E ti h muggen iin B Exotische België l ië en Europa: verhoogd risico door een steeds kleiner wordende wereld?
V. Versteirt Institute of Tropical Medicine
Introductie een beetje historiek • Belangrijkste muggen overdraagbare ziekte ▫ Malaria M l i = reeds d tijd tijdens R Romeinse i periode i d ▫ Uitgeroeid (actief & passief)
• Muggen onderzoek in België ▫ Onderzoek O d k in i België: l ië Geconcentreerd rond moerasgebieden (1940-1950) Verspreide, V id niet i t gestandaardiseerde t d di d b bemonsteringen t i M. Goetghebuer (1910-1930) M. M Bequaert (1912-1958) Andere tussen 1878-1967
Introductie MODIRISK Bemonstering van >900 sites • Willekeurige selectie (gebaseerd op (g p de Corine dataset)) ▫ Urbaan ▫ Agricultuur ▫ Natuur
• Manuele selectie “Import risk areas” ▫ Havens, luchthavens ▫ Zoo, natuurgebieden ▫ Specifieke bedrijven (activiteiten)
• …
• 2007 & 2008: Mei-Oktober Mei Oktober 2009 & 2010: validation sampling • Inventarisatie en modelleren soortsdistributie • Verkrijgen van een betere kennis omtrent populatiedynamiek, -structuur en genetica
Introductie Exotisch ≠ invasief • Definitie
▫ Exotisch/niet-inheems: een soort die per ongeluk of met opzet verplaatst is vanuit zijn oorspronkelijke geografisch areaal tot een biotoop waar het nog nooit eerder werd aangetroffen p p ▫ Invasief: een exotische soort die ‘levensvatbare’ populatie heeft en zich (snel) verspreidt in zijn nieuwe omgeving
• Risico’s Risico s
▫ Bedreiging van de biodiversiteit
Vervangen inheemse fauna (sterke competitie) Sterke toename ubiquisten / algemene soorten
▫ Bedreiging menselijke en/of dierlijke gezondheid Overlast (door beten) Transmissie virussen, virussen parasieten parasieten,…
M ggen op stap? Muggen • Invasieve Aedes muggen ▫ Container-ontwikkelende soorten ▫ Eistadium: Ei di uitdrogingsresistentie id i i i ▫ Geen beperkende gastheer voorkeur ▫ Verspreiding V idi via i menselijke lijk activiteiten ti it it ▫ Aangepast aan gematigd klimaat (+ winter diapause) • (1) Introductie – (2) Vestiging– (3) Verspreiden ▫ Onderschepte (exotische) soorten ▫ Geïntroduceerde soorten ▫ Invasieve soorten
Muggen op stap? • Europa: ▫ ▫ ▫ ▫ ▫
Aedes aegypti (Stegomyia aegypti) Aedes albopictus (Stegomyia albopicta) Aedes atropalpus (Georgecraigius atropalpus) Aedes japonicus (Hulecoeteomyia japonica) Aedes koreicus (Huleocoetomyia koreica)
Aedes aegypti – Profiel • ‘G ‘Gele l koorts k t mug’’ • Aedes (Stegomyia) aegypti (Linnaeus, 1762) ▫ 2 sub-soorten
• Ae. aegypti aegypti ▫ ▫ ▫ ▫
Licht gekleurde vorm ‘Domestic’ vorm Cosmopoliet (tropen en sub-tropen) Hoge vector competentie
• Ae. aegypti formosus ▫ ▫ ▫ ▫
Donkere D k vorm ‘Silvatic’ vorm Afrika, Eilanden Indische Oceaan Lage vector competentie
A d aegypti Aedes g ti – Verspreiding V idi g en risico’s i i ’ • Belangrijke g j vector!: YF, DENV, CHIKV • Vector in Europese Overzeese gebieden en historische vector in Continentaal Europa p • Mens = voornaamste bron van bloed + synantroop • Intolerantie voor koude temperaturen = beperking noordelijke verspreiding (geen winterdiapause ei stadium) • Invasief in grote delen van de Tropische regio • Was vroeger o g aanwezig g in Zuid-Europa d op • Verspreid zich langs Zwarte Zee (since 2004), geïntroduceerd in Madeira (2004) ( 4) • Geïntroduceerd via tweedehands banden handel in NL (2010)
Aedes aegypti aeg pti in Europa E ropa
Aedes albopictus : lange geschiedenis als invasieve soort • • • • • • • • • • • • •
Eind 1800 USA (Hawaii, schip) 1985 Continentaal USA (banden Japan) 1979 (1975): Albanië 1990: Italië 1999 (1998): ( ) Frankrijk k ijk 2000: België 2001: Montenegro 2003: Zwitserland - Griekenland 2004: Spanje - Kroatië 200 Nederland– 2005: N d l d Slovenië Sl ië – Bosnië B ië en Herzegovina H i 2010: Nederland 2011: Turkije j ….
Aedes albopictus - Profiel • “Aziatische tijgermug” • Aedes (Stegomyia) albopictus (Skuse, (Skuse 1895) • Een van de 100 ergste invasieve soorten wereldwijd • Eerste introductie = USA (Hawaii) • Broedt in containers containers, boom holtes holtes, bamboe bladoksels, … • Urbaan, U b semi-urbaan i b en b beboste b t regio’s i ’ • Sterk adaptief vermogen
Aedes albopictus – Risico’s • Vector voor talrijke arbovirosen: Chikungunya, Dengue, Gele Koorts, la Crosse virus, Equine Encephalitis en West Nile • Overlast, zeer aggressief! (bijt gedurende de dag) • Zeer sterke competitor • Verspreid p zich g gelijdelijk j j aan in Europa p ((vanuit Zuid-Europa verplaatsen naar noorden) ▫ Actief ((vliegt g tot 1.5km) 5 ) ▫ Passief larven (internationale handel in banden en lucky y bamboe)) ▫ Passief adulten (auto’s en andere voertuigen)
Voorbeeld van Aedes albopictus verspreiding
Source : EID Méditerranée http://www.albopictus13.org/les_pages/veille_et_surveillance.htm
A d albopictus Aedes lb i i E in Europa
Aedes atropalpus atropalp s • Inheems: Noord + Centraal Amerika • Larvaal habitat: rotspoelen/holtes • Eistadium = winterdiapause • Klimatologische vergelijkingen wijzen op mogelijke verspreiding in Europa • Bijt mensen, overlast • Positief voor WNV in US; vector status niet duidelijk • Italië (1996), Frankrijk (2004), Nederland (2009) • Geïntroduceerd via tweedehands banden handel • Weinig informatie over ecologie/biologie
Aedes japonicus – Life history en risico • Aedes (Finlaya) japonicus (Theobald, 1901) ▫ 4 subsoorten
• ‘Asian bush mosquito’; ‘Asian rock pool mosquito’ • Larven in rotsholten en containers ▫ Tolerantie koude temperaturen (geen beperking voor verspreiden)
• Overlast, l aggressieff • Vermeende vector voor menselijke & dierlijke pathogenen • belang: mogelijke WNV vector, vogel malaria, JEV, status niet duidelijk • Mogelijke bedreiging biodiversiteit
Aedes japonicus – Recente expansie • Onderschept in Nieuw Zeeland (1993, (1993 1998 & 1999)
▫ (Laird et al. 1994; Fonseca et al. 2001) ▫ Materiaal op boten (containers, autobanden,…) uit Japan
• V Voor h het eerst vastgesteld ld buiten b i h het natuurlijke lijk verspreidingsgebied in USA in 1998, verspreid naar 22 states incl. Hawaii, and parts of Canada ▫ (Williges et al., 2008)
• Europa:
▫ Frankrijk (Normandië), 2000: gedetecteerd op een tweedehands banden bedrijf (verwijderd) (Schaffner et al., 2003) ▫ België: sinds 2002: gevestigd, tot nu enkel beperkt tot een tweedehands banden bedrijf (Versteirt et al., 2009) ▫ Centraal Europa: Snelle verspreiding in noordelijk deel Zwitserland en zuidelijk deel Duitsland (Schaffner et al., 2009; Becker et al., 2011; Schneider 2011)
Aedes japonicus – in Europa / België
A d koreicus Aedes k i – Life Lif history hi en risico’s i i ’ • Aedes A d (Finlaya) (Fi l ) koreicus k i (Ed (Edwards, d 1917)) • Geïntroduceed en gevestigd in België (2008)
▫ Morfologische bijzonderheden duiden erop dat Cheju-Do Island de geografische oorsprong van de soort kan zijn (Versteirt et al., submitted)
• Ge Gevonden onden in een aantal dorpen do pen in Italië (Bell (Belluno no Province) P o ince) 2011 ▫ Link tussen België & Italië????
• Inheems in delen van Azië ▫ ▫ ▫ ▫
Larvaal habitat: rots en boom holtes Wi t di Winter diapause in i eii stadium t di Potentiële vector van arbovirosen (Japanese encephalitis) Vector van filariosis (dogs)
• Nauw verwant aan Aedes japonicus!
Aedes koreicus – in Europa / België Aedes koreicus: gevestigd in België Sinds wanneer? H geïmporteerd? Hoe ï t d?
Waargenomen in i 2011 iin Italië li in i een monitoringsgebied voor Aedes albopictus rood = Ae. koreicus geel= Ae. albopictus
Andere muggen die Europa binnenkomen • Aedes triseriatus ▫ Geen G vector, t N N-Amerika, A ik bijt mensen
• Orthopodomyia signifera ▫ Geen vector, vector N N-Amerika Amerika, bijt vogels
• Toxorhynchites rutilus ▫ Geen vector, N-Amerika, predator, geen bloedmaaltijd
Allen gevonden in tweedehands banden centrales! (Frankrijk) Allen uitgeroeid op importplaats!
Import manieren! • Belangrijkste = tweedehands banden handel! (muggeneieren worden afgezet in banden en zo getransporteerd) ▫ Azië (vaak Japan) – USA – Europa Havens = verbonden (vervoer containers) schip & vliegtuig
• Andere handels zoals Lucky Bamboe ( d l d) (Nederland) • Gebieden met een gelijkaardig klimaat op bepaalde momenten = hoogste risico • Wereld wordt kleiner = meer “connecties” ▫ Minder barrières voor muggen om te reizen
B l ië topje België: j van d de ij ijsberg? b ? • 3 belangrijke invasieve soorten gevonden
▫ Aedes albopictus (niet gevestigd, natuurlijk verdwenen) ▫ 2 positieve sites voor Aedes japonicus (gevestigd) ▫ 1 site it Aedes A d koreicus k i ( (gevestigd) ti d)
• Invasies door menselijke activiteiten ▫ ▫ ▫ ▫ ▫
• ? ▫ ▫ ▫ ▫
Internationale handel = meer en meer belangrijk (global village) illage) Landen afhankelijk van handel = groter risico Correlatie met specifieke handel Lucky Bamboe in Nederland Banden in USA, Italië, België, Nederland Oorsprong Biologie / Ecologie G Genetische ti h vingerafdruk i fd k Verspreiding = unieke situatie! Enkel in België niet invasief!!
