelf de kar te trekken. Dit betekent dat ze én capabel én tweehonderd procent gemotiveerd moeten zijn.” Een onafhankelijke Raad van Commissarissen accordeert de investeringsbeslissingen, en Pon weet dat er goed wordt gelet op zijn belangen en die van de andere aandeelhouders. Voordat Berk Partners “ja” of “nee” zegt tegen een investeringsvoorstel, wordt scherp gekeken naar de stabiliteit en de prognose van de kasstroom. Pon: “Dit betekent dat we de markt moeten kennen en de toekomst goed moeten kunnen inschatten. Daar komen onze partners om de hoek kijken: er zijn 40 aandeelhouders, ondernemers en oud-ondernemers, die elk hun eigen expertise inbrengen. Als Berk Partners een aanvraag krijgt voor een management-buy-out in retail, dan vragen

we bijvoorbeeld de partner met retailervaring om bij de beoordeling te assisteren. Die kennis in onze achterban is cruciaal voor het selectieproces.”

MODUS OPERANDI Berk Partners doet gemiddeld slechts twee deals per jaar, variërend tussen de één en drie miljoen euro. Na vier tot zes jaar vindt een exit plaats. Dat is grofweg de modus operandi. “Er komen jaarlijks zo’n vijftig tot honderd aanvragen binnen”, vertelt Pon. “Na een eerste schifting op basis van de informatie die Berk Partners ontvangt, gaan we met ongeveer vijftien daarvan serieus aan de slag. Uiteindelijk blijven er een paar over om in te investeren.” Het traject voorafgaand aan de deal neemt van start tot finish drie tot vijf maanden in beslag. Pon: “Eerst maken Kamps en Oudshoorn kennis met het bedrijf en stellen zich op de hoogte van het verhaal en de overtuigingskracht van het management. Vaak heeft het management mooie plannen die het onder het bewind van de vorige eigenaar nooit heeft kunnen uitvoeren. Wij willen over die plannen horen. Daarnaast beoordelen we of het management actief en serieus wil participeren in de onderneming, of dat men liever voor een dubbeltje op de eerste rang wil zitten. Maar ook: hoe gaat het management om met medewerkers op de werkvloer? Groeten ze hen? Of lopen ze hen voorbij? Ook daar letten we op. Als alles klopt, tekent Berk Partners een ‘letter of intent’ en start een due-diligence-traject. We kijken nauwkeurig naar de klantenportefeuille, de balans en de financieringsafspraken met de bank, en we laten een extern bureau het management beoordelen op persoon-

lijkheid en kwaliteit. Niet alleen omdat we willen weten met wie we in zee gaan, maar ook om te weten welke persoon daar straks het best als commissaris kan functioneren. We checken uiteraard ook of de nieuwe directeuren niets op hun kerfstok hebben. Hebben ze in het verleden fraude gepleegd? Of verdienen ze geld aan kinderarbeid in India? Ook in die gevallen zeggen we nee. Als de deal gesloten is, stellen we ook nog samen met het management een vijfjarenplan op. Daarna is het de primaire taak van Berk Partners om de onderneming op koers te houden.”

OP AFSTAND Op dit moment heeft Berk Partners zes deelnemingen in de portefeuille, alle gevestigd in Nederland. Zo is Berk Partners mede-eigenaar van een producent van rolstoelen, van een bedrijf actief op het gebied van management-development en van een producent van hydraulische cilinders. Pon: “Je moet niet te veel investeringen tegelijk hebben lopen, om de aandacht niet te laten verslappen. We steunen het management bij de plannen die vooraf zijn besproken, en kijken met name in het begin hoe het ze afgaat om zonder de voormalige eigenaar te functioneren. Een keer per maand hebben we contact met elkaar, maar we blijven op afstand. We raken niet in paniek als het management een maand achterloopt op de plannen. Maar als blijkt dat de onderneming fundamenteel achterblijft bij de langetermijnplannen, kan Berk Partners ingrijpen, door bijvoorbeeld strak te sturen op kosten of door de strategie te wijzigen. Als we ons huiswerk goed hebben gedaan is dat overigens niet nodig. Dan is er per definitie een management dat weet wat het doet.”

PARELS VOLGENS PON “Wij zijn geïnteresseerd in management-buy-outs, bij voorkeur bij bedrijven met groeikansen die te maken hebben met opvolgingsproblemen. Het management moet ondernemend zijn, capabel, bereid zijn om zelf ook geld te investeren, en tweehonderd procent gemotiveerd.”

Hans Hill (67) is de bedenker en oprichter van Hillblock BV. Hij studeerde elektrotechniek aan de HTS Rotterdam, volgde de hbo-opleiding fotografie en werkte sinds 1975 als reclamefotograaf voor onder meer Proctor & Gamble, Moulinex en Hero. Naast zijn werk is hij hockeycoach. Dorian Hill (37) studeerde advertising en grafisch ontwerp en vervolgens media en journalistiek. Ze is samen met haar vader oprichter van Hillblock BV. Daarvoor werkte ze onder meer bij Museum Boijmans van Beuningen en het Nederlands Architectuurinstituut.

tekst Irene Schoemakers beeld Hans van den Heuvel illustratie Ivo van IJzendoorn

Hillblock

case 2 23

457 KLEINE INVESTEERDERS HELPEN INNOVATORS AAN BLIKSEMSTART

GELD ALS WATER Crowdfunding bracht Hans Hill en zijn dochter Dorian bijna een miljoen euro voor het uitontwikkelen van hun innovatieve ‘hillblock’. Binnen een paar dagen. Kijk, dát zet zoden aan de dijk!

‘K

ippenvel kregen we ervan', herinnert Dorian Hill zich. “Op vrijdag voor Pasen stond ons verzoek om crowdfunding op de site van ‘Geldvoorelkaar.nl’ en de maandag erop hadden we het eerste bedrag van 250 duizend euro bij elkaar.” Dat geld hadden ze nodig om het nieuwe type dijksteen door te ontwikkelen, dat haar vader Hans had bedacht: de ‘hillblock’. Hans Hill: “In 2005 hoorde ik zwemster Inge de Bruijn op tv zeggen dat ze het wereldrecord net niet had verbroken omdat ze last had van de door haarzelf gecreëerde golfslag. ‘Er moet toch iets te bedenken zijn om de kracht van water op te vangen?’ zo associeerde ik. Daarmee was de basis voor Hillblock gelegd.” De ingenieuze dijksteen van vader en dochter Hill absorbeert dertig procent van de golfenergie en beschermt dijken daardoor tegen doorbreken. Dat komt door de vorm van de stenen. “Ze hebben de vorm van pionnen, met holtes onder de kop

die het water opnemen en horizontaal afvloeien”, legt Hill uit. “De steen is stabieler en veiliger dan de huidige dijkstenen en er is tot vijftig procent minder beton nodig om ze te maken.”

GOEDGEKEURD Na kostbare testtrajecten van enkele jaren bij onder meer Deltares werd de dijksteen goedgekeurd. Er volgde een patent en de productie kon van start. “Daar was geld voor nodig”, legt Dorian uit, die net als haar vader haar baan heeft opgezegd voor dit bedrijf. “We hadden zelf al € 150 duizend geïnvesteerd en hadden financiering nodig om verdere tests te kunnen bekostigen en de stenen te laten produceren.” Bij de banken kwamen vader en dochter niet verder dan € 80 duizend en moesten ze het patent in onderpand geven. Crowdfunding lonkte. “We besloten in april 2013 op ‘Geldvoorelkaar’ een eerste tranche van € 250 duizend te vragen

tegen 9,5% rente met een looptijd van twee jaar”, legt Hans uit. “In één weekend hadden we dit bedrag binnen. De rest volgde snel daarna, van 457 investeerders in totaal. De laatste tranche van vier ton – tegen 7,5% – kregen we

‘IN één

weekend

HADDEN WE DE EERSTE 2,5 TON BINNEN’ in nog geen 28 uur.” De dijksteen van Hillblock is inmiddels in diverse dijken in Nederland te vinden. “Zonder crowdfunding was dit nooit gelukt”, aldus Hans.

Huub van Rozendaal (1956) startte zijn Nivraopleiding tot registeraccountant in 1979 bij EY en KPMG. Na elf jaar vertrok hij naar munitiefabriek De Kruithoorn waar hij vijf jaar werkte als financieel adjunctdirecteur. In 1991 kwam hij als CFO naar Sligro Food Group. Mei 2015 nam hij daar afscheid. Hij is nu toezichthouder bij vijf familiebedrijven en voorzitter van het pensioenfonds van Sligro. Sligro Food Group Sector: food Service/product: voedingsmiddelen Bedrijven: 130 EMTÉ full service supermarkten (foodretail), 47 Sligro zelfbedieningsgroothandels, 9 bezorggroothandels (foodservice) Aantal medewerkers: 10.000 Omzet: € 2,5 miljard Winst: € 70 miljoen

‘WE KONDEN MEESTAL meer lenen DAN WE DEDEN’

tekst Irene Schoemakers beeld Hans van den Heuvel illustraties Ivo van IJzendoorn

Sligro

case 3 25

HUUB VAN ROZENDAAL: ‘IK GUN IEDER BEDRIJF POTTENKIJKERS’

EIGENZINNIG LESJE IN FINANCIERING “Familiebedrijven moeten niet bang zijn om in zee te gaan met externe financiers”, meent Huub van Rozendaal, tot voor kort CFO bij Sligro Food Group. “Die houden je scherp.” Lessen van een financiële man pur sang.

R

ebels. Zo noemt hij zichzelf. Of liever ‘een vrij denker’. Een man ook met een ‘no-nonsensementaliteit’. “Ik heb altijd geprobeerd het financiële vak niet moeilijker te maken dan het is”, vertelt Huub van Rozendaal, tot 1 mei 2015 CFO van Sligro Food Group, het bedrijf van de familie Slippens. Met zijn vierentwintig jaar trouwe dienst was hij de langstzittende CFO bij een en hetzelfde Nederlands beursfonds ooit. In die kleine kwarteeuw dat hij de financiële scepter zwaaide, steeg de marktwaarde van Sligro van € 25 miljoen naar € 1,5 miljard, terwijl de winst groeide van drie naar zeventig miljoen euro. “Aandeelhouderswaarde, en hetzelfde geldt voor winst, was echter nooit een primaire doelstelling van ons”, benadrukt hij. “Het was het resultaat van het beleid bij Sligro waarbij klanten en medewerkers centraal stonden en we meer stuur-

den op de lange dan op de korte termijn.” Het geheim van het financiële succes van Sligro? “Ondernemend, maar ook zuinig, nuchter en conservatief”, aldus Van Rozendaal. “We hebben altijd gestreefd naar een conservatieve langetermijnfinanciering. We hadden bijvoorbeeld leningen afgesloten met ratio’s waarvan de aandelenmarkt vond dat deze aan de voorzichtige kant waren. We konden namelijk meestal meer lenen dan we deden, maar we wilden niet te veel schuld opbouwen. De realiteitszin was groot bij ons.”

OPEN EN TRANSPARANT Duidelijkheid is nog zo’n waarde waar Van Rozendaal het financieel beleid op liet steunen. “Ik heb de aandeelhouders bijvoorbeeld nooit iets anders verteld dan onze financiers. En omgekeerd. We zijn altijd

open en transparant geweest. Iedereen weet dan wat wij nastreven, ook als dat sommige mensen niet bevalt.” ‘Voorzichtig’ was in elk opzicht het devies voor het financiële beleid van Sligro. Van Rozendaal: “We hadden naar buiten toe de afspraak dat de schuld/EBITDA-ratio maximaal drie bedroeg. Dat wil zeggen dat de schuld maximaal drie keer het bruto bedrijfsresultaat mag bedragen. Intern hielden we echter twee aan. Daardoor hadden we voor onszelf een veilige marge ingebouwd.” Naast behoudend was Van Rozendaal wél creatief en ondernemend. “Zo waren wij in 2004 een van de eerste bedrijven van deze omvang die besloten om naar de Amerikaanse onderhandse kapitaalmarkt te gaan om geld op te halen. Op deze markt onderhandelen partijen rechtstreeks met

26 case 3

Sligro

elkaar over de voorwaarden van echte langetermijnleningen; tien tot vijftien jaar. Dat was best spannend. En succesvol. We hebben daar € 100 miljoen kunnen weghalen tegen goede voorwaarden. Daarmee hebben we investeringen en overnames kunnen doen, ondermeer van Ven Groothandel Centrum.” Naast financiering op de Amerikaanse kapitaalmarkt maakte Sligro gebruik van arrangementen bij twee banken. “Twee is genoeg”, zegt hij daarover. “Meer heb je niet nodig. Daarmee splits je de eventuele kredietsommen alleen maar verder op terwijl het de voorwaarden niet gunstiger maakt.” Van de lopende arrangementen heeft Sligro nog geen gebruik hoeven maken. Desalniettemin onderhield Van Rozendaal geregeld contact met de twee banken. “We spraken regelmatig met hen. Dat kost weinig moeite en wordt gewaardeerd. En het betaalt zich uit op het moment dat je de bank nodig hebt.”

WINST VERZILVEREN De laatste vijf jaar diende zich bij Sligro echter een heel nieuw probleem aan. Van Rozendaal: “Sligro had de afgelopen jaren een grote vrije kasstroom; tussen de zeventig en negentig miljoen euro. Wat doe je dan met al dat geld? We hebben besloten het voor een flink deel uit te keren aan de aandeelhouders.” Een voor familiebedrijven tegendraadse beslissing. Immers: zo’n

‘EEN DEEL VAN DE WINST uitkeren? DAAR HOEF JE JE NIET VOOR TE SCHAMEN’

27

90% van de familiebedrijven investeert de eventuele winst het liefst direct weer in het bedrijf, zo blijkt uit onderzoek van ING Economisch Bureau (2013). Van Rozendaal: “Maar je kunt ook een deel verzilveren. Daar hoef je je niet voor te schamen. Dat wil nog niet zeggen dat je ‘de tent leegrooft’. Winst uitkeren leidt tot meer langetermijnbetrokkenheid van de aandeelhouders. Daar is ook wat voor te zeggen.” Daarbij geldt volgens Van Rozendaal wel een belangrijke huisregel: “Je moet geen schulden willen maken, om geld uit de onderneming te kunnen halen. Er zijn partijen – waaronder veel durfinvesteerders – die zodra ze meer schuld kunnen maken, dat ook direct doen. Zo maken ze geld vrij om weer in andere investeringen te steken. Niet doen, zeg ik.”

POTTENKIJKERS Als er één ding is dat Van Rozendaal heeft geleerd tijdens zijn periode als CFO, dan is het wel dat kapitaalmarkten wispelturig zijn. “Soms loont het om veel schulden te hebben, soms moeten deze zo laag mogelijk zijn. Bij Sligro hebben we altijd onze eigen behouden koers gevaren en de kapitaalmarkt gelaten voor wat die was. Dat levert fans én tegenstanders op. Maar zo krijg je wel de aandeelhouders die bij je passen.” Verantwoording afleggen aan financiers en aandeelhouders heeft Van Rozendaal nooit als een probleem ervaren. “Integendeel: het houdt je scherp als je moet uitleggen waarom je een bepaalde beslissing hebt genomen en een bepaalde koers vaart. Ik gun ieder bedrijf pottenkijkers. Ik heb altijd het gevoel gehad dat Sligro een beter bedrijf is geworden doordat we de beurs op gingen.”

‘SOMS HECHTEN FAMILIEBEDRIJVEN net iets te veel

AAN HUN ONAFHANKELIJKHEID’ Ook niet-beursgenoteerde familiebedrijven zouden externen wat vaker moeten toelaten, vindt hij. “Soms hechten familiebedrijven net iets te veel aan hun onafhankelijkheid en is hun blik teveel gericht op de lange termijn. Langetermijndenken is goed. Als je de korte termijn maar niet uit het oog verliest. Er moet ook nú geld worden verdiend. Een externe – of dat nu een financier of aandeelhouder is – kan de balans wat dit aangaat in evenwicht houden. Raden van commissarissen of advies kunnen daaraan ook een bijdrage leveren.”

BLAUWE OGEN De kritiek van veel familiebedrijven dat het lastig geld lenen is bij banken, onderschrijft hij niet. “De tijd dat banken krediet verstrekten op basis van je blauwe ogen is voorbij. Financiering is tegenwoordig een rationeel proces. En dat is begrijpelijk. Dit betekent dat bedrijven met goed doortimmerde plannen moeten komen. Corporate ondernemingen zijn dat gewend, kleine en middelgrote familiebedrijven wat minder. Zij ondernemen vaak op gevoel. Maar als je wilt dat een derde partij investeert in je onderneming, moet je op z’n minst duidelijk kunnen maken waar zijn geld naartoe gaat en hoe het terugkomt.”

Snel geld “Een snelle manier om aan langetermijnkapitaal te komen, is om naar de Amerikaanse onderhandse kapitaalmarkt te gaan. Daar valt uitstekend geld te lenen. Bedrijven die voldoen aan een bepaalde omvang, aan kwaliteitseisen en die openheid van zaken bieden, kunnen hier goede deals sluiten.” Financieringstrends + Supply Chain Finance: “Een vorm van financiering van leveranciers door klanten. Verschillen in kredietwaardigheid worden zo te gelde gemaakt. Een goeie en snelle oplossing voor veel middelgrote en kleine bedrijven.” - Crowdfunding: “Sympathiek idee. Maar het zal niet lang duren voordat de eerste oplichters er met het geld van de crowd vandoor gaan.”

Only for Men

28 case 4

tekst Irene Schoemakers beeld Hans van den Heuvel illustraties Ivo van IJzendoorn

EEN GOED VERHAAL LEVERT GELD OP

ENGEL IN MAATPAK Een praatje voor een groep investeerders leverde Piet Feenstra 2,5 ton op voor de bouw van een ‘superstore’ van zijn merk Only for Men.

I

n 2002 richtte de toen 46-jarige Piet Feenstra de eerste Only for Men-winkel op in het Brabantse Reusel. De kleding- en accessoireswinkel richt zich uitsluitend op mannen: niet alleen met het assortiment maar ook met goede bereikbaarheid, ‘mannelijke’ openingstijden, tv’s met live-sportuitzendingen en een barbier. Het concept bleek een gat in de markt. “We hebben nu dertien fysieke winkels, twee webshops en een afdeling voor de zakelijke markt”, vertelt Piet Feenstra, die samen met zoon Arthur de directie vormt. Zoon Richard doet de fotografie voor de webwinkel, die in 2014 de Webshop Award in de categorie Herenmode ontving. Ook de winkelketen zelf is bekroond, met de prijs voor de Beste winkelketen van Nederland 2014-

‘HIJ HAD EEN erfenis GEKREGEN EN WILDE 2,5 TON INVESTEREN’

2015. “We zijn trots”, vertelt Feenstra. “We laten daarmee grote merken in herenmode als Zalando en C&A achter ons. Dat voelt geweldig.”

lening in vier jaar tijd tegen 8% rente terugbetaal. En de investeerder trekt niet aan de touwtjes.”

SUPERSTORE

Naast deze lening wist Feenstra nog 3,5 ton op te halen bij Start Foundation, een stichting die geld leent aan bedrijven met een sociale inslag. Feenstra: “We hebben hier diverse vijftigplussers werken en mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt, vandaar…” De uitbreiding van het aantal winkels gaat door. “Het kan zijn dat ik opnieuw op zoek ga naar een business angel. Met een goed verhaal – en dat hebben we – maken we wederom een goede kans.”

Feenstra heeft de zaken goed voor elkaar. “We plussen elk jaar, we hebben een eigen academy waarin we medewerkers opleiden, en we breiden het aantal winkels uit”, vertelt hij. Zo heeft hij onlangs een nieuwe ‘superstore’ inclusief atelier en horeca in Reusel geopend, op een steenworp afstand van zijn eerste zaak. Feenstra: “We hadden voor de investering enkele tonnen nodig. Aankloppen bij de bank leidde tot niets. Dat bleek al snel een lange en moeizame weg. Liever neem ik het heft in eigen handen.” Feenstra besloot zijn verhaal op papier te zetten en te pitchen voor een groep investeerders. “Na afloop kwam een van de bezoekers op mij af die brood zag in mijn plannen. Hij had een erfenis gekregen en wilde 2,5 ton investeren. Het klikte tussen ons. Hij snapt de ziel van dit bedrijf. Dat vind ik belangrijk. De afspraak is nu dat ik de

GOED VERHAAL

ONLY FOR MEN Sector: retail Product: modewinkels voor mannen Gestart in: 2002 Aantal winkels: 13 winkels, 2 webshops en 1 corporate afdeling Medewerkers: 180 Omzet: € 18 miljoen (2014) www.onlyformen.nl

Piet Feenstra (60) was van 1997 tot 2001 adviseur bij brancheorganisatie Mitex (nu: Inretail), de grootste brancheorganisatie voor non-retail. Daarvoor werkte hij als general manager bij Hoogenbosch Schoenen. In 2002 startte hij Only for Men. Business angel: een aanrader? Feenstra: “Zeker. Zo’n presentatie voor investeerders is best spannend. Probeer maar eens in een paar minuten je bedrijfsplannen uit te leggen aan kritische mensen met geld. Maar het leverde succes op. Binnen vier maanden was de lening rond. Het viel me alles mee.”

30 BDO Familiebedrijven

Het model helder uitgelegd: kijk de video www.bdo.nl/nl/themas/familiebedrijven

Rolverdeling generaties

Ontwikkeling leiderschap

Bedrijfsstrategie & Verandermanagement

31.

Compliance & Risk

HET JUISTE ADVIES, MET OOG VOOR ÁLLE ASPECTEN VAN FAMILIEBEDRIJVEN

DE HARMONIE BINNEN DE FAMILIE BEWAKEN Voor een familiebedrijf zijn harmonie en continuïteit van het allergrootste belang. Daarom kijkt BDO – over jaarcijfers en fiscale structuur heen – vooral naar de mensen, de familie en hun kijk op de toekomst. Zodat alle generaties financieel onafhankelijk kunnen zijn, met ruimte om te groeien én te ondernemen.

Waarden & Cultuur & Veiligheid Duurzaamheid & Innovatie

Familie

Lokaal geworteld, internationaal bereik BDO is net zo lokaal geworteld als veel familiebedrijven. We hebben een

landelijk, en waar nodig internationaal netwerk. Daardoor kunnen we u overal ter wereld van dienst zijn, op vrijwel elk vakgebied.

Het BDO Familiebedrijvenmodel Het BDO Familiebedrijvenmodel op de pagina hiernaast, een knipoog naar de welbekende fotogalerij, is de basis waarmee we familiebedrijven en hun behoeften in kaart brengen. U, uw familie en de belangrijkste stakeholders staan centraal. Daaromheen krijgen de belangrijkste thema’s een plek. Zo zorgen wij dat geen enkel aspect aan de aandacht ontsnapt. En kunnen u en uw familie altijd optimaal werken en leven.

Wilt u meer weten over wat BDO voor u kan betekenen? Neem dan contact op met uw adviseur of de dichtstbijzijnde BDO-vestiging. Tel: (030) 284 97 71 Mail: [email protected]

Directie

Onderneming

Eigenaarsstrategie & Goede doelen

Waardecreatie & Rendement

Eigendomsstructuur & Governance

BDO–DIENSTEN VOOR FAMILIEBEDRIJVEN Juist doordat wij verder kijken dan de cijfers past BDO zo goed bij familiebedrijven. Al meer dan 75 jaar. We zijn daardoor vaak de vertrouwenspersoon. U hebt permanent te maken met het afwegen van bedrijfsbelangen en familiebelangen; BDO is de vertrouwde specialist die u daarbij ondersteunt. Met een scherp oog voor de familiebelangen. Ook van hen die níet in het bedrijf werken. Omdat mensen tellen – álle mensen. Zo bereiken we samen het juiste evenwicht. Voor nu en straks.

(Familie) Eigenaren

• Familiebedrijvenmonitor • Familiestatuut® • Management-developmentprogramma • Next Gen programma & Genogram • Recruitment Management, Raad van Advies en Commissarissen • Strategievorming en rendementsverbetering • Vermogensmanagement • Opvolgingscoaching • Opvolgingsstappenplan • Noodopvolgingsplan • Advieskaarten en rendementsmonitor • (Familie-)Coachingtrajecten • Opleidingen, trainingen en workshops • Fiscaal advies • Accountancy • Bedrijfsopvolgingsregeling

Financiering & Financiële planning & Pensioen

(Nood)Opvolging & Aandelenoverdracht

Fiscale strategie en structuur

TIP: BDO-ONDERZOEK EN WORKSHOPS OVER 'BELONEN' De beloning in familiebedrijven mist vaak visie en beleid. Dat is een van de conclusies uit een breed onderzoek van BDO naar de beloning in familiebedrijven. Wilt u weten hoe u het beste om kunt gaan met beloningsvraagstukken? Download het rapport vanaf 1 november op www.bdo.nl/belonenfamiliebedrijf. U kunt zich via deze link ook aanmelden voor één van de BDO Beloningsworkshops die dit najaar worden georganiseerd.

tekst Irene Schoemakers beeld Maurits Giesen

DE ANDERE KIJK JE KENT ELKAAR DOOR EN DOOR. TOCH STAAN DE NEUZEN NIET ALTIJD DEZELFDE KANT OP, ZELFS NIET IN EEN FAMILIEBEDRIJF. VADER HENK VAN DER DEIJL (57) EN ZOON CLINT (26) VAN INTERFISH UIT IJMUIDEN OVER FINANCIERING.

‘Lenen? Mijn vader vindt het niks, maar ik zie wel voordelen’

Zoon Clint: “Ik ben niet zo terughoudend als het gaat om lenen bij een externe partij, mocht dit nodig zijn. Mijn broer heeft jaren als kredietanalist gewerkt bij een bank en weet dat deze wel degelijk kan helpen. Met geld én met advies. In ruil voor informatie over je onderneming kan de bank kennis inbrengen en een frisse blik werpen op de zaak. Ik weet dat mijn vader daar anders over denkt, maar ik zie er de meerwaarde van in.”

10/2015 – BF1531

Vader Henk: “Ik heb van mijn vader geleerd om zo snel mogelijk vrij van schulden te zijn. Dat is gelukt. Ik heb 40 jaar gewerkt om deze zeevisgroothandel financieel solide op te bouwen door zoveel mogelijk te investeren met eigen middelen. Ook het geld voor mijn pensioen heb ik binnen de zaak gehouden. Nu zit er genoeg kapitaal in het bedrijf om van te leven en te ondernemen. Dat heb ik mijn twee zoons – die eind dit jaar het stokje van mij overnemen – duidelijk gemaakt. Geld lenen: daar ben ik niet voor.”