Factsheet ontwikkelingen zorgleerlingen Algemene Onderwijsbond juni 2011
Basisonderwijs verwijst steeds minder, bij voortgezet onderwijs groeit uitsluitend zware zorg Passend onderwijs is op de goede weg. In het basisonderwijs groeit al jaren het besef dat méér leerlingen op een gewone basisschool opgevangen kunnen worden. Dat heeft effect: steeds meer leerlingen volgen onderwijs op een normale basisschool. In het voortgezet onderwijs zien wij bij lwoo, praktijkscholen en ambulante begeleiding eenzelfde soort trend. De groei is er uit, meer en meer kinderen worden met extra hulp binnen de muren van het gewone voortgezet onderwijs opgevangen. Wel is er groei van het voortgezet speciaal onderwijs. Dat concentreert zich vrijwel volledig in het voortgezet onderwijs bij leerlingen met zeer ernstige problemen. Het is zorgwekkend dat een steeds groter deel van de jongeren te kampen heeft met ernstige psychische, cognitieve en opvoedkundige problemen. Op basis van alle cijfers wordt echter wel duidelijk dat het aantal leerlingen dat naar gewone scholen gaat toeneemt. Vooraf In dit Factsheet ontwikkelingen zorgleerlingen zijn de naar leerlingenaantallen gegroepeerd naar leeftijdsgenoten. Het voortgezet speciaal onderwijs – dat formeel onder de wet primair onderwijs valt – is meegeteld bij het voortgezet onderwijs in plaats van het primair onderwijs. Op die manier zijn de ontwikkelingen binnen leeftijdsgroepen zoals die in de praktijk plaatsvinden goed weer te geven. Alle cijfers zijn afkomstig uit de Kerncijfers OCW 2006-2010 en 2003-2007. Voor het basisonderwijs 2010 gebruikt het ministerie in de kerncijfers nog de referentieraming, terwijl voorlopige tellingen uitkomen op ronde 14.000 leerlingen basisonderwijs lager. Beide zijn meegenomen, de eerste als 2010* (referentieraming/kerncijfers) de tweede als 2010** (voorlopige telling). Leerlingen met ambulante begeleiding zijn al meegeteld in de leerlingenaantallen, maar krijgen wel een aanvullend zorgbudget. Kosten per leerling Leeftijdsgroep basisonderwijs Basisonderwijs Speciaal basisonderwijs Speciaal onderwijs
bao sbao so
€ 4.900 € 9.700 € 22.100 (gemiddelde so/vso)
Leeftijdsgroep voortgezet onderwijs Voortgezet onderwijs brugklas vo Voortgezet onderwijs havo/vwo hv Voortgezet onderwijs vmbo vmbo Leerweg ondersteund onderwijs lwoo Praktijk onderwijs pro Voortgezet speciaal onderwijs vso
€ 7.000 € 6.800 € 7.400 € 11.900 (gemiddelde lwoo/pro) € 11.900 (gemiddelde lwoo/pro) € 22.100 (gemiddelde so/vso)
Ambulante begeleiding (rugzakje) ab
wisselend
Conclusies basisonderwijs: steeds meer leerlingen naar gewone school
Steeds meer kinderen naar reguliere basisschool 95,4% 95,2% 95,0% 94,8% 94,6% 94,4%
Het aantal leerlingen dat naar het reguliere basisonderwijs gaat, groeit de afgelopen jaren. De verwijzing naar het speciaal basisonderwijs daalt. In 2003 werd nog 5,2 procent naar een speciale school verwezen, inmiddels is dat gedaald tot 4,8 procent. Dat lijkt een marginaal verschil, maar betreft toch een daling van bijna 8 procent. De daling is versneld sinds vanaf 2006 ambulante begeleiding meer en meer werd ingezet. Vooral de verwijzing naar het speciaal basisonderwijs daalt, vergeleken met 2003 gaat het om een daling met ruim 15 procent. In het speciaal onderwijs verloopt de ontwikkeling grilliger, de verwijzing groeide tussen 2003 en 2006 om daarna te dalen en vervolgens licht te stijgen. De ambulante begeleiding lijkt over haar top heen: na 2008 zette een daling in. In dit overzicht zijn niet de leerlingen meegenomen met ‘een eigen leerlijn’, leerlingen uit het reguliere basisonderwijs die een aangepast programma volgen om hun prestaties te verbeteren. Dat behoort tot het normale werk van het basisonderwijs: gedifferentieerd lesgeven aan leerlingen die achterlopen of extra begaafd zijn. Financieel betekenen de ontwikkelingen dat minder leerlingen naar het speciaal basisonderwijs gaan dat tweemaal zo duur is als het gewone basisonderwijs. De kosten voor ambulante begeleiding – het rugzakje - lopen wel op. Per saldo betekent het een stabiel uitgavenpatroon voor deze leeftijdsgroep. Conclusies basisonderwijs op een rij Het aantal en aandeel van leerlingen op speciale scholen daalt al sinds 2003 Ongeveer één op de twintig leerlingen krijgt zorg in speciale scholen 1,3 procent van de leerlingen heeft in 2010 een rugzakje Samen ontvangt zo 6,1 procent speciale zorg, waarin een kleine dubbeltelling zit van leerlingen die in het sbao vanuit het so een rugzak hebben Alles bij elkaar groeit jaar in jaar uit het aantal leerlingen in het reguliere basisonderwijs, zoals de bedoeling was van passend onderwijs Die ontwikkeling lukt zelfs bij krimpende aantallen leerlingen basisonderwijs, blijkt uit de voorlopige telgegevens over 2010 De trend lijkt wel te stokken, onduidelijk is of dat een gevolg is van de aankondiging van bezuinigingen op passend onderwijs
Voortgezet onderwijs: zware zorg groeit door en stabilisatie op komst?
Aantal leerlingen vo zonder zorg stabiliseert sinds 2008 100,0% 95,0% 90,0% 85,0% 80,0% 75,0%
deelname vo exclusief lwoo en pro deelname alle soorten vo inclusief pro+lwoo
Wat zijn in het voortgezet onderwijs nu precies zorgleerlingen? Het leerwegondersteund onderwijs en de praktijkscholen zijn volgens de wet normale leerwegen binnen het reguliere voortgezet onderwijs. Wel zijn het routes of individuele arrangementen waar leerlingen voor geïndiceerd moeten worden. Bovendien vormt het onder de zorgleerlingen met rond de 13 procent de grootste groep. Het is wel duurder (+61%) dan het vmbo, maar ook weer niet zo veel duurder als sbao ten opzichte van het basisonderwijs (+98%). Het is daarmee in het voortgezet onderwijs een relatief goedkope vorm van zorg voor leerlingen met leerachterstanden. In alle overzichten presenteren we dde cijfers met en zonder lwoo+pro Kijkend naar de ontwikkelingen zien we sinds 2007 een voorzichtige daling van het aantal en aandeel leelringen in lwoo en pro. Ook de aanvankelijke groei van de ambulante begeleiding vlakt af. Daarentegen groeit het – relatief kleine en zeer dure vso fors. Die groei zit vooral bij leerlingen met zeer ernstige aandoeningen, zoals zeer moeilijk opvoedbaar, zeer moeilijk lerend, langdurig ziek/psychisch. Indicaties die slechts na zorgvuldige afweging worden gegeven. Conclusies voortgezet onderwijs op een rij In het voortgezet onderwijs krijgt ruim 18 procent van de leerlingen extra zorg, afhankelijk wat tot de zorg wordt gerekend De grootste groep (13% van het totaal) zit in het lwoo of praktijkonderwijs, op zich een reguliere leerweg in het voortgezet onderwijs met lichte en relatief goedkope zorg, slechts een klein deel krijgt ambulante begeleiding (1,7%) De groei van zorgleerlingen in het vo komt de laatste jaren volledig voor rekening van het vso, het verwijzingspercentage steeg van 2,3 naar 3,7 procent tussen 2003 en 2010 Binnen het vso is de groei van leerlingen met zeer ernstige problemen het grootst: de scholen voor zeer moeilijk opvoedbare kinderen, zeer moeilijk lerende kinderen en langdurig zieke kinderen met psychische problemen groeiden in aantal en procentueel zeer hard.
Grafieken en tabellen Basisonderwijs
95,5%
Steeds meer kinderen naar reguliere basisschool
95,0%
94,5% 2003
60 50
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010*
leerlingaantal sbao daalt, so en ab stabiel leerlingenaantallen maal 1000
40 30
sbao
20
so
10
ab bao+sbao
0
4,0%
deelnamepercentage zorg neemt af
3,0% 2,0%
sbao
1,0%
so
0,0%
ab bao+sbao
Sbao neemt snel af
105
index 2003=100
100 95 90 85 80 75 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010*
ontwikkeling so grillig
110
index 2003=100
108 106 104 102 100 98 96 94 2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010*
groei ab over hoogtepunt heen index 2003=100 250 200 150 100 50 0 2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010*
Leerlingenaantallen bao, sbao basisschoolleeftijd 2003 bao 1.547 sbao 51,4 so 33,6 totaal 1.632 ab bao+sbao 9,6 aantallen maal 1000, teldatum 1 oktober
en so 2004 1.549 50,1 34,1 1.633 10,3
2005 1.549 48,3 35,1 1.633 13,7
2006 1.549 46,3 35,8 1.631 18,7
2007 1.552 44,9 36,4 1.634 21,3
2008 1.553 44,1 34,4 1.632 22,1
2009 2010* 2010** 1.548 1.541 1.533,6 43,3 42,9 42,9 34,2 34,4 34,4 1.626 1.619 1.610,9 21,8 21,1 21,1
deelnamepercentage bao, sbao en so basisschoolleeftijd 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010* 2010** bao 94,8% 94,8% 94,9% 95,0% 95,0% 95,2% 95,2% 95,2% 95,2% sbao 3,1% 3,1% 3,0% 2,8% 2,7% 2,7% 2,7% 2,7% 2,7% so 2,1% 2,1% 2,2% 2,2% 2,2% 2,1% 2,1% 2,1% 2,1% totaal zorg so+sbao 5,2% 5,2% 5,1% 5,0% 5,0% 4,8% 4,8% 4,8% 4,8% ab bao+sbao 0,6% 0,6% 0,8% 1,1% 1,3% 1,4% 1,3% 1,3% 1,3% totaal zorg so+sbao+ab 5,8% 5,8% 5,9% 6,2% 6,3% 6,2% 6,1% 6,1% 6,1%
ontwikkelingen index 2003=100 2003 2004 ab bao+sbao 100 107 so 100 101 sbao 100 97
2005 143 104 94
2006 195 107 90
2007 222 108 87
2008 230 102 86
2009 2010* 2010** 228 222 223 102 103 104 85 84 85
Grafieken en tabellen Voortgezet onderwijs
Aantal leerlingen vo zonder zorg stabiliseert sinds 2008 100,0% 95,0% deelname vo exclusief lwoo en pro
90,0% 85,0%
deelname alle soorten vo inclusief pro+lwoo
80,0% 75,0%
aantal leerlingen lwoo+pro daalt, vso groeit aantallen maal 1000
120 100 80 60
lwoo+pro
40
lwoo groen
20
vso
0
deelnamepercentages lwoo+pro, vso en ab 15,0% 10,0% 5,0% 0,0%
lwoo+pro lwoo groen vso ab
groei vso bij zmlk, zmok en psychisch zieke kinderen 40000 30000
totaal
20000
zmlk
10000
zmok ziek/psychisch
0 2006
2007
2008
2009
2010*
lwoo en pro kleiner sinds 2007 index 2003=100 110 108 106 104 102 100 98 96
lwoo+pro
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010*
VSO groeit +58% index 2003=100 200 150 100 50 0
leerlingenaantallen vo, lwoo+pro, vso, ab 2003 2004 lwoo+pro 103,2 107,1 lwoo groen 13 13,8 totaal vo 925,1 934,5 vso 21,3 22,7 totaal vo+vso 946,4 957,2 ab vo 4,3 4,6 aantallen maal 1000 deelnamepercentages zorg leeftijd voortgezet 2003 2004 deelname vo excl lwoo pro 85,5% 85,0% deelname vo incl pro+lwoo 97,7% 97,6% lwoo+pro 10,9% 11,2% lwoo groen 1,4% 1,4% vso 2,3% 2,4% vso+lwoo 14,5% 15,0% ab 0,5% 0,5% totaal alles 15,0% 15,5%
index 2003=100, ab 2006=100 2003 lwoo+pro 100 lwoo groen 100 vso 100 ab 100
2005 111,3 14,6 939,6 24,8 964,4 6,8
2006 112,4 15,1 942,7 26,1 968,8 10,5
2007 113,8 15,2 941,3 28,2 969,5 13,1
2008 112,6 14,7 934,6 31,9 966,5 14,5
onderwijs 2005 2006 84,4% 84,1% 97,4% 97,3% 11,5% 11,6% 1,5% 1,6% 2,6% 2,7% 15,6% 15,9% 0,7% 1,1% 16,3% 16,9%
2007 83,8% 97,1% 11,7% 1,6% 2,9% 16,2% 1,4% 17,6%
2008 83,5% 96,7% 11,7% 1,5% 3,3% 16,5% 1,5% 18,0%
2007 108 114 129 297
2008 107 111 147 330
2004 103 105 105 106
2005 106 110 114 155
2006 106 113 120 239
ontwikkeling vso naar schoolsoort 2006-2010 totaal zmlk zmok ziek/psychisch MG: LG/ZMLK doof pedologisch inst ziek/somatisch gehandicapt doof/blind doof/zmlk sh/zmlk MG: VGK slecht horend visueel gehand.
2006 2007 2008 2009 2010* groei groei% 26074 28202 31868 33369 34621 8547 33% 7392 7808 9312 9400 9379 1987 27% 11788 12934 13659 14407 15062 3274 28% 1725 2060 3115 3480 3903 2178 126% 921 913 1158 1428 1534 613 67% 221 237 219 216 230 9 4% 141 545 1296 28 74 121 27 1606
140 622 1384 28 64 127 58 1638
212 655 1330 32 100 142 57 1687
230 683 1300 27 88 160 69 1694
208 863 1188 29 74 170 71 1724
67 318 -108 1 0 49 44 118
48% 58% -8% 4% 0% 40% 163% 7%
189
189
190
187
186
-3
-2%
2009 2010* 111,9 111,7 14 13,2 934,7 940,2 33,4 34,6 968,1 974,8 15,8 15,7
2009 83,5% 96,5% 11,6% 1,4% 3,5% 16,5% 1,6% 18,1%
2010* 83,6% 96,5% 11,5% 1,4% 3,5% 16,4% 1,6% 18,0%
2009 2010* 106 105 105 99 153 158 359 354
Bronnen Alle gegevens zijn afkomstig uit publicaties van het ministerie van Onderwijs. Jaren 2003-2005: Kerncijfers OCW 2003-2007 Jaren 2006-2010: Kerncijfers OCW 2006-2010 Voor schooljaar 2010/2011 gaat het om voorlopige cijfers, de referentieraming gemerkt met een * Omdat bij de voorlopige cijfers in de kerncijfers voor het aantal leerlingen basisonderwijs wordt uitgegaan van de referentieraming (schatting vooraf) en er inmiddels voorlopige tellingen van DUO/CFi zijn die rond de 14.000 lager uitkomen, is in de tabellen ook een berekening voor de actuele stand van zaken opgenomen. Deze zijn gemerkt met ** en berekeningen hiermee verschillen door het grote aantal basisschoolleerlingen nauwelijks voor de verwijzingspercentages. Volgens de wet valt het vso onder het primair onderwijs, maar in de praktijk gaat het daarbij om leerlingen die in het voortgezet onderwijs thuishoren. Daarom wordt het vso niet meegerekend bij de ontwikkelingen in het primair onderwijs, maar bij het voortgezet onderwijs.
