Families, Generations and War. Back on Track

B E R ICH T E N UI T HE T V E L D

cogiscope 0114



29

b e r i c h t e n u i t h e t v e ld Families, Generations and War. Historical, psychological and artistic view Eenmalig zijn honderd van de meest bijzondere voorwerpen uit 25 oorlogs- en verzetsmusea in Nederland samengebracht en te zien in de Kunsthal in Rotterdam. De tentoonstelling neemt de bezoeker mee naar de tijd van de Tweede Wereldoorlog en geeft aan deze oorlog voor jong en oud een betekenisvol gezicht. Achter elk voorwerp schuilt een gebeurtenis die persoonlijke herinneringen, emoties, huivering en ontroering opwekken. Zelfs de kleinste voorwerpen bevatten grote verhalen.

Het Nationaal Comité 4 en 5 mei heeft een viertal conferenties gepland rondom deze tentoonstelling. De conferentie Family, Generations and War (op 1 en 2 mei) is de laatste van deze serie. Samen met Stichting Centrum ’45 en Cogis organiseert het Nationaal Comité 4 en 5 mei deze internationale conferentie over de gevolgen van oorlog voor kinderen en gezinnen op korte en langere termijn. Het congres bestaat uit bijdragen (lezingen, workshops en theater) vanuit verschillende disciplines: geschiedenis, psychologie en psychiatrie, sociologie en kunst. Met het congres wordt integratie van multidisciplinaire inzichten beoogd.

Keynotes zijn Harvard professor Therese Betancour, (gespecialiseerd in de psychosociale gevolgen van oorlog voor kinderen en gezinnen), Yale professor Jay Winter (gespecialiseerd in de gevolgen van oorlog op de samenleving, geschiedenis en herinnering) en Anthony Beevor (geschiedkundige aan diverse universiteiten waaronder Cambridge en schrijver van het gezag wekkende werk: The Second World War). Daarnaast zal Haris Pasovic, kunstenaar en professor aan de Academy of Performing Arts, Sarajevo, zijn werk laten zien, waaronder de Sarajevo Red Line: een zeer indrukwekkend kunstwerk van 11.541 lege rode stoelen dat als een lint door Sarajevo loopt ter nagedachtenis aan de getroffenen van de oorlog in voormalig Joegoslavië. Verder worden diverse workshops gegeven voor GGZ-hulpverleners (accreditatie is aangevraagd) en vanuit historisch perspectief.

Speelgoed van Hugo Steenmeijer (1942-1947). Object in particulier bezit, via het Museon (foto Diederik Schiebergen).

Zie voor meer informatie en inschrijven www.cogis.nl/congressen

Back on Track Behandeling van reisfobie bij asielzoekers De praktijk leert dat een vluchteling met geestelijke gezondheidsklachten op grond van zijn traumatisering in het verleden de neiging heeft nieuwe, potentieel spanningsvolle situaties en drukke omgevingen met veel onbekende mensen te vermijden. Soms gebeurt dat vermijden ook op grond van cultuuroverwegingen of uit verlegenheid, maar in veel gevallen zijn de vermijdingsreacties gebaseerd op psychotraumatologie. Een van die vermijdingsreacties, de reisfobie, staat centraal in de publicatie Back on track. De reisfobie kan ertoe leiden dat de toch al aanzienlijke kans op isolatie van de vluchteling in het nieuwe land nog groter wordt. Het doel van Back on Track is de reisfobie inzichtelijk te maken en de getraumatiseerde vluchteling handvatten te geven om zijn reisproblemen te verminderen. Back on track bestaat uit een instructieboek, een werkboek en diverse films. De films en het werkboek

30



cogiscope

0114

B E R ICH T E N UI T HE T V E L D

b e r i c h t e n u i t h e t v e ld

Speciaal voor deze PTSS-patiënten is Narratieve Exposure Therapie (NET) ontwikkeld. Het doel van NET is de patiënt het overzicht over zijn gehele leven te geven en om de traumatiserende gebeurtenissen te integreren in het levensverhaal. Dit gebeurt op basis van drie pijlers: de chronologische levenslijn, de narratieve exposure en het getuigenisverslag. NET is inmiddels een bewezen effectieve behandelvorm. Dit eerste Nederlandse handboek over NET bevat een praktische handleiding over de behandelmethodiek, met veel voorbeelden en casuïstiek. Diverse gerenommeerde auteurs belichten NET vanuit hun eigen invalshoek: levensverhalen van de vrouwen van Srebrenica, zwijgen als coping bij seksueel trauma, biografie en hechting bij vroeg getraumatiseerde kinderen, getuigenistherapie, NET in Uganda, NET bij ouderen, KIDNET, NET en dissociatie en NET in een groepssetting.

Narratieve Exposure Therapie in theorie en praktijk

Ruud Jongedijk (red.), Levensverhalen en psychotrauma. Narratieve Exposure Therapie in theorie en praktijk. Amsterdam: Boom, 2014. ISBN 9789461056375; 382 pagina’s; € 37,50

Dit inspirerende boek is een aanrader voor traumatherapeuten en voor hen die geïnteresseerd zijn in levensverhalen bij getraumatiseerde mensen.

Ruud Jongedijk is psychiater en directeur Zorg & Innovatie bij Stichting Centrum ’45 en Arq Psychotrauma Expert Groep. Hij heeft NET als behandelmethode in Nederland geïntroduceerd en heeft NET-trainingen en supervisietrajecten opgezet.

Levensverhalen en psychotrauma

ISBN 978-9-4610563-7-5

Narratieve Exposure Therapie in theorie en praktijk www.boompsychologie.nl

9

789461

056375

>

S.064.008 Arq_cover_RuudJongedijk_11.indd 1

De Psychological First Aid guide (PFA), die War Trauma Foundation in samenwerking met World Health Organization en World Vision International in 2011 heeft ontwikkeld, voorziet duidelijk in een behoefte. Er is veel vraag naar vertalingen en trainingen in deze methode. Deze gids stelt humanitaire hulpverleners over de hele wereld in staat om eenvoudige maar essentiële psychosociale begeleiding te bieden aan mensen in acute nood. Ook besteedt de gids aandacht aan het ondersteunen van hulpverleners, die vaak moeten werken onder hoge druk.

Levensverhalen en psychotrauma

Narratieve Exposure Therapie in theorie en praktijk

Voor PTSS-patiënten zijn er succesvolle traumagerichte therapieën zoals CGT of EMDR. Deze behandelingen zijn niet altijd toereikend en kunnen ook te belastend zijn voor patiënten die in het verleden meerdere en complexe traumatiserende gebeurtenissen hebben meegemaakt.

getraumatiseerde kinderen, getuigenistherapie, NET in Uganda, NET bij ouderen, KIDNET, NET en dissociatie en NET in een groepssetting.

Ruud Jongedijk

Ruud Jongedijk

Ruud Jongedijk

Trainingsgids begeleiders Psychologische Eerste Hulp

Op verzoek van de WHO is er nu een Levensverhalen handleiding verschenen voor en psychotrauma begeleiders, de PFA Facilitator’s Manual. Hiermee kunnen lokale organisaties zelf hun medewerkers opleiden. Deze gids biedt onder andere simulaties, een rollenspel en andere oefeningen. www.wartrauma.nl

Levensverhalen en psychotrauma

kunnen als zelfhulp dienen voor de vluchteling maar kunnen ook onderdeel zijn van de lopende behandeling. De werk- en instructieboeken zijn zowel in het Nederlands als in het Engels verschenen en zijn gratis te downloaden via www.arq.org Back on track is samengesteld door Ronald Rijnders en Patricia Strijk

Voor PTSS-patiënten zijn er succesvolle traumagerichte therapieën zoals CGT of EMDR. Deze behandelingen zijn niet altijd toereikend en kunnen ook te belastend zijn voor patiënten die in het verleden meerdere en complexe traumatiserende gebeurtenissen hebben meegemaakt. Speciaal voor deze PTSS-patiënten is Narratieve Exposure Therapie (NET) ontwikkeld. Het doel van NET is de patiënt het overzicht over zijn gehele leven te geven en om de traumatiserende gebeurtenissen te integreren in het levensverhaal.

25-02-14 14:10

Dit gebeurt op basis van drie pijlers: de chronologische levenslijn, de narratieve exposure en het getuigenisverslag. NET is inmiddels een bewezen effectieve behandelvorm. Levensverhalen en psychotrauma is het eerste Nederlandse handboek over NET en bevat een praktische handleiding over de behandel­ methodiek, met veel voorbeelden en casuïstiek. Diverse gerenommeerde auteurs belichten NET vanuit hun eigen invalshoek: levens­ verhalen van de vrouwen van Srebrenica, zwijgen als coping bij seksueel trauma, biografie en hechting bij vroeg

Levensverhalen en psychotrauma maakt onderdeel uit van de Arq boeke­nreeks. Het boek is te bestellen via www.boompsychologie.nl



In s p i r e r e nd e p i o n i e r s

cogiscope 0114



31

In s p i r e r e nd e p i o n i e r s

Een bijzonder man

Robert Jay Lifton Voor de eerste bijdrage in deze serie over inspirerende personen in de wereld van schokkende gebeurtenissen en psychische trauma’s, is gekozen voor professor Robert Jay Lifton. Lifton was meer dan een halve eeuw een sleutelfiguur in het psychotraumaveld vanwege zijn bijdrage aan de bewustwording van de impact van schokkende gebeurtenissen. Daarnaast was hij een maatschappelijk zeer betrokken hulpverlener en onderzoeker. Hij schreef twintig boeken en kreeg talloze onderscheidingen. Zijn memoires hebben de toepasselijke titel Witness to an Extreme Century.1

Frank Hermans is socioloog en auteur van het boek Trauma en beschaving (2010).

Leven en werk Robert Jay Lifton is geboren in 1926 in Brooklyn, New York, uit joodse ouders en is nu bijna 88 jaar. Zijn grootouders waren uit Rusland naar de Verenigde Staten gevlucht. Kort na de Tweede Wereldoorlog werd hij psychiater en psychoanalyticus, woonde en werkte met zijn vrouw enkele jaren in Japan en diende als militair psychiater in de Koreaoorlog. Zijn verdere leven was hij verbonden aan de gerenommeerde universiteiten Columbia, Yale en Harvard. De meeste invloed verkreeg Lifton als initiatiefnemer van zogenaamde rap groepen – een combinatie van therapie en actiegroep – van veteranen uit de oorlog in Vietnam. Hier introduceerde hij de rol van zaakwaarnemer voor de slachtoffers. Hij getuigde voor de senaat en had zitting in de Task Force voor de DSM met Chaim Shatan, een collega uit New York. Samen zorgden zij voor de erkenning van PTSS in de DSM III in 1980. Hij was medeoprichter van de internationale vereniging van traumaexperts ISTSS in 1985 en van een artsenorganisatie tegen

verspreiding van kernwapens, die in 1985 de Nobelprijs voor de vrede kreeg. Een groot iemand staat nooit alleen. Hij of zij is de juiste persoon op de juiste plaats op het juiste tijdstip, maar ook iemand die deze kansrijke positie weet te benutten. Bij Lifton was dat niet anders. Hij was psychiater, juist in de overgang naar de opkomst van de psychotherapie buiten de muren van de kliniek. Hij was psychoanalyticus, juist in de periode van de opkomst van een progressieve beweging in haar gelederen met onder hen toonaangevende Amerikaanse psychiaters,

32

cogiscope

0114

In s p i r e r e nd e p i o n i e r s

In s p i r e r e nd e p i o n i e r s zoals Karl en Wil Menninger, Harry Stack Sullivan, Abraham Kardiner en Roy Grinker – de beide laatsten nog in analyse geweest bij Freud – en bekende sociale wetenschappers, zoals Margareth Mead en zijn goede vriend David Riesman.2 Hij diende als militair psychiater in de Koreaoorlog, juist toen de militaire psychiatrie een enorme expansie had doorgemaakt. Dit was de sociale context waarin hij zijn kansen kreeg en greep. Wetenschappelijke verdienste Lifton heeft met steun van zijn mentor Erik Erikson het psychoanalytische gedachtegoed wezenlijk verbreed door termen als identiteit, schuld, schaamte en weerstand toe te passen op getraumatiseerde slachtoffers. Centraal stond bij hem de extreme druk en de verdoving bij slachtoffers om de pijn niet te voelen. Verdoving (numbing) liet hij opnemen in de DSM als symptoom van PTSS. Schuldgevoel vertaalde hij als overlevingsschuld gepaard aan identiteitsverlies, weerstand als vermijding voor de hernieuwde confrontatie met de eigen kwetsbaarheid.

Kardiner had de aantasting van het ego bij traumatisering al benoemd, Grinker de extreme angst, Lifton ging nog verder door te spreken van morele ineenstorting na wat slachtoffers hadden meegemaakt. Hij benadrukte het belang van het hervinden van een morele leidraad en de maatschappelijke erkenning en steun die hierbij nodig is. Hij zag het als een taak van de hulpverlener om daar expliciet stelling in te nemen en de maatschappelijke oorzaken te benoemen. Voor hem waren dit de gevaren van totalitair denken en nucleaire technologie met de enorme emotionele afstand tot de slachtoffers. Hiermee past hij in een traditie van uit Europa gevluchte denkers als Isaiah Berlin, Karl Popper en Hannah Ahrendt. Lifton besluit een artikel over het nucleaire gevaar met een citaat van Seneca: ‘Macht over leven en dood – wees er niet trots op. Wat mensen van je vrezen, zal uiteindelijk jou gaan bedreigen.’ Heel bijzonder was dat Lifton zijn inzichten verwierf door het diepgaand interviewen van slachtoffers en daders, een kwalitatieve onderzoeksmethode die in de latere medisch-­ biologische georiënteerde psychia-

trie weinig navolging heeft gekregen. Hij was de eerste expert die een groot aantal slachtoffers van Hiroshima interviewde vijftien jaar na de bom en was, zoals hij zei, verbijsterd dat niemand dit eerder had gedaan. Ruim tien jaar later interviewde hij veel veteranen van de oorlog in Vietnam. Eind jaren zeventig sprak hij als arts met een aantal nazidokters en analyseerde met hen hun stappen naar het kwaad. Hierover schreef hij een meesterwerk. In de jaren negentig sprak hij – zeer actueel – met mensen die massaal willen doden om de wereld te verbeteren. In de interviews met Hiroshima­ slachtoffers laat hij zien hoe intens en onwezenlijk de confrontatie met de dood was (zoals de fosforgloed van de lijken), hoe bezorgd men bleef over de eigen gezondheid en hoe het stigma van atoomslachtoffer in de Japanse samenleving hen bleef confronteren met hun slachtofferschap. Meesterlijk is zijn boek Nazi­ dokters in de manier waarop hij sociale context en individuele beleving met elkaar verbindt. Hij laat zien hoe dokters als genezers moordenaars werden in dienst van een racistische ideologie, die volgens een van de

dokters een vorm was van toegepaste biologie om de joodse infectie te bestrijden. Dokters waren daarom de kern van het naziproject. De verbinding met de individuele beleving ligt in het begrip compartimentalisering, een psychisch proces dat het voor de daders mogelijk maakte zich te splitsen in een normale (buiten het kamp) en gewelddadige persoon (binnen het kamp), zonder daar last van te ondervinden. Hij beschrijft nauwkeurig hoe ze in de gesprekken samen komen tot de kern van de misdaad en hoe moeilijk dat is voor de geïnterviewde, maar ook voor de interviewer. Zoals elke vernieuwer was hij deels een buitenstaander. Hij was geen echte psychoanalyticus in de klassieke zin, evenmin een klassiek psychiater. Hij vond bezig zijn met ethische kwesties en deelname aan veranderingsprojecten belangrijker dan een vaste baan. Hij kon zich in zijn unieke positie ontwikkelen tot een zaakwaarnemer voor slacht­ offers, nauwgezet onderzoeker en inspirerend voorbeeld voor de talloze mensen die zich met trauma’s en schokkende gebeurtenissen zijn gaan bezighouden.

iNspiReReNDe pioNieRs

cogiscope

0114

- advertentie -

1 Zie verder onder Lifton op www.traumaen-samenleving.nl. en een recent interview (2013): Goren, e. and alpert, J. (2013) the

iVp: ruim 29 jaar partner bij schokkende gebeurtenissen

analyst as witness, historian and activist: a conversation with robert Jay Lifton, in: Psychoanalysis, Culture & Society 18, 199–216. enkele werken zijn: Death in Life: Survivors of Hiroshima (new York: random House, 1968); Home from the War: Neither Victims nor Executioners (new York: simon & schuster, 1973); The Nazi Doctors: Medical Killing and the Psychology of Genocide (new York: Basic Books, 1986); Witness to an Extreme Century: A Memoir (new York: Free Press, 2011). 2 karl en Wil Menninger waren lange tijd de bekendste amerikaanse psychiaters met een beroemde kliniek in topeka, kansas. Wil was in de tweede Wereldoorlog de enige psychiater in de rang van brigadegeneraal en hoofd militaire psychiatrie in het amerikaanse leger. karl was adviseur van de presidenten truman en kennedy. sullivan leidde de selectie in het leger en werd een toonaangevend kritisch psychi-

Welke impact heeft agressief gedrag, een bedrijfsongeval of een overval op uw organisatie en uw medewerkers? het instituut voor psychotrauma staat organisaties in raad en daad bij vóór, tijdens en na een schokkende gebeurtenis. Wij bieden onder andere bedrijven, gezondheidszorginstellingen, overheden, onderwijsinstellingen en hulpverleningsinstanties praktisch advies en ondersteuning die zijn gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek. Uitgangspunt hierbij is dat de stressreacties die optreden een normale reactie zijn op een abnormale gebeurtenis. en dat de meeste mensen de veerkracht hebben om dit samen met de mensen om hen heen goed te verwerken. Het IVP ondersteunt haar klanten met trainingen, het inrichten van de organisatie en het opvangen van medewerkers. Daarnaast bieden wij behandeling voor medewerkers waarbij de verwerking niet goed verloopt. een greep uit de onderwerpen waarop het IVP zich nu en in het verleden heeft gespecialiseerd zijn: agressiehantering, (collegiale) opvang en nazorg, suïcidepreventie, eMDr-therapie en e-health oplossingen. IVP B.V. is partner in de arq Psychotrauma expert Groep.

ater. kardiner schreef een standaardwerk The traumatic neuroses of war over veteranen in de eerste Wereldoorlog en Grinker met John spiegel War neuroses over angst

www.ivp.nl

onder piloten in tunesië in de tweede Wereldoorlog.

t 020 840 76 00

33

34

cogiscope

0114

BoekeN

B o e k e N mijn moeder. Amsterdam: Luitingh­Sijthoff, 2013.

ders, moeder­dochterverhouding en over muziek dat een belangrijke rol in het leven van moeder en dochter speelt.

ISBN 9789021808758; 240 pagina’s.

Als kind ontdekt de auteur dat haar moeder opgroeide in een NSB­familie, als jong meisje bij de Jeugdstorm zat en met haar moeder in 1944 na de bevrijding van het zui­ den van Nederland naar Duitsland vluchtte. Dit familiegeheim roept grote spanningen op tussen de doch­ ter en de moeder die haar verleden nooit goed heeft verwerkt. Dit boek gaat over onverwerkt oorlogsverle­ den, familiegeheimen, ‘foute’ ou­

een psychologische analyse van het oorlogstrauma. Hoe werkt het ge­ heugen? Waar komt de kracht en de wil vandaan om te overleven? Welke innerlijke drijfveren helpen daarbij?

Cyrulnik, Boris, Het leven

If You Want to Go Fast

roept je: een kind in de oorlog.

Drozdek, Boris, If you want to go

Utrecht/Amsterdam/Antwerpen:

fast go alone, if you want to go far go

Arbeiderspers, 2013.

together. On context–sensitive group

ISBN 9789029588379; 245 pagina’s.

treatment of asylum seekers and refu­

Boris Cyrulnik is neuropsychiater en gespecialiseerd in de behande­ ling van kinderen met een oorlogs­ trauma. In dit boek vertelt hij zijn persoonlijk verhaal over hoe hij als Joods kind aan de Duitsers wist te ontkomen. Hij vermengt dit met

Go Alone,

›

Berg, Yvonne van den, De viool van

If You Want to Go Far

Go Together

On Context-Sensitive Group Treatment of Asylum Seekers and Refugees Traumatized by War and Terror

Boris Drožđek

gees traumatized by war and terror,

[S.l.: s.n.], 2013. 232 pagina’s. Proefschrift Universiteit Utrecht

Dit proefschrift presenteert een model voor het begrijpen van post­ traumatische gevolgen bij asielzoe­ kers en vluchtelingen. Dit model beschouwt deze gevolgen vanuit het levensloopperspectief van de over­ levende en inventariseert zowel de psychologische als de psychosociale en maatschappelijke veranderingen in zijn of haar leefwereld. Gebaseerd op dit model is er een groepsbehan­ deling ontworpen, die is toegepast en onderzocht op effectiviteit. Deze behandeling richt zich niet uitslui­ tend op PTSS, maar omvat ook in­ terventies die gericht zijn op bescha­ digde kernovertuigingen, schuld, schaamte, rouw, huwelijks­ en systemische problemen, juridische

kwesties als gevolg van de verblijfs­ procedure en andere stressfactoren gerelateerd aan herhuisvesting. Emmelkamp, Paul & Kees Hoogduin (red.), Van mislukking naar succes in de psychotherapie. Amsterdam: Boom, 2013. ISBN 9789461050151; 605 pagina’s.

Patiënten die de voorgestelde behan­ deling weigeren, voortijdig stoppen, geen verbetering ervaren of terugval­ len: iedere therapeut kent mislukte behandelingen. Hoe kun je in een vroege fase van de behandeling drei­ gende mislukkingen herkennen? Hoe pas je de behandeling aan? Het eerste deel van dit boek is gewijd aan strategieën en technieken die de pa­ tiënt motiveren voor de behandeling. Hoe bouw je een goede therapeuti­

BoekeN

cogiscope

0114

35

mensen om de problemen de baas te worden, de toenemende verwe­ venheid van de netwerken waar ze deel van uitmaken en de steeds in­ gewikkelder wordende nasleep van schokkende gebeurtenissen. Lahad, Mooli, Miri Shacham & Ofra Ayalon, The ‘BASIC Ph’ Model of Coping and Resiliency: theory, re­ search and cross­cultural application. London: Jessica Kingsley, 2012.

sche relatie op? Hoe monitor je de voortgang van de behandeling? Het tweede deel toont de valkuilen in de behandeling van meer dan twintig stoornissen, waaronder angststoor­ nissen, PTSS, OCS, eetstoornissen, depressie, middelenmisbruik, psy­ chose en persoonlijkheidsstoornis.

Haar leven lang heeft ze gewor­ steld met de wroeging en de vraag waarom ze met deze opdracht heeft ingestemd. De auteur, haar zoon, schrijft in dit boek over deze dilem­ ma’s, en schetst daarbij tevens een beeld van het naoorlogse gerefor­ meerde gezin waarin hij opgroeide.

Gortworst, Johan, Zilver in bruik­

Hermans, Frank, Kwetsbaarheid

leen: dilemma’s van een verpleeg­

weerbaarheid en beschaving. Hoe

ster in oorlogstijd. Soesterberg:

mensen er in zijn geslaagd zich beter

Uitgeverij Aspect, 2013.

te beschermen tegen schokkende ge­

ISBN 9789461533869; 242 pagina’s.

beurtenissen en gevoeliger te worden

Tijdens de Tweede Wereldoorlog kreeg een verpleegster in een psy­ chiatrische inrichting de opdracht om een aantal Joodse patiënten te begeleiden naar Westerbork. Pas een jaar voor haar dood vertelt ze haar zoon over deze gebeurtenis.

voor de pijn van anderen en wat dit betekent voor de wereld van nu. Delft: Eburon, 2014. ISBN 9789059727854; 418 pagina’s.

Door de eeuwen heen hebben men­ sen allerlei pogingen ondernomen om zichzelf en hun samenlevin­

gen te beschermen tegen de ingrij­ pende gevolgen van schokkende gebeurtenissen: grote rampen en oorlogen, maar ook rampspoed in het persoonlijke leven, zoals geweld, misbruik of ingrijpend verlies. Hoe slaagden mensen erin zich beter te beschermen tegen de ontregelende gevolgen van deze rampen? Dit boek behandelt deze vraag niet alleen in een breed histo­ risch perspectief, maar legt ook de nadruk op de opgaven waar men­ sen nu voor staan. Bijzondere aan­ dacht krijgt de rol die psychische trauma's zijn gaan spelen in de ge­ zondheidszorg, de crisisbeheersing en het recht, en in de bredere cul­ tuur van herdenken en herinneren. De rode draad in het boek vormt de toenemende wedijver tussen

ISBN 9781849052313; 288 pagina’s.

Het BASIC Ph model van Prof. Mooli Lahad wordt gebruikt als een effectief model voor het inschat­ ten van veerkracht, interventie en herstel bij mensen die blootgestaan hebben aan rampen en andere traumatische ervaringen. Lahad gaat uit van zes verschillende coping­stijlen die ieder mens han­ teert om te overleven: Belief, Affect, Social, Imagination, Cognition and Physical (BASIC Ph). Dit boek legt de theorie achter dit model uit en gaat in op de praktische toepassing ervan binnen de context van fami­ lie, gemeenschap, educatie, gezond­ heidzorg en zakenleven.

36

cogiscope

0114

boeken

b o e k e n Murray Parkes, Colin (Ed), Responses to Terrorism: Can Psychosocial Approaches Break the Cycle of Violence? East Sussex: Routledge, 2014. ISBN 9780415688550; 264 pagina’s.

Hoe kunnen we begrijpen en voor­ komen dat de reactie op terrorisme vaak leid tot een dodelijke spiraal van geweld? Op grond van nieuwe ontwikkelingen in het veld van de psychologie geeft dit boek inzicht in de oorzaken van terrorisme, waarom een cirkel van geweld ontstaat en hoe die cirkel mogelijk doorbroken kan worden. Deel 1 behandelt de achtergronden van het ontstaan van terrorisme. Deel 2 be­ schrijft de reacties op terrorisme en hun effectiviteit. Deel 3 onderzoekt hoe geweld kan worden voorkomen of verminderd, o.a. op basis van het vredesproces in Rwanda. Het boek bevat ook een bijdrage van Berthold Gersons over de bescherming van door terroristen bedreigde politici in Nederland. Rosenberg, Göran, Een kort op­ onthoud op de weg van Auschwitz. Amsterdam: Atlas Contact, 2014. ISBN 9789045022857; 349 pagina’s.

De Joods/Zweedse schrijver Göran

Rosenberg volgt in dit boek het le­ ven van zijn vader die in Auschwitz terecht kwam, overleefde, en zich na de oorlog vestigde in Södertälje (Zweden) om met zijn vrouw en kind een nieuw leven te beginnen, een leven dat hij niet verdroeg. Na een tocht langs de belangrijke stati­ ons die zijn vader op zijn levenspad aandeed, houdt de zoon zich bezig met de vraag naar het waarom van de zelfmoord van zijn vader. Het boek gaat o.a. over de moeite die Joodse mensen hadden na de oor­ log om zich aan te passen aan een wereld die dat wat zij hadden mee­ gemaakt niet begreep.

Smalbraak, Jet, Lieve allemaal. Op zoek naar mijn ouders in hun Indische jaren. Zutphen: Walburg Pers,

deze brieven in dit boekje, voorzag ze van persoonlijk commentaar en stelde ze in een historische context.

2012. ISBN 9789057308321; 287 pagina’s.

Swaan, Abram de, Compartimenten

Tijdens de oorlog en de daaropvol­ gende Bersiap-periode schreven de ouders van Jet Smalbraak, een zendelingen-echtpaar, een groot aantal brieven vanuit Indië naar het thuisfront in Nederland. Deze ver­ tellen over de alledaagse maar ook schokkende gebeurtenissen die zij meemaakten tijdens de periode van de Japanse bezetting en de eerste jaren van de Indonesische onaf­ hankelijkheid. De auteur bundelde

van vernietiging: over genocidale regimes en hun daders, Amsterdam: Prometheus Bert Bakker, 2014. ISBN 9789035140813; 320 pagina’s.

Compartimenten van vernietiging bevat een uitvoerig overzicht van de grootste massamoorden in de twintigste eeuw met de Holocaust als absoluut dieptepunt. Hoe zijn deze verschrikkingen te begrijpen? De Swaan stelt o.a. dat massa­ vernietiging voorkomt in samen­



levingen die op alle niveaus in hoge mate ‘gecompartimentaliseerd’ zijn geraakt. De gedoemde groep wordt steeds verder geïsoleerd en uitge­ sloten van de samenleving en in de laatste fase fysiek gedeporteerd en uitgeroeid. Voor een beter inzicht in deze massale uitroeiing is het dus niet genoeg om alleen de directe ge­ nocidale situatie in aanmerking te nemen. Ook de voorafgaande maat­ schappelijke ontwikkelingen moe­ ten erbij betrokken worden, evenals de rol van het genocidale regime, en de persoonlijke eigenschappen van de daders.

boeken

Kindermishandeling: signale­ ren en handelen. Utrecht: NJi Nederlands Jeugdinstituut/ Amsterdam: SWP, 2012. ISBN 9789085600619; 159 pagi­ Wasserstein, Bernard, Gertrude

na’s.

van Tijn en het lot van de

Met de komst van de Wet Meldcode wordt meer dan voorheen van professionals verwacht dat zij alert zijn op signalen die kunnen wij­ zen op kindermishandeling. Deze geactualiseerde druk is afgestemd op de laatste ontwikkelingen rond de Wet Meldcode. Daarnaast wor­ den de aard, de oorzaken en de gevolgen van kindermishandeling beschreven. Ook de signalen van kindermishandeling komen uitge­ breid aan de orde. Aan de hand van een stappenplan wordt verduide­ lijkt wat iemand kan doen die zich zorgen maakt over een kind. Een gesprek voeren met het kind of de zorgen bespreken met de ouders is daar een wezenlijk onderdeel van.

Nederlandse Joden. Amsterdam:

Veldhuizen, Niels, Oorlog in

2013. ISBN 9789046814352; 352 pagina’s.

Amsterdam: Nieuw Amsterdam

In 1941 voert de Joodse Gertrude Tijn onderhandelingen in opdracht van de Duitse bezetter over een grootschalig vertrek van Joden naar geallieerd of neutraal gebied. Na het mislukken van deze onderhan­ delingen gaat Gertrude in bezet Nederland werken bij de Joodse Raad, waar zij zich bezighoudt met de emigratie van en de hulp aan Joden. Het verslag dat ze na de oor­ log over haar ervaringen schrijft, maakt veel discussie los over Joodse collaboratie en over Joods

na’s.

Een militair verpleegkundige schrijft na zijn uitzending naar Uruzgan, waar hij o.a. een berm­ bomexplosie meemaakte, over de psychische gevolgen bij terugkeer. Het lukt hem niet zichzelf uit de gevechtsmodus te halen. Hij gaat ander gedrag vertonen, Veldhuizen lijdt aan een PTSS. Dit boek is een rauw verslag van deze gevolgen.

37

Wolzak, Adrie & Annet Huizing,

mijn kop: erfenis uit Uruzgan.

ISBN 9789046816844; 176 pagi­



verzet tegen de massavernietiging. Wassersteins boek belicht de soms onmenselijke dilemma's bij het maken van persoonlijke en col­ lectieve keuzes tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Nieuw Amsterdam Uitgevers,

Uitgevers, 2014.

cogiscope 0114

Daarom zijn in dit boek aandachts­ punten opgenomen om dergelijke gesprekken te voeren.

Voor meer boeken, artikelen en dvd’s bezoek onze bibliotheek www.cogis.nl/bibliotheek

38

cogiscope

0114

In d e m e d i a

in de media Promotie: Culturele competentie in de gezondheidszorg

85 miljoen mensen wereldwijd hebben noodhulp nodig

PTSS bij kinderen

Holocaust Namenmonument

Journal of Child and Adolescent

holocaustmonument.nl, februari

UvA, maart 2014

nu.nl, 21 februari 2014

Psychopharmacology, 20 februari

2014

Culturele competentie binnen de gezondheidszorg bestaat uit de ken­ nis en vaardigheden die zorgverle­ ners nodig hebben om goede zorg te kunnen verlenen aan patiënten van verschillende culturele afkomsten. Conny Seeleman onderzocht hoe het concept culturele competentie bruik­ baar is voor zorgorganisaties en in­ dividuele zorgverleners. Zij promo­ veerde in maart aan de Universiteit van Amsterdam.

Dit jaar hebben wereldwijd 85 miljoen mensen noodhulp nodig omdat ze slachtoffer zijn van con­ flicten, natuurrampen en andere noodsituaties. Deze mensen, onder wie 59 miljoen kinderen, wonen verspreid over vijftig landen. Dat staat in het rapport Humanitarian Action for Children 2014 van Unicef.

2014

In Amsterdam zal naar verwach­ ting in 2015, een monument ver­ rijzen met alle 102.000 namen van Nederlandse slachtoffers van de Holocaust. Alle namen van Joden, Sinti en Roma die vanuit Nederland zijn vervolgd en gede­ porteerd, alsmede gedeporteerde Nederlandse Joden woonachtig in andere landen, die in naziconcen­ tratie- en vernietigingskampen zijn vermoord, alsook zij die zijn omge­ komen door honger of uitputting tijdens transporten en dodenmar­ sen en waar geen graf van bekend is. Door een naam te adopteren (holocaustmonument.nl), wordt het monument opgebouwd.

Agressiewaarschuwing nodig bij antidepressiva nrc, 28 februari 2014

Amsterdamse aanpak PTSS voor­ beeld voor Nationale Politie Parool, 3 maart 2014

De Amsterdamse begeleiding van politieagenten met een posttrauma­ tisch stresssyndroom (PTSS) staat model voor de Nationale Politie. Alle elf eenheden zullen zoals in Amsterdam gaan werken met één meldpunt voor psychosociale klach­ ten. Daarachter zit een multidisci­ plinaire keten van zorgaanbieders, waardoor een behandeling op maat kan worden gegeven.

Na het meemaken van een trauma­ tische gebeurtenis behouden veel kinderen hun veerkracht, terwijl andere kinderen blijvende schade oplopen. Het februarinummer van the Journal of Child and Adolescent Psychopharmacology gaat in op de vraag waarom sommige kinderen wel hun veerkracht behouden en andere niet.

In de bijsluiter van bepaalde soor­ ten antidepressiva moet een waar­ schuwing worden opgenomen dat het middel agressie kan opwekken. Dat adviseert het bijwerkingencen­ trum voor medicijnen (Lareb) naar aanleiding van 88 meldingen over een verband tussen agressie en middelen als Prozac.

Onderzoek alternatieven voor cel asielkind Reformatorisch Dagblad, 20 februari 2014

De regering moet uiterlijk in mei van dit jaar onderzoek hebben gedaan naar alternatieven voor vreemdelingendetentie en grens­ detentie op Schiphol van minderja­ rige kinderen. Een motie van PvdA en D66 daarover is in februari in de Tweede Kamer aangenomen.

70 veteranen klagen bij Ombudsman Volkskrant, 19 februari 2014

Bij de Nationale Ombudsman heb­ ben zich sinds juli vorig jaar 70 ex-militairen gemeld met klachten over de manier waarop een over­ heidsinstantie met hen omgaat. Het gaat vooral om veteranen die



actief zijn geweest in Libanon en Bosnië, maar ook om militairen die hebben deelgenomen aan mis­ sies in Afghanistan. Zij of hun (ex-) partner klopten aan met uiteenlo­ pende klachten, o.a. over een nieu­ we regeling voor veteranen met een PTSS.

in de media

betekenis van traumatische er­ varingen voor het toenemen van creativiteit. De uitkomsten zijn gepubliceerd in Psychology of Aesthetics, Creativity, and the Arts, Vol 7(3), Aug 2013, 245-264: 'Perceiving benefits after adversi­ ty: The relationship between selfreported posttraumatic growth and creativity'.

Elke provincie centrum voor verkrachte vrouw Metro, 18 februari 2014

Eind 2015 zullen er twaalf landelij­ ke Centra Seksueel Geweld in elke provincie van Nederland zijn. Die gaan de hulp voor verkrachte vrou­ wen, mannen en kinderen bunde­ len. Met in elke provincie een cen­ trum wordt hulp aan slachtoffers én daderopsporing versneld, aldus psychologe Iva Bicanic, initiatief­ nemer van het landelijk netwerk Centrum Seksueel Geweld.

Posttraumatische groei en creativiteit

cogiscope 0114

Vredespaleis en Westerbork worden EU-erfgoed nu.nl, 12 februari 2014

Het Vredespaleis in Den Haag en Herinneringscentrum Kamp Westerbork krijgen het Europees Erfgoedlabel. De bedoeling van het label is dat de naamsbekendheid van de instanties wordt vergroot.



39

invloed uitoefent op de mentale en fysieke gezondheid van mensen. Zo blijken ouderen die de oorlog van dichtbij meemaakten een gro­ tere kans te hebben op diabetes en depressie.

Groen licht voor onderzoek marihuana behandeling bij PTSS Associated Press, 17 maart 2014

Vertrouwen in hulp bepaalt risicogedrag bij overstroming UvA, 13 februari 2014

Er bestaan verschillende risico­ stijlen die mensen gebruiken als ze te maken krijgen met een overstroming. Deze stijlen wor­ den niet bepaald door kennis over het risico of door armoede, maar vooral door het vertrouwen dat mensen hebben in hulpin­ stanties of de lokale overheid. Dit concludeert Roanne van Voorst in haar onderzoek waarop zij in februari aan de Universiteit van Amsterdam promoveerde.

Het eerste ooggetuigenverslag van de Holocaust NIOD, 6 februari 2014

Marjo Bakker, vakreferent bij het NIOD, zocht uit hoe het zit met het ooggetuigenverslag van SS'er én verzetsman Kurt Gerstein. Zijn verslag uit 1943 waarin hij beschrijft wat er in concentratie­ kampen Belzec en Treblinka ge­ beurde, zou tijdens de oorlog in een Achterhoeks kippenhok zijn verstopt om er pas in 1996 weer uit te komen.

De Amerikaanse regering heeft eindelijk toestemming gegeven om onderzoek te doen naar gebruik van marihuana als behandeling van veteranen met PTSS.

Kijk voor meer actueel nieuws dagelijks op de website van Cogis, www.cogis.nl

Psychology Today, 17 februari

WO II drukt nog steeds stempel op gezondheid

2014

Scientias.nl, 21 januari 2014

Deze rubriek is samengesteld door

Onderzoek aan de University of Pennsylvania wijst op positieve

Nieuw onderzoek toont aan dat de Tweede Wereldoorlog nog steeds

de bibliotheek van Cogis.

40

cogiscope

0114

R e f e r e e rb i j e e n k o m s t e n

Refereerbijeenkomsten Stichting Centrum ’45 24 april 2014 in Oegstgeest 20 mei 2014 in Diemen Tijd: 16.30-18.00 uur

Op weg naar effectieve cultuur­ sensitieve behandeling van psy­ chosociale gevolgen van trauma Jeroen Knipscheer (psycholoog) Jeroen Knipscheer is binnen Arq coördinator van de ontwikkellijn Diversiteit en Trauma. Deze ontwikkellijn heeft specifieke aandacht voor het belang van diversiteit in de behandeling van getraumatiseerden en richt zich in het bijzonder op de aspecten cultuur en leeftijd. Ouderen en niet-westerse allochtonen met traumagerelateerde psychische klachten vormen binnen de geestelijke gezondheidszorg (GGZ) een groeiende doelgroep. Zorg verlenen aan deze groepen leidt echter niet zelden tot knelpunten in doeltreffendheid. En er zijn weinig evidence-based behandelinterventies voor getraumatiseerde ouderen en allochtonen, terwijl de problematiek groot en onderbelicht is. In dit referaat wordt de stand van zaken rond diversiteit en trauma gebaseerd op recente inzichten uit de wetenschappelijke literatuur

besproken, komen de diverse projecten die onder de ontwikkellijn vallen over het voetlicht, en wordt ingegaan op de uitdagingen ten aanzien van optimalisering van de zorg voor deze groepen. Co-referenten op 24 april 2014: Marrie Bekker (hoogleraar Klinische Psychologie, Universiteit Tilburg) en Gabriela A. Sempértegui (psycholoog) Co-referenten op 20 mei 2014: Anneke van Schaik (psychiater bij GGZ inGeest) en Annelies van Loon (onderzoeker).

19 juni 2014 in Oegstgeest Tijd: 16.30-18.00 uur

Research en Best Practices EMDR Stabilisatie interventie EMDRRDI vs stabilisatie interventie Trauma-Sensitieve Yoga Joke van Bokkem (GZ psycholoog i.o.) Joke van Bokkem deed onderzoek naar het effect van EMDR-Resource Development and Installation protocol (RDI) bij (complex) getrau-

matiseerde veteranen en politie­ medewerkers. Haar onderzoek sloot aan bij de Arq ontwikkellijn Complexe PTSS. De hypothese die zij toetste is dat RDI een betere start op behandeling met EMDR (of BEPP, NET), geeft dan de (nonverbale) lichaams­gerichte vergelijkings­ conditie (yoga). Ze vergeleek de stabilisatie interventie EMDR-RDI met de stabilisatie interventie Trauma-Sensitieve yoga bij 32 beroepsgerelateerde getraumatiseerde cliënten van Centrum ’45. In dit referaat presenteert zij haar bevindingen, waaronder het effect van EMDR-RDI op het beloop van de klachten, kwaliteit van leven en traumagerelateerde cognities in de stabilisatiefase bij (poli-, dag-) klinische traumagerichte behandeling van beroepsgetroffenen met complexe PTSS.

Behandeling van PTSS bij mensen met psychosen: kan dat rechttoe-rechtaan? Co-referent: Berber van der Vleugel (GZ psycholoog) Berber van der Vleugel werkt als behandelaar bij GGZ Noord-

Holland Noord in een FACT Wijkteam en is een van de promovendi op de Treating Trauma in Psychosis (T.TIP) studie. In haar referaat presenteert ze de resultaten hiervan. Aanleiding voor het onderzoek lag in het feit dat een aanzienlijk aantal mensen met een psychotische stoornis getraumatiseerd is en dat een groot deel leidt aan een PTSS. Hoewel de richtlijn Angststoornissen aanbeveelt een PTSS met EMDR of Exposure te behandelen, gaat men bij psychose (-gevoeligheid) uitermate voorzichtig te werk. In de praktijk blijft psychologische behandeling vaak beperkt tot stabiliserende inter­venties of zelfs helemaal achter­wege, omdat men vreest dat recht­toerechtaan behandeling te zwaar is en zal leiden tot psychotische decompensatie, suïcidaliteit, automutilatie enz. Professionals en deelnemers aan Treating Trauma in Psychosis (T.TIP) wilden weten hoe terecht die bezorgdheid is. 155 mensen met een psychotische stoornis en een co-morbide PTSS werden gerandomiseerd over drie condities. Informatie en aanmelden: [email protected]



COGISCOPE

0114



auteursinstructie

Behoefte om te publiceren?

va n d e r e d a c t i e Cultuurschok

Als het gaat om het adequaat omgaan met de psychosociale gevolgen van militaire gevechtservaringen, massamoorden en extreem geweld zijn sociale structuren en herstel van vertrouwen van essentieel belang. Vanuit dat per­ spectief rijst bij mij de vraag hoe onze VN-missie naar Mali zal gaan verlo­ pen. De grootste bedreiging voor de Nederlandse troepen in Afghanistan waren bermbommen en de onzichtbare vijand de Taliban. Zijn onze militai­ ren voldoende voorbereid om de strijd aan te gaan met een misschien nog wel grotere dreiging als de confrontatie met kindsoldaten? Mentale voorbereiding is daarom van groot belang want volgens Defensie zijn het terrein en klimaat 'uiterst verraderlijk'. Ook al zijn mogelijke gevaar­ lijke scenario’s niet helemaal voor te bereiden, de eerste Nederlandse com­ mando's die binnenkort op missie naar Mali gaan, zeggen er klaar voor te zijn. Vanuit Gao zullen zij in het noordoosten van het land in kaart brengen welke factoren de situatie er onveilig maken. Ze zullen daar de confrontatie niet uit de weg gaan met moslimfundamentalisten die de sharia (islamitische wetgeving) willen invoeren, lokale strijders die bermbommen maken en men­ sen- en drugssmokkelaars. Laten we hopen dat de VN-operatie MINUSMA veiligheid en stabiliteit gaat brengen voor de burgers van Mali, maar laten we ook hopen op een geslaagde missie voor onze ‘jongens en meiden’. Michaela Schok

De beleving en de gevolgen van schokkende gebeurtenissen zijn niet in elke cultuur hetzelfde. In de Westerse wereld is men er vooral op gericht proble­ men door schokkende gebeurtenissen te voorkomen of te behandelen, met name in de professionele zorg, terwijl in andere culturen het woord trauma niet eens bestaat. In Burundi bijvoorbeeld is het begrip ‘trauma’ of ‘psychi­ sche klachten’ niet bekend en ervaren mensen daar eerder verschijnselen van ‘hekserij’, schrijven Simon van den Berg en Relinde Reiffers in hun boeiende artikel over het gebruik van Narratief theater in de nasleep van een burger­ oorlog in de periode van 1993 tot 2006. In de veteranencultuur heb je geen psychische problemen volgens oud-strij­ ders. De herinneringen en verliezen die je doorstaat verwerk je samen met kameraden ook al duurt het een leven lang. Dit geldt ook voor de jongere generatie strijders zoals te zien is in de indrukwekkende film Lone Survivor die op dit moment draait in de Nederlandse bioscopen. Deze film vertelt het ongelofelijke verhaal over vier ‘Navy Seals’ die op een geheime missie zijn om een hoge Al-Qaeda leider uit te schakelen. Tijdens het heftige vuurge­ vecht van de geheime operatie Red Wings in het onherbergzame landschap van Afghanistan is er geen tijd voor psychische reflectie.

Cogiscope Cogiscope informeert over de psychosociale

Kwartaalblad: verschijnt 4x per jaar

Kosten: € 27,50 per jaar Aanmelden: [email protected]

gevolgen van schokkende gebeurtenissen. Er is jUlI 2013 nUmmer 2 jaargang 10

sCholIng

jaaRgang

2013 september-december Therapie Narratieve Exposure

10 numm eR 3 okTo beR

7-9 november 2013 from Resilience after trauma:

sCholing

2013

CogIsCope

psychotrauma

gevolgen van) schokkende gebeurtenissen worden

• interviews

geconfronteerd. Daarbij denken wij ook aan geüni­

• congresverslagen

EMDR basiscursus* www.rino.nl

30 januari 2014 Conferentie Nafase www.impact.nl

1-4 maart 2014 European Congres of Psychiatry www.epa­congress.org

31 januari 2014 vanaf 6 maart 2014 Effectiever behandelen door Getraumatiseerde gezinnen* stageren en profileren www.rino.nl www.amcpsychiatrie.nl nb 1 ik heb een noorapeel gemaakt ter informatie van een veelvoorkomend zinnteje dat een hoop ruimte inneemt. mee eens? 2 kunnen julie in deze kolom één witregel te winnen? boven 9-11 april moet er nog een worden toegevoegd namelijk.

0413 C o g i S C o p e

werpen en sprekers zie pagina … www.centrum45.nl

www.rino.nl maart – mei 2014 EMDR vervolgcursus* www.rino.nl 1 april 2014 Beknopte Eclectische Psychotherapie voor PTSS* www.rino.nl 9-11 april Voorjaarscongres NVVP www.nvvp.net

formeerden bij defensie, politie, ambulance, brand­

• recensies

weer, openbaar vervoer.

• actuele informatie uit het veld Cogiscope omslag_4-2013.indd 1

7th European Conference on Positive Psychology www.ecpp2014.nl

CogiSCope

tijDsCHrift over gevolgen v a n s C H o k k e n D e g e B e u r t e n i s s e n

Uganda Kindsold aten in

sCHoling 8 april 2014 Landelijke studiedag E-Mental Health www.leidscongresbureau.nl

Knipscheer) Refereerbijeenkomst Stichting Centrum ’45 www.centrum45.nl

8-10 april 2014 Emergency Expo. Platform voor rampenbestrijding en crisisbeheersing www.emergencyexpo.nl

24 april 2014 Het angstige brein www.benecke.nl

9-11 april Voorjaarscongres NVVP www.nvvp.net 10-11 april 2014 Nederlands Congres Volksgezondheid www.ncvgz.nl

24 april 2014 (herhaling 20 mei 2014) Cultuur en trauma (Jeroen

29-11-13 10:30

TijdsChRi fT oveR g evolgen va n s C h o kkende g ebeuRTen issen

op het slagveld Veterane n terug

22 april 2014 Depressie bij ouderen www.reedbusinessevents.nl

november 2014 – april 2015 Beknopte Eclectische Psychotherapie voor PTSS* www.rino.nl

e

jaargang 11 nummer 1 april 2014

12 april 2014 Congres Vereniging EMDR Nederland http://emdrcongres.nl

Honden met een missie

najaar 2014 Complexe traumatisering – basiscursus* www.rino.nl

na trauma

agen? nafase doorgesl Is de zorg in de

april-juni 2014 Complexe traumatisering – verdiepingscursus (Arq i.s.m. RINO Noord-Holland) www.rino.nl 1-2 mei 2014 Congres Families, Generations and War. Historical, psychological and artistic views www.cogis.nl/congressen 8 mei 2014 E-health voor EPA www.ggzplussymposium.nl 21 mei 2014 Dwangtoepassingen in de psychiatrie www.sympopna.nl 21-23 mei 2014 2nd European Conference on Child

Abuse and Neglect www.euccan.eu

1-4 juli 214 7th European Conference on Thema numme r Rampe Positive Psychology n - www.ecpp2014.nl Impact van 22 mei 2014 crises en rampen - Stevan Hobfol The Impact of Great Wars and l over kernpr Beyond. Medical and Military 14-18 september 2014 incipes van psycho sociale Psychotraumatology: Past, Present WPA 16th World Congress of zorg - Veerkra and Future Psychiatry cht: baken of dwaalli cht? Voor meer informatie zie pagina … Bertho www.wpanet.org ld Gerson www.arq.org 20 jaar rampen s over lessen uit hulpve rlening najaar 2014 EMDR vervolgcursus mei – september 2014 (Arq i.s.m. RINO Noord-Holland) Narratieve Exposure Therapie (Arq i.s.m. RINO Noord-Holland) www.rino.nl www.rino.nl september – december 2014 Basisopleiding psychotrauma 12-13 juni 2014 (Arq i.s.m. RINO Noord-Holland) 2nd International Congress of Mentalization Based Treatment www.rino.nl www.mbtnederland.nl september - december 2014 EMDR basiscursus 19 juni 2014 Research and best practices EMDR (Arq i.s.m. RINO Noord-Holland) (Joke van Bokkem) www.rino.nl Refereerbijeenkomst Stichting Centrum ’45 september 2014 – februari 2015 www.centrum45.nl Complexe traumatisering – basiscursus (Arq i.s.m. RINO Noord-Holland) 26-29 juni 2014 www.rino.nl 15th European Conference EMDR http://emdr2014.com 2 oktober 2014

CogisCope

• Het belang van veerkracht • Collectieve traumaverwerking na g rootschalig conflict • De kracht van Bronbeek

0 11 4

werkbelasting voor mensen die veelvuldig met (de

SCHoling

CogisCop

unen Kinderen onderste

0 1 1 4 C o g i s C o p e

• achtergrondverhalen over

04 13

Een belangrijk aandachtsgebied vormt ook de

C o g i s C o p e 01 1 4

Inhoud:

C o g i S C o p e 04 13

rellen, aanslagen, gijzelingen, rampen.

0313 C o g isCope

surviving to thriving ISTSS) (NET) (Annual Meeting Noord-Holland) (Arq i.s.m. RINO 7 oktober 2013 www.istss.org www.scem.nl www.rino.nlPalliatieve www.rino.nl zorg en psychiatrie 8 november 2013 www.studiearena.nl 13 november 2013 2013 23-24 september 2013 september 2013-december november-december future 2013-maart ‘Cultuur erbij, een Back to the oktober and violence 10 september 2013 zorg minder’, 2013 2014 Therapy (MFT) Understanding terror VGCT Multi Family Opvang en nazorg Stichting interculturele competentie Complexe Najaarscongres 9 en 30 oktober and traumatisering: Refereerbijeenkomst na ingrijpende 2013 ) in the lives of children RINO Noord-Holland in basis(Arq i.s.m. gebeurtenissen theorie en praktijk cursusscongres.nl www.vgctnajaar E-mental health Centrum ‘45 in de eigen praktijk adolescents www.rino.nl in de www.rino.nl www.i-psy.nl (Arq i.s.m. RINO www.rino.nl Sociale mechanismen http://gyroconference.no/en Noord-Holland) 2013 geestelijke 19 november www.rino.nl gemeenschap die 2014 bij psychiseptember 2013-maart november De rol van cognitie 11 11 oktober 2013 2013 gezondheid na natuurrampen en t i j d S Cnovember H r i f t2013 o v e r g e v o l g e n 2013-maart 2014 jaargang 9 nummer 4 deCember 2013 Beknopte Eclectische rzoek Tim 24 september stoornissen: theorie Narratieve Exposure atrische Landelijk 31 bepalen (promotieonde oktober (BEPP) Slegs vir voor PTSS 2013 Veilig in de GGZ Positieve Psychotherapie Nederlandss v a nPsychologie S C H oCongres kken d e g e b e u r(NET) t e n i S S e n Therapie prekenden? ) praktijkCongres bij de behandeling Wind) De toegankelijk Noord-Holland www.veiligezorgiederszorg.nl heid van de zorgwww.yuliusacadOnline van PTSS emie.nlhulp 2013 (Arq i.s.m. RINO (Arq i.s.m. RINO www.positievepsycholog www.centrum45.nl www.congresonlinehulp www.ktv-kennisnet.nl Noord-Holl www.rino.nl i and) .nl www.rino.nl 27 september 2013 2013 in de 19 november 4-6 september 2013 13 november 2013 31 oktober en 11 oktober EMDR: brede toepassingen 2013 2013 1 november 2013 of War 7 oktober Vroegkinderlijke chronische 3 december 2013 5th International Children Back to the future Partners indiagnostiek psychiatrie Diagnostiek en praktijk zorg en Palliatieve en classificatie in l tisering: psychiatrie de trauma Conference Basis GGZ. Naar Najaarscongres www.ggzdre a.nl www.cursussenencongressen.n psychotherapie: multidisciplinainthe.nl VGCT www.studiearen van psychische uit de schaduw * Organisatie in handen van Arq i.s.m. RINO Noord­Holland www.winchester.ac.uk vanbehandeling re en regionale www.vgctnajaarscongre DSM-5 samenwerki s.nl gevolgen in de volwassenheid 2013 www.leidscongresbureau ng 2014 september-november 1 en 15 november www.psycho 2013-maart l oktober 2013 20 maart 2014 april-juni 2014 januari – juni 2014 10 januari 2014 therapie.nl basis2013 .nl www.curecare.n 9 en 16 september basiscursus 19 EMDR november Trauma traumatisering: Complexe bij baby’s en peuters 2013 Cultuursensitief behandelen Basisopleiding psychotrauma* GGZ Kennisdag 2014 Complexe traumatisering – verNoord-Holland) Psychotrauma en ouderen 10 december 2013 (Arq i.s.m. RINO De rol van cognitie www.rino.nl mber 2013 23-26 oktober cursus diepingscursus www.rino.nl www.rino.nl www.trimbos.nl * Noord-Holland) bij 2013 ) november-dece (Arq i.s.m. RINO Biologische Psychiatrie www.rino.nl psychiatrische stoornissen: i.s.m. RINO Noord-Holland 8th (ArqEuropean www.rino.nl en nazorg na ingrijpende Opvang – congress Resilience theorie www.rino.nl on violence www.benecke.nl en praktijk 7 november 2013 16 januari 2014 vanaf 5 februari 2014 21 maart 2014 inwww.rino.nl clinical psychiatry gebeurtenissen 2013 september-december www.yuliusacademie.nl Psychotraumatisering. 24 april 2014 2013 Jaarsymposium Kinder- en Trauma, cultuur en migratie. Narrative Exposure Therapy www.oudconsultancy.nl www.rino.nl 10 september Een aspeBasisopleiding psychotrauma 11 december 2013 2014) Jeugdpsychiatrie 2014 Complicerende factoren bij de Voorjaarssymposium Arq psycho­ (herhaling 20 mei Jaarcongres cifieke kwetsbaarhe Noord-Holland) Zorg en Welzijn idsfactor voor (Arq i.s.m. RINO Jubileumcongres trauma Expert Groep behandeling www.benecke.nl Cultuur en traumaessevents.nl ( Jeroen 19 november 2013 psychopathologie oktober-december De Evenaar, www.reedbusin 2013 www.rino.nl www.arq.org Knipscheer) www.rino.nl Centrum voor Transculture Vroegkinderlijke www.scem.nl Basisopleiding psychotrauma le Spoken inchronische de kamer over trau- – psychiatrie Refereerbijeenkomst Stichting 22 januari 2014 matisering: diagnostiek (Arq i.s.m. RINO Noord-Nederland en behan- bijwww.ggzdre Noord-Holland) 27-29 maart 2014 Centrum ‘45 Diagnostiek van de persoonlijk25 februari 2014 trauma en hechting deling 7-9 november www.rino.nl van psychische nthe.nl 2013 gevolgen in www.centrum45.nl heid. Verwarring of houvast? Refereerbijeenkomst Stichting Trauma, dissociation and attachdevluchteling volwassenheid en kinderen Resilience after trauma: from surCentrum ‘45 ment in the 21st century. Where www.sympopna.nl 22 januari 2014 www.curecare.nl viving to thriving oktober 2013-maart 1-2 mei 2014 are we heading? Voor informatie over onder­ 2014 Diagnostiek van (Annual Meeting PTSS na vroegkinderl Cultuursensitieve traumatherapie de persoonlijkwerpen en sprekers zie pagina … www.estd2014.org Congres Kind, gezin en trauma 23 januari 2014 ISTSS) ijk misbruik heid. Verwarring 21 november 2013 www.istss.org of kindermisha of houvast? www.centrum45.nl Refereerbijeenkomst Stichting www.centrum45.nl ndeling www.sympopna.nl Trends in de GGZ Centrum ‘45 31 maart en 14 april 2014 2013 herdenken Handreiking www.benecke.nl februari – april 2014 Voor informatie over onder­ Psychotrauma en ouderen* 1-4 juli 214 Zomer 2013 in EHRI summer schools Holocaust studies www.ehri-project.eu

031 3

17 september 2013 Mental Health. No health without zorginstelling Hoe zorgzaam is de

e 0313

0213

slachtoffers van mensenhandel, seksueel geweld,

CogisCop

van schokkende gebeurtenissen

Cope 0213 C o g I s

CogIsCope

oorlogsgetroffenen, asielzoekers, vluchtelingen en

Thema: sociale en psychische gevolgen

021 3

aandacht voor de hulpverlening aan slachtoffers als

gen oVer geVol tIjdsChrIft rtenIssen ende gebeU Va n s C h o K K

Schrijf voor Cogiscope – platform voor kennisuitwisseling – een artikel, essay, column; of interview een collega of bericht over uw onderzoek. Auteursinstructie Cogiscope is een kwartaalblad over sociale en psychische ­gevolgen van schokkende gebeurte­ nissen. Het stelt zich ten doel om­betrokkenen op dit terrein te informeren over ontwik­kelingen op het gebied van preventie en hulpverlening. Ook wil het de ­huidige en sociaal-historische context belichten waarin geweld plaatsvindt en -vond. De redactie ontvangt graag wetenschappelijke, opiniërende en praktijkgerelateerde bijdragen over sociale en psychische gevolgen en achter­ gronden van geweld, als ook over de opvang, zorg en nazorg van betrokkenen. De redactie beoordeelt binnengekomen teksten en geeft een beknopte reactie. Daarin zijn de eventuele redenen voor afwijzing opgenomen dan wel vragen en opmerkingen als de tekst in beginsel is geaccepteerd. Instructies voor de auteur Auteur en redactie hebben bij voorkeur contact over omvang en inrichting van het artikel vóórdat het wordt toegezonden. • Indien u noten wilt gebruiken, dan enkel eind­ noten. Notenlijst als tekst aan eind van het artikel. • Indien u geen noten wilt gebruiken, maar wel literatuur wilt vermelden, dan graag aan het slot. * Houd het aantal literatuurverwijzingen beperkt. • Citaten in het Nederlands.

• De tekst wordt verdeeld in (niet-genummerde) paragrafen, elke paragraaf heeft een titel (tussenkopje). Werk met korte tussenkopjes (max. 20 karakters). • Geef het artikel een korte titel, maximaal 30 karakters. De redactie kan kiezen voor een andere titel.

cogiscope 0114



37

Abonnementsinformatie Cogiscope verschijnt 4x per jaar. Een jaarabonnement kost € 27,50. U kunt zich abonneren via de Cogis-site:

Aanleveren en verdere procedure We ontvangen uw tekst in Word, bij voorkeur per e-mail: [email protected] De tekst zo plat mogelijk aanleveren, dus zo weinig mogelijk opmaakeffecten in de tekst aan­ brengen. Onderstrepingen en vet worden niet overgenomen, c­ ursiveringen zijn wel toegestaan. In de regel zult u, korte tijd na de afgesproken inlever­datum, de geredigeerde bijdrage ter goedkeuring ontvangen. Indien de redactie geen inhoudelijke wijzigingen of slechts minimale wijzigingen aanbrengt, bijvoorbeeld alleen in de interpunctie, krijgt u uw tekst niet meer voorge­ legd. Ook dan ontvangt u bericht van de redactie. Voor de lay-out van uw bijdrage is de redactie verant­woordelijk. Cogiscope verschijnt zowel in een papieren als digitale versie.

www.cogis.nl/cogiscope Colofon Redactie: Michel Dückers, Joris Haagen, Jeroen Knipscheer (hoofdredacteur), Hans Moors, Michaela Schok en Ine Spee Eindredactie: Marleen van de Ven Bureauredactie: Linda Reek Redactieadres: Cogis, Nienoord 5, 1112 XE Diemen Telefoon 020-6601930, fax 020-6601931 E-mail [email protected] Oplage: 800 exemplaren Vormgeving: CARTA, communicatie & grafisch ontwerp, Utrecht Druk: ZuidamUithof, Utrecht ISBN 1871-1065 © Cogis Cogis Cogis is het kennisinstituut sociale en psychische gevolgen van oorlog, vervolging en geweld. Hulpverleners vormen de belang­ rijkste doelgroep. Voor hen ontwikkelt en organiseert Cogis cursussen, trainingen, congressen, symposia en studiedagen, ook op aanvraag. Daarnaast geeft Cogis beleidsadviezen en fungeert het als vraagbaak voor geweldsgetroffenen.

Honorarium Voor toegezonden en opgenomen tekst­materiaal wordt geen honorarium verstrekt. In andere geval­ len wordt het honorarium in overleg vast­gesteld.

De bibliotheek van Cogis Cogis heeft een uitgebreide bibliotheek over de psy­chische gevolgen van geweld. Naast een uitgebreide eigen verzameling gedrukt- en beeldmateriaal is veel (externe) informatie ook

Copyright Het copyright van opgenomen materiaal valt toe aan Cogiscope. Uitzonderingen op deze regel zijn mogelijk.

digitaal toegankelijk. www.cogis.nl/bibliotheek Foto omslag: Herdenking van de aanslag op het station van Atocha, Madrid (HH).

s ch o l i n g 8-10 april 2014 Emergency Expo. Platform voor rampenbestrijding en crisis­ beheersing www.emergencyexpo.nl 9-11 april 2014 Voorjaarscongres NVVP www.nvvp.net 10-11 april 2014 Nederlands Congres Volksgezondheid www.ncvgz.nl 12 april 2014 Congres Vereniging EMDR Nederland http://emdrcongres.nl 22 april 2014 Depressie bij ouderen www.reedbusinessevents.nl 24 april 2014 (herhaling 20 mei 2014) Cultuur en trauma (Jeroen Knipscheer) Refereerbijeenkomst Stichting Centrum ’45 www.centrum45.nl

24 april 2014 Het angstige brein www.benecke.nl april-juni 2014 Complexe traumatisering – verdiepings­cursus (Arq i.s.m. RINO Noord-Holland) www.rino.nl 1-2 mei 2014 Congres Families, Generations and War. Historical, psychological and artistic views www.cogis.nl/congressen 8 mei 2014 E-health voor EPA www.ggzplussymposium.nl 21 mei 2014 Dwangtoepassingen in de psychiatrie www.sympopna.nl 21-23 mei 2014 2nd European Conference on Child Abuse and Neglect www.euccan.eu

22 mei 2014 The Impact of Great Wars and Beyond. Medical and Military Psychotraumatology: Past, Present and Future www.arq.org mei – september 2014 Narratieve Exposure Therapie (Arq i.s.m. RINO Noord-Holland) www.rino.nl 12-13 juni 2014 2nd International Congress of Mentalization Based Treatment www.mbtnederland.nl 19 juni 2014 Research and best practices EMDR ( Joke van Bokkem) Refereerbijeenkomst Stichting Centrum ’45 www.centrum45.nl 26-29 juni 2014 15th European Conference EMDR http://emdr2014.com 1-4 juli 214 7th European Conference on Positive Psychology www.ecpp2014.nl

14-18 september 2014 WPA 16th World Congress of Psychiatry www.wpanet.org

Cogiscope

Najaar 2014 EMDR vervolgcursus (Arq i.s.m. RINO Noord-Holland) www.rino.nl september – december 2014 Basisopleiding psychotrauma (Arq i.s.m. RINO Noord-Holland) www.rino.nl september - december 2014 EMDR basiscursus (Arq i.s.m. RINO Noord-Holland) www.rino.nl september 2014 – februari 2015 Complexe traumatisering – basis­ cursus (Arq i.s.m. RINO Noord-Holland) www.rino.nl 2 oktober 2014 Masterclass Beknopte Eclectische Psychotherapie voor PTSS (Arq i.s.m. RINO Noord-Holland) www.rino.nl

• H et b elang v an v eerk racht • Collectiev e traumav erwerk ing na g roots chalig conf lict • De k racht v an Bronb eek

0114



0114 C o g i s c o p e

C o g i s c o p e 0 114

t i j d s ch r i f t o v e r g e v o l g e n v a n s ch o k k e n d e g e b e u r t e n i s s e n

j a a r g a n g 1 1 n u m m e r 1 a p r i l 2 0 1 4