Factsheet jeugdigen in de Drechtsteden

Factsheet jeugdigen in de Drechtsteden Inleiding Gemeenten en regio’s zijn op dit moment druk bezig met de beleidsvorming rond de transitie jeugdzorg. De hele jeugdzorg valt in 2015 onder de verantwoordelijkheid van de gemeenten. Daarnaast is in augustus 2014 de Wet passend onderwijs inwerking getreden. Deze wet legt de scholen een zorgplicht op die zij moeten realiseren binnen samenwerkingsverbanden van scholen in de regio’s en de gemeenten. Belangrijk doel van de transities is het mogelijk maken van een geïntegreerde aanpak, waarbij gemeenten en regio’s de regie voeren. Deze factsheet geeft gemeenten en regio’s inzicht in de groep jeugdigen 1 waarvoor het beleid van toepassing is door middel van bevolkingsgegevens en -ontwikkelingen. Er is speciale aandacht voor gezinssituaties die zorgen dat jeugdigen een hoger risico lopen in te stromen in de jeugdzorg. Belangrijke factor daarbij is de sociaaleconomische positie van het gezin: de kans op armoede. Daarnaast zijn er ontwikkelingen rond jeugd en onderwijs beschreven, zoals aantal achterstandsleerlingen, voortijdig schoolverlaters en onderwijsvoorzieningen. De gepresenteerde gegevens in deze factsheet hebben peildatum 1 januari van het betreffende jaar, tenzij anders vermeld. Een toelichting op de gegevens staat in de links naar het Regionaal Informatiesysteem Samenleving (RIS) onder de tabellen. Gegevens van de Drechtsteden en haar gemeenten worden met elkaar en met Zuid-Holland in zijn geheel vergeleken.

Jeugdigen in de Drechtsteden Aantal jeugdigen blijft gelijk In 2014 wonen in de Drechtsteden 57.000 jeugdigen (0-17 jaar) en 22.000 jongvolwassenen (18-24 jaar). De opbouw komt overeen met die van Zuid-Holland als geheel (figuur 1). De jeugdigen maken 21% van de bevolking uit, terwijl 9% bestaat uit jongvolwassenen.

1

Onder jeugdigen verstaan we in deze factsheet 0-17-jarigen. Omdat veel organisaties in de zorg voor jeugd zich richten op een bredere leeftijdsgroep, worden ook gegevens van jongvolwassenen (18-24 jaar) getoond.

Postbus 93010 2509 AA Den Haag 070 3371000

Anna van Saksenlaan 51 2593 HW Den Haag

www.tympaan.nl [email protected] @tymp_inst

Figuur 1

Bevolkingsopbouw jeugdigen en jongvolwassenen in de Drechtsteden (centrumring) en Zuid-Holland in 2014

15% 31% 28% 20%

16% 36% 35%

19%

0-3 jaar

4-12 jaar

13-17 jaar

18-24 jaar

bron: statline.cbs.nl, ris-zh.nl: Aantal jeugdigen naar leeftijd in Zuid-Holland in 2014

Het aantal jeugdigen in de Drechtsteden blijft in de periode 2011-2014 vrijwel gelijk. Tussen de gemeenten zien we kleine verschillen in de ontwikkeling van het aantal jeugdigen. In Dordrecht en Papendrecht neemt het aantal jeugdigen af en in Hendrik-Ido-Ambacht en Sliedrecht neemt het aantal jeugdigen toe (kaart 1). Kaart 1 Demografische ontwikkeling jeugdigen (0-17 jaar) in de Drechtsteden 2011-2014, in percentages

De percentages in de kaart betreffen afgeronde cijfers. De gemeenten zijn geklasseerd op basis van onafgeronde percentages, waarbij klassen van gelijke grootte zijn gekozen voor heel Zuid-Holland. Niet in elke regio zijn daarom alle klassen aanwezig. Legenda gemeenten: 1 Zwijndrecht, 2 Hendrik-Ido-Ambacht, 3 Alblasserdam, 4 Papendrecht, 5 Sliedrecht, 6 Dordrecht. bron: statline.cbs.nl, ris-zh.nl: Ontwikkeling van het aantal jeugdigen per leeftijdsgroep in Zuid-Holland

2 Factsheet jeugdigen in de Drechtsteden - Tympaan Instituut - [email protected]

Het aantal geboorten ligt in 2013 landelijk op 171.000. Dat is het laagste aantal sinds 1983. Zowel voor het huidige lage geboortecijfer als dat van 30 jaar geleden is een economische crisis de belangrijkste verklaring. Verwacht mag worden dat als de economische crisis voorbij is, het aantal geboorten ook weer gaat toenemen, mogelijk met een inhaalslag. Voor wat betreft de Drechtsteden geldt dat zij over 10 jaar gemiddeld 7,6% van het provinciale aantal geboorten voor haar rekening neemt. Gemiddeld gaat het om 3.100 geboorten per jaar. Het geboortecijfer in 2013 ligt met 3.000 iets lager. In 2007 was er een dip in het aantal geboorten en lag het aantal iets boven de 2.900 (statline.cbs.nl).

Aantal niet-westerse allochtone jeugdigen blijft gelijk In 2013 is het aantal niet-westerse allochtonen in de Drechtsteden gelijk gebleven. Alleen in Dordrecht is sprake van een duidelijke daling met 3,6% ten opzichte van 2010. In HendrikIdo-Ambacht, Papendrecht en Sliedrecht samen stijgt het aantal niet-westerse allochtone jeugdigen met 9,5% (tabel 1). De gemeenten waar relatief de meeste niet-westerse allochtone jeugdigen wonen zijn: Dordrecht (25,5% van de 0-17-jarigen) en Zwijndrecht (19,9%). In de overige gemeenten is rond de 10% van de jeugdigen niet-westers allochtoon. In de grootstedelijke agglomeratie Dordrecht 2 heeft de grootste groep niet westerse-allochtonen in 2013 een Turkse afkomst (29%), daarna komen de groepen met een Marokkaanse (14%), Antilliaanse (14%) en Surinaamse afkomst (13%). De rest (31%) komt uit andere landen uit Afrika, (Zuid-)Amerika en Azië. Tabel 1 Aantal niet-westerse allochtone jeugdigen (0-17 jaar) in de Drechtsteden gemeenten alblasserdam

aantal 2013

verschil% 2010-2013

verschil per 100 0-17-jarigen in 2010-2013

389

0,8

0

6.230

-3,6

-0,4

hendrik-ido-ambacht

645

12,0

0,7

papendrecht

879

8,1

1,2

sliedrecht

614

9,1

0,9

1.751

0,4

0,3

dordrecht

zwijndrecht

bron: statline.cbs.nl, ris-zh.nl: Aantal niet-westerse allochtone jeugdigen (0-17 jaar) in Zuid-Holland

Van niet-westerse allochtone jeugdigen is bekend dat ze meer problemen ervaren en vaak pas in een later stadium bij de hulpverlening terechtkomen dan autochtone leeftijdsgenoten (NJi). Dit heeft met name te maken met sociaaleconomische kenmerken van allochtone jeugdigen en minder met het feit dat ze allochtoon zijn. De migratiegeschiedenis van de niet-westerse allochtone jeugdigen kan ook een rol spelen. Hoe recenter deze geschiedenis is, hoe meer invloed die heeft op de ontwikkeling van de jeugdigen. Zij moeten wennen aan de Nederlandse samenleving en kampen mogelijk met gevoelens van ontworteling en vervreemding. Mogelijk hebben ze traumatische ervaringen ondervonden (bijvoorbeeld asielzoekers, vluchtelingen uit oorlogsgebieden, bootvluchtelingen) (NJi).

2

Drechtsteden minus Alblasserdam.


De eerste generatie allochtone jongeren, die zelf in het land van herkomst zijn geboren en ten minste 1 ouder hebben die in het buitenland is geboren, hebben de meest recente migratiegeschiedenis. In de Drechtsteden gaat het dan om ruim 1.200 jongeren tot de leeftijd van 20 jaar. Ruim een kwart bestaat uit jongeren uit de (voormalige) Nederlandse Antillen en Aruba, 60% komt uit overige niet-westerse landen (figuur 2). Figuur 2

Eerste generatie niet-westerse allochtonen 0 tot 20 jaar in de Drechtsteden in 2014 27%

60%

3% 3% 7%

(voormalige) ned. antillen en aruba

marokko

suriname

turkije

overige niet-westerse allochtonen bron: CBS: Bevolking; leeftijd, herkomstgroepering en regio

Jeugd en gezin Aantal jeugdigen betrokken bij echtscheiding gestegen in 2012 Het aantal jeugdigen dat de afgelopen jaren met een echtscheiding te maken kreeg, ligt jaarlijks op 1%. Dat is vergelijkbaar met het percentage dat geldt voor de hele provincie. In de Drechtsteden gaat het in totaal om 586 jeugdigen in 2012. Ten opzichte van 2011 is sprake van een stijging met 15% van het aantal jeugdigen dat met een echtscheiding te maken heeft gekregen. De jaren daarvoor lagen die aantallen op het niveau van 2012. Dus het relatief lage aantal echtscheidingen in 2011 kan in sommige kleinere gemeenten tot relatief hoge stijgingen van 2012 ten opzichte van 2011 leiden. In Hendrik-Ido-Ambacht, Alblasserdam, Papendrecht en Dordrecht is het aantal jeugdigen dat met echtscheiding te maken kreeg gestegen. In Zwijndrecht en Sliedrecht is het aantal juist gedaald (figuur 3). Het aantal minderjarige kinderen dat feitelijk met een scheiding van hun ouders te maken krijgt, ligt veel hoger dan het aantal in figuur 3. Het CBS registreert alleen het aantal echtscheidingen na een huwelijk en niet het aantal samenwonenden dat uit elkaar gaat. Ook partnerschapregistraties worden niet in de cijfers meegenomen. Het totaal aantal minderjarige kinderen dat met een scheiding te maken krijgt is naar schatting 3 1,7 maal groter dan het aantal in figuur 3. Voor de Drechtsteden gaat het dan in totaal om circa 1.000 minderjarigen.

3

Afgeleid van de schatting dat jaarlijks 70.000 thuiswonenden tot 22 jaar met een scheiding te maken krijgen.


Figuur 3 300

Aantal jeugdigen (0-17 jaar) betrokken bij een echtscheiding in de Drechtsteden 244

250 200 150 100 50

99

67

46

85 45

0

2009

2010

2011

2012

bron: statline.cbs.nl, ris-zh.nl: Aantal jeugdigen (0-17 jaar) betrokken bij een scheiding in Zuid-Holland

Lichte stijging jeugdigen die opgroeien in eenouderhuishoudens In de Drechtsteden is het aantal jeugdigen in eenouderhuishoudens in 2013 licht gestegen. In Alblasserdam en Hendrik-Ido-Ambacht bleef dat constant. Procentueel zijn de meeste jeugdigen die opgroeien in eenouderhuishoudens te vinden in Dordrecht en Zwijndrecht (figuur 4).

Figuur 4

Aantal jeugdigen (0-17 jaar) in eenouderhuishoudens in de Drechtsteden per 100 jeugdigen 17,7

20 15 10

17,1

14,8 9,6

9,9

9,4

5 0

2010

2011

2012

2013

bron: statline.cbs.nl, ris-zh.nl: Aantal jeugdigen (0-17 jaar) in eenouderhuishoudens in Zuid-Holland

Kinderen in eenouderhuishoudens hebben meer kans op problemen bij het opgroeien dan kinderen uit tweeouderhuishoudens. Die problemen kunnen te maken hebben met de gevolgen van een scheiding of het overlijden van een ouder en minder aandacht van de opvoedende ouder, meestal de moeder. Veel problemen komen voort uit de (slechte) financiele situatie. Het combineren van werken en zorgen is veel moeilijker met een laag inkomen.


De ouder moet vaak langer werken om het benodigde inkomen te genereren en de kosten van kinderopvang drukken zwaarder op het huishoudbudget. Problemen van jeugdigen in eenouderhuishoudens uiten zich in problematisch gedrag, angst, verdriet, schuldgevoel en slechtere schoolprestaties (NJi). Landelijk is een derde van de eenouderhuishoudens van niet-westerse afkomst. Antilliaanse en Surinaamse kinderen groeien relatief vaak op in eenouderhuishoudens. (NJi). In de Drechtsteden heeft 61% van de eenouderhuishoudens 1 kind, 30% heeft 2 kinderen en 9% heeft 3 of meer kinderen. Dordrecht heeft relatief meer eenouderhuishoudens met 1 kind (63%). Sliedrecht en Zwijndrecht hebben de meeste grote eenouderhuishoudens: 11% van de eenouderhuishoudens in deze gemeenten heeft 3 of meer kinderen (RIS).

Tienermoeder steeds zeldzamer Het aantal tienermoeders is de afgelopen 10 jaar meer dan gehalveerd. Voor 2013 gaat het in de Drechtsteden om 47 moeders (RIS).

Aantal jeugdigen met kans op armoede iets gestegen In de Drechtsteden heeft 10,8% van de jeugdigen in 2011 kans op armoede. Een lichte stijging ten opzichte van het jaar daarvoor. Zie tabel 2 voor de ontwikkeling op gemeenteniveau. Die lichte stijging zien we ook terug bij de provincie en we kunnen verwachten dat die stijging als gevolg van de economische crisis in de jaren na 2011 verder doorzet. De meeste van deze kinderen, ook relatief, vinden we in Dordrecht 13,7% van de betreffende groep en in Zwijndrecht (12,4%). De kans op financiële problemen en daarmee op armoede is groot als een gezin met kinderen moet rondkomen van een inkomen dat lager ligt dan 120% van het sociaal minimum. Voor huishoudens met een laag inkomen geldt dat de woonlasten vaker als zware last worden ervaren dan door huishoudens met een inkomen boven deze grens. Het doen van onverwachte uitgaven is vaker een probleem, evenals kopen van kleding, vervangen van meubels, bereiden van gezonde maaltijden, op vakantie gaan, het huis voldoende verwarmen of iemand eens een keer te eten vragen (CBS/SCP 2013). Tabel 2 Aantal jeugdigen (0-17 jaar) met kans op armoede in de Drechtsteden 2008-2011 per 100 inwoners 0-17 jaar gemeenten

2008

2009

2010

2011

6,5

6,5

6,5

8,5

11,5

11,9

13,7

13,7

hendrik-ido-ambacht

4,7

4,6

5,9

5,8

papendrecht

5,7

7,2

8,6

7,2

sliedrecht

5,6

7,5

5,6

7,6

zwijndrecht

9,9

11,1

12,3

12,4

alblasserdam dordrecht

bron: statline.cbs.nl, ris-zh.nl: Aantal jeugdigen (0-17 jaar) met kans op armoede in Zuid-Holland

Huishoudens met de meeste financiële problemen zijn: • eenouderhuishoudens (vooral met kinderen tot 18 jaar); • huishoudens met laagopgeleide kostwinner; • huishoudens met een laag inkomen, onder of rond het sociaal minimum (bijstandsuitkering); • grote gezinnen.


Kinderen hebben ten opzichte van volwassenen meer kans om langdurig in armoedesituaties te leven. Kinderen in eenouderhuishoudens verkeren vaker (langdurig) in armoede dan kinderen uit tweeouderhuishoudens. Dit geldt vooral voor kinderen onder de 12 jaar. Als de kinderen 12 jaar of ouder zijn, kunnen hun ouders vaak weer (meer) werken. Als kinderen meerderjarige thuiswonende broers of zussen hebben, neemt de kans op armoede eveneens af (CBS/SCP 2013). De kans in armoede op te groeien is veel groter voor niet-westerse allochtone minderjarigen (25%) dan voor autochtone minderjarigen (7%) (Huijnk et al 2014).

Meeste grote gezinnen in Alblasserdam Grote gezinnen behoren tot de huishoudens met de meeste financiële problemen. In de Drechtsteden wonen in 2013 472 gezinnen met 5 of meer kinderen. In totaal gaat het dan om circa 2.500 kinderen. In Alblasserdam zijn relatief veel grote gezinnen (3% van de huishoudens met kinderen, terwijl dit percentage voor de Drechtsteden als geheel 1,2 bedraagt) (RIS).

Jeugd en onderwijs Dordrecht heeft meeste achterstandsleerlingen Het Ministerie van OCW heeft op basis van het opleidingsniveau van de ouders, de leerlingen ingedeeld in 2 categorieën achterstandsleerlingen. De basisscholen krijgen meer middelen toegewezen als ze achterstandsleerlingen hebben. Het begrip achterstandsleerling zegt niets over de capaciteiten van de betreffende kinderen. In het basisonderwijs zijn in 2013 in de Drechtsteden ruim 3.100 achterstandsleerlingen, 12,7% van het totaal aantal leerlingen in het basisonderwijs. In tabel 3 is een uitsplitsing te zien naar gemeenten. In Dordrecht zijn de meeste gezinnen waarvan de ouders een laag opleidingsniveau hebben.


Tabel 3 Aantal achterstandsleerlingen (4-12 jaar) in de Drechtsteden in 2013 gemeente

aantal achterstandsleerlingen

aandeel van totaal toegekend gewicht als aandeel basisschoolleerlingen totaal basisschoolleerlingen 0.3 leerling

alblasserdam dordrecht

270

12,9

1

1.2 leerling

10,5

2,3

1.651

16

7,3

8,7

hendrik-ido-ambacht

209

7

5,1

2,0

papendrecht

217

7,3

5,2

2,1

sliedrecht

286

12,6

7,4

5,1

zwijndrecht

482

12,6

7,2

5,3

2

1

0,30 voor leerlingen waarvan beide ouders maximaal lbo/vbo, praktijkonderwijs of de vmbo basis- of kaderberoepsgerichte leerweg hebben gedaan óf waarvan beide ouders maximaal twee jaar onderwijs in een andere schoolopleiding in het voortgezet onderwijs aansluitend op het basisonderwijs hebben gevolgd, bijvoorbeeld lts, ambachtsschool of huishoudschool. 2 1,20 voor leerlingen van wie één van de ouders maximaal basisonderwijs of (v)so-zmlk heeft gehad en de ander maximaal dezelfde opleiding heeft gevolgd óf het lbo/vbo, praktijkonderwijs of de vmbo basis- of kaderberoepsgerichte leerweg heeft doorlopen óf maximaal 2 jaar onderwijs in een andere schoolopleiding in het voortgezet onderwijs aansluitend op het basisonderwijs heeft gevolgd, bijvoorbeeld lts, ambachtsschool of huishoudschool. Leerlingen in deze categorie leveren het meeste extra budget op voor de basisschool. bron: Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) cijfers zijn voorlopig, ris-zh.nl: Achterstandsleerlingen (4-12 jaar), naar gewicht, in 2013 in Zuid-Holland

Aantal voortijdig schoolverlaters daalt in de Drechtsteden In de regio is een aantal jaren sprake van een daling van het aantal voortijdig schoolverlaters in het voortgezet onderwijs en mbo. In 2009/2010 was het aantal voortijdig schoolverlaters in totaal 4,2%, terwijl dat in 2012/2013 gedaald is naar 2,7% (figuur 5). In het schooljaar 2012/2013 is het aantal voortijdig schoolverlaters in alle gemeenten in de regio gedaald vergeleken met het jaar daarvoor. Dordrecht heeft met 3,3% van het aantal leerlingen relatief de meeste voortijdig schoolverlaters (RIS). De afgelopen jaren is flink ingezet op het tegengaan van voortijdig schooluitval. Maar voortijdig schoolverlaten kan ook te maken hebben met de economische ontwikkelingen (De Witte et al 2014). Door de economische crisis is de werkgelegenheid voor jongeren slecht, zeker voor schoolverlaters zonder startkwalificatie. Dat is misschien de reden dat jongeren langer op school blijven, omdat werkloosheid en slechte carriéremogelijkheden het alternatief zijn. Een deel van de schoolverlaters gaat dan ook na enige tijd terug naar de schoolbanken (NOG). Het is de vraag of na de economische crisis, bij daling van de jeugdwerkloosheid, het aantal voortijdig schoolverlaters weer zal gaan stijgen.


Figuur 5

Voortijdig schoolverlaters (vsv) als percentage van het aantal leerlingen (totaal en naar leeftijd) in de Drechtsteden

12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% 2009/2010

2010/2011 13-17 jaar

2011/2012 18-22 jaar

2012/2013

totaal vsv

bron: Ministerie van OCW, ris-zh.nl: Voortijdig schoolverlaters (vsv) als percentage van het aantal leerlingen naar leeftijd per woongemeente in Zuid-Holland

Zwijndrecht heeft meeste leerlingen in het speciaal basisonderwijs In de Drechtsteden gaan in 2013 2,6% (558) van de leerlingen van het basisonderwijs naar het speciaal basisonderwijs. In Zwijndrecht gaan relatief de meeste kinderen naar het speciaal basisonderwijs (3,4%) (RIS). Het aantal leerlingen in het speciaal voortgezet onderwijs in de Drechtsteden is 428 in 2013. Dat is 1,7% van het aantal 12- tot 19-jarigen (RIS). Leerlingen met bepaalde beperkingen en/of leerproblemen konden met een extra budget in het reguliere basisonderwijs terecht. Zo’n leerlinggebonden budget wordt ook wel rugzakje genoemd. In 2013 had 1% (224) van de basisschoolleerlingen in de Drechtsteden een rugzakje. Er zijn geen grote relatieve verschillen in de regio. Met de Wet passend onderwijs is het rugzakje met ingang van het schooljaar 2013/2014 afgeschaft. Samenwerkende scholen hebben een zorgplicht: alle leerlingen die dat nodig hebben moeten extra ondersteuning krijgen en een passend onderwijsprogramma. Het samenwerkingsverband van de scholen krijgt de beschikking over het budget van de rugzakjes (passendonderwijs.nl).

Conclusie •

•

Het aantal jeugdigen blijft stabiel in de Drechtsteden. Dit geldt ook voor de nietwesterse allochtone jeugdigen. Het hangt van de sociaaleconomische ontwikkeling van de in de Drechtsteden wonende niet-westerse allochtonen af in hoeverre die groep jeugdigen meer of juist minder ondersteuning nodig zal hebben. Mogelijk heeft de recente migratiegeschiedenis van nieuwe groepen niet-westerse allochtonen invloed op de behoefte aan hulp en ondersteuning. Het aantal jeugdigen dat betrokken is bij een echtscheiding is toegenomen. Ook is er een lichte stijging van jeugdigen die in eenouderhuishoudens opgroeien en een stijging van jeugdigen die opgroeien met een kans op armoede. Dit kan gevolgen hebben voor de vraag naar ondersteuning.


•

Het aantal voortijdig schoolverlaters daalt in het schooljaar 2012/2013. De daling wordt mogelijk mede veroorzaakt door de geringe werkgelegenheid voor voortijdig schoolverlaters. Het is de vraag of het aantal voortijdig schoolverlaters na de crisis met name bij de jongvolwassenen zal toenemen.

Literatuur Centraal Bureau voor de Statistiek/Sociaal en Cultureel Planbureau (CBS/SCP). Armoedesignalement 2013. Den Haag: CBS/SCP, 2013. Huijnk W, Gijsberts M, Dagevos J. Jaarrapport integratie 2013. Participatie van migranten op de arbeidsmarkt. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau, 2014. Witte K de, Cabus S, Groot W, Brink M van den. Voortijdig schoolverlaten Rapportage van TIER/Platform 31. Maastricht: TIER-Universiteit, 2014.

Websites cbs.nl

Centraal Bureau voor de Statistiek

nationaleonderwijsgids.nl

NOG, Online kennisplatform voor onderwijs gerelateerde onderwerpen

nji.nl

Nederlands Jeugdinstituut

passendonderwijs.nl

Informatiepunt passend onderwijs

ris-zh.nl

Regionaal Informatiesysteem Samenleving

statline.cbs.nl

Statline, Centraal Bureau voor de Statistiek

Colofon november 2014 - K.P. Nagel, T. Nienhuis, A.M. van Essen, M.E. Jacobs © Tympaan Instituut Dit is een gratis uitgave van het Tympaan Instituut en is onder vermelding van 0649 te bestellen bij het Tympaan Instituut.


Factsheet jeugdigen in de Drechtsteden

Recommend Documents