Factsheet IBA Parkstad IBA Parkstad IBA zoekt naar innovatieve, toekomstgerichte projecten die duurzaam van betekenis zijn voor de ontwikkeling van een stad of gebied. IBA bouwt zelf niet, maar regelt processen. Het legt de basis voor een nieuwe oriëntatie op de toekomst waarin maatschappelijke veranderingen worden aangejaagd. Simpel gesteld, IBA draagt bij aan de verbetering van een stad of regio. IBA geeft een Aufschwung. In 2020 eindigt de IBA-‐periode met een tentoonstelling van de gerealiseerde projecten. IBA staat voor Internationale Bau Ausstellung. Het fenomeen IBA is in Duitsland ontstaan en uitgegroeid tot een creatieve aanpak met een bewezen economische impuls voor betreffende gebieden. Met als tastbaar resultaat een fysieke verandering in het gebied. Maar minstens zo belangrijk: een cultuuromslag in denken en werken in en waardering voor het gebied. Een hernieuwde trots, die uitnodigt om te investeren. Succesvolle buitenlandse IBA's zoals IBA Emscherpark, IBA Sachsen-‐Anhalt, IBA Hamburg en de IBA's in Berlijn bewijzen dat een IBA gebieden daadwerkelijk op de kaart kan zetten. IBA Parkstad is de eerste niet-‐Duitse IBA.
Organisatie
De Parkstadgemeenten (Heerlen, Kerkrade, Landgraaf, Brunssum, Voerendaal, Simpelveld, Nuth en Onderbanken) en de Provincie Limburg hebben in oktober 2013 besloten een IBA van start te laten gaan. Sinds juli 2014 is de organisatie en uitvoering daarvan in handen van de IBA Parkstad B.V. AvA: de aandeelhouders van IBA Parkstad zijn vertegenwoordigd door: Dhr. F. Weekers, gemeente Heerlen Dhr. E. Geurts, gemeente Brunssum Dhr. P. van der Broeck, Provincie Limburg Mevr. D. Schmalschläger gemeente Nuth Dhr. P.H. van Dijk, Provincie Limburg Mevr. S.M.F. Lipsch, gemeente Voerendaal Dhr. N.A. Aarts, gemeente Heerlen Dhr. R. de Boer, gemeente Simpelveld Dhr. H. Wiermans, gemeente Kerkrade Mevr. O. Wolfs, gemeente Onderbanken Mevr. K. Regterschot, gemeente Landgraaf Curator en directeur: Jo Coenen Q-‐team en regio-‐experts: Wim van den Bergh, Architectuur en stad * Cees Kleinman, Complexe bouwopgaven Hans Cauberg, Klimaat en omgeving * Thijs Asselbergs, Technische Innovaties Jos Lichtenberg, Technische innovatie * Kees Peterse, Erfgoed/monumenten Reimar Molitor, IBA desk * Theo Teeken, Erfgoed/monumenten Francine Quanten, Transformatie * Gerrit Smienk, Monument en Landschap Dirk Sijmons, Landschap en Energie * Peter Lahaye, Wonen Leo Swinkels, Expressie & Cultuur * Mathea Severeijns, Wonen Peter Bertholet, regional management Rob Schobben, Juridische ondersteuning Erik van Rossum, wonen/zorg/innovatie Elianne Demollin, Juridische ondersteuning Luc de Witte, Zorg/innovatie Hans Mommaas, Futurologie Wim Berns, Energievraagstukken en Rijksdienst Piet Mertens, Erfgoed Leo Gommans, Duurzaamheid en energie Luc Soete, Economie Michiel Ritzen, Duurzaamheid en energie Ger Kockelkorn, Kunst en Cultuur Joop Petit, Flexibele stad Jo Ortmans , Onderwijs Geerd Simonis, Vastgoed/innovatie Nol Reverda, Participatie * Q-‐Team: (inter-‐)nationaal panel van experts die het IBA-‐proces zullen volgen Staf: IBA Practical IBA Public Thierry Goossens, parklandschap & energie Janicke Kernland, programmacoördinator Jules Beckers, wonen, zorg, onderwijs, erfgoed wisselende werkhuizen en media Roel Meertens, stadslandschap & recycling IBA Academy Iva König, coördinatie samenhang & PEP Antoinette Stöcker, programmacoördinatie & UM Niek Bisscheroux, coördinatie Zuyd Hogeschool Rob Docter, externe betrekkingen
Werkwijze
IBA Parkstad is in 2014 van start gegaan met een Open Oproep. Tot 15 december 2014 kon iedereen een project indienen en zo meehelpen aan de verandering van Parkstad. Met 292 ingezonden projectvoorstellen die ideeën bevatten voor de toekomst van Parkstad, is sprake van een rijke oogst die positief stemt. IBA kwalificaties Alle projecten die in 2020 tentoongesteld worden, doorlopen het IBA kwalificatieproces: IBA-‐Kandidaat: het project staat aan begin van kwalificatieproces IBA-‐Project: het project wordt verder uitgewerkt tot projectdossier IBA-‐Label: verleend na realisatie van project IBA-‐Aandacht: bij de beoordeling van de inzendingen van de Open Oproep is een extra categorie toegevoegd. Met deze projectindieners wil IBA Parkstad op korte termijn onderzoeken of op een of andere wijze toekenning ‘IBA-‐kandidaat’ mogelijk is; bijvoorbeeld door een clustering van projecten die samen wél goed zijn voor de kwalificatie. IBA Parkstad projectcriteria Om voor het IBA Label in aanmerking te komen, moeten de projecten aan de volgende eisen voldoen: -‐ uitzonderlijke kwaliteit -‐ publiek karakter -‐ IBA Parkstad–thematiek -‐ open proces -‐ innovatief -‐ ondernemerschap -‐ structureel en economisch effect -‐ realiseerbaar. Open Oproep 2014 Om te komen tot een zorgvuldige kwalificatie van projecten is het model van Duitse prijsvragen gehanteerd. Dit betekent dat een technische commissie voorbereidend werk verricht. Een team van experts weegt, beoordeelt en adviseert vervolgens de curator. Het kwalificatieproces van de Open Oproep heeft vier rondes doorlopen: -‐ categoriseren en clusteren door de IBA curator en zijn staf (15 december 2014 -‐ 31 januari 2015) ste -‐ verdiepen met regio-‐experts (1 helft februari) de -‐ voorbereiden selectie door de IBA curator en zijn staf (2 helft februari) -‐ kwalificeren en selecteren door het Q-‐team en de curator/directeur (27 & 28 februari en 14 maart 2015).
Oogst Open Oproep 2014
IBA thema’s De projectvoorstellen zijn onderverdeeld in drie rubrieken: fysiek-‐ruimtelijk (40%), instrumenteel (40%) of een combinatie van beiden. Alle ingezonden projectvoorstellen zijn getoetst aan de hand van de thema’s Energie stad (37%), Flexibele stad (34%) en Recycle Stad (29%). Locatiegebonden Veel projecten hebben betrekking op een concrete, fysieke locatie in Parkstad, bijvoorbeeld een gebouw of een gebied. De meeste hiervan zijn fysiek-‐ruimtelijk, enkele instrumenteel of een combinatie van beide. De overige inzendingen hebben betrekking op ‘een plek ergens in de regio’ of zijn niet locatie gebonden. Schaalgrootte De schaalgrootte van de ingediende projecten is zeer uiteenlopend. Het merendeel van de projecten (70%) is onder te verdelen in de M-‐ of L-‐schaal. Dit deel omvat met name grotere gebouwen en projectvoorstellen in buurten, centrumgebieden of dorpen. Een klein aantal projecten (8%) betreft gebiedsontwikkelingen. Deze projecten hebben betrekking op wijken of grote delen van het landelijk gebied (XL-‐schaal). Een groter deel van de projecten (22%) heeft een beperktere omvang en omvat enkel de realisatie van een monument of de realisatie van een klein project (S-‐schaal). Type projectinzenders De inzenders van de projecten zijn onder te verdelen in een zestal typen. 61% van de inzendingen is afkomstig van ondernemers van binnen en buiten de regio. 21% van alle inzendingen komt van burgers, grotendeels
afkomstig uit de regio. Overheden en semi-‐overheden (scholen, woningbouw-‐corporaties, zorgpartijen, onderwijsinstellingen, waterschap, etc.) vertegenwoordigen samen 12% van de inzendingen. Plaats in Parkstad Heerlen kent veruit de meeste ingediende projecten (30%). Dat is begrijpelijk, omdat Heerlen de grootste gemeente qua inwonersaantal is binnen Parkstad. Gezien de grootte van de drie overige stedelijke gemeenten binnen Parkstad, valt het op dat binnen deze gemeenten relatief weinig projecten zijn ingediend. Kerkrade, Landgraaf en Brunssum zijn met 7%, 5% resp. 3% flink onderbedeeld ten opzichte van Heerlen. Ruim 40% van alle ingezonden projecten heeft betrekking op geheel Parkstad. Structurering van de inzendingen 3 thema’s Energie stad, Flexibele stad en Recycle stad 5 vliegwielen Collateral landscape: structurerende innovaties Clever Heritage: vastgoed innovaties Re-‐Use: hergebruiken in de breedste zin Crafts & Manufacturing: technische innovaties Activating the mental space: sociaal maatschappelijke innovaties. Subthema’s per vliegwiel Collateral Landscape 1. Structuur landschap & verbindingen fysiek-‐ 2. Ecologie & water ruimtelijke 3. Productielandschap structuren, 4. Leisure & sport landschap erfgoed en vastgoed. Clever Heritage 5. Romeinen, Kastelen & hoeves 6. Religieus erfgoed 7. Mijnen & Industrieel erfgoed Re-‐use 8. Hergebruik & duurzame (nieuw-‐) bouw Crafts & 9. Ontwikkeling nieuwe technieken / IBA Labor instrumenteel Manufacturing a. Recycling materials b. Verduurzaming woningbezit c. Energie d. Zorg Voeding & gezondheid e. Data 10. Ambachten Activating the mental 11. Talentontwikkeling space 12. Actieve wijken 13. Versterking identiteit 14. Communicatie & media Locaties 15. Parkstad Centrum 16. Van Terworm tot Imstenrade 17. Parkstad Ring 18. Gravenrode & Anstelerbeekdal 19. Sibelco en omgeving Ontbrekende schakels IBA Parkstad zal een structuur aanleveren waardoor duidelijk is welke projecten ontbreken. Nadat de ontbrekende schakels in kaart gebracht zijn, worden nieuwe, gerichte oproepen (bijvoorbeeld prijsvragen) georganiseerd. 2020 en verder Er zijn binnen Parkstad een aantal ‘long term’ ontwikkelingen gaande, met name gebiedsontwikkelingen, zoals grootschalige infra-‐, leisure-‐ en groenontwikkelingen. IBA Parkstad kan aan deze activiteiten aandacht en ondersteuning bieden, maar is niet in staat om dit te rekenen tot haar kerntaak, omdat deze projecten en processen vaak (veel) verder reiken dan 2020. IBA Parkstad kan hier van betekenis zijn door nieuwe en slimme verbindingen tot stand te brengen op basis van nieuw verworven inzichten, voortkomend uit de vele inzendingen van de Open Oproep en door op te treden als ‘kennismakelaar’ tussen projecten en kennisinstellingen.
Vervolgprocedure
IBA kandidaat [blauw] 1. Stap 1: exposure (public) De IBA-‐Kandidaten krijgen een plek op de website. Ze staan in de etalage. De projecten worden bovendien in de vorm van een expositie tentoongesteld aan het publiek. Dit gebeurd in de wisselende werkhuizen (zomer 2015). 2. Stap 2: gesprek (practical) IBA nodigt elke IBA kandidaat individueel uit voor een een-‐op-‐een-‐gesprek. Aan tafel zitten ook een of meerdere regio-‐experts. Het gesprek geeft inzicht in de projectambitie, engagement, middelen, proces en ondersteuning. 3. Stap 3: alliantievorming IBA Kandidaten worden uitgenodigd aan een alliantietafel met andere projectvoorstellen (diverse categorieën) 4. Stap 4: haalbaarheid (practical, financieringsconsult) IBA ondersteunt de IBA Kandidaat met kennis en kunde ten behoeve van de haalbaarheid en kwaliteit in relatie tot het realisatievermogen. 5. Stap 5: on tour (public) IBA organiseert een event langs verschillende locaties met als doel: beleving, het tastbaar maken van het idee, het markeren van de locatie of het vergroten van de betrokkenheid (zomer 2015) IBA Aandacht [groen] 1. Stap 1: exposure (public) Ook de projecten met het label ‘Aandacht’ krijgen een plek op de website. De projecten worden bovendien in de vorm van een expositie tentoongesteld aan het publiek. Dit gebeurd in de wisselende werkhuizen (zomer 2015). 2. Stap 2: alliantievorming (practical) IBA organiseert een alliantietafel o.b.v. een specifieke locatie of thema waarin verschillende projectvoorstellen met elkaar in verbinding kunnen komen. Het doel hierbij is om sterkere projecten en allianties te vormen. IBA Inspiratie 1. Stap 1: exposure (public) Deze projecten krijgen in beperkte mate aandacht op de website. De projecten worden bovendien in de vorm van een expositie tentoongesteld aan het publiek. Dit gebeurd in de wisselende werkhuizen (zomer 2015). 2. Stap 2: alliantievorming (practical) Deze projectvoorstellen kunnen de komende tijd verder rijpen dan wel later aanleiding geven tot opname in het IBA proces. Dit kan bijvoorbeeld door zich te verbinden met IBA Kandidaten dan wel met IBA Aandacht projecten. IBA Academy en IBA Public IBA wil door middel van de IBA Academy gebruik maken van de kennis die voorhanden is binnen de diverse kennisinstituten binnen de Euregio. Zo hoopt ze via onderwijs en onderzoek kennis en informatie te verkrijgen, die direct betrekking kunnen hebben op de diverse IBA opgaven. IBA Public beoogt door de installatie van en programmering in de wisselende werkhuizen, verdeeld over de streek, betrokkenheid en versterking van de lokale identiteiten te bewerkstelligen.
IBA Public
Wisselende Werkhuizen IBA treedt op in de publieke ruimte. Dit wordt zichtbaar in de zogenaamde wisselende werkhuizen. Deze dienen als ontvangstruimte en er vinden uiteenlopende activiteiten plaats. Elk wisselend werkhuis heeft een eigen, specifieke programmering. In 2015 openen zeven wisselende werkhuizen. De werkhuizen zijn leegstaande panden die tijdelijk aan IBA Parkstad ter beschikking zijn of worden gesteld. Een deel van de programmering van de wisselende werkhuizen wordt door de IBA Academy ingevuld. Voor het uitgebreide netwerk van Euregionale, nationale en internationale kennisinstellingen die zich met IBA Parkstad verbonden voelen, zijn deze werkhuizen locaties van waar onderzoek wordt uitgevoerd of gepresenteerd. Met deze vorm van Community based approach is het mogelijk om in de wijk informatie uit te wisselen, te registreren en onderzoek te doen. IBA Media IBA Parkstad maakt gebruik van hedendaagse communicatiemiddelen om verslag te doen van haar activiteiten. Een belangrijke rol is hierbij weggelegd voor de zogenaamde IBA reporters. IBA reporters De jeugd heeft de toekomst. Daarom biedt IBA Parkstad ruimte aan jonge mensen die aspecten van het vak communicatie willen leren door te doen. Dit programma wordt begeleid door ervaren professionals, zoals radiomaker Hans op de Coul.
IBA Academy
Kennisnetwerk De IBA Academy is voor alles een netwerk van kennisinstellingen (universiteiten, hogescholen, onderzoeksinstellingen) die zich verbonden voelen aan de IBA Parkstad-‐opgaven. IBA Academy heeft de rol van adviseur, onderzoeker en aanjager met als doel (potentiële) IBA-‐projecten op het hoogst mogelijke niveau te tillen. Onder regie van de curator zorgt IBA Academy voor relevante kennisopbouw en kennisoverdracht aan publieke en private initiatiefnemers. Zo ontstaat een unieke mix van denk-‐ en innovatiekracht Op deze manier sluit IBA Academy niet alleen aan bij het beleid met betrekking tot de Kennis-‐As Limburg en het initiatief van de Smart Services Hub, maar initieert tevens Research & Development in wijder verband, door betrokkenheid van bijvoorbeeld de RWTH Aachen, de Universiteit Hasselt, de TU’s van Delft en Eindhoven en de Universiteit Twente te bevorderen. In IBA Academy komen zorgvuldig ontwerp, een integere omgang met cultuurhistorisch erfgoed, het nieuwe energiebeleid, respect voor het landschap en technologische vernieuwing samen, ten behoeve van een voorbeeldige sociale, duurzame en economische ontwikkeling van de regio. Waarde toevoegen Kennis voor IBA projecten IBA Academy onderscheidt drie niveaus van serviceverlening/interventie, die elk waarde toevoegen aan de ontwikkeling van ideeën, plannen en projecten. 1. Consult: om ideeën / projecten verder te brengen in het kwalificatieproces, kan IBA Academy initiatiefnemers met raad en daad bijstaan. Hiervoor zijn de bij IBA Academy betrokken professionals (experts, docenten, lectoren, onderzoekers en Living Lab-‐deelnemers) te consulteren. De werkhuizen spelen daarbij een belangrijke rol. Door hun decentrale positie kunnen zij bij het verder ontwikkelen van ideeën en projecten het draagvlak onder de lokale betrokkenen (bewoners, bedrijven en publieke instellingen) verbreden. Zij vormen als het ware verspreide dependances van het IBA Living Lab. 2. Studie: IBA Projecten (in wording) kunnen worden ingebracht in het IBA Living Lab, waarin een aantal onderwijs-‐ en onderzoeksinstellingen samenwerken. In het Living Lab wordt waarde toegevoegd door studenten en jonge professionals (PEP). De doorlooptijd beslaat enkele maanden. Deze faciliteit richt zich vooral op projecten met een Short of Mid Term cyclus (fase projectdefinitie/haalbaarheid). Daarnaast worden afstudeerateliers gevormd met afstuderende Masterstudenten van verschillende universiteiten. TU Delft, TU Eindhoven, Maastricht University, Zuyd Hogeschool, RWTH en Hasselt zijn gevraagd afstudeerders te laten deelnemen aan deze afstudeerateliers.
3.
Producten: probleemanalyse, conceptontwikkeling, ruimtelijk-‐functionele locatie-‐ en programma-‐analyse en haalbaarheidsstudies ten behoeve van projecten, in samenwerking met de initiatiefnemer, betrokken overheid en financier(s). Multidisciplinaire inbreng van specifieke deskundigheid (energie, veiligheid, innovatieve financiering en regelgeving) staat daarbij centraal. Onderzoek: meer grootschalige of langtermijn-‐projecten kunnen in aanmerking komen voor input van wetenschappelijk onderzoekers (PhD en PDEng). Daartoe worden afspraken gemaakt over op IBA Parkstad toegesneden onderzoeksprogramma’s met UM, RWTH, Universiteit Hasselt, TUE en TUD. Deze faciliteit is vooral geschikt voor projecten met een Long Term cyclus.
IBA Living lab Het IBA Living Lab zal gebruik maken van de werkhuizen. Deze manier van decentraal werken aan visievorming heeft als voordeel dat lokale bevolking, bedrijfsleven, overheid en andere stakeholders nauw betrokken kunnen worden bij het vinden van oplossingen voor cruciale gebieden. (Potentiele) IBA-‐projecten kunnen in voorkomende gevallen verder worden uitgewerkt in het IBA Living Lab. Daarbij kunnen, afhankelijk van de aan de orde zijnde problematiek, kennisinstellingen of experts worden betrokken. De IBA-‐staf wordt ondersteund door het Professional Experience Programme (PEP) met drie pas afgestudeerde ruimtelijke ontwerpers (architecten, stedenbouwkundigen, landschapsarchitecten), in het kader van hun beroepservaring periode. Afhankelijk van de aan de orde zijnde problematiek kunnen kennisbronnen en expertise op maat gemobiliseerd worden. Financiering In het principe van waardevermeerdering ligt de sleutel voor de financiering van de IBA Academy: projecteigenaren kunnen de advies-‐ en onderzoekskosten beschouwen als investering in meerwaarde voor het project. De financiering daarvan wordt gedekt door de projecteigenaar/opdrachtgever op basis van een door de IBA Academy vooraf vastgestelde begroting. Naast financiering door de belanghebbende kunnen veel activiteiten op basis van bestaand commitment van de betrokken organisaties worden bekostigd. Zo hebben het Atelier Rijksbouwmeester, de Universiteit Maastricht en de Zuyd Hogeschool menskracht aan de IBA ter beschikking gesteld. In voorkomende gevallen zullen uitgezette studieopdrachten aanvullend gefinancierd moeten worden. Daarbij is te denken aan Europese of Nederlandse subsidieprogramma’s, sponsoring e.d. Speerpunten relateren aan kennisgebieden Nieuwe initiatieven In en vanaf 2015 kunnen de volgende activiteiten in het kader van IBA Academy worden gerealiseerd: afstudeerateliers, interdisciplinaire ateliers voor ontwerpend onderzoek, PDEng, prijsvragen, Europese programma’s, activiteiten ikv het Nederlandse voorzitterschap EU 2016, schoolprojecten, IBA Labor en IBA initiatief voor Euregionale Architectuur en stedenbouw IBA Labor Het IBA Labor wordt hèt expo-‐terrein met een verzameling experimentele gebouwen rondom het WTC Avantis en Wijk van Morgen, dat dienst doet als één-‐op-‐één laboratorium voor een nieuwe generatie gebouwen waarbij nieuwe bouwproducten en circulair bouwen worden getest, in samenwerking met de onderzoeksinstellingen NEBER en BIHTS. Een van de experimentele gebouwen is het ‘Green Transformable Building Laboratorium’, een project op initiatief van dr. Elma Durmisevic (Universiteit Twente). Om partners te mobiliseren wordt in april een kick-‐off symposium georganiseerd waar de ambities/ doelstellingen worden gepresenteerd en de vraag wordt neergelegd bij innovatieve bedrijven om zich aan te sluiten bij dit initiatief en een bijdrage te leveren in kennis en material.
IBA initiatief voor het: Archief voor EUregionale Architectuur & Stedenbouw "Het Archief" wordt een der belangrijkste bronnen voor de IBA Academy, opererend vanuit het Heerlense glaspaleis op de fundamenten van het Vitruvianum. Omdat Nederland door een diversiteit aan tradities gekenmerkt wordt is het werk aan het Erfgoed van de EUregio zeer opportuun. Al jaren voerde Jo Coenen hierover gesprekken met collega’s uit de Euregio, zoals Nic Tummers, die het belang hiervan eveneens zien. Het IBA archief-‐initiatief biedt aan euregionale collega’s bij uitstek de gelegenheid ook hun archieven onder een dak bijeen te brengen. Binnen de IBA Academy legt "het Archief" een goede basis voor onderlinge verbanden tussen de diverse architectuur-‐opleidingen en instituten uit de EUregio. Men verricht studies en onderzoek naar het erfgoed middels de nalatenschappen van belangrijke sleutelfiguren, hun bureaus en feiten uit de actuele EUregionale architectuur en stedenbouw ontwikkeling. Bestuderen van archieven was een van de eerste oogmerken dat de oprichters van het NAI voor ogen stond. Het blijkt dat door de samenwerkingsverbanden van het instituut met researchinstellingen, universiteiten en instellingen en jarenlange inspanningen van mevr. Mariet Willingen tot een groot succes te zijn uitgegroeid: met Stichting Bonas heeft zij erfgoedpublicaties van hoog niveau gepresenteerd. EMA postmaster aan de UM fungeert als initiator en biedt als onderdeel van het regionale onderzoeksverband MACCH (dr. Vivian van Saaze en dr. Christof Rausch), het SARL (dhr. René Hoppenbrouwers), het Sociaal Historisch Centrum (prof. Ad Knotter) gelegenheid voor deze studies cq promoties welke in een IBA boekenreeks (à la Bonas) gepubliceerd en verspreid zullen worden. Meer dan ooit is het bestuderen en koesteren van het Erfgoed in deze EUregio aan de orde. De authenticiteit van het culturele klimaat kwam op bijzondere wijze in haar Architectuur en landschappelijke Stedenbouw tot uiting: de noodzakelijke toekomstige ontwikkelingen zullen slechts tot stand kunnen komen door de incorporatie van de Euregionale context; IBA Parkstad gaat daarmee van start.
