Feb jaargang 5

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

09:55

Pagina 1

1 Ontwikkelingen in Ruimtelijke Informatie & Geo-ICT

Jan./Feb. 2007 jaargang 5

● Miramap’s droogtescanner vanuit vliegtuig ● Energiebedrijf DELTA implementeert nieuw GIS-systeem ● Gaat Amsterdam ondergronds? ● Transfer Solutions: GIS-kennis vanuit perspectief van Oracle Spatial www.gismagazine.nl

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

09:55

Pagina 2

Transfer Solutions

maakt uw geografische data toegankelijk en bruikbaar

• ICT Advisering

Transfer Solutions helpt uw organisatie optimaal gebruik te maken van geografische

• Ontwikkeling

informatie. Dit doen wij door solide en flexibele oplossingen te leveren die op

• Beheer

OpenGIS standaarden zijn gebaseerd. Wij maken hierbij gebruik van betrouwbare

• Opleidingen

technologie zoals Oracle Spatial, Mapviewer en XML/GML. Wilt u zelf leren hoe u geografische data naar waardevol digitaal kaartmateriaal vertaalt? Onze trainers leren het u graag tijdens een Oracle Spatial-cursus. Kijk voor cursusinformatie en cursusdata op onze website: www.transfer-solutions.com/ opleidingen Wilt u meer weten over onze GIS-dienstverlening, neem dan contact op met Harm Bodewes via tel. 0345 616 888 of [email protected]

Transfer Solutions BV Stationsweg 19 4141 HB Leerdam T 0345 - 616888 F 0345 - 616300 E [email protected] www.transfer-solutions.com

AdvGIS_210x297.indd

1

15-01-2007

10:29:07

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

09:55

COLOFON GIS-Magazine informeert over ontwikkelingen op het gebied van ruimtelijke informatie en Geo-ICT. GIS-Magazine verschijnt 8 maal per jaar in Nederland en België. Directie/uitgevers: Ruud. Groothuis Koos van der Lei

[email protected] [email protected]

Redactie: [email protected] Tel.: (0527) 619 000 Fax: (0527) 620 989 Hoofdredacteur: Remco Takken [email protected] Redacteuren: Job van Haaften [email protected] Lambert-Jan Koops [email protected] Aan deze uitgave werkten mee: Jesper Erlandsen Rowalt Kannekens Egge-Jan Pollé Met vaste bijdragen van: Guido van den Heuvel Huibert-Jan Lekkerkerk Berend Vonk Hans Vos Robin Wevers Advertentie-exploitatie: Wilfred Westerhof [email protected] Tel.: (0527) 619 000 Fax: (0527) 620 989 Abonnementenservice, kort nieuws en website: Janneke Regterschot [email protected] Tel.: (0527) 619 000 Fax: (0527) 620 989 Vormgeving: Sander van der Kolk CMedia Productions, Emmeloord Druk: Drukkerij Giethoorn ten Brink, Meppel Uitgever: CMedia Productions B.V. Noordzijde 2b, 8302 GL Emmeloord Postbus 231, 8300 AA Emmeloord Tel: (0527) 619 000 Abonnementen: Uitgebreide informatie over een abonnement op GIS-Magazine vindt u in de rubriek Lezersservice.

Pagina 3

Meer dan geo-ict Het zijn fantastische tijden voor geo-informatie en de digitale kaart. Anno 2007 weten zo ongeveer alle Nederlanders wat GPS-navigatie is, dat een telefoon locatiegevoelig is en dat hun huis op Google Earth staat. Geo-informatie integreert in hoog tempo met andere technologieën. Denk aan webservices, automatische machinebesturing, 3-D visualisatie, Location Based Services, Radio Frequency Identification (RFID) en zelfs pixelherkenning. Op vakbeurzen en congressen regent het primeurs. Nieuwe toepassingen en innovaties komen doorlopend binnen bij de redactie van dit blad. De vaart zit er dus lekker in. Vakidioten en andere enthousiastelingen staan er niet altijd bij stil, maar er is nog veel meer te beleven dan geo-ict en GIS-technologie. Meer nog dan op de beste digitale kaart te vinden is. Wellicht daarom liet hoofdredacteur Hans Vos enige tijd geleden weten dat hij graag wat snelheid zou willen minderen. Dat hij wel eens wat meer vrije tijd zou willen hebben. GIS-Magazine staat er prima voor en kan best op eigen benen verder, zo besloot hij. ‘Bestemming bereikt’, kopte Hans’ laatste voorwoord dan ook in het vorige nummer. De vertrekkende aanvoerder doet er niet sentimenteel over. Het liefst zou hij een foto plaatsen van een pot pindakaas met daarboven het woord ‘helaas’. Dat doen we maar even niet, maar wel een kort maar krachtig: Hans Vos, bedankt voor alles! GIS-Magazine zal het beste podium blijven voor al je ideeën, innovaties, visies en meningen. Ook je onuitputtelijke golf van geo-gerelateerde moppen en woordspelingen blijven welkom ter redactie. Anataal of Digiloog aangeleverd, dat maakt niks uit. In dit eerste nummer ‘zonder Hans’ vinden we al meteen een productbespreking van de Sokkia SRX. Door Hans Vos dus. Maar nu, nu prijkt míjn kop bovenaan deze pagina. Ik zal mij even voorstellen. Mijn naam is Remco Takken, vanaf oktober 2003 betrokken bij GIS-Magazine. Eerst als razende reporter, sinds vorig jaar als eindredacteur. Daarvoor was ik freelance jazzjournalist bij De Volkskrant. ’s Avonds een concert, de volgende ochtend een recensie op de kunstpagina, en ’s middags lonkte de digitale tekentafel. Naar gelang de opdracht was ik gedetacheerd conversie operator, geospatial tekenaar of cartografisch medewerker. Vraag me niet hoe ik aan deze gespleten loopbaan kom, feit is dat er weinig Neerlandici rondlopen met kennis van ondergrondse netwerken en revisietekeningen, A0 plots, GBKN-bijhouding, Maplex, Smallworld, Diasys of SPY. Geknipt voor de geo-ict-journalistiek dus. Welkom bij de eerste GIS-Magazine van 2007!

GIS-Magazine op Internet: www.gismagazine.nl ISSN 1571-7194 Niets uit deze uitgave mag geheel of gedeeltelijk worden overgenomen en vermenigvuldigd zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. © Copyright 2006 CMedia Productions B.V.

Remco Takken, hoofdredacteur GIS-Magazine

Januari/Februari 2007-1

3

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

09:55

Pagina 4

GIS-Magazine 2007-1

Tips & Tricks GIS-trainers en docenten geven enkele van hun meestgebruikte handigheidjes weg! In deze aflevering legt Egge-Jan Pollé uit hoe je papier bespaart met een PDF-printer. Het kan bijvoorbeeld met een CutePDF Writer. Dat is ‘freeware’ en dus geheel gratis. Tips & Tricks, Pagina 21.

Basisbeginselen geodesie, deel 1 In de praktijk blijkt het vaak noodzakelijk dat ook de GIS-specialist een (beperkte) kennis heeft van de achtergronden van geodesie. In deze serie zet Huibert-Jan Lekkerkerk de komende maanden de basisbeginselen uiteen voor zover deze bij landmeetkundige en GIS-toepassingen van belang zijn. Data-inwinning, Pagina 36.

De Geograaf, krant voor geografisch Nederland In de nieuwe rubriek De Geograaf is vanaf nu ruimte voor kort nieuws met een ‘twist’. Originele toepassingen voor Google Earth, tentoonstellingen en exposities van (digitale) kaarten en plannen en luchtig nieuws. De ‘krant voor geografisch Nederland’ is ook te downloaden van www.gismagazine.nl.

De Geograaf, Pagina 41.

Hoe kom je van geodata naar de kaart? Bij GIS-cursussen denken we aan trainers die vertrouwd zijn met de bekende software-pakketten en docenten die toepassingen in gespecialiseerde vakgebieden beheersen. Transfer Solutions heeft gekwalificeerde Oracle-specialisten in dienst die de cursisten kennis bijbrengen omtrent de Spatial-optie in de Oracle Database. GIS, Pagina 16. 4


prod_GISM_01-2007

25-01-2007

09:55

Pagina 5

GIS-Magazine 2007-1

Verder… GIS

Pagina Geo-informatie in Moerdijk van balie tot tablet-pc

6

Dg Dialog breidt uit met BAG-toepassing

8

Overzicht en samenhang van bouwprojecten Utrecht in PROF

10

Energiebedrijf DELTA implementeert nieuw systeem

13

Transfer Solutions meer dan Oracle opleidingsinstituut

16

Je richting zoeken in gekleurde geoloketten

18

De workspace binnen MapInfo Sharemaps

21

Miramap’s droogtescanner voor waterbeheerders

22

Meer lezers op www.gismagazine.nl

60

Tips & Tricks

Kaarten afdrukken naar een PDF-bestand

24

Data-inwinning

Je voelt je beter met een Sokkia SRX

29

Magellan ProMark-3: drie GPS-oplossingen in één

31

Geodesie in de praktijk. Deel 1: de basis

36

GNSS, de stand van zaken

38

Gaat Amsterdam ondergronds?

44

IncGeo versus RGI: vriendschappelijk België-Nederland

46

Met Urbidata van spaghetti naar cannelloni

47

De Toekomst van de Randstad

48

RGI en GIN geven vuurwerk en een frisse blik

50

Geomatics-opleiding TU Delft opent GEOlab

52

Pythagoras GIS+CAD op Technotopo

53

VNG Gemeentebeurs van veiligheidsschoen tot virtuele stad

56

HP Designjet Z Photo Printer

57

Contex 3D-printen zal precisie en effectiviteit verbeteren

58

Evenementen

Hardware

Zoals altijd

Agenda: 56, Data-inwinning: 26, De Geograaf: 41, Kort nieuws: 61, Lezersservice: 66, Trainingswijzer: 20.

Voorplaat: Als veendijken te droog of nat worden, neemt hun stevigheid af. Met een nieuwe radiometrietechniek lijken enkele vluchten voldoende om de vochtigheid op en zelfs in de dijk te kunnen vaststellen. Dat is althans de missie van het hightech bedrijf Miramap. Zie ook het artikel op pagina 22. Januari/Februari 2007-1

5

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

09:55

Pagina 6

GIS

Gemeentelijke informatie uit backoffice-systemen toegankelijk

Geo-informatie in Moerdijk van ba Door: Rowalt Kannekens

Met de komst van Nedgraphics’ Generieke Browser in de gemeente Moerdijk is veel informatie uit de backofficesystemen voor elke medewerker toegankelijk geworden. Hiermee zijn veel mensen geholpen, van de opzichters tot baliemedewerk(st)ers. En zeker niet in de laatste plaats de beheerders van de backoffice-systemen.

In de printmodule kan een afdruk automatisch worden voorzien van logo, schaal, schaalbalk en datum.

Sinds

2002 maakt de gemeente Moerdijk gebruik van Nedbrowser om kaarten, eventueel met koppeling, te raadplegen. Het systeem wordt in Moerdijk GIM (Geografische Informatie Moerdijk) genoemd en is sinds de uitrol een groot succes. In eerste instantie waren alleen de GBKN, Luchtfoto’s en Kadastrale kaart met koppeling naar de AKR gegevens te raadplegen. Met de komst van de Generieke Browser zijn daar meerdere kaarten aan toegevoegd. Sommige met koppeling naar een administratieve database, sommige met een koppeling naar documenten of foto's en sommige kaarten zonder koppeling. Generieke Browser De Generieke Browser maakt gebruik van een stuurmodel waarin nagenoeg alles wordt geregeld. Een van de onderdelen van het stuurmodel is de auto-

6


risatie. Hiermee kunnen gebruikersgroepen aangemaakt worden die allemaal een eigen set gegevens en een eigen set tools toegewezen krijgen. De gebruikers worden op basis van inlognaam toegevoegd aan een gebruikersgroep. Hiermee regel je dat de gebruiker alleen die informatie te zien krijgt die voor hem relevant is. Hierdoor kun je het aantal kaartlagen en tools voor de gebruiker beperken. Dat houdt het geheel overzichtelijk en simpel in gebruik. Printmodule Een andere grote vooruitgang is de Printmodule. Deze is zo in te richten dat er uiteindelijk heel simpel een afdruk van een kaart kan worden gemaakt welke automatisch voorzien wordt van logo, schaal, schaalbalk en datum. Tevens is er de mogelijkheid om in het tekeninghoofd een eigen tekst te plaatsen. En doordat we een PDF-printerdriver hebben toegevoegd zijn kaartjes ook als pdf te mailen naar klanten of opdrachtnemers. Zo zijn zij binnen een paar minuten van hun informatie voorzien. Praktijkvoorbeelden Een vergunningverlener kan tijdens het behandelen van een aanvraag eenvoudig informatie krijgen over het geldende welstandsbeleid. Door op de locatie in de kaart te klikken wordt in een resultaatscherm het ter plaatse geldende welstandsniveau en de naam van de gebiedsomschrijving getoond. De naam van deze gebiedsomschrijving is tevens een link naar het bijbehorende Word-document met daarin een checklist. Wanneer dit document geopend wordt heeft de vergunningverlener de mogelijkheid om de checklist in te vullen. Daarna kan het document worden afgedrukt of opgeslagen op elke willekeurige locatie. De handhavers zijn voorzien van tablet-pc’s waarmee ze buiten tijdens de controles kunnen inloggen en NedBrowser raadplegen. Hierdoor kan in het veld de eigendomssituatie ge-

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

09:55

Pagina 7

GIS

lijk

an balie tot tablet-pc ker toegankelijk geworden. Hiermee zijn veel mensen geholpen. Van de opzichters tot baliemedewerk(st)ers. En zeker niet op de laatste plaats: de beheerders van de backoffice-systemen. Zij hoeven zich steeds minder bezig te houden met het verstrekken van informatie aan hun collega’s. NedBrowser wordt nog steeds uitgebreid. Denk hierbij aan plaatjes van huisaansluitingen, de Wkpb, BAG en DURP. Momenteel is de gemeente Moerdijk bezig om de gegevens uit NedBrowser via internet te ontsluiten. Nu worden alleen nog de vergunninggegevens ontsloten. Dit De afdeling realisatie & beheer (R&B) gebruikt het beheerprogramma GBI van Oranjewoud onder andere gebeurt via een webservice voor groenbeheer. die gebruik maakt van de kaartmotor van NedBrowser. raadpleegd worden of bijvoorbeeld het beheerpakket voor verkeersborden. Maar wellicht dat binnen een jaar de luchtfoto's uit verschillende jaren. Elk bord heeft eigen beheergegevens helft van alle informatie die nu alleen Handig als je wilt weten hoe lang een en minimaal één eigen foto. Met voor de medewerkers van de gemeente opstal al aanwezig is. NedBrowser wordt al deze informatie Moerdijk beschikbaar is, op een verDe afdeling realisatie & beheer (R&B) raadpleegbaar gemaakt, inclusief de fo- antwoorde manier wordt aangeboden aan de burger. Dit levert ook weer een gebruikt het beheerprogramma GBI to's van de verkeersborden. winst op voor de baliemedewerker. van Oranjewoud. Hierin wordt het Een belangrijk vereiste is wel dat de ingroen, de wegen, riolering, drukriole- Verantwoord beschikbaar ring en openbare verlichting beheerd. Met de komst van de Generieke formatie betrouwbaar, actueel en goed Verder gebruikt de afdeling nog enkele Browser is veel informatie uit de bac- te interpreteren is. Anders kan het wel eigen beheerspakketten. Een daarvan is koffice-systemen voor elke medewer- eens zo zijn dat de baliemedewerk(st)er alsnog heel wat uit te leggen heeft...

Schermafdruk van gebruikersgroepen in de autorisatietool van het stuurmodel.

Rowalt Kannekens ([email protected]) is Applicatie en Gegevensbeheerder Geo-informatie Gemeente Moerdijk. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op www.nedgraphics.nl. Januari/Februari 2007-1

7

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

09:55

Pagina 8

GIS

Met dg Dialog volledige vastgoedregistratie ondersteunen

Uitbreiding met BAG-toepassing Door: Robin Wevers

Al meer dan twintig jaar is dg Dialog een begrip. Met de ontwikkelingen rond de BAG (Basisregistraties voor Adressen en Gebouwen) ontwikkelde Grontmij ook voor deze toepassing een oplossing. Inmiddels is de module Basisregistraties alweer enige tijd verkrijgbaar.

het onderhouden van de GBKN en tevens voor het bijhouden van onder andere wegen en groen. Van der Lely: “De software is geschikt voor integraal beheer van gegevens, maar niet alle klanten gebruiken het op die manier. Sommige gebruiken het slechts voor een specifiek doel.” De software is gebouwd volgens het zogenaamde ‘3tier-model’: presentatie, logica en database zijn van elkaar gescheiden. Deze tegenwoordig veel gebruikte benadering levert software in de vorm van componenten. Deze keuze maakt het mogelijk om later op relatief eenvoudige wijze functionaliteit toe te voegen of te wijzigen zonder dat een aanpassing op de ene plek leidt tot een serie van aanpassingen in andere modules. De toepassingen zijn op deze wijze beter te onderhouden.

Panden en verblijfsobjecten worden bijgehouden conform de eisen van de BAG.

B

art van der Lely, teamleider geoinformatie en Ineke Vink, projectleider BAG, vertellen over de historie en vooral over de huidige toepassingen. Zo’n twintig jaar geleden zag de eerste module van dg Dialog het licht. Daarna is dit uitgegroeid tot een reeks modules voor een scala aan toepassingen die met elkaar gemeen hebben dat ze een geo-component hebben. Met een start in de jaren tachtig riekt het natuurlijk naar puntoplossingen en de toenmalige modules waren dat eigenlijk ook. Bovendien werden met de technologie en ideeën van die tijd destijds geometrische en administratieve gegevens gescheiden opgeslagen. De modules voorzagen in de toenmalige behoeften van de klanten. Met de groeiende technologische mogelijkheden groeiden ook de eisen en wensen van de klanten. Daarom heeft Grontmij begin jaren negentig een volledige revisie uitgevoerd en is de software volledig herschreven op basis van eigentijdse ideeën. 8


dg Dialog Bij de huidige software zijn basisgegevens van objecten, die in meerdere modules worden gebruikt centraal beschikbaar. Alle gegevens worden opgeslagen in de database. Er wordt gebruik gemaakt van een ruimtelijke database, bijvoorbeeld Oracle Spatial of ArcSDE, maar ook de open source ruimtelijke database Postgis wordt ondersteund. De klant kiest zijn eigen smaak. Er wordt geen gebruik meer gemaakt van een apart CAD-pakket als AutoCAD of MicroStation. Van der Lely meldt: “We benaderen het echt als GIS en juist niet als een verzameling CAD-gegevens”. De basis van de huidige producten wordt gevormd door de module Topografie. Van der Lely en Vink stellen eensgezind, dat juist hier de software zich onderscheidt: “Dit is de manier om de GBKN te beheren. Geometrie is voor ons het vertrekpunt geweest voor objectenbeheer.” Veel organisaties gebruiken dg Dialog voor Ineke Vink: “Ik denk dat veel gemeenten ervoor zullen kiezen een BAG-beheerder aan te stellen.”

ng

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

09:55

Pagina 9

GIS

Basisregistraties Door de toevoeging van de module Basisregistraties aan de bestaande serie modules wordt nu een geïntegreerde oplossing geboden, die naast de gegevens betreffende zaken als topografie, wegbeheer en groenbeheer nu ook de pandgegevens omvat. De Grontmij kent een klankbordgroep van 22 gemeenten waar ideeën en ontwikkelingen getoetst worden. Dat is ook gebeurd met de module Basisregistraties. Van der Lely: “Zo blijken veel klanten zich af te vragen of pandgegevens in dezelfde database kunnen worden opgeslagen als het lijnenwerk van de GBKN.” Klanten hopen vaak van de leverancier te horen wat deze ontwikkelingen voor hun organisatie gaan betekenen, maar Vink geeft aan: “Ik denk dat veel gemeenten ervoor zullen kiezen een BAG-beheerder aan te stellen.” De Basisregistraties voor Adressen en Gebouwen kennen strikte voorschriften. Voorbeelden hiervan zijn: verblijfsobjecten mogen niet voorkomen zonder bijbehorend pand, verblijfsobjecten hebben altijd een adres, en van panden en verblijfsobjecten moet de Bart van der Lely: “Geometrie is voor ons het vertrekpunt geweest voor objectenbeheer.”

Met de mogelijkheid geometrie van openbare ruimten op te nemen gaat dg Dialog verder dan de eisen van de BAG.

geometrie zijn vastgelegd. De meeste gemeenten zijn op dit moment nog bezig de basisregistraties op te bouwen, zodat aan al die strikte voorwaarden bij de meeste gemeenten nog niet wordt voldaan. dg Dialog Basisregistraties waarborgt dat aan alle eisen is voldaan, maar biedt tevens mogelijkheden om één en ander geleidelijk op te bouwen. Informatie uit verschillende bronnen wordt verzameld, onderling vergeleken en voorbereid in bijvoorbeeld een Excel spreadsheet, een ascii-file of een access database. Vervolgens worden de gegevens geïmporteerd in de module Basisregistraties. Er worden werklijsten gegenereerd met onvolkomenheden die de gebruikers helpen bij de opbouw van de BAG. Extra functionaliteit De Basisregistraties voor Adressen en Gebouwen schrijft een beperkte set aan gegevens en het beheer daarvan voor. Commerciële toepassingen bieden de mogelijkheid extra gegevens toe te voegen en te gebruiken. Dat geldt ook voor dg Dialog Basisregistraties. Zo kan bijvoorbeeld ook van wegen de geometrie worden opgeslagen en beheerd. Deze geometrie valt niet onder de landelijk voorgeschreven basisregistraties. Verder biedt de software mogelijkheden de geometrie te verbeteren, bijvoorbeeld door het toevoegen van tussenmuren bij rijtjeswoningen; deze tussenmuren zijn nodig in de BAG, maar ontbreken vaak nog in de GBKN. Ook zijn er hulpmiddelen om de bekende ‘nietjeskaart’ van de GBKN

compleet te maken, dus een voorgevel te voorzien van zij- en achtermuren, bijvoorbeeld op basis van luchtfoto’s. De applicatie kan driedimensionale niveaus bijhouden van gebouwen, hetzij als z-waarde, hetzij als verdieping. Deze derde dimensie is één van de mogelijke toekomstige uitbreidingen van de BAG. Eén van de redenen voor het herontwerp van dg Dialog is de wens geweest om de historie van topografie te kunnen bijhouden. Daarmee is een goed fundament gelegd voor de BAG, waarin alle historie verplicht bewaard moet blijven. Ook geometrische wijzigingen moeten in de BAG altijd vastgelegd en bewaard blijven, inclusief de reden voor de wijziging. Certificatie Softwaretoepassingen voor de BAG zullen worden gecertificeerd door het ministerie van VROM op technische aspecten. Grontmij heeft de ambitie in deze procedure voorop te lopen. De verwachtingen zijn dat ook de GBKN een basisregistratie zal worden. Grontmij zal ook daarin voorzien om zo de hele vastgoedregistratie van gemeenten te kunnen ondersteunen.

Robin Wevers ([email protected]) is freelance schrijver van geo-ict-artikelen. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op www.grontmij.nl en http://bag.vrom.nl. Januari/Februari 2007-1

9

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

09:55

Pagina 10

GIS

PROF biedt totaalplaatje complexe ruimtelijke ordening

Overzicht en samenhang van bou wp Door: Guido van den Heuvel

De ruimtelijke ordening in de dichtbevolkte Randstad wordt steeds complexer. Er is kennismanagement nodig om alle ruimtelijke (bouw-) projecten te overzien en aan te sturen. Utrecht liet een speciale applicatie bouwen, Programma Ruimtelijke Ordening en Functies: de PROF-module. Die werkt inmiddels naar volle tevredenheid.

Mirelle Kolnaar en Paul Frieling: “Er lag wel projectinformatie bij afdelingen, maar versnipperd en verkokerd. De PROF-module geeft ons een helder overzicht van alle projectinformatie.”

Met

de PROF-module zijn alle ruimtelijke projecten van de stad Utrecht in samenhang te bekijken. De eerste testgebruikers zijn enthousiast over de mogelijkheden. Het ambtenarenkorps gaan er binnen enkele weken zonder aanvullende instructie direct mee aan de slag. GIS-leverancier Bentley leverde de module begin november af. Over de muur kijken Twee jaar geleden was er een gemeentelijk onderzoek dat richting gaf aan een ‘mars naar samenhang’. Mirelle Kolnaar kreeg de opdracht om dit uit te werken in een Programma Ruimtelijke Ordening en Functies (PROF). Bij de Dienst Stadsontwikkeling (DSO), afdeling Account- en Programmamanagement is ze stedelijk accountmanager en direct betrokken bij het Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing

10


(ISV). Kolnaar: “Er lag wel veel projectinformatie bij afdelingen, maar die was vrij versnipperd en ook wel wat verkokerd. De PROF-module geeft ons nu al een helder overzicht van alle projectinformatie. Daarmee kunnen we het college, de burgers en de rijksoverheid direct antwoord geven op de vraag of de stad alle ruimtelijke doelstellingen haalt. Een mooi voorbeeld van samenwerking en samenhang tussen twee diensten? In de stad komen de komende jaren veel scholen vrij. Die moeten worden gesaneerd of vervangen. Maar waar? Alleen in samenspraak en met heldere eenduidige informatie kunnen de afdelingen van DSO en Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling (DMO) tot een verstandig uitvoeringsprogramma komen. De werkelijke dilemma's en keuzevraagstukken in de ruimtelijke ordening komen door de PROF-module naar boven.”

PROF-module De module bestaat uit een ruimtelijke database en een viewer voor het raadplegen en visueel weergeven van gegevens van fysiek-ruimtelijke projecten. De applicatie biedt uitgebreide functionaliteit voor het raadplegen, sommeren en monitoren en rapporteren van project-, vastgoed- en milieugegevens. Basis voor de viewer is de standaardapplicatie Geo Web Solutions van Bentley voor interactieve kaarten in een website. Het programma van eisen was nauw omschreven en loodzwaar. Een klein team van Bentley bouwde afgelopen jaar de module en de Dienst stadsontwikkeling (DSO) toetste voortdurend op hoofdlijnen, inhoud en gebruikersvriendelijkheid. De openbare aanbesteding vond plaats aan het begin van 2006. Deel 1 van het project, de functionaliteit, is inmiddels opgeleverd. De komende maanden werkt Bentley aan een doorontwikkeling. In de derde fase, die in december 2006 werd afgerond, krijgt Utrecht de Eigen plek voor strategie Door interne reorganisaties groeit de vraag naar strategische informatie sterk. De PROF-module wordt daarom ‘opgeschaald’. De gemeente spant zich in om ook de gemeentelijke structuurvisie, belangrijke beleidsnotities en het nieuwe collegeprogramma een plek te geven in de module. Dit nieuwe PROF-plus moet straks ondermeer belangrijke input bieden bij de vraag hoe als gemeente om te gaan met strategische aankopen. -De PROF-module wordt hèt dynamische programma overzicht 20052010 dat de strategie op korte termijn beschrijft. -De stedelijke ontwikkelingsstrategie beschrijft drie perioden / dynamische kaarten: 2005-2010, 20102015, 2015-2020. Dat is de strategie voor de lange termijn. Het zijn politiek zeer gevoelige ‘docu der docu’s’ die een strategisch overzicht bieden.

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

09:55

Pagina 11

GIS

ou wprojecten Utrecht

beschikking over meer kaartlagen, met kadastrale en milieu-informatie. Mars naar samenhang De Dienst Stadsontwikkeling heeft als taak het faciliteren en regisseren van de ruimtelijke ontwikkeling in de stad. Dat is in Utrecht niet makkelijk, want de stad is vrijwel volgebouwd. Naast een aantal grote nieuwbouwprojecten, Leidsche Rijn en het Stationsgebied, zit veel van de groei in ‘inbreidingen’. Daar zijn veel andere partijen zoals projectontwikkelaars en particuliere huiseigenaren bij betrokken. Dat maakt de stedelijke bouwplanning erg complex. Sinds tien jaar heeft Utrecht een matrixorganisatie die interdisciplinair werkt. Vanuit die eerste dwarsgedachte ging Kolnaar op zoek naar verbindingen en samenhang. De opdracht van het stadsbestuur aan DSO luidde: maak een ruimtelijk programma voor de stad Utrecht. Reorganisaties Kolnaar deed zelf veel voorwerk. In de aanloop van de ‘mars naar samenhang’ maakte ze samen met haar team twee statische kaarten van 2000 en 2004 aan. De hele wand van haar kantoor hing er mee vol. Ze maakte een plan van aanpak voor de PROF-module en ging langs bij alle afdelingen om piketpaaltjes te slaan. Ze vergaarde alle projectinformatie waar ze de hand op kon leggen. Daarop maakte ze een database in Excel aan om de data van 680 projecten met 120 variabelen in op te slaan. Langzaam kreeg ze persoonlijk zicht op de samenhang van projecten

en de bouwconcentraties. Het werd tijd voor een beheerbare applicatie om de nieuwe ‘databerg’ te kunnen bewerken en aan een grote groep gebruikers aan te bieden. Kolnaar was erg gedreven om de klus te klaren. Ze zegt: “Ik verbaas me al sinds 1995 dat het overzicht ontbrak. Bij de afdelingen hingen voornamelijk sectorale kaarten aan de muur die de medewerkers wat houvast gaven. Maar zo'n kaartje is slechts een momentopname. Dat zegt niets over het verleden, de toekomst en de plannen van andere afdelingen.” Toepassingen Paul Frieling van de DSO-afdeling Informatiemanagement was verantwoordelijk voor de technische kanten van de PROF-module. Hij laat de kunstjes van de nieuwe applicatie zien. Frieling zegt: “Er is een toegankelijke schil om SQL aangebracht, waardoor veel vragen zijn. Je kunt zowel zelf gedefinieerde als standaard rapporten opvragen. Die kun je overzetten naar Excel en dan verder bewerken. Per jaar, wijk, projectfase, en tal van andere criteria, kunnen we alle projectinformatie oproepen. Naast administratieve selectie zijn de projecten ook grafisch benaderbaar via de kaart. Deze tool laat ambtenaren direct zien wat er in een stadsomgeving gebeurt. Ze kunnen query’s maken om bepaalde beleidsprestaties te meten voor veiligheid, milieu en de woningbouw tussen door hen opgegeven tijdintervallen, bijvoorbeeld 2005 en 2010. Bij ‘inbreidingsplekken’ kunnen ze zo snel zien aan welk type woningen of bedrijvigheid er behoefte is gelet op de programmadoelstellingen. Ontwikkelingsconcentraties vallen direct op en bij aanvragen van externen is gemakkelijker te beoordelen wat de impact is van bepaalde plannen. Dat is belangrijke managementinformatie voor bestuurders. Nietstrategische informatie kunnen we straks in een beschermde omgeving apart aanbieden aan marktpartijen en het publiek. Het zit nu allemaal onder de knop.”

Adelaarsblik Met een druk op de knop kan de gemeente Utrecht straks verantwoording afleggen over bouwactiviteiten in de stad. Deze management-tool helpt bestuurders en de afdelingen beter bij hun dagelijkse werk. Bijvoorbeeld om beter prioriteiten te kunnen stellen, of om beter te kunnen voldoen aan de verwachtingen van andere partijen. Aan de Rijksoverheid bijvoorbeeld, die wil weten hoeveel woningen er gebouwd worden, welke bodemsaneringen er plaats vinden en welke groenvoorzieningen er de komende twee jaar bijkomen. De PROF-module draait vooral om inzicht en toetsing van beleidsdoelstellingen. De dienst Stadsontwikkeling is er zeer tevreden over. Meer strategie en een transparante en efficiënte programmasturing zijn namelijk de speerpunten in de ruimtelijke ontwikkeling van Utrecht. Met het nieuwe inzicht kunnen de verschillende fysiekruimtelijke projecten en beleidsprogramma's beter op elkaar afgestemd worden. Daarmee worden kansen voor de stedelijke ontwikkeling beter benut en blijven risico's beheersbaar. Interactieve structuur De PROF-module is dynamisch, blijft groeien. Na een proefperiode gaan de eerste sleutelfiguren en daarna ambtenaren er mee aan de slag. Kolnaar: “Het werkt en ziet er fantastisch uit. Het is een vrij simpele, interactieve structuur, die uitnodigt om verder te kijken. De vulling van de GIS-applicatie is nu nog verre van optimaal. Veel gegevens liggen nog verspreid en moeten de komende maanden worden gecontroleerd en met de hand ingevoerd. Dat gaat relatief snel. De PROF-module is vanaf dat moment een zeer betrouwbaar infosysteem voor onze productiegegevens.”

Guido van den Heuvel ([email protected]) is freelance schrijver van ICT-artikelen. Voor meer informatie www.utrecht.nl en www.bentley.com. Januari/Februari 2007-1

11

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

09:55

Pagina 12

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

09:55

Pagina 13

GIS Vanuit het hoofdkantoor van Delta wordt het nieuwe systeem vormgegeven.

Omvangrijke conversie en implementatie

Energiebedrijf DELTA implementeert nieuw systeem Door: Robin Wevers

Delta, het energiebedrijf met Zeeland als thuisbasis, maakte voor zijn geografische informatievoorziening gebruik van TDIS, een oplossing gebaseerd op IBM-technologie. In 2003 maakte IBM bekend TDIS niet langer te zullen ondersteunen. Het bedrijf zag zich genoodzaakt een nieuwe infrastructuur voor de gegevenshuishouding te kiezen en op te zetten.

D

elta, het vierde energiebedrijf van Nederland, is, zoals ze het zelf zeggen, een multi-utility bedrijf. Het biedt producten en diensten op het gebied van elektra, gas, water, afval, milieu en riolering. Voor klanten biedt dit het voordeel dat al deze voorzieningen bij één partij neergelegd kunnen worden. Het bedrijf heeft zo’n 200.000 kleinverbruikers als klant en heeft zijn wortels in Zeeland en om-

geving. Met de privatisering van de energiemarkt is het bedrijf nu ook in andere regio’s actief, waarbij vooral werkzaamheden op het gebied van milieu en water worden uitgevoerd. In de thuishaven van Delta ligt de kernenergiecentrale van Borssele, waar het bedrijf mede-aandeelhouder van is. Maar ook wordt energie opgewekt in een kippenmestcentrale in Moerdijk. Het oude systeem In 1988 heeft Delta besloten tot het inrichten van een geïntegreerd bedrijfsmiddelensysteem op basis van TDIS en IBM-technologie. Dat was in de jaren waarin GIS in opkomst was. De keus voor TDIS was bijzonder: deze oplossing ging vooral uit van de database, zodat een goede Januari/Februari 2007-1

13

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

09:55

Pagina 14

GIS

Een deel van het elektriciteitsnetwerk in Middelburg, weergegeven in de oude TDIS-view applicatie.

koppeling met administratieve toepassingen mogelijk was. In de beginjaren was deze koppeling één van de achillespezen van GIS-systemen. Alle kabels en leidingen zijn ingebracht in TDIS, alsmede andere relevante informatie zoals bijvoorbeeld afsluiters. De toen beschikbaar komende GBKN was één van de grafische bestanddelen voor het systeem. Het systeem kende vier pijlers: de alfanumerieke gegevens, connectiviteit (netwerken kunnen traceren), de ligging op de kaart en de presentatie van de gegevens. Door, of in opdracht van Delta zijn daar veel eigen ontwikkelingen aan toegevoegd. Het systeem voorzag in functionaliteit voor disciplines als gas, water, telecai, netwerkberekeningen en een SAP-koppeling. De mededeling in 2003 van IBM dat TDIS niet langer ondersteund zou worden, was dan ook ingrijpend voor Delta. Dit was aanleiding het programma IBIS (Innovatie Bedrijfsmiddelen Informatiesystemen) te starten, met als doel de vervanging en direct daaraan gekoppeld het doorvoeren van de meest urgente vernieuwingen in de bedrijfsmiddelen-informatiesystemen. 14


Vooronderzoek Delta is, met Tensing als adviseur, in 2004 met een vooronderzoek gestart naar de mogelijkheden voor vervanging van het bestaande systeem. Uitgangspunt was een voorkeur om niet zelf te ontwikkelen en dus gebruik te maken van standaards en standaard-oplossingen. Er werd een partner gezocht voor de dataconversie, implementatie en eventueel noodzakelijke extra ontwikkelingen. Tot medio 2005 heeft een uitgebreide selectie van een pakket en een implementatiepartner plaatsgevonden op basis van een RFI (Request For Information), gevolgd door een RFP (Request For Proposal). Het traject was onderverdeeld in een drietal kavels: basissoftware, applicatiesoftware en diensten voor systeemimplementatie en dataconversie. De bekende grote leveranciers waren onder de aanbieders. De keus is daarbij uiteindelijk op de ESRI-producten gevallen. Delta wilde bij voorkeur de implementatiebegeleiding onderbrengen bij één partner. Gezien het belang van het traject had Delta in de procedure een ‘proof-of-concept’-test inge-

bouwd, waarin de partner moest laten zien de gedane beloften waar te kunnen maken. Dat bleek geen overbodige luxe: de oorspronkelijk gekozen partij voldeed niet aan de eisen, waarna Tensing weer als partner in beeld kwam. Tensing doorstond de ‘proofof-concept’-test wel en is sindsdien belast met de uitvoer van de conversie en implementatie. Standaard applicatie De drie grote leveranciers in deze markt zijn ESRI, Intergraph en Smallworld. Wim Joosse, programmamanager bij Delta: “Met elk van de drie had Delta zonder meer uit de voeten gekund.” Belangrijke reden waarom uiteindelijk is gekozen voor ESRI-producten, is de wens zoveel mogelijk een standaard-oplossing te hebben. De ESRI-producten, aangevuld met ArcFM-UT beantwoordde daaraan volgens Joosse nog het meest. ArcFM-UT is een standaardtoepassing voor de utility-markt, ontwikkeld door Aed-Sicad op basis van ESRI-technologie. Het is een relatief nieuw product, dat pas eind 2004 op de markt was gekomen en zich dus

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

09:55

Pagina 15

GIS

Het elektriciteitsnetwerk in Middelburg eigentijds weergegeven in de nieuwe toepassing ArcFM-UT.

nog nauwelijks bewezen had. Dat betekende een zeker risico en in de praktijk hebben zich onvoorziene problemen voorgedaan, maar al met al is Delta tevreden over de gemaakte keus. Conversie en implementatie Joosse is tevreden over het verloop van het project. “Het betreft een omvangrijk en complex project, maar is in essentie een normale conversie en implementatie. Wat het project bijzonder maakt, is de positieve uitstraling die het project heeft. Het loopt gewoon goed. Er is vertrouwen en betrokkenheid. Eventuele problemen wordt het hoofd geboden zonder te schipperen met de kwaliteit.” Leen van Put, projectmanager van Tensing, bevestigt dat volmondig: “Het project leeft zowel bij Delta als bij Tensing.” Als we het voortraject buiten beschouwing laten, is in maart 2006 het project echt begonnen. Er zijn vele deelprojecten onderscheiden, onder andere voor het realiseren van de infrastructuur, het beschikbaar maken van algemene functionaliteit, de dataconversie en implementatie, waarbij

de laatste twee weer onderverdeeld zijn in de disciplines zoals gas, elektra, telecai en water. Eerste doelstelling was het converteren van de gegevens naar de nieuwe omgeving en deze gegevens kunnen raadplegen. Ondertussen zijn de beheerprojecten gestart om niet alleen te kunnen raadplegen in het nieuwe systeem, maar vooral ook het beheer van de gegevens van de verschillende disciplines te kunnen doen. Tijdelijk ziet Delta zich genoodzaakt parallel met zowel het oude als het nieuwe systeem te werken. In deze fase van het project worden onder andere net-

Het logo van het IBIS-programma Innovatie Bedrijfsmiddelen Informatie Systemen- staat bij de medewerkers symbool voor een project waar ze trots op zijn.

werkberekeningen mogelijk gemaakt en een koppeling met SAP gerealiseerd. Hier moet zich volgens Joosse het voordeel van het werken met standaardapplicaties gaan bewijzen. Stap vooruit De overgang naar het nieuwe systeem is nog niet voltooid, maar Joosse en Van Put zijn vol vertrouwen. Na ingebruikname van het nieuwe systeem is het risico weggenomen dat je loopt met een systeem dat niet meer wordt ondersteund. Van Put: “We hebben niet alleen de oude stekker eruit getrokken en een nieuwe erin gedaan; het nieuwe systeem is ook een nieuwe benadering waarmee je de processen in de organisatie faciliteert.” Er kan meer geïntegreerd worden gewerkt en de life-cycle voor aanpassingen wordt veel kleiner, waardoor het nieuwe systeem tevens flexibeler is. Robin Wevers ([email protected]) is freelance schrijver van geo-ict-artikelen. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op www.delta.nl, www.esrinl.com en www.tensing.com. Januari/Februari 2007-1

15

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:36

Pagina 16

GIS

Transfer Solutions meer dan Oracle opleidingsinstituut

Hoe kom je van geodata naar de kaart? Door: Remco Takken

GIS-trainers zijn vooral vertrouwd met de bekende software-pakketten. Transfer Solutions heeft gekwalificeerde Oracle-specialisten in dienst die cursisten kennis bijbrengen omtrent de Spatial-optie in de Oracle Database.

D

at Transfer Solutions naast cursussen rond Oracle-databases en Javatechnologie ook GIS-lessen verzorgt, is vraaggestuurd. Harm Bodewes, business unit manager bij Transfer Solutions, zegt: “Onze klanten verwachten het van ons. In principe zijn we een Oracle expertisebedrijf.” In 1995 voortgekomen uit Oracle, is Transfer Solutions in tien jaar van 9 naar 130 man gegroeid. Anno 2006 is het bedrijf doorontwikkeld van opleidingsinstituut tot dienstverlener. Wijnand van Riel, consultant bij Transfer Solutions: “wij helpen met GIS-vraagstukken bij provincies, gemeenten en andere overheidsinstellingen, maar ook banken, lease-maatschappijen en energiebedrijven. Wat ons onderscheidt? Anderen komen oorspronkelijk uit de geosector, wij uit de ICT.” Profileren als GIS-partij De GIS-cursussen van Transfer Solutions worden voor ongeveer driekwart bezocht door medewerkers van gemeenten. Van Riel: “Veel van hen werken al met Oracle of Oracle Spatial. 16


Ze willen meer grip krijgen op de administratieve systemen in relatie tot de ruimtelijke gegevens.” Bodewes: “De wetgever verplicht de gemeenten om allerlei gegevens openbaar te maken, zoals erfpacht op een perceel, of dat een gebouw een monument is. De gegevens zijn bekend en vastgelegd, maar de ontsluiting moet nog grotendeels worden geregeld.” Grote ICT-bedrijven als Centric en Pink Roccade zijn volgens Van Riel pakketleveranciers die eerder wensen van grote gemeentes honoreren. “Kleinere gemeenten zijn op zoek naar een makkelijke manier voor ontsluiting van de Wkpb en zoeken naar de geocomponent bij de al aanwezige administratiedata.” Bodewes vult aan: “Het merendeel van de gemeentes hebben Oracle Spatial, dus voor ons is zo’n Wkpb een ‘driver’: wij profileren ons als GIS-partij met een technische achtergrond.” Van basiskennis tot Safe FME Tijdens de Transfer Solutions Technologiedag, op 7 december 2006 gehouden in Leerdam, zien we hoe een

cursusdag bij Transfer Solutions in elkaar zit. Wijnand van Riel begint met de basics van Oracle Spatial: van geodata naar kaart. Met andere woorden: hoe kom je van een kreet in programmeertaal naar een mooie presentatie in Oracle Mapviewer. Van Riel spreekt verder over SDO_GEOMETRY, het datatype van Oracle Spatial. Verder komt aan bod het laden van geodata in Oracle Spatial. Of het nu gaat om ESRI-, Intergraph-, Bentley-, MapInfo- of Autodesk-data, dit geschiedt met behulp van Safe FME, de ‘Feature Manipulation Engine’ voor het omzetten van formaten, GIS-functionaliteit en coördinaattransformatie. Metadata en Spatial Data Model Ellen Bökkerink is DBA, oftewel DataBase Administrator. Zij gaat onder meer in op het Spatial Data Model en Spatial Indexen. Praktische probleempjes, zoals de Nederlandse schrijfwijze van duizendtallen met een punt, wisselt ze af met een demonstratie over het creëren van een SDO_GEOM_METADATA, oftewel het vastleggen van metadata. Ook in de andere lezingen wordt eerst de GIS-basiskennis uitgelegd voordat een abstract onderwerp onder de loep wordt genomen. Handig, want wat zijn ook alweer de verschillen tussen een geometrie-, raster-, topologie- en een netwerkmodel? Zo wordt een informatieve bijeenkomst bij Transfer Solutions een mengeling van bestaande kennis ophalen en het opdoen van nieuwe feiten rond Oracle Spatial. Tijdens meerdaagse cursussen, eveneens in Leerdam, worden de concepten van Oracle Spatial uitgelegd. Ook deze cursus combineert Nederlandse praktijkvoorbeelden en ‘hands on’-opgaven met een theoretisch fundament. Remco Takken ([email protected]) is hoofdredacteur van GIS-Magazine. De eerstvolgende cursus Oracle Spatial wordt gegeven op 26-28 februari 2007. Meer informatie is te vinden op: www.transfer-solutions.com.

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:36

Pagina 17

dg DIALOG Topografie

Speelt Bart van der Lely

u al met Productmanager

open Grontmij GIS en ICT

kaart?

De topografische basiskaart heeft een centrale rol binnen de informatievoorziening. Zij vormt de grondslag voor o.a. de basisregistraties en beheerkaarten. Aan de opbouw, het beheer, de structuur en de toegankelijkheid van de basiskaart worden hoge eisen gesteld. Met dg DIALOG Topografie biedt Grontmij een complete applicatie voor de opbouw en het beheer van de topografische basiskaart. Een oplossing die in elke organisatie zijn waarde bewijst.

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:36

Pagina 18

GIS

Je richting zoeken in gekleurde geoloketten

N a t u u r, o n d e r g r o n d , r u i m t e o f g e Door: Guido van den Heuvel

We barsten in Nederland van de geografische informatie, maar die ligt verspreid opgeslagen, in een veelheid van technieken en bestandsvormen. Het landelijke project Geoloketten wil die gegevens ontsluiten. Het project loopt op rolletjes. De kerngroep meldt dat ze halverwege zijn. Binnen een jaar is alle data beschikbaar in Open Standaarden.

1

Spatial Data Infrastructure Geoloketten kan gezien worden als een SDI – een Spatial Bereikbaar Data Infrastructure. Het geheel wordt een open netwerk van Bruikbaar ‘geoservices’. Vooral de ge3 bruikersvraag staat centraal, en Duidelijk niet langer het beschikbare Hanteerbaar aanbod. De deelnemende parBetrouwbaar Be ar sc a tijen werken aan een set van afhik alb ba ta spraken en standaarden waare ar B r Ke door gebruikers vraaggericht, aa nb db aa n i online geo-informatie kunnen r V raadplegen. Op een werkconfe© 2003 Merijn Backx rentie in december werden de Het toegankelijkheidsmodel van Merijn Backx. vorderingen in kaart gebracht. Geoloketten richt zich op de buitenste twee schillen. De resultaten van het project zijn inmiddels te bekijken op eoloketten is een project van het de website www.geoloketten.nl. programma Ruimte voor Geo- Geoloketten ontwikkelt een contentInformatie (RGI) dat zich richt op on- portaal, maar verder is iedereen vrij derzoek en ontwikkeling voor het de ontsloten services in een eigen ontsluiten van geo-informatie, zowel portaal op te nemen. De meerwaarde bij de projectparters als nieuwe partij- van de volgens het Raamwerk been die zich willen aansluiten. Het pro- schikbaar gestelde geo-informatie ject wil geografische informatie vind- komt op termijn beschikbaar in een baar, toegankelijk en bruikbaar ma- nieuwe ‘demonstrator’, genaamd ken. Dat leidt tot standaardisatie en ‘Kwaliteit van de Leefomgeving’. harmonisatie van data. Ontsluiting Het raamwerk vormt het hart van vindt plaats door een gezamenlijke Geoloketten dat de geselecteerde keuze van open standaarden, niet van standaarden beschrijft. Het sluit aan technologie. Die mag iedereen zelf bij het ‘Framework van standaarden invullen onder het motto: vrijheid in voor de Nederlandse GII’ versie 1.1., gebondenheid. Iedere partij die aan gepubliceerd door RAVI. een minimum van standaarden voldoet, kan meedoen als leverancier van Geoloketten halverwege geo-informatie. De standaarden lig- Onderzoek heeft uitgewezen dat een gen vast in het Raamwerk van de grote struikelblokken bij het Geoloketten, dat in nauwe samenwer- opzetten van SDI’s het gebrek aan foking met RAVI Netwerkorganisatie cus is. SDI’s zijn aanbodgericht, rijp voor Geo-Informatie wordt beheerd. en groen door elkaar, en alles op een Organisaties kunnen daar op hun ei- hoop. Door een indeling op thema gen systemen mee aan de slag. met ‘gekleurde loketten’ kan informa-

Bekend

G

18


2

tie uit meerdere bronnen gericht bekeken worden. Dat brengt een focus aan in het zoekproces. Via een aantal gekleurde loketten kiest een gebruiker zijn zoekrichting. Het groene loket (natuur) bevat data, datasetjes en kaarten van DLG, Alterra, RIVM en het MNP. Het bruine loket (ondergrond) is gevuld met data van TNO. Het witte loket (ruimte) is gevuld met satellietdata en kaartjes. Het rode loket biedt zicht op de gebouwde omgeving. De data komen van Dataland, provincies en het CBS. De loketten worden ontsloten met webservices (webserverapplicaties met SOAP als communicatieprotocol). Op een afwijkend deel van de portal doemen inmiddels de eerste contouren op van het netwerk voor Infrastructuur. De opzet van dit domein is qua techniek wat afwijkend. Een van de eerste partijen die gebruik maakt van de nieuwe gestroomlijnde informatiebron van het rode loket is de dienst ISC van de politie. Ontsluitingstechniek Geoloketten maakt gebruik van de GIS Portal Toolkit. Het is software die ontwikkeld is voor de Amerikaanse ‘GeoSpatial One Stop’ met een eigen interface, webservicetechnologie en een keuze voor Open Standaarden. Dat levert een bijzondere ontsluitingstechniek op. De partners in het project kijken in het dagelijks gebruik niet enkel naar een traditioneel GIS-kaartje; ze tappen webservices af die bewerkt worden in applicaties. Dat stroomlijnt en versnelt het raadplegingsproces. Bij elke zoekactie wordt de vraag eerst ontleed in een keten van services. De Designer, een speciaal ontwikkelde tool, voegt de losse antwoorden samen op het dashboard van de gebruiker. De webservices doen het werk en antwoorden in ‘gewone mensentaal’. Dat scheelt de gebruiker een zoektocht langs een veelheid van verschillende bronnen. Deze oplossing is als prototype beschikbaar. Een fraai

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:36

Pagina 19

GIS

of gebouwde omgeving Aan elkaar knopen Bert Vermeij is kernlidteam van Geoloketten. Hij zegt: “Het is absoluut een uitdaging om alle technieken aan elkaar te knopen. De eerste zes maanden hadden we nodig om technisch te levellen met de Technologie mag iedereen zelf invullen onder het motto: vrijheid in vijftien partners. We gebondenheid. komen nu echt op stoom. voorbeeld op de site is de case ‘bier- In de praktijk zijn Open Standaarden brouwen langs een toeristische route’. vaak ‘te open’. Daarom spreken we Op de centrale zoekopdracht naar een onderling af hoe we deze vrijheidsgeschikte vestigingsplaats komt een graden hanteren, maar we gaan ook zesvoudig antwoord terug; de panden verder. Met geld van de derde subsidie Funda aanbiedt, een blik op de ge- dieronde van RGI leggen we een verbouwde omgeving, de grondwatersi- band tussen het RGI-project en de actuatie en de waterkwaliteit ter plaatse tiviteiten van de Rijksoverheid op het gebied van stroomlijning van basisgeen de toeristische routes in de buurt.

gevens. In dit project, ‘Golden Gate’ slaan we met het ICTU een brug tussen Geoloketten en Basisregistraties. Als voorbeeld gaan we kijken hoe we de Gebouwen- en Adressenadministraties breder beschikbaar kunnen stellen met de technieken uit Geoloketten. Het projectvoorstel is goedgekeurd en we gaan ermee aan de slag.”

Guido van den Heuvel ([email protected]) is freelance schrijver van ICT-artikelen. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op www.geoloketten.nl.

Tensing is sterk in geograﬁsche en mobiele toepassingen in de wereld van GIS en mobiele applicaties. Een team van meer dan 70 specialisten ontwikkelt en levert een variëteit aan producten en diensten. Tensing heeft klanten in uiteenlopende markten zoals Delta Nutsbedrijf, de gemeente Delft, het Kadaster, Heineken, Besam en vele andere overheidsinstellingen en bedrijven. Op het gebied van geoinformatica zijn we onafhankelijk en baseren we onze oplossingen op GIS-technologie van leveranciers zoals ESRI, Intergraph en GE Energy (Smallworld) en op onze eigen technologie.

oplossingen op het gebied van geo-informatica en mobiliteit

• GIS-toepassingen via inter- of intranet • Mobiel GIS • Onafhankelijke geo-consultancy

Tensing T: +31 (0)418 572 800 I: www.tensing.com M: [email protected]


19

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:36

Pagina 20

Trainingswijzer Bedrijf/trainingsinstituut:

Bedrijf/trainingsinstituut:

www.nedgraphics.nl www.nedgraphics.nl

NedGraphics CAD/GIS Ir. D.S. Tuynmanweg 10 4131 PN Vianen GIS Trainingen: Autodesk MAP MapInfo Professional NedView-applicaties en -koppelingen

NedGeodataManager NedGeodataWarehouse NedBrowser www.mcs-gima.nl

Telefoon cursussen 0347 - 329 625 Telefoon algemeen 0347 - 329 600 E-mail [email protected] contactpersoon: mevrouw K. van ‘t Reve

Specifieke kenmerken • Voor studenten èn werkenden uit binnen- en buitenland • Voltijds en deeltijd programma • Blended learning = contactonderwijs + afstandsonderwijs • Modules + stage + thesis • Opleiding tot geo-informatie-manager en –specialist Geïnteresseerd?

www.msc-gima.nl

www.intergraph.com

www.infotech-europe.nl of .be

Uw trainingen een heel jaar lang in GIS-Magazine en op www.gismagazine.nl voor slechts € 1200,–

Intergraph Security, Government & Infrastructure – Leren, Bereiken en Groeien Intergraph biedt verschillende cursussen en workshops voor Geospatial toepassingen. Het doel van onze opleidingen is een succesvolle en effectieve implementatie en toepassing van onze producten. Deze omvatten praktisch cursusmateriaal en begrijpelijke documentatie. Onze opleidingen: GeoMedia-GeoMedia Professional-GeoMedia WebMap-GeoMedia voor Developers-GeoMedia Grid-Oracle Spatial-IntelliWhere OnDemand-Plotten met GeoMedia-G/Technologie. Voor meer informatie: Intergraph Benelux B.V., Siriusdreef 2, 2132 WT Hoofddorp Tel: 023-5666616 of e-mail: [email protected].

De trainingen die ondermeer gegeven worden zijn:

Educating GIS Professionals Worldwide

GPS-training RTK meten GPS-training Post Processed meten GPS-training ESRI-Arcpad GPS-introductiecursus (Geodesie & GIS) Diverse opfriscursussen

www.unigis.nl

[email protected] www.geometius.nl

GeoMETIUS bv geeft op reguliere basis diverse trainingen en workshops in het trainingscentrum in Alphen a/d Rijn.

• • • • •

Master of Science GIMA In de masteropleiding GIMA worden aangeboden: • kennis van en vaardigheden in geo-informatiemanagement: ‘hoe geo-informatie projecten of organisaties te managen’ • kennis van en vaardigheden in geo-informatietoepassingen: ‘waar kan geo-informatie worden toegepast’ • technologische en methodologische geo-informatievaardigheden: ‘hoe geo-informatie toepassen’

Al onze trainingen kunnen volledig op maat en behoefte worden samengesteld zodat een ieder zijn doelstelling(en) hierin zal kunnen behalen.

Postgraduate Certificate, Diploma and Please visit our website: MSc Programme by distance learning providing students with the knowledge and skills necessary to translate management and scientific problems into GIS. For more information please contact us:

www.unigis.nl

Voor meer info bel naar 0172-469610 of mail naar [email protected]

UNIGIS Amsterdam - Vrije Universiteit 020-598 6099 or [email protected]

Bentley Institute – Anytime, Anyplace Learning

Voor ieder gebruikersniveau, ongeacht organisatiegrootte of budget, is het eenvoudig om opleidingen te volgen bij Bentley Instistute. Bentley Institute verzorgt Classroom opleidingen op Bentley Institute locaties en OnSite op uw eigen locatie. Ook bieden we honderden uren OnDemand eLearning aan en kunt u gebruik maken van Distance Learning. Bovendien kunnen wij u opleidingen op maat aanbieden. Training subscriptions voor organisaties – Verhoog uw “return on investment” door middel van Bentley LEARN en Enterprise Training Subscriptions. Bentley Institute, Bijenstraat 11, 4105 DX Culemborg, T: 0345 544 744, E:[email protected]

Nieuwland geeft een breed scala aan Geo-cursussen voor beginners en gevorderden.

www.nieuwland.nl

[email protected] www.bentley.nl

Bentley Institute ontwikkelt en biedt professionele opleidingsprogramma’s waarmee productiviteit en efficiency binnen de organisatie verhoogd wordt. Voor MicroStation en de discipline-specifieke applicaties voor de branches Building, Civil, Geospatial en Plant heeft Bentley Institute diverse opleidingsprogramma’s beschikbaar.

Een greep uit onze cursussen: • GIS-theorie, • Diverse ArcGIS modules (zoals ArcGIS basis, Modelbuilder, GeoDatabases), • Meta-informatie, • Cartografie en grafische presentatie, • Programmeren met VB.NET en ArcObjects, • Oracle Spatial, • MapServer, etc. Ook verzorgen wij maatwerk opleidingen voor uw organisatie. Voor meer informatie bel Margriet Liemburg, tel. 0317-421771 of mail [email protected]. Zie ook www.nieuwland.nl

www.gisjobs.nl

Vacature plaatsen? Kijk op www.gisjobs.nl

Jobs.nl 20


prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:36

Pagina 21

GIS

Kaarten delen via Internet

De workspace binnen MapInfo Sharemaps Door de redactie

Veel organisaties gebruiken MapInfo Professional. Ze maken analyses en willen deze kaarten publiceren voor andere gebruikers. Deze gebruikers willen wel meer functionaliteit dan alleen een statisch plaatje. Ze willen bijvoorbeeld hun complete workspace, het werkgebied dat ze hebben opgebouwd binnen MapInfo Professional, publiceren.

de kaart. Een database kan zowel via een x/y gebied bevraagd worden als met een referentie vanuit de kaart (b.v. een postcode). Tot slot is het mogelijk dynamisch een kaartlaag aan te maken op basis van een externe databron. Dit gebeurt aan de hand van x/y-coördinaten die in de database zijn vastgelegd. De instellingen van deze kaartlaag zijn afzonderlijk in te stellen. Twee soorten gebruikers De applicatie wordt gescheiden door twee soorten gebruikers. Ten eerste de gebruiker die alleen informatie wil opvragen en kaarten wil bekijken/ analyseren. De andere soort gebruiker is degene die de applicatie configureert. Deze gebruiker is in staat om de volgende items te beheren/configureren: Workspaces, X/Y-lagen (dynamisch gekoppelde kaartlaag vanuit een externe databron), databasekoppelingen, thematische kaarten en externe informatie

Scherm met thematische kaart.

Als een organisatie uit veel gebruikers bestaat, dan is de keuze om kaarten te delen via het Internet snel gemaakt. Men zit niet met installaties op ieder werkstation en de kaarten kunnen op één locatie worden opgeslagen. MapXtreme 2005 is in staat om opgebouwde workspaces vanuit MapInfo Professional weer te geven en te manipuleren. Dit kan zowel gebeuren op het Windows-platform als ook op het Internet. Het is een applicatie die is gebouwd met behulp van de System Development Kit MapXtreme 2005. De meest gebruikte opvraagmogelijkheden bieden genoeg interactiviteit om de informatie met elkaar te delen. Workspace toevoegen De applicatie, ShareMaps, werkt op het Internet en kan een workspace

Voor meer informatie over de hier

toevoegen. Per workspace kan de besproken onderwerpen kijkt u op gebruiker een laag definiëren om snel www.mapinfo.nl. te zoeken en de gezochte informatie weer te geven op de kaart. Bij een workspace kunnen, via de applicatie, thematische kaarten worden geselecteerd. Thematische kaarten die al in de workspace zijn opgenomen worden overigens ook afgebeeld. Van iedere kaartlaag is informatie op te vragen (te vergelijken met de InfoTool uit MapInfo Professional). Externe bronnen kunnen gekoppeld worden aan een workspace. Zo is men in staat om databases te ontsluiten via Normaal scherm met zoekgegevens.


21

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:36

Pagina 22

GIS

‘Droogtescanner’ voor waterbeheerders

Z i j n we n u k l a a r m e t d i e ve e n d i j ke Door: Guido van den Heuvel

De veendijken in Nederland zijn de zwakke broeders in onze waterverdediging. Als veendijken te droog of nat worden, neemt hun stevigheid af. Met een nieuwe radiometrietechniek lijken enkele vluchten voldoende om de vochtigheid op en zelfs in de dijk te kunnen vaststellen. Dat is althans de missie van het hightech bedrijf Miramap.

in beeld en worden gecombineerd met bestaande bodemkaarten. Na de eerste vluchten gaven de blauwe, groene en gele plekken in de data de natte plekken weer. Een gedeelte van die natte plekken kunnen kwelplaatsen zijn, dat zijn plekken waar de rivier onder de dijk komt. Ook de plekken met geringere vochtigheidsverschillen komen in beeld. Dat is interessante informatie voor hydrologische modellen, maar ook om dijkdoorbraken te voorkomen. In Wilnis was bijvoorbeeld de dijk te droog en te licht, waardoor hij weg schoof. Natte dijken lijken wellicht zwaar en stevig, maar deze kunnen op hun beurt breken door het eigen gewicht. Droogte en hoogtevariaties De droogtescanner wordt ingezet vanuit Miramaps tweemotorige vliegtuig, dat tegelijkertijd ook luchtfotografie en laseraltimetrie uitvoert. Door deze

De droogtescanner van Miramap meet en verwerkt drie grondlagen tegelijk.

O

p 11 oktober 2006 ging voor het eerst een vliegtuig de lucht in om de kwetsbaarheid van veendijken in Nederland te meten. Het was een proef van Rijkswaterstaat en het bedrijf Miramap die een ‘droogtescanner’ ontwikkelde voor waterbeheerders in Nederland. Het bedrijf Miramap is een business incubatee van de European Space Agency (ESA) in Noordwijk en maakt gebruik van de laatste ruimtevaarttechnieken. Volgens het opdrachtgevende ministerie draait alles om tijdwinst en nauwkeurigheid.

22


Radiometrie Miramap gebruikt een vliegtuigscanner die elektromagnetische straling van de grond meet met behulp microgolf-radiometrie. Het is in feite een passieve radar die gecombineerd wordt met thermografie. Het bemande vliegtuig vliegt normaal op driehonderd meter hoogte. De droogtegegevens worden gekoppeld aan GPS en bestaande bodemdata van bijvoorbeeld Rijkswaterstaat of waterschappen. De scanner meet en verwerkt drie grondlagen tegelijk (zie scannerconfiguratie) waardoor droogtevariaties van op en in de bodem snel en gebiedsdekkend in kaart worden gebracht. De droogtescanner van Miramap is gevoelig voor de hoeveelheid vocht in de bovenste grondlagen. Hoe vochtiger een dijk, hoe minder elektromagnetische straling. Hoe droger een dijk, hoe meer elektromagnetische straling. Alle droogtevariaties in en rondom een dijk komen zo helder

Miramap Het bedrijf Miramap was genomineerd als meest innovatieve venture bij Holland Innovation. Het bedrijf maakt gebruik van een tweemotorig vliegtuig dat speciaal is aangepast voor dit nieuwe product. Het bedrijf is opgezet door de Delftse geodeet Roland Haarbrink. Tijdens een project voor de Amerikaanse Rijkswaterstaat (United States Army Corps of Engineers) vloog hij met een Cessna laag over de oevers van de Mississippi. Door zijn metingen te koppelen aan positiegegevens van een GPS, maakte hij zeer nauwkeurige ondergrondse waterkaarten. Haarbrink: “We konden daar de ondergrondse bodemvochtigheid bepalen. Ook de resolutie was hoog; één meetwaarde voor een gebiedje van vijf bij vijf meter. Mijn veronderstelling dat dat wel eens goed genoeg kunnen zijn om droge plekken in veendijken op te sporen, lijkt nu uit te komen.” De crew van Miramap maakt in het normale vliegseizoen ook luchtfoto's en laseraltimetrievluchten.

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:36

Pagina 23

GIS

d i j ke n . . . ?

Radiometrie is een passieve techniek in het microgolfbereik om te kijken naar de stabiliteit van dijken; wanneer breekt de dijk door droogte of verzadiging? Miramap kan nu beide technieken simultaan inzetten waardoor waterbeheerders een compleet plaatje voor zich krijgen.”

combinatie is het mogelijk om in een opname zowel de droogte- als hoogtevariaties te meten in grote gebieden. Voor kleinere gebieden heeft Miramap een ‘onbemande’ helikopter ontwikkeld. Die kan handmatig of automatisch worden bestuurd. In de automatische mode volgt het systeem een vooraf gepland vliegplan en keert het vanzelf weer terug naar de startpositie. Op termijn wordt ook deze onbemande helikopter voorzien van een (kleinere) droogtescanner. Verwacht wordt dat de nieuwe techniek ook het effect van be-

paalde ingrepen in kaart kan brengen. Hiervoor zijn herhaalde opnamen nodig over de betreffende gebieden. Aanvulling bestaande technieken Miramap ziet de nieuwe techniek als een aanvulling op bestaande technieken als laseraltimetrie. Ir. Roland Haarbrink van Miramap: “De technieken vullen elkaar uitstekend aan. Laseraltimetrie is een actieve, optische techniek om te kijken naar de hoogte van de dijken, bijvoorbeeld; wanneer stroomt het water over de dijk?

Ruimtevaart en ESA De droogtescanner is gebaseerd op ruimtevaarttechniek, vergelijkbaar met ESA’s ‘Soil Moisture and Ocean Salinity’ (SMOS). Deze satelliet wordt volgend jaar gelanceerd om de vochtveranderingen van de hele aarde op te meten. Haarbrink: “Bij satellieten heb je pixels van vele kilometers. Ik gebruik dezelfde apparatuur op lagere hoogten om zo variaties in bodemvochtigheid van kleinere gebieden gedetailleerd in kaart te brengen. Binnen 24 uur hopen we de meetgegevens door te kunnen seinen aan de waterschappen. Die kunnen de dijk natspuiten, of hem plaatselijk te verstevigen met zand.”

Guido van den Heuvel ([email protected]) is freelance schrijver van ICT-artikelen. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op www.miramap.com. Januari/Februari 2007-1

23

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:36

Pagina 24

Tips & Tricks

Uitproberen zonder inktverspilling

Kaar ten afdrukken naar een PDF- be Door: Egge-Jan Pollé

In de rubriek Tips & Trucs geven GIS-trainers en docenten enkele van hun meestgebruikte handigheidjes weg. In deze aflevering legt Egge-Jan Pollé uit hoe je papier bespaart met een PDF-printer.

S

Afdrukken. CutePDF Writer voegt een ‘printer’ toe, die u kunt selecteren vanuit elke Windows-applicatie die een printfunctie heeft. In plaats van de melding dat de opdracht naar de printer is verstuurd, krijgt u een dialoogscherm waarin u de bestandsnaam voor uw PDF-document op kunt geven.

tel u heeft een afdruk gemaakt van de resultaten van uw geografische analyse. U loopt naar de plotter om uw print op te halen. Pas bij het bekijken van deze kleurenafdruk bedenkt u dat het misschien beter is om de tekstlabels aan te zetten. En eigenlijk moet de laag met eigendomsgrenzen uit voor een rustiger kaartbeeld. U maakt een tweede afdruk, weer full colour, om te constateren dat de schaal (1:1486) netjes afgerond had moeten worden. U durft bijna geen derde afdruk te maken, omdat u bang bent weer iets over het hoofd te zien. Kortom: bij de cartografische afwerking van uw product zou het best handig zijn om eerst wat zaken uit te proberen, maar zonder inkt en papier te verspillen. Hiervoor kunt u gebruik maken van een PDF-printer. Inderdaad: daarmee print u niet rechtstreeks naar een vel papier, maar naar een PDF-document.

Adobe Reader. Een kaart met de spreiding van de bevolkingsdichtheid per gemeente op 1 januari 2005. Deze afdruk is gemaakt vanuit NedView Pro, een GIS-pakket dat bij veel Nederlandse gemeenten in gebruik is. 24


Pagina 25

DF- bestand Met CutePDF Writer maakt u met één druk op de knop professionele afdrukken van uw kaartmateriaal. U kunt nu uitgebreid experimenteren met de cartografische en thematische mogelijkheden van uw GIS-systeem. Denk hierbij aan zaken als de kleurstelling, de hoeveelheid informatie en de combinatie van thema's in de kaart. Maar ook met de locatie van de hoekstempel en de legenda, de schaal van de kaart en het papierformaat kunt u testjes doen. Met Adobe Reader kunt u tot 6400% inzoomen op een document, zodat u de details van uw plot nauwkeurig kunt controleGeavanceerde opties - CutePDF Writer gedraagt zich ren om ze vervolgens eventueel te als een echte printer. U kunt dus ook verschillende corrigeren in een nieuwe afdruk. papierformaten kiezen: maak eens een thema-kaart op Maak ook eens een afdruk in ISO A0-formaat! zwart-wit met CutePDF Writer: komt de boodschap die u met uw kaart wil overbrengen nu nog correct Adobe: de facto standaard Het Portable Document Format van over? Adobe is de de facto standaard voor Conclusie: met een eenvoudige, gratis de veilige en betrouwbare versprei- tool als CutePDF Writer kunt u als ding en uitwisseling van digitale do- GIS-professional de cartografische cumenten wereldwijd. Iedereen kan afwerking van uw informatieproducPDF-documenten lezen met de gratis ten sterk verbeteren! (En, o ja, met verkrijgbare Adobe Reader (www.ad- CutePDF Writer kunt u natuurlijk ook obe.com/nl/products/acrobat/read- printen vanuit andere programma's: step2.html). Begin december 2006 is Word, Excel, Paint...) er een gloednieuwe versie van dit leesprogramma vrijgegeven: Adobe Reader 8. De Nederlandstalige variant van deze versie is sinds begin 2007 beschikbaar. Hoe komt u aan een PDF-printer? Er zijn op Internet verschillende programmaatjes te vinden. Hier wordt CutePDF Writer van CutePDF (www.cutepdf.com/) aanbevolen. CutePDF Writer is ‘freeware’ en is dus geheel gratis. U kunt het programma downloaden vanaf de volgende locatie: www.cutepdf.com/ Products/CutePDF/writer.asp. Let op: de ‘printer’ bestaat uit twee onderdelen, die u beide moet downloaden en installeren: CuteWriter.exe, versie 2.61 en converter.exe, versie Egge-Jan Pollé ([email protected]) is GPLGS8.15. consultant bij NedGraphics CAD/GIS B.V.

4ERRA-ETRIUS GRENSVERLEGGENDIN

'EODESIE

-AATVOERING

')3

WWWTERRAMETRIUSNL

10:36

4OLWEG,-"AARN4EL&AX% MAILINFO TERRAMETRIUSNL

25-01-2007

"ENTUGEtNTERESSEERDINEENUITDAGINGBIJ4ERRA-ETRIUS+IJKDANOPONZEWEBSITE

prod_GISM_01-2007

-ETERVARENPERSONEELIS 4ERRA-ETRIUSUWPARTNERVOOR ZOWELUITVOERENDE ADVISERENDE ALSMANAGEMENTWERKZAAMHEDEN (IERINISDENAUWESAMENWERKING METDEKLANTMAATGEVENDVOOREEN OPTIMAALRESULTAAT "ELONSVOORMEERINFORMATIEOF KIJKOPONZEWEBSITE

4ERRA-ETRIUS MAATGEVENDENGRENSVERLEGGEND

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:36

Pagina 26

Data-Inwinning

LogicaCMG wint contracten voor software-ontwikkeling voor Galileo LogicaCMG gaat veiligheidskritische software ontwikkelen voor Galileo, het Europese civiele satellietnavigatiesysteem. Daartoe heeft LogicaCMG drie nieuwe internationale contracten gewonnen met een waarde van zeven miljoen euro. De software wordt geleverd aan GMV, verantwoordelijk voor de IPF (Integrity Processing Facility) en de OSPF (Orbit Synchronisation Processing Facility), onderdelen van het Ground Mission Segment van Galileo. Binnen het eerste contract ontwikkelt LogicaCMG de real-time controle en

besturingssoftware voor OSPF en IPF. De tweede overeenkomst is gericht op de ontwikkeling en implementatie van integriteitsalgoritmen voor IPF, de veiligheidskritische kern van Galileo. De IPF verwerkt informatie van Galileo Ground Sensor stations door de hele wereld en verifieert of de signalen die de Galileo-satellieten uitzenden voldoen aan de nauwkeurigheidseisen. Als onderdeel van beide contracten ontwikkelt LogicaCMG alle operationele software voor de IPF en een groot deel van de operationele software van de OSPF. Binnen het derde

OmniSTAR introduceert 8305HP-ontvanger De OmniSTAR 8305HP ontvanger kan worden ingezet voor toepassingen van landbouw tot survey en van wegenbouw tot luchtvaart. De 8305HP vervangt de 8300HP, heeft standaard 5Hz positie-update rate en voldoet aan de RoHS-eisen. In combinatie met de specifiek afgestemde 702L-antenne en een OmniSTAR HP+ abonnement, levert de 8305HP wereldwijd real-time

decimeter nauwkeurigheid. De antenne kan op een survey-paal met een magneetvoet of met 5/8 UNF schroefbevestiging. De surveypaal en magneetvoet zijn optioneel bij OmniSTAR verkrijgbaar. Ook is een ‘op maat gemaakte’ ontvangerbundel te bestellen. www.omnistar.nl

Nieuw adres Leica Geosystems BV Leica Geosystems BV is verhuisd. In Wateringen heeft Leica Geosystems op een oppervlakte van 732 vierkante meter onder andere de beschikking over een groot magazijn, een professioneel Technisch Service Center, moderne support- en trainingsfaciliteiten en ruime parkeergelegenheid voor deklanten. Het voltallige Leica Geosystems-

team is inmiddels verhuisd en is bereikbaar op het nieuwe adres: Leica Geosystems BV, Turfschipper 39, 2292 JC Wateringen. Tel: 088 - 0018 000, Fax: 088 - 0018 088. www.leica-geosystems.com

Trimble R6 GPS De Trimble R6 is een multikanaals en multifrequentie GPS-ontvanger, gecombineerd in één compacte antenne-unit. Optioneel kan R-Track-technologie worden toegevoegd voor Glonassontvangst. De Trimble R6 is bedoeld voor diverse landmeetkun26


dige applicaties, zoals topografische, kadastrale metingen en uitzetten. Het systeem is uitstekend te gebruiken in een RTK-netwerk, zoals 06GPS, of in combinatie met een eigen basisstation. Deze lichtgewicht ontvanger werkt dankzij Bluetooth volledig kabelloos en is te gebruiken als base en als rover. www.geometius.nl

contract ontwikkelt LogicaCMG samen met Skysoft, dochterbedrijf van GMV, een integratie- en verificatieplatform dat nodig is om het verwerkingsproces van navigatie-informatie binnen IPF en OSPF te testen. LogicaCMG is al meer dan tien jaar betrokken bij Galileo en Egnos. Een recent voorbeeld is de aanbesteding van een contract van zes miljoen euro voor het realiseren van op Galileo gebaseerde toepassingen voor locatiebepaling. www.logicacmg.com/nl

Leica SmartPole voor nonstop meten met dynamische standplaatsbepaling Met de Leica SmartPole worden de coördinaten en de oriëntatiepunten, tijdens de opmeting met een GPS of TPS, dynamisch bepaald. Het is niet nodig om vooraf naar grondslagpunten te zoeken, om dan vervolgens nog de oriëntatiepunten en daarna de detailpunten te meten. Veelhoeksmetingen zijn niet meer nodig. Nieuwe coördinaten en oriëntatiepunten worden met SmartPole GPS bepaald, de standplaatsbepaling wordt autonoom met een TPS uitgevoerd. Zodra de TPS-standplaatscoördinaten bekend zijn, worden de meetpunten automatisch bijgewerkt. Als GPS wordt belemmerd door obstakels in de lucht, kan TPS toegepast worden. Mocht TPS door gebrek aan onderling zicht niet bruikbaar zijn dan is er nog GPS beschikbaar. Leica SmartPole is compatibel met het Leica Systeem 1200 en combineert het high-end Total Station met RTK GPS. Één GPS-antenne kan samen met een TPS1200 gebruikt worden als een SmartStation, of met een RX1250 controller als een SmartRover, of samen met een 360 graden prisma en RX1250 controller als een SmartPole. www.leica-geosystems.com

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:36

Pagina 27

Leica SmartPole Non-stop meten met “On-the-Fly” standplaatsbepaling

Conventionele stelling: uw meting moet beginnen met het bepalen van de standplaats. Vanaf heden niet meer, dankzij de Leica SmartPole! Stelt u zich eens voor dat u eenmaal op het terrein aangekomen onmiddellijk op een productieve en rendabele manier aan de slag kunt. Met SmartPole, hoeft u niet meer vooraf naar controlepunten te zoeken. Dankzij de unieke GPS/TPS-mogelijkheden van SmartPole, kan ieder willekeurig punt - onafhankelijk van de volgorde waarin het gemeten wordt - als controlepunt worden gebruikt en geschiedt de bepaling van de standplaats “on-the-fly” tijdens de meting. Onze unieke database herberekend automatisch al de reeds gemeten punten zodra de standplaats bepaald is. Dat is nog eens een echte "Smart" standplaats!

Leica Geosystems BV The Netherlands www.leica-geosystems.com/smartpole

De Leica SmartPole heeft nog een andere zeer interessante eigenschap: de onmiddellijke overschakeling tussen GPS en TPS. Hiermee zijn zowel TPS als GPS ten allen tijde beschikbaar zodat ieder punt altijd gemeten kan worden. Als GPS wordt belemmerd door obstakels in de lucht... – gebruikt u TPS..., als er geen onderling zicht beschikbaar... – gebruikt u GPS. SmartPole is zeer licht van gewicht en vult het Leica Systeem 1200 aan met talrijke bijkomende eigenschappen. Voor meer informatie en/of een demonstratie: Tel: 088 0018000 E-mail: [email protected]

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:36

Pagina 28

Data-Inwinning

Topcon’s FC-200 veldcomputer Topcon Europe Positioning B.V. presenteert een nieuwe lijn veldcomputers: de FC-200. Voortaan zijn alle reguliere kantoorfuncties beschikbaar in het veld. De Topcon veldcomputers plaatsen de snelheid van een desktopcomputer in de handen van de landmeter. Dankzij een mobiele verbinding met het internet kan de gebruiker e-mails sturen vanuit het veld. Landmeters kunnen zo veel tijd be-

sparen op hun werk en zijn verlost van data-transfers aan het einde van de dag. De makkelijk te vervangen accu's garanderen 20 uur ongestoord werken. De FC-200 wordt geleverd met een ingebouwd Windows CE besturingssysteem. De gebruiker kan zo vele bekende Windowsprogramma's in het veld gebruiken, zoals: Microsoft Wordpad, Microsoft Explorer, Microsoft Media Player en de Internet Explorer. Een helder, kleuren touchscreen maakt de meetdata makkelijk toegankelijk en ook in de volle zon goed te lezen. Door de Topcon FC200 aan te sluiten op een mobiele telefoon is het Internet direct toegankelijk.

De gegevens zijn toegankelijk via één van de twee kaartingangen, Compact Flash- en SD Media-ingangen zijn aanwezig. Verder maken USB of Bluetooth het mogelijk om met een ander apparaat te communiceren. De FC-200 is gesealed en daardoor stofen waterdicht. De robuuste behuizing maakt de veldboeken schokproef; ze zijn bestand tegen een val van één meter hoogte. Standaard kenmerken van de FC-200: Optionele snap in RS-1 2.4 GHz radio module, WiFi compatibel. Er zijn twee geheugen opties: 256MB of 512MB, 520 MHz Intel XScale processor. www.topcon.eu

Sokkia GSR2700 ISX geïntegreerd GNSS-systeem

De GSR2700 ISX is de laatste in de reeks Sokkia GPS-instrumenten, met een geïntegreerde, triple-frequencyontvanger met de mogelijkheid voor

GPS en Glonass. De ontvanger biedt 72 universele kanalen. Naast de mogelijkheid tot ontvangst van Glonass-signalen ondersteunt de GSR2700 ISX ook de nieuwe GPS L2cand L5-signalen. Verbeteringen omvatten de RTK-prestaties, GPS-netwerkondersteuning met GSM en GPRS/NTRIP en meerdere Bluetooth aansluitmogelijkheden. Het systeem is kabelvrij en functioneert in

in base- en rover-modes. De ontvanger heeft een uitgebreid display-panel en is zover bekend de enige in zijn soort met een audiosignaal voor statusnotificatie in het veld. Deze berichten zijn verkrijgbaar in verschillende talen en als algemene tonen. Dankzij een stevige behuizing op magnesiumbasis is de GSR2700 ISX beschermd tegen water en stof en is bestand tegen valpartijen tot een meter. Ook is de ontvanger milieubewust (loodvrij) ontworpen, in overeenstemming met de Europese RoHS eisen. www.sokkia.net

120.000 punten per seconde maakt het mogelijk dat een scan, afhankelijk van de gekozen resolutie, slechts enkele seconden duurt. Een complete ruimte kan hiermee in circa twintig seconden worden vastgelegd. De minimale afstand tot het object van 0,6 meter vertegenwoordigt niet alleen het meest optimale bereik van alle laserscanners op de markt, maar maakt het tevens mogelijk in een zeer enge omgeving te scannen. Ook het grote gezichtsveld (field of view) van 360 graden bij x 320 graden (horizontaal x verticaal) biedt een grote dekking van de vast te leggen ruimte. Wanneer de

scanner op een hoog statief wordt geplaatst, kan de scanner een groter gebied onder de scanner vastleggen. Het moduleconcept kan de inrichting aan veranderende eisen aanpassen worden, van de toevoeging van de lange-afstandsmodule, de opbouw van een kleurencamera of aansturing door een PDA. Met het gewicht van 14,5 kg is transport in een rugzak mogelijk. De aansturing verloopt draadloos via de PDA en de PC-verbinding via WLAN verbinding, wat werken met een grote afstand tussen de PDA/PC en de scanner mogelijk maakt. www.faro.com

FARO Laserscanner LS Zacht brommend, gelijkmatig roterend om de eigen as met daarbij een spiegel die snel draait, zo kan men de laser scanner van FARO aan het werk omschrijven. De hoge resolutie van maximaal 470.000 x 40.000 punten waarborgt de exacte vastlegging en reproductie van de kleinste details, ook uit grotere opnames. De scansnelheid van

28


prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:36

Pagina 29

Data-Inwinning

Touchscreen in combinatie met toetsen

Je voelt je beter met een SRX Door: Hans Vos

Wat hebben Japanners met Fransen gemeen? Niet veel, maar in dit geval wel de benaming van hun producten. Bij het Franse automerk Peugeot staat de SRX voor de luxe-uitvoering en dat hebben de Japanners vast en zeker ook zo bedoeld. SRX betekent bij Sokkia’s nieuwste robotic total station één en al luxe.

De ingebouwde camera voorkomt dat het station andere reflecterende voorwerpen (zoals auto’s) volgt. Soms vraag je je af waar het allemaal is ingebouwd.

Sokkia

liep op het gebied van robotic total stations mogelijk enigszins achter. Feit is wel dat met de nieuwe SRX deze vermeende achterstand in één klap is goedgemaakt en meer dan dat. Alle technieken zijn nieuw en dat begint al direct bij de RED-tech EX EDM (Electronic Distance Meter) die met faseverschilmeting de afstanden nauwkeurig registreert, ook op de korte afstand. Voor metingen in de bouw, waar vaak gemeten wordt met kortere afstanden, is het prettig om te weten dat het wel goed zit met de nauwkeurigheid. Men kan met de SRX-metingen vanaf

30 cm uitvoeren. De SRX maakt gebruik van een zichtbare ‘klasse 3’ laser, niet alleen om de uiterst handige pointer aan te sturen, maar ook voor het uitvoeren van de meting, uiteraard zonder gevaar voor de ogen. Men kan bij de SRX kiezen voor metingen met of zonder reflector. Het voordeel bij het gebruik van de methode met reflector is dat er een bredere bundel wordt gebruikt, waardoor belemmerende zaken als blaadjes minder effect hebben op de signaalsterkte. De SRX volgt de landmeter met groot gemak dankzij de laserfan. Het systeem zoekt eerst naar de laserfan van de zogenoemde Remote Control Unit en vervolgens naar het prisma. Daarna is het systeem in staat het prisma snel en goed te volgen. Het apparaat heeft ook nog enkele bijzondere slimmigheidjes

waaruit je kunt merken dat de mensen van de fabriek, ook al staat die aan de andere kant van de wereld, regelmatig contact hebben over alle zaken rondom hun producten. Bijna wekelijks wordt er door ‘Nippon’ bij de Hollanders in Almere geïnformeerd naar wensen en behoeften van de klanten. Één van de problemen bij alle digitale apparatuur is het stroomverbruik wanneer de energie door accu’s geleverd moet worden. Sokkia bespaarde op energie doordat de total station altijd de kortste hoek draait naar het object. Hierdoor wordt minder beslag gelegd op de accu door onzinnig gedraai van de tachymeter. Een andere verbetering uit de praktijk is de plaatsing van de knop voor het handmatig (maar servo-ondersteund) bedienen door de landmeter. Deze zit aan de rechterkant en is daarmee handig te bedienen. Zo zit er aan de voorkant ‘dezelfde’ bedieningsknop, gelukkig niet excentrisch maar precies waar deze knop hoort te zitten, namelijk in het midden. Bediening van de knop verstoort de instelling van het instrument dus niet. Herhalingsmetingen Een andere extra optie is ‘AutoPointing’ waarmee stickers en prisma’s automatisch kunnen worden opgezocht en gemeten, een mooie toepassing voor bijvoorbeeld het monitoren van objecten. Bij het uitvoeren van de herhalingsmetingen hoeft men zich geen zorgen te maken over standaardafwijkingen voor het opnieuw aanrichten van het meetmerk, meer flexibiliteit dus bij het inzetten van verschillende landmeters voor dit soort klussen. De bediening van het instrument sluit geheel aan op het alledaagse gebruik van computers, digitale agenda’s en dergelijke. Het werken met touchscreen en stylus, in combinatie met de toetsen, het platform Windows CE is prettig en behoeft weinig uitleg. Handig is de statusbalk die op elk moment de informatie met betrekking Januari/Februari 2007-1

29

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:36

Pagina 30

Data-Inwinning

Het kleurendisplay van de Sokkia SRX heeft een nachtinstelling voor de duistere metingen...

tot het instrument weergeeft. Het menu is overigens geheel naar eigen wens in te stellen door de ‘modulaire’ opbouw ervan. Mocht het standaardlettertype niet bevallen dan is het instellen van andere lettertypes mogelijk. Niet minder handig is het kleurendisplay, met nachtinstelling voor de duistere metingen, waarop alle meetresultaten worden gevisualiseerd. Variatie in dataopslag De communicatie van de SRX met de ‘buitenwereld’ is een sterk staaltje (state of the art) technology die op een handige wijze is geïntegreerd. Zo kan voor de dataopslag en –datainvoer gebruik worden gemaakt van SD-cards, Compact Flash cards, USB sticks, USB-kabelverbindingen, seriele kabels en blue-tooth verbindingen (tot 300 meter!). Maar ook kan een directe verbinding met kantoor (of anderen) worden gelegd door de koppeling van het instrument aan een mobiele telefoon middels SFX-technologie (Sokkia Field eXpress) en daarmee kunnen bestanden rechtstreeks door de landmeter naar kantoor worden gestuurd of zelfs worden ontvangen, daarbij gebruikmakend van e-mailadressen. 30


Relaxed Uiteraard dient bij het gebruik van een reflectorloze afstandmeter er door de landmeter op worden toegezien dat het instrument wordt of is verstoord. Sokkia maakt het de landmeter gemakkelijk door de belangrijkste info van het instrument ook afleesbaar te maken op de datacollector ofwel Remote Control Unit. De landmeter kan dus op deze Remote Control Unit zelfs aflezen of ‘de bel scheef staat’. Wil je snel verder met je meting dan zorgt het quick-lock mechanisme ervoor dat de landmeter zijn spulletjes snel kan oppakken en op weg kan gaan naar de volgende meting, tijdwinst dus. De levensduur van de batterij (10 uur) en het 360 graden prisma (zonder verticale offset) maken een meetdag een stuk meer relaxed. Soms vraag je je af waar het allemaal is ingebouwd. Het geheel blijft compact en uit het gewicht is ook niet af te leiden dat Sokkia er ook een camera inbouwde, die voorkómt dat het station andere reflecterende voorwerpen (zoals auto’s) volgt. De camera herkent namelijk het prisma. Water- en stofdicht Het is echter niet alleen techniek wat het oog streelt, ook de blauw-grijze

outfit mag er wezen. Het is niet alleen mooi maar ook water- en stofdicht want de SRX behoort tot de IP64 klasse, zelfs mèt het gebruik van de kabels. IP64 betekent uitstekende kwaliteit, meestal wordt niet hoger gescoord dan de IP54 klasse. Aan het milieu werd ‘en passant’ ook nog gedacht, er bevindt zich geen lood in de technische delen en daarmee wordt rekening gehouden met de internationale ROHS afspraken op dit gebied (Restriction of Hazardeous Substances). ‘Alles is verbeterd en vernieuwd’, zeggen de mensen van Sokkia en ik geloof dat dit niet overdreven is. Het geheel ziet er gelikt uit zodat je waarschijnlijk met zekerheid kan stellen dat de landmeter zich beter zal voelen met een SRX... maar dan wel één van Sokkia.

Hans Vos ([email protected]) is oud-hoofdredacteur van GIS-Magazine en is werkzaam bij Tablin en Geo-Audit. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op www.sokkia.net.

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:03

Pagina 31

Data-Inwinning

Review Magellan ProMark-3

Drie GPS-oplossingen in één Door Huibert-Jan Lekkerkerk

In het najaar van 2005 lanceerde Magellan (het vroegere Thales Navigation) de nieuwste variant in de ProMark-serie; de ProMark3. Belangrijkste verschil met de ProMark2: de toevoeging van submeter GIS-capaciteiten. Is zo’n gecombineerde oplossing nu een voordeel in het dagelijkse gebruik of hindert het de gebruiksvriendelijkheid? De ultieme toets: een survey van een modern observatorium á la Stonehenge.

Complete Magellan ProMark-3 set.

Precisie Centimeter submeter meter

Toepassing Landmeten GIS GIS

Techniek carrier-fase dGPS postprocessing met basisstation codefase dGPS postprocessing met basisstation real-time WAAS / EGNOS zonder basisstation

ProMark3 meetmethoden

Drie meetmethoden Omdat het moeilijk is een systeem daadwerkelijk te testen zonder een echte testbank zal dit onderzoek zich Aantal kanalen Horizontale precisie in statische mode Vertical precisie in statische mode Batterijduur Interface Opname frequentie Afmetingen (ontvanger) Gewicht (ontvanger + antenne)

vooral richten op het dagelijks gebruik van de ProMark3. Als gevolg daarvan is er veel aandacht geschonken aan de bij het systeem behorende 14 (14 satellieten op L1) (1σ, m) 5 mm + 1 ppm (1σ, m) 10 mm + 1 ppm 6-8 uur op een interne, vervangbare batterij Bluetooth, USB (host & slave), SDkaart Tot 1 Hz B: 195 x L: 90 x H: 46 mm 0.48 kg + 0.45 kg

ProMark3 eigenschappen zoals opgegeven door Magellan (ppm = parts per million = mm / km bereik).

software en de user-interface. In de tabel direct onder de foto zijn de drie beschikbare meetmethoden te zien. Zowel de centimeter als de submetermode zijn getest. De onderzochte set bestond uit twee identieke ProMark3systemen, waarbij ieder systeem een ontvanger, geodetische antenne en diverse accessoires bevatte zoals een batterijlader, kabels en software. Daarnaast was een zogenaamde kinematische balk meegeleverd, bedoeld om in de centimeter-mode te gebruiken. Om het een en ander goed te kunnen testen had Magellan Nederland een statief, houder en jalon meegeleverd. Beide sets waren direct klaar voor gebruik en behoefden geen verdere installatie. Algemene indruk De geleverde materialen voelden en zagen er kwalitatief goed uit. De ontvanger zelf is relatief groot en voelt wat oncomfortabel aan wanneer deze als handontvanger wordt gebruikt. Aangezien er bij het meeste postprocessing werk echter vanaf een jalon gemeten zal worden, voldoet het systeem verder prima. De ontvanger had een groot kleuren LCD-scherm dat aanraakgevoelig was en wordt bediend met een stylus en een klein, numeriek, toetsenbord. De stylus zag er uit als een gewone balpen, waardoor deze eenvoudig was vast te houden, zelfs met handschoenen aan. Omdat er geen opbergruimte in de ontvanger is voor de stylus, is er een grote(re) kans op verlies. Magellan lijkt dit ook te beseffen en levert met iedere set twee stylussen mee. De ontvanger is waterdicht en schokbestendig, waardoor deze ideaal is voor buitenwerk. Verder is er een ingebouwde antenne die gebruikt kan worden wanneer stand-alone gemeten wordt zoals bij verkenningen en/of GIS-werk. Voor meer secuur werk kan een externe (geodetische) antenne aangesloten worden. De communicatie met de PC verloopt via een externe I/O-module die bij het Januari/Februari 2007-1

31

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:03

Pagina 32

Data-Inwinning

Initialisatie met beide antennes op de kinematic balk.

Base en rover set-up bij het observatorium Robbert Morris.

meetwerk losgekoppeld wordt van de ontvanger en op kantoor kan achterblijven. Volgens de brochure kan er verder nog een aparte externe voeding worden aangesloten op de ontvanger zodat deze als permanent basisstation ingezet kan worden bij langdurige metingen.

Postprocessing versus real-time Tijdens het uitpakken vroeg ik me af waarom iemand een postprocessing systeem zou willen kopen in plaats van een real-time variant. Met een real-time systeem kan de kwaliteit van de meting direct beoordeeld worden en zijn de resultaten van de meting di-

Observatorium Robert Morris Het observatorium is een voorbeeld van de zogenaamde landschapskunst en is oorspronkelijk ontworpen voor een tentoonstelling in Sonsbeek in 1971. Het is in essentie een moderne versie van Stonehenge. Het is zodanig ontworpen dat de waarnemer, wanneer deze exact in het midden van het observatorium staat, de zon door een opening in één van de drie vizieren ziet die de equinox en zonnewende aangeven. Het observatorium is in 1977 herbouwd nabij Lelystad en werd in 1985 gekozen als locatie voor het eerste ‘sunsation’ festival. Tijdens dit festival, dat plaatsvindt rond de datum van de zomerzonnewende, is er een groot aantal mensen verzameld in en rond het observatorium, die elkaar poëzie voordragen. 32


rect beschikbaar. Met postprocessing kun je slechts data opnemen, naar huis gaan en dan na enige verwerking hopen dat de resultaten voldoen aan de eisen. Verder moet je, wanneer je in centimetermode werkt en de ontvanger zijn initialisatie verliest, ofwel terugkeren naar het basisstation ofwel naar een bekend punt voor het opnieuw initialiseren. In eerste instantie zag ik dus alleen maar nadelen. Maar toen viel het kwartje: als je geen radiozender hebt in het basisstation, dan is het bereik ook niet beperkt tot het radiobereik, maar alleen maar door de totale meettijd van het basisstation. Verder heb je geen dure radio of krachtige interne hard- en software nodig voor de dataverwerking, waardoor de apparatuur circa tweederde goedkoper kan zijn dan bij een vergelijkbare real-time set. Software-installatie Nu de voordelen van een postprocessing-set duidelijk waren, werd het tijd om wat meetwerk uit te voeren. Aangezien de software in de ontvanger alleen gebruikt wordt voor het verzamelen van data, moet alle voorbereiding met behulp van de meegeleverde software gedaan worden op de PC. Hier blijkt het voordeel van de ProMark, de drie meetmethoden, een licht nadeel te worden omdat voor iedere meetmethode andere software noodzakelijk is. De software zelf is vrijelijk beschikbaar op de Magellanwebsite en de installatie gaf verder geen problemen.

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:03

Pagina 33

Data-Inwinning

GNSS Solutions Voor de centimeter postprocessingmode wordt gebruik gemaakt van de GNSS Solutions software. Dit pakket heef alle eigenschappen en mogelijkheden van een geodetisch pakket. Al deze opties zijn in eerste instantie behoorlijk verwarrend, maar zodra je de juiste weg door de software kent, is de verwerking relatief eenvoudig. De software kan ook gebruikt worden voor het uploaden van achtergrondkaarten en referentiepunten, maar biedt niet de mogelijkheid GIS-features aan te maken voor de centimetermode. MobileMapper Office Voor het verwerken van de submeterdata wordt MobileMapper Office gebruikt. Dit pakket is uitstekend voor GIS-werk en heeft bijvoorbeeld de mogelijkheid om de meetresultaten tezamen met GIS en/ of grafische gegevens af te beelden. Grafische gegevens moeten ofwel in geoTiff formaat worden aangeleverd ofwel door de gebruiker zelf geo-gerefereerd worden met behulp van handmatig in te voeren referentiepunten. Tijdens de testen bleek de software een aantal vervelende eigenschappen te hebben zoals het verliezen van de laaginformatie en het feit dat het niet mogelijk was verder in te zoomen dan tot op 10 meter. Beide geven

ProMark-3 ontvanger in statische mode.

Equinox en Zonnewende De start van de seizoenen zoals wij die kennen worden bepaald door de equinoxen en de zonnewenden. • Equinox: dag van het jaar waarop de lengte van dag en nacht gelijk zijn (12 uur). Dit is rond de 21e maart en September. Tijdens de equinox is de richting waar de zon opkomt 90° ten opzichte van het Ware Noorden. • Zonnewende: kortste en langste dag van het jaar. Dit is rond de 21e juni en 21e december. Tijdens de zonnewende hangt de hoek waar de zon opkomt afhankelijk van de breedte van de waarnemer en of het om de winter of zomer zonnewende gaat. De hoeken voor het observatorium zijn respectievelijk 49 graden en 131 graden ten opzichte van het Ware Noorden.

geen directe problemen bij de verwerking, maar zijn wel vervelend als de software dagelijks wordt gebruikt. Recentelijk (november 2006) is een nieuwe versie software van MobileMapper Office uitgebracht, versie 3.3. Deze is bij dit onderzoek niet meegenomen en bevat mogelijk verbeteringen ten opzichte van de bekeken software. De meegeleverde basiskaart was wel erg grof en toonde een aantal Zeeuwse- en Waddeneilanden niet terwijl de Markerwaard alvast ingetekend was. Het lijkt mij dat Magellan, dat ook veel consumentenproducten verkoopt ergens een betere basiskaart moet hebben liggen. Voor het gebruik bij GIS werk kunnen vrijelijk objecten en bijbehorende attributen gedefinieerd worden, zodat het verzamelen van attribuutgegevens tezamen met positiegegevens mogelijk is. Het nadeel is dat alle objecten van tevoren aangemaakt moeten worden, het is niet mogelijk wijzigingen aan te brengen in de ontvanger. Nadat een en ander is voorbereid kunnen de gegevens in de ontvanger geladen worden. Uitvoering van de meting Om de ProMark goed te kunnen beoordelen besloot ik het Observatorium Robert Morris, nabij Lelystad, in te meten. Deze twintigste-eeuwse Stonehenge kloon gaf me de mogelijkheid zowel de centimeter als de submeter-mode te beoordelen en daarbij de metingen te vergelijken met een bekende constructie. Omdat ik onvoldoende tijd

had voor een uitgebreide meting besloot ik de meting te beperken tot die punten die van belang zijn voor het bepalen van de richting van de zonnewenden en de equinoxen. Deze punten zijn allemaal gemeten in centimeter-mode. Sommige punten zijn daarnaast ook gemeten in submeter-mode om deze te kunnen vergelijken. Na het postprocessen zijn deze data verder niet gebruikt bij de berekeningen. Installatie Nu de voorbereidingen rond waren, werd het tijd het basisstation en de rover op te stellen. De installatie is voor beide meetmethoden identiek en vrij simpel. De bedrading is beperkt tot de antennekabel tussen de externe antenne en de ontvanger. Aangezien beide ontvangers identiek zijn kunnen ze ook zonder problemen verwisseld worden. De antennehoogte wordt gemeten met een inventief stukje gereedschap genaamd ‘HI measurement device’. In feite is dit niets anders dan een rolmaat die bevestigd kan worden aan één van de drie bevestigingspunten op de antennerand. Met de rolmaat kan de afstand tussen dit punt en de grond direct bepaald worden. Nadat de juiste software is opgestart voor de gekozen meetmethode, kunnen zowel de schuine als de verticale afstand worden ingevoerd. De horizontale positie van het basisstation kan pas bij de postprocessing worden ingevoerd. Initialisatie Wanneer in submeter-mode gemeten wordt, is het nu slechts nodig de opname van ruwe data op het basisstation te starten en te gaan meten. Wanneer in centimeter-mode gewerkt wordt moet het systeem eerst geïnitialiseerd worden. Hiervoor zijn diverse methoden beschikbaar, maar het eenJanuari/Februari 2007-1

33

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:03

Pagina 34

Data-Inwinning

MobileMapper Office met geo-gerefereerde foto van het observatorium.

voudigste werkt het gebruik van de kinematische balk, die wordt meegeleverd. De basisantenne wordt nu eerst gemonteerd op de balk. De antenne van de rover wordt nu op het tweede bevestigingspunt op de balk geplaatst middels een speciale, afneembare, houder. Nadat er gedurende vijf minuten data zijn opgenomen kan worden begonnen met meten. Iedere keer dat de rover het zicht op de horizon verliest, moet dit proces echter herhaald worden. Dit betekent dus omzichtig langs alle obstakels manoeuvreren die zich tussen basisstation en meetgebied bevinden. Het alternatief is initialiseren op een referentiepunt in het werkgebied. Meting Het meten zelf is eenvoudig genoeg en behelst het positioneren van de antenne en vervolgens de opname starten. Wanneer de ontvanger in centimeter-mode gebruikt wordt, kan de hele opname met het toetsenbord uitgevoerd worden, waarbij de surveyor zich kan blijven concentreren op het stil en verticaal houden van het jalon. In submeter-mode moet de ontvanger via het scherm bediend worden, waardoor de antenne sneller bewogen wordt. Verder kunnen de GIS-attributen alleen ingevoerd worden als het systeem aan het opnemen is. Aangezien de surveyor daarbij al zijn aandacht bij het invoeren van de gegevens heeft, zal de antenne daarbij 34


altijd bewegen. Het voordeel van deze werkwijze is wel dat er een duidelijk verband is tussen de ingevoerde gegevens en het gemeten punt. Dataoverdracht De ontvanger kan met behulp van de I/O-module direct op de computer aangesloten worden. Na het aanzetten van de ontvanger en het selecteren van de juiste meetmethode kunnen de data, met behulp van de juiste software uitgewisseld worden met de PC. De overdracht vindt plaats met behulp van de emulatie van een seriële poort over een USB-verbinding, waardoor de overdracht langzamer is dan bij een ‘echte’ USB-verbinding. Alternatief is het opslaan van de data op een geheugenkaart en vervolgens de hele geheugenkaart inlezen op een PC die is uitgerust met een geheugenkaartlezer. Er worden echter geen tools meegeleverd om de data vanuit het interne geheugen van de ontvanger naar de datakaart te kopiëren zodat er direct bij de opslag van de data voor gekozen moet worden dit op de geheugenkaart te doen.

(of importeer het uit de ontvanger) en de gegevens van het basisstation en start de berekening. Na het corrigeren van de positie van het basisstation zullen de data in de regel naar een GIS-pakket worden geëxporteerd. Er is een aantal bekende GIS-formaten zoals shape beschikbaar, evenals een export naar Microsoft Excel. Er is daarentegen geen zelf te definiëren export beschikbaar. Het verwerken van de centimeter-data is een stuk minder eenvoudig, zeker wanneer de gebruiker niet bekend is met de software. GNSS Solutions is een uitgebreid programma, maar voor deze toepassing wordt slechts een beperkt (maar belangrijk) deel gebruikt. Zo af en toe wens je, dat het gebruik net zo eenvoudig is als dat van MobileMapper Office. Dit is echter nadrukkelijk geen pleidooi naar Magellan om de functionaliteit te verminderen, echter wel om delen van de user interface eens kritisch te bekijken. GNSS Solutions kent relatief weinig vooraf gedefinieerde exportformaten, maar kan daarentegen wel een zelf te definiëren ASCII-tekstbestand exporteren. Wanneer geen eigen basisstation beschikbaar is kan data van bijvoorbeeld het IGS-netwerk gebruikt worden. Het automatisch ophalen van deze bestanden lukte echter niet voor deze dataset, aangezien de software op de Amerikaanse IGS-server zocht en deze de Nederlandse stations niet kende. De Franse IGS-website had die wel, en na deze handmatig te hebben gedownload kon ik de data corrigeren met behulp van de IGS-stations Delft en Westerbork. Resultaten Nadat ik de centimeter-data verwerkt

Verwerking Het verwerken van de gegevens is erg eenvoudig met MobileMapper Office. Selecteer het juiste bestand GNSS Solutions met de bij het observatorium gemeten punten.

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:03

Pagina 35

-OBIELE')3 OPLOSSINGEN

.AUWKEURIG R4IMBLE'EO8( Luchtfoto van het observatorium met daarin de gemeten hoeken (ten opzichte van het Ware Noorden) zoals verkregen uit de meting.

had, besloot ik de resultaten te vergelijken met de theoretische zonnewende- en equinoxrichtingen. Dit is eenvoudiger gezegd dan gedaan aangezien er met een groot aantal variabelen rekening gehouden moet worden. Als gevolg van refractie, observatiehoogte en de constructie, kan de waargenomen hoek van zonsopgang enkele graden afwijken van de werkelijke hoek. Na enige berekeningen kwam ik erachter dat de interne hoeken correct waren binnen de meeten constructienauwkeurigheid maar dat het hele observatorium ca 2,5 graden met de klok mee gedraaid was. Dit verbaasde me ten zeerste, zeker omdat de interne hoeken correct waren. Na enig nadenken (en het controleren van mijn berekeningen) vond ik een plausibele verklaring voor het verschil. De variatie tussen het Magnetische Noorden en het Ware Noorden voor het observatorium in het bouwjaar (1977) bedroeg tussen 2 en 3 graden, wat goed overeenkomt met het gevonden verschil. Dit is echter een fout bij de bouw, aangezien de hoeken ten opzichte van het Ware Noorden bepaald hadden moeten worden. Vervolgens vroeg ik me af wat voor gevolg deze fout zou hebben op het beeld van de waarnemer tijdens ‘sunsation’. Een grove berekening gaf als uitkomst dat het gevolg een verschil van circa vijftien minuten in het tijdstip van zonsopgang veroorzaakt. Dit is waarschijnlijk niemand opgevallen. Conclusie De Magellan ProMark-3 is een flexibel stuk gereedschap dat precies doet wat het moet doen. Daar komt bij dat postprocessing een kosteneffectieve vervanging van real-time kinematic-systemen kan zijn zodra postprocessing mogelijk is. Als een gevolg van het gebruik van twee softwarepakketten met verschillende user-interfaces is de gebruiksvriendelijkheid niet optimaal. Ik denk dat als Magellan de twee softwareprogramma’s zou integreren, dit het product zonder meer ten goede zou komen.

Huibert-Jan Lekkerkerk ([email protected]) is een freelance schrijver en trainer op het gebied van plaatsbepaling en hydrografie. Voor meer informatie over de ontvanger surft u naar www.magellanGPS.com

s( 3TARTECHNOLOGIEVOORSUBVOET POST PROCESSED '03NAUW KEURIGHEID s-ICROSOFT7INDOWS-OBILE6ERSION VOOR0OCKET0# s-"INTERNGEHEUGENPLUS 3$GEHEUGEN s"LUETOOTHEN7,!. s2OBUUSTMETEENKRACHTIGEBATTERIJ VOOREENVOLLEDIGEWERKDAG

ENROBUUST 4RIMBLE2ECON s(ANDZAAM ROBUUSTENWATERDICHT )0 -), 34$& s7ERKTEMPERATUURVAN # TOT# s#OMPACT&LASHCARDSLOTS BIJVVOOR'03 s-ICROSOFT7INDOWS-OBILE VERSIESOFTWAREVOOR 0OCKET0# s"LUETOOTHEN7,!.

'%/-%4)53

3526%9).'')33/,54)/.3

-AATSCHAPSLAAN #, !LPHENAANDEN2IJN., 4 & % INFO GEOMETIUSNL WWWGEOMETIUSNL

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:04

Pagina 36

Data-Inwinning

Deel 1: De basis

Geodesie in de praktijk Door: Huibert-Jan Lekkerkerk

Mercator was de eerste die een projectie verzon waarmee de aardbol op wiskundige wijze in het platte vlak geprojecteerd kan worden. (bron: www.georgetown.edu)

In de praktijk blijkt het vaak noodzakelijk dat ook de GIS-specialist een (beperkte) kennis heeft van de achtergronden van geodesie. In deze serie worden de basisbeginselen uiteengezet voor zover deze bij landmeetkundige en GIS-toepassingen van belang zijn. Een algemene introductie van de begrippen.

I

n de serie over satellietnavigatie in de vorige jaargang van GIS-Magazine is kort stilgestaan bij het belang van de geodetische parameters. Deze spelen echter niet alleen een rol bij het plaatsbepalingssysteem. Ook voor de cartografie en GIS zijn ze cruciaal. In de praktijk blijkt de geodetische kennis binnen een organisatie op twee niveaus aanwezig te (kunnen) zijn. In de eerste plaats die op een hoog abstractieniveau, waarbij een ‘echte’ geodeet alle formules beheerst en eigen berekeningen uitvoert. Aan de andere kant is er de GIS’er of surveyor die verantwoordelijk is voor de productie en zich laat leiden door de informatie van de systeemleverancier. Toch blijkt het in de praktijk vaak noodzakelijk dat de tweede categorie gebruikers een (beperkte) kennis heeft van de achtergronden van de instellingen in de hard- en software. 36


Rechthoekig, plat coördinatenstelsel Voordat systemen zoals GPS, GIS en Google Earth gemeengoed werden, was de wereld van de landmeter behoorlijk plat. Uiteraard werden er hoogten gemeten, maar altijd ten opzichte van een lokaal, plat coördinatenstelsel. Zolang er binnen een beperkt gebied gewerkt wordt (enkele kilometers straal) is er niets mis met deze benadering en maken we het onszelf alleen maar makkelijk. Immers, op een plat vlak kunnen we eenvoudige, middelbare school wiskunde toepassen bij het berekenen van richtingen en oppervlakken. Uiteraard is al lang bekend dat een plat vlak slechts een benadering is van de werkelijkheid. Iedere landmeter houdt hier al rekening mee bij het waterpassen. Hij beperkt zijn waterpas slagen tot 200 meter omdat bij grotere afstan-

den de kromming van de aarde een rol gaat spelen en dit om aanvullende berekeningen vraagt. De werkelijkheid Tot diep in de Middeleeuwen was de door de Rooms-Katholieke kerk verkondigde werkelijkheid dat de aarde plat was. Hoe eenvoudig moet het landmeetkundig en cartografisch werk destijds zijn geweest. Dit ideaalbeeld werd echter grondig verpest door Copernicus en Galileo die bij hoog en bij laag bleven beweren dat de aarde niet vlak, maar bolvormig was, iets wat overigens al bij de oude Grieken bekend was. En zelfs ‘bolvormig’ is slechts een benadering van de werkelijkheid. De aarde lijkt misschien nog wel het meest op een klei bintje, ovaal met deuken en bulten in het oppervlak. Dat het rekenen aan zo’n klei bintje of geoïde lastig is,

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:04

Pagina 37

Data-Inwinning

De Fullerprojectie is de enige projectie die weer teruggevouwen kan worden tot een globe. (bron: www.esri.com)

moge duidelijk zijn. Vandaar dat de geoïde al snel werd vereenvoudigd door een wiskundige benadering, de ellipsoïde. De ellipsoïde, die in de negentiende eeuw tot volle ontwikkeling kwam, vormt tot de dag van vandaag de basis voor al het landmeetkundige en cartografische werk. Hij wordt gevormd door een om zijn korte as draaiende ellips. De werkelijkheid benaderd Hoewel de ellipsoïde (of zoals sommigen zeggen: sferoïde) een wiskundige figuur is, is het rekenen op deze figuur op zijn zachtst gezegd niet eenvoudig. Wanneer we bezig zijn met projecten die een groot deel van het aardoppervlak bestrijken, zoals transatlantische oversteken met schip of vliegtuig, kunnen we de werkelijke aardvorm echter niet negeren.

De aarde als geoide, waarbij de afwijkingen ten opzichte van de ellipsvorm flink overtrokken zijn. (bron: www-geol.unine.ch)

Wat is daar aan de hand? Dat de ellipsoïde op zijn beurt weer wordt benaderd door een bol. Ofwel een benadering van een benadering. Dat zoiets de uiteindelijke precisie niet te goede komt zal duidelijk zijn. Bij een transatlantische oversteek worden al snel fouten gemaakt van enkele tientallen kilometers als men alleen zou blindvaren (of vliegen) op berekeningen. Aangezien dat in de praktijk nooit gebeurt, en er veel aanvullende systemen worden gebruikt, gaat het in de praktijk toch gewoon goed. Voor landmeetkundig werk, maar zeker ook voor hydrografische metingen, zijn dergelijke afwijkingen een doodzonde. De plaatsbepaling moet op meters, zo niet centimeters precies uitgevoerd worden. Zijn we dus aan het werk over een groot gebied, zoals bijvoorbeeld de Noordzee, dan kunnen we de vorm van de aarde niet negeren. Maar ook als we met een aardomspannend plaatsbepalingssysteem in een beperkt gebied werken zoals dat met GPS in de landmeetkunde gebeurt, moeten we rekening houden met de echte vorm van de aarde. En toch weer plat Voor landmeetkundig werk zou de ellipsoïde nog wel als basis gebruikt kunnen worden, echter wanneer we kaarten willen maken is deze vorm bijzonder onhandig. Nu is het verschil tussen de aarde als bol en als ellipsoïde klein genoeg om bij een globe niet op te vallen. Het nadeel van een globe is echter dat je die héél groot moet maken om bijvoorbeeld Nederland

goed te herkennen. Dat stuit natuurlijk weer op praktische bezwaren. Nu was het al bij de oude Grieken gebruikelijk de aarde af te beelden in een plat vlak, de kaart. Het nadeel van zo’n kaart is echter dat die de werkelijkheid nooit goed kan weergeven. Probeer maar eens een halve sinaasappelschil (zonder inhoud!) vlak op een tafelblad te leggen. Dat lukt niet zonder dat de schil scheurt. Een vergelijkbaar probleem doet zich voor bij het afbeelden van de aarde op een plat vlak. De afbeelding zal per definitie vervormd zijn. Des te kleiner het af te beelden oppervlak, des te kleiner ook de fout. En zo zijn we weer terug bij af, als we een klein gebied van enkele kilometers doorsnee willen afbeelden dan kan dat zonder problemen. Maar hoe doen we dat dan bij bijvoorbeeld Nederland? De eerste die hier een goede oplossing voor vond was Gerhard Kremer, beter bekend als Mercator. Hij ontwikkelde een methode waarbij een gebied op aarde ‘gecontroleerd’ vervormd wordt afgebeeld op een plat vlak. Deze methode heet de kaartprojectie en is in feite een wiskundige benadering van de ellipsoïde of de bol die geldig is voor een bepaald, van tevoren gedefinieerd stukje aarde. In het platte vlak wat we nu overhouden kunnen we, zij het met enige voorzichtigheid, toch weer alle eenvoudige wiskundige formules gebruiken. Een set vergelijkingen Het zal inmiddels duidelijk zijn dat geodesie niets meer of minder is dan een set wiskundige vergelijkingen waarmee de werkelijke vorm van de aarde berekend en getekend kan worden. Zonder de geodesie is het maken van kaarten of het uitvoeren van metingen over grotere gebieden niet mogelijk. In de volgende artikelen zal daarom onder andere worden ingegaan op de geoïde, de ellipsoïde en de kaartprojectie.

Huibert-Jan Lekkerkerk ([email protected]) is freelance schrijver en trainer op het gebied van plaatsbepaling en hydrografie. Januari/Februari 2007-1

37

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:04

Pagina 38

Data-Inwinning

Stroomversnelling en politieke zaken

GNSS: stand van zaken Huibert-Jan Lekkerkerk

In de vorige aflevering leken alle tekenen te wijzen op een vertraagde ontwikkeling. Inmiddels lijken zowel GPS als Glonass in een stroomversnelling terecht te komen. Bij Galileo lijkt het niet meer om de technische ontwikkelingen te gaan, maar eerder om het politieke spel. Dit laatste speelt zich zowel binnen als buiten de Europese Unie af.

Runway approach in Valencia using Egnos (bron: www.esa.int)

GPS: Lanceringen Boeing en Lockheed Martin ontvingen beiden een bedrag van $49.999.000 om de ontwikkeling van de block III satellieten te versnellen met als ultieme doel de eerste block III satelliet in 2011. Op 12 oktober 2006 werd de tweede block IIR-M satelliet, die op 25 september gelanceerd werd, volledig operationeel verklaard. De derde block IIR-M werd op 17 november 2006 gelanceerd en op 13 december 2006 operationeel verklaard. Momenteel zijn er nog 5 block IIRM satellieten in aanbouw, waarbij het plan is deze nog in 2007 te lanceren. Daarmee zou vanaf maart 2008 de eerste block IIF satelliet gelanceerd kunnen worden. GPS: 30+ satellieten Met de aankomende lanceringen komt het aantal satellieten op 31 (of meer). Er wordt momenteel onderzocht wat het effect is van meer dan 30 operationele PRN codes op bestaande ontvangers. Dit sluit aan bij het gerucht dat satelliet SVN23, die in 2004 werd uitgeschakeld, tijdelijk 38


beschikbaar is met PRN code 32. In december heeft de satelliet enkele dagen uitgezonden, en vanaf 10 januari zal de satelliet weer gedurende enige tijd uitzenden voor testdoeleinden. Galileo: Kosten en plaatsing Momenteel wordt er onderhandeld met het Galileo Operating Company over de voorwaarden waaronder deze de taken van de Galileo Joint Undertaking zal overnemen. Verder hebben alle 17 deelnemende leden in totaal 200 miljoen euro extra gedoneerd aan Galileo, ondanks het feit dat het project al EUR 400 miljoen over budget is (op een budget van EUR 1.1 miljard). Op 7 november begon de constructie van het nieuwe Galileo controlestation in Oberpfaffenhofen (Duitsland). Het 16 miljoen euro kostende complex zal ruimte bieden aan 100 technici en wordt betaald door de Duitse overheid. Het tweede controlecentrum wordt gebouwd nabij Toulouse (Frankrijk). Verder wordt er momenteel door diverse lidstaten gestreden om de huisvesting van de Galileo Supervisory Authority. Voorlopig lijken de Tjechen deze strijd te gaan winnen, maar pas in het voorjaar van 2007 zal het een en ander definitief bekend worden. Galileo: Politieke zaken Ondanks de ontwikkeling van China’s eigen GNSS, Beidoe, investeert China 171 mijoen Euro in Galileo. India daarentegen is zich aan het terugtrekken uit het project. Daarbij lijkt het grootste probleem de deelname van China. India ziet voor zichzelf een belangrijke rol weggelegd bij de ontwikkeling van GNSS ontvangers en heeft inmiddels ook zijn eigen augmentatie systeem gelanceerd (GAGAN) als tegenhanger van het Chinese Beidoe. Ondertussen stelt EU transportminister Jacques Barrot, voor Galileo ook voor militaire doeleinden te

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:04

Pagina 39

gaan gebruiken om daarmee de kosten te beperken. In Amerika maakt men zich grote zorgen over dit voornemen, zeker gezien de deelname van niet EU-leden zoals China, Zuid-Korea en Israël aan het project. Glonass: Status Op 25 december zijn er drie nieuwe satellieten gelanceerd. In totaal zijn er nu 19 Glonass satellieten, waarvan er momenteel echter maar 10 bruikbaar zijn. De Russische minister van defensie, heeft aangekondigd dat Glonass met ingang van 2007 volledig beschikbaar zal komen voor civiel gebruik. Glonass: India India zal de samenwerking met Rusland aangaande Glonass voortzetten. Daarbij zijn booster raketten voor de lancering van de Glonass-M voorzien, evenals de gezamenlijke ontwikkeling van de niewe GlonassK satellieten. Daarnaast zou er vanuit Rusland toestemming zijn gegeven tot toegang tot het militaire deel van Glonass door India.

Egnos In November 2006 zijn er voor het eerst in Europa testen uitgevoerd met Egnos in de luchtvaart. De testen zijn uitgevoerd door een lokale, Spaanse, luchtvaartmaatschappij tijdens een landing op Valencia (Spanje).

Think Global... GlobalNET 2005!

Huibert-Jan Lekkerkerk ([email protected]) is freelance schrijver en trainer op het gebied van plaatsbepaling en hydrografie.

De eerste Europese testen met Egnos zijn uitgevoerd door een Spaanse luchtvaartmaatschappij. Op maat gemaakte (netwerk) oplossingen

• • •

Vast referentie station Dichtstbijzijnde referentie station Automatische cel voor landelijk werkende gebruikers (multi baseline)

•

Vooraf gedeﬁniëerde cel voor gebruikers met vast werkgebied (multi baseline)

Ondersteuning van verschillende formaten

• Voor alle merken ontvangers: RTCM 3.0, RTCM 2.xx, Leica, CMR en CMR+

• Voor alle GPS toepassingen: RTK (cm), DGPS en GIS (sub-meter) Ondersteuning van verschillende communicatie mogelijkheden

•

NTRIP (internet) GPRS en GSM


39

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:04

Pagina 40

4)-% &/2 #(!.'%

grafit-werbeagentur.de

Verbreed uw horizon! GIS data collectie met unieke GPS/GLONASS ontvanger met foto positionerings technologie. www.topcon.nl www.topcon.be

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

Visionaire beelden van toekomstige nieuwbouwwijk

Atelier Meerstad Pag 2.

10:04

Pagina 41

De Geograaf

Pagina 1. | Gratis verspreiding in iedere uitgave van GIS-Magazine

De Schat van Corpus Christi VOC-kaarten boven water Driehonderd jaar lang lagen dertig 17e eeuwse zeekaarten opgeborgen in de bibliotheek van het Corpus Christi College in Oxford. Vrijwel niemand wist van hun bestaan. Kortgeleden kwamen de eenentwintig VOC-kaarten en negen Engelse kaarten boven water. Met 2,4 miljoen euro deed het Maritiem Museum Rotterdam de grootste maritieme museale aankoop ooit. De kaarten zijn van onschatbare cultuurhistorische waarde.

antwoord te komen. Het goede antwoord is 82. De winnaar is de heer Bert Zijderveld van Waterbedrijf Evides te Rotterdam. Eind oktober jl. heeft sales manager Wibo ten Have, de iPod nano uitgereikt aan de gelukkige winnaar op de vestiging in Werkendam waar de heer Zijderveld op de Ict afdeling werkzaam is. Wij wensen de heer Zijderveld veel luisterplezier!

Vol belangstelling bekijkt de Prins van Oranje de eeuwenoude 'Schat van Corpus Christi' tijdens de feestelijke opening op 17 november.

De aanwinst betreft zogenaamde manuscriptkaarten, waarvan veertien op perkament en zestien op papier. Van de papieren kaarten zijn er zeven gemaakt door Nederlandse cartografen, de overige negen zijn van Engelse makelij. De perk amenten kaarten zijn het meest bijzonder: acht kaarten zijn getekend door de meestercartograaf van de Verenigde Oost-Indische Compagnie, Joan Blaeu. Ter wereld zijn er zesendertig kaarten op perkament van zijn hand bewaard gebleven, dus in een klap bezit het Maritiem Museum nu een kwart van dit unieke erfgoed. De kaarten uit de 17e eeuw vertellen over de Nederlandse expansie in Indonesië, China, India en Sri Lanka. De Corpus Christi collectie verkeert in zeer goede staat. De kleuren en details zijn wonderlijk goed bewaard gebleven; handelsnederzettingen zijn getekend, Hollandse vlaggen wapperen, saillante aantekeningen en naamsaanduidingen zijn goed leesbaar. Hoe deze VOC-kaarten, destijds beschouwd als topgeheim, in Engeland terecht zijn gekomen, is niet bekend. Het enige wat we op dit moment zeker weten, is dat ze vanaf 1715 in Oxford werden bewaard en in de vergetelheid raakten. De mogelijkheid om de 'Schat van Corpus Christi' in zijn geheel te bewonderen, is eenmalig. Om aan te geven hoe bijzonder en waardevol deze na-

Pag 2.

1 februari 2007 | 1e jaargang | nummer 1

Bridgis reikt iPod nano uit

Tijdens de GIS Conferentie 2006 konden de bezoekers in de stand van Bridgis meedoen aan de volgende prijsvraag. Hoeveel personen zijn er werkzaam in de kinderopvang van 500 meter rondom het congresgebouw De Doelen? Met de data-analyse van DSP werd op deze vraag een uniek antwoord gegeven. Vele beursbezoekers hebben de analyse uitgevoerd om tot het juiste

Bevroren in New York Nieuw verschenen!

Historische atlassen van Arnhem en Den Haag In de Historische Atlas van Arnhem (Van Schaarsbergen tot Schuytgraaf) laat Menno Potjer de geschiedenis en ontwikkeling van Arnhem zien aan de hand van foto’s, gravures, schilderijen en stadsplattegronden, vaak eeuwenoud en nauwelijks bekend. Arnhem, ‘groene stad aan de Rijn’, is pas vrij laat een parkstad geworden, na aankoop van enige grote landgoederen, die ook nu nog de ruimtelijke structuur van de stad kenmerken. Internationaal is de stad vooral bekend geworden door de gebeurtenissen van 1944. Omdat de brug over de Rijn er een te ver was, volgde de evacuatie van de burgers en werd Arnhem een spookstad. Er was in april 1945 niemand om de bevrijders toe te juichen. S. van Schuppen brengt in de Historische Atlas van Den Haag (Van Hofvijver tot Hoftoren) de ruimtelijke ontwikkeling van Den Haag in kaart: van Forum Hadriani tot Internationaal Gerechtshof, van het grafelijk jachthuis en het dorp Die Haghe tot de multiculturele stad van de 21ste eeuw. Den Haag Hofstad, regeringscentrum, mooie stad achter de duinen, stad van recht en vrede. Maar ook: oorlogsstad, garnizoensstad, stad van de Atlantikwall. Den Haag als stad van de scherpe ruimtelijk-sociale contrasten: tussen zand en veen, rijk en arm. Én, geheel in de mist van de tijd verdwenen, Den Haag als eerste Hollandse industriestad aan de vooravond van de industriële revolutie. Historische atlas van Arnhem M. Potjer 80 blz. | € 26.50 ISBN: 9085062934 Historische atlas van Den Haag S. van Schuppen 80 blz. | € 29.50 ISBN: 9085062640

Kaart CC6 van de Golf van Siam, door Joan Blaeu, Amsterdam 1663. In 1643/1644 voeren de VOC-schepen ‘Castricum’ en ‘Nieuwe Delft’ de Golf van Siam uit. De ‘Nieuwe Delft’ volgde de Westkust, ’een quade coers’, aldus de tekst.

tionale topstukken zijn, is voor hen een echte 'schatkamer' ingericht. Het Ministerie van OC&W, diverse belangrijke fondsen, de Vrienden van het Maritiem Museum Rotterdam, maar vooral ook veel particulieren, hebben deze bijzondere aankoop mogelijk gemaakt. Nu zijn de VOC-kaarten weer terug op eigen bodem! Te zien tot 9 september 2007 in het Maritiem Museum Rotterdam, Leuvehaven 1, 3011 EA Rotterdam. Telefoon: 010-4132680 - Fax: 010-4137342

Vonk Berend Vonk is de vaste cartoonist van De Geograaf. Op deze plek zal hij commentaar geven op de digitale kaart in ons dagelijks leven. Vonk is bekend van zijn werk in het Financieel Dagblad, Trouw en zijn bijdragen aan het tijdschrift Zone 5300. Een greep uit zijn albums: ‘In de val Jeanette’, ‘Eens’ en ‘Caesar, Hoogtepunten uit de oorlog in Gallië’.

Beide boeken zijn uitgegeven door uitgeverij SUN. www.boomsun.nl en www.historischeatlassen.nl

prod_GISM_01-2007

De Geograaf

25-01-2007

10:04

Pagina 42

1 februari | 1e jaargang | nummer 1

Pagina 2.

AVitseiol inearirMe beeeerldsetna dvan

Victoriaans Regenwoud met Google Earth Overlays

E

toekomstige nieuwbouwwijk Op zaterdag 18 november opende Marc Calon, gedeputeerde van de provincie Groningen de tentoonstelling Atelier Meerstad in het CBK Groningen. Centraal staat de presentatie van een digitale viewer. Deze viewer toont visionaire bijdragen van negen architecten, vormgevers en beeldend kunstenaars op Meerstad, een nieuw woongebied aan de oostkant van de stad Groningen.

Om alle betrokken groepen een helder beeld te geven van de plannen rond Meerstad ontwikkelde de Dienst Landelijk Gebied een viewer. Dit is een digitale kaart van het gebied. Met behulp van met computersoftware bewerkte luchtopnames, is het mogelijk om virtueel over het gebied te vliegen en op locaties in te zoomen. In feite is het een soort informatiebord dat interessant is voor diverse doelgroepen. DLG (Dienst Landelijk Gebied), Bureau Meerstad en het CBK Groningen sloegen de handen ineen en schreven een ontwerpopdracht uit. Achterliggend idee was om een creatieve impuls te geven aan de planontwikkeling van Meerstad. Bij de ontwerpen gaat het om een visie voor een voorstel of ingreep, en niet om een definitieve actie. Negen architecten, vormgevers en beeldend kunstenaars (Onix, ONL architecten, MVAVD, Jurgen Bey/Rianne Makkink, Jeroen Doorenweerd, Sjaak Langenberg/Rosé de Beer, Observatorium, Pavlov Medialab, Kamiel Verschuren) zijn geselecteerd om een bijdrage te leveren aan de viewer.

Skydive van Falk

Opvallend is de bijdrage van het Observatorium: Krater Meerstad (zie afbeelding). Het Observatorium richtte zich op de aardgaslocatie aan de rand van het gebied. Hier bevindt zich de befaamde gasbel van Slochteren. De gaswinninglocatie komt volgens het plan in het meer te liggen. Om geluidsoverlast voor toekomstige bewoners tegen te gaan wordt er een 12 tot 15 meter hoge dijk omheen gelegd. Het Observatorium stelt voor deze dijk te maken van bouwen sloopafval van Meerstad, overdekt met een laag teer, zoals bij de dijken langs onze kustlijn. Zo ontstaat een krater gelegen op een eiland waar je alleen met een bootje kunt komen. De voltooiing van Meerstad in 2030 valt samen met de uitputting van deze gasbel. Het Observatorium wil - als het gas op is - deze plek een nieuwe betekenis geven. In het hart van de krater bevindt zich een paradijs met ommuurde tuinen geordend volgens een strenge structuur. Krater Meerstad is het gefilmde visioen van dit eiland van rust en stilte. Het plan van het Observatorium is ontstaan vanuit het ontzag voor dit industriële erfgoed dat in belangrijke mate heeft bijgedragen aan de welvaart in ons land. De tentoonstelling Atelier Meerstad is te zien in het CBK te Groningen en loopt t/m 1 april 2007. www.cbkgroningen.nl.

De verwoesting van grote inlandse regenwouden is tot nog toe onzichtbaar geweest voor het grote publiek. De impact van grootschalig kappen is vanaf november 2006 goed zichtbaar middels ‘overlays’ in Google Earth. Het Victorian Rainforest Network (VRN), deel van het Otway Ranges Environment Network (OREN) heeft een website geopend die de bezoeker anders

laat kijken naar het tropisch regenwoud in Victoria. Met de gratis ‘overlays’ kan iedereen een 3D virtual reality tour door Oost-Victoria maken. Op deze manier wordt inzichtelijk wat er aan de hand is in afgelegen woudlandschappen waar veel wordt gekapt. www.vicrainforest.org

Bevroren in New York! Op DVD: De Trimble Geo XT

In The Day After Tomorrow reist een klimatoloog naar zijn zoontje in New York, dat is ingesneeuwd vanwege een nieuwe ijstijd. Regisseur Roland Emmerich had naar eigen zeggen om inhoudelijke adviezen gevraagd bij de

NASA, deze instantie ontkende echter kort na het uitbrengen van de film contact te hebben gehad met de filmmaker en benadrukten dat de gebeurtenissen in de film te belachelijk voor woorden waren. In ‘The Day After Tomorrow’ zien we in drie scènes een GPS-apparaat opduiken, een Trimble Geo XT. Het screenshot dat zichtbaar is in het beeldscherm laat enkel satellietlocaties zien en geen geografische gegevens. The Day After Tomorrow verscheen bij 20th Century Fox Home Entertainment in een enkele en een 2-DVD versie. www.foxfilm.nl

Gift van Sokkia aan Oxfam Novib

Mag Ket 335 T :+ F :+ E :m I :w

Onderwijs in Bangladesh Ismahane Bensmail van TVCN heeft tijdens de VNG Gemeentebeurs de Falk-kluis geopend en is daarmee de winnaar van een adembenemende tandemsprong. Van harte gefeliciteerd met de Sky Dive cadeaubon! www.falk.nl

ALMERE - Op vrijdag 22 December 2006 overhandigde Sokkia’s managing director Jan van der Weijden een gift van 1500 euro aan Ingemar van der Molen van de internationale hulporganisatie Oxfam Novib.

Oxfam Novib zal het geld besteden aan de ondersteuning van de BRAC-organisatie in Bangladesh voor een vol jaar onderwijs aan 60 kinderen, inclusief lesmateriaal en een leerkracht. Onderwijs is een van van de rechten van de mens en kan de vicieuze cirkel van armoede doorbreken.

www.sokkia.net

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:04

Pagina 43

Extreem Robuust: Uitzonderlijke Prestaties

MobileMapper™ CE: Maakt uw Geo-informatie altijd en overal beschikbaar Licht in gewicht, duurzaam en waterdicht. De MobileMapper™ CE combineert de kracht van Windows CE.NET met de meest geavanceerde GPS technologie op de markt. MobileMapper™ CE maakt submeter GPS nauwkeurigheden in het veld mogelijk met daarnaast alle mogelijkheden van een PDA. Bluetooth®, verwisselbare batterij, SD geheugen tot 2GB en uitgebreide I/O mogelijkheden behoren tot het standaardpakket.

Magellan Navigation B.V. Ketelweg 12-14 3356 LE Papendrecht T :+31 (0)78 615 79 88 F :+31 (0)78 615 20 27 E :[email protected] I :www.MagellanNavigation.nl

©2006 Magellan Navigation, Inc. Alle rechten voorbehouden. Magellan en MobileMapper zijn merknamen van Magellan Navigation.

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:04

Pagina 44

Evenement

1.000.000 vierkante meter geparkeerde auto’s

Gaat Amsterdam ondergronds? Door: Remco Takken

De bijeenkomst ‘Gaat Amsterdam Ondergronds?’ is bij aankomst in het Amsterdamse Parooltheater volledig uitverkocht. Eenmaal binnen is dat geen groot wonder, het zaaltje valt geheel binnen het genre ‘vestzaktheater’.

Dan dimt het licht en schijnen de mijnwerkerslampjes. Net als onder de grond.

O

p 13 december 2006, een dag eerder dan de Dag van het Ondergronds Bouwen, organiseert de kersverse stichting Amsterdam Ondergronds een knusse avond vol plannen, dromen en discussies. Iedere bezoeker krijgt bij binnenkomst een mysterieus verlichtingsetje aangereikt. Dan dimt het licht en schijnen de mijnwerkerslampjes, want dat zijn het. Net als onder de grond. Plannen van stichting Gastheer Jan Haasbroek, bekend van VPRO en AT5, heeft net de film Sl8n8 (Slachtnacht) gezien, en vermoedt daardoor vooral veel horror in het idee van een leven onder de grond. Toch ziet ook hij de schoonheid in van het benutten van het ondergrondse: “mijn eigen radio- en tv-werk ligt inmiddels ook veilig opgeborgen in een kelder van het 44


nieuwe media-instituut. Toch wel een prettig idee.” Merel Ligtelijn is sociaal geograaf en mede-oprichter van Amsterdam Ondergronds. Zij belicht de plannen van de stichting, die op de dag van de bijeenkomst één dag oud is. Er komt een haalbaarheidskaart, een boek, een stadstour met verhalenverteller Willem de Ridder en een expositie. “Ondergronds bouwen biedt vele kansen. Wij vinden dat het algemene publiek meer te weten moet komen over ondergrondse ruimten.” ”De 19e eeuw was de eeuw van de bruggen, de 20e eeuw was de eeuw van de hoogbouw, en de 21e eeuw wordt de eeuw van het ondergrondse bouwen,” stelt Maarten de Boer van het Parkeerfonds. “In alle programma’s van de politieke partijen van links tot rechts zijn ideeën over ondergronds bouwen terug te vinden.”

DVD-presentatie Een dvd-presentatie laat vervolgens een trits ‘gewone’ Amsterdammers zien die het een heel goed idee vinden om alle geparkeerde auto’s in hun buurt, de Pijp, onder de grachten te stallen. De auto’s dalen af middels een volautomatisch systeem, waaraan geen mensen te pas komen. Op dit moment nemen de geparkeerde auto’s in Amsterdam 1 miljoen vierkante meter ruimte in beslag. Parkeerproblematiek leeft. Daarbij moet zeker worden aangetekend, dat slechts één op de drie Amsterdamse huishoudens een auto bezit. “De gemeente zal nooit meewerken aan een parkeerplan in de binnenstad, ze investeren vooral in het parkeren buiten de stadsring,” merkt een aanwezige op. Met betrekking tot de haalbaarheid, zegt een anonieme spreker: “er zijn de komende tijd enorm veel kaderepara-

?

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:04

Pagina 45

Evenement

ties nodig. Daarvoor moet een gracht helemaal op de schop. Als we een beetje doorpakken, komt er meteen een onderwatergarage onder.” Archeologische Dienst Onder de aanwezigen leeft het gevoel dat ‘niemand’ weet wat zich op dit moment onder de grond bevindt. Stadsarcheoloog Jerzy Gawronski helpt ze uit de droom: “de Archeologische Dienst doet al sinds 1975 niets anders dan het in kaart brengen van de ondergrond.” Zijn case study over de archeologische bezigheden onder het Damrak tijdens de aanleg van de Noord-Zuidlijn laat zien dat de opgravingen ons in direct contact brengen met het verleden. “Voor het eerst hebben we toegang tot een reservoir waar nog nooit eerder iemand gekomen is. Bedenk dat we nu ook zaken vinden die nooit gevonden hadden mogen worden: ze zijn niet altijd zonder reden de Amstel in gegooid.” Verder verduidelijkt het archeolo-

gisch onderzoek het ontstaan van de rivier de Amstel in het toenmalige veengebied. Behoefte aan coördinatie De algemeen gevoelde conclusie van de avond luidt dat er behoefte is aan coördinatie. Maarten de Boer: “op dit moment geldt voor architecten en projectontwikkelaars: mijn probleem los ik zelf wel even op, zonder samen te werken.” De Boer krijgt bijval van architect Martin van Goor. Hij werkte aan een verdieping naar beneden in het Van Goghmuseum aan het Museumplein. “Het had zoveel mooier kunnen worden rond en onder het Museumplein. Niemand heeft nagedacht over een aansluiting van de museumparkeergarages met het Concertgebouw even verderop. We moeten een stedebouwkundig plan hebben voor het bouwen boven én onder het maaiveld.” Met de bijeenkomst ‘Gaat Amsterdam Ondergronds?’ is het de stichting Amsterdam Ondergronds gelukt een

‘gevoel’ mee te geven aan oplossingen voor de ruimtelijke druk in Amsterdam. Inherent daaraan is een zekere tolerantie voor gezwam in de ruimte, aan de andere kant is het ook heel fris om de zonder uitzondering technocratische oplossingen voor te stellen als simpel en uitvoerbaar. Een lawaaiige metrolijn dwars door een ondergrondse mediatheek met studieruimtes? “Tuurlijk kan dat, joh. Dat lost de techniek wel op.”

Remco Takken ([email protected]) is hoofdredacteur van GIS-Magazine. Meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen is te vinden op www.ondergronds.nl.


45

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:05

Pagina 46

Evenement

IncGeo versus RGI: vriendschappelijk België-Nederland

Kennismaken met ondersteuning geo-sector Door: Remco Takken

Gepresenteerd als een soort wedstrijd, een Nederland-België op geo-gebied, legde het Seminar Ruimte voor Geo-informatie in Gent op 30 november 2006 vooral de verschillen bloot tussen het Belgische IncGeo en het Nederlandse RGI.

IncGeo-activiteiten omvatten het ontwikkelen van ‘Generic Geo Tools’ en het coördineren van de deelname aan Europese onderzoeksprojecten.

Henk

Ottens en Martin Peersman vertellen het Belgische publiek in Gent dat RGI nu een paar jaar loopt in Nederland. Ottens legt de basisprincipes uit van het programma Bsik (Besluit Subsidies Investeringen Kennisinfrastructuur). Ottens, voorzitter Adviesraad Wetenschap, ziet twee trends die de positie van RGI versterkten: ‘Overheden snakten er naar om kennis in te zetten in de economie’ en ‘het geo-werkveld was gefragmenteerd en kon wel wat samenhang gebruiken’. De ambities in het kort: verbetering en innovatie van de Nationale GeoInformatie Infrastructuur (NGII). Daarvoor is meer bekendheid en meer samenhang nodig. Peersman is Voorzitter Adviesraad Gebruikers bij RGI. In sneltreinvaart praat hij de Belgen bij over de Nederlandse Geoweek, EduGIS, Geoloketten (zie elders in deze GISMagazine), Funda en DINO. Dagvoorzitter Joris Sanders vat RGI in eigen woorden samen: “volgens mij is het een combinatie van een wettelijk kader met voldoende centen, vergelijk de 21 miljoen Euro van de Nederlanders met onze 7 miljoen. Ook 46


is er een ruim tijdpad voor de projecten, en er wordt ingespeeld op een reële vraag, waarbij echt alle partijen aan bod komen. Ik ben natuurlijk heel benieuwd wat in de toekomst het RGI zal opleveren, om te kunnen zien of de projecten levensvatbaar blijven.” IncGeo IncGeo-directeur Philip van der Putten is aan zet. Het is zijn bedoeling een beeld te schetsen met betrekking tot het Belgische ‘Incubatiepunt Geo-informatie’. De missie: de drempel voor het gebruik van geo-informatie te verlagen voor burgers, overheden en industrie. IncGeo-activiteiten omvatten het ontwikkelen van ‘Generic Geo Tools’ en het coördineren van de deelname aan Europese onderzoeksprojecten. Van der Putten: “bij dit laatste punt ligt de focus vrij breed, waar het bij de Generische Geo Tools om gaat is voornamelijk data-interpretatie.” Na afloop draaiden enkele demo’s, zoals IncGeo’s registratietool die automatisch geografische informatie van diverse oorsprong en schaal op elkaar inpast. IncGeo is opgericht door de Katholieke Universiteit Leuven, de

universiteit van Gent, de Vlaamse Instelling voor Technologische Ontwikkeling (VITO) en de VU in Brussel. Van der Putten: “Deze academische partners zijn richting markt gegaan. Je zou kunnen zeggen: de Belgische overheid stelt mensen ter beschikking. In Vlaanderen mag je geen overheidspersoneel betalen van subsidie. In Nederland komt juist het initiatief vanuit de industrie en worden de academici gesubsidieerd.” Een ander verschil ziet Van Putten in het financieringsmodel, dat in Nederland fifty-fifty is: “in Vlaanderen kunnen weinig partijen een miljoen neertellen om een project van 2 miljoen te starten.” Marktvragen geo-industrie Een echte ‘wedstrijd’ tussen Nederland en België is het niet geworden. Het doel van deze dag was de Belgische vakwereld kennis te laten maken met de Nederlandse manier van het ondersteunen van de geo-sector. Het grote verschil in het beschikbare geld geeft al aan dat RGI veel ruimer in het vel zit dan IncGeo. Een onderhuids aanwezig pijnpunt van IncGeo is dat dit initiatief met haar uit overheidsgeld betaalde applicaties onvoldoende direct kan inspelen op concrete marktvragen van de geo-industrie. Van der Putten: “IncGeo zou, net als RGI, veel meer alle partijen moeten kunnen consulteren. Daar richten wij ons op in aanloop van een volgende periode van IncGeo. De vraag wordt natuurlijk: hoe worden de producten die er uit komen vermarkt? Dat kan via IncGeo geschieden, maar ook een marktpartij. Licentie-inkomsten moeten terugvloeien naar de universiteiten, niet naar IncGeo zelf.” Remco Takken ([email protected]) is hoofdredacteur van GIS-Magazine. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op www.rgi.nl en www.incgeo.be.

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:05

Pagina 47

Evenement

Goede informatie-architectuur voor omgevingsvergunning

Met Urbidata van spaghetti naar cannelloni Door: Remco Takken

Het moet gezegd, de toekomstplannen van Urbidata zijn goed aangekomen bij de beoogde klant. Naast een handvol adviseurs en een enkele waterschapper was het Evoluon in Eindhoven op 12 december 2006 grotendeels gevuld met gemeenteambtenaren.

Henk Wilbers van Arcadis kwam niet naar Eindhoven om de loftrompet af te steken over de beoogde stroomlijning van procedures en regelgeving.

U

rbidata richt zich dan ook voornamelijk tot de aanwezige ambtenaren, met aandacht voor de Universal Data Store (UDS), een mid-office architectuur voor gemeentes. Verder is er de ontwikkeling van het Gemeentemodel, waarmee gemeentelijke gegevens zijn op te slaan volgens een vast datamodel. Ook is er de wens om met Obterra de producten rond de basisregistraties uit te breiden. Opvallend: Urbidata wil actiever worden in de bouwsector. Hein Corstens, directeur van Urbidata, zegt nogal cryptisch: “de omgevingsvergunning is voor ons een bruggetje naar de eigenlijke woning.” Omgevingsvergunning Een goede informatie-architectuur maakt de omgevingsvergunning mogelijk, aldus Urbidata. Henk Wilbers van Arcadis is mede-auteur van het Handboek Omgevingsvergunning. Hij is echter niet naar Eindhoven gekomen om de loftrompet af te steken over de beoogde stroomlijning van procedures en regelgeving. Wilbers: “ik voorzie een lang voortraject van vooroverleg.

Met de omgevingsvergunning wordt het er waarschijnlijk niet beter op, omdat bij een gecombineerde aanvraag alle kennis tegelijkertijd aanwezig moet zijn.” Volgens Wilbers wordt het voor de burger op een ongewild humoristische manier tóch transparanter: “als een aanvraag voor een enkelvoudige vergunning binnen acht weken niet in behandeling is, moet hij worden verleend. Dus wat doe je als ambtenaar: je legt alle aanvragen op een stapel, wacht een paar weken en het probleem is voorbij.” Van Spaghetti naar Cannelloni? Volgens Hein Corstens is ICT-architectuur geen vast technisch gegeven. “je kunt twisten over mooi of lelijk, of ideeën hebben over de doelmatigheid of efficiëntie. Volgens ons kan iedere gemeente dan ook zijn eigen architectuur kiezen.” De onontwarbare ICTkluwen staat wijdverbreid bekend als de ‘spaghettistructuur’, Corstens verzint voor de structuur waarin alle gegevens in één datamodel gaan de term

‘ravioli-model’. Urbidata kiest echter voor de ‘enterprise-bus’, voor de gelegenheid omgedoopt tot ‘Cannellonimodel’. Het gaat hier om Service Oriented Architecture, waarbij er één generieke koppeling bestaat tussen services. De aanwezigen die niet weten wat cannelloni is, kunnen tijdens de lunch een bordje volscheppen met het cilindervormige pastagerecht. Fraai architectuurplaatje Pieter van Teeffelen reist rond met zijn lezing over de uitvoering van DURP. Hij hield hetzelfde verhaal eerder al op de VNG Beurs. Wie op de sites van een aantal gemeenten kijkt, krijgt de indruk dat het allemaal wel meevalt. “Maakt u zich vooral geen zorgen, wij hebben onze zaakjes goed voor elkaar,” lijken de gemeentes volgens Van Teeffelen te willen uitstralen. Van Helmond, Breda, Utrecht en Almere krijgt met name de laatste behoorlijk onderuit de zak. “Almere heeft enerzijds een fraai conceptueel architectuurplaatje, anderzijds wordt de burger voor de inhoudelijke beoordeling van digitale bestemmingen ten gemeentehuize uitgenodigd. Het is dus nog helemaal niet zo goed gesteld met de transparantie en beschikbaarheid van gegevens voor de burgers.” Van Teeffelen besluit met de vraag “welke gemeente is in staat om meer te doen dan de vergunningen uit te printen en er werkelijk mee aan de slag te gaan?” Al deze kritische woorden moesten de aanwezigen in Eindhoven in de armen van Urbidata drijven. Het middagprogramma bestond uit gebruikersverhalen van Hoeksche Waard, Breda en Assen. Tot slot was er een discussie met de sprekers en de zaal. Remco Takken ([email protected]) is hoofdredacteur van GIS-Magazine. Meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen is te vinden op www.urbidata.nl. Januari/Februari 2007-1

47

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:05

Pagina 48

Evenement

Internationale problemen worden lokaal

De Toekomst van de Randstad Door: Remco Takken

Klimaatverandering, fijnstofproblematiek en filevorming. Het zijn in het oog springende fenomenen die meteen de vraag opwerpen hoe het verder moet met ‘De Toekomst van de Randstad’.

‘Wateroverlast en overstromingsrisico’s’ en ‘Instrumenten voor beslissingsondersteuning’. Een lokaal probleem? Pier Vellinga, Directeur van het Klimaatcentrum van de VU trapt af. Of het nu gaat om filevorming en luchtkwaliteit, klimaatverandering en de ‘wateropgave’ of de kwaliteit van de leefomgeving, Vellinga benadrukt dat deze conflicten wereldwijd spelen. “Klimaatverandering was altijd een internationaal probleem, maar ineens is het lokaal, nu de Randstad ook te maken krijgt met een stijgende zeespiegel.” Om het probleem te duiden, stelt Vellinga een aantal vragen die hij zelf beantwoordt: “is het techMarianne Kuijpers-Linde: “We zitten knel tussen wetennisch? Voor waar het om schap en beleid. Het moet natuurlijk niet zo zijn dat een het stijgende water gaat: rondweg die de luchtkwaliteit moet verbeteren niet ja. Is het een economische aangelegd kan worden.” opgave? Inderdaad, het zal gaan om ongeveer vijf e Randstad staat onder druk van procent van het BNP. Inmiddels is beklimaatverandering, zeespiegelstij- kend dat het ophogen van Nederland ging, hoogwaterproblemen en toene- goedkoper is dan met z’n allen naar mende mobiliteit, aldus het Instituut Duitsland verhuizen. Is er misschien voor Milieuvraagstukken (IVM) van een bestuurlijk probleem? Sommigen de Vrije Universiteit in Amsterdam. denken van wel, gezien de roep bij Een samenhangende visie ontbreekt enkele politieke partijen om de waternog, en daarom wisselen beleids- schappen op te heffen. En dan is er tot makers en wetenschappers ideeën slot nog de complexiteit van dit alles. uit tijdens ‘De Toekomst van de Dat vergt onderzoek en research.” Randstad’. Vellinga schetst een politiek-econoOp 22 november 2006 komen ze misch perspectief om oplossingen samen in de VU te Amsterdam. Na voor de bekende knelpunten zichtbaar een plenair ochtendprogramma met te krijgen. “De ambities van de oude onder andere Ineke Bakker (VROM/ economie draaien nog om de zesde DG Ruimte), zijn er parallelsessies baan van Schiphol, een tweede over ‘Het Groene Hart’, Maasvlakte, een goed producerende

D

48


landbouw-, oftewel voedselvoorziening. In de nieuwe economie zien we eerder de wens om van de Randstad een internationale speler in de financiële dienstverlening te maken, er is aandacht voor ‘creative industry’ en biomedische innovatie.” Fijnstof, duurzaamheid en groen Marianne Kuijpers-Linde (MNP en VU/IVM) spreekt over de huidige meetmethodes rondom fijnstof. Weliswaar is er sprake van betere prognoses, deze zijn echter vooral te verklaren door andere meetmethodes. “Dat is goed nieuws voor Minister Peijs, want zo komt er ruimte voor nieuwe wegen. Maar de luchtkwaliteit is feitelijk niet verbeterd.” Er is echter meer aan de hand, aldus Kuijpers-Linde. “We zitten knel tussen wetenschap en beleid. Het moet natuurlijk niet zo zijn dat een rondweg die de luchtkwaliteit moet verbeteren niet aangelegd kan worden. Hier kun je stellen dat onderzoek niet bijdraagt om relevante vragen te beantwoorden rond een duurzame inrichting van de Randstad en het verbeteren van de leefomgeving.” Ineke Bakker (VROM/ DG Ruimte) bespreekt de werktitel van een landschaps- en natuurproject over de Randstad in 2040: ‘De Schouwburg Buiten de Stad’. Met de titel wordt bedoeld dat de ruimte buiten het stedelijk gebied een waardevolle culturele functie bezit. Bakker sluit hiermee aan op een algemene roep om integratie van waterproblematiek en leefkwaliteit. Zo stelt Kuijpers-Linde: “Met het huidige investeringsniveau en onze technische kennis kunnen we een waterstijging van een meter per eeuw gemakkelijk aan. Bovendien: een forse kustuitbreiding lost het probleem van de bereikbaarheid van ‘groen’ op in de Randstad.” De meest fantasierijke visionair van de dag is zonder twijfel Lodewijk van Nieuwenhuijze (H+N+S). Volgens hem is het ultieme landschap van West-Nederland bepaald door het waternetwerk dat er al ligt. Met een beet-

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:05

Pagina 49

Evenement

Prominent aanwezig op het congres De Toekomst van de Randstad: de interactieve tekentafel. In plaats van een papieren tekenvel bevatten de tafels een aanraakgevoelig beeldscherm, met een afmeting van ongeveer A1. De DiamondTouch Table is mede ontwikkeld door MERL, oftewel Mitsubishi Electric Research Labs. De software is van SpinLab en Geodan. Bij deze DiamondTouch is er een beeldprojectie van boven op het interactieve tafelblad. Het is hierbij mogelijk om met meerdere gebruikers tegelijkertijd met de vinger op het scherm te schrijven. Iedere deelnemer tekent in zijn eigen laag, die later op iedere pc kan worden geopend en desgewenst verder kan worden uitgewerkt in een ontwerp- of GIS-programma. Voor meer informatie neemt u contact op met [email protected].

De DiamondTouch Table van MERL maakt gebruik van beeldprojectie.

Een tweede model dat te zien was op het Seminar, de MapTable, heeft een heel andere techniek, ontwikkeld door het Nederlandse bedrijf Mapsup. Deze techDe MapTable van Mapsup. niek gaat uit van een beeldscherm waarop met een interactieve pen geschreven wordt. Hiervoor wordt een eenvoudig tekenprogramma gebruikt, waarbij het mogelijk is om in lagen te tekenen. Dit programma wordt vooral gebruikt om niet-GIS’ers hun ideeën digitaal te laten visualiseren. Alterra ontwikkelde voor deze tafel de software. Door het aan en uit zetten van tekenen onderliggende kaartlagen en het in- en uitzoomen wordt het duidelijk wat de verschillende deelnemers voor plannen hebben voor het gebied. Zo ontstaan er een aantal scenario's en deze worden met een druk van de knop overgezet naar ArcGIS. U kunt meer lezen op www.mapsup.nl.

je draaien en verschalen projecteert Van Nieuwenhuijze de Italiaanse stad Venetië over de Randstad, en kijk: “Zelfs het Noordzeekanaal ligt al op de juiste plaats!” Instrumenten voor beslissingsondersteuning Tijdens het middagprogramma spreekt sociaal wetenschapper Dave Huitema over ‘Kaarten bij burgerparticipatie’. Wanneer een burgerjury zich buigt over een ruimtelijk probleem, doemen bij het kaartgebruik nog steeds dezelfde problemen op als bij andere onderwerpen. Er blijven onderlinge niveauverschillen tussen de deelnemers en ook het abstracte karakter van besluiten blijft onaangetast aanwezig. Huitema ziet echter kansen voor de kaart als het gaat om probleemformulering en analyse, en natuurlijk het lokaliseren en benoe-

men van het probleem. Ook is de kaart een goed hulpmiddel voor het lokaliseren van beleidsuitspraken. Een steeds terugkerend fenomeen tijdens De Toekomst van de Randstad is de Map Table (zie kader). Ron Janssen van het IVM laat zien hoe boeren, natuurorganisaties en het Waterschap met zo’n gezamenlijke digitale tekentafel het compromis kunnen zoeken in hun drie extreme alternatieven voor het gebied rond de rivier de Dinkel. Met de mogelijkheid om eenvoudige schetsen ter plekke over elkaar heen te leggen, liggen meteen de belangrijkste knelpunten bloot. De Schetsschuit is geen informatiemiddel, maar een ontwerp-systeem. Gepresenteerd door Ivonne de Nood van LNV/ DLG, blijkt het een ‘creatieve snelkookpan’ voor het uitvoeren van plannen. In een mobiel ont-

werp-atelier worden in twee tot drie dagen op locatie ontwerp-plannen gedeeld om snel tot een resultaat te komen. De Nood: “alle dingen die mensen roepen worden ondersteund door een professioneel ontwerper.” De samenhang van de workshops en lezingen tijdens ‘De Toekomst van de Randstad’, alsmede de informatieve beurs en de presentatie van de Map Table/ Touch Table als overleg-tool met de digitale kaart als basis is zeer geslaagd. Het verdient navolging in de andere regio’s van Nederland, wellicht een mooie opgave voor het Instituut Voor Milieuvraagstukken.

Remco Takken ([email protected]) is hoofdredacteur van GIS-Magazine. Meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen is te vinden op www.detoekomstvanderandstad.nl. Januari/Februari 2007-1

49

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:05

Pagina 50

Evenement

GIN Symposium over geo-innovatie

RGI en GIN geven vuurwerk en ee Door: Remco Takken

De vierde editie van het GIN-Symposium betreft een samenwerking tussen de vakvereniging geo-informatie en de innovatiebevorderaars van Ruimte voor Geo-Informatie. Voor RGI een mooie gelegenheid om stevig neer te zetten wat er de afgelopen twee jaar is bereikt, voor het GIN een geslaagde zet die het vakgebied in de volle breedte recht doet.

Hoeveel zieltjes van het GIN Symposium nog winnen?

D

e Reehorst in Ede is nagenoeg vol als dagvoorzitter Menno-Jan Kraak peilt hoeveel GIN-leden er zijn komen opdagen. “Ik had beter kunnen vragen of er ook niet-leden aanwezig zijn,” concludeert hij wanneer een overgrote meerderheid de hand opsteekt. “De volgende vraag zou moeten zijn: hoeveel zieltjes kunnen we vandaag nog winnen met dit symposium?” Samenwerking De vakvereniging Geo-Informatie Nederland (GIN) werkt dit jaar samen met het RGI (Ruimte voor GeoInformatie) voor de invulling van het GIN Symposium. Dat blijkt een sterke zet. Met steun van RGI-subsidies ontstaan er immers aansprekende nieuwe initiatieven in Nederland, die 50


bijna zonder uitzondering getuigen van een brede, frisse blik naar buiten. Van praktische 3D-toepassingen en mutatiesignalering tot de geodata infrastructuur, het zijn actuele zaken die dankzij een innovatiesubsidie van het RGI van de grond kwamen. 14 van de 24 lezingen tijdens het GIN Symposium zijn RGI-projecten. Het zich op deze wijze verjongende GIN verloochent ondertussen haar karakter van vrijwilligersorganisatie niet. 34 jaar was het nieuwste 'lid van verdienste' Theo Scheele vrijwilliger in de redactie van verschillende GINtijdschriften. Als blijk van waardering krijgt Scheele op het GIN Symposium het ultieme afscheidsgeschenk uitgereikt: een stokoude Theo 020, een theodoliet in authentiek gelakt houten koffertje met leren draag-

riem. Met een ferme zwaai hangt Scheele zijn nieuwste aanwinst over de schouder. Een onbetaalbaar GINmoment, dat nooit weggeprofessionaliseerd mag worden. Baarda-lezing De tweejarige Baarda-lezing is dit jaar voor Salomon Kroonenberg, auteur van ‘De aanblik van onze aarde over 10.000 jaar’. Net zoals andere wetenschappers die de tijdslijn van de aarde bekijken op de schaal van de ene ijstijd naar de andere, laat ook Kroonenberg niet na enkele stevige politieke uitspraken te doen. Zo wordt zijn betoog een polariserend verhaal: een duidelijk tegenstander van Al Gore en zijn documentaire over de opwarming van de aarde. Kroonenbergs betoog komt er in het kort hier op neer: klimatologen signaleren terecht een sterke opwarming van de aarde, maar zij laten na dit fenomeen over de langere termijn te bezien. “In de vorige warme tijd lag de zeespeigel zeven meter hoger dan nu, zonder enige menselijke invloed. Amersfoort aan Zee, dat hebben we allemaal al lang gehad.” “Wat ik niet begrijp aan de berekeningen van klimatologen, is dat zij er vanuit gaan dat de aarde eindeloos warmer zal worden. Zo hoeft het toch helemaal niet te gaan? Wat ik mis zijn de berekeningen die doorgaan tot na de trendbreuk. Kijken tot het jaar 2100 is een zwaktebod. Laten we een stap van 10.000 jaar doen. Dan zien we dat het einde van de warme tijd waarin wij nu zitten, hoogstens wat langer in leven wordt gehouden door de huidige Co2-uitstoot. De nieuwe ijstijd komt er gewoon aan.” Na dit verbale vuurwerk op de vroege ochtend rijst bij een van de sprekers de vraag hoe deze lezing nog op te volgen. Dat dit inderdaad erg lastig is bewijst Professor Besemer van de TU Delft. Plichtmatig begint hij met het aantal hits dat het woord ‘innovatie’ oplevert in zoekmachine Google, en stelt verder de vraag of de autonavigatie van TomTom wel een innovatief

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:05

Pagina 51

Evenement

en een frisse blik voorbeelden komen ’s middags terug, zoals de InformatieVoorziening RijksInfrastrutuur (IVRI) en de ontwikkeling van een Grootschalige Basiskaart Rijkswaterstaat (GBR). Paul van Asperen geeft die middag uitleg bij deze GBR-kaart, die RijksWaterStaat gebruikt voor het dagelijks beheer, inspecties en reconstructies en die mede dient als basis voor andere intern gebruikte GISsystemen als KernGIS en Vertrekkend vrijwilliger Theo Scheele ontvangt Theodoliet. de Beheerkaart Nat. De GBR is en digitaal topogafisch bestand met product is. Vervolgens poneert hij een schaal van 1:1000, 2.5D, een acvoor zijn goeddeels gesubsidieerde tualiteit van een jaar en het bevat de geo-innoverende publiek dat innova- grote rivieren en snelwegen, alsmede tie helemaal niet stuurbaar is, en weet de stroken er omheen. Vanaf juli 2005 tot slot alleen geslaagde voorbeelden is er een samenwerkingsovereente noemen uit zijn eigen voormalige komst met LSV GBKN en ProRail. werkkring, Het Kadaster. Besemers RijksWaterStaat wil toe naar een verbazend gemakzuchtige redenerin- nieuw datamodel voor de GBR dat gen vallen weg tussen de vele andere gerelateerd zal zijn aan beheerobjecten, GIS-standaarden en de GBKN. lezingen. De inmiddels bekende leus ‘eenmalige inwinning voor meervoudig geInnovatief RijksWaterStaat Zo vertelt Marion Tusveld over ver- bruik’ steekt ook hier de kop op. schillende innovatieve projecten die momenteel lopen bij Rijkswaterstaat. Mutatiemelding GBKN Tusveld, werkzaam bij de Hans van Eekelen van LSV GBKN Adviesdienst Geo-informatie en ICT spreekt over het Mutatie Melding (AGI) zegt: “ons doel is om in 2008 Systeem, een initiatief van GBKN de meest publieksgerichte overheids- Zuid om één mutatiesysteem in te organisatie te zijn.” De inzet van voeren voor de gehele GBKN-organiGoogle Earth, bijvoorbeeld bij een satie. Dit MMS moet het gemakkelijproject aan de rondweg van ker maken voor samenwerkende geEindhoven, is volgens Tusveld puur meenten om gezamenlijk mutaties te bedoeld om 'de laagdrempeligheid' te kunnen uitbesteden. Deze efficiëntiebevorderen. slag is overigens ook meteen een volAchter de schermen wordt daartoe gende stap in de richting van de onder meer gewerkt aan het integre- grootschalige basiskaart als basisregiren van de data-inwinning, in samen- stratie. Op de vraag of het MMS ook werking met de GBKN, IDsW en het betere kwaliteit oplevert antwoordt Kadaster. Tusveld laat de overlap zien Van Eekelen: “een goede auto maakt die momenteel bestaat tussen de ver- nog geen goede chauffeurs, maar we schillende bestanden. zijn gelukkig allemaal doorgegroeid, Een aantal door Tusveld genoemde zeker als we terugkijken op de tijd dat

een badmeester van een buitenbad ’s winters de mutaties naliep voor zijn gemeente.” Panoramische wandeling in 3-D Mooi om te zien: wandelen door 3D panoramafoto’s van CycloMedia. Bart Beers laat zien hoe in een RGI-project wordt onderzocht of het bouwen van een dure virtual realityomgeving omzeild kan worden door gebruik te maken van de metrische eigenschappen van panoramische opnames. De ‘wandelaar’ stapt als het ware de foto in, wandelt enkele passen en komt dan terecht in de volgende 3D-foto. Grote uitdagingen in dit experiment betreffen vooral het naadloos aan elkaar koppelen van de opnames, weersverschillen en het plotseling opduiken van fietsers en geparkeerde auto’s in de verschillende foto’s. Geslaagde vingeroefening Met het bomvolle programma van GIN Symposium beoogde het GIN ooit het gat te vullen tussen de tweejarige GIN-congressen. Imiddels staat het GIN Symposium op eigen benen. Het geboden programma mag worden gezien als een geslaagde vingeroefening van het samenwerkende RGI voor de veel grootschaliger opgezette Geo-Innovatiedagen door RGI in Maart 2007 in Rotterdam. Of en welke rol het GIN gaat spelen bij dit evenement is bij het ter perse gaan van dit artikel nog niet bekend.

Remco Takken ([email protected]) is hoofdredacteur van GIS-Magazine. Meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen is te vinden op www.ginsymposium.nl en www.rgi.nl. Januari/Februari 2007-1

51

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:05

Pagina 52

Evenementen

In de praktijk werken aan concrete problemen

Geomatics-opleiding TU Delft opent GEOlab Door: Remco Takken

te Delft. In het kader van hun tweejarige Geomatics MSc-opleiding voeren studenten in het Geolab projecten uit, waar in de praktijk wordt gewerkt aan een concreet probleem. Zo is er veel aandacht voor INSAR, een technologie waarmee studenten bijvoorbeeld dijkbeweging in millimeters per jaar onderzoeken. Het nieuwe lab biedt onder meer twee FARO laserscan-apparaten, type LS420 en LS 880, met scanbereiken van maximaal 20 en 80 meter. Daarmee kan op afstand het landschap en de bebouwing driedimensionaal in kaart worden gebracht. Daarnaast beschikt het GEOlab over software van bedrijven die actief zijn op het gebied van het inwinnen en ordenen van geo-informatie. De opening van het Geolab past in de

serie activiteiten die aan de TU Delft zijn ontwikkeld sinds de start van de nieuwe master-opleiding Geomatics, in september 2005. Er is grote vraag naar specialisten in het vakgebied geomatics. Toegang tot kennis over de aarde en de juiste interpretatie van de data is noodzakelijk om economische, ruimtelijke, en sociale veranderingen te begrijpen en te besturen. Het snel groeiende vakgebied is dan ook een belangrijk gereedschap voor overheden, ondernemingen en ingenieursbedrijven. Remco Takken ([email protected]) is hoofdredacteur van GIS-Magazine. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op www.tudelft.nl.

Het nieuwe GEOlab biedt onder meer twee FARO laserscan-apparaten, waarvan er hier één te zien is.

D

e TU Delft is bij de start van de nieuwe interfacultaire MSc Geomatics in september 2005 begonnen met het opzetten van een nieuwe onderwijs/ onderzoeksfaciliteit, het GEOlab. Het wordt gebruikt gebruikt in de master-opleiding Geomatics voor practica en projectonderwijs en biedt verder faciliteiten aan geomatics-onderzoekers. Geomatics is de wetenschap en de techniek van het driedimensioneel meten, het beheren en visualiseren van geo-informatie. De officiële opening vond plaats op 14 december 2006 in de Faculteit Luchtvaart- en Ruimtevaarttechniek 52


Delftse studenten zijn al tijdens de openingsdag van het GEOlab druk bezig met het uitproberen van de nieuwe apparatuur.

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:05

Pagina 53

Evenement

In België is GIS voor landmeters

Pythagoras GIS+CAD op Technotopo Door: Remco Takken

Het is geen vergissing, de omdraaiing van de merknaam Pythagoras CAD+GIS. Tijdens de Technotopo op 8 december 2006 in het Belgische Mechelen staat er een lezing op de rol rond de GIS-oplossing Pythagoras GIS+CAD.

C

EO Fons de Wolf van Pythagoras legt uit dat het programmeren van oudsher geschiedde met VBA (Visual Basic for Applications), een typische CAD-manier voor zoekfuncties, het maken van links met databanken en objecten tonen. “Beperkt,” aldus De Wolf, “maar voor GIS-toepassingen voldoende.” Een jaar of drie geleden is begonnen met Pythagoras 11.0, waarin de gebruiker zelf databanken kan creëren en definiëren, en koppelingen kan maken tussen objecten in de tekening. VBA blijft echter essentieel. Zo is het aanspreken van tabellen geïntegreerd in VBA. Wat ook meespeelt, zegt De Wolf: “Het geeft ons mogelijkheden om maatsoftware te maken. Vroeger hadden wij één product met modules. 11.0 bestaat eigenlijk uit twee programma’s.” Tijdens zijn demonstratie van het aanmaken van tabellen die niet aan de kaart zijn gekoppeld, laat De Wolf los dat Pythagoras niet doet aan SQL (Simple Query Language). En meteen daarop de retorisch bedoelde vraag: “hoeveel mensen kennen eigenlijk SQL? En wie daarvan kennen SQL zeer goed? De aanwezige kennis is gespiegeld aan Microsoft Excel, wat natuurlijk veel eencoudiger is dan SQL. Vaak zoekt de gebruiker slechts op één veld. Zoeken op huisnummer is bijvoorbeeld voor landmeters al heel praktisch.” GIS voor landmeters Opvallend: de GIS-applicatie van het in de landmeetkunde zeer actieve Pythagoras is niet speciaal bedoeld voor landmeetkundige toepassingen. Het draait bij de GIS-oplossing om standaard functionaliteit. De Wolf zet echter de deur naar de toekomst op

een kier als hij zegt: “GIS wordt meer en meer belangrijk voor de landmeter. Vanaf december 2006 kunnen landmeters kiezen voor kadastrale kaarten in Shape-formaat. GIS is voor de landmeter dus eigenlijk al werkelijkheid geworden. In de toekomst zal de vraag groeien naar landmeters die attributen inmeten waaraan data wordt gelinkt.” Skeletbestekken basiskaart De workshop rond de digitale controles in functie van GRB-skeletbestekken laat goed zien waarom Pythagoras geliefd is bij de Belgische landmeter. Het werkproces voor de GRB (Grootschalig Referentie Bestand, de GBKN van onze zuiderburen, red.) is door Pythagoras gesystematiseerd als controlemacro compleet met symbolenbibliotheek, de mogelijkheid tot eigen instellingen en een prototype voor de tekening. Het hele werkproces, van terreinmetingen, verwerking en digitale controle tot export/ aanlevering. Daarbij worden de regels gerespecteerd zoals die zijn opgelegd in de GRBSkeletbestekken van het Agentschap voor Geografische Informatie Vlaanderen (AGIV). Landmeetkundige hoek Onder de op de Technopolis aanwezige partijen zijn veel GPS/Total Station-leveranciers die zich tot voor kort alleen bezig hielden met landmeetkundige toepassingen. Tijdens de presentaties wordt duidelijk dat in België de mogelijke ontvangst van Glonass-signalen totaal niet speelt. Enver Celik van Leica Geosystems: “In België is Flapos een fenomeen

waar alle landmeters gebruik van maken voor de correctie van GPS-signalen. In Wallonië is dat Walcors. Zodra de Vlaamse gemeenschap kiest voor de Insat van gnss-netwerken komt dat echter meteen in beeld.” Bas Verbeek van Magellan: “We zien dat in België de GIS-ontwikkeling voor een groot deel afkomstig is uit de landmeetkundige hoek. Wij Nederlanders zien dat als een totaal andere tak van sport. Bij ons wordt de markt bepaald door GIS-specialisten en opereren landmeetkunde en GIS onafhankelijk van elkaar, ook al zijn er raakvlakken en overeenkomsten.” In België is de overheid een grote speler. Denk hierbij aan de RTK-netwerken die volledig in handen zijn van de overheid. In België is liberaliseren nog niet aan de orde, en dat betekent onder andere een gratis landsdekkend RTK-netwerk. Verbeek: “Kijk ook eens op de NGIsite waar een hele mooie applicatie beschikbaar is voor het vinden van grondslagpunten. Daar kunnen we in Nederland een voorbeeld aan nemen.” Remco Takken ([email protected]) is hoofdredacteur van GIS-Magazine. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op www.pythagoras.net. Januari/Februari 2007-1

53

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:05

Pagina 54

Evenement

VNG Gemeentebeurs zoekt actualiteit in de breedte

Van veiligheidsschoen tot vir tuele sta Door: Remco Takken

De VNG Gemeentebeurs combineert een aantal vakbeurzen voor de gemeenteambtenaar met één grote, breed opgezette beursvloer. De actualiteiten volgens de Vereniging van Nederlandse Gemeenten: onzinnige regelgeving, de elektronische overheid met daarin BAG, WKpB en DURP, kinderopvangbeleid en de invoering van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO).

Dankzij het drukke lezingenprogramma zijn er nauwelijks pieken of dalen in de bezoekersstromen.

I

n eerste instantie roept de beursvloer van de VNG Gemeentebeurs de vraag op voor wie deze tweedaagse beurs is bedoeld, op 6 en 7 december 2006 in de Utrechtse Jaarbeurs. Aanbieders van veiligheidsschoenen, deurmatten, gekoeld water en legionellapreventie met UV-C licht vechten om de aandacht. De workshops en lezingen handelen merendeels over de WMO, de Wet Maatschappelijke Ondersteuning, maar ook de invoering van de BAG, Wkpb en DURP komen aan bod. Bas Kerkhof, vanuit VNG betrokken bij de organisatie, zegt: “met deze brede formule trekken we verschillende soorten bezoekers. Sommigen komen vooral af op de voor hen interessante lezingen en workshops. De beurs bezoeken ze dan in de pauzes, om bestaande contacten te hernieuwen of naar nieuwtjes te snuffelen. Ook valt te denken aan een heel ander soort bezoeker: de inkoper, die de eenduidige opdracht heeft om voor een of meerdere gemeentes een aantal zaken zo efficiënt en voordelig mogelijk aan te schaffen. 54


Deze persoon zal het zijn opgevallen dat er een speciale WMO-route is uitgezet, maar van de workshops zal hij of zij niet veel meekrijgen.” BAG, Wkpb en basisregistraties De geosector ontbreekt niet. Tijdens de tweede beursdag zijn er onder de vlag ‘Gemeente & ICT’ lezingen over geoen vastgoedinformatie, terwijl de eerste dag sessies kent die het organiseren van bouwvergunningen en de integratie van Milieu en Ruimtelijke Ordening betreffen. Een paar korte impressies die konden worden opgetekend: Nils Borgesius (VNG): “het is onontkoombaar dat gemeenten gaan samenwerken. UItvoering van voorligggende programma’s en de invoering van BAG en Wkpb zullen leiden tot aanzienlijke kwaliteitsverbeteringen van gegevens.” Ad van der Meer van de gemeente Amsterdam zegt: “de TOP10Vector zal waarschijnlijk een basisregistratie zijn geworden omdat het een Kadaster-product is geworden. Maar omdat het in-

formatie biedt op een te sterk geaggregeerd niveau is het product niet geschikt voor gemeentelijk beheer.” Dat de kadastrale kaart een authentieke registratie is geworden is volgens Van der Meer een ‘authentieke spagaat’, want je zult voor de werkelijke juridische betekenis van de afgebeelde grenzen terugmoeten naar het oorspronkelijke veldwerk. Dat is de wettelijke basis van de rechtzekerheid, en derhalve de authentieke registratie onder de authentieke registratie. Aardig was het om te zien hoe de gemeente Amsterdam de in haar grachten liggende wiebelende woonboten inmiddels ook geometrisch correct in de basiskaart weergeeft. Op de beursvloer Prominent aanwezig op de beursvloer is Aerodata Survey Geosystems. Contractueel is het Aerodata verboden om munt te slaan uit de deal die dit jaar resulteerde in de enorme verbetering van de luchtfoto’s op Google Earth in Nederland. Ook zonder steun in de rug van Google Earth trekt de hoekstand van de fotogrammetristen veel belangstelling. Falkplan Andes presenteert het verkeerbeheersysteem LTC, en Cebra geeft demonstraties van virtuele steden zoals we die kennen van de gemeenten Helmond en Apeldoorn. GeoCensus en NEO brengen de mutatiesignalering met lucht- of satellietfoto’s tot leven, terwijl het Centrum voor Ondergronds Bouwen (COB) en Nirov de laatste nieuwtjes aan de man brengen. Mini-helicopter van OrbitGIS Het aardigste beursnieuwtje uit de geowereld is ongetwijfeld de minihelikopter van de Belgische GIS-leverancier OrbitGIS. Met een digitale consumentencamera onder de buik van het vierpropellerige toestel is een verbazend hoge resolutie te bereiken. Peter Bonne van OrbitGIS, zegt: “De hoge resolutie heeft natuurlijk veel te maken met de geringe hoogte van dit kleine geruisloze object. Je kunt denken aan hoogtes van tien, vijftien meter. Het is finan-

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:05

Pagina 55

ele stad

De Microdrone UAV is een helikoptertje met camera van de Belgische GIS-leverancier OrbitGIS.

cieel heel interessant om de helikopter in te zetten, zeker als je bedenkt wat het kost om een echte helikopter in te zetten.” Het toestelletje wordt vanaf de grond gestuurd, en middels een GPS wordt de gewenste positie vastgehouden. De stabiliteit van dit ultralichte apparaat wordt gewaarborgd door de vier propellers. De beelden worden inclusief coördinaten ‘op de grond’ opgeslagen op de harde schijf van een laptop of op een geheugenkaart. Denkbare toepassingen liggen in de sfeer van het vastleggen van gebeurtenissen bij evenementen of demonstraties, of bij inspecties van hoge gebouwen. De relatief lage aankoopprijs van rond de 25.000 Euro brengt het apparaat bovendien binnen bereik van (freelance) journalisten die rampen en ongelukken van dichtbij willen fotograferen of filmen. Doelstellingen binnen In de vooravond van de release van de nieuwe versie van MapInfo Professional is GIS-leverancier MapInfo druk bezig vaste en nieuwe klanten te informeren. Accountmanager Jeroen Wijgerse is in de loop van de ochtend van de eerste dag al dik tevreden over deze tweede editie van de VNG beurs: “het loopt lekker door hier. Al na een

paar uur kan ik zeggen dat ik mijn doelstellingen binnen heb. Op basis van de bezoekerscijfers van vorig jaar, tussen de drie en drieëneenhalfduizend bezoekers, hebben we besloten zelf uitnodigingen te versturen en niet stilletjes af te wachten of er wellicht mensen bij onze stand zouden komen. Dat heeft voor ons goed gewerkt.” Dankzij het drukke lezingenprogramma zijn er nauwelijks pieken of dalen in de bezoekersstromen. Met de grote aandacht voor Zorg en Onderwijs tijdens editie 2006 blijft echter toch de indruk bestaan dat niche-markten als de geosector hier niet helemaal op hun plek zijn. Bas Kerkhof: “wij zijn geen Overheid & ICT, maar we bieden wel veel meer dan ICT alleen.”

Remco Takken ([email protected]) is hoofdredacteur van GIS-Magazine, met dank aan Roelof Keppel. Meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen is te vinden op www.vnggemeentebeurs.nl.

Wat hebben Smallworld ESRI en Oracle Gemeenschappelijk?

De Geo-consultants van Realworld

Realworld OO Systems Venusstraat 17 4105 JH Culemborg 0345 614406 www.realworldwide.com

Geografische systemen

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:05

Pagina 56

A G E N DA De agenda bevat aankondigingen van workshops, seminars, themadagen en vergelijkbare GIS-gerelateerde activiteiten en natuurlijk ook relevante beurzen in Nederland en België. Deze agenda bevat in ieder geval de evenementen die worden gehouden in de periode tot het verschijnen van het volgende nummer. Beurzen, seminars en workshops kunnen per e-mail worden aangemeld bij Janneke Regterschot ([email protected]). Vermeld als onderwerp van uw mail ‘Agenda’.

Februari

Maart

Juni

06-08 februari Infra Relatiedagen Hardenberg internet: www.evenementenhal.nl

01-02 maart INTERGEO East 2007 Sofia (BG) Internet: www.intergeo-east.com

10-14 juni, BE Conference Europe London (U.K.) Internet: www.be.org

07-08 februari Aquaterra RAI Amsterdam Internet: www.aquaterraforum.com

08 maart GeoMedia Power Sessie Nuland Email: [email protected] Internet: www.intergraph.nl 13-14 maart Nationale Geo-Innovatie Dagen 2007 Rotterdam, Van Nelle Ontwerpfabriek Informatie: BlomBerg Instituut Tel: 073 - 684 25 25 E-mail: [email protected] Internet: www.geoinnovatiedagen.nl of www.rgi.nl

13-15 juni 5th International Symposium on Spatial Data Quality Enschede Informatie: Saskia Tempelman Tel: 053 - 487 43 33 E-mail: [email protected] Internet: www.itc.nl/ISSDQ2007

07-09 februari Bouw en ICT Beurs Utrecht, Jaarbeurs Internet: www.bouwenict.nl 08 februari CityGIS Brandweerdag Deventer Internet: www.esrinl.com 13 februari ‘Kabels en Leidingen’ Rotterdam Tel: 040 - 297 49 80 Fax: 040 - 29749 24 Internet: www.sbo.nl/kabels-leidingen.htm 13-16 februari ESRI BeLux User Conference 2007 Wemmel (B) Internet: www.esribelux.com

21 maart Dag van de Openbare Ruimte Edegem (B), Congrescentrum Ter Elst Internet: www.dagvandeopenbareruimte.be 29 maart Intergraph GeoForum Hoofddorp Email: [email protected] Internet: www.intergraph.nl

April 13 februari Werkconferentie 'Geo-data van verstrekking naar toegang' Den Haag tel: 06-10911636 fax: 084-7134976 Internet: www.geo-bedrijven.nl 15 februari Intergraph Fotogrammetrie Seminar Hoofddorp Internet: www.intergraph.nl 15 februari Experience the Possibilities-A Preview of Autodesk's New 2008 Products Line-Up Londen, UK Tel: +44 (0) 1252 727 313 Fax: + 44 (0) 1252 727 314 E-mail: [email protected] Internet: www.whiteoaks.co.uk

56


5 april GIS Tech 2007 Rotterdam, WTC Internet: www.esrinl.com 24-26 april Overheid & ICT Utrecht, Jaarbeurs Internet: www.vnuexhibitions.com

18-22 juni ESRI User Conference San Diego (U.S.A.) Internet: www.esri.com 20 juni GeoSpatial Open Golftoernooi Hoofddorp Email: [email protected] Internet: www.geospatialopen.nl

Augustus 19-23 augustus EUGEO 2007 Amsterdam Tel: 030 - 253 14 05/ 40 56 E-mail: [email protected] Internet: www.eugeo2007.org

September 19-20 september, 14e GIS Conferentie Rotterdam Internet: www.esrinl.com

29 april-03 mei BE Conference 2007 Los Angeles, CA, Los Angeles Convention Center, U.S.A. Tel: +1 610 458 62 61 or +1 800 949 0498 E-mail: [email protected] Internet: www.be.org

Mei 21-24 mei Intergraph User Conference Nashville, Tennessee, U.S.A. Informatie: Intergraph Inc Internet: www.intergraph.com

Ga voor de meest actuele informatie naar de agenda op www.gismagazine.nl

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:05

Pagina 57

Hardware

HP-Specifieke onderdelen dankzij samenwerkingen

HP Designjet Z Photo Printer Series Z2100 en Z3100 Door de redactie

De HP Designjet Z2100 en Z3100 Series Photo Printers zijn de laatste toevoegingen aan het grootformaatgamma van hardwareproducent HP. De 24-inch toestellen zijn de eerste grootformaat printers die gebruikmaken van HP's Scalable Printing Technology, waarin pigment-inkttechnieken zijn toegepast. Adobe Lightroom start de kleurenmanagement-tools rechtstreeks vanuit de applicatie.

Zowel de HP Designjet Z2100 en de HP Designjet Z3100 zijn als 24- en 44-inch model verkrijgbaar.

D

e HP Designjet Z Series beschikt over een ingebouwde spectrofotometer, die gebruikmaakt van de i1 Colour Technology van X-Rite. Dit bedrijf is gespecialiseerd in het ontwikkelen van technologie voor het beheren van kleren in uiteenlopende applicaties. De spectrofotometer van de Z Series is direct gemonteerd op de printkop en bevat de benodigde optische componenten en elektronica. Hierdoor is het mogelijk om een exacte kleurenmatching te bewerkstelligen gedurende het hele printproces. Een aantal merken binnen grafische industrie, waaronder Adobe, Colourbyte, EFI, GMG en X-Rite, hebben in nauwe samenwerking met HP specifieke oplossingen ontwikkeld voor de HP Designjet Z Series. Deze oplossingen voorzien in de behoeften van de verschillende marktsegmenten. Tot de HP Z Series Photo Printer Colour Management partnertools behoort, naast de spectrofotometer, HP's Advanced Profiling Solution. Deze software is ontwikkeld in samenwerking met X-Rite en biedt additionele

opties voor profilering en kleurkalibratie. Deze oplossing is geïntegreerd in de ingebouwde HP spectrofotometer. Het bestaat uit een kalibratieapparaat voor beeldschermen en een profileringstoepassing waarmee de instellingen ook handmatig kunnen worden aangepast. Plug-in Adobe De Z Series beschikt over EDi's RIP Designer Edition 5.1, die is ontwikkeld met HP-specifieke variabelen. Dit programma biedt uiteenlopende mogelijkheden voor het afdrukken van foto's. De Imageprint v.6 photo RIP van Colourbyte en ColourProof v.4 prepress RIP van GMG is ook ontwikkeld met HP-specifieke variabelen. Colourproof v.4 maakt rechtstreeks gebruik van de ingebouwde spectrofotometer voor printcontroles. De HP ProPrint Plug-in en de 'Calibrate Printer'-knop in Adobe Lightroom zijn ontwikkeld in samenwerking met Adobe. De gratis plug-in voor Adobe Photoshop zorgt ervoor dat de kleuren natuurgetrouw worden geprint. De 'Calibrate Printer'-knop in

Inktsystemen De HP Designjet Z2100 maakt gebruik van een 8-kleuren HP Vivera pigmentinkt-systeem, met zowel matzwarte als fotozwarte inkt. De HP Designjet Z3100 maakt gebruik van een 12-kleuren inkt HP Vivera pigmentinkt-systeem, waaronder de HP 70 Gloss Enhancer en HP QuadBlack Inks, voor zwart-wit-afdrukken en neutrale grijstinten bij verschillende lichtomstandigheden. Hiermee kunnen ook kleurschakeringen, uniforme glanseffecten en diep-zwart worden gecreëerd. HP heeft een strategische alliantie aangekondigd met Hahnemühle FineArt, producent van tekenpapier. In samenwerking met HP heeft dit bedrijf drie verschillende soorten Fine Art papier ontwikkeld: HP Hahnemühle Smooth Fine Art Paper, HP Hahnemühle Textured Fine Art Paper en Hp Hahnemühle Watercolour Paper. Daarnaast is Hahnemühle's complete collectie aan digitale printmedia compatibel met de HP Designjet Z2100/3100. Gebruikers van de HP Designjet Z Series hebben de keuze uit verschillende diensten en ondersteuningsopties van HP. Het HP Colour Center tool biedt stap-voor-stap instructies in kleurenmanagement, terwijl HP Colour Expert Service het centrale contactpunt is voor live ondersteuning.

Voor meer informatie surft u naar:

www.hahnemühle.com en www.hp.nl Januari/Februari 2007-1

57

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:05

Pagina 58

Hardware

Nieuwe dimensie in presenteren van GIS-data

Contex 3D-printen zal precisie en eff Door: Jesper Erlandsen

Het maken van een 3D-model of een prototype was altijd een tijdrovende klus met veel kansen op menselijke fouten. Een grote topografische 3D-kaart met hoogteverschillen op schaal en een perfect gepositioneerde kleurenfoto eroverheen plus relevante GIS-data kostte al gauw drie dagen werk. De 3D-printtechnologie van Contex bespoedigt het maken van een prototype.

Hoe 3D-printen werkt Wat is 3D-printen en hoe werkt het? Driedimensionaal printen, ook 3DP genoemd, is een manier om snel een prototype te maken, het maakt een model op basis van Computer Aided Design-data (CAD). Een aangepast inktjetprintersysteem hecht lagen van een fijn poeder met een lijm op waterbasis die van de printkop komt volgens de dwarsdoorsneden die een CAD-file definieert. Beurtelings scheidt het apparaat vloeistoffen af met afzonderlijke sproeikoppen die gestuurd worden om kleine druppels te spuiten om een laag van het model te vormen. Als een laag is gevormd zorgt een frees voor een uniforme dikte voordat de volgende laag wordt toegevoegd. Deze snelle technologie voor het maken van een prototype maakt het voor ontwerpers en GIS-professionals mogelijk een model van objecten te maken zoals gebouwen en landschappen. Er zijn veel toepassingsmogelijkheden voor 3D-modellen. Je kunt den58


ken aan concepten, presentatiemodellen, functionele testen, marktonderzoek naar stijl of kleur. Het creëren

van 3D-modellen of ontwerpen kan toegepast worden om de strekking van een project te demonstreren en om eventueel bij een klant achter te laten. Voor het maken van driedimensionale GIS-output met gebruikmaking van een Contex 3D-printer zijn een paar basisstappen nodig: het selecteren van het detailniveau en gebied dat je wilt modelleren en bepalen van de grootte en de schaal. Kiezen hoe het model getoond gaat worden. Exporteren van een VRML/PLY-file voor het 3Dprinten van GIS-software. Genereren van kleuren en afbeeldingstextuur voor de bedekking van het model. Printen van het model van de VRMLfile op de 3D-printer. 3D-printen en GIS-markt Hoewel het nog relatief nieuw is in de GIS-omgeving, biedt 3D-printen een oneindig aantal mogelijkheden voor cartografie, landmeetkunde en gerelateerde onderwerpen. Het Wohlers Report (2005) benoemt GIS als een niet-traditionele markt, net als architectuur en geneeskunde. Met het verschijnen van kleuren 3D-

GIS Applicatie

Omschrijving

Operationele planning

- Inzetten van 3D terrein- of stadsmodellen voor werk in het veld. - Zichtlijnen. - Analyseren rooklpuimen. - Goedkoopste route.

Communicatie en beoordeling

-Testmodellen voor het publiek. -Kleurenmodellen om klanten te laten zien. -Maakt complexe informatie begrijpelijk.

Cartografisch model

-Genereert driedimensionale topografische modellen op basis van 2D GIS data. -Creëert afvloeiingsdiagrammen. -Creëert stedenbouwkundige modellen. -Maakt kartering ten behoeve van analyseren een voudiger. -Modellen voor onderwijs of museum. -Mogelijk om 3D-visualisaties te maken.

Voorbeelden van mogelijkheden met GIS 3D-printen.

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:05

Pagina 59

Hardware

en effectiviteit verbeteren De Contex printers hebben dezelfde features als 3D-printers die verkocht worden door Z Corporation, een dochtermaatschappij van Contex. De Contex DesignMate Cx 3Dprinter is een kleurenprinter die een hoge definitie 3D-modellen produceert (600 x 540 dpi). De Contex DesignMate Mx met een resolutie van 300 x 450 dpi maakt modellen direct op basis van digitale data. Het maakt het voor gebruikers mogelijk om modellen en functionele testonderdelen te vervaardigen en is in feite een eenvoudige manier om prototypes te maken voor kantooromgeving en onderwijs, om een paar doelgroepen te noemen. Contex 3D-printers zijn gebaseerd op bewezen technologie die oorspronkelijk is ontwikkeld bij het Massachusetts Institute of Technology en verder bij Contex’s dochtermaatschappij Z Corporation. De technologie wordt verkocht onder de merknamen Z Corporation en Vidar, langs verschillende kanalen. De Context 3D printers zijn wereldwijd bij dealers te verkrijgen.

printtechnologie zoals de DesignMate Cx van Contex, opent zich de deur naar deze niet-traditionele markten. Het wordt zelfs verwacht dat GIS een belangrijke groeimarkt wordt voor 3Dprinters. Bijna alle GIS-software die CAD-data kan produceren, kan ook een file aanmaken om de 3D-printer aan te sturen. Met Contex 3D-printers kunnen GISgebruikers topografie reproduceren, steden of wijken en dat snel en met weinig geometrische beperkingen. Engineers kunnen een fysieke representatie maken van hun ontwerp en dit effectief communiceren met hun afnemers, partners en leveranciers. Het vermogen om 3D-printen te ge-

De Contex Designmate Cx 3D printer.

bruiken voor GIS-applicaties verandert de manier waarop GIS-data gecommuniceerd kunnen worden. Het opent een wereld van mogelijkheden waaronder het vermogen GIS-data zichtbaar te maken en bespreekbaar met cliënten, collega’s en publiek met driedimensionale voorbeelden. Met deze technologie kunnen GIS-gebruikers exacte modellen maken zonder hoge kosten en vertragingen, gebruik makend van 2Dtekeningen en GIS-data. Contex afbeeldingsproducten In 2005 heeft Contex twee 3D-printers op de martkt gezet die door een selecte groep dealers worden aangeboden: de Contex DesignMate Cx en de

DesignMate Mx. Het ligt in de planning om de distributie uit te breiden. Het verschil tussen de 3D-printers van Contex ten opzichte van andere leveranciers is met name dat Contex alleen kleurenprinters heeft en dat deze zijn voorzien van features zoals high-definition printresoluties. Ook beweert Contex vijf- tot tienmaal sneller te te kunnen printen, de kosten per print zijn lager, en de modellen meer gedetailleerd met dunne en kleine onderdelen. Gebruikers kunnen de kleuren beïnvloeden en zo onderdelen op een model benadrukken. Meer gebruikers in een groeiende groep van bedrijven zoeken naar manieren om hun producten sneller op de markt te krijgen. Volgens Contex zal de vraag naar snel en exact vervaardigen van 3D prototypes of modellen blijven groeien. Met Contex 3Dprinters kan dat in uren in plaats van dagen en in eigen bedrijf.

Jesper Erlandsen ([email protected]) is Marketing Manager bij Contex. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken producten surft u naar www.contex.com. Januari/Februari 2007-1

59

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:05

Pagina 60

Website

Voorbeschouwingen, actueel nieuws en artikelenarchief

Meer lezers op www.gismagazine .nl Door: Remco Takken

GIS-Magazine publiceert dagelijks al haar korte nieuws op de website www.gismagazine.nl. Daarnaast is er de actualiteitenrubriek ‘van de redactietafel’ en het online artikelenarchief. Iedere dag zijn er meer dan 150 unieke bezoekers op de site te vinden. Maandelijks overtreft het aantal bezoekers de oplage van het gedrukte tijdschrift.

D

e belangstelling voor www.gismagazine.nl, de internetversie van GIS-Magazine, is in 2006 gestaag gestegen. Begin 2007 kunnen we zelfs concluderen dat het aantal digitale lezers hoger ligt dan de oplage van het gedrukte tijdschrift (tussen de vijf- en zesduizend). Gerekend vanaf het vierde kwartaal van 2006 heeft de GIS-Magazine-site maandelijks al meer dan 8.000 unieke bezoekers die gemiddeld zo’n 4,5 artikel per keer lezen. GIS-Magazine publiceert dagelijks al haar korte nieuws op de site, naast de actualiteitenrubriek ‘van de redactietafel’ en het online artikelenarchief. Dagelijks zijn er iedere dag meer dan 150 unieke bezoekers op de site te vinden.

60


24 uur surfen De statistieken van WebLogExpert laten zien dat vooral tijdens kantooruren veel op de site wordt gesurfd: op maandag t/m vrijdag tussen acht en vijf met een dipje in de vrijdagmiddag. Opvallend is het feit dat de site nooit stil ligt: 24 uur de klok rond zijn er ‘diehards’ die de website weten te vinden. Zij zorgen er voor dat de site geen moment onaangeklikt in het luchtledige hangt. Deze groep fanatiekelingen is ongeveer half zo groot als het aantal ‘kantoorlezers’. Nieuws en vacatures De website van GIS-Magazine biedt een aantal extra’s boven het reguliere gedrukte tijdschrift. De laatste nieuwtjes en evenementaankondigingen uit de geosector staan dagelijks op de site. Ook is er, via de link naar gisjobs.nl een keur aan actuele vacatures

te vinden. Met de interne zoekmachine op de homepage is het mogelijk om oude artikelen uit GIS-Magazine terug te vinden. Na het aanvragen van een wachtwoord kunnen abonnees pdf-versies van complete nummers downloaden en ook losse artikelen zijn on-line te raadplegen. Voorpublicaties De rubriek ‘Van de redactietafel’ bevat voorpublicaties van interviews en evenementverslagen. Ook is er een handige rubriek die verwijst naar de themanummers van GIS-Magazine. Zo heeft het volgende gedrukte nummer als speciale focus ‘Cultureel Erfgoed en archeologie’. Op de website zijn alle reeds verschenen artikelen over dit onderwerp bij elkaar gezet. Voor meer informatie surft u naar:

www.gismagazine.nl

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:05

Pagina 61

Kort nieuws

‘Virtueel Centrumwaard’ op gemeentelijke website

Vanaf donderdag 18 januari 2007 is de virtuele gemeentelijke visie Centrumwaard op de website van Heerhugowaard te bekijken. Het bekijken van ‘Virtueel Centrumwaard’ via de website geeft de bezoeker het gevoel dat hij of zij zelf in de omgeving rondloopt. Deze virtuele wereld toont de mogelijkheden hoe Centrumwaard er in de toekomst uit zou kunnen zien. Het geeft een idee

van bouwhoogtes en mogelijkheden voor het gebied, zoals een looproute, een horecapleintje, parkeerplaatsen en aangelegd groen. Het is de bedoeling dat nieuwe bouwplannen in ‘Virtueel Centrumwaard’ worden ingepast, zodat er een herkenbaar eindbeeld ontstaat. De virtuele visie is voor iedereen met een breedbandinternetaansluiting via de kabel of ADSL te bezoeken. Vooralsnog wordt ‘Virtueel Centrumwaard’ voor een periode van een halfjaar als proef gedraaid. Als dit communicatiemiddel succesvol blijkt te zijn, wordt het definitief ingezet voor dit project en wellicht ook toegepast bij andere projecten. www.virtueelheerhugowaard.nl/ centrumwaard

Kabel- en leidingbeheerdersplatform opgericht De kabel- en leidingbeheerders van openbare netten in Nederland hebben een gezamenlijk platform opgericht: het Platform Netbeheerders. Het platform gaat informatie uitwisselen en zonodig gezamenlijke standpunten formuleren over onderwerpen als het voorkomen van graafschade aan, efficiënte registratie van en informatie-uitwisseling over hun netten. Het platform is ook aanspreekpunt voor overheidsinstanties en ketenpartners als het gaat om ondergrondse infrastructuur. De organisaties die participeren in het Platform

Netbeheerders zijn: EnergieNed, Federatie van Energiebedrijven in Nederland; Groep Graafrechten, een samenwerkingsverband van alternatieve telecomoperators; KPN, telecomoperator; Vecai, de branche-organisatie van Nederlandse kabelbedrijven; VELIN, de vereniging van leidingeigenaren in Nederland; VEWIN, de vereniging van waterbedrijven in Nederland. Het secretariaat van het Platform Netbeheerders wordt gevoerd door EnergieNed. www.GeoCensus.nl

Douwe Blanksma COO/ Directeur Operations bij Tensing Geo-Informatie

Douwe Blanksma (50) is per 15 maart 2007 benoemd tot COO/Directeur Operations bij Tensing BV. Blanksma heeft in 1990 samen met Pim Groot ISIS Benelux BV opgericht. ISIS is gestart als Geo ICT-bedrijf en is in veertien jaar tijd uitgegroeid tot een vooraanstaande speler in de locale overheidmarkt met oplossingen voor gemeentelijke processen waarin CAD en GIS-platformen een belangrijke component zijn. In 2004 is ISIS overgenomen door Bentley Systems Inc. Blanksma is na de intergratie van ISIS in de Bentley-organisatie verantwoordelijk gebleven voor de Benelux-markt en heeft in 2005 leiding gegeven aan de Franse vestiging van Bentley. Het laatste jaar was hij verantwoordelijk voor de Internationale Operations van de Bentley Geospatial-divisie. www.tensing.com

Resultaten van “Kwaliteitsimpuls Adressen” beschikbaar In de tweede helft van 2006 heeft DataLand in samenwerking met het Kadaster het project ‘Kwaliteitsimpuls Adressen’ uitgevoerd. Doel van het project is een kwaliteitsimpuls te geven aan de kwaliteit en toegankelijkheid van de gemeentelijke adressen. In totaal zijn 5,4 miljoen adressen van 225 gemeenten onderzocht door een verschilanalyse uit te voeren tussen de gemeentelijke adressen die bij DataLand aanwezig

zijn en de gemeentelijke adressen die het Kadaster via TNT Post ontvangt. Dit heeft voor elke gemeente een terugrapportage opgeleverd bestaande uit een individuele benchmark en verschillijsten met de geconstateerde verschillen. Vervolgens worden de gemeenten, als bronhouders van de adressen, aangespoord de verschillen die zijn aangetroffen te verbeteren. Zo draagt DataLand bij aan dekwaliteitsverbetering van de

gemeentelijke adressen en worden de gemeenten gestimuleerd en ondersteund bij de inrichting van de basisregistraties. In oktober 2006 zijn de resultaten van de analyses aan de deelnemende gemeenten teruggerapporteerd. De landelijke cijfers zijn gepubliceerd in het rapport Kwaliteitsimpuls Adressen. www.dataland.nl


61

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:05

Pagina 62

Kort nieuws

Planningsbeslissingen integreren met ritplanning De TMS-oplossing TMWSuite (in Europa gedistribueerd door SWAC International) heeft nu een integratie met het ritplanningssysteem ptv intertour van PTV-Ordis. Beide bedrijven hebben jaren lange ervaring op het gebied van transportplanning- systemen. Met de integratie van ptv intertour worden er stappen gezet voor het optimaliseren van het real-time planningsproces. De kern van deze oplossing is planning en dispatch, waarbij de nadruk wordt gelegd op real-time en exacte zichtbaarheid van een planningsbeslissing. Het is een tool voor een planner om de juiste planningsbeslissing te maken.

De integratie is gebruiksvriendelijk opgemaakt en kan volledig worden aangestuurd door de planner. De planner kan vanuit zijn overzicht selecteren welke orders er moeten worden doorgesluisd naar het optimalisatietool. Door een simpele muisklik worden de nodige gegevens doorgestuurd naar ptv intertour, die de planning van ritten berekent en optimaliseert. Nadat de planning gereed is, ziet de planner de samengestelde ritten verschijnen in de TMWSuite dispatch worksheet. Alle

Provinciaal initiatief ICT-Onderweg

ArcGIS Server 9.2 krijgt OGC Compliance certificering

Testrijders aangesloten op het mobiele telefonienetwerk van KPN gaan dit voorjaar in de provincie Utrecht deelnemen aan een proef waarmee nieuwe verkeersgegevens worden verzameld en verstrekt aan automobilisten. De bestuurder krijgt op deze manier snel actuele reisinformatie, inclusief een op maat gesneden persoonlijk advies over beschikbare routes tussen Utrecht en Amersfoort. Een proef met circa 500 auto’s, die op deze manier gebruik maken van deze nieuwe technologie, gaat in februari 2007 van start langs de rijksweg A28 en de provinciale weg N237. De keuze is op dit traject gevallen, omdat de provinciale weg N237 parallel lopend aan de A28 in geval van files uitwijkmogelijkheden biedt. Provincie en Rijkswaterstaat willen zo het verkeer met inzet van nieuwe communicatie beter stroomlijnen. Provincie Utrecht en partners werken ook aan de opbouw van een gezamenlijke database met verkeersgegevens, het Utrechts Data Warehouse als voorportaal van het Nationaal Data Warehouse. Tenslotte wordt onder de vlag van ICT-Onderweg de samenwerking gezocht bij de aanpak van ongelukken. Weginspecteurs van zowel de provincie Utrecht als het rijk worden uitgerust met een mobiel werkstation, zodat zij voortdurend in contact staan met de Regionale Verkeersmanagement Centrale en snel ongevallen kunnen afhandelen. www.ict-onderweg.nl 62


ESRI heeft een aantal OGC Compliant-certificaten ontvangen voor de nieuwste versies van haar serverproducten. ArcGIS Server 9.2 is ondermeer gecertificeerd voor WMS en SFS for SQL. ArcIMS 9.2 is gecertificeerd voor WMS en WFS. Hiermee voldoet de software aan de OpenGIS implementatiespecificaties. ArcGIS Server 9.2 is een GIS-pakket dat via inter/intranet is te benaderen. Kaarten en globes zijn met ArcGIS Server 9.2 eenvoudig als webservi-

orders worden op deze manier in zeer korte tijd automatisch samengesteld. www.ptv-ordis.com

ces aan te bieden. De OGC Compliance-certificering houdt in dat webservices, gemaakt met behulp van ArcGIS Server 9.2, ook in andere systemen zijn weer te geven. Om aanspraak te maken op het Compliance-certificaat, moet een pakket van een commerciële GIS-leverancier voldoen aan tests die het OGC heeft opgesteld. Meer informatie daarover vindt u op www.opengis.org. www.esrinl.com

Gemeentelijk Platform Kabels en Leidingen zet lijnen voor de toekomst uit Het vorig jaar opgerichte Gemeentelijk Platform Kabels en Leidingen (GPKL) is een kennisnetwerk rond ondergrondse kabels en leidingen voor en door gemeenten. Het GPKL komt voort uit een informeel netwerk van gemeenteambtenaren, werkzaam op het gebied van kabels en leidingen. Het GPKL heeft twee doelen: de behartiging van gemeentelijke belangen voor de ondergrondse infrastructuur en het verzamelen van kennis en de uitwisseling daarvan tussen de leden en externe partijen. Het GPKL wil gemeentelijke belangen behartigen door goede contacten met alle betrokken partijen te onderhouden. Het platform is gesprekspartner namens gemeenten

voor de Ministeries van EZ en VROM, de telecomsector, KLIC en brancheverenigingen zoals EnergieNed, Bouwend Nederland, Stichting RIONED en andere partijen. Indien nodig onderneemt GPKL ook acties richting politiek en bestuur. Het platform werkt nauw samen met de VNG en het Centrum Ondergronds Bouwen. GPKL-leden stellen niet alleen vragen, maar geven ook antwoord op de vragen van andere leden. Ook worden er regionale platforms opgericht. Aspirant-leden krijgen het eerste half jaar gratis toegang tot de faciliteiten van het GPKL, zoals het forum op de website. www.gpkl.nl

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:05

Pagina 63

Kort nieuws

DHV ontsluit beheerpakketten Doesburg via internet De gemeente Doesburg kan als eerste Nederlandse gemeente haar beheerpakketten voor wegen rioleringsbeheer voortaan benaderen via een beveiligde internetverbinding met het DHV-hoofdkantoor in Amersfoort. Met het invoeren van ‘remote werken’, waarbij medewerkers van de gemeente Doesburg inloggen op een server van DHV, verzekert de gemeente zich van operationele en up-to-date zijnde beheerprogramma’s. Ook zijn eventuele softwareconflicten met andere pro-

gramma’s niet meer aan de orde. Voor de gemeente Doesburg is deze manier van werken dé oplossing om de continuïteit van de beheerprogramma’s te garanderen. Het volledig uitbesteden van het operationele beheer houdt in dat DHV de revisiegegevens verwerkt, inspecties uitvoert, beheer- en onderhoudsprogramma’s opstelt, de uitvoering voorbereidt en aanstuurt en de beheerprogramma’s host en up-to-date houdt. www.dhv.nl

Leidschendam-Voorburg kiest midoffice-oplossing met GIS van Bentley De gemeente LeidschendamVoorburg heeft gekozen voor een midoffice-oplossing van Bull, Circle Software, Seneca Web Development en Bentley Benelux. De opdracht werd gegund na een Europees aanbestedingstraject. De gezamenlijke oplossing biedt gemeenten de mogelijkheid hun dienstverlening digitaal via het internet te ontsluiten door de front- en backoffice-applicaties aan elkaar te koppelen en te integreren met Workflow en Document Management. Een van de projecten die wordt gerealiseerd, is ‘Melding Openbare Ruimte’. Hier kunnen burgers melding maken van bijvoorbeeld een loszittende stoeptegel of lantaarnpaal die niet werkt. Via het webformulier van Seneca Web Development kunnen burgers 24x7 melding maken van klachten of problemen in hun

wijk. Een dergelijke melding leidt tot een ‘zaak’, vastgelegd in het zakenmagazijn Verseon. Het geografisch informatiesysteem van Bentley maakt het voor de burger mogelijk via een digitale kaart in te zoomen op de locatie waar het probleem zich voordoet. De melding wordt door de eMaxx-oplossing van Bull ontvangen en doorgezet naar de diverse applicaties die voor afhandeling moeten zorgen. In het zakenmagazijn van Circle Software wordt de status van de zaak bijgehouden en worden signalen naar medewerkers gestuurd die in actie moeten komen. Burgers kunnen vervolgens via het internetloket zien wat de status is van de melding. www.leidschendam-voorburg.nl, www.bull.nl, www.circlesoftware.nl, www.seneca.nl, www.bentley.com, www.whizpr.nl

Jurgen ten Siethof nieuwe voorzitter Bedrijvenplatform Geo-Informatie

Na meer dan tien jaar voorzitter te zijn geweest van het BGI geeft initiatiefnemer Bert de Graaf op 1 januari 2007 het stokje door aan Jurgen ten Siethof. Ten Siethof werkt als Algemeen Manager Geo-Informatie bij Grontmij Nederland bv en is eindverantwoordelijk voor de business unit Geo-Informatie. Daarnaast is hij op dit moment interim-manager van de business unit Verkeer en Vervoer. Jurgen ten Siethof studeerde Geodesie in Delft en Bedrijfskunde (MBA) aan de Rotterdam School of Management. Namens het BGI heeft hij al diverse vertegenwoordigende functies ingevuld in onder meer de Adviesraad Gebruikers van Ruimte voor Geo-Informatie, de Klankbordgroep DURP, en de commissie Vastgoedinformatie van de ONRI. Het BGI-bestuur en alle leden bedanken Bert de Graaf voor al zijn inzet en enthousiasme voor het BGI. www.bgi.nl

GeoCensus opent vestiging in Deventer

Abuis

Ingenieursbureau GeoCensus heeft haar werkgebied uitgebreid en opent, naast de vestigingen in Soest en Boxtel, per 1 februari 2007 een vestiging in Deventer voor Noord- en Oost Nederland. Henk Ensink zal als adjunct-directeur van de vestiging GeoCensus Oost, commercieel en operationeel verantwoordelijk zijn voor deze vestiging. Ensink heeft hiervoor onder andere gewerkt als manager Marketing & Sales bij Facto. Sinds medio 2006 heeft hij zitting in het dagelijks bestuur van Geo-

In GISmagazine 7-2006 staat op pagina 27 een storende fout. Er staat dat ‘de gemeente Almere haar abonnement op de GBKN heeft opgezegd’. Dit is onjuist. Almere is een zelfregistrerende gemeente. De gemente maakt, evenals de overige vijf Flevolandse gemeenten, een eigen grootschalig topografisch basisbestand waaruit een GBKN wordt gegenereerd. De zes Flevolandse gemeenten hebben gezamenlijk één contract met de stichting GBKN voor het leveren van GBKN -gegevens.

Informatie Nederland (GIN) en is verantwoordelijk voor de communicatie. www.geocensus.nl

GBKN-Zuid is verhuisd Vanaf 11 december 2006 is GBKNZuid verhuisd naar het volgende adres: Stichting GBKN-Zuid, Schatbeurderlaan 15/ Postbus 7, 6000 AA WEERT telefoon: 0495-453515, fax: 0495-543355. www.gbkn.nl/html/gbknzuid


63

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:05

Pagina 64

Kort nieuws

Kennisinfrastructuur Cultuurhistorie verzorgt Web Mapping Service

Sprekers uit hele wereld op Aquaterra Het internationale evenement Aquaterra concentreert zich van 7 tot en met 9 februari in de RAI in Amsterdam op het risicobeheer en nieuwe mogelijkheden van de ontwikkeling van deltaen kustgebieden. Zijne Koninklijke hoogheid, de Prins van Oranje, verricht de opening. Internationale sprekers en bekende spelers in de branche maken de toehoorders deelgenoot van hun kennis en ervaring. Er zijn casestudies over het stedelijke dilemma in de Haarlemmermeerdelta, projectprocessen in een complexe beleidsomgeving zoals in Hamburg en Londen, en steden in kustgebieden zoals Sjanghai, Singapore en New Orleans. www.aquaterraforum.nl

De Kennisinfrastructuur Cultuurhistorie (KICH) verzorgt sinds vorig jaar een OpenGIS Web Mapping Service (WMS) waarmee de kaart van de stadsen dorpsgezichten dynamisch kan worden opgenomen in webkaarten en GIS-pakketten. De eerste webkaart die gebruik maakt van deze Web Mapping Service is ‘De Nieuwe Kaart van Nederland’. De stadsen dorpsgezichtenkaartlaag wordt nu in realtime bij KICH opgehaald en aan de webkaart toegevoegd.

Een van de voordelen van WMS: de beheerder van de webkaart wordt ontlast van het actueel houden van de informatie. De gebieden die in de stadsen dorpsgezichtenkaartlaag zijn opgenomen, zijn aangewezen als rijksbeschermd stads- of dorpsgezicht of zijn in procedure om aangewezen te worden. De Web Mapping Service maakt deel uit van de KICH-infrastructuur die door Alterra wordt verzorgd. www.kich.nl

2006 Luchtfoto’s beschikbaar voor heel Nederland Sinds 29 december 2006 zijn luchtfoto’s van heel Nederland beschikbaar gekomen via Eurosense en iDelft BV. De Digitale Kleuren Luchtfoto Nederland (DKLN) 2006 is een landsdekkend bestand van luchtfoto’s. Eerste klant is TU Eindhoven, met een foto van de campus. DKLN kent de volgende eigenschappen: het zijn recente opnamen (zomer 2006 en 2003) met een optimaal contrast. De resolutie is 0.5 meter per pixel, 40 cen-

64


Waterschapsproject in Google Earth Met behulp van locaties, vlakken, lijnen, tekst, plaatjes en video's in Google Earth kunt u zelf de projectvisualisatie ‘Vismigratie Zonder Grenzen’ verkennen. Hiermee heeft TerraDesk het voor het Waterschap Brabantse Delta mogelijk gemaakt om ruimtelijke informatie op een aantrekkelijke en intuïtieve manier voor geïnteresseerden aan te bieden. Het gaat om de aanleg van diverse stuwen en vispassages in het project Integrale Aanpak Stroomgebied de Mark (IASM). Belgische en Nederlandse projectpartners hebben een aantal maatregelen onderzocht en grotendeels ook uitgevoerd om natuurontwikkeling in en langs de rivieren (Boven)Mark en (Kleine) Aa of Weerijs grensoverschrijdend mogelijk te maken. Knelpunten voor vismigratie zijn opgelost door het aanleggen van visbekkentrappen. www.terradesk.nl/index.aspx?id=1912&

timeter per pixel komt binnenkort. De geo-referencering is volgens het Rijks Driehoek Stelsel. De foto’s zijn leverbaar in diverse formaten (JPG, TIFF, ECW, SID, GeoTIFF) en zijn te gebruiken in elk GIS of grafisch pakket. www.idelft.nl

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:05

Pagina 65

Kort nieuws

Laser-Scan heet vanaf nu 1Spatial Laser-Scan deelt mee dat het bedrijf vanaf nu 1Spatial zal heten. Met de naamsverandering wil het bedrijf haar voortdurende ontwikkeling in de markt voor ruimtelijke data benadrukken. Laser-Scan werd in 1969 opgericht en hield zich toen bezig met de fabricage van laserplotters, maar ging zich later

richten op het scannen van landkaarten om digitale databases te ontwerpen. Het bedrijf is met z’n tijd meegegaan en houdt zich nu bezig met spatial database-management. Hierbij ligt de nadruk vooral op de kwaliteitscontrole van ruimtelijke data. Een van de bekendste applicaties van 1Spatial is Radius Topology. De oplossingen van

GIS4ALL klaar voor Wkpb GIS4ALL heeft als eerste leverancier de Wkpb-conformiteitsverklaring verkregen. De GIS4ALL-applicaties zijn onafhankelijk van het type CAD/GIS, database of andere applicaties, waardoor ze direct inzetbaar en integreerbaar zijn met andere systemen. Met deze Wkpb-apllicaties kunnen ruimtelijke selecties rechtstreeks op de bron-

bestanden worden uitgevoerd. De focus van de applicaties ligt niet zozeer op het registereren van de beperkingen maar meer op het adequaat toepassen van perceelsmutaties op de Wkpb-registratie alsmede op het nakomen van de Wkpb-verplichtingen. www.gis4all.nl

Werkconferentie Geo-data, van verstrekking naar toegang Op dinsdagmiddag 13 februari 2007 vindt de tweede werkconferentie van het project ‘Geo-data, van verstrekking naar toegang’ plaats. Tijdens de werkconferentie worden de eerste resultaten van het project gepresenteerd. Aan bod komen onder meer: resultaten van het onderzoek naar de behoefte van de consument aan geo-informatie, uitgevoerd door SmartAgent Company, resultaten van de verkenningen naar organisatorische, financiële, juridische en technische belemmeringen voor een goede toegankelijkheid van geo-data. Verder is er een presentatie van de eerste versie van

een kwalitatief model voor het beschrijven van ‘value adding’-ontwikkelingen Op basis van deze resultaten worden oplossingsrichtingen bediscussieerd met beleidsmakers, bedrijven en onderzoeksinstellingen om uiteindelijk te komen tot concrete beleidsinitiatieven in de vorm van een beleidsagenda voor de overheid. Deze beleidsagenda zal in 2007 bij bestuurders onder de aandacht worden gebracht. De werkconferentie vindt plaats bij het Ministerie van VROM te Den Haag. www.geo-bedrijven.nl

1Spatial zijn ontwikkeld rond Oracletechnologie, inclusief Oracle Spatial. De oplossingen en service zijn gericht op de validatie, ordening en samenvoeging van geografisch-ruimtelijke data, met de nadruk op geautomatiseerd management en correctie van ruimtelijke data. www.1spatial.com

Landmeetkundig ingenieursbureau TerraMetrius breidt uit met survey E&S Engineering & Survey uit Joure gaat per 1 januari 2007 op in het landmeetkundige ingenieursbureau TerraMetrius. TerraMetrius is werkzaam in de gebieden geodesie, maatvoering, advisering en GIS en heeft vestigingen in Den Helder, Baarn, Joure en Schaijk. Met de samenvoeging is TerraMetrius, voorheen vooral actief op het land, nu ook specialist in metingen op het water. E&S Engineering & Survey heeft vooral naam gemaakt in de drie noordelijke provincies. Het bureau is gespecialiseerd in het nauwkeurig meten en in kaart brengen van waterspiegel, bodem en slibdikte. Daarnaast houdt E&S zich bezig met ontwerp en toetsing van 3D-vergunningsmodellen, bijvoorbeeld ten behoeve van zandwinlocaties. Met de samenvoeging komt het totaal aantal medewerkers van TerraMetrius op 14. TerraMetrius is onderdeel van de CensusGroup. www.terrametrius.nl www.censusgroup.nl


65

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:05

Pagina 66

Lezersservice

Wat is GIS-Magazine ?

GIS-Magazine op Internet

GIS-Magazine is een vaktijdschrift over geo-ICT met een praktische insteek. De wereld van de digitale kaart begint bij het inwinnen van ruimtelijke gegevens door een landmeter en eindigt bij ontsluiting via intra- of internet. GIS-Magazine verschijnt 8 maal per jaar in Nederland en België.

www.gismagazine.nl Voor informatie en aanvraag abonnementen: [email protected]

Gegevens onjuist? Waar gaat GIS-Magazine over? GIS-Magazine wil laten zien hoe geografische informatie zijn weg vindt naar de (eind-)gebruiker. Google Earth, (3-D) visualisatie, serious gaming en virtual reality, het zijn allemaal ontwikkelingen die impact hebben op het denken en doen van de geo-informaticus. Digitale terreinmodellen, mobiele toepassingen, Location Based Services en GPS-innovatie beïnvloeden doorlopend het werkproces. GIS (Geografische Informatie Systemen) is meer en meer onderdeel van een groter geheel. Overheidsinstanties, maar ook het bedrijfsleven doen in toenemende mate hun voordeel met kaartgebaseerde ICT-oplossingen.

Abonnementen 2007 Een abonnement op GIS-Magazine kunt u aanvragen middels de antwoordkaart in dit blad of via www.gismagazine.nl. Een jaarabonnement (8 nummers) op GIS-Magazine kost € 50,00 excl 6% BTW. Voor verzending buiten Nederland bedraagt de prijs € 65,00. Abonnementen worden automatisch verlengd. Opzeggingen, uitsluitend schriftelijk, dienen twee maanden voor het verstrijken van het abonnementsjaar in ons bezit te zijn.

Indien uw adres- of persoonsgegevens op de adresdrager van GIS-Magazine onjuist blijken te zijn, verzoeken wij u onderstaande mutatiekaart met gecorrigeerde gegevens in een gesloten enveloppe te retourneren aan: CMedia Productions B.V. Antwoordnummer 1036 8300 VB Emmeloord Uitgever:

Telefoon: Fax: Redactie: Advertentieexploitatie: Secretariaat/ Abonnementen:

In GIS-Magazine 2 - 2007 Cultuurhistorisch Erfgoed en Archeologie Of het nu gaat om het in kaart brengen van mergelgrotten of historische informatie die wordt ontsloten met webservices, altijd is er een ruimtelijke component als het gaat om cultuurhistorisch erfgoed en archeologie. GIS-Magazine duikt de geschiedenis in!

CityGIS Brandweerdag Tijdens de demonstratiedag ‘GIS voor de Brandweer’ op de kazerne van het korps Deventer worden verschillende presentaties en demonstraties gegeven, gericht op de dagelijkse praktijk van het uitrukken, branpreventie en mobiele inspectie.

Extra: Voorbeschouwing GISTech 2007

CMedia Productions B.V. Antwoordnummer 1036 8300 VB Emmeloord 0527 619 000 0527 620 989 [email protected] [email protected] [email protected]

Adverteerdersindex Autodesk/Prodesk

www.autodesk.nl

68

Geometius

www.geometius.nl

35

Grontmij

www.grontmij.nl

17

Leica

www.leica-geosystems.nl

26

LNR Globalcom

www.lnrglobalcom.nl

39

Magellan

www.magellannavigation.nl

43

Nedgraphics

www.nedgraphics.nl

65, 67

Oranjewoud

www.oranjewoud.nl

45

Realworld Systems

www.realworldwide.com

55

Tensing

www.tensing.nl

19

TerraMetrius

www.terrametrius.nl

25

Topcon

www.topcon.nl

40

Transfer Solutions

www.transfersolutions.com

Vidar

www.vidar.com

AGGN en ESRI Nederland organiseren samen de vierde GIS Tech, op 5 april in het World Trade Center te Rotterdam. Centraal staan de ontwikkelingen in de software voor de technische gebruiker. Workshops maken ook deel uit van deze dag. In GIS-Magazine een voorbeschouwing met aandacht voor ArcGIS Versie 9.2, een portret van de ArcGIS-gebruikersvereniging AGGN en ‘Power Users’ bij Rijkswaterstaat en TNO.

GIS-Magazine nr. 2 - 2007 verschijnt omstreeks 2 Maart 2007. 66


2 12

prod_GISM_01-2007

25-01-2007

10:05

Pagina 67

67

Naam advertentie

25-01-2007

10:05

Pagina 68

Autodesk, Autodesk Map, and Autodesk MapGuide are registered trademarks or trademarks of Autodesk, Inc., in the USA and/or other countries. All other brand names, product names, or trademarks belong to their respective holders. © 2007 Autodesk, Inc. All rights reserved.

prod_GISM_01-2007

Idee: De infrastructuur van een stad vanaf de ondergrond beheren.

Gerealiseerd: Voor het beheren van de onder- en bovengrondse infrastructurele objecten van een stad moeten organisaties ruimtelijke informatie van een hele stad creëren, beheren en delen. Autodesk heeft CAD- en GIS-gegevens samengevoegd en komt met volledige oplossingen zoals Autodesk Map® 3D, Autodesk MapGuide® Enterprise en Autodesk® Raster Design, die u helpen om zoveel mogelijk uit uw investeringen in gegevens, werknemers en actuele software te halen. Voor meer informatie gaat u naar www.autodesk.nl/map3D.

Autodesk Map 3D

Authorized Distributor

www.design-your-stuff.com de complete informatiebron voor Cad-gebruikers.

www.prodesk.biz

Feb jaargang 5

Recommend Documents