FIETSEN Tekst Paul Vreuls Fotografie Jonathan Andrew
DEEL 1 BORKUM – BAD BENTHEIM
NET OVER DE GRENS 22
5 - 2010
OP1005_Overdegrens 22
18-06-2010 13:51:46
Haven van Ditzum, Ostfriesland.
Toen Paul Vreuls begin deze eeuw voor Op Pad langs de grens van ons land fietste, keek hij met een schuin oog naar de overkant. Hoe zou het daar toch zijn? Deel 1 van zijn nieuwe vierdelige grensroute in Duitsland en België. 5 - 2010 23
OP1005_Overdegrens 23
18-06-2010 13:52:05
Veerpont van Petkum naar Ditzum.
Over de grens 24
Welnu, ik heb de grens overschreden en ik kan u geruststellen: het valt allemaal reuze mee. Weliswaar zijn er verschillen, maar die zijn niet zo groot, eerder subtiel. Zo leerde de eerste etappe, van Borkum tot Bad Bentheim, dat je in Duitse dorpen op de stoep mag fietsen. En dat er meer koeien buiten lopen – nee, letterlijk. En dat je er, zoals bij ons, aardige tot zeer aardige mensen hebt – mijn gedachten gaan nu uit naar Peter-Christian Wrede, van het Ölmuseum in Twist. Maar dat er ook mispunten tussen zitten, met als uitschieter ene Jens – hij is stikjaloers op de nieuwe Koga Signature die ik onder mijn kont heb zitten, want hij begint het karretje van meet af aan af te breken. In goed Duits: ein richtiger Arschloch. En nooit meer zal ik vergeten mij van te voren bij een Duitse jeugdherberg aan te melden. ‘Geschlossen’, riep een gast, om vervolgens pontificaal het hek te sluiten wat mij dermate irriteerde – nu kon ik ’s avonds half negen op een lege maag alsnog op zoek naar een overnachtingsplek – dat ik de man pardoes toeriep: ‘Wo bemühen Sie sich mit?’ Maar uiteindelijk vermaken wij ons prima. Het fietsen was goed, het eten was goed, het slapen, en op zijn tijd kwam een heuse verrassing voorbij. Zo mag ik zeggen dat ik Ditzum heb gezien, en twee groenlingen en, mijn hemel, het landschap rond Uelsen – zo wellig, prachtig! Bovendien was het weer van jewelste. Uit de Meppener Tagespost van dinsdag 30 juni: ‘Wetterdienst warnt vor starker Sommer-
hitze – bis zu 33 Grad’. Aan het eind van de week begin ik dan ook te vervellen, zelfs op een heel rare plek, maar dat had een andere oorzaak…
VREDIG BORKUM Het voordeel van het volgen van een grens is dat je een reden hebt plekken te bezoeken waar je anders niet zo gauw komt. Normaal gesproken zou ik nooit naar Borkum zijn afgereisd – we hebben zelf Waddeneilanden. Maar nu mag ik er toch voet aan wal zetten. Heel bijzonder is het niet, en met zijn lengte van acht, negen kilometer zelfs vrij klein. Maar als de avond valt over het wad en de bonte piet in koor roept, heb ik vrede met mijn lot. Bezoek nog het gelijknamige dorp waar één ding duidelijk wordt: de kerk speelt in Duitsland een grote rol. Ik ken althans geen zomerfeesten in Nederland waarvan het initiatief bij pastoor en dominee liggen. Van Ost-Friesland herinner ik me vooral Greetsiel – geen idee wat ik verwachten kon en het viel alleszins mee. Trapgevels, havenkom, sluis en zelfs een binnengracht met bomen waaronder zich Bäckerei Buchholz verschuilt – ik koop er een Kuchen. Vervolgens langs het water terug naar Emden, eerst buitendijks waar de wereld zo licht en leeg is dat het pijn doet aan de ogen. Binnendijks mijn tocht voortgezet, met de wind in de rug naar Rysum, een prachtig dorp met bovenop de Warft, de terp, een kerkje zoals je dat ook in Groningen ziet. Verder houden de gelijkenissen
5 - 2010
OP1005_Overdegrens 24
18-06-2010 13:52:27
DE FEITEN
Burg Bentheim.
Koolzaadveld bij Pilsum, Ostfriesland.
tussen Oost-Groningen en Ost-Friesland op, want bij onze buren is het drukker en voller dan je zou verwachten. Zou het komen door de nabijheid van Emden, een grote haven- en industriestad?
BIJZONDER TYPISCHE MAN Wonderlijk: de eerste ervaring die ik heb met het fenomeen ADFC Dachgeber. Een geweldige club, daar niet van, leden van de Duitse fietsbond die onderling hebben afgesproken over en weer bed en ontbijt te verschaffen, gratis! En die, dat maakt het nog mooier, worden geacht buitenlandse fietsers op hun tocht door Duitsland op dezelfde gastvrije manier te ontvangen. Grandioos natuurlijk, alleen blijkt mijn gastheer een bijzonder typische man, want aan mijn Koga deugt niks. Hij is niet Nederlands - de remmen komen uit Japan, hoont hij, en de naaf uit Duitsland en de wielen uit Frankrijk en met die Rohloffnaaf moet je een enor-
me zwengel aan de handschakelaar geven wil je van klein naar groot schakelen of omgekeerd en de hydraulische remmen zijn onhandig want a: je kunt de remblokjes niet meer instellen en b: met zulke krachtige remmen kun je je velgen na 10.000 kilometer wel weggooien, zo versleten als ze dan zijn. Zijn zoon gaat erbij zitten lachen wat ik zelf ook doe – wat moet je met zo’n stumper? De landelijkheid die ik al in Ost-Friesland had verwacht, laat zich pas proeven als de veerboot de Ems is overgestoken en bij Ditzum aan wal gaat. Een terpje met op het hoogste punt een molen en een vuurtoren, veilig achter de dijk, en daarvóór, aan het modderige open water, een paar kleine scheepswerven – alsof er niets gebeurd is. De rest van de dag is het stoempen, over kaarsrechte essenlanen langs goudgele akkers, door de Heinitzpolder en de Kanalpolder en de Charlottenpolder, en het enige wat ik in deze uitgestrekte stilte
HET GEBIED Grensgebied van Duitsland en Nederland. DE TOCHT 7-daagse doorgaande fietstocht waarvan de eerste etappe doorgebracht op het waddeneiland Borkum, en de tweede in een lus rond Emden in OstFriesland. De overige etappes leiden vanaf Emden langs de grens naar het zuiden, naar Bad Bentheim bij Enschede. Totale afstand: 430 kilometer. ZWAARTE Makkelijk. NAVIGATIE Eigen route uitgestippeld op de kaart met als leidraad de Duits-Nederlandse grens. OVERNACHTEN Jeugdherbergen (liefst van tevoren je komst aankondigen). Adressen uit de gids ADFC Dachgeber. Hotels met het ADFC-predikaat Bett und Bike, uit de gelijknamige gids. En adressen uit de gids van Vrienden op de Fiets – in de grensstreek zijn dat er enige tientallen, vaak Nederlanders die in Duitsland zijn gaan wonen. HEEN- EN TERUGREIS Heenreis via NS naar Roodeschool en vandaar naar de Eemshaven fietsen waar het veer naar Borkum vertrekt, zie www.borkumlijn.nl. Terugreis via NS vanaf Enschede. MEER FEITEN www.oppad.nl.
hoor, is het zoemen van insecten. Prachtig: de twee groenlingen die ik in het voorbijgaan betrap – gek is dat, zo vaak zie je ze niet maar toch, dat groen is op een bepaalde manier zo intens dat de naam je als het ware wordt opgedrongen.
DAAR WORDEN WE VROLIJK VAN De derde nacht breng ik door in Rhede, bij Gasthof Vosse-Schepers, behorende tot de Bett und Bike Betriebe van de ADFC. Dat houdt onder meer in dat mijn Koga achter slot en grendel gaat en dat een mevrouw speciaal voor mij ’s avonds om negen uur nog een schnitzel bakt en dat ik de volgende ochtend bij mijn ontbijt een lunchpakket vind. Kijk, daar worden wij vrolijk van, en ook van de prijzen, want die liggen in de Duitse horeca aanmerkelijk veel lager dan in Nederland. Voor vijftig euro kun je makkelijk terecht, en voor tien euro heb je al een heel behoorlijke maaltijd, en een paar biertjes! 5 - 2010 25
OP1005_Overdegrens 25
18-06-2010 13:52:42
Vanzelfsprekend volgt het Duitse grensgebied in grote lijnen het Nederlandse landschap. Toch doen zich subtiele verschillen voor en dat merk ik als ik de vierde dag verzeild raak in de veenkoloniën. Zo wordt hier in Duitsland nog volop verveend, maar de dorpen zijn zo anders, en ik zie veel minder vaarten. Het waarom volgt in het Moormuseum Emsland: de vervening is hier pas veel later van de grond gekomen, omdat de boeren in de dorpen vasthielden aan hun privileges. Gevolg: de veenarbeiders trokken naar Nederland waar de vervening veel structureler werd aangepakt. Daardoor is het Duitse veengebied pas veel later in ontwikkeling gekomen. Tot in de negentiende eeuw heette Emsland ‘Duits Siberië’.
DON’T MENTION THE WAR De mooiste kilometers maak ik in het Grafschaft Bentheim. Eerst is er de omgeving van Wilsum en Uelsen – wellig, zoals je dat ook in Twente vindt – en later rond Bad Bentheim – van de steen en het kasteel. Des te vreemder is het juist in deze omgeving sporen van de oorlog tegen te komen. ‘Don’t mention the war’, had ik me nog zo voorgenomen maar als ik op de kaart ‘ehemaliges Lager Batthorn’ zie staan, dringen de vragen zich op. En inderdaad, het blijkt hier om een voormalig concentratiekamp te gaan ‘… für Leute die man verschwunden lassen möchte’, zoals de vrouw zegt. ‘Gab es viele hier.’ Ook de andere kant van de oorlog kom ik tegen, in Neugnadenfeld. ‘Een gemeenschap’, vertelt Fritz Merz, een oudere man die net de bloemen op het kerkhof water geeft, ‘van Duitse hernhutters* die na de oorlog uit Lemberg zijn verdreven, het te26
5 - 2010
OP1005_Overdegrens 26
In het park voor de burcht in Bad Bentheim.
genwoordige Lviv in de Oekraïne. Later zijn daar nog hernhutters uit Polen bijgekomen die onder de communisten zwaar zijn vervolgd.’ Ooit moeten zij zich verweesd hebben gevoeld, in deze uithoek van Duitsland. Wat karakteriseert de hernhutters, vraag ik de tuinman. ‘Het zijn missionarissen. Ze mogen zich hier pas terugtrekken als ze ergens hebben gediend, bijvoorbeeld in Afrika. En in hun ogen is voor Christus iedereen gelijk. Vandaar dat je hier allemaal dezelfde grafstenen ziet. Hoe je dan iemands graf vindt? Mensen liggen in volgorde van overlijden, dus op datum. Heel makkelijk.’ Laatste herinnering. Als ik door de schitterende salon van Schloß Bentheim dwaal, trekken zich buiten boven de bossen don-
kere wolken samen. Even later barst het onweer los en in het schemerduister huiver ik van zoveel genot. De wind die om het gebouw loeit, de regen die met vlagen tegen de ramen klettert, de donderslagen die elk moment in de torens dreigen te slaan. Een uurtje later peddel ik langs het Gildehauser Venn terug naar Nederland. De natuur leeft helemaal op en als zich dan ook nog een groene specht laat zien, gaat deze jongen er nog eens goed voor zitten. Hoewel, voor het inrijden van een Brooks-zadel staat duizend kilometer en ik zit nu op vierhonderd…
In het volgende nummer deel 2 van de grensroute: Bad Bentheim-Aachen
Zelf de grensroute fietsen? Meer praktische informatie over de beste fietskaart om te gebruiken, overnachtingsmogelijkheden en veel meer, vind je in een handige pdf die je kunt downloaden van onze website.
oppad.nl
Download de pdf met praktische informatie
* Hernhutters zijn leden van de Evangelische Broedergemeente (Unitas Fratrum), een piëtistische opwekkingsbeweging, voortkomende uit de Lutherse kerk, daterend uit de eerste helft van de 18e eeuw.
18-06-2010 13:52:55
