FINALE SLEUTEL VAK:
NEDERLANDS
NIVEAU:
VWO
BUNDEL:
2e
De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden. ThiemeMeulenhoff is een educatieve uitgeverij waarin alle fondsen van de voormalige uitgeverijen Meulenhoff Educatief, SMD Educatieve Uitgevers en uitgeverij Thieme zijn samengevoegd. De uitgaven die ThiemeMeulenhoff ontwikkelt, richten zich op het totale onderwijsveld: basisonderwijs, voortgezet onderwijs, beroepsonderwijs & volwasseneneducatie en hoger onderwijs. www.ThiemeMeulenhoff.nl Copyright © 2001 ThiemeMeulenhoff, Utrecht/Zutphen Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j¡ het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Reprorecht (Postbus 882, 1180 AW Amstelveen). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden.
Finale Vwo Nedelands 2e bundel Uitwerkingen Deel I 1 2
Signaalwoorden/signaalzinnen’
Tot alinea 4. Voor de opvatting dat overmatig tv-kijken verslavend is bestaat geen wetenschappelijk, maar wel journalistiek bewijs. Of: Overmatig tv-kijken kan verslavend zijn. Maximaal 20 woorden. Alinea 4 t/m 7. Waarom kijken mensen televisie? ‘Dat verklaart nog niet dat mensen verslaafd kunnen raken aan het medium.’ (alinea 7). Alinea 8 t/m 11. Waardoor (of: Hoe) ontstaat tv-verslaving?
3 4 5 6 7
Deel II Tekst 1
Uitwerkingen ‘Veel voorkomende vragen en samenvattingsopdrachten’ Misdaad in de genen
Vragen 1 2a b 3a b 4a b
Toelichting of voorbeeld. Tegenstelling of beoordeling. ‘Toch’ of ‘waanideeën’ Tegenstelling. ‘niettemin’ (regel 66) Tegenstelling. ‘toch’ (regel 92)
Examenvragen vraag 1 Alinea 8. vraag 2 Alinea 10. vraag 3 Er zijn altijd verzachtende omstandigheden. Of: Er zijn factoren buiten de schuld van de dader. Maximaal 15 woorden. vraag 4 De ene richting meent dat de oorzaak gezocht moet worden in de omgeving, de andere in de (natuurlijke) aanleg (van de dader). Maximaal 25 woorden. vraag 5 Stelling. vraag 6 Uitwerking of weerlegging. vraag 7
Weerlegging. vraag 8 De advocaat pleitte voor vrijspraak van zijn cliënt, omdat zijn genen hem dwongen tot de misdaad. De critici zullen dit pleidooi niet consistent vinden, omdat nooit is aangetoond dat een bepaalde genetische constitutie onvermijdelijk tot misdaad leidt. Maximaal 40 woorden. vraag 9 De auteur had een vraagteken kunnen plaatsen, omdat het nog steeds de vraag is of genen de bepalende factoor zijn voor misdadig gedrag. Maximaal 30 woorden. vraag 10 Het bezwaar tegen een te strakke deterministische benadering van de misdadiger is dat deze niet verantwoordelijk wordt gehouden voor zijn gedrag. Maximaal 30 woorden. vraag 11 C. Samenvatten 1
Het is onjuist aan te nemen dat de hersenen tot (misdadig) gedrag zouden dwingen. Maximaal 20 woorden.
2
Door de biologische benadering hebben bestraffers meer begrip gekregen voor de misdadiger. Dat is beschavingswinst. Aan de andere kant wordt de misdadiger ten onrechte gezien als een willoos slachtoffer. Het is nog nooit aangetoond dat genetische aanleg onvermijdelijk tot misdaad leidt. Maximaal 45 woorden.
Tekst 2
Tamagotchi’s leven niet
Vragen 1a b c 2 3a b 4
Voorbeelden. Een ander verhaal. ‘Voor spotprijsje … Uppsala raadplegen.’ (regel 25-27) ‘Een betrekkelijk … dromen en nachtmerries.’ (regel 44-50) ‘Volgens sommige … twee mogelijkheden.’ (regel 51-52) Opsomming. ‘(weer) andere’ (regel 64) ‘positie’ (regel 80), ‘middenpositie’ (regel 89)
Examenvragen vraag 1 D. vraag 2 De mens heeft niets te vrezen van de computer, want deze is door de mens zelf (of: niet door een vreemd wezen) ontworpen. Of: De computer is de ultieme uiting van menselijk kunnen / De computer is een triomf van het verstand (en geen nederlaag van de mens). Maximaal 20 woorden. vraag 3 Deze mensen hebben een gebrek aan kennis over (de (on)mogelijkheden van) de techniek. Of: Deze mensen hebben een verkeerd idee van (de werking van) de techniek.
Maximaal 20 woorden. vraag 4 Alinea 4.
vraag 5 Alinea 7. vraag 6 Alinea 11. vraag 7 D. vraag 8 C. vraag 9 In alinea 6 projecteert men (vrijwillig) eigen gevoelens en gedachten (op de virtuele werkelijkheid); in het fragment wordt men gemanipuleerd in gevoelens en gedachten door een ander. Of: In alinea 6 is er sprake van gebruik voor amusement; in het fragment is er sprake van gebruik voor een politiek (of: commercieel) (of: maatschappelijk) doel. Maximaal 35 woorden. vraag 10 Hij heeft wél verstand van techniek. Of: Hij doorziet wél de mogelijkheden van techniek. Maximaal 10 woorden. vraag 11 Hij snapt de verhouding tussen mens en techniek wél. Of: Hij geeft juist géén blijk van overdreven waardering voor deze technologie. Maximaal 15 woorden. Samenvatten In je samenvatting moeten de volgende informatie-elementen voorkomen: Analyse houdingen - twee veelvoorkomende houdingen ten opzichte van computer: overgave of haat - beide houdingen verwerpelijk door gebrek aan inzicht in techniek - kritiek op techniek vaak afkomstig van mensen die er geen verstand van hebben - of afkomstig van mensen die weinig snappen van de verhouding tussen mens en techniek Standpunt van de schrijver - afwijzing angst en euforie: middenpositie - computer is gewoon een handig hulpmiddel
Zie alinea 7.
Zie alinea 8. Zie alinea 9. Zie alinea 11.
Je samenvatting mag niet meer dan 80 woorden tellen. Een voorbeeldsamenvatting: Laurens Verhagen, Tamagotchi’s leven niet! (…) Er zijn twee veelvoorkomende houdingen ten opzichte van de computer: ofwel totale overgave aan de computer, ofwel volledige afwijzing ervan. Beide houdingen zijn verwerpelijk en komen voort uit een gebrek aan
inzicht in de techniek. Kritiek op de techniek komt vaak van mensen die er niets of weinig snappen van de verhouding tussen mens en techniek. Ik neem een middenpositie in. Ik wijs zowel angst als euforie af en beschouw de computer gewoon als een handig hulpmiddel.
Tekst 3
Tussen heer en hufter
Examenvragen vraag 1 Stelling. vraag 2 Men accepteerde formele omgangsnormen. Maximaal 15 woorden. vraag 3 Men verzette zich tegen van hogerhand opgelegde omgangsvormen (of: formele omgangsnormen). Maximaal 15 woorden. vraag 4 Men heeft behoefte aan formele omgangsvormen voor het publieke, maar niet (of: minder) voor het privédomein. Maximaal 15 woorden. vraag 5 Stelling. vraag 6 Tegenstelling. vraag 7 Conclusie. vraag 8 Alinea 6. vraag 9 Alinea 9. vraag 10 De ontwikkeling van etiquetteregels laat een voortdurende verandering zien in omgangsvormen; het eindpunt van deze ontwikkeling is nog niet bereikt. Maximaal 25 woorden. vraag 11 D Samenvatten In je samenvatting moeten de volgende informatie-elementen voorkomen: Stelling Mensen kunnen niet zonder gedrags- en fatsoensregels. Vergelijking heden en verleden - in de jaren zestig weinig ruimte voor van hogerhand opgelegde regels - sinds begin jaren tachtig meer en meer aandacht voor etiquette Kenmerkend voor moderne etiquetteboekjes (vergeleken met traditionele):
Zie alinea 1. Zie alinea 2 t/m 5.
- betrekking hebbend op deelgebieden, niet langer alle regels in één boek - veel regels hebben een tijdelijk karakter - de toon is anders: minder voorschrijven, meer ter overweging aanbieden. Heersende norm en samenleving - uit heersende etiquette blijkt dat westerse samenleving is geïnformaliseerd - toch steeds meer pogingen gedrag te reguleren : mensen willen meer regels op collectief niveau en minder op individueel niveau Toekomstige ontwikkeling - nieuwe mens zal flexibel omgaan met etiquette, waaraan behoefte blijft - van groot belang daarbij: open staan voor cultuur van de ander
Zie alinea 6, 7 en 8.
Zie alinea 9 en 10.
Je samenvatting mag maximaal 150 woorden tellen. Een voorbeeldsamenvatting: Gertjan van Schoonhoven, Tussen heer en hufter Mensen kunnen niet zonder gedrags- en fatsoensregels. Terwijl er in de jaren zestig weinig ruimte voor van hogerhand opgelegde regels was, is er sinds begin jaren tachtig meer en meer aandacht voor etiquette. Kenmerkend voor moderne etiquetteboekjes, vergeleken met traditionele, is dat ze betrekking hebben op deelgebieden. Niet langer staan alle regels in één boek. Daarnaast hebben veel regels een tijdelijk karakter. Bovendien is de toon anders: het gaat niet meer om voorschriften maar om overwegingen. Uit de heersende etiquette blijkt dat de westerse samenleving is geï nformaliseerd. Toch zijn er steeds meer pogingen gedrag te reguleren. Mensen willen meer regels op collectief niveau en minder op individueel niveau. Het nieuwe type mens zal flexibel met etiquette omgaan, waaraan wel degelijk behoefte blijft bestaan. In onze multiculturele samenleving is daarbij van groot belang dat men open staat voor de cultuur van de ander.
Tekst 4
De meeste moeders staan niet tegen hun zin op het schoolplein
Examenvragen vraag 1 Hoe komt het dat Nederlandse vrouwen (vergeleken met die in het buitenland) een achterstand hebben op de arbeidsmarkt? Of: Hoe komt het dat Nederlandse vrouwen op een andere manier aankijken tegen de combinatie van werk en kinderen dan in het buitenland gebruikelijk is? Of: Hoe komt het dat Nederlandse vrouwen zo’n hardnekkige voorkeur hebben voor deeltijdarbeid? Maximaal 30 woorden. vraag 2 Constatering. vraag 3 Verklaring. vraag 4 Oplossing. vraag 5 Het kind wil de moeder (of: de vertrouwde omgeving) dichtbij hebben. Of: Het kind wil over de vrijheid van de huiselijke omgeving beschikken. Maximaal 15 woorden. vraag 6 De moeder wil (in vrijheid) kunnen kiezen voor (volledig) werk.
Maximaal 15 woorden. vraag 7 ‘De geluksbeleving … nakomelingen zijn.’ (regels 9-10) vraag 8 Uit het feit dat Nederlandse moeders in beperkte mate gebruikmaken van opvangmogelijkheden voor hun kinderen, kan niet zonder meer afgeleid worden dat men deze mogelijkheden afwijst. Er kunnen ook andere overwegingen een rol spelen. Maximaal 40 woorden. vraag 9 Er is een andere combinatie van kinderzorg en werk mogelijk. Of: Het hebben van kinderen hoeft geen belemmering te zijn voor meer (of: fulltime) werk. Maximaal 12 woorden. vraag 10 Scholen moeten de lange lunchpauzes afschaffen. Of: Scholen moeten een continurooster hanteren. Maximaal 12 woorden. vraag 11 A. Samenvatten In je samenvatting moeten de volgende informatie-elementen voorkomen: Probleem Nederlandse vrouwen hebben (vergeleken met die in het buitenland) een achterstand op de arbeidsmarkt. Verklaring - Die achterstand ligt niet aan een gebrek aan professionele kinderopvang, maar aan de vrouwen zelf (en aan hoe zij tegen de combinatie van werk en kinderzorg aankijken). - Vrouwen kiezen massaal voor deeltijdwerk, omdat ze zelf tijd willen besteden aan (de opvoeding van) de kinderen. - Moeders die gebruik maken van creche of buitenschoolse opvang doen dat overwegend voor slechts enkele dagen per week. - Uitzonderingspositie: Nederland is zeer kleinschalig en heeft een lange kindgerichte traditie. - Vrouwen moeten echter beseffen dat het hebben van kinderen geen belemmering hoeft te zijn voor meer werk. - Elders gaat kinderen immers ook gewoon vijf dagen naar school. Oplossing - Om een grotere deelname van vrouwen aan de arbeidsmarkt mogelijk te maken moeten scholen dan wel een continurooster hanteren.
Zie alinea 1 en 2.
Zie alinea 3.
Zie alinea 4. Zie alinea 5.
Zie alinea 6 t/m 10. Zie alinea 10.
Zie alinea 11
Je samenvatting mag niet meer dan 150 woorden tellen. Een voorbeeldsamenvatting: Beatrijs Ritsema, De meeste moeders staan niet tegen hun zin op het schoolplein Nederlandse vrouwen hebben vergeleken met die in het buitenland een achterstand op de arbeidsmarkt. Die achterstand ligt niet aan een gebrek aan kinderopvang, maar aan de wijze waarop de vrouwen tegen de combinatie van werk en kinderzorg aankijken. Vrouwen kiezen massaal voor deeltijdwerk, omdat ze zelf tijd willen besteden aan hun kinderen. En als ze gebruik maken van opvangmogelijkheden, doen ze dat overwegend voor slechts enkele dagen per week.
Nederland onderscheidt zich in twee opzichten van de rest van Europa. Het is zeer kleinschalig, waardoor de voorzieningen voor iedereen bereikbaar zijn en het heeft een lange kindgerichte traditie. Vrouwen moeten echter beseffen dat het hebben van kinderen geen belemmering hoeft te zijn voor meer werk. Elders gaan kinderen immers ook gewoon vijf dagen naar school. Om een grotere deelname van vrouwen aan de arbeidsmarkt mogelijk te maken moeten scholen dan wel een continurooster hanteren.
Deel III
Zes vwo-examenteksten met vragen en samenvattingsopdrachten
VWO-examen 1996 I
Tekst 1
Journalistiek in een Hollands landschap. Het taboe op de waarheid
Vragen 1 2 3 4 5
‘Voordat ik toekom … in onze herinnering.’ (regel 41-43) ‘Hoe gaan … op de waarheid?’ (regel 59) ‘eerste’ (regel 43), ‘allereerst’ (regel 64), ‘bovendien’ (regel 73), ‘Er is nog iets wat’ (regel 96), ‘De tweede oplossing’ (regel 119), ‘De derde oplossing’ (regel 125) ‘echter’ (regel 64), ‘echter’ (regel 141) Bij alinea 10. Bij alinea 21.
Examenvragen 1 2 3
4
5
6 7 8 9
10
11 12
Voorbeelden en stelling. Hoe gaan de media om met het nationale taboe op de waarheid? Maximaal 20 woorden. Het is de vraag of de onthulling en daarmee de lokalisering van het kwaad wel effect hebben op onze nationale mythen. En: Het is een illusie te denken dat de media met het nieuws de waarheid vertellen. Maximaal 40 woorden. Het voorbeeld van de Golf-oorlog ondersteunt het argument dat het een illusie is te denken dat de media de waarheid vertellen. De Golf-oorlog wordt een geënsceneerde nieuwsoorlog genoemd. Maximaal 35 woorden. De schrijver beweert eerst dat niets in het systeem van halfbedrog de Nederlandse taboe op de waarheid zal doorbreken en dat in dit systeem alles erop is gericht het nationale zelfbeeld te versterken. Vervolgens geeft hij toe dat dat zelfbeeld wel eens op sommige punten wordt afgebroken. Maximaal 50 woorden. Strategieën van machthebbers om zich te handhaven. Maximaal 10 woorden. A (bezorgd) of B (minachtend). ‘De media volgen slaafs’ (regel 127) Of: ‘niet gehinderd door een kritische pers’ (regel 132) De schrijver is met Lippman van mening dat de media moeten streven naar de hoogste kwaliteitseisen wat betreft het waarheidsgehalte van het nieuws om de democratie te beschermen. In de voorgaande alinea’s heeft de schrijver duidelijk gemaakt dat de media naar zijn mening niet zorgvuldig omspringen met de waarheid en de machthebbers niet kritisch volgen. Maximaal 60 woorden. De pers moet streven naar de hoogste kwaliteitseisen wat betreft het waarheidsgehalte van het nieuws en zo haar democratische verantwoordelijkheid nemen. Maximaal 25 woorden. C (beschouwen en betogen). De schrijver geeft de oorzaken van het taboe op de waarheid en belicht de rol van de media bij dat taboe, als in een beschouwing. Daarnaast probeert hij de lezer ervan te overtuigen dat de rol van de media moet veranderen. Maximaal 45 woorden.
Samenvattingsopdracht In je samenvatting moeten de volgende informatie-elementen voorkomen: 1 2 3 4 5 6 7
Constatering uit verleden blijkt: neiging van Nederlanders onwelkome informatie te verzwijgen nationale mythen van tolerantie en democratie gekoesterd Tegenstelling maar bepaalde onderwerpen verzwegen: taboe op de waarheid vraag naar oorzaken van verzwijgen van informatie Oorzaak 1 lulligheidsbeginsel: vermijden van informatie die je in verlegenheid kan brengen Oorzaak 2 zelfbeeld van vrij en tolerant volk Vraagstelling vraag naar rol van media bij doorbreken van taboe op de waarheid
Je samenvatting mag niet meer dan 90 woorden tellen. Een voorbeeldsamenvatting: Geert Mak, Journalistiek in een Hollands landschap Uit het verleden blijkt dat Nederlanders de neiging hebben onwelkome zaken te verzwijgen. Wij geloven vast in onze nationale mythen van tolerantie en democratie, maar verzwijgen tegelijkertijd bepaalde onderwerpen. Hoe is dat taboe op de waarheid te verklaren? De eerste oorzaak is het ‘lulligheidsbeginsel’, dat het mogelijk maakt niets te zien of te horen wat je in verlegenheid kan brengen. De tweede oorzaak is gelegen in ons idee dat we zo vrij en tolerant zijn. Hoe gaan nu de media om met het taboe op de waarheid? VWO-examen 1998 I
Tekst 2
De cultuur van afzijdigheid
Vragen 1 2 3 4
‘Is dit … verdere betekenis?’ (regel 17) In een samenvatting laat je de (meeste) voorbeelden weg. In alinea 4. ‘Deze cultuur heeft er onder ander toe geleid …’ (regel 48)
Examenvragen 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
13
14
Voorbeeld Probleemstelling. Alinea 5. Alinea 9. Alinea 13. Woordgroep: ‘verworden tot een interventietaboe’ (regel 27-28). Over de mensen in het algemeen (‘wij’). Over de beleidsmakers. Uitwerking. Stelling en argumenten. “Er wordt … te betrekken.” (regel 80-81) of: “Niet de publieke moraal … niet aanwezig.” (regel 90-92) De bureaucratische correctie wil de overdreven aandacht in organisaties voor specialistische vaardigheden terugdringen, zodat er weer aandacht komt voor het primaire handwerk van professionals. Maximaal 35 woorden. Het artikel is verschenen in het maandblad van het wetenschappelijk bureau van de Partij van de Arbeid. Het doel van dit blad is bij te dragen aan de bewustwording van sociaal-democratische politici. Maximaal 35 woorden. A en B.
Samenvattingsopdracht In de samenvatting moeten de volgende informatie-elementen voorkomen:
1 2 3 4 5 6
Probleemstelling onverschilligheid (of: cultuur van afzijdigheid) in Nederland norm geworden Verklaring hoe te verklaren - respect voor privacy van jaren zestig verworden tot interventietaboe in publieke sfeer - besef onmacht bij zien wereldleed versterkt houding afzijdigheid Uitwerking stelling afzijdigheid diep in beleidsdenken doorgedrongen Gevolgen - bemoeilijking inburgering van migranten - ontbreken besef verantwoordelijkheid voor openbare ruimte waardoor gevoel van onveiligheid bij burgers
7 8
Je samenvatting mag maximaal 100 woorden tellen. Een voorbeeldsamenvatting: Jos van der Lans, De cultuur van afzijdigheid Een cultuur van afzijdigheid is in Nederland de norm geworden. Hoe is dit te verklaren? In de jaren zestig werd privacy een positief begrip. Dit respect voor privacy is inmiddels echter verworden tot een interventietaboe. De houding van afzijdigheid werd nog versterkt door het besef dat we niets aan de ellende in de wereld kunnen doen. Je kunt stellen dat deze houding nu diep in het beleidsdenken is doorgedrongen. De afzijdigheidscultuur heeft de inburgering van migranten bemoeilijkt. Bovendien leidde ze ertoe dat niemand zich meer verantwoordelijk voelt voor de openbare ruimte. Daardoor voelen veel burgers zich onveilig. VWO-examen 1998 II
Tekst 3
Een overwegend geciviliseerde samenleving
Vragen 1
2
‘Zeker zo interessant … morele ontwikkeling.’ (regel 12-13) ‘Hebben wij … kunnen aanwijzen?’ (regel 56-57) ‘En om … dan gaan? (regel 58-59) ‘Een vleiend antwoord … vlekken hebben. (regel 60-61) ‘Het opmerkelijke … werden besproken. (regel 52-54) ‘Kijkt over … Jefferson kijken.’ (regel 56-58) ‘Redenerend vanuit … wending nemen.’ (regel 95-97)
Examenvragen De premisse dat het juiste morele gezichtpunt al gevonden is. Maximaal 15 woorden. Hoe zullen toekomstige generaties denken over onze morele ontwikkeling? Maximaal 15 woorden. 3 De schrijver stelt in beide tekstgedeelten eerst iets vast, waarna hij daar een toelichting bij geeft. Maximaal 25 woorden. 4 Op alinea 2. 5 Vraagstelling. 6 Constatering en uitwerking. 7 De morele ontdekking dat mensen ethisch gelijkwaardig zijn. Maximaal 15 woorden. 8 Overeenkomst of vergelijking. 9 Thomas Jefferson en Jeremy Bentham 10 Om zijn betoog kracht bij te zetten. De aangehaalde denkers vertegenwoordigen voor de schrijver een zekere autoriteit. Maximaal 25 woorden. 11 Op grond van het argument dat zij geen intellectuele vermogens hebben. Maximaal 15 woorden. 12 Het gaat niet om de vraag of dieren kunnen redeneren, maar of ze kunnen lijden. Maximaal 20 woorden.
13
In de alinea’s 20 en 21 geeft de auteur zijn antwoord op de vraagstelling van de alinea’s 2 en 8. Maximaal 25 woorden. De schrijver wil ons ervan overtuigen dat onze maatschappij ook een morele blinde vlek heeft. Maximaal 20 woorden. Toekomstige generaties zullen een morele blinde vlek in onze samenleving kunnen aanwijzen. Dus is die samenleving niet helemaal beschaafd. Maximaal 25 woorden.
14 15
Samenvattingsopdracht In je samenvatting moeten de volgende informatie-elementen voorkomen: 1 2 3 4
Vraagstelling vraag naar oordeel over onze morele ontwikkeling interessant om vraag te kunnen beantwoorden nagaan hoe wij het verleden bezien Constatering elementen van hoogste uitingen van beschaving vermengd met stuitend barbarisme Toelichting denkers met verheven denkbeelden hadden een morele blinde vlek: aanvaarding van slavernij. deze vermenging van beschaving en barbarij in alle perioden aan te treffen Precisering vraagstelling vraag naar bestaan van huidige blinde vlekken
5 6
Je samenvatting mag niet meer dan 80 woorden tellen. Een voorbeeldsamenvatting: Paul Cliteur, Een overwegend geciviliseerde samenleving Hoe zullen toekomstige generaties denken over onze morele ontwikkeling? Om die vraag te kunnen beantwoorden is ga ik eerst na hoe wij tegen het verleden aankijken. Uit de geschiedenis blijkt dat uitingen van hoogste beschaving samengingen met blijken van stuitend barbarisme. Zo hadden beroemde denkers die verheven ideeën uitdroegen geen problemen met slavernij. Deze vermenging van beschaving en barbarisme is van alle tijden. Hebben wij ook van die morele blinde vlekken? VWO-examen 1999 I
Tekst 4
Gezag in de polder
Vragen 1 2 3 4 5
Alinea 4. ‘Maar nu …’ (regel 25), ‘Sinds de gebeurtenissen in het noorden des lands …’ (regel 25-26). ‘Wie probeert … onze samenleving.’ (regel 75-76) ‘Ook’ (regel 108), ‘eveneens’ (regel 120) ‘Maar’ (regel 25), ‘Maar’ (regel 85), ‘toch’ (regel 158)
Examenvragen 1 2
3
4 5 6 7
Minister Sorgdrager meent dat het Nederlandse gedoogbeleid teruggaat op de Hollandse tolerantie van de zeventiende eeuw. Volgens de schrijver voert minster Sorgdrager het Nederlandse gedoogbeleid ten onrechte terug op de Hollandse tolerantie van de zeventiende eeuw, omdat onze voorouders zich helemaal niet verdraagzaam opstelden tegenover misdrijven. Maximaal 35 woorden. Wel van belang. De stijgende criminaliteit in de jaren zeventig leidde tot een omslag in het denken over wetshandhaving en straf. Zonder dit gegeven is die ingrijpende verandering niet te verklaren. Maximaal 35 woorden. Dat een brede laag van de bevolking geweld als een probleem ging zien. Maximaal 20 woorden. Onduidelijke gezagsverhoudingen (en permanente reorganisaties). Verspreiding van de non-interventiecultuur. Kwetsbaarheid van collegiaal bestuur.
8 9 10
lnformalisering van onderlinge verhoudingen. Minder aandacht voor uitvoerende taken. Omhelzing overlegmodel werkt nadelig. Per kopje maximaal 8 woorden. Wenselijkheid. Voorwaarden. Het gezag bij politie en justitie dient terug te keren, zodat krachtig tegen geweld kan worden opgetreden. Maximaal 25 woorden. De schrijver probeert te verklaren hoe het komt dat het gezag van politie en justitie is verminderd. Het geven van mogelijke verklaringen is typerend voor een beschouwing. Daarnaast tracht de schrijver de lezer ervan te overtuigen (als in een betoog) dat er iets gedaan moet worden om de teloorgang van het gezag tegen te gaan. Maximaal 60 woorden.
11 12 13
14
Samenvattingsopdracht 1
Bijvoorbeeld: Als gevolg van de gewelddadigheden in Groningen pleit men nu voor zwaardere straffen en een strak geleide politieorganisatie. Maximaal 25 woorden.
2
Bijvoorbeeld: Als we willen dat de politie zich weer formeler opstelt en politiewerk weer een roeping wordt, moeten aanzien en betaling van het politiewerk in overeenstemming gebracht worden met het maatschappelijk belang ervan. Verder moet men gaan inzien dat politiewerk speciale eisen stelt. Alleen dan kan het gezag terugkeren. Maximaal 50 woorden.
VWO-examen 1999 II
Tekst 5
Duldzaamheid uit dankbaarheid
Vragen 1 2 3 4a b
‘In mijn … getolereerd wordt).’ (regel 15-17) ‘Nu kom ik … het getolereerde.’ (regel 42) ‘Verderop wil ik … van fietsen.’ (regel 57-81) Of: ‘Die tijd … en praktijk.’ (regel 71) Tegenstelling. ‘Aan de andere kant’ (regel 50)
Examenvragen 1
2 3 4 5
6
Tolerantie is ‘een onvolmaakte deugd’, omdat je iets toelaat wat je in feite afkeurt. Doordat je iets laat gebeuren wat je onjuist acht, zit er ook iets tegenstrijdigs (paradoxaals) in tolerantie. Maximaal 35 woorden. In de alinea’s 3 t/m 6 behandelt de schrijver twee aspecten van tolerantie: het handelingsaspect en het getolereerde. Maximaal 20 woorden. Het getolereerde dient moreel afkeurenswaardig te zijn. Maximaal 20 woorden. Het is inderdaad een voorbeeld van tolerantie als deugd, omdat je het getolereerde moreel afkeurt. Maximaal 20 woorden. Echt tolerante mensen laten uit respect voor anderen iets toe wat ze zelf afkeuren. Ze zetten dus hun eigenbelang opzij voor anderen. In dat opzicht zijn ze 'volmaakt'. Maximaal 35 woorden. Handelingen die de persoonlijke integriteit van mensen aantasten (die derhalve in strijd zijn met de rechten van de mens) en handelingen die helemaal niets afkeurenswaardigs in zich hebben. Maximaal 30 woorden.
7
Er is een verschil tussen de veelgeroemde idee van tolerantie en de alledaagse praktijk. Maximaal 20 woorden. Begripsomschrijving. Toepassing. Conclusie. Een argument op basis van ervaring (empirisch argument). Een argument op basis van gezag (autoriteit). Bijvoorbeeld: Wat is tolerantie precies? Is er een grens te trekken tussen te tolereren en niet meer te tolereren gedragingen? In deze tekst bepreekt de schrijver het begrip tolerantie. Hij wil dit verhelderen, de lezer erover aan het denken zetten. Een betoog wil in de eerste plaats overtuigen.
8 9 10 11 12 13 14
Samenvattingsopdracht In je samenvatting moeten de volgende informatie-elementen voorkomen: 1 2 3 4
Omschrijving tolerantie onvolmaakte deugd voor onvolmaakte samenleving Reden iets afkeurenswaardigs toelaten twee aspecten in omschrijving Aspect 1 handelingsaspect: te omschrijven als het onderdrukken van de neiging anderen te onderdrukken tolerantie pas deugd, als het getolereerde duidelijke morele afkeuring krijgt Aspect 2 slechts in weinig situaties sprake van tolerantie als deugd Vaststelling tolerantie als klassieke deugd zeldzaam, alledaagse tolerantie veel minder
5 6 7
Je samenvatting mag niet meer dan 75 woorden tellen. Een voorbeeldsamenvatting: Kees Schuyt, Duldzaamheid uit dankbaarheid Tolerantie is onvolmaakte deugd voor een onvolmaakte samenleving, omdat je iets toelaat wat je eigenlijk afkeurt. In deze omschrijving komen het handelingsaspect en het getolereerde naar voren. Het handelingsaspect is het onderdrukken van de neiging om anderen te onderdrukken. Er is pas sprake van tolerantie als deugd, als het getolereerde een duidelijke morele afkeuring krijgt. Er is slechts in weinig situaties sprake van tolerantie als deugd. Echte tolerantie is zeldzaam, alledaagse verdraagzaamheid veel minder. VWO-examen 2000 I
Tekst 6
Heilzame kwetsuren Of: De prijs van de democratie
Vragen 1 2a b 3a b 4 5
De signaalzin kondigt een opsomming aan én maakt duidelijk dat er sprake is van overeenkomst of vergelijking (‘nog meer van dit soort zaken’). ‘blijkbaar’ (regel 37) Conclusie. ‘evenwel’ (regel 104) Tegenstelling. Oorzaak-gevolg (eerste zin: oorzaak, tweede zin:gevolg). ‘uiteindelijk’ (regel 135)
Examenvragen 1 2 3
4
‘Zelfs in Nederland … beperkingen onderhevig.’ (regel 6-7) Overeenkomst. De schrijver vergelijkt meerdere gevallen van beperking van de vrijheid van meningsuiting met elkaar en ziet overeenkomsten. Maximaal 20 woorden. Onjuiste oorzaak-gevolgrelatie (of: verwisseling van oorzaak en gevolg).
5 6 7
8
9 10
Maximaal 6 woorden. Bijvoorbeeld: Wat dienen we eigenlijk onder het begrip vrijheid van meningsuiting te verstaan? Maximaal 15 woorden. Emoties verdringen het (rationele) besef dat iedereen gelijk is voor de wet. Maximaal 25 woorden. De schrijver begint met een stelling: ‘Deze goedbedoelde … de democratie’. Deze stelling onderbouwt hij met zijn hoofdargument: ‘omdat er … aan ontbreekt.’ Dit hoofdargument onderbouwt hij vervolgens met de subargumenten: ‘Er is … vast te stellen.’ en ‘Iemand is … beledigt voelt.’ Maximaal 50 woorden. De rechter kan iemand alleen nog maar bestraffen als hij een feitelijk onjuiste uitspraak heeft gedaan. Meningen zijn niet meer strafbaar. Maximaal 30 woorden. Een betoog. De schrijver probeert de lezer ervan te overtuigen dat de vrijheid van meningsuiting zo weinig mogelijk moet worden ingeperkt en dat de beledigingsartikelen uit het Wetboek van Strafrecht moeten worden geschrapt. Maximaal 35 woorden.
Samenvattingsopdracht In je samenvatting moeten de volgende informatie-elementen voorkomen: 1 2 3 4 5 6 7 8
Constatering vrijheid van meningsuiting – in Nederland als grondrecht gezien – aan beperkingen onderhevig vrijheid van meningsuiting lastig te realiseren door tegenstrijdige belangen vrijheid van meningsuiting aanleiding tot misverstanden vrijheid van meningsuiting: verzamelterm voor grondrechten: vrijheid van drukpers en vrijheid van vergadering deze rechten essentieel om het gezag ter verantwoording te kunnen roepen door deze vrijheden maatschappelijke verantwoordelijkheid van burgers mogelijk Gevolgtrekking vrijheid van meningsuiting is het recht van de ander om ongewenste opvattingen te uiten, waardoor democratische samenleving mogelijk
Je samenvatting mag niet meer dan 95 woorden tellen. Een voorbeeldsamenvatting: Rik Smits, Heilzame kwetsuren. Of: de prijs van democratie Vrijheid van meningsuiting is in Nederland een grondrecht. Toch is ze hier aan een aantal beperkingen onderhevig. Ze is blijkbaar lastig te realiseren, doordat men tegenstrijdige belangen heeft, en geeft aanleiding tot misverstanden. Vrijheid van meningsuiting is een verzamelterm voor de grondrechten vrijheid van drukpers en vrijheid van vergadering. Deze rechten zijn essentieel om het gezag ter verantwoording te kunnen roepen. Ze maken het burgers mogelijk hun maatschappelijke verantwoordelijkheid te nemen. Vrijheid van meningsuiting is dan ook het recht van de ander om ongewenste opvattingen te uiten, waardoor een democratische samenleving mogelijk is.
Deel IV
Vier complete examens
HAVO examen 2000 I Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt 1 punt toegekend.
Tekst 1 1
2 3
4 5
6
7 8
9
10
De mythe van de biotechnologie
Maximumscore 1 „Het probleem … zullen gedragen.” (regels 26–28) Indien het citaat langer is dan zoals aangegeven: 0 punten ook goed: „De gevolgen … te overzien.” (regels 38–39) Indien het citaat langer is dan zoals aangegeven: 0 punten D Maximumscore 2 1 (biologisch) geweld (regel 78) 2 absurd (regel 81) 3 gelukkig (regel 83) Indien twee van de drie goed: 1 punt Indien minder dan twee goed: 0 punten D Maximumscore 3 De kern van een goed antwoord moet zijn: 1 De natuurlijke cyclus / de cyclus die het leven in stand houdt, wordt verbroken: 1 punt 2 De biodiversiteit verdwijnt / de kleine boeren worden weggeconcurreerd: 1 punt een inhoudelijk (gedeeltelijk) goed antwoord, niet langer dan 20 woorden:1 punt Maximumscore 3 De kern van een goed antwoord moet zijn: De oplossing van het voedselvraagstuk is maar in zeer beperkte mate afhankelijk van nieuwe technische uitvindingen: 2 punten Indien: Voedselproblematiek heeft primair te maken met armoede: 1 punt Het gaat bedrijven als Monsanto uiteindelijk vooral om veel geld verdienen: 0 punten een inhoudelijk goed antwoord, niet langer dan 20 woorden: 1 punt B Maximumscore 1 genen of biologische processen of organismen of natuur Indien: Biotechnologie / biologische wetenschap: 0 punten Planten / dieren: 0 punten Maximumscore 2 De kern van een goed antwoord moet zijn: Een evolutietheorie die alleen de biologische ontwikkelingen natuurlijk vindt, is te beperkt of De grens tussen wat natuurlijk en onnatuurlijk is, is niet duidelijk of Genetische manipulatie kan beschouwd worden als een product van de evolutie: 1 punt een inhoudelijk goed antwoord, niet langer dan 15 woorden: 1 punt Maximumscore 3 De kern van een goed antwoord moet zijn: De mythe dat biotechnologie het algemene welzijn bevordert / goed is voor de mensheid: 2 punten Indien:
11 12 13
14 15 16 17 18
19
20
De mythe dat biotechnologie het probleem van de honger in de wereld helpt op te lossen: 1 punt Biotechnologie is gunstig / goed: 1 punt een inhoudelijk (gedeeltelijk) goed antwoord, niet langer dan 15 woorden: 1 punt D Maximumscore 1 alinea 5 Maximumscore 2 alinea 9 Indien: alinea 7: 1 punt Maximumscore 1 alinea 12 Maximumscore 1 stelling Maximumscore 1 nuancering B Maximumscore 3 Biotechnologie heeft geleid tot een gevarieerd aanbod van (veilig, betaalbaar en smaakvol) voedsel: 1 punt Biotechnologie heeft geleid tot veel verbeterde en nieuwe medicijnen / tot humanisering van medicijnen: 1 punt een inhoudelijk (gedeeltelijk) goed antwoord, niet langer dan 25 woorden: 1 punt Maximumscore 3 De kern van een goed antwoord moet zijn: Het doorbreken van biologische grenzen hoort bij de natuur / bij de evolutie of Wat de biotechnologie bewerkstelligt, is kinderspel vergeleken met wat de natuur zelf Bewerkstelligt: 2 punten Indien: Angst is ongegrond: 1 punt Dagelijks worden biologische grenzen doorbroken: 0 punten een inhoudelijk (gedeeltelijk) goed antwoord, niet langer dan 15 woorden: 1 punt Maximumscore 3 De kern van een goed antwoord moet zijn: Het geld verdienen / winst maken (door de biotechnologische industrie) is verwerpelijk: 2 punten Indien: Het is normaal dat producenten geld willen verdienen: 1 punt een inhoudelijk (gedeeltelijk) goed antwoord, niet langer dan 10 woorden: 1 punt
Tekst 2
Graan, vee en ideeën
In een goede samenvatting moeten de onderstaande informatie-elementen opgenomen zijn. Om de scores van de samenvatting per onderdeel te kunnen verwerken, zijn deze afzonderlijke informatie-elementen doorgenummerd van 21 tot en met 26. 21
22
Maximumscore 3 (probleemstelling) (De Amerikaanse onderzoeker) Jared Diamond: 1 punt houdt zich (in zijn boek Guns, Germs, and Steel) bezig met de vraag hoe het komt dat de ene cultuur zich ontwikkelt tot een hoogtechnische samenleving / tot een samenleving die rijk en machtig / dominant is: 1 punt en de andere cultuur niet: 1 punt Ook goed: (De Amerikaanse onderzoeker) Jared Diamond: 1 punt houdt zich (in zijn boek Guns, Germs, and Steel) bezig met de vraag hoe het komt dat de volkeren van Europa en Azië zich hebben ontwikkeld tot een samenleving die rijk en machtig / dominant is (en anderen hebben gekoloniseerd): 1 punt en de volkeren van elders niet: 1 punt Maximumscore 2
23
24
25
26
27
28
(opvatting die van de hand wordt gewezen) Hij wijst de opvatting van de hand: 1 punt dat dit verschil (in ontwikkeling) (tussen culturen) op raciale verschillen berust: 1 punt Maximumscore 3 (eigen opvatting) De verklaring (voor het verschil in ontwikkeling tussen culturen): 1 punt ligt (volgens Diamond) niet in de mens: 1 punt maar in zijn omgeving: 1 punt Maximumscore 7 (ondersteunende redenering) Geografische omgevingsfactoren (waaronder (gunstige) klimatologische omstandigheden, de aanwezigheid van bepaalde planten en dieren, de ligging van een continent): 1 punt bepalen het (historische) lot van een volk: 1 punt De aanwezigheid van bepaalde planten (en dieren): 1 punt heeft landbouw (en veeteelt) mogelijk gemaakt: 1 punt Grotere opbrengsten hebben geleid tot (bevolkingsaanwas en) voedseloverschotten: 1 punt Voedseloverschotten hebben tot specialisatie geleid: 1 punt Specialisatie leidde tot (tal van) technische innovaties: 1 punt Maximumscore 2 (verwijt) Diamond wordt verweten: 1 punt dat hij de invloed van ideeën onderschat / dat hij zich schuldig maakt aan fysischgeografisch determinisme: 1 punt Maximumscore 3 (weerlegging) Echter: 1 punt iedereen heeft ideeën: 1 punt maar de invloed van deze ideeën hangt af van andere factoren / maar de ideeën staan niet op zichzelf (volgens Diamond): 1 punt Regeling met betrekking tot incorrect taalgebruik 1) Voor elke fout dient steeds 1 scorepunt te worden afgetrokken tot een maximum van 4 scorepunten. De toepassing van de aftrekregeling kan overigens nooit leiden tot een negatieve score bij deze samenvattingsopgave. De minimumscore voor de opdracht is 0 punten. Regeling met betrekking tot woordgrensoverschrijding1) Voor de eerste overschrijding met 20 woorden dienen geen scorepunten te worden afgetrokken.Voor elke volgende overschrijding dienen per 5 woorden steeds 2 scorepunten te worden afgetrokken tot een maximum van 16 scorepunten. De toepassing van de aftrekregeling kan overigens nooit leiden tot een negatieve score bij deze samenvattingsopgave. De minimumscore voor de opgave is 0 punten. Schematisch: 201 – 220: 0 scorepunten aftrek; 221 – 225: 2 scorepunten aftrek; 226 – 230: 4 scorepunten aftrek; 231 – 235: 6 scorepunten aftrek; 236 – 240: 8 scorepunten aftrek; et cetera, tot een maximale aftrek van 16 punten. noot 1 Bij positie 27 en 28 van het ’Formulier voor de corrector’ dienen de eventuele aftrekpunten aangegeven te worden als een positief getal. Indien er geen sprake is van aftrek, dient een 0 te worden ingevuld.
HAVO examen 2001 I --I Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt 1 punt toegekend.
Tekst 1 Het taboe op klikken moet blijven bestaan 1
D
2 3 4 5
6
7
8
9
10 11 12 13
Maximumscore 1 alinea 4 Maximumscore 1 alinea 6 Maximumscore 1 alinea 8 Maximumscore 2 De kern van een goed antwoord: Klikken tast het vertrouwen tussen mensen (, de basis van een gezonde samenleving,) aan: 1 punt Indien een goed antwoord niet langer is dan 15 woorden: 1 punt Maximumscore 3 De kern van een goed antwoord: 1 De kritiek moet rechtstreeks / niet achter iemands rug om geuit worden: 1 punt 2 De kritiek moet geuit worden vanuit een bepaalde welwillendheid: 1 punt Indien een volledig goed antwoord niet langer is dan 20 woorden: 1 punt Maximumscore 3 De kern van een goed antwoord: 1 De klager richt zich (meestal) rechtstreeks tot de veroorzaker van de klacht, de klikker richt zich niet rechtstreeks tot de veroorzaker: 1 punt 2 De klager ondervindt zelf last, de klikker ondervindt (meestal) zelf geen last: 1 punt Indien een volledig goed antwoord niet langer is dan 40 woorden: 1 punt Maximumscore 4 De kern van een goed antwoord: 1 Door het uitlokken van aangeven dreigt een verklikkersmaatschappij te ontstaan of: klikken tast de verhoudingen tussen mensen aan 2 Klikken voldoet in een democratie niet aan de kwaliteitseisen van sociale controle 3 Klikken schendt de privacy / staat op gespannen voet met de Wet Persoonsregistraties 4 Verzamelde gegevens op basis van klikken zijn niet betrouwbaar of: mensen kunnen ten onrechte op een zwarte lijst komen: 3 punten Indien 3 goede bezwaren: 2 punten Indien 2 goede bezwaren: 1 punt Indien slechts 1 goed bezwaar: 0 punten Indien een volledig goed antwoord niet langer is dan 45 woorden: 1 punt Maximumscore 3 De kern van een goed antwoord: De laatste alinea ondersteunt dit standpunt niet / slechts gedeeltelijk, : 1 punt want daar wordt gesteld dat het instellen van kliklijnen (wel) als uiterste middel gerechtvaardigd kan zijn (op voorwaarde dat er voldoende waarborgen worden geschapen tegen misbruik van de verzamelde gegevens): 1 punt Indien één van beide antwoordelementen niet juist is of ontbreekt: 0 punten of: De laatste alinea ondersteunt dit standpunt,: 1 punt want daar wordt gesteld dat kliklijnen slechts als uiterste middel / bij wijze van (hoge) uitzondering (op de regel) zijn toegestaan: 1 punt Indien één van beide antwoordelementen niet juist is of ontbreekt: 0 punten Indien een volledig goed antwoord niet langer is dan 40 woorden: 1 punt Maximumscore 1 constatering Maximumscore 1 afweging A Maximumscore 3 De kern van een goed antwoord: Wytzes gaat ervanuit dat de klikker handelt uit een sterk gevoel voor rechtvaardigheid / het beste voor heeft met iedereen / handelt vanuit prijzenswaardige motieven; : 1 punt Ippel en Crouwers gaan ervanuit dat de klikker (dikwijls) zijn gram wil halen / niet het beste voor heeft / niet gedreven wordt door eerbare motieven: 1 punt Indien een volledig goed antwoord niet langer is dan 30 woorden: 1 punt
14
15
16
17
Maximumscore 2 De kern van een goed antwoord: Het kind ondervindt zelf last: 1 punt Indien een goed antwoord niet langer is dan 10 woorden: 1 punt Maximumscore 2 De kern van een goed antwoord: Het kind / de klikker richt zich niet rechtstreeks tot de veroorzaker / doet dit achter de rug van de dader om: 1 punt Indien een goed antwoord niet langer is dan 15 woorden: 1 punt Maximumscore 3 De kern van een goed antwoord: Het standpunt in Het taboe op klikken moet blijven bestaan is: kinderen moeten weten dat klikken niet mag: 1 punt Het standpunt in klikken is in het belang van ons allen is: kinderen klikken terecht / zij signaleren onrechtvaardigheid: 1 punt Indien een volledig goed antwoord niet langer is dan 35 woorden: 1 punt Maximumscore 3 De kern van een goed antwoord: Het standpunt in Het taboe op klikken moet blijven bestaan is: klikken ondergraaft het wederzijds vertrouwen / tast de basis van de samenleving aan: 1 punt Het standpunt in klikken is in het belang van ons allen is: klikken draagt bij aan een ideale / rechtvaardige samenleving / aan gelijke rechten en plichten voor iedereen: 1 punt Indien een volledig goed antwoord niet langer is dan 40 woorden: 1 punt
Tekst 2 In het spervuur van teksten en tekens In een goede samenvatting (maximumscore 20 punten) moeten de onderstaande informatieelementen opgenomen zijn. Om de scores van de samenvatting per onderdeel te kunnen verwerken, zijn deze afzonderlijke informatie-elementen doorgenummerd van 18 tot en met 20. 18
19
20
21
Maximumscore 8 Uit een onderzoek (van het SCP) is het volgende gebleken: : 1 punt Nederlanders: 1 punt met name jongeren: 1 punt lezen steeds meer ‘functioneel’: 1 punt lezen steeds minder ‘uit genoegen’: 1 punt Het deel van de vrije tijd dat Nederlanders aan lezen besteden: 1 punt is gehalveerd / flink afgenomen: 1 punt in veertig jaar: 1 punt Maximumscore 7 Kanttekeningen bij het onderzoek / redenen om niet ongerust te zijn: : 1 punt als het onderscheid tussen ‘functioneel lezen’ en ‘lezen uit genoegen’ weg zou vallen: 1 punt blijkt dat Nederlanders nog nooit zoveel gelezen hebben (als nu) : 1 punt bij het onderzoek is buiten beschouwing gebleven: 1 punt dat er nog op veel andere manieren wordt gelezen: 1 punt het onderzoek zou (ten onrechte) de (verkeerde) indruk kunnen wekken: 1 punt dat het (ouderwetse) lezen van boeken dood is: 1 punt Maximumscore 5 Positieve aspecten van de eigentijdse literaire belangstelling: : 1 punt de verkoop (van het literaire boek) stijgt / het boek vliegt over de toonbank: 1 punt er is veel aandacht voor literatuur op de televisie: 1 punt het aanbod is ‘breed toegankelijk’: 1 punt en (steeds meer) ‘op maat’: 1 punt Regeling met betrekking tot incorrecte formuleringen en onjuist taalgebruik1) Voor fouten met betrekking tot incorrecte formuleringen en onjuist taalgebruik kunnen in totaal maximaal 4 hele scorepunten worden afgetrokken. De toepassing van de aftrekregeling kan overigens nooit leiden tot een negatieve score bij deze samenvattingsopgave. De minimumscore voor de opdracht is 0 punten. Zie Vakspecifieke regel 2 voor exacte aanwijzingen omtrent de aftrek.
22
Regeling met betrekking tot woordgrensoverschrijding van de samenvatting1) Voor de eerste overschrijding met 18 woorden dienen geen scorepunten te worden afgetrokken.Voor elke volgende overschrijding dienen per 5 woorden steeds 2 scorepunten te worden afgetrokken tot een maximum van 16 scorepunten. De toepassing van de aftrekregeling kan nooit leiden tot een negatieve score bij deze opgave. De minimumscore voor de opdracht is 0 punten. Schematisch: 181 – 198: 0 scorepunten aftrek; 199 – 203: 2 scorepunten aftrek; 204 – 208: 4 scorepunten aftrek; 209 – 213: 6 scorepunten aftrek; 214 – 218: 8 scorepunten aftrek; et cetera, tot een maximale aftrek van 16 punten. noot 1 Bij positie 21 en 22 van het ‘Formulier voor de corrector’ dienen de eventuele aftrekpunten aangegeven te worden als een positief getal. Heeft een kandidaat bijvoorbeeld 3 aftrekpunten vanwege incorrect taalgebruik, noteert u bij positie 21 een 3. Indien er geen sprake is van aftrek, dient een 0 te worden ingevuld.
Cito-voorbeeldexamen Tekst 1
Waarom dit artikel niet in het Engels is
Examenvragen bij tekst 1 1
2
3 4 5 6 7 8 9
10
11
12
Maximumscore 3 De kern van een goed antwoord moet zijn: de auteur wil bij zijn publiek aankaarten dat de vanzelfsprekendheid dat een spreker zijn taal afstemt op die van zijn toehoorders, in de toekomst wel eens niet zonder meer zou kunnen opgaan, omdat het Engels het Nederlands verdrongen heeft. Maximumscore 4 De auteur denkt - zich baserend op onderzoek - dat de positie van het Engels in de media sterker is dan velen al veronderstellen. Maximumscore 2 deel 2 alinea’s 3-4: Meertaligheid: bedreigende en stabiele situatie. Maximumscore 2 deel 3 alinea’s 5-7: Nederlands als cultuurtaal door opmars van Engels bedreigd? Maximumscore 2 deel 4 alinea 8: (Postma’s) argumenten vóór grondwettelijke bescherming. Maximumscore 2 deel 5 alinea’s 9-12: (Vier) bezwaren tegen grondwettelijke bescherming. Maximumscore 2 deel 6 alinea’s 13-15: Averechtse uitwerking van beschermende taalpolitiek in de praktijk. Maximumscore 2 deel 7 alinea 16: Grondwettelijke bescherming (Nederlands) onverstandig. Maximumscore 4 Het is niet nodig/wenselijk beschermende (grondwettelijke) maatregelen te nemen voor een sterke positie van het Nederlands. Maximumscore 4 De auteur verdedigt een standpunt dat het tegenovergestelde is van dat van Postma; door de argumenten van Postma te weerleggen, ondersteunt de auteur zijn eigen standpunt. Maximumscore 4 De Bot geeft zowel geen nadere informatie over de visie van Postma omtrent de versterkende relatie tussen taal en economie in Vlaanderen als over zijn tegenvoorbeeld Quebec, waardoor de lezer geen controle heeft op de gehanteerde argumenten en het betoog het welles-nietes niveau niet overstijgt. Maximumscore 4
13
14
15
16
De auteur oppert verschillende argumenten in de vorm van bezwaren tegen de door Postma gegeven argumenten. Deze bewaren zijn ontleend aan verschillende inhoudelijke terreinen en staan naast en los van elkaar; ze dragen samen bij aan de ondersteuning van zijn standpunt. Maximumscore 4 Het voorbeeld van de ‘English Only Movement’ laat zien dat (wettelijke) maatregelen een volstrekt verkeerde uitwerking op het beoogde effect - versterking van de gezamenlijk gebruikte standaardtaal hebben gehad. (De uitspraak wordt nog ondersteund met wetenschappelijk onderzoek van Edwards.) Dit alles is een nadere uitwerking van wat al verwoord is in het eerste argument Overheidsmaatregelen ter bescherming van de taal sorteren een averechts effect. (alinea 10) Het voorbeeld van alinea 13 t/m 15 dient ter nadere ondersteuning van een eerder gegeven argument. Maximumscore 4 De auteur trekt zijn slotconclusie als een herhaling van het eerder ingenomen standpunt ‘(grond)wettelijke maatregelen op taalwetgeving sorteren een averechts effect. De argumentatie staat grotendeels in het teken van het aannemelijk maken van dat standpunt. Standpunt, argumentatie en conclusie staan expliciet op één lijn. De slotconclusie is logisch in de gegeven opzet van het betoog. Maximumscore 6 1 Het Engels is de taal van het toponderzoek, of: Nederlandse onderzoekers kiezen alleen al vanwege het verhogen van de kansen ter financiering van hun onderzoek voor de taal die aan hun werk de meeste prestige kan bieden. 2 Veel vakken (in het hoger onderwijs) kennen al langere tijd alleen Engelstalige vakliteratuur. 3 Het hoger onderwijs is in het gebruik van het Engels niet sturend, maar reageert op ontwikkelingen in de rest van de samenleving. Maximumscore 6 1 Er zijn wetenschappen (en kunstrichtingen) die los staan van het Nederlands en er zijn er die het juist van het Nederlands moeten hebben. 2 Een vreemde taal kan de moedertaal nooit vervangen. 3 Vertalen is de enig geschikte manier om de aan de moedertaal (het Nederlands) gebonden cultuuruitingen buiten de taalgrenzen te verspreiden.
Tekst 2
Du contrat naturel
Antwoordmodel samenvatting Maximumscore 35 Noodzakelijke informatie-elementen Centrale stelling door herbezinning op modern-westers antropocentrisch wereldbeeld aansturen op een meer holistische benadering van de betrekkingen tussen mensen, dieren en planten 6 Argumenten modern - westers (dualistisch en) antropocentrisch wereldbeeld, in schril contrast met het holistische wereldbeeld van vroegere samenlevingen 6 nauwelijks sprake van rechtsbescherming voor individuele dieren6 in Zweden al eerste begin gemaakt met de rechtspositie van dieren in de veeteelt, een juridisch precedent van Groene Rechtspraak 6 mogelijkheid breuk in rechten en plichten van mens en dier te lijmen om vooral wreedheid, fysiek en psychisch, te kunnen bestrijden 6 Consequenties noodzaak Rousseaus concept van de menselijke betrekkingen, het Contrat Social, uit te breiden tot een Contrat Naturel, met daarin plaats voor dieren en ook voor planten als rechtspersonen Gedeeltelijk goed
noodzaak niet alleen een Natuurlijk Contrat te sluiten met de ‘buiten-natuur’, maar ook een Spiritueel Contract met onze menselijke binnennatuur 3
VWO examen 2001 I Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt 1 punt toegekend.
Tekst 1 1 2 3
4 5 6 7
8 9 10
D A Maximumscore 3 De kern van een goed antwoord moet zijn dat Nederland (als rijk land) elders ruimte koopt om allerlei benodigdheden (als koffie, olie, hout, vis) te kunnen aanschaffen: 2 punten Indien een inhoudelijk volledig goed antwoord niet langer is dan 25 woorden: 1 punt B B D Maximumscore 1 „Zo heeft … hoger geboortecijfer.”(regels 59–60) Maximumscore 1 „De opvatting … breed gesteund.”(regels 63–65) A D
Tekst 2 11 12 13 14
15
Het laatste taboe: Nederland is vol
De valkuil van de ’vol’-denkers
D B B Maximumscore 4 De kern van een goed antwoord moet zijn dat de denkfout van Van Nederpelt is dat de volte van Nederland komt door overbevolking in plaats van door toegenomen ruimtebeslag / door de enorme welvaart: 3 punten Indien: De denkfout van Van Nederpelt is dat geboortebeperking het enig juiste middel is om de ’volte’ / overbevolking te bestrijden: 2 punten Indien een inhoudelijk volledig goed antwoord niet langer is dan 30 woorden: 1 punt D
Tekst 1 en 2 16 17
18 19 20
A Maximumscore 3 Van Nederpelt hanteert objectieve / absolute maatstaven en Trommelen subjectieve / relatieve: 2 punten of: Van Nederpelt brengt overbevolking in verband met het beschikbare aantal vierkante meters per individu en Trommelen verbindt overbevolking met economische omstandigheden / de levensstandaard van het desbetreffende land: 2 punten Indien slechts één visie wordt gegeven: 0 punten Indien een inhoudelijk volledig goed antwoord niet langer is dan 30 woorden: 1 punt B B Maximumscore 3 In de visie van Trommelen is gezinsplanning in Nederland niet nodig, want in de nabije toekomst zal de bevolking vanzelf in getal afnemen: 2 punten of: In de visie van Trommelen is gezinsplanning in Nederland niet nodig, want nu al worden
er te weinig baby’s geboren om de bevolking op het huidige peil te houden: 2 punten Indien een inhoudelijk volledig goed antwoord niet langer is dan 30 woorden: 1 punt
Tekst 3
Ongemakkelijke kwesties
In een goede samenvatting (maximumscore 23 punten) moeten de onderstaande informatieelementen opgenomen zijn. Om de scores van de samenvatting per onderdeel te kunnen verwerken, zijn deze afzonderlijke informatie-elementen doorgenummerd van 21 tot en met 26. 21
22
23
24
25
26
27
28
Maximumscore 1 (kenmerk) Kenmerkend voor de westerse cultuur is cultuurrelativisme / zelfkritiek / tolerantie Maximumscore 3 (centrale stelling) We zullen grenzen moeten stellen aan de relativering van onze eigen / westerse cultuur Maximumscore 7 (argumenten) 1 Relativisme op het terrein van moraal of recht zou het fundament van de hele samenleving aantasten: 3 punten 2 De autonome waarde van het individu is een van de grondslagen van onze democratische samenleving / grondwet: 2 punten 3 De autonome waarde van het individu vormt het uitgangspunt voor de (’universele’) mensenrechten: 2 punten Maximumscore 4 (belangrijk probleem) Door ons cultuurrelativisme en daaruit voortvloeiende tolerantie hebben we lange tijd niet onder ogen willen zien dat sommige groepen immigranten/allochtonen uit nietwesterse culturen/landen veel crimineler zijn dan andere groepen Maximumscore 4 (standpunt t.a.v. dit probleem) Immigranten uit niet-westerse landen / Marokkanen en Antillianen moeten worden aangemoedigd criminogene elementen uit hun cultuur (hoe verklaarbaar ook) op te geven Maximumscore 4 (redenering met de volgende denkstappen) Als je hen niet aanmoedigt (die criminogene cultuurelementen op te geven) dan ben je onder het mom van tolerantie onverschillig voor de ernstige maatschappelijke problemen van allochtonen en dit is in strijd met ons principe van de autonome waarde van het individu Regeling met betrekking tot incorrecte formuleringen en onjuist taalgebruik1) Voor fouten met betrekking tot incorrecte formuleringen en onjuist taalgebruik kunnen in totaal maximaal 4 hele scorepunten worden afgetrokken. De toepassing van de aftrekregeling kan overigens nooit leiden tot een negatieve score bij deze samenvattingsopgave. De minimumscore voor de opdracht is 0 punten. Zie de Vakspecifieke regel 2 voor exacte aanwijzingen omtrent aftrek. Regeling met betrekking tot woordgrensoverschrijding1) Voor de eerste overschrijding met 20 woorden dienen geen scorepunten te worden afgetrokken.Voor elke volgende overschrijding dienen per 5 woorden steeds 2 scorepunten te worden afgetrokken tot een maximum van 16 scorepunten. De toepassing van de aftrekregeling kan overigens nooit leiden tot een negatieve score bij deze samenvattingsopgave. De minimumscore voor de opgave is 0 punten. Schematisch: 201 – 220: 0 scorepunten aftrek; 221 – 225: 2 scorepunten aftrek; 226 – 230: 4 scorepunten aftrek; 231 – 235: 6 scorepunten aftrek; 236 – 240: 8 scorepunten aftrek; et cetera, tot een maximale aftrek van 16 punten.
Einde
noot 1 Bij positie 27 en 28 van het ’Formulier voor de corrector’ dienen de eventuele aftrekpunten aangegeven te worden als een positief getal. Heeft een kandidaat bijvoorbeeld 3 aftrekpunten vanwege incorrect taalgebruik, dan noteert u bij positie 27 een 3. Indien er geen sprake is van aftrek, dient een 0 te worden ingevuld.
