1
Fact sheet nummer 1 | januari 2013
Stemmen op allochtone kandidaten Een analyse van de voorkeurstemmen op kandidaten van Turkse en Marokkaanse herkomst bij de Tweede Kamerverkiezingen van 12 september 2012
In vergelijking met andere Europese landen
worden. Onderzoek heeft aangetoond dat alloch
worden in Nederland veel politici gekozen met
tone kiezers vaak stemmen op een kandidaat
een buitenlandse herkomst (Alba & Foner, 2009;
met dezelfde etnische achtergrond, al neemt het
Bloemraad, 2010). Vooral op landelijk niveau is
aandeel ‘etnisch stemmen’ in de loop der jaren
de toegang van allochtonen tot de politiek haast
wel af (van der Heijden & van Heelsum, 2010).
spectaculair te noemen vergeleken met andere
Volgens peilingen in de aanloop naar de Tweede
landen. Als een van de weinige landen kent
Kamerverkiezingen maakt slechts een op de tien
Nederland géén ondervertegenwoordiging van
allochtone kiezers een keuze op basis van de her
allochtonen in het Parlement, zoals figuur 1 dui
komst van kandidaten (FORUM, 2012). Met ande
delijk maakt. Sinds 2006 is de situatie niet sterk
re woorden: allochtone kandidaten krijgen wel
veranderd.
stemmen van allochtone stemmers, maar het gaat om een kleine groep. Bovendien moet worden
Ook bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2012
opgemerkt dat de opkomst van allochtone kiezers
stonden veel allochtone kandidaten op de lijsten
lager is dan gemiddeld (Michon & Tillie, 2011).
2
van de grote partijen. Veel van hen stonden echter laag op de lijst. Nu kunnen kandidaten
Toch is opvallend dat laag geplaatste allochtone
op eigen kracht, via voorkeurstemmen gekozen
kandidaten vaak meer stemmen krijgen dan even eens laag geplaatste autochtone kandidaten.
Figuur 1 Representatie-index1 voor allochtonen in het parlement in vier Europese
In deze fact sheet kijken wij naar de voorkeur
landen, 2006-2010
stemmen van kandidaten van Turkse en Marok kaanse herkomst en de spreiding van hun stem men over een aantal steden. Wij onderzoeken
Verenigd Koningrijk (2010)
onder andere hoe hun aandeel voorkeurstemmen Duitsland (2009)
zich verhoudt tot het aandeel voorkeurstemmen op andere kandidaten. Ook onderzoeken wij of
Frankrijk (2007)
hun achterban verspreid is over verschillende steden. Gelet op uitkomsten uit eerder onder
Nederland (2006) 0,0
0,2
0,4
0,6
0,8
1,0
1,2
Bron: Bloemraad, 2010
zoek kunnen we verwachten dat kiezers van Turkse afkomst zich het meest mobiliseren voor ‘eigen’ kandidaten.
1.1 A antal en aandeel voorkeurstemmen
Uit deze overzichten is duidelijk hoe sterk kandidaten verschillen in hun electoraal succes. De meeste voorkeurstemmen zijn behaald door
2
Het aantal voorkeurstemmen van allochtone
Tunahan Kuzu, nummer 27 op de lijst van de
kandidaten wisselt sterk: het hangt af van hun
PvdA. Gelet op het aantal zetels van de partij is
algemene bekendheid, hun positie op de lijst en
hij gekozen in de Kamer, maar ook op basis van
de mate waarin zij campagne hebben gevoerd.
alleen de voorkeurstemmen was hij ook gekozen. Hij heeft immers de voorkeurdrempel gehaald
In tabel 2 staat voor kandidaten van Turkse her
(15.708 stemmen) en is de enige kandidaat van
3 komst hun positie op de lijst van hun partij, het
Turkse of Marokkaanse herkomst voor wie dit
aantal voorkeurstemmen dat zij hebben behaald
geldt.
4
en hun positie op basis van deze voorkeurstem men. In Tabel 2 wordt hetzelfde gerapporteerd
Tabellen 2 en 3 laten verder zien dat alle kandi
voor kandidaten van Marokkaanse herkomst.
daten van Turkse herkomst een hogere positie innemen op basis van het aantal voorkeurstem men dan hun plaats op de partijlijst. Grootste
Tabel 2 Kandidaten van Turkse herkomst bij de Tweede Kamerverkiezingen
stijger is Nurten Karisli, nummer 52 bij de PvdA
en hun stemmen, 2012
maar 18e als het gaat om het aantal voorkeur partij
Demir-Yücel, K. (Kelik) (v)
PvdA
26
8.403
12
Kuzu, T. (Tunahan) (m)
PvdA
27
23.067
5
is op basis van voorkeurstemmen lager geplaatst
Öztürk, S. (Selcuk) (m)
PvdA
39
9.831
9
(31) dan zijn positie op de lijst (20), net als
Günal-Gezer, S. (Sultan) (m)
PvdA
42
1.990
38
Mustafa Amhaouch van het CDA (plaats 16 op
Cegerek, Y. (Yasemin) (v)
PvdA
44
3.337
28
de lijst en 20 op basis van stemmen).
Torunoglu, Y. (Yasin) (m)
PvdA
45
3.277
29
Karisli, N. (Nurten) (v)
PvdA
52
5.243
18
Zetten we de resultaten van kandidaten van
Ünver, E. (Emre) (m)
PvdA
53
2.016
37
Turkse en Marokkaanse herkomst naast elkaar,
SP
6
10.572
3
dan blijken de eersten over het algemeen meer stemmen te halen dan de laatsten. Zo is Ahmed
Karabulut, S. (Sadet) (v)
positie op positie voorkeur- basis van op lijst stemmen stemmen
stemmen. Ook de positie van kandidaten van
kandidaat
Marokkaanse herkomst als stemmentrekker is meestal beter dan hun plaats op de lijst. Er zijn twee uitzonderingen: Malik Azmani van de VVD
Yazir, T. (Turan) (m)
CDA
24
4.158
12
Öztüre , E. (Ebubekir) (m)
CDA
36
6.003
9
Marcouch de kandidaat van Marokkaanse her
Koser-Kaya, F. (Fatma) (v)
D66
13
5.117
6
komst met de meeste voorkeurstemmen, maar
Coban, G. (Gökhan) (m)
D66
24
1.625
16
hij heeft er 10.000 minder dan Tunahan Kuzu.
GL
16
860
13
Bovendien mag Marcouch rekenen op landelijke
Sahin, H. (Huri) (v)
bron: Kiesraad/bewerking O+S
bekendheid en een hogere positie op de lijst, waardoor hij in principe meer stemmen had kunnen verwachten dan Kuzu.
Tabel 3 Kandidaten van Marokkaanse herkomst bij de Tweede Kamerverkiezingen
De 14 kandidaten van Turkse herkomst behalen
en hun stemmen, 2012
kandidaat
partij
positie op positie voorkeur- basis van op lijst stemmen stemmen
gezamenlijk 85.499 voorkeurstemmen en de 12 kandidaten van Marokkaanse herkomst 41.676 voorkeurstemmen. Daarbij komt dat de eersten gemiddeld lager op de lijst van hun
VVD
20
1.874
31
Marcouch, A. (Ahmed) (m)
PvdA
14
13.289
8
Arib, K. (Khadija) (v)
PvdA
30
6.625
14
kandidaten zonder landelijke bekendheid moeten
Mohandis, M. (Mohamed) (m)
PvdA
33
5.413
17
hun stemmen halen uit hun eigen netwerk en
Allach, M. (Mohamed) (m)
PvdA
73
1.482
40
achterban. Daar zitten in het geval van allochtone
SP
47
997
27
kandidaten ook (veel) kiezers bij van dezelfde
Azmani, M. (Malik) (m)
Afalah, S. (Said) (m)
partij staan dan de laatsten. Laag geplaatste
CDA
16
1.919
20
herkomst. Het aantal voorkeurstemmen van
Hachchi, W. (Wassila) (v)
D66
12
4.737
8
kandidaten van Turkse origine laat zien dat
Belhaj, S. (Salima) (v)
Amhaouch, M. (Mustafa) (m)
D66
15
2.345
13
Dibi, T. (Tofik) (m)
GL
10
5.400
3
Barrahmun, H. (Hayat) (v)
GL
12
1.440
11
Harika, A. (Ahmed) (m)
GL
33
419
20
bron: Kiesraad/bewerking O+S
zij duidelijk hun achterban beter hebben gemobiliseerd dan kandidaten van Marokkaanse origine.
Tabel 4 Aantal en aandeel inwoners van 18 jaar en ouder van Turkse en Marokkaanse herkomst in vier grootste steden en in Nederland, 2011
gemeente
inwoners
van Turkse herkomst
%
van Marokkaanse herkomst
%
Amsterdam
636.840
29.318
4,6
46.194
7,3
Rotterdam
490.424
33.724
6,9
24.679
5,0
Den Haag
392.747
24.720
6,3
17.480
4,5
251.018
9.571
3,8
17.276
6,9
13.127.883
226.602
1,7
272.328
2,1
Utrecht Nederland
bron: CBS Statline
1.2 G eografische spreiding van voorkeurstemmen
Over het algemeen zijn de voorkeurstemmen die kandidaten van Turkse herkomst behalen veel meer verspreid over de vier grootste steden en
Waar zit de achterban van kandidaten van Turkse
hun eigen woongemeente dan voor kandidaten
en Marokkaanse herkomst? De verdeling van de
van Marokkaanse herkomst, zoals in de figuren
voorkeurstemmen over de eigen woongemeente
5 en 6 te zien is. Enkele voorbeelden maken dit
van kandidaten en de vier grote steden (G4),
inzichtelijk: Mustafa Amhaouch (CDA) haalde
Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht
54,4% van zijn stemmen in de eigen woonge
geeft daar een indicatie van. In de G4 wonen
meente Peel en Maas. Hij haalde in de vier grote
verreweg de meeste personen van Turkse en
steden tussen 0,6% en 1,9% van zijn stemmen
5 Marokkaanse herkomst en daar is dan ook het
binnen. Ook Salima Belhaj (D66) behaalde de
grootste etnisch kiezerspotentieel te vinden voor 6
kandidaten van Turkse en Marokkaanse origine.
helft van haar stemmen (48,8%) in haar eigen woongemeente Rotterdam en tussen 2,7% en 8,3% in de andere drie grote steden.
De analyse van de spreiding van de voorkeur stemmen laat zien dat kandidaten van Turkse
Kijken we naar kandidaten van Turkse herkomst,
herkomst gemiddeld minder voorkeurstemmen
dan is het aandeel in de woonplaats behaalde
behalen in de eigen woonplaats dan kandida
voorkeurstemmen lager en in de andere steden
ten van Marokkaanse herkomst: respectievelijk
hoger. Zo kreeg de PvdA-kandidaat Selcuk Öztürk
19% en 27%. Met andere woorden: de eersten
7% van zijn stemmen in zijn woongemeente
zijn minder afhankelijk van een achterban in hun
Roermond en tussen 3% en 7,8% in de vier grote
woongemeente dan de laatsten. Zo behalen drie
steden. Ook Gökhan Coban (D66) haalde slechts
kandidaten van Marokkaanse origine 50% of meer
7,9% van zijn stemmen binnen zijn eigen woon
van hun voorkeurstemmen in hun woonplaats;
gemeente Veenendaal en in de vier grote steden
dit geldt voor geen enkele kandidaat van Turkse
tussen 3,5% en 10,2%. Ondanks belangrijke
origine.
verschillen tussen kandidaten kan worden
Figuur 5 Verdeling van behaalde voorkeurstemmen door kandidaten van Marokkaanse herkomst bij de Tweede Kamerverkiezingen over hun woongemeente en de vier grootste steden, 2012 60
%
50 40 30 20 10
woongemeente
Amsterdam
Rotterdam
Den Haag
Utrecht
H ar i (A ka, hm A ed. )
la h, (S S. ai d) Af a
A (M llac oh h, am M ed. Ba ) rra hm un (H , H ay . at )
ou (M ch, us M ta . fa ) Az m an i (M , M al . ik )
Am
ha
lh (S aj, al S. im a)
Be
A (K rib, ha K di . ja ) M oh an (M d oh is, am M ed. ) H ac hc (W hi, as W. sil a)
0
bron: Kiesraad/bewerking O+S
3
Figuur 6 Verdeling van behaalde voorkeurstemmen door kandidaten van Turkse herkomst bij de Tweede Kamerverkiezingen over hun woongemeente en de vier grootste steden, 2012 50
%
40 30 20 10 0
K (T uzu un , ah T. Ka an ra ) bu lu (S t, S ad . et Ö ) zt ür (S k, D el S. em cu irYü k) ce l (K , K. el ik Ö ) z (E tür e bu , be E. ki r) Ka ris l (N i, ur N. Ko te se r-K n) ay (F a, at F. m a) Ya zir (T , T ur . an Ce ) ge r (Y ek as , em Y. To in ru ) no gl u, (Y Y. as i Ün n) ve G (E r, E ün m . al re -G ) ez er (S , S ul . t Co an) ba (G n, ök G ha . Sa n) hi n, (H H. ur i)
4
woongemeente
Amsterdam
Rotterdam
Den Haag
Utrecht
bron: Kiesraad/bewerking O+S
geconcludeerd dat de achterban van kandidaten
zien dat kandidaten van Turkse herkomst meer
van Turkse origine meestal meer gespreid is dan
voorkeurstemmen hebben gekregen ondanks een
die van kandidaten van Marokkaanse origine.
lagere plaatsing op de lijst dan kandidaten van Marokkaanse herkomst. Ook is gebleken dat de
Er stonden vaak verschillende kandidaten van
achterban van kandidaten van Turkse herkomst
dezelfde herkomst op de lijst van een partij. Deze
meer gespreid is over verschillende steden dan
kandidaten hadden echter andere woonplaatsen.
die van kandidaten van Marokkaanse herkomst.
In die zin zou men kunnen denken dat er geen
In die zin kunnen kandidaten van Turkse herkomst
concurrentie was in de woonplaats om de stem
op een grotere mobilisatie rekenen dan kandida
men uit de etnische gemeenschap. Toch maakt
ten van Marokkaanse herkomst. Ook uit andere
het voorbeeld van Rotterdamse kandidaten van
onderzoeken blijkt dat Turken in Nederland
Turkse herkomst duidelijk dat er meer bij komt
zich politiek sterk kunnen mobiliseren: zij stem
kijken. Er stonden twee Rotterdamse kandidaten
men vaker dan andere groepen, brengen hun
van Turkse origine op de PvdA-lijst en twee op
stemmen vaker uit op kandidaten van dezelfde
de CDA-lijst. De PvdA’er Tunahan Kuzu haalde
herkomst en er worden relatief veel politici van
ruim 5.000 voorkeurstemmen in zijn woonplaats
Turkse herkomst gekozen (Fennema & Tillie,
Rotterdam, terwijl zijn partijgenote en medestad
2001; Pro Demos, 2010).
bewoner Nurten Karisli er 940 behaalde. Zij kreeg relatief minder voorkeurstemmen uit Rotterdam
Maar is mobilisatie een graadmeter voor politiek
en Amsterdam dan Kuzu, en meer uit Den Haag.
succes? Kijken we naar het beoefenen van de
Dat duidt er op dat beide kandidaten andere
politieke macht dan lijken zij achter te blijven bij
netwerken aanspreken. Hetzelfde geldt voor de
andere groepen. In Amsterdam is dit duidelijk
Rotterdammers Öztüre en Yazir die allebei op de
wanneer we kijken naar de herkomst van bestuur
CDA-lijst stonden. Yazir haalde veel meer stem
ders: na de verkiezingen van 2002, 2006 en 2010
men uit Amsterdam dan Öztüre, die een veel
was er steeds één wethouder van Turkse origine
grotere achterban had in hun beider woonplaats.
op deelraadniveau, terwijl er in dezelfde periode
Beide voorbeelden maken duidelijk dat er geen
een wethouder voor de centrale stad, verschillen
vanzelfsprekend verband bestaat tussen de aan
de deelraadwethouders en stadsdeelvoorzitters
wezigheid van een etnische gemeenschap in een
zijn geweest van Marokkaanse origine (Michon &
gemeente en de achterban van een kandidaat
7 Vermeulen, te verschijnen). Uiteindelijk zijn het
van dezelfde herkomst in dezelfde gemeente.
partijen en niet kiezers die bepalen wie op de
Het succes van kandidaten hangt in werkelijkheid
lijst komt te staan en daarmee een kans heeft om
af van hoe actief zij campagne hebben gevoerd,
gekozen te worden. Kiezers kunnen er alleen voor
waar zij netwerken hebben en wie zij aanspreken.
zorgen dat laag geplaatste kandidaten alsnog een zetel krijgen. Maar dat gebeurt slechts in een
Conclusie
enkel geval: de voorkeursdrempel is relatief laag maar blijft een drempel. Bovendien is de opkomst onder allochtone kiezers, die vaak een voorkeur
De analyse van de voorkeurstemmen van kandi
hebben voor kandidaten van dezelfde herkomst,
daten voor de Tweede Kamerverkiezingen laat
gemiddeld laag.
Het is belangrijk om bovendien te kijken hoe
om politici met sterke contacten met de
partijen hun rol als poortwachters vervullen.
gemeenschap op de lijst te plaatsen (Michon &
Het lijkt er namelijk op dat de hechtheid en de
Vermeulen, te verschijnen). Ook uit de gegevens
sterke mobilisatie van de Turkse gemeenschap
in deze fact sheet blijkt dat het behalen van
tegen politici van Turkse herkomst kan werken:
stemmen en de steun van een breed netwerk
om onder anderen de schijn van clientelisme
niet samenhangen met electoraal succes en
te voorkomen zijn politieke partijen huiverig
vooral politieke macht.
Literatuur – Alba, R. & N. Foner (2009), ‘Entering the Precincts of
– van der Heijden, T. & A. van Heelsum (2010), Opkomst en
Power, Do National Differences Matter for Immigrant
stemgedrag van migranten tijdens de gemeenteraads-
Minority Political Representation?’ in J. Hochschild &
verkiezingen van 3 maart 2010, Amsterdam: Instituut voor
J. H. Mollenkopf (eds), Bringing Outsiders in, Transatlantic Perspectives on Immigrant Political Incorporation, Ithaca: Cornell University Press, pp.277-293. – Bird, K., T. Saalfeld & A. Wüst (eds) (2011), The Political Representation of Immigrants and Minorities, Voters,
Migratie en Etnische Studies. – Kiesraad (2012), Uitslag van de verkiezing van de leden van de Tweede Kamer van 12 september 2012, Kerngegevens, Kiesraad: Den Haag. – Michon, L. & F. Vermeulen (te verschijnen), Explaining
parties and parliaments in liberal democracies, New York:
Different Trajectories in Immigrant Political Integration:
Routledge.
Moroccans and Turks in Amsterdam, West European
– Bloemraad, I. (2010), ‘The Comparative Success of Minority and Immigrant-Origin Representatives’, paper
Politics. – Michon, L. & J. Tillie (2011), ‘Voter turnout among immi-
gepresenteerd tijdens de Economic and Social Research
grants and visible minorities in comparative perspective.
Council Seminar, Manchester, 29/01/2010.
The Netherlands’, in K. Bird, T. Saalfeld & A.M. Wüst (eds),
– Dagevos, J. (2008), Dubbele nationaliteit en integratie, Den Haag: SCP. – Fennema, M. & J. Tillie (2001), ‘Civic Community, Political Participation and Political Trust of Ethnic Groups’, Connections 24 (1), pp. 26-41.
The political representation of immigrants and minorities. Voters, parties and parliaments in liberal democracies, New York: Routledge, pp. 33-36. – Pro Demos (2010), Allochtonen in de politiek, Amsterdam: Pro Demos.
– FORUM (2012), Nieuwe Nederlanders – Tweede Kamer verkiezingen 2012, FORUM Opiniepeiling 23 augustus 2012, Utrecht: FORUM.
Noten 1 Bloemraad (2010) berekent de representatie-index op
Nederlandse nationaliteit hebben stemrecht bij de
(dan wel leden uit een specifieke groep) en het aandeel
Tweede Kamerverkiezingen. Dit geldt voor een ruime
in de bevolking.
meerderheid van de personen van Turkse en Marokkaanse
2 Ook in andere Europese landen maken allochtone kiezers
Amsterdam heeft 76% van de inwoners van Turkse
(Bird et al., 2011).
herkomst en 81% van de inwoners van Marokkaanse
regionale lijstduwers op de partijlijsten stonden. 4 27 andere kandidaten hebben de voorkeurdrempel ook overschreden, maar slechts één van hen is dankzij voorkeurstemmen in de Tweede Kamer gekozen, namelijk
Oudezijds Voorburgwal 300 1012 GL Amsterdam Telefoon 020 251 0333
Omtzigt van het CDA (Kiesraad, 2012). 5 In een aantal gemeenten is het aandeel Turkse en
Fax 020 251 0444
Marokkaanse inwoners hoger: in Zaanstad is 7,6% van
[email protected]
de inwoners van Turkse herkomst en in Gouda is 9,4%
www.os.amsterdam.nl
van Marokkaanse herkomst. Het gaat hierbij echter om Auteurs: Hadewych Marinissen Laure Michon januari 2013
herkomst (CBS Statline; zie ook Dagevos 2008). In
minder vaak de gang naar de stembus dan autochtonen
3 We kijken in deze fact sheet niet naar kandidaten die als
Colofon
6 Alleen personen van 18 jaar en ouder met de
basis van het aandeel allochtonen parlementsleden
veel kleinere groepen inwoners dan in de G4.
herkomst de Nederlandse nationaliteit. 7 In Rotterdam zijn er juist veel bestuurders van Turkse komaf. Het zou interessant zijn om beide steden nader te vergelijken op dit punt.
5
